چوارشه‌ممه‌ی سوور ئێزیدییه‌کان ل ه نێوان نه‌ته‌وه‌یی بوون و ئایینی تایبه‌تدا
رۆژی جیهانی کرێکاران گوزه‌رێک به‌ناو ژیانى ئه‌و ژنانه‌ى خه‌ریکى کارکردنن
ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌وه
ل10
ل12 رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
ژمار ه 54
ساڵی دووه‌م
دووشه‌ممه 2011/5/2
WWW.Chatrpress.com
(12ی گواڵنی )2711
نرخ 750 :دینار
قه‌ره‌یاڵن« :نابێت ب ه فیشه‌ک وه‌اڵمى گه‌نجان بدرێته‌وه»
یه‌کێتی ل ه قووتی خه‌ڵک ،مانگانه په‌نجا هه‌زار دۆالر ده‌دات ب ه گروپێکی نه‌یارمان «ئه‌و داواک��اری و شێوازانه‌ی ئۆپۆزیسیۆن گرتویه‌تیه‌به‌ر ئێمه له‌گه‌ڵیدا نین» .نیگه‌رانی خۆشی لهوه ده‌رده‌بڕێت که ئه‌گه‌ر «توندوتیژی زیاتر به‌ره‌وپێشه‌و‌ه بچێت له‌وانه‌ی ه رهوشهکه وه‌رگه‌ڕێت بۆ شه‌ڕی ناوخۆ» .بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش بانگی حکومه‌تی هه‌رێم و ئۆپۆزیسیۆن ده‌کات کێشه‌کانیان به دیالۆگ چاره‌سه‌ر بکه‌ن و وت��ی« :ئ �ه‌وه‌ی بکه‌وێت ه سه‌رشانمان ئاماده‌ین جێبه‌جێی بکه‌ین بۆ ئاشتی و ئارامی». قه‌ره‌یاڵن ،له به‌شێکیتری چاوپێکه‌وتنه‌که‌یدا له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی ده‌گوترێت (پهکهکه) پشتگیری ده‌سه‌اڵت ده‌کات، ده‌ڵ��ێ��ت« :نه‌خێر ،ئێمه پشتگیری ک�ه‌س ناکه‌ین ،ئێم ه پشتیوانی ئاشتی و ئارامی و دیموکراسی و دادپه‌روه‌ری و یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی ده‌که‌ین ،هیچ له‌گ‌ه ڵ ئهوه نین ک ه ئاسایشی کورد فیشه‌ک به‌ردات‌ه گه‌نجێکی کورد» .باس له‌وه‌ش ده‌کات که حزبه‌کانی ده‌سه‌اڵت له‌باره‌ی تێڕوانینیان بۆ دۆخهکه پرسیاریان لێکردوون «به‌تایبه‌ت یه‌کێتی پرسیاری کردووه‌و ئێمه‌ش رای خۆمان نیشانداوه» .هاوکات ده‌ڵێت« :په‌یامێکم به رێگه‌ی هه‌ڤااڵنمان بۆ ئۆپۆزسیۆن ناردوو‌ه و پێموتوون ،که داواکاری له‌و ئاسته‌دا له رۆژی ئه‌مڕۆدا زه‌حمه‌ت‌ه جێبه‌جێ ببێت». ده‌شڵێت« :له کاتی خۆیدا له‌ناو رێکخستنی ئێمه‌دا گیروگرفت دروستبوون ،گرووپێک له‌ناو ئێمه په‌یوه‌ندییان
تایبه‌ت ب ه چه‌تر
(موراد قه‌ره‌یاڵن) سه‌رۆکی که‌جه‌که ،له‌سه‌ر دۆخى ئێستاى کوردستان ،تێڕوانینه‌کانیان ده‌خاته‌ڕوو ،ره‌خنه‌ی توندیش له‌م دۆخه‌ی هه‌رێمی کوردستان ده‌گرێت و ئه‌وه‌ش ره‌تده‌کاته‌وه ،ک ه ئه‌وان پشتگیری ده‌سه‌اڵت بکه‌ن ،راشیده‌گه‌یه‌نێت :که‌جه‌ک ه ن ه پشتگیری ئۆپۆزیسیۆن ده‌کات ،ن ه پشتگیری ده‌سه‌اڵت.
له چاوپێکه‌وتنێکی تایبه‌ت به رۆژن��ام�هی (چه‌تر)( ،موراد قه‌ره‌یالن) سه‌رۆکی کۆنسه‌ی ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری (کۆما جڤاکێن کوردستان ـ که‌جه‌که) ،له‌باره‌ی رووداوه‌ک��ان��ی هه‌رێمى ب��اش��ووری کوردستانهوه ده‌ڵ��ێ��ت :خه‌ڵک داواک�����اری ئ����ازادی و دی��م��وک��رات��ی و دادپ���ه‌روه‌ری ههیه ،ئه‌و داواکاریانه‌ی خه‌ڵک راس��ت و ره‌وان و خه‌ڵکی هه‌رێمى باشوری کوردستانیش مافی خۆیانه و شایهنیانه، ل����ه‌ب����ه‌رئ����ه‌وه‌ی زۆر ره‌ن�����ج و شه‌هیدیان داوه .هاوکات ده‌شڵێت:
فرمێسکه‌کانی درۆیینه‌ن ئه‌ردۆغان ل ه کوشتنی منداڵی کورد بێده‌نگه
گۆڕانکارییه‌کانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست
سه‌رده‌می کۆتایی بنه‌ماڵه‌گه‌رێتییه ل ه سیاسه‌تدا
ل ه الپه‌ڕ‌ه ( 6و )7درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌ک ه ههیه
ئه‌حالم مه‌نسور
شایی و خوێن
محه‌مه‌د حه‌کیم بۆ (چه‌تر):
ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت ئێم ه رووبه‌ڕوی ئاسایش و پێشمه‌رگ ه ببینهوه
15 هه‌ولێر؛ سه‌رکوتکردن به‌رده‌وامه «باڵوکردنه‌وه‌ى هێز ره‌وشه‌ک ه ئاڵۆزتر ده‌کات» خوێندکارێکى زانکۆ :ب ه ( )50که‌س ب ه جلى مه‌ده‌نییه‌و ه لێیاندام د.مه‌حمود عوسمان :سه‌رۆکى هه‌رێم سه‌رقاڵى کارى [ تایبه‌ت به چه‌تر ]
رۆژى هه‌ینى ()2011/4/29 کۆمه‌ڵێک خوێندکارى زانکۆى سه‌اڵحه‌دین و چاالکوانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى وه‌ک ناڕه‌زایه‌تییه‌ک دژى له‌سێداره‌دانى (شێرکۆ معارفى) هه‌وڵیاندا له‌به‌رده‌م باڵیۆزخانه‌ى ئێران ل ه هه‌ولێر کۆببنه‌و ه و ناڕه‌زایه‌تى نیشان بده‌ن ،به‌اڵم «زۆر ب ه توندى هێرش ده‌کرێت ه سه‌ریان و سوکایه‌تیان پێ ده‌کرێت».
nفورات عه‌لی ،ته‌مه‌ن 19ساڵ که ه په‌نجا که‌س لێیان داو ه DIHA / ب
ب �ه گ��وێ��ره‌ى زان��ی��اری�ه‌ک��ان��ى (چ �ه‌ت��ر) ل ه هێرشکردن‌ه سه‌ر خۆپیشانده‌راندا شه‌ش که‌س ده‌ستگیرکران و له‌ناویاندا رۆژنامه‌نوسێکیش ه �ه‌ب��ووه ،ه �ه‌روه‌ه��ا دوو ک �ه‌س به ناوه‌کانى (وه‌هاب و فورات) به سه‌ختى بریندار بوونه و ره‌وانه‌ى نه‌خۆشخان‌ه کراون ،زیاتر له ()50 که‌سیش توشى په‌المار و لێدانى هێزه‌کانى ئاسایش و پۆلیس هاتوون و له‌ناو ئه‌وانه‌شدا ژن و م��ن��داڵ ه��ه‌ب��ووه ،وێنه‌کانیش ئ �هوه
به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ندیخانه‌ى
سوسێى فیدراڵى:
( )23به‌ندکراومان حوکمی سێداره‌یان ههیه
ده‌خه‌نه‌ڕوو ،که چه‌قۆ و بۆکسخه‌نجه‌ر بۆ لێدانى چاالکوانان به‌کارهاتووه. (ف����ورات ع�ه‌ل��ى) خوێندکارى قۆناغى دووه‌م له زانکۆى سه‌اڵحه‌دین که بریندار‌ه و سه‌رى شکێنراوه ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئێم ه ویستمان به‌شدارى له‌و کۆبونه‌و‌ه جه‌ماوه‌ری ه بکه‌ین ک �ه دژى ل �ه‌س��ێ��داره‌دان��ى (شێرکۆ معارفى) رێکخرابوو له به‌رده‌م باڵیۆزخانه‌ى ئ���ێ���ران ،ن��وێ��ن�ه‌راک��ان��ی��ش��م��ان م��ۆڵ �ه‌ت��ی��ان ل ه ئاسایشیش وه‌رگرتبوو ،ئێمه که چوین‌ه ئه‌وێ الى گازینۆ (عه‌نته‌ر) دابه‌زین و ویستمان به‌ره‌و ناو کۆبونه‌وه‌ک‌ه بچین ،له‌وێ جگه ل ه س�ه‌دان پۆلیسى چاالکی‌ه مه‌ده‌نییه‌کان ک ه ب�ه‌رده‌م باڵیۆزخانه‌یان گرتبوو ،له پڕ سه‌دان ک �ه‌س که جلى مه‌ده‌نیان له ب���ه‌ردا ب��وو و له‌و نزیکان‌ه خۆیان شاردبۆو‌ه هێرشیان کرد‌ه سه‌رمان و داریشیان به ده‌سته‌و‌ه بوو. ئه‌و خوێندکاره‌ى زانکۆ وتیشى« :نزیکه‌ى ( )50ک�ه‌س که‌وتن‌ه لێدانم و له چه‌ندین جێگه‌و‌ه س �ه‌رم شکاو‌ه و ئێستا ره‌وش��م زۆر خراپه».
16
له‌گ‌ه ڵ یه‌کێتی دروستکرد به یارمه‌تی هێزه‌کانی ده‌ره‌و‌ه ویستیان راپه‌ڕن و رێکخستنه‌که‌مان بخه‌ن‌ه ده‌ست خۆیان، یه‌کێتی به ئاشکرا پشتیوانی له‌و گروپه کرد». قه‌ره‌یاڵن ده‌ڵێت« :به ئاشکرا ئهوه راده‌گه‌یه‌نم که یه‌کێتی پشتیوانی ئه‌وانی کرد ،به‌اڵم ئێمه ئێستا به‌تایبه‌ت وه‌کو ئه‌وان کردوویان‌ه پشتیوانی ناکه‌ین ،چونکه ئێمه رێکخستنێکی دیموکراتی و نه‌ته‌وه‌ین ،فرسه‌تچی نین .ده‌شڵێت :ئێستا یه‌کێتی له قووتی گه‌لی کورد ،مانگانه ( )50,000دۆالر ده‌دات به‌و گروپه. راشیده‌گه‌یه‌نێت :کێ بوایه له شوێنی ئێمه ئه‌وا ده‌یوت، مادام ئه‌وان تا رۆژی ئه‌مڕۆ پشتیوانی ئه‌وانه‌ی هه‌اڵتووی ئێمه ده‌که‌ن ،با ئێمه‌ش پشتگیری گۆڕان بکه‌ین ،به‌اڵم ئێم ه به شێویه‌کی زۆر سروشتی چۆن سه‌یرى یه‌کێتی ده‌که‌ین به هه‌مان شێوه سه‌یرى گۆڕانیش ده‌که‌ین ،ئێمه به پره‌نسیب سه‌یرى هه‌موو الیه‌نه‌کان وه‌ک یه‌ک ده‌که‌ین. ق����ه‌ره‌ی��ڵ�ان ،ج��گ �ه ل�����ه‌وه‌ی چ �ه‌ن��دی��ن ب���ان���گ���ه‌وازی و هه‌ڵسه‌نگاندنی گرنگ راده‌گه‌یه‌نێت ،بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ده‌ڵێت :سه‌رباری ئاسته‌نگیه‌کان و به‌ندی ( )%10پێده‌چێت ( )35په‌رله‌مانتاری کورد بنێرن‌ه په‌رله‌مانی تورکیا.
18
5
هه‌رێم بێت وه‌ک ل ه به‌غداد باشتره [ چه‌تر ـ کاو‌ه حسێن ]
دکتۆر مه‌حمود عوسمان په‌رله‌مانتارى عێراق له‌سه‌ر لیستى هاوپه‌یمانیى کوردستان ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان کێشه‌‌و ئاڵۆزییه‌کانى ناوخۆى هه‌رێم چاره‌سه‌ر بکات باشتره، وه‌ک له‌چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى نێوان لیست ه سیاسییه‌کانى عێراق.
(مه‌حمود عوسمان) له لێدوانێکى تایبه‌ت به رۆژنامه‌ى (چه‌تر) ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو ،ک ه هێنانى هێز بۆ شاره‌کانى هه‌رێمى کوردستان به‌تایبه‌ت شارى سلێمانى کێشه‌کانى هه‌رێمى کوردستانی ئاڵۆزتر کردووه ،بۆیه (مه‌سعود ب���ارزان���ى) س �ه‌رۆک��ى هه‌رێمى کوردستان له‌ئێستادا سه‌رقاڵى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى
(چه‌تر)دا ده‌ڵێت :ل ه عێراق ( )32بهندیخانه هه‌ی ه [ تایبه‌ت ب ه چه‌تر ] ک ه سه‌ر ب ه فه‌رمانگه‌ی چاکسازی عێراقیه، ئه‌وه‌شی که به‌نمونه‌یی هه‌ڵبژێردراون ئێمه ب ه به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ندینخانه‌ی یه‌که‌م و دووه‌میش به‌ندیخانه‌ی (ناسریه)ی ه و (سوسێ)ى فیدراڵی ،ک ه ()42 له‌م دواییه‌ش به‌ندیخانه‌ی سێیه‌م (بادۆش)ه ک ه کیلۆمه‌ترێک ل ه ناوه‌ندی شاری به‌ڕێوبه‌ره‌که‌ی خه‌ڵکی الی خۆمانه». سلێمانی دوور ه و ده‌که‌وێت ه راش��ی��ده‌گ�هی�ه‌ن��ێ��ت )23(« :ب�ه‌ن��دک��راوم��ان ته‌نیشت شارۆچکه‌ی پیره‌مه‌گروون هه‌ی ه ک ه حوکمی سێداره‌یان ههیه و ئه‌وانیش و ل ه ساڵی ()2006ه‌و ه کراوهتهوه، چ��اوه‌ڕوان��ی دادگ���ای ته‌میز ده‌ک���ه‌ن ،چونک ه ئاماژ ه بۆ ئه‌و ه ده‌کات، ه �ه‌ت��ا ب���ڕی���اری ئ���ه‌و دادگ���ای��� ه ن��هی��ه‌ت ئێم ه به‌ندیخانه‌که‌یان له‌ناو ()32 ناتوانین ره‌وانه‌ی به‌غدادیان بکه‌ین ،زۆرینه‌ی به‌ندیخانه‌ى عێراقدا پله‌ى یه‌که‌مى حوکمدراوه‌کانمان حکومیان قورسه». وه‌رگرتوو ه ل ه نمونه‌ییدا. ئ�����ه‌وه‌ش ده‌ڵ���ێ���ت :ل���ه ئ��ێ��س��ت��ادا ()1645 (م��وئ��م��ی��ن ئ �ه‌ب��وب �ه‌ک��ر خ����در) ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رى به‌ندیخانه‌ى سوسێى فیدراڵى ل ه چاوپێکه‌وتنێکى به‌ندکراومان ههیه ،هه‌موویان مه‌حکومن و
نێوخۆى هه‌رێم بێت ،وه‌ک له‌چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى نێوان (ئه‌یاد عه‌الوى) سه‌رۆکى لیستى عێراقییه‌‌و (نورى مالکى ) سه‌رۆکى لیستى ده‌وڵه‌تى یاسا باشتره. وتیشى« :ل�ه ئێستادا ه�ه‌رالی�ه‌ک چى ئێران یاخود به‌غدا ده‌ست له ره‌وش‌و بارودۆخى هه‌رێم وه‌ربدات کێشه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ئاڵۆزتر ده‌بێت». په‌رله‌مانتاره‌که‌ى عێراق پێشیوابوو ،باشترین ڕێگ‌ه چاره‌سه‌ر بۆ هێورکردنه‌وه‌ى ڕه‌وشى هه‌رێمى کوردستان ،کشانه‌وه‌ى ئه‌و هێزانه‌ی ه هێنراوهته ناو شار‌و شارۆچکه‌کانى هه‌رێمى کوردستانهوه ،چونکه هێنانى هێز بۆ شار و شارۆچکه‌کان ره‌وش��ى هه‌رێمى ئاڵۆزتر کردووه. مه‌حمود عوسمان به‌پێویستى زان��ى بۆ ئارامکردنه‌وه‌ى ره‌وشى هه‌رێمى کوردستان،
ب��ڕی��اری کۆتاییان ل��ێ��دراوه ،ئێمه لێره ()25 وه‌رش �هی کارکردنمان هه‌ی ه رۆژان � ه نزیکه‌ی چاره‌کی ژماره‌که که ( 350بۆ )400که‌س ده‌کات له‌و وه‌رشانه‌دا کارده‌که‌ن. ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو :ئێستا ( )39به‌ندکراوی سعودیمان الی���ه ،ل � ه ه �ه‌م��وو واڵتێکی تری تێدای ه (جه‌زائیری ،سوری ،سعودی و هتد) زۆرینه‌شیان ب ه تاوانی به‌زاندنی سنور ب ه نایاسایی ده‌ستگیرکراون ،هه‌شیان ه له‌سه‌ر تیرۆره. له الپه‌ڕ‌ه ( )5درێژه‌ى چاوپێکه‌وتنه‌که ههیه
ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن�هوه ب��ک��رێ��ت ل �ه رووداوه‌ک����ان����ى ( )17ى شوبات ،ئه‌و که‌سانه‌ى تاوانبارن، ته‌قه‌یانکردووه ،یاخود تهلهفزیۆن و رادیۆیان سوتاندووه ،ئه‌وانه‌شى هه‌ڵیان کوتاوه‌ت‌ه سه‌ر باره‌گاى حزبه‌کان بدرێن بهدادگا و له رێگه‌ى یاساو‌ه کێشه‌کان یه‌کالى بکرێته‌وه. لێدوانه‌که‌ى دکتۆر مه‌حمود عوسمان لهکاتێکدایه ،لیسته‌کانى ده‌وڵ�ه‌ت��ى یاسا‌و عێراقیی‌ه به‌رده‌وامن له‌یه‌کترى تۆمه‌تبارکردن‌و جێبه‌جێنه‌کردنى ده‌ستپێشخه‌رییه‌کى سه‌رۆکى هه‌رێم که‌ساڵى ڕاب���ردوو له‌هه‌ولێر له‌نێوان الی �ه‌ن عێراقییه‌کاندا واژوک���ران ،هاوکات به‌هۆى جوڵه‌پێکردنى هێز بۆ شاره‌کانى هه‌رێم کردووه. ره‌وش�����ه‌ک�����هى ئ���اڵ���ۆزت���ر