بڕیار گابار
ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌و‌ه
نرخ 750 :دینار
ره‌خن ه ل ه بارزانی و سه‌نگاوی ده‌گرێت ژمار ه 69
ساڵی دووه‌م
...ل6 دووشه‌ممه 2011/8/15
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
WWW.Chatrpress.com
نرخی()750دینار
(24ی خه‌رمانانی )2711
«یه‌کێتى توشى نادادپه‌روه‌رى رێکخراوه‌یى بووه»
شه‌پۆلێکى ترى وازهێنان ل ه یه‌کێتى به‌ڕێوه‌یه تایبه‌ت ب ه چه‌تر دوای ده‌ستله‌کار کێشانه‌وه‌ی ()10 کادری بااڵی یه‌کێتی له هه‌ولێر ،که وهک خۆیان ئاماژه‌یان پێکردووه، یه‌کێتى لهو رێگه‌یه الیداوه که خوێنێکى زۆرى بۆ رشتووه ،سه‌رچاوه‌یه‌کیش باس لهوه دهکات شه‌پۆلێکى ترى وازهێنان لهناو یه‌کێتى له ئارادایه و کادرانى یه‌کێتى له رێکه‌وتنامه‌ى ستراتیژى توڕه‌ن. سه‌رچاوه‌یه‌کی بااڵی نێو یه‌کێتی ،ئاماژه بۆ ئهوه دهک��ات :رۆیشتنی ( )10کادره‌که‌ی ئهم دواییه‌ی یه‌کێتی رێگه خ��ۆش��ک�هره ب��ۆ وازهێنانی چهندین کادریتر که چاوه‌ڕوان ده‌کرێت له‌م ماوه‌یه‌دا وازبهێنن. سه‌رچاوه‌که لهبهر هه‌ستیاری پۆسته‌که‌ی (چه‌تر) ناوه‌که‌ی ئاشکرا ناکات ،راشیگه‌یاند :جیا لهو ()10 کادری ئه‌مجاره ئه‌وانه‌ی وازده‌هێنن له باڵی کوسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی جێگری سکرتێری گشتین. ئاسۆ ئه‌ڵمانی ،ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی، ل�ه لێدوانێکیدا ب��ۆ (چ �هت��ر) ئ��ام��اژه ب��هوه دهک��ات: «ده‌ستله‌کار کێشانه‌وه‌ی ئهو کادرانه له هه‌ولێر هیچ کاریگه‌ریه‌کی له‌سه‌ر کاره‌کانی مه‌ڵبه‌ندی سێ نه‌کردووه». ن��اوب��راو ک �ه ه��اوک��ات ب �ه‌رپ��رس��ی م�ه‌ڵ��ب�هن��دی سێی هه‌ولێریشه ،وت��ی« :کاره‌کانی مه‌ڵبه‌ندی سێ له
هه‌ولێر به باشی ده‌ڕوات ،به‌اڵم له خوارهوه رێگری له کاره‌کانمان ده‌کرێت له‌الیه‌ن پارتیه‌وه». مه‌سعود عه‌بدولخالق ،چاودێری سیاسی ،بۆچوونى وایه :سوربون له‌سه‌ر رێکه‌وتنی ستراتیژی به‌هانه‌کانی زۆر الوازه و چیتر کادیرانی یه‌کێتی قه‌ناعه‌تیان پێی نایه‌ت ،بۆیه ناچارن له حزبه‌که‌یان بچنه دهرهوه، دهس��ت��ل�هک��ار ک��ێ��ش��ان�هوهی ک��ادران��ی س��هر ب �ه باڵی ک��ۆس��ره‌ت ره‌سوڵیش ب��ۆ ئ �هوه ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه ئ �هو باڵه له چهند الیهکهوه فشاریان لهسهره ،بۆیه چ��اوه‌ڕوان ده‌کرێت ئه‌مجاره ده‌ستله‌کار کێشانه‌وه‌کان وه‌زیره‌کانی نێو یه‌کێتیش بگرێته‌وه. وت��ی��ش��ی :رێکه‌وتننامه‌ی ستراتیژی ک��اری��گ�هری ده‌رونی له‌سه‌ر کادرانی یه‌کێتی ههیه و پارتی ته‌نها لهگهڵ مام جه‌الل رێکه‌وتنی کردوه. له‌الیه‌کى ت��رهوه د.دان��ای سه‌عید سۆفی ،ئه‌ندامی پ�ه‌رل�هم��ان��ی ک��وردس��ت��ان و ب���رای دوو ل �ه س �ه‌رک��رده دهس��ت��ل �هک��ار ک��ێ��ش��اوه‌ک��ان��ى ئ���هم دوای���ی���ه‌ى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان له هه‌ولێر ،له چاوپێکه‌وتنێکى ئ �هم ژم��اره‌ی��هی (چ��هت��ر)دا ده‌ڵ��ێ��ت :یه‌کێتى توشى نادادپه‌روه‌رى رێکخراوه‌یى بووه و زۆر کادرى گرنگ لهناو ئهو حزبه په‌راوێز خراون ،که ده‌بوو خاوه‌ن ماڵ بن ،ئهوهش ده‌خاته‌ڕوو ،ئه‌گه‌ر ئاسته‌نگى بۆ دروست بکرێت ،ئه‌وا دهست له‌کارده‌کێشێته‌وه.
«هه‌رگیز پێشمهرگه شه‌ڕ دژى پژاک ناکات»
جه‌بار یاوه‌ر :ئێران ده‌یه‌وێت دووبه‌ره‌کى بنێته‌وه تایبه‌ت به چه‌تر
وته‌بێژى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ،قسه‌کانى ئهو به‌رپرسه ئێرانییه ره‌تده‌کاته‌وه ،که وتبووى حکومه‌تى هه‌رێم هاوکارمانه له دژایه‌تیکردنى پژاک ،یاوه‌ر ده‌ڵێت: ئهو به‌رپرسه درۆ دهکات و ده‌یه‌وێت دووبه‌ره‌کى بنێته‌وه ،هه‌رگیز هێزى پێشمهرگه دژى پژاک شه‌ڕ ناکات. جه‌بار یاوه‌ر ،ئه‌مینداری گشتی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان له لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) وت �هی ئهو به‌رپرسه ئێرانییه ره‌ت��دهک��ات �هوه ،که ئ��ام��اژه‌ى بهوه ک��ردب��وو ،ه��ێ��زى پێشمهرگه ه��اوک��اری ئ��ێ��ران�ه له هێرشه‌کانى سهر پژاک ،یاوه‌ر ده‌ڵێت« :ئێران درۆ دهکات و ده‌یه‌وێت دووبه‌ره‌کی بنێته‌وه ،هه‌رگیز هێزی پێشمهرگه به‌شداری ناکات له هێرش بۆ سهر پژاک و هه‌ڵوێستی حکومه‌تی هه‌رێمیش لهو بارهیهوه روونه
و الیه‌نگیری ک �هس ناکه‌ین ،ئ �هو کێشه‌یه‌ش ب ه کێشه‌ی سیاسی ده‌زانین و ده‌بێت به شێوه‌ی ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بکرێت». ل �ه‌الی �هک��ى ت����رهوه ک���ام���ه‌ران ب������ه‌رواری ،ئ�هن��دام��ی کۆنگره‌ی ن�هت�هوهی��ی ک��وردس��ت��ان بۆچوونى وای �ه: ئێران ده‌یه‌وێت کورد بێ ئیراده و الواز بێت و هیچ پڕۆژه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی نهبێت ،ههر ده‌سکه‌وتێکیش به‌ده‌ست بهێنێت به هاوکاری ده‌وڵه‌تانی تر له‌ناوی به‌رن و ههمیشه ویستویه‌تی کورد له‌ژێر چوارچێوهی سیاسه‌تی خۆیدا کاربکات. ب �ه‌روارى ده‌شڵێت :ئێران قه‌ندیلی کردۆته ئامانج، چونکه گه‌ره‌نتی سه‌رکه‌وتنی کورد له قهندیلدایه و ده‌یه‌وێت په‌یوه‌ندی نێوانی الیه‌نه کوردییه‌کان تێک بدات و کورد به ده‌ستی کورد له‌ناوبه‌رێت ،ئهمهش زیاتر له رێکه‌وتنێکی ستراتیژی ده‌چێت له نێوان تورکیا و ئێران. درێژه بۆ ل 6
درێژه بۆ ل n 3تاڵه‌بانی ب ه به‌رپرسیاری شکسته‌کانی یه‌کێتی داده‌نرێت فۆتۆ :ئینته‌رنێت
نزیکبونه‌وه‌ى پارتى و گۆڕان یه‌کێتى نیگه‌ران کردووه؟
به‌رپرسێکى پارتى :ئه‌گه‌ر پارتى و گۆڕان رێکیش بکه‌ون ئاساییه چه‌تر -ئاراس عوسمان
به‌رپرسێکى پارتى هۆکارى نزیکبونه‌وه‌ى حزبه‌که‌ى له گۆڕان بۆ «هێورکردنه‌وه‌ى دۆخهکه» ده‌گه‌ڕێنێته‌وه و به‌رپرسێکى گۆڕانیش ده‌ڵێت ،سورین له‌سه‌ر داواکاریه‌کانمان ،رۆژنامه‌نوسێکیش ئهوه ده‌خاته‌ڕوو ،ک ه پارتى هه‌موو رێگه‌یه‌ک ده‌گرێته‌به‌ر بۆئه‌وه‌ى تێڕوانینه‌کانى نه‌وشیروان له‌باره‌ى بنه‌ماڵه‌ى (مه‌ال مسته‌فا)وه بگۆڕێت. ئارى هه‌رسین ،ئه‌ندامى ئهنجومهنى سه‌رکردایه‌تى پارتى له پارێزگاى سلێمانى ،له‌باره‌ى نزیکبونه‌وه‌یان له گ��ۆڕان به (چ�هت��ر)ى وت :زیاتر به مه‌به‌ستى ه��ێ��ورک��ردن�ه‌وه‌ى دۆخ��ى کوردستانه و ک��ۆب��ون�ه‌وه‌ى هه‌موو الیه‌کمانه بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌وه‌ى چى باشه ئه‌نجامى بده‌ین ،ئه‌گه‌ر مه‌کته‌ب سیاسیه‌کى یه‌کێتى
دانیشتن بکات ل�هگ�ه‌ڵ گ���ۆڕان و ئێمه‌ش حه‌قى خۆمانه شتێکى لهو شێوه‌یه بکه‌ین ،بۆیه گۆڕان بزوتنه‌وه‌یه‌کى سیاسیه له کوردستاندا و ئه‌مڕۆ بێت یاخود سبه‌ى ههر ده‌بێت مامه‌ڵه‌ى لهگهڵ بکه‌ین. ل�هب��اره‌ى نیگه‌رانى یه‌کێتیشه‌وه ل�هم نزیکبونه‌وانه، ه�هرس��ی��ن وت���ى :ئێمه رێ��ک��ک�هوت��ن��ى ستراتیژیمان لهگهڵ یه‌کێتى ههیه ،هه‌ست بهوه ناکه‌ین یه‌کێتى نیگه‌ران بێت و ئاگاداریشه له کۆبونه‌وه‌کان ،ئه‌گه‌ر نزیکبونه‌وه‌ى پارتى و گۆڕان ڕێکه‌وتنیش بێت شتێکى زۆر ئاسایه. له‌الیه‌کى ترهوه محه‌مه‌د تۆفیق ،وته‌بێژى بزوتنه‌وه‌ى گ��ۆڕان وتى :کۆبونه‌وه‌ى نێوان ئێمه و پارتى هیچ شتێکى تایبه‌تى تێدا نیه ،ئهو بارودۆخه ئاڵۆزه‌ى ههبووه ئێستاش وهک خۆیه‌تى و هیچ گۆڕانکاریه‌ک نهکراوه ،ئهو داواکاریانه‌شى هه‌مانه سورین له‌سه‌رى و ئهو په‌یوه‌ندیه‌ى نێوانمان لهگهڵ پارتى هیچ گرنگ نیه.
کۆمیسیۆنی سیاسه‌تی دهرهوه و ئاسایشی میللی چه‌تر -ئاژانسه‌کان په‌رله‌مانی ئێرانهوه پێگهیشتووه ،رایانگه‌یاندبوو که ق �ه‌ره‌ی�ڵان ل �ه‌الی �هن ده‌زگ���ا سیخوڕییه‌کانی ئێرانهوه سه‌رله‌به‌یانی پێرێ ()2011/8/13 ده‌ستبه‌سه‌رکراوه ،له ئاژانسی ده‌نگوباسی فه‌رمی ئاژانسی ئه‌نادۆڵی تورکی هه‌واڵی ئێران ئیرناشدا له هه‌مان ساتدا هه‌مان ه �ه‌واڵ باڵو ده‌ستبه‌رسه‌رکردنی سهرۆکی کۆنسه‌ی کرابویه‌وه ،هه‌روه‌ها ئهم ههواڵه پێرێ له که‌ناڵی (TRT. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ( )KCKموراد قه‌ره‌یاڵن )HABERبێ نیشاندانی هیچ سه‌رچاوه‌یه‌ک باڵو له‌الیه‌ن هێزه‌کانی ئێرانه‌وه‌ی راگه‌یاند، کرایه‌وه. به‌رپرسانی تورکیا و ئێرانیش لهو دواتر له‌الیه‌ن هیچ یه‌کێک لهو کهس و ئاژانسانه‌ی بارهیهوه یه‌کتر به‌درۆ ده‌خه‌نه‌وه و قه‌ره‌یالنیش هه‌واڵه‌که به‌درۆ ده‌خا‌ته‌وه .که راگه‌یاندنه‌کانی تورکیا به سه‌رچاوه‌یان دانابوو به‌پێی هه‌واڵه‌که‌ی ئاژانسی ئه‌نادۆڵ ،که هه‌واڵه‌که‌یان ئ�هم ههواڵه پشتڕاست نه‌کرایه‌وه ،ه�هر دوان��ی��وه‌ڕۆی راس���ت���ه‌وخ���ۆ ل���ه ع���ه‌الدی���ن ب���روج���ێ���ردی ،س �ه‌رۆک��ی دوێنێش دوای ئ �هوهی داود ئۆغلو وهزی��ری ده‌ره‌وه‌ی
به‌رپرسی لقی4 بێت ه سلێما نی د ه‌بێ بگیر ێت ...ل 5
قه‌رزی گه‌نجان
کچان که‌متر سود له قه‌رزی بچوک وه‌رده‌گرن
...ل8
درێژه بۆ ل 4
تورکیا و ئێران له‌سه‌ر گرتنى قه‌ره‌یاڵن یه‌کتر به‌درۆ ده‌خه‌نه‌وه تورکیا به ته‌له‌فۆن داوای زانیاری له عه‌لی ئه‌کبه‌ر ساڵحی وهزی���ری ده‌ره‌وه‌ی ئێران دهک��ات لهوبارهیهوه به‌اڵم ناوبراو له وه‌اڵمدا پێی ده‌ڵێت که‌وا له‌مباره‌یه‌وه هیچ هه‌واڵێکی ئه‌وتۆیان نه‌بیستووه ،دواتر عه‌الدین بروجێردی به باڵیۆزی تورکیا له ئێران راده‌گه‌یه‌نێت که ئهو شتێکی وه‌های نه‌گوتووه. قه‌ره‌یاڵن له ئاخاوتنێکدا که دوێنێ شه‌و له ته‌له‌فزیۆنی ()ROJدا باڵوکرایه‌وه له‌م بارهیهوه بۆ به‌درۆخستنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌که ده‌ڵ��ێ «ده‌وڵه‌تانی داگیرکار ده‌ستیان به کۆمه‌ڵکوژییه‌کی فره الیه‌نه و ب�ه‌رف��راوان ک��ردووه، چ کۆمه‌ڵکوژی ره‌ش چ کۆمه‌ڵکوژی سپی ،ئهم ههواڵه که له سه‌روبه‌ندی ساڵیادی دهستپێکی شهڕی
بریکاری وهزیری ناوخۆ:
چه‌کداری بزاوتی ئازادیخواز له (15ی ئابی )1984 دا و ل �ه‌دوای ئاشکرابوونی هاوکاری و هاوده‌ستی ئێران و تورکیا له شهڕی دژ به هه‌رێمی باشووری ک��وردس��ت��ان ب�ڵاوده‌ک��رێ��ت�هوه ب�ه ئامانجی شکاندنی مه‌عنه‌ویاتی به‌رزی گه‌له‌که‌مانه ،شه‌ڕێکی ده‌روونییه که ئێستا ده‌ستی پێنه‌کردووه و ههر ئه‌مڕۆش کۆتایی نایه‌ت ،ده‌یانه‌وێت به بهکارهێنانی ئهم جۆره فڕوفێاڵنه پاساوی هه‌ندێ شت بهێننه‌وه. جێگه‌ی ب��اس�ه ه��هر له‌ئێستادا ه �ه‌وڵ��ی داخستنی ( )ROJده‌درێت له رێگهی دادگای دانیمارکه‌وه و ئهمهش به‌وته‌ی به‌رپرسانی پهکهکه له چوارچێوهی ئهو هێرشانه‌دایه ک ه ده‌کرێته سهر گه‌لی کورد.
شه‌ماڵ موفتی:
داهێنانی ژینگه‌یی ئاسته‌نگی زۆر له‌به‌رد ه‌مدایه ...ل4
هەواڵ
«ههندێک له ده‌رچوان دامه‌زراندنه‌که‌یان هه‌ڵده‌وه‌شێننه‌وه» سلێمانى
ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15
2
بۆچــوون گه‌لێک ،ل ه غه‌رق و ئه‌زمه‌دا! u
ئاراس عوسمان
u
سیسته‌مى سیاسى له‌م هه‌رێمه‌دا ته‌نها کارى به یاسا نایاسایه‌که و په‌رله‌مانى زۆری��ن �ه و حکومه‌تى داب �هش��ک��راو و بازرگانى به نه‌وت و رێکه‌وتنى ستراتیژى سهر زاره‌کى و..هتد ،نه‌کردوه ،به‌ڵکو ده‌ستى له ههندێک بوار و الیه‌نى بژێوى مرۆڤه‌کانیش وهرداوه. ئ�ه‌وه‌ى کوردستان و دانیشوانه‌که‌ى به دی��اری��ی�هوه دانیشتوه پرسیار گه‌لێکى ناو ئهم کۆمه‌ڵگه‌یه و بێ وه‌اڵمى ئهو ده‌سه‌اڵته خۆسه‌پێنه‌یه ،له دیارنه‌مانى سامانى خه‌ڵک رۆژانه لهناو ده‌سه‌اڵت و داموده‌زگاکان ،ههر له وه‌زیره‌کانى ن �هوت و جێگرى وهزی���رى دارای���ى ،بێ لێپێچینه‌وه ک��اره‌ک��ان کۆتایى دێ��ت، مانگى ره‌مه‌زان و گرانى و قۆرخکارى شمه‌ک و ک��ااڵک��ان ،بێ دانانى نرخ له‌الیه‌ن میریه‌وه ،ئ �هوه ده‌رده‌خ���ات که ئێوه ه �هم سیاسى و ه �هم بازرگانن و ن��ۆک �ه‌رى واڵتانیش دهک���هن ج��ارج��اره، جیاواز ل�هو خۆراکه به‌سه‌رچووه‌ى به سنوره‌کاندا تێپه‌ڕ ده‌بێت ،دوات��ر لهناو ش��ار و ش��ارۆچ��ک�هک��ان ه�هن��دێ��ک به چه‌قۆ ده‌گات و ده‌دۆزرێنه‌وه ،به‌رهه‌مى ئهو کهسانهیه که رۆژان �ه به ئاشکرا تۆپبارانت دهکهن ،چاوه‌ڕوانى هاتنه‌وه‌ى ناوى ده‌رچوانى زانکۆ و په‌یمانگاکان ل�ه ده‌ره‌وه‌ى پابه‌ندبوونى ئ��ای��دۆل��ۆژى ح��زب��ى ،ل��ێ��ره‌ش ه �هر پرسیار دهک�هی��ن، به‌اڵم ئه‌زمه‌ى بێ وه‌اڵمیتان ده‌ستمان دهک �ه‌وێ��ت ،له ب��وارى ک��ارى میدیایدا پرسیارى خه‌ڵک و خۆمان ههیه ،دیسان بێ ئه‌زمه‌یى وه‌اڵم �ه الت��ان ،پرسیارى ت�ه‌ق�هک�ه‌ره‌ک��ان و په‌لکێشکردنیان بۆ دادگاکان و داڵده‌نه‌دانیان ده‌که‌ین ،لێره چ باسه لهگهڵ تۆمان نیه خاوه‌ن حزب گوێت بسپێره‌وه به بێده‌نگى ،سوکایه‌تى به رۆژنامه‌نوس و ههڕهشه ههیه ،حزب ده‌ڵێت هیچ له گۆڕێدا نیه هه‌رێم ئارامه بزانه ئهوانه پیاوى کێن ،ئ�ه‌رێ چوار س�ه‌د شوێن بۆ له‌شفرۆشى ههیه لێره شاره‌که‌ى ئیبراهیم پاشا! حزب ده‌بێژێت بڕیارمانداوه شوێنى مه‌ساج و خواردنه‌وه کحولیه‌کان له ره‌مه‌زاندا دابخرێت! ئهمه که‌مێک لهو چیرۆکانه‌ى رۆژانه و ش���ه‌وان���ى خ�ه‌ڵ��ک��ى ک��وردس��ت��ان �ه له سایه‌ى یه‌کێتى و پارتیدا ،ب�ه‌اڵم زۆر بێباکانه هه‌زاره‌ها به‌ڵینى جۆراوجۆر و بریقه‌دار دهکهن ،به‌اڵم ههر درۆ دهکهن، بۆیه گرنگه لهوه تێبگه‌ین ههر کات ده‌سکێک س �ه‌وزه بوویه ( )10هه‌زار دینار ،ده‌به‌یه‌ک نه‌وت له هاویندا بوویه ( )100دی��ن��ار...ه��ت��د ،ب �هم دهس�ه‌اڵت�ه نه‌بێژین بۆ ئاوهایه ،له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌وان خۆیان خ��اوهن دوک��ان و خ��اوهن قازانج و خ���اوهن س�هرم��ای�ه و خ���اوهن زه‌ک��ات��ن ب�هم میلله‌ته ،بێده‌نگ بوونى ئێمه‌ش یارمه‌تیده‌رێکى باشى ئهو کارانه‌ى ئێوه. وه‌لێ گرنگه بپرسین ده‌سه‌اڵتى کوردى ت��اک �ه‌ى گ���وێ ده‌گ��رێ��ت وت��ێ��ن��اگ��ات، ئه‌گه‌ر ههندێک حاڵه‌ت هاته پێشه‌وه ل�ه‌وان�ه ،ئه‌گه‌ر ئه‌مریکا گ �هڕای �هوه و هێزه‌کانى دوژمن هاته خ��وارهوه بۆتان، ک��ێ ب �هری��ان پ��ێ ده‌گ��رێ��ت میلله‌ت و گه‌نج ن��اوه‌اڵ لێرهوه دۆڕای���ت ،چونکه خزمهت ن�هک��ردون ،ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن ک���رای���هوه ل �ه ب��ه‌غ��داد ک��ێ ده‌ن���گ و متمانه ده‌به‌خشێته‌وه پێتان میلله‌ت و گه‌نج له‌مه‌شیان ههر ببوره ،لهبهرئهوه له شاخ زۆر خزمهت کران ئێستا پاداشتیان ئه‌زیه‌تدان و فه‌القه‌ى کوڕه‌کانیانه. ئ���ه‌وه‌ى م��اوه‌ت��هوه ته‌نها ئ �هو ده‌رف �هت �ه که‌مه‌یه بۆ جێبه‌جێکردنى داواک���ارى خه‌ڵک و پ��رۆژه‌ک �ه‌ى ئۆپۆزسیۆن و چاکسازى ریشه‌یى له کوردستان به عه‌مه‌لى ،له‌به‌رئه‌وه‌ى چهندین ساڵه کورد گه‌لێکى غه‌رقبووى ناو پرسیاره‌کانى ژی��ان و مانه‌وه‌یه‌تى له کوردستاندا، ئێوه‌ش ئه‌زمه‌ى بێ وه‌اڵمیتان داوه‌ته‌به‌ر، بۆیه ده‌کرێت بپرسین کاتى کوژانه‌وه‌ى گڵۆپه سه‌وزه‌کان و داگیرساندنى گڵۆپه سوره‌کان نیه!!.؟ Arasosman84@yahoo.com
فه‌رهاد ئه‌حمه‌د
به‌ڕێوه‌به‌رى ئامارى سلێمانى ئاماژه بۆ ئهو ه دهکات ،به‌هۆى ره‌خنه‌گرتن له قۆناغى یه‌که‌مى دامه‌زراندن ،قۆناغى دووه‌میان دواخستووه و ئهوهش ده‌خاته‌ڕوو،
که کۆمه‌ڵێک کۆلێژ له‌م دامه‌زراندنه‌دا زه‌ره‌ریان کردووه. مه‌حمود عوسمان ،به‌ڕێوه‌به‌رى ئامارى سلێمانى له‌باره‌ى رانه‌گه‌یاندنى قۆناغى دووه‌م��ى دام �ه‌زران��دن ،که بڕیار بوو پ��ێ��ن��ج ش �هم��م �ه‌ى راب������ردوو ئ��اش��ک��را بکرێت ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند ،ئه‌وان ویستویانه گله‌یى و تێبینیه‌کانى قۆناغى یه‌که‌م به هه‌ند وه‌ربگرن ،بۆی ه قۆناغى دووه‌م که‌مێک دوواکه‌وتووه،
ئاماژه‌ش بۆ ئهوه دهکات ،کۆمه‌ڵێک ه�ه‌ڵ�ه و ک�هم��ووک��ورت��ى ل �ه قۆناغى یه‌که‌مدا ههبووه ،لهوانه ههبووه پێشتر دامه‌زاره‌وه ،یان له شوێنێکه‌وه چون بۆ شوێنێکى تر فۆڕم وه‌رگرن. وتیشى :ه�هم��وو رێگه یاساییه‌کان بهرامبهر ئهو کهسانه ده‌گرینه‌به‌ر و لیژنه‌کانمان راسپاردووه بۆ لێکۆڵینهوه له‌گه‌ڵیاندا،چونکه ئه‌وان له فۆڕمه‌ک ه به‌ڵێنیانداوه که دان �هم �ه‌زراون ،به‌اڵم دام��������ه‌زراون ،ب���ه‌وان���هم���ان زان���ی���وه و
گۆڕان هۆکارى سکااڵ تۆمارنه‌کردن له‌سه‌ر حکومه‌ت ئاشکرا ناکات سلێمانى فه‌رهاد ئه‌حمه‌د
وته‌بێژى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ئاماده نییه ئهو هۆکارانه ئاشکرا بکات، که بووته هۆى ئه‌وه‌ى تا ئێستا سکااڵیان له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم تۆمار نه‌کردووه به‌هۆى بڕینى بودجه‌که‌یانه‌وه ،ده‌شڵێت، ئهوهندهى ئاگادار بم بهم نزیکانه کۆبونه‌وه‌ى پێنج قۆڵى ده‌ستپێناکاته‌وه. محه‌مه‌د تۆفیق ،وته‌بێژى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان لهوبارهیهوه به (چه‌تر)ى وت:
ئه‌وان بهرنامه و هۆکارى دیاریکراوى خۆیان ههیه که تا ئێستا سکااڵیان ل �هس �هر ح��ک��وم�هت ت��ۆم��ار ن �هک��ردوه، راشیده‌گه‌یه‌نێت :ناتوانن ئهو بهرنامه و هۆکارانه ئاشکرا بکهن. وتیشى :راسته ئێمه تا ئێستا سکااڵى یاساییمان له‌سه‌ر سه‌رۆکى حکومه‌ت تۆمار نه‌کردووه ،له‌سه‌ر بڕینى بودجه‌ى م��ان��گ��ان �ه‌ى ب��زوت��ن��ه‌وه‌ک��هم��ان ،ئێمه بڕیارمانداوه جارێ هیچ سکااڵیه‌ک تۆمار نه‌که‌ین ،چونکه ئێمه به‌رنامه‌ى دیاریکراوى خۆمان ههیه ،ئه‌گه‌ر له داه��ات��ووش بودجه‌که‌مان نه‌گه‌ڕێته‌وه ئهوه ههر به‌پێى ئهو بهرنامه دیاریکراوه‌ى خ��ۆم��ان ئ���ه‌ڕۆی���ن ،ک �ه ن��ات��وان��ی��ن بۆ راگه‌یاندنه‌کان ئاشکراى بکه‌ین.
ئ����هوهش����ى ره‌ت������ک������ردهوه ،ک���ه ئ �هم �ه خۆجیاکردنه‌وه بێت له ه�هری�هک ل ه یه‌کگرتوو و کۆمه‌ڵى ئیسالمى ،ئه‌وه‌شى به دوور زانى بهم نزیکانه کۆبوونه‌وه پێنج قۆڵیه‌که ده‌ستپێبکاته‌وه «ئهوهندهى من ئاگاداربم بهم نزیکانه کۆبوونه‌وه پێنج قۆڵییه‌که ده‌ستپێناکاته‌وه ،شتى وا نییه له ئارادا». ل �ه م����اوه‌ى راب������ردوودا ه���هری���هک له ی �هک��گ��رت��ووى ئیسالمى و کۆمه‌ڵى ئیسالمى س��ک��ااڵی یاساییان له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان تۆمار ک��رد ،به‌هۆى بڕینى بودجه‌که‌یانه‌وه، ب����ه‌اڵم گ��ۆڕان��ی��ش ک��ه وهک ئ���ه‌وان بودجه‌ى بڕاوه ،تا ئێستا سکااڵى تۆمار نه‌کردووه.
کێشه‌ى گوندى (مه‌ال داوده) به‌رده‌وامه چه‌تر رێگه‌یان پێدراوه خانوه‌کانیان بکهنهوه، به‌اڵم پاش ئه‌وه‌ى کردویانه‌ته هه‌یکه‌ل گۆڤار عوسمان ب��ه ب��ڕی��ارێ��ک��ى چ������اوه‌ڕوان ن��هک��راو، هه‌ڵمه‌تێکى رووخ���ان���ى ئ���هو خ��ان��وان�ه دواى رووداوه‌که‌ى دهرچ���ووه ،کاتێک چوین ب��ۆ شوێنى گوندى شه‌وى ()8/11ى خ��ان��وهک �هم��ان ب��ی��ن��ی��م��ان دهس��ت��ک��را به (مه‌ال داوده) و ته‌قه‌کردنى ت �ه‌ق �هک��ردن و فیشه‌کێک ب �هر قاچم نێوان هێزه ئه‌منییه‌کانى کهوتووه. سلێمانى و ههندێک ل ه وتیشى :ده‌وترێت ته‌قه‌که‌ره‌کان پۆلیس خه‌ڵکى ناوچه‌که ،که بهو و هێزى عه‌لى شاره‌وانین ،ئیتر نازانم هۆیه‌وه دوو که مه‌ده‌نى عه‌لی ش��اره‌وان��ى کێیه ،بۆیه لهگهڵ برینداربوون ،دوێنێ خه‌ڵکى خه‌ڵکى گونده‌که سکااڵمان له‌سه‌ر ئهو گونده‌که له به‌رده‌م پارێزگاى کهسه کردوه. ه �هر ب �هوه��ۆی �هوه ژم��اره‌ی �هک��ى زۆر له سلێمانى مانگرتنێکیان دانیشتوانى گوندى (مه‌ال داوده) دوێنێ ئه‌نجامدا. رزگار حه‌سه‌ن ،که به‌هۆى ته‌قه‌کردنه‌وه ( )8/14له ب�ه‌رده‌م پارێزگاى سلێمانى بریندار بووه ،به (چه‌تر)ى وت :سه‌ره‌تا مانگرتنیان ئه‌نجامدا ،بۆئه‌وه‌ى رێگه‌یان
پێبدرێت خانوه‌کانیان دروست بکهن. عه‌بدولخالق محه‌مه‌د ،ب�ه‌ڕێ��وهب�هری ک��ارگ��ێ��ڕی پ��ارێ��زگ��ای سلێمانی به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :پێشتر لیژنه‌یه‌کى پ���ارێ���زگ���ا س����ه‌ردان����ى گ��ون��دهک��ان��ى ک��ردب��وو ،ب�ه مه‌به‌ستى فراوانکردنى ن��اوچ �هک��ان��ی��ان ،ئێستا ئ���هو لیژنه‌یه گۆڕاوه بۆ لیژنه‌یه‌کى تر ،لهبهرئهوه تا ئێستا بڕیارى فراوانکردنى سنوره‌کان جێبهجێ نهکراوه ،چاوه‌ڕێى ئهم لیژنه ت��ازه‌ی �ه دهک �هی��ن و رهن��گ �ه بڕیارێکى نوێش ده‌ربچێت له ئهنجومهنى وه‌زیران له‌سه‌ر ئ�هم حاڵه‌ته ،بۆیه به خه‌ڵکى گ��ون��دهک �هش��م��ان راگ �هی��ان��د چ���اوه‌ڕێ بکهن. گوندى (مه‌ال داوده) دهکهوێته نزیک (هه‌وارى شار) له سلێمانى.
شه‌وانى سلێمانى گه‌رمه چه‌تر چێنه‌ر یاسین
دوکاندارێک ئاماژه بهوه دهکات له ره‌مه‌زاندا به شه‌و خه‌ڵک زیاتر دێته بازاڕ و هاواڵتیه‌کیش خوازیاره دوای ره‌مه‌زانیش بازاره‌کان کراوه‌بن ،یه‌کێک له دوکانداره‌کان ئاماژه‌ی به‌وه‌دا له شه‌وانی ره‌مه‌زاندا
بازاڕ و دووکانه‌کان به رووی هاواڵتیاندا ده‌که‌نه‌وه. ه��اوڕێ محه‌مه‌د ،دوکاندار ،له‌باره‌ى ق �ه‌ره‌ب��اڵ��غ��ى ئ���ه‌وان���ى س��ل��ێ��م��ان��ی�هوه به (چه‌تر)ى وت :ئێمه دوکان دهکهینهوه و خه‌ڵک به زۆری روو دهکاته بازاڕه داخ��راوه‌ک��ان��ی وهک (ک��اس��ۆم��ۆڵ و ره‌ش�هم��ۆڵ) له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهو بازاڕانه له هه‌موو روویه‌که‌وه له بازاری کراوه باشتره. ئهو دوکانداره ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا که له شه‌واندا خه‌ڵک زیاتر رویان تێده‌کات
«خ �ه‌ڵ��ک زۆر س �ه‌ردان��م��ان دهک���ات، چونکه به رۆژ گه‌رمه«. هاواڵتیه‌کیش پێیوایه کردنه‌وه‌ی ئهم ب��ازاران�ه کارێکی باشه و هیواخوازه دوای ره‌م���ه‌زان���ی���ش ب������ه‌رده‌وام ب��ێ��ت، شاسوار محه‌مه‌د ،هاواڵتیه‌کی شاری سلێمانی ،وتی :له ئێستادا کردنه‌وه‌ی ئ���هم ب����ازاڕان����ه زۆر ب���اش���ه ،چونکه زۆرب���هی خه‌ڵک به ه��ۆی گه‌رما و کاری رۆژان �هوه ناتوانن به رۆژ بێنه بازاڕ و داواکارم له دوای ره‌مه‌زانیش بازاره‌کان به شه‌و کراوه‌بن.
ئێران دان به حکومه‌تى هه‌رێمدا نانێت دیبلۆماسى نیشانه‌ى چه‌تر ئهوهیه په‌یوه‌ندییه‌کى گۆڤار عوسمان باشمان لهگهڵ ئێران ههیه. کاوه مه‌حمود ،وته‌بێژى حکومه‌تى پێشتر نوێنه‌رى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ،دواى هه‌وڵێکى هه‌رێم له تاران باسى زۆر ئ��ی��ن��ج��ا ل����هو ب�����اره‌ی�����هوه ب��ۆ لهوه کردبوو ،حکومه‌تى (چه‌تر) قسه‌ى کرد و رایگه‌یاند: ئێران ئهو نوسراوانه ح��ک��وم �هت��ى ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان په‌سه‌ند ناکات ،که له‌سه‌ر پ���هی���وه‌ن���دى دی��ب��ل��ۆم��اس��ى ل �هگ �ه‌ڵ کڵیشه‌ى حکومه‌ت هه‌رێم ئێراندا ههیه ،نوێنه‌رى حکومه‌تى ده‌نوسرێت ،به‌اڵم وته‌بێژى هه‌رێم لهو واڵته‌دا ههیه و ئێرانیش حکومه‌ت ده‌ڵێت ،بوونى باڵیۆزخانه‌ى له هه‌رێمى کوردستان باڵیۆزخانه و په‌یوه‌ندى ههیه ،ئهمهش وات��اى ئهوهیه ئێران
په‌یوه‌ندییه‌کى باشى لهگهڵ هه‌رێم ههیه. به‌اڵم ئهم وتانه‌ى وته‌بێژى حکومه‌ت له کاتێکدایه ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر (نازم عومه‌ر) نوێنه‌رى حکومه‌تى ه���ه‌رێ���م���ى ک���وردس���ت���ان ل���ه ت����اران رای��گ��هی��ان��د :ئ��ێ��س��ت��ا ئ��ێ��م�ه م��اف��ى ئ���ه‌وه‌م���ان ن��ی �ه ه��ی��چ ن��وس��راوێ��ک له‌سه‌ر کڵێشه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ب��ن��وس��ی��ن ،ل �هب �ه‌رئ �هوه دهب��ێ��ت ب �ه کڵێشه‌ى پ��ارت��ى یاخود یه‌کێتى یان له‌سه‌ر کاغه‌زى سپى نوسراوێک بنوسین.
لێپرسینه‌وه‌یان لهگهڵ ده‌که‌ین. ئ������هوهش������ى وت :ه����هن����دێ����ک ل � ه دهرچ��وان��ى به‌شه‌کانى ب��ای��ۆل��ۆژى و کیمیا مامۆستایى ناکه‌ن و داواى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى دامه‌زراندنه‌کانیان ک����ردووه ،ئێمه‌ش پێویست ب��وو ئهو دامه‌زراندنه‌ى ئه‌وان هه‌ڵبوه‌شێنینه‌وه، ئ�������هوهش دهزان�����ی�����ن ه���هن���دێ���ک ل� ه به‌شه‌کانى وهک (کوردى و عه‌ره‌بى کۆلێژى زمان و مێژوو و جوگرافیاى ک��ۆل��ێ��ژى زان��س��ت�ه مرۆڤایه‌تییه‌کان
ل �هم دام �ه‌زران��دن �ه زه‌ره‌ری����ان ک���ردووه، ب����ه‌اڵم ئ����هوه ل��ه دهس���ه‌اڵت���ى ئ��ێ��م�هدا ن��ی��ی�ه ،پ���ه‌روه‌رده‌ک���ان���ى گ �هرم��ی��ان و سلێمانى ئ�هو به‌شانه‌یان نه‌ویستووه، ئ���ام���اژه‌ى ب��ۆ ئ����هوهش ک���رد ک��ه ل ه کۆتایى ئهم هه‌فته‌یه له چوارشه‌م ه و پ��ێ��ن��ج ش���هم���هدا ق��ۆن��اغ��ى دووه‌م راده‌گه‌یه‌نرێت ،دواکه‌وتنیشى هیچ په‌یوه‌ندى به ناڕه‌زاییه‌کانى به‌شێک له خوێندکارانه‌وه نییه ،که هاتونه‌ت ه سهر شه‌قام.
نه‌مامه‌کانى رێگه‌ى (سلێمانى ـ
تاسڵوجه) به‌ره‌و وشکبوون ده‌چن چه‌تر زانکۆ سه‌ردار
به‌ڕێوه‌به‌رى باخچه‌کانى سلێمانى ئهوه ده‌خاته‌ڕوو، نه‌مامه‌کانى دوو سایدى (سلێمانى ـ تاسڵوجه) وشک نهبووه و ته‌نها گه‌اڵکانى به‌ره‌و کزى ده‌چێت ،باس له‌وه‌ش دهکات لیژنه‌یه‌کیان بۆ به‌دواداچونى ئهو نه‌مامانه پێکهێناوه. ئ���هن���دازی���ار ک����ام����ه‌ران ح �هم �هس��اڵ��ح، ب���ه‌ڕێ���وهب���ه‌رى ب��اخ��چ�هک��ان��ى سلێمانى ل �ه ش���اره‌وان���ى سلێمانى ب �ه (چ �هت��ر) ى راگه‌یاند :ئهو دره‌ختانه‌ى له باخى به‌ختیاریه‌وه تا ده‌گ��ات�هوه چ��وار ریانى سه‌رچنار به هه‌ردوو سایده‌که‌وه له جۆرى هۆڵه‌ندییه ،راسته به‌رگرى نیه لهگهڵ پله‌ى گه‌رمادا ،به‌اڵم وشک نهبووه و
ته‌نها گه‌اڵکه‌ى ب �ه‌ره‌و ک��زى ده‌چێت، لیژنه‌شمان ناردوه بۆ به‌دواداچونى ئهو مه‌سه‌له‌یه و ب��ۆم��ان ده‌رک���هوت���وه ،که وش��ک ن �هب��ووه ،ب��ه‌اڵم ئ��هوه ههیه که پله‌ى گه‌رما به‌هۆى ئ�ه‌وه‌ى زۆر به‌رزه کاریگه‌رى ههیه له‌سه‌ر ئهو دره‌ختانه. س����هب����اره‌ت ب���ه ه���ۆک���ارى وش��ک��ب��ون��ى نه‌مامه‌کان و دره‌خته‌کانیش به‌ڕێوه‌به‌رى باخچه‌کان رایگه‌یاند :ههندێک دره‌خت ل �هگ �ه‌ڵ ک���هش و ه����ه‌واى سلێمانیدا ده‌گ��ون��ج��ێ��ت به‌پێى ب �ه‌رزب��ون �هوه و نزم بونه‌وه‌ى پله‌ى گه‌رما ،چونکه ههندێک دره‌خت به‌رگرى باشى ههیه و هه‌ندێکى تریش به‌رگرى باشى نیه ،ئه‌مساڵ له‌چاو ئهو پله‌ى گه‌رمایه‌ى له سلێمانیدا هه‌بوه س��وپ��اس ب��ۆ خ��وا ب�ه‌رگ��رى دره‌خته‌کان باش بووه ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا جگه له‌پله‌ى گ �هرم��ا ه�هن��دێ��ک ج��ار پ �هی��وه‌ن��دى به هاواڵتیانه‌وه ههیه .بۆنمونه ،خۆیان دره‌خت و نه‌مامه‌کان وشک دهکهن به به‌کارهێنانى ده‌رم��ان یان نه‌وت کردنه ژێر دره‌خت و نه‌مامه‌کان.
ل ه ساڵیادى دامه‌زراندنیدا پارتى «ل ه
خه‌ڵک و ئۆپۆزسیۆن نزیک دهبێتهوه» چه‌تر چێنه‌ر یاسین
به‌رپرسێکى پارتى دیموکراتى کوردستان باس لهوه دهکات ،که له ساڵیادى حزبه‌که‌یدا پارتى هه‌وڵ دهدات زیاتر له ئۆپۆزسیۆن و خه‌ڵک نزیکببێته‌وه ،ئهوهش ده‌خاته‌ڕوو ،له‌مه‌وبه‌دوا هه‌وڵ ده‌ده‌ن زیاتر گوێ له خه‌ڵکى کوردستان بگرن. حه‌سه‌ن جه‌بارى ،وته‌بێژى لقى چوارى پ��ارت��ى ل �ه سلێمانى ل���هب���اره‌ى ()16 ى ئ��اب ک�ه ( )65س��اڵ تێده‌په‌ڕێت
()25
ب�هس�هر دام �ه‌زران��دن��ى حزبه‌که‌یدا ،ب ه (چه‌تر)ى وت :له‌م ساڵیاده‌دا پارتی زیاتر ده‌چێته پێشه‌وه بۆ گفتوگۆکردن لهگهڵ هێزه‌کانى ئۆپۆزسیۆن ،هه‌روه‌ها زیاتر هه‌وڵ ده‌ده‌ین له‌مه‌ودوا گوێ له خه‌ڵکی کوردستان بگرین بۆئه‌وه‌ی بتوانین داواکانیان جێبهجێ بکه‌ین. وتیشى :ل �هم �هب �ه‌دوا ه �ه‌وڵ��دهدرێ��ت به گفتوگۆ کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکرێت، پ��ارت��ی��ش ئێستا ه��ێ��زێ��ک��ى گ��ه‌وره‌ی��ه و ه�ه‌ژم��ون��ى ل�ه ک��وردس��ت��ان��دا ههیه، ل �هگ �ه‌ڵ ئ���هوهش���دا دهس��ت��م��ان ک���ردووه ب���ه س���ه‌ردان���ی���ک���ردن ب���ۆ الی �هن �هک��ان��ى ئۆپۆزسیۆن و نیه‌تێکى راسته‌قینه‌ش ههیه بۆ چاره‌سه‌رکردنى کیشه‌کانى ئهم دۆخه.
کهس به‌هۆى بڕینه‌وه‌ى
دره‌خت سزادراون سلێمانى زانکۆ سه‌ردار
نیاز محه‌مه‌د ،سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى کوردستانێکى سه‌وز له لێدوانێکدا بۆ (چه‌تر) رایگه‌یاند :له سه‌ره‌تاى ساڵى ()2011هوه تا ئێستا به هۆى پێشێلکارى بهرامبهر به دره‌خت و نه‌مامه‌کان ( )25کهس رووبه‌ڕووى سزابونه‌ته‌وه. ن����ی����ازی :ل���هس���هر ئ��اس��ت��ى ت����اک و فه‌رمانگه‌کان و له حاڵه‌تى رووداوى ه���ات���وچ���ۆدا ن���هم���ام و دره‌خ���ت���هک���ان زیانیان پێگه‌یشتوه ،هۆکاره‌که‌شى بۆ نوژه‌نکردنه‌وه‌ى فه‌رمانگه‌کان گه‌ڕانده‌وه و له هه‌مانکاتیشدا باسى له مااڵن کرد که خۆیان زیان به دره‌خت و نه‌مامه‌کان ده‌گه‌یه‌نن ،ئهو به‌رپرسه نه‌یشارده‌وه که زۆرج��ار کێشه‌یان لهگهڵ فه‌رمانگه‌ى ک��اره‌ب��ادا ه �هب��ووه ب�ه ه��ۆى ئ���ه‌وه‌ى که ئه‌وان لهبهر عه‌مودێکى کاره‌بایى زیان
ده‌گه‌یه‌نن به دره‌خته‌کان. وتیشى :ل�هم��اوه‌ى ئ�هم ساڵدا زیاتر ل ه ( )25ح��اڵ �هت ه �هب��ووه ک �ه ته‌نها به هۆکارى بڕینه‌وه‌ى دره‌خت سزادراون ،ئهوه ههر ئهوهندهى که ئێمه وهک کۆمه‌ڵه‌ى کوردستانێکى س�ه‌وز ئ��اگ��ادارى بوین. سهبارهت به شێوازى سزاکه‌ش وتى :ئێمه ناتوانین وهک کۆمه‌ڵه کهس سزا بده‌ین، بۆیه نوسراو ئاراسته‌ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى باخچه‌کان و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ژینگه دهک��هی��ن ،ئ �ه‌وان��ی��ش ب �ه‌رام��ب �هری دوو رێ��گ�ه ده‌گ��رن �هب �هر ،یه‌کێکیان ئ�هوهی�ه ههندێک نه‌مام بهو کهسه ده‌کڕن که پێشێلکاریه‌که‌ى ئه‌نجامداوه و دابه‌شى دهکهن بهسهر شوێنه‌کانى تردا .رێگه‌ى دووه‌م کڕینى کیسه‌ى خۆڵه به که‌سى سزادراو. ئ���هوهش���ى راگ���هی���ان���د ،ک���ه ه��ۆش��ی��ارى ه���اواڵت���ی���ان ب���ه‌ره‌وپ���ێ���ش ده‌چ���ێ���ت له ب��وارى ژینگه‌دا ،هه‌روه‌ها ده‌زگاکانى حکومه‌تیش له س��زادان به دووور نین، ئه‌گه‌ر پێشێلکارى بهرامبهر ژینگ ه بکهن.
«یه‌کێتی هیچ کاتێک وه‌کو ئێستا به زه‌لیلی نابینرێت»
شه‌پۆلێکیتری دهست له‌کارکێشانه‌و ه له‌نێو یه‌کێتی به‌ڕێوه‌یه ئاماده‌کار هانا ئازاد دوای ئهو ره‌وشه‌ی بۆ یه‌کێتی دروست بووه له هه‌ولێر چاوه‌ڕوانده‌کرێت له‌م رۆژانه‌دا شه‌پۆلێکی تری دهست له‌کار کێشانه‌وه لهناو ئهو حزبه‌دا رووبدات و چاودێرێکی سیاسیش رایده‌گه‌یه‌نێت پێده‌چێت ئهم جاره وه‌زیره‌کانی یه‌کێتی بگرێته‌وه ،یه‌کێتیش پێیوایه رۆشتنی ئه‌وکادیرانه هیچ کاریگه‌ری بۆ کاره‌کانیان له هه‌ولێر دروست نه‌کردوه.
س��ک��رت��ێ��ری گ��ش��ت��ی��ن .چ��اودێ��رێ��ک��ی سیاسیش پێیوایه جێگری سکرتێری گشتی یه‌کێتی پێگه‌ی واز ب��ووه و ده‌سه‌اڵتیشی نهماوه بۆیه چوار ده‌وری چ��ۆڵ دهب��ێ��ت و ب �هم ه��ۆی �هش �هوه باڵی
راپۆرت ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15
3
مه‌چنه ن��او گ���ۆڕان ب��ۆ ه �هر کوێیتر ده‌چن ئازادن. ئه‌وکادیره ئاماده‌نه‌بوو رونکردنه‌وه‌یتر بدات ،به‌اڵم جه‌ختی له‌وه‌کرده‌وه مام جه‌الل وتویه‌تی گۆڕانکاری له‌نێو پۆسته‌کانی
* «توڕه‌بونی کادرانی یه‌کێتی بونی رێکه‌وتننامه‌ی ستراتیژییه» * «رێکه‌وتنی ستراتیژی به‌هانه‌کانی زۆر الوازه چیتر کادرانی یه‌کێتی قه‌ناعه‌تیان پێی نایه‌ت»
دوای دهس��ت له‌کارکیشانه‌وه‌ی ()10 کادیری بااڵی نێو یه‌کێتی نیشتمانی ک��وردس��ت��ان ک �ه وهک خ��ۆی��ان ده‌ڵ��ێ��ن ب��ه‌ه��ۆی ن��اع �ه‌دال �هت��ی ب����ووه ،به‌پێی کۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی به‌ره‌وپوکانه‌وه چهند زانیاریه‌کی تایبه‌تی (چه‌تر) ده‌چێت. شه‌پۆلێکی تری وازهێنان له‌نێو یه‌کێتی به‌پێی وته‌ی سه‌رچاوه‌که‌ی نێو یه‌کێتی له‌ئارادایه و وازهێنانی ئه‌مجاره‌ش که کۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی لهو ههڵوێسته زیاتر له ( )10ک��ادر له‌چوارچێوه‌ی نیگه‌رنه و داواشی له‌مام جه‌الل کردووه ئه‌وناڕه‌زاییانه‌یه که رێکه‌وتننامه‌ی کاربکات بۆ رازیکردنی کادیره‌کانی ستراتیژی پارتی و یه‌کێتی پێکه‌وه نێو یه‌کێتی ،چونکه وهک سه‌رچاوه‌که ده‌ڵێت ترس ههیه له وازهێنانی چهندین به‌ستوه‌ته‌وه. رێکه‌وتننامه‌ی ستراتیژی نێوان یه‌کێتی کادیری بااڵیتر که ببێته دووه‌م ئینشقاق و پارتی که ل �ه‌دوای شهڕی ناوخۆی له‌دوای نه‌وشیروان مسته‌فا. ئهو دوو حزبه مۆرکراوه ،ناڕه‌زاییه‌کانی به‌وته‌ی یه‌کێک لهو ( )10کادیره‌ی نێو یه‌کێتی قوڵتر ک��ردوه‌ت�هوه به‌هۆی هه‌فته‌ی رابردوو ده‌ستیان له‌کارکێشایه‌وه ئهوهی یه‌کێتی به‌ستوه‌ته‌وه به پارتیه‌وه .س��ب �هی��ن��ی م��وف��اج �ه‌ئ �هی �هک��ی��ت��ر ل�هن��ێ��و س �ه‌رچ��اوه‌ی �هک��ی ب���ااڵی نێو یه‌کێتی یه‌کێتی رووده‌دات که تایبه‌ته به دهست ئ��ام��اژه ب��ۆ ئ���هوه دهک����ات :رۆیشتنی له‌کارکێشانه‌وه‌ی چهندین کادیریتر. ( )10کادره‌که‌ی ئهم دوایه‌ی یه‌کێتی ئ���ه‌وک���ادی���ره دهس����ت ل �هک��ارک��ێ��ش��اوه‌ی �ه رێگه خۆشکه‌ره بۆ وازهێنانی چهندین ئ���ام���اده‌ن���هب���وو ن����اوی ب�ڵاوب��ک��رێ��ت �هوه ک��ادی��ری��ت��ر ک���ه چ�������اوه‌ڕوان دهک��رێ��ت ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد ،له‌کۆبونه‌وه‌که‌یان لهگهڵ مام ج�ه‌الل ئه‌نجامێک نهبووه وازبهێنن. س���ه‌رچ���اوه‌ک���ه ل��هب��هر ه �هس��ت��ی��اری له و مام ج�ه‌الل دوای هه‌وڵێکی زۆری پۆسته‌که‌ی (چه‌تر) ناوه‌که‌ی ئاشکرا بۆ گه‌ڕاندنه‌وه هیوای خواسته‌وه ئه‌وان ناکات ،راشیگه‌یاند :جیا ل�هو ( )10دواکه‌سی نێو یه‌کێتی بن ده‌رۆن .به کادیره‌ی ئه‌مجاره ئه‌وانه‌ی وازده‌هێنن گوێره‌ی زانیاریه‌کانی (لڤین پرێس)یش له‌باڵی کوسره‌ت ڕه‌سوڵ عه‌لی جێگری تاڵه‌بانی بهو کادیرانه‌ی وت��ووه تکایه
یه‌کێتی دهک��ات ئه‌گه‌ر بگه‌رێینه‌وه. دوێنێش رۆژنامه‌ی (هاواڵتی) هه‌مان زانیاریه‌کانی ئه‌وکادیره‌ی پشتڕاست ک�������ردهوه .ل����هب����اره‌ی ئ������هوهی ئ����ه‌وان ل�ه‌ده‌س��ت له‌کارکێشانه‌وه‌که‌یان باسی رێکه‌وتننامه‌ی ستراتیژیان نه‌کردوه، ئهو کادیره دهست له‌کارکێشاوه‌یه وتی: یه‌کێک له توڕه‌بونی کادیرانی یه‌کێتی بونی رێکه‌وتننامه‌ی ستراتیژیه. ئاسۆ ئه‌ڵمانی ،ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی ی���هک���ێ���ت���ی ،ل����ه ل���ێ���دوان���ێ���ک���ی���دا ب��ۆ (چ �هت��ر) ئ��ام��اژه ب��ه‌وه‌ده‌ک��ات «دهس��ت له‌کارکێشانه‌وه‌ی ئهو کادیرانه له‌هه‌ولێر هیچ کاریگه‌ریه‌کی له‌سه‌ر کاره‌کانی مه‌ڵبه‌ندی سێ نه‌کردووه». ن����اوب����راو ک����ه ه����اوک����ات ب���ه‌رپ���رس���ی م �ه‌ڵ��ب �هن��دی س��ێ��ی ه �ه‌ول��ێ��ری��ش �ه وت��ی «کاره‌کانی مه‌ڵبه‌ندی سێ له هه‌ولێر ب �هب��اش��ی ده‌ڕوات ،ب���ه‌اڵم ل���هخ���وارهوه رێگری له‌کاره‌کانمان ده‌کرێت له‌الیه‌ن پ���ارت���ی���هوه» .ل����هب����اره‌ی رێ��ک �هوت��ن��ی ستراتیژییه‌وه ئهو به‌رپرسه‌ی یه‌کێتی وتی :رهنگه ئهمه هۆکار بوبێت ،به‌اڵم ئ �هو کادیرانه خۆیان باشتر دهزان���ن و
n
کادره‌کانی کۆسره‌ت ره‌سوڵ هه‌ڵده‌وه‌رن فۆتۆ :ئه‌رشیف
ئاماده‌نه‌بوو لێدوانیتر بدات. ئهو ئه‌ندامه‌ی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی ره‌ت��ی��ش��ی��ک��ردهوه ،بیستبێتیان که‌سیتر نیازی وازهێنانی هه‌بێت له‌هه‌ولێر. (چه‌تر) په‌یوه‌ندی کرد بهو کادیرانه‌ی ده‌ستیان له‌کارکێشاوه‌ته‌وه ،به‌اڵم که‌سیان به‌فه‌رمی ناوی خۆیان ئاشکرانه‌کرد و ته‌نها وتیان «چاوه‌ڕوانی چهند رۆژێکیتر بکهن له‌نێو یه‌کێتی موفاجه‌ئه‌یه‌ک رووده‌دات» .له الیه‌کیتره‌وه ئه‌ندامی په‌رله‌مانی کوردستان له س�هر بهشی یه‌کێتی ،دانا سه‌عید سۆفی ،که زۆرتر وهک که‌سێکی سه‌ربه‌خۆ ده‌رده‌که‌وێت ل�ه په‌رله‌ماندا ل�ه دی��دارێ��ک��دا ک�ه له‌م ژم���اره‌ی���هی (چ���هت���ر) ب�ڵ�اوک���راوه‌ت���هوه ده‌ڵێت ئ �هو کادیرانه له س �هر هه‌قن و راش��ی��ده‌گ �هی �هن��ێ��ت «ئ���هگ���هر رێ��گ��ری��م
لێبکرێت ل �ه به‌جێگه‌یاندنی ئه‌رکی پهرلهمانتاریم به‌شێوازی تایبه‌تی خۆم، وا چ��اک��ت��ره دهس���ت ل�هک��ارب��ک��ێ��ش��م�هوه ئه‌وبڕیاره‌ش بێ دوو دڵی ده‌ده‌م». م �هس��ع��ود ع��هب��دول��خ��ال��ق ،چ���اودێ���ری سیاسی ،پێیوایه له دروس��ت بوونیه‌وه یه‌کیتی به‌قۆناغی سه‌ختدا تێپه‌ر بوه و ئێستاش قۆناغێکی سه‌خت ده‌بێت بۆیان. ل �هل��ێ��دوان��ێ��ک��دا ن���اوب���راو ب���ه (چ��هت��ر) ی وت «ی �هک��ێ��ت��ی ه��ی��چ ک��ات��ێ��ک وهک ئێستا ب �ه زه‌ل��ی��ل��ی نابینرێت و دهس��ت له‌کارکێشانه‌وه‌ی ئهو کادیرانه و ئ���ه‌وان���هی ن��ی��ازی��ش��ی��ان ه �هی �ه دهس��ت له‌کاربکێشنه‌وه په‌یوه‌ندی به رێکه‌وتنی س��ت��رات��ی��ژی ن��ێ��وان یه‌کێتی و پ��ارت��ی ههیه».
م �هس��ع��ود ،وت��ی��ش��ی «س��ورب��ون ل�هس�هر رێ��ک�هوت��ن��ی س��ت��رات��ی��ژی به‌هانه‌کانی زۆر الوازه و چیتر کادیرانی یه‌کێتی قه‌ناعه‌تیان پێی نایه‌ت ،بۆیه ناچارن له حزبه‌که‌یان بچنه دهرهوه» .ئهو چاودێره سیاسیه ئ��ام��اژه‌ی ب�هوهش��ک��رد :دهس��ت له‌کارکێشانه‌وه‌ی کادیرانی سهر به‌باڵی کۆسره‌ت ره‌سوڵ بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه ئهو باڵه له‌چه‌ند الیهکهوه فشاریان لهسهره، بۆیه چاوه‌ڕوان ده‌کرێت ئه‌مجاره دهست ل�هک��ارک��ێ��ش��ان�ه‌وه‌ک��ان وهزی��ره‌ک��ان��ی نێو یه‌کێتیش بگرێته‌وه. م���هس���ع���ود ع���هب���دول���خ���ال���ق وت��ی��ش��ی: رێکه‌وتننامه‌ی ستراتیژی کاریگه‌ری ده‌رون����ی ل �هس �هر ک��ادی��ران��ی یه‌کێتی ههیه و پارتی ته‌نها لهگهڵ مام جه‌الل رێکه‌وتنی کردوه.
رێکه‌وتنی نێوان یه‌کێتی و پارتی پشتگوێ خراوه
پێنج لیژنهی پارێزگای که‌رکوک پێنج ساڵ ه بێ سه‌رۆکن ئاماده‌کار تاهیر تۆفیق ماوه‌ی پێنج ساڵ ه پێنج لیژنهی پارێزگای که‌رکوک بێ سه‌رۆکن هۆکاره‌که‌شی ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ ناکۆکیه‌کانی نێوان یه‌کێتی و پارتی ،چاودێرێکی سیاسیش پێیوای ه ئهم ه ئهو ه ده‌گه‌یه‌نێت ک ه رێکه‌وتنی ستراتیژی نێوان یه‌کێتی و پارتی پشتگوێ خراوه، به‌رپرسێکی یه‌کێتیش هۆکاره‌که‌ی ده‌گێڕێته‌و ه بۆ که‌مته‌رخه‌می ئه‌ندامانی ئهنجومهنی پارێزگا.
به هۆى ناکۆکى نێوان پارتى و یه‌کێتى ل �ه ئ�هن��ج��وم�هن��ى پ��ارێ��زگ��اى ک �ه‌رک��وک پێنج لیژنه تائێستا بێ سه‌رۆکن ئهمهش ل ه کاتێکدایه دهب��وو ههر لهگهڵ دانانى ئهم لیژنانه هه‌موو لیژنه‌یه‌ک سه‌رۆکى خۆى هه‌بوایه ،به‌اڵم ماوه‌ى پێنج ساڵه ئهو لیژنانه دروستکراو‌ه تا ئێستا سه‌رۆکى نی ه ئه‌ندامێکى ئهنجومهنى پارێزگاى که‌رکوکیش ڕایده‌گه‌یه‌نێت که لیژنه‌کانى پرۆژه‌کان و لیژنه‌ى نه‌وت و غاز و لیژنه‌ى ئه‌منى و لیژنه‌ى چاودێرى و لیژنه‌یه‌کیتر تائێستا سه‌رۆکیان نیه. ن �ه‌ج��ات ح��س��ێ��ن ،ئ �هن��دام��ى ئهنجومهنى پ��ارێ��زگ��اى ک���ه‌رک���وک ،ل �هس �هر لیستى ئیسالمى تورکمانى ،له لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) ڕایگه‌یاند :له سهرهتادا ئهو لیژنان ه دروستکرا بڕیاردرا سه‌رۆکى لیژنه‌یان بۆ
ئهو شاره بکات و له نزیکه‌وه له کێشه‌کان بپرسێته‌وه و یه‌کێکیش ل�هو کێشانه‌ی قسه‌ی ل�هب��اره‌وه دهک��ات کێشه‌کانی ناو ئهنجومهنی پ��ارێ��زگ��ای ک�ه‌رک��وک�ه .له ب���اره‌ی نه‌بونی س �ه‌رۆک��ی لیژنه‌کانه‌وه مامۆستا ف��وئ��اد ،ئه‌ندامى ئهنجومهنى پارێزگاى که‌رکوک ،ڕایگه‌یاند لیژنه‌ى نه‌زاهه لیژنه‌یه‌کى پێویسته بۆ لێپرسینه‌وه ل �هو ک�هس��ان�ه‌ى ک �ه گ�هن��ده‌ڵ��ى دهک���هن و بۆ نه‌هێشتنى دی��ارده‌ى گه‌نده‌ڵى بۆیه له ئاینده‌یه‌کى نزیکدا ه �ه‌وڵ ده‌ده‌ی���ن ئهو لیژنه‌یه دروستبکه‌ین. جێگری سهرۆکی ئهنجومهنی پارێزگای که‌رکوکیش بێ سهرۆکی ئهو لیژنانه پشت راس��ت دهک��ات�هوه ،ڕێبوار تاڵه‌بانى، جێگرى سه‌رۆکى ئهنجومهنى پارێزگاى که‌رکوک ،له لێدوانێکیدا بۆ (چه‌تر) وت���ى «ڕاس��ت �ه ت��ا ئێستا ب �ه ه���ۆى ئ�هو ناکۆکییانه‌ى له نێوانیاندا ههیه نه توانراوه سه‌رۆکى ئهو لیژنانه دهست نیشان بکرێت، به‌اڵم ئێستا له هه‌وڵداین بۆ چاره‌سه‌رکردن و دانانى سه‌رۆکى لیژنه بۆ ئهو لیژنانه». له به‌رامبه‌ردا چاودێرێکی سیاسی پێیوایه ئ�هم بابه‌ته ئ �هوه ده‌گه‌یه‌نێت رێکه‌وتنی نێوان پارتی و یه‌کێتی پشت گوێ خراوه و کاری پێناکرێت ،محه‌مه‌د نه‌سره‌دین، چ���اودێ���رى س��ی��اس��ى رای��گ �هی��ان��د:دروس��ت nکێشه‌کانی که‌رکوک به‌چونی تاڵه‌بانی چاره‌سه‌ر ده‌بێت؟ فۆتۆ :ئینته‌رنێت نه‌کردنى س�ه‌رۆک��ى ئ�هو لیژنانه که له پارێزگاکانى عێراقدا ههیه ،به‌اڵم ته‌نها له دواى پرۆسه‌وه لیژنه‌کان دروست کراون و دابنرێت ،به‌اڵم له الیه‌ن پارتى و یه‌کێتیه‌و‌ه ئهنجومهنى پارێزگا دروستکردووه. ب�ه‌اڵم سه‌رۆکیان بۆ دروس��ت نهکراوه به دواى چهند کۆبونه‌وه‌یه‌ک ک ه بڕیار بوو له الیه‌کى ترهوه تا ئێستا لیژنه‌ى نه‌زاهه پارێزگاى که‌رکوکدا نیه. له ماوه‌ى ( )20ڕۆژدا سه‌رۆک دابنرێت ،له ئهنجومهنى پارێزگاى که‌رکوک نیه بڕیاره له چهند رۆژی داهاتوودا سه‌رۆک هۆى ناکۆکى نێوان هه‌ردوو حزبه‌وه بووه، به‌اڵم تائێستا دانه‌نراوه ئهمهش گرفتى بۆ که لیژنه‌یه‌کى زۆر پێویسته و له سه‌رجه‌م کۆماری عێراق ،جه‌الل تاڵه‌بانی ،سهردانی ئهمه ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت ئهو رێکه‌وتنه‌ى له
نێوان پارتی و یه‌کێتیدایه پشت گوێ ده‌خرێت. ئهو چاودێره سیاسیه ئاماژه به‌وه‌شده‌کات «ئه‌وان تا ئێستا نهیانتوانیوه سه‌رۆک بۆ پێنج لیژنه دروس��ت بکهن ،چۆن ده‌توانن که‌رکوک بگه‌ڕێننه‌وه سهر کوردستان ئه‌وان تا ئێستا به بیرکردنه‌وه‌ى حزبى له که‌رکوک کار دهکهن بۆیه ده‌ڵێم تا ئهو ناکۆکییانه هه‌بێت له نێوانیاندا که‌رکوک نا گه‌ڕێته‌وه سهر کوردستان». به‌رپرسێکی یه‌کێتیش ل �ه مه‌ڵبه‌ندی ئهو شاره به‌هۆی ئ�هوهی به بڕیار لێیان قه‌ده‌غه کراوه لێدوان بده‌ن بۆ راگه‌یاندن به‌مه‌رجی ئ �هوه قسه‌ی ک��رد ن��اوی باڵو نه‌که‌ینه‌وه له‌مباره‌یه‌وه به (چه‌تر)ی وت «ئهوه ناکۆکی نێوان یه‌کێتی و پارتی نیه که سه‌رۆک بۆ ئهو لیژنانه دانانرێت، به‌ڵکو ئ �هوه که‌مته‌رخه‌می ئه‌ندامانی ئهنجومهنی پارێزگایه ،ئێمه وا رێکه‌وتوین که لیژنه‌یه‌ک بۆ پارتی و یه‌کێکیش ب��ۆ یه‌کێتی بێت و ئ �ه‌وان �هی تریش بۆ ن�هت�ه‌وه‌ک��ان��ی ت��ر ب��ێ��ت» ئ �هو به‌رپرسه‌ی ی �هک��ێ��ت��ی ب���اس���ی ل �ه‌پ��ێ��وی��س��ت��ی �هک��ان��ی دروس��ت��ک��ردن��ی ل��ی��ژن �هی ن���ه‌زاه���ه ک��رد راشیگه‌یاند «ده‌مانه‌وێت له کۆبونه‌وه‌ی مه‌ڵبه‌نددا داوا بکه‌ین که ئ�هو لیژنانه سه‌رۆکیان بۆ دیاری بکرێن و ئاکتیڤ بکرێن» .هه‌روه‌ها باسی له‌وه‌شکرد که له س �ه‌ردان��ی پێشوی س��ه‌رۆک کۆمار ل���ه ب������اره‌ی ک��ێ��ش �هک��ان��ی ک���ه‌رک���وک قسه‌یان ل�هگ�ه‌ڵ ک���ردووه و ئ��اگ��اداری��ان کردوهتهوه.
ده‌وترێت راپۆرته‌که‌ى زانکۆ حزب دایڕشتوه‌ته‌وه
راپۆرته هه‌واڵ
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
4
چه‌تر
کارزان تاریق
دواى ئه‌وه‌ى ئهنجومهنى زانکۆى سلێمانى راپۆرتێکى سهبارهت به لێکۆڵینه‌و ه له روداوه‌کانى زانکۆ باڵوکرده‌وه که‌وته‌به‌ر رهخنه ،چاالکوانێک ئاماژ ه بهوه دهکات ئهو راپۆرته پڕ ه له ناڕاستگۆیى ،ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى پێشوش ئهو ه ده‌خاته‌ڕوو که «حزب ده‌ستى خستوه‌ته هه‌موو جومگه‌کان و زانکۆش یه‌کێکه لهوانه». دلێر عه‌بدولخالق ،چاالکوانى گروپى زانکۆ ،که یه‌کێکه له‌وانه‌ى سکااڵى له‌سه‌ر تۆمارکراوه ،به (چه‌تر)ى وت: ئهو کۆنوسه‌ى که ئهنجومهنى زانکۆ ب�ڵاوی��ان ک���ردهوه ل �هس �هر روداوه‌ک����ه‌ى ()19ى نیسانى زانکۆى سلێمانى ،ب ه دڵى ئهو هێزه نوسیویه‌تى که سوڵته‌ى سلێمانى به ده‌سته ،ئێمه‌ش چاوه‌ڕێى لهوه زیاترمان له ئهنجومهنى زانکۆ ن���ه‌ده‌ک���رد ،ب���ه‌اڵم هێشتا پێمانوابوو ده‌ت��وان��ن به‌شێک ل�ه به‌رپرسیارێتى زانستى خۆیان بگرنه‌ئه‌ستۆ.
«ئ �ه‌وه‌ى پێویست بوو له دادگ��ا بێت ئهو هێزانه بوون که
په‌المارى خوێندکارانى زانکۆی سلێمانیاندا» وت���ی���ش���ى« :ئ�����هو ک���ۆن���وس���ه‌ى پ��ڕ‌ه ل���ه الی �هن��گ��ی��رى و ن��اب��اب �هت��ی��ب��ون و ناڕاستگۆیى ،سه‌رله‌نوێ سه‌لماندیان ک�ه ئ��ه‌وان ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ى ئیش ب��ۆ کێش ه حزبیه‌کان دهک��هن نیو ئ �ه‌وه‌ن��ده ئیش بۆ ئیداره و جوانکردنى ئهو زانکۆی ه ناکه‌ن». هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد :په‌نابردن بۆ دادگ���ا کارێکى زۆر شارستانیه و ئێمه کێشه‌مان نیه ل �هو سکااڵیه‌ى ل�هس�هرم��ان ت��ۆم��ارک��راوه ،ئه‌گه‌ریش نائاسوده بین په‌یوه‌ندى ب �ه‌وه‌وه هه‌ی ه ئ����ه‌وه‌ى پێویستبوو ل �ه دادگ���ا بێت بکوژ و ئهو هێزانه بن که په‌المارى زانکۆیاندا و خوێندکارانیان ده‌ستگیر کرد نه‌ک ئێمه. ل��ه‌الی��هک��ى ت�����رهوه رێ��ب��ی��ن ع��وم��هر، یاساناس ،ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد :الیه‌نى دهس���ه‌اڵت���ى جێبه‌جێکار ت��ای��ب�هت�ه ب ه جێبه‌جێکردنى ب��ڕی��اره‌ک��ان��ى دادگ���ا، ل�ه کاتێکدا ناتوانین بڵێین دادوهر تایبه‌تمه‌ندتره ،چونکه مه‌حکه‌م ه بڕیار ده‌رده‌کات ،به‌اڵم له‌سه‌ر پۆلیس پێویسته ئهو که‌سانه‌ى بڕیارى گرتنیان ده‌رده‌چ��ێ��ت بیانگرێت ،کاتێک ک ه ئهو بڕیارانه جێبهجێ ناکرێت دیاره ده‌ستێوه‌ردانى تیایه. ئه‌وه‌شى وت :هۆکارى جێبه‌جێنه‌کردنى
ب��ڕی��اره‌ک��ان��ى دادگ����ا ئ��اش��ک��رای�ه ک ه دهس��ت��ێ��وه‌ردان��ى ح��زب��ی�ه ،چونکه ئهو حه‌ڵقه‌یه ده‌پچڕێنن له‌نێوان دادگ��ا و ده‌سه‌اڵتى جێبه‌جێکاردا ههیه ،ئه‌گه‌ر س���ه‌روه‌رى یاسا هه‌بێت و حکومه‌ت به کاره‌کانى هه‌ستێت ئه‌وا پێویست ه ئهو که‌سانه‌ى تاوانبارن به شێوه‌یه‌کى یه‌کسان مامه‌ڵه‌یان لهگهڵ بکرێت. ه���ه‌روه‌ه���ا ن���ورى ح���هس���هن ،ئ�هن��دام��ى ل��ی��ژن�ه‌ى ب �ه‌دواداچ��ون��ى راستییه‌کان و راگ��رى پێشوى کۆلێژى پ �ه‌روه‌رده‌ى زانسته‌کان ،تیشکى خسته‌سه‌ر ئه‌وه‌ى: ئێمه لیژنه‌ى به‌دواداچونى راستیه‌کان بووین که سێ مانگ له‌مه‌وپێش ئهو لیژنه‌یه‌مان پێکهێنا به ئاماده‌بونى وهزی���رى خوێندنى ب��ااڵ ،ئێمه ک��ارى خۆمانمان جێبه‌جێکرد زیاتر له ()10 رۆژ به به‌رده‌وامى کارمان دهک��رد و هه‌موو ئیفاده‌کانمان به راپۆرتێکدا ب ه سه‌رۆکایه‌تى زانکۆ ،ئه‌وه‌ى ئێمه پێمان داون هاتون له ئهنجومهنى زانکۆدا پیایدا چونه‌ته‌وه و دایانڕشتوه‌ته‌وه. ئ����هوهش����ى خ����س����ت����ه‌ڕوو :ل����ه ک��ات��ى فۆتۆ :ئه‌حمه‌د قادر دواکه‌وتنى ئهو راپۆرته‌دا هه‌ستم ب ه nرێکخه‌رانی خۆپیشاندانه‌کانی زانکۆ بانگێشتی دادگا ده‌کرێن شتێک دهک��رد ،چونکه سێ مانگ راپۆرتێک لهناو ئه‌نجومه‌ندا بێت یان ج���هخ���ت���ی���ش���ی���ک���ردهوه :ن����هچ����وم ب��ۆ نه‌ده‌کرد ،چونکه لهگهڵ راپۆرته‌که‌ى ئ���ازاددا ئه‌ژین هه‌موو جومگه‌کانى الى سه‌رۆکایه‌تى زانکۆ بێت و کارى ئ �هن��ج��وم �هن �هک �ه ل���هب���ه‌رئ���هوه ئ��ی��م��زاى ئێمه‌دا ج��ی��اوازى ههیه و ده‌ستکارى کوردستان حیزبى بوونى تێدا جێبهجێ پێنه‌کرێت ده‌بێت هۆکارێکى هه‌بێت .ن �هک �هم ،ل�ه‌وێ��ش بومایه ه �هر ئیمزام ک��راوه ،کاتێک ئێمه له کوردستانى ده‌کرێت ،زانکۆش یه‌کێکه لهوانه.
«کۆمپانیاکانى حزبه‌کان قۆرخکارى دهکهن»
«هه‌ژاران زه‌ره‌ر و حکومه‌ت قازانج دهکات له به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى پێداویستییه‌کانى هاواڵتیان» چه‌تر ئ���هو گ��ران��ب��ون �ه‌ى ئێستا ل �ه ب���ازاڕدا به‌رچاو ده‌که‌وێت ده‌بێت هۆکارێکى کارزان تاریق ئابورى له‌پشت بێت ،که بازرگانه‌کان ب �هم ک��اره هه‌ڵده‌ستن و حکومه‌تیش زۆربه‌ى هاواڵتیان حکومه‌ت به تاوانبار دهزانن بێده‌نگه ،گرانبونى نرخه‌کان په‌یوه‌ندى ب �ه خ �هم��س��اردى ح��ک��وم�هت�هوه ههیه، له‌به‌رامبه‌ر گرانبونى چونکه تا ئێستا حکومه‌ت نهیتوانیوه نرخه‌کان له بازاڕه‌کاندا، چ��اودێ��رى له‌سه‌ر نرخه‌کان دابنێت و مامۆستایه‌کى ئایینیش ئ�هو که‌سانه‌ى که ن��رخ زی��اد دهک�هن دوو هێنده‌کردنى نرخه‌کان سزایان بدات. به «سوو وه‌رگرتن» وتیشى :ته‌نها له‌م ف�ه‌وزای�هدا ئێمه‌ى ناوده‌بات ،ئابوریناسێکیش فه‌قیر و هه‌ژار زه‌ره‌ر ئه‌که‌ین ،ته‌نانه‌ت جه‌ختده‌کاته‌وه ته‌نها ب ه س���وارى ته‌کسیش دهب��ی��ت نرخه‌که‌ى زیادکردنى خستنه‌ڕوو دوو هێنده ک��ردوه ،به‌هۆى گرانبونى کێشه‌ى به‌رزبونه‌وه‌ى نرخ سوته‌مه‌نیه‌وه ،حکومه‌ت به‌رژه‌وه‌ندى چاره‌سه‌ر ده‌بێت. که‌ریم محه‌مه‌د ،ه��اواڵت��ى ،له‌باره‌ى له گرانبونى نرخه‌کان ههیه ،ئه‌گه‌ر گرانبوونى نرخه‌وه ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد :نا بۆچى ئهوه ماوه‌ى چهند رۆژێک ه
نهیتوانیوه دهست بهسهر بازاڕدا بگرێت و ئ �هو رێگه‌یانه بگرێته‌به‌ر ک�ه ل ه به‌رژه‌وه‌ندى گشتییه و هاواڵتیان له‌م قه‌یرانه رزگار بکات. ئه‌حمه‌د قامیشى ،مامۆستاى ئاینى، ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو :گرانبونى نرخه‌کانى بازاڕ پێچه‌وانه‌یه لهگهڵ بنه‌ماکانى سیستمى ئ��ی��س�لام��ى و ش�هری��ع�هت��ى ئیسالمدا ،چونکه هیچ خزمه‌تێک به هاواڵتیان ناکات و له شه‌ریعه‌تى ئیسالمیشدا رێگه پێنه‌دراوه. ئه‌وه‌شى وت :ئه‌وانه‌ى که شتومه‌ک ده‌ش���ارن���هوه ب��ۆئ �ه‌وه‌ى گ���ران بێت ئهو ک�هس��ان�ه ت��اوان��ب��ارن ،ب��ۆی�ه پێشوازى ره‌م�����ه‌زان و رێ��زگ��رت��ن ل��ێ��ى ب �ه شت گرانکردن و شت شاردنه‌وه نابێت ،بۆیه پێویسته له‌سه‌ر بازرگان و کڕیار و
فرۆشیاره‌کان ئه‌وانه‌ى که خۆیان ب ه موسڵمانى راسته‌قینه دهزانن شت بێنن و هه‌رزانى بکهن. ت��ی��ش��ک��ی��ش��ى خ��س��ت �ه س�����ه‌رئ�����ه‌وه‌ى: حکومه‌ت و هاواڵتیان و بازرگانه‌کان هه‌رسێکیان ب�ه‌رپ��رس��ی��ارن به‌تایبه‌تى بازرگانه‌کان ،چونکه ئه‌مڕۆ که‌رتى تایبه‌ت و کۆمپانیاکان کارێکى وایان ک����ردووه ،ته‌نها بیر ل�ه ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی � ه تایبه‌ته‌کانى خۆیان دهک �هن �هوه ،له‌م بارهیهوه زانایان وتویانه «ئهو که‌سه‌ى دوو قات قازانج دهکات له ماڵه‌که‌یدا ئهوه به سوو داده‌نرێت». وتیشى :پێویسته هاواڵتیان په‌المارى شت نه‌ده‌ن و بازرگانه‌کانیش هه‌وڵبده‌ن شتومه‌ک ن�هش��ارن�هوه و بیخه‌نه‌ڕوو له س���ه‌رووى هه‌موشیانه‌وه دهس �ه‌اڵت
سیستمێک دابنێت بۆ چاودێرى بازاڕ، چونکه ئ �ه‌وان �ه‌ى ش��ت گ��ران دهک �هن حساب بۆ ده‌سه‌اڵت ناکه‌ن ئه‌ى بۆچى ده‌سه‌اڵت بۆشتى تر زۆر ئازایه ،به‌اڵم بۆ کۆنترۆڵ کردنى بازاڕ وانیه ،دیاره ئه‌گه‌ر وهک پێویست ه �ه‌وڵ ن�ه‌دات ئ�هوه لهگهڵ ئهو بازرگان و که‌رتى تایبه‌ت و کۆمپانیایانه شه‌ریکه. ئابوریناسێکیش هۆکارى گرانبونى ن��رخ��ى ش��ت��وم�هک�هک��ان��ى ل �ه ب����ازاڕدا ب���ۆ م��ان��گ��ى ره‌م������ه‌زان گ���ه‌ڕان���دهوه، چ���ون���ک���ه ره‌م����������ه‌زان دهب���ێ���ت���ه‌ه���ۆى زی��ادک��ردن��ى داواک����ارى ل�هس�هر کااڵ و پێداویستییه‌کانى خه‌ڵک هه‌موو زی��ادب��ون��ێ��ک��ى داواک�����ارى ل �ه ب���ازاڕدا ده‌بێته‌هۆى به‌رزبونه‌وه‌ى نرخ. محه‌مه‌د که‌ریم ،ئابوریناس ئاماژه‌ى
ب �هوهش��ک��رد :یه‌کێک ل�ه کێشه‌کان ل �ه ک��وردس��ت��ان ئ �هوهی �ه ک �ه ق �هب��اره‌ى خستنه‌ڕوو که‌مه ،ئهوهش هۆکاره‌که‌ى بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه قه‌باره‌ى کۆگاکان که بتوانن خه‌زنێکى وایان هه‌بێت ک ه ل �ه ح��اڵ�هت��ى پێویستیدا لێى سه‌حب بکرێت که نه‌هێڵرێت نرخ به‌رز ببێته‌وه، ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو :ئه‌گه‌ر ه�هر نرخ ب�����ه‌رده‌وام ب��ێ��ت ل �ه ب��ه‌رزب��ون��هوه ئ �هوه نرخى ئ�هو موچه‌یه‌ى که هاواڵتیان وه‌رى ده‌گ��رن ک�هم دهبێتهوه و رێ��ژه‌ى شتکڕین که‌مده‌بێته‌وه ،بۆیه پێویسته ح��ک��وم�هت ل �ه ب���وارى ک��ش��ت��وک��اڵ و پیشه‌سازیدا کارى زۆر بکات ،که‌رتى تایبه‌ت ق��ۆرخ��ک��ارى ن��اک��ات ،ئ �ه‌وه‌ى ق��ۆرخ��ک��ارى دهک���ات کۆمپانیاکانى حزبه‌کانن.
درێژه‌ی ...په‌یوه‌ندی گۆڕان و پارتی
زمانی کاریکاتێر
ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتیش له‌باره‌ى نزیکبوونه‌وه‌ى پارتى و گۆڕان ئاماژه ب�هوه دهک��ات« :ئێمه هیچ نیگه‌ران نین لهو نزیک بوونه‌وه‌ی‌ه و زۆرم��ان پێخۆش ه هه‌موو حزبه‌کان کارێکى وا هه‌بێت له‌نێوانیان ،له کۆبونه‌وه‌ى یه‌کێتى و پارتى هه‌موو مه‌سه‌له‌کان باس ده‌که‌ین لهگهڵ یه‌کتر». سه‌عدى ئه‌حمه‌د پیره ،ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد :خۆمان بڕیار ده‌ده‌ین کێ ببینین و نامه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێمیش من و کاک مه‌حمود بردومان‌ه بۆ کاک نه‌وشیروان ،که سوپاسى کردوه بۆ به‌شدارى له پرسه‌ى دایکى. رۆژنامه‌نوسێکیش راى وایه :بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان گه‌وره‌ترین هێزى ئۆپۆزسیۆنه ،لهناو پارتی دیموکراتى کوردستاندا رایه‌کى گشتى دروست بووه له‌دواى خۆپیشاندانه‌کانى ()17ى شوباته‌وه ،پارتى ههر لهسهرهتاوه هه‌ڵه‌یه‌کى گه‌وره‌ى کردوه که بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانى په‌راوێز خستو‌ه له‌سه‌ر حسابى یه‌کێتى ،به‌پێى ئهو بۆچونه‌ى زۆرینه‌ى خوێنه‌واره‌کانى ناو پارتى پشتیوانى لێده‌که‌ن ،پێویسته پارتى خۆى یه‌کالى بکاتهوه بهرامبهر ئهو هێزه‌ى هه‌ژمونى بهسهر ناوچه‌ى سلێمانى و سنورى گه‌رمیاندا ههیه ،له رووى جه‌ماوه‌رى بوونه‌وه و دهتوانێت شه‌قام بجوڵێنێت ئه‌ویش گۆڕانه. ئه‌حمه‌د میره ،سه‌رنوسه‌رى گۆڤارى لڤین ئه‌وه‌شى وت :له ئه‌ده‌بیاتى بنه‌ماڵه‌ى بارزانیدا به درێژاى ( )40ساڵى رابردوو ،نه‌وشیروان مسته‌فا سه‌رکردایه‌تى ئهو ڕه‌وت‌ه سیاسى و رۆشنبیریی‌ه رهخنه توند‌ه دهکات دژ به ماڵى مه‌ال مسته‌فا ،بۆیه هه‌موو رێگه‌یه‌ک ده‌گرنه‌به‌ر له‌پێناو ئه‌وه‌ى نه‌وشیروان مسته‌فا وا لێبکه‌ن تێڕوانینه‌کانى ده‌رحه‌ق به ماڵى مه‌ال مسته‌فا به‌تایبه‌ت بگۆڕێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى لهناو پارتیدا گه‌وره‌تر له حزب ماڵى مه‌ال مسته‌فایه. میره ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو :ئهو ناسه‌قامگیریه‌ى له هه‌رێمى کوردستان ههیه پێش هه‌موو که‌سێک زی��ان به سومعه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان و پارتى ده‌گه‌یه‌نێت، له‌به‌رئه‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتى ته‌نفیزى له دهست ئه‌واندایه ،بۆیه سه‌رۆکى هه‌رێم ده‌یه‌وێت ئهو وێنه‌ی‌ه له‌سه‌ر خۆى البه‌رێت و که هۆکارى ناسه‌قامگیری‌ه سیاسییه. ئه‌حمه‌د میره ،جه‌ختى ل�هوهش ک��ردهوه :بزوتنه‌وه‌ى گ��ۆڕان ده‌بێت له چهند خاڵێک تێبگات ،به‌شێک لهو جه‌ماوه‌ره‌ى ده‌نگیان پێداو‌ه و پاڵپشتیان له گۆڕان کردوه له‌سه‌ر ئهو بنهمایه بووه ،که گۆڕان مه‌وداکانى لهگهڵ پارتى دووره ،بۆیه ده‌بێت گۆڕان حسابى ئهوه بکات له کاتى نزیکبوونه‌وه‌ى له پارتى هه‌ڵوێستى قاعیده‌ى جه‌ماوه‌رى چۆن ده‌بێت و له چ ئاستێکدایه ،لهبهرئهوه ده‌بێت چاوه‌ڕوانى ئهو کاردانه‌وه‌یه‌ش بکه‌ین ،له هه‌موو حاڵه‌ته‌کاندا ئهم کارانه گرنگه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ى سه‌قامگیرى له کوردستان.
دیدار
جه‌الل که‌ریم ،بریکارى وهزیری ناوخۆ
ئه‌گه‌ر به‌رپرسی پێشووى لقى چوار بێت ه سنورى سلێمانى، پۆلیس ده‌بێ بیگرێت
دیداری
فه‌ره‌یدون بێوار بریکاری وهزی���ری ناوخۆ بۆ سلێمانی له‌م دی��داره تایبه‌ته‌ی (چه‌تر)دا باس له تۆپبارانه‌کانی ئێران دهک��ات و راشیده‌گه‌یه‌نێت ههر هاوکاریکردنێکى ئێران بۆ حزبه‌کان ده‌چێته بابى تێکدانى ئهزمون ،جه‌الل که‌ریم ،باسیش ل��هوه دهک���ات ئ �هگ �هر به‌رپرسی پێشووى لقى چوار بێته سنوورى سلێمانى ،پۆلیس ده‌بێ بیگرێت. هاوکات باس له چهند پرسیتری گرنگیش دهکات.
چ�هت��ر :دوای��ی��ن په‌ره‌سه‌ندنه‌کانى نێوان لیژنه‌ى ئه‌منى هه‌رێم و لیژنه‌ى ئه‌منى ئێران ،سهبارهت به کێشه سنوورییه‌کان به کوێ گه‌یشتووه؟ ئێمه وه‌کو حکومه‌ت کێشه‌مان لهگهڵئێران نییه و هیچ رێکه‌وتنێک نهکراوه، ئه‌وان کێشه‌یان لهگهڵ باره‌گاکانى پژاک ههیه که له ناو خودى خاکى ئێراندایه، به‌اڵم نزیکى سنوره‌کانى هه‌رێمه ،پێکه‌وه شه‌ڕ دهکهن ئێران تۆپبارانى گونده‌کانى ب��ن��ارى ق�هن��دی��ل دهک����ات ،ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ى له پشته‌وه ،له سنورى ئێمه‌وه ،هاوکارى و گواستنه‌وه‌ى بریندار و ...یان بۆ نه‌کرێت. تا شهڕی نێوان ئێران و پژاک ب�ه‌رده‌وام بێت تۆپبارانکردن کۆتایی پێنایه‌ت. ئه‌گه‌ر ئێستاش بوه‌ستێت ئه‌وا ماوه‌یه‌کیتر سه‌رهه‌ڵده‌داته‌وه.
چه‌تر :پژاک سنورى هه‌رێمى به‌زاند؟ شوێنه‌که چۆڵه و شاخاوییه ،بۆیهبێگومان دێن. چ���هت���ر :رێ��ک��خ��ه‌رى پ �هی��وه‌ن��دی��ی �هک��ان��ى کۆمه‌ڵى ئیسالمى ل�هگ�ه‌ڵ ئ��ێ��ران باس لهوه دهکات به‌رپرسانى ئێرانى پێیان وتوون لیژنه‌ى ئه‌منى هه‌رێم رێگه‌ى به ئێرانداوه سنووره‌کان تۆپباران بکات؟ ئهو شته ئه‌سڵ و ئه‌ساسی نییه .به‌هیچ شێوه‌یه‌ک په‌یوه‌ندى به حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه نهکراوه بۆ جێبه‌جێکردنى ئهو تۆپبارانکردنه .ههر واڵتێکیش کێشه‌ى ناوخۆیی لهگهڵ ئۆپۆزسیبۆنى خۆی هه‌بێت ناچێت پ��رس به واڵت��ى درواس��ێ بکات ب��ۆ ش �ه‌ڕ ک���ردن ،چونکه هێشتا پژاک لهناو خاکى ئێرانه. ئهو براده‌ره‌ى کۆمه‌ڵ که وایوتووه به‌هیچ جۆرێک یاسا عێراقى و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان رێگه‌ى ن��ادات بچێت لهگهڵ حکومه‌تى ئ��ێ��ران دانیشێت ل �هو ب��اره‌ی��هوه گفتوگۆ بکات ،چونکه ئ �هو حزبی سیاسییه و نوێنه‌رى حکومه‌ت نییه .حکومه‌تى هه‌رێم نوسینگه‌ى نوێنه‌رایه‌تى و حکومه‌تى عێراق باڵوێزخانه‌ى له ئێران ههیه ،ئێمه ه�هر په‌یوه‌ندییه‌کمان هه‌بێت له رێگه‌ى ئ �ه‌وان �هوه ده‌ی��ک�هی��ن .ن��وێ��ن�ه‌رى حزبه‌کان بۆیان نییه ئهو جۆره ته‌داخوالنه بکهن. ئه‌گه‌ر بیشیکه‌ن ،ئه‌وا خۆیان ژێر به ژێر له‌رێگه‌ى ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌کانى خۆیانه‌وه ده‌یکه‌ن ،ئهوه مه‌سه‌له‌یه‌کیتره. چ���هت���ر :ئ��ای��ا ن��ی��گ �ه‌ران��ی��ی �هک��ان��ت��ان به ک��ۆن��س��وڵ��خ��ان�هک��ان��ى ئ��ێ��ران��ان ل �ه ه�ه‌رێ��م گه‌یاند ،وه‌اڵمى ئه‌وان چی بووه؟
به‌ڵێ ئاگادار کراونه‌ته‌وه ،ئه‌وان دهڵێنههتا پژاک زهخت بکات ئێمه ناتوانین وازی����ان لێبێنین ب��ێ��ن�هن��اوه و خه‌ڵکمان لێبکوژن. چ�هت��ر :ب��اس ل �هوه دهک���رێ حزبه‌کان له چوونه ده‌ره‌وه‌یان و کۆبوونه‌کانیان لهگهڵ واڵتان وه‌زاره‌تى ناوخۆ و حکومه‌تى هه‌رێم ئ��اگ��ادار ناکه‌نه‌وه .ئایا ئێوه ئ��اگ��ادارى ورده‌کاری سه‌ردانى حزبه‌کان هه‌ن؟ ئه‌وان که ده‌چنه‌ده‌ره‌وه به فه‌رمى بهناوىحزبهوه ناچن ،به‌ڵکو وه‌کو هاواڵتییه‌ک ڤیزه وه‌رده‌گرن و ده‌چن بۆ ئێران یان شوێنان ئیدى له‌وێ له پشتى فه‌رمیاته‌وه په‌یوه‌ندى سیاسی و دیپلۆماسی خۆیان دهکهن. چ�هت��ر :هه‌ندێکجار ب��اس ل���هوه دهک��رێ کۆمه‌ڵی ئیسالمى په‌یوه‌ندییه‌کى نهێنى و هه‌وڵگرى لهگهڵ ئێران ههیه؟ ه����هم����وو پ���هی���وه‌ن���دی���ی���هک���ى ح��زب��یل �هگ �ه‌ڵ واڵت���ان���دا ،ل�ه‌رێ��گ�ه‌ى پ�هی��وه‌ن��دى هه‌وڵگرییه‌وه‌یه ،له ئێران قه‌رارگاى ره‌مه‌زان و ق��ودس ک�ه دوو ده‌زگ���اى هه‌واڵگرین سه‌رپه‌رشتى ئهو په‌یوه‌ندییانه دهکهن. زۆرب���ه‌ى حزبه‌کانى ب��اش��ورى کوردستان ل �هک��ات��ى ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب��وون��ی��ان دژی رژێمى به‌عس له ئێران بوونه و ئێرانیش ه��اوک��ارى ئۆپۆزسیۆنى ک����ردووه دژی رژێمى به‌عس ،ب �ه‌اڵم ئێستا کوردستان حکومه‌تى خ��ۆی ههیه و نوێنه‌رایه‌تى هه‌رێم و باڵوێزخانه‌ى عێراق له ئێران ههیه، بۆیه ه �هر هاوکاریکردنێکى ئ��ێ��ران بۆ حزبه‌کان ده‌چێته بابى تێکدانى ئهزمون و ئاسایشی هه‌رێمى کوردستان .ده‌نا له‌سه‌ر بنهمایهک هاوکارى حزبێک دهکات.
چه‌تر :ده‌ستگیرکردنى مسته‌شاره‌کان ک ه فه‌رمانى دادگاى عێراقى و هه‌رێمیان بۆ ده‌رچووه ،به‌اڵم تائێستا له الیه‌ن ئێوه‌وه ئهو بڕیاره جێبهجێ نهکراوه ،بۆچی؟ وه‌زاره‌تى ناوخۆ خه‌ڵک ده‌ستگیر ناکات،به‌ڵکو که بڕیاری دادگا ده‌رده‌چێت بۆ ده‌ستگیرکردنى ت��اوان��ب��ارێ��ک ،ئێمه‌ش ده‌یده‌ینه بنکه‌کانى پۆلیس .به‌اڵم که‌یسی ئهو مسته‌شارانه هه‌ڵوه‌سته‌یه‌کى تێدایه. چ �هت��ر :ره‌ه�هن��دێ��ک��ى سیاسی ل �ه پشت ده‌ستگیر ن �هک��ردن��ى م��س��ت�هش��اره‌ک��ان�هوه ههیه؟ ک �هس��ێ��ک��ى س��ی��اس��ی پ��ێ��ی ن���هوت���وومجێبهجێی مه‌که ،ناوه‌کانیش ن��ێ��ردراون ب��ۆ ب��ن��ک�هک��ان��ى پ��ۆل��ی��س ب��ۆ ده‌ستگیر کردنیان .به‌اڵم پێویستی به بڕیارێکى سیاسیش ههیه ،چونکه مسته‌شاره‌کان دوو ج�����ۆرن ،ج��ۆرێ��ک��ی��ان ت���اوان���ب���ار و ب��ک��وژن ،ئ �هگ �هر که‌سێک ش��ک��ات له مسته‌شارێکى تاونباربکات و به به‌ڵگه‌وه تاوانباربوونى بسه‌لممێنێت و حاکم بڕیاری ده‌ستگیرکردنى ب���دات ،ئ���ه‌وا جێبهجێ دهک��رێ��ت و ک��هس ن��ات��وان��ێ الری لێی هه‌بێت ،ج��ۆری دووه‌م��ی��ان ئ �ه‌وان �هن که سوودیان له لێبوردنى به‌ره‌ى کوردستانى وهرگ���رت���ووه .هه‌ندێکیان ل�ه کوردستان ماون و بوونه پێشمهرگه و تێشیاندایه شه‌هید بووه ،یان هه‌ڵوێستى ب����اش����ی ه�����هب�����ووه و ک��ورد پ��ه‌روه‌ره ،هیچ زی���ان���ى ب���ۆ ک���ورد ن�هب��ووه ،ده‌ستى له ت���اوان���ى ئ�هن��ف��ال��دا
نهبووه ،تێیاندایه به بڕیاری بزوتنه‌وه‌ى ک��وردى بوه‌ته مسته‌شار بۆ ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دى ک���ورد و ه��اوک��اری��ک��ردن��ى پێشمهرگه. تێشیاندایه سوودیان له لێبوردنه‌که‌ى به‌رى کوردستانى وه‌رن�هگ��رت و دواى راپهرین چ��وون�هوه ن��او رژێ��م و دژای�هت��ى کوردیان کرده‌وه ،حه‌قه ئهمانه لێیان نه‌وه‌ستین بۆ ده‌ستگیرکردنیان. ب���ڕی���اره‌ک���ه‌ى دادگ����ا گ��ش��ت��گ��ی��ره ،بۆیه پێویسته ه �ه‌اڵوێ��رک��ردن��ێ��ک ه�هب��ێ��ت و لێکجیابکرێنه‌وه. چه‌تر :له رووداوه‌کانى (17ى شوبات) و دوات���ر ،داواک���ارى گ������ش������ت������ى کۆمه‌ڵێک ک����هس و الی �هن��ى
ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15
5
تۆمه‌تبار کرد به ته‌قه‌کردن و کوشتنى ه��اواڵت��ی��ان ،ب��ه‌اڵم تائێستا تۆمه‌تباران ده‌ستگیر نه‌کراون ،بۆچی؟ جگه له جه‌ماعه‌تى لقى چوارى پارتىکه ناوه‌کان دیاری نه‌کراون ،ته‌نیا ناوى به‌رپرسی ئه‌وکاتى لقى چ��وار هاتووه، ه �ه‌رچ �هن��ده رهن��گ �ه ب �ه‌رپ��رس��ی ل��ق ه�هر ته‌قه‌شی نه‌کرد بێت. ب�ه‌اڵم ئه‌وانه‌ى سهر به‌هێزه‌کانى ناوخۆن ته‌نیا دوو که‌سیان داواک��راوه ،یه‌کێکیان ع�هم��ی��د ئ��اس��ۆی�ه ته‌سلیممان ک����ردووه، ئه‌ویتریان پۆلیسێکه ئێستا رای��ک��ردووه، ه��ه‌روا به‌شوێنیدا ده‌گ�ه‌ڕێ��ی��ن ،ب �ه‌اڵم له ناوچه‌ى سلێمانیدا نهماوه. دوو که‌سیتریش ناویان هاتووه ،به‌اڵم ئهوانه پۆلیس نین و هاواڵتین ،واته په‌یوه‌ندیان به ئێمه‌وه نییه ،ئێستا ئه‌مر قه‌بزیان بۆ دهرچ��ووه ،به‌اڵم شوێنیان دی��ار نییه و نه‌گیراون. ل�ه چه‌مچه‌ماڵیش ب�هن��او کهس تۆمه‌بار نهکراوه که بوه‌ته هۆی شه‌هید ک��ردن��ى گ�هرم��ی��ان ،ههر که‌سێک لهو بارهیهوه داوا بکرێت ده‌یخه‌ینه به‌رده‌ستى دادگا. درێژه بۆ ل19...
ههر هاوکاریکردنێکى ئێران بۆ حزبه‌کان ده‌چێته بابى تێکدانى ئهزمون ئهو ته‌قه‌کردنه‌ی له کاروان که‌مالی پارێزه‌ر کرا «نه کێشه‌یه‌کى سیاسی نه کۆمه‌اڵیه‌تى بوو» «دوو سێ ده‌زگاى راگه‌یاندن ئهو ئیدیعایانه» دهکهن که خۆپیشاندان ده‌کرێته‌وه
بهڕێوهبهری ئاسایشی که‌رکوک :حکومه‌تى هه‌رێم نهیتوانیوه کێشه‌کانى ئاسایش لهگهڵ حکومه‌تى ناوه‌ندى یه‌کال بکاتهوه
ئاسایش لهگهڵ حکومه‌تی ناوه‌ندی یه‌کالیی بکاتهوه.
n
عه‌مید هه‌ڵو نه‌جات هه‌مزه دیداری
سه‌نگه‌ر بیالل عه‌مید هه‌ڵو نه‌جات هه‌مزه، بهڕێوهبهری ئاسایشی که‌رکوک، له‌م دی��دارهی (چ�هت��ر)دا باس ل ه ره‌وش���ی ئه‌منی ئ��هو پارێزگای ه دهکات و رایده‌گه‌یه‌نێت ئاسایش لهناو هێزه ئه‌منیه‌کاندا سێیه‌م هێزه ،ناشیشارێته‌وه زۆرج��ار له‌الیه‌ن دادگاوه تیرۆرستان ئازاد ک���راون ،ئ��هو پێیوایه‌حکومه‌تی ه �ه‌رێ��م نه‌یتوانیو ه کێشه‌کانی
چ �هت��ر :ڕه‌وش����ى ک��ه‌رک��وک ڕه‌وش��ێ��ک��ى زۆر نائارامه هۆکاره‌که‌ی ده‌گه‌ڕێنیته‌و‌ه بۆچى؟ ڕه‌وش���ی ک �ه‌رک��وک هێچ کاتێکب��هش��ێ��وهی ( )%100ئ�����ارام ن���هب���ووه و ئ�هم�هش کۆمه‌ڵێک ه��ۆک��ارى ناوخۆى و ده‌ره‌ک���ی ه�هی�ه .ه��ۆک��اره ناوخویه‌کان وهک ملمالنه ل ه نێوان نه‌ته‌وه‌کان له‌سه‌ر دهس�ه‌اڵت و ملمالنێی ده‌زگا ئه‌منیه‌کان به تایبه‌ت کێشه‌ى نهێنى نێوان پۆلیس و س��وپ��ای عێراقی ل�هس�هر فه‌رمانده‌یى ئۆپه‌راسێونه‌کانى که‌رکوک ههرچهنده ب��� ه ش���ێ���وه‌ى ف���هرم���ى ب���هس���ودى پۆلیس یه‌کالبوه‌ته‌وه .هۆکاره ده‌ره‌کیه‌کان وه‌کو دراوسێ بوون لهگهڵ ههر سێ پاریزگای تکریت و دی��ال � ه و م��وس��ڵ ک �ه ره‌وش��ی ئه‌منیان ئاڵۆزه و کاریگه‌ری سلبی یان ل �هس �هر ک �ه‌رک��وک ه �هی � ه و زۆر ک��ات ههبووه ئه‌وانه‌ى داواک��راون له‌الیه‌ن دادگا له شاره‌کانى خۆیان بۆ که‌رکوک رایان ک����ردووه و ی��اخ��ود چ��االک��ی�هک��ان��ی��ان بۆ که‌رکوک گواستوه‌ته‌وه و یان کۆچى ب ه کۆمه‌ڵى خه‌ڵک ههبووه بۆ که‌رکوک که کاریگه‌ری ئاڵۆزکردنى بارودۆخى ئیدارى و ئه‌منى ههبوو وهک ئهو هه‌زاران ماڵه‌ى له پارێزگاکانى دیال ه و تکریت هاتوون بۆ که‌رکوک کونترۆڵ نه‌کردنى سنوره‌کانى ده‌ره‌وه‌ى شارى که‌رکوک ب ه تایبه‌ت حه‌ویجه و ری��از و رش��اد و زاب و سنورى زنجیره چیاى حه‌مرین له‌الیه‌ن
هه‌ردوو فرقه‌ى ( 4و)12ى سوپاى عێراقى یه‌کێکیتره ل ه هۆکاره‌کانى بوونى گروپ ه تیرۆریسته‌کان لهو سنوران ه و ره‌وانه کردنى ئۆتۆمبێلی مین رێژکراو بۆ که‌رکوک و ته‌قینه‌وه‌ى رۆژانی پێشوو که که‌نیسه‌کان که‌وتنه به‌ر هێرشی سێ ئۆتۆمبێلی مین رێژکراو به‌ڵگه‌یه‌کیتره ک ه گروپى به‌هێز تا ئێستا ل ه ده‌ره‌وه‌ى که‌رکوک و ناوه‌وه‌ى که‌رکوک بونیان ههیه. چه‌تر :بۆچى تا ئێستا ئاسایشى پارتى و یه‌کێتى له‌که‌رکوکدا یه‌کیان نه‌گرتوه‌ته‌و‌ه له‌کاتێکدا ده‌بوو ئێوه له‌هه‌موو شوێنێکدا جوودابن له‌که‌رکوکدا یهک بوونایه؟ ئ �هم پ��رس��ی��اره ل �ه حکومه‌تى ههرێمىکوردستان بکه وه‌اڵم دانه‌وه‌ى ل ه ده‌سه‌اڵتى من نیه. چ���هت���ر :ئ��اس��ای��ش��ى پ���ارت���ى و یه‌کێتى له‌که‌رکوکدا نزیکه‌ى ()6000چه‌کداریان ههیه به‌اڵم ده‌بینین ئهم دووهێزه به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو نهیانتوانیوه ئارامى بۆ گه‌ڕه‌ک ه کوردنشینه‌کانیش بگه‌ڕێننه‌وه ،ئهم ه بۆ؟ ئهم ژماره‌یه ههندێک جار زیادهڕۆیىتیادا ده‌کرێت و ژم��اره‌م��ان ئهوهنده نیه، ئێم ه (ئاسایشى که‌رکوک) کۆمه‌ڵێک کێشه‌مان ههیه له کارکردن ک ه بهداخهوه ماوه‌ى هه‌شت ساڵه بۆمان چاره‌سه‌ر نهبووه وچ �هن��دی��ن الی���هن ه �هی �ه دهب��ن � ه رێ��گ��ر ل ه سه‌ربه‌ست کارکردنى ئاسایشی که‌رکوک و هه‌رجارێک بڕیارمان دابێت به ته‌نها کار بکه‌ین کۆمه‌ڵ ه گرفتێکیترمان بۆ دروست دهک��رێ��ت ک � ه دهب��ێ��ت� ه ه��ۆى الواز بوونى چاالکیه‌کانمان ،ئاسایش الیه‌نى یه‌که‌مى به‌رپرسیارێتى نی ه له که‌رکوک و پۆلیس
به‌رپرسیارى یهک ه و دواتر سوپاى عێراقى و ههرچهنده ئاسایش ل ه ساڵى (2003 ) له که‌رکوک بوونى ههیه ،ب �ه‌اڵم ب ه ه��ۆى کۆمه‌ڵێک رووداو وه گفتوگۆى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگ ه به‌رپرسیارێتى سێیه‌مى وه‌رگرت ل ه که‌رکوک .واته سێ ده‌زگاى جیاواز و سێ پێکهاته‌ى جیاواز و سێ ج��ۆرى بیرکردنهوه ک ه زۆرج���ار کێشه‌ى لێ دروس��ت ده‌بێت ،ئ �ه‌وان وهک الیهنی ک��وردس��ت��ان��ی س �هی��ری ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رای �هت��ی ئاسایشى ک �ه‌رک��وک دهک���هن و الیه‌ن ه توندڕه‌وه‌کان زۆر جار به نافه‌رمى ناومان ده‌به‌ن ،ههرچهنده ئێم ه هیچ کات گوێمان لهو لێدوانانه نهگرتووه ،به‌اڵم ره‌نگدانه‌وه‌ى که‌موزیادى له‌سه‌رکاره‌کانمان ههیه ،راست ه ئێم ه ل� ه کوبونه‌وه‌کانى لیژنه‌ى ئه‌منى پارێزگاى که‌رکوک به سه‌رپه‌رشتى به‌ڕێز پارێزگار به‌شدارین ،به‌اڵم زۆر بهرنامه و پالنى ئه‌منى هه‌ی ه ته‌نها له‌الیه‌ن (پۆلیس و سوپا و پێشمهرگه) و ئه‌مریکیه‌کان به‌رێوه‌ده‌چێت و حکومه‌تى هه‌رێم نهیتوانیوه کێشه‌کانى ئهم ده‌زگای ه لهگهڵ حکومه‌تى ناوه‌ندى یه‌کالبکاته‌وه. چ�هت��ر :بۆ ههمیشه الیه‌ن ه عه‌ره‌به‌کان باس لهوه دهک�هن که هێزى پێشمه‌رگ ه و ئاسایش هۆکارێکن بۆ ئهو نائارامییه‌ى ل ه که‌رکوکدا ههیه؟ به‌شێک له‌الیه‌نی عه‌ره‌بى وا ده‌ڵێت وبهشێکى زۆرى پێشمه‌رگ ه و ئاسایش ب ه هۆکارى سه‌قامگیرى دهزانن و متمانه‌یان ب�هم دوو هێزه زی��ات��ره .ئ�هم لێدوانانه زۆر سه‌یرنی ه الم���ان و ئ�هم� ه م���اوه‌ى هه‌شت ساڵه ئ�ه‌وان ب �ه‌رده‌وام بوختانی بێ بنهما
رووب����ه‌ڕوى ئێم ه دهک �هن �هوه ک�ه ئێمه ب ه ک��اره نمونه‌یه‌کانى خ��ۆم��ان و چاالکی ه به هێزهکان ده‌مکوتیان ده‌که‌ین و ئهم ه تاوانى ئێم ه نی ه ک ه ( )%90تیرۆریستان ل ه نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌بن. چه‌تر( :عه‌بدولڕه‌حمان منشد) ئه‌ندامى ئه‌نجوومه‌نى ئاسایشى عه‌ره‌ب له که‌رکوک ب��اس ل���هوه دهک���ات ک����ه( )300گه‌نجى عه‌ره‌ب له‌الیه‌ن ده‌زگا ئه‌منییه‌کانى پارتى و یه‌کێتى ل�هک�ه‌رک��وک ف��ڕێ��ن��دراون بۆ هه‌رێمى کوردستان ئهوه تاچه‌نده واقیعیه؟ ک���هس���ای���هت���ی���هک���ی گ����رن����گ ن��ی � هلهکهرکوک به‌اڵم بهداخهوه راگه‌یاندنی ک��وردی گ �ه‌وره‌ی��ان ک��رد و لێدوانه‌کانی ل �هس �هر دی���ار ن�هم��ان��ی گه‌نجی ع��ه‌ره‌ب ب���ێ ب��ن �هم��ای �هو ل���هم���ب���اره‌ی���هوه ل��ی��ژن�هی (ب��هن��دک��راوه‌ک��ان ودی���ارن���هم���اوه‌ک���ان) ل ه که‌رکوک به‌رپرسن نه‌ک ئێمه ،ئهوه ل ه ئه‌نجامی لێکوڵینه‌وه‌کان ده‌رک��هوت ک ه ئ �ه‌وان �هی ئ���ه‌وان باسی دهک���هن هه‌مویان تیروریستن و له‌به‌ندینخانه‌کاندان ،ئێم ه له‌مانگی ( 6و7ی )2011زیاتر له()20 ک �هس ل�هس�ه‌رج�هم ن�هت�ه‌وه‌ک��ان رفێندراون ک��ه‌زۆرب��هی��ان ل �هس��ن��وره‌ک��ان��ی ش��اره‌دێ��ی (حویج ه و ره‌ش��اد و ری��از) ب��وون و له‌وێ پ��اره له‌که‌س و کاریان وهرگ��ی��راوه ،به‌اڵم بهداخهوه نه‌ئیدار‌ه و نه‌ده‌زگا ئه‌منیه‌کان ئیجرائاتیان ب �ه‌رام��ب �هر به‌لێدوانه‌کانی ئ�هم عه‌ره‌به عه‌شایره ت��ازه سیاسی ه نیه، نوێنه‌رانی نه‌ته‌وه‌ی ع�ه‌ره‌ب له‌پارێزگای که‌رکوک الیهنی فه‌رمین بۆ گفتوگۆ ل ه هه‌موو بابه‌ته‌کان و لێدوانی ئه‌ندامانی ئهنجومهنی عه‌ره‌بی نرخی نیه.
چه‌تر :که‌رکوکییه‌کان باس لهوه دهکهن ئه‌نجامده‌رانى ک���ردهوه تیرۆریستییه‌کان ده‌ستگیرده‌کرێن ،ب �ه‌اڵم پ��اش ماوه‌یه‌ک ئازاد ده‌کرێن ئایا کێ به‌رپرس ه له‌به‌رامبه‌ر ئهم کاره؟ پێموانی ه به‌شێوه‌ی گشتی وابێت ،بهاڵمئهگهر ئهو که‌سانه‌ی ده‌ستگیر ده‌کرێن به‌ڵگه‌نامه‌ی پێویستی له‌سه‌ر نهبێت بێ گومان ئ��ازاد ده‌کرێت ،الیهنی دادوهری له‌که‌رکوک کۆمه‌ڵێک الوازی تیادا ب���ه‌دی دهک��رێ��ت ،ب���ه‌اڵم له‌کاتی بوونی به‌ڵگه‌ی به‌هێز ناتوانن ده‌ستگیرکراوه‌کان ئ������ازاد ب���ک���هن ،ل���ه س���اڵ���ی ()2008 کۆمه‌ڵێک تیرۆریستمان ده‌ستگیرکرد ک ه ( )400کیلۆ ماده‌ی ته‌قاندنه‌وه‌یان ل ه ناو ئۆتومبیلێکی پیک ئاب شاردبوو‌ه و بۆ ته‌قینه‌و‌ه ئاماده کرابوو ،به‌اڵم دادوهر ه�هم��وی��ان��ی ئ���ازاد ک��رد و س�هی��ر ئ�هوهی� ه س�هی��اره‌ک�ه و ( )400کیلۆ ( ت��ی ئین تی)یهک ه ت��ا ئێستا ل�ه حجز دای���ه ،ئهم حاڵه‌تانه‌ش ههیه. چ���هت���ر :ب���هب���ۆچ���وون���ى ره‌وش������ى ش���اری که‌رکوک به‌ره‌و کوێ ده‌روات؟ ره‌وشه‌ک ه ئێستا به‌هۆی دامه‌زراندنی(مرکز مکافحه اره��اب) ک ه نوێنه‌ری سه‌رجه‌م ده‌زگاکانی تیای ه و ئینشائه‌اڵ ل�ه هه‌فته‌ی دووه‌م���ی مانگی هه‌شتی ( )2011ب�ه ف�هرم��ی دهک��رێ��ت�هوه ره‌نگ ه باشتربێت و له یه‌که‌م هه‌نگاو بازگه‌کان دراوه ب ه هێزی ه��اوب�هش له که‌رکوک ه��ی��وام وای��� ه س �ه‌رک �هوت��ووب��ن .ئێمه زۆر ک��ارت��م��ان ت��اق��ی ک���ردوه‌ت���هوه ل �ه سااڵنی رابردوو با ئهمهش تاقی بکه‌ینه‌وه.
سوکایهتی کردن ب ه که‌رامه‌تی کورد خاڵییه‌که‌ی په‌رله‌مان و وتی :ئێمه وهک حکومه‌ت و هێزی پێشمهرگه پابه‌ندین بهو ده‌رئه‌نجامه‌ی په‌رله‌مان پێی گه‌یشتوه و به‌گونجاوی ده‌زانین ،چونکه کێشه‌که ب���ه‌ره‌و روی حکومه‌تی ع��ێ��راق و ئێران و هه‌رێم دهک��ات�هوه و داوای��ان لێده‌کات به ئه‌رکی خۆیان هه‌ڵسن. ن���اوب���راو وت���هی ئ���هو ب �ه‌رپ��رس �ه ئێرانیه‌ش ره‌ت���دهک���ات���هوه ک �ه ئ���ام���اژه ب���هوه دهک���ات پێشمهرگه هاوکاری ئێرانه له هێرشه‌کاندا و جه‌ختیکرده‌وه که« :ئێران درۆ دهکات و ده‌یه‌وێت دوبه‌ره‌کی بنێته‌وه ،هه‌رگیز هێزی پێشمهرگه ب �هش��داری ن��اک��ات ل �ه هێرش بۆ سهر پ��ژاک و هه‌ڵوێستی حکومه‌تی هه‌رێمیش لهوبارهیهوه رون�ه و الیه‌نگیری کهس ناکه‌ین ئهو کێشه‌یه‌ش به کێشه‌ی سیاسی ده‌زانین و ده‌بێت به شێوه‌ی ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بکرێت». ک��ام �ه‌ران ب���ه‌رواری ئه‌ندامی کۆنگره‌ی
نه‌ته‌وه‌یی کوردستان ( )KNKئاماژه بۆ ئهوه دهکات ئامانجی سهرهکی ئێران ئهوهیه ک��ورد مافه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانی به‌ده‌ست نه‌هێنێت و وتی :ئێران ده‌یه‌وێت کورد بێ ئیراده و الواز بێت و وهک میله‌تانی تری رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست داوای هیچ مافێک نه‌کات و هیچ پرۆژه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی نهبێت ه�هر ده‌سکه‌وتێکیش ب�ه‌ده‌س��ت بهێنێت به ه��اوک��اری دهوڵ �هت��ان��ی ت��ر ل �هن��اوی ب �ه‌رن و ههمیشه وی��س��ت��وی�هت��ی ک���ورد ل �ه ژێ��ر چوارچێوهی سیاسه‌تی خۆیدا کار بکات. ک��ۆم��ارى ئیسالمى ئ��ێ��ران ل �ه م��اڵ��پ�ه‌ڕى فه‌رمى سوپاى پاسداراندا هه‌فته‌ى رابردوو ه�ه‌واڵ��ێ��ک��ى ب�ڵاو ک����ردهوه و ئ��ام��اژه‌ى بۆ ئ���هوه ک����ردوه ئ �هگ �هر ت��ورک��ی��ا ه��اوک��ارى ئ�هم��ری��ک��ا ب��ک��ات ب��ۆ ه��ێ��رش��ک��ردن�ه س�هر سوریا ئ �ه‌وا ئه‌وانیش هێرش ده‌که‌نه سهر تورکیا و هه‌رێمى کوردستان و ده‌یکه‌ن به ئه‌فغانستان و کۆمپانیا و شوێنه‌کانی
ئه‌مریکا و تورکیا له هه‌رێمى کوردستان که ئێران ده‌یه‌وێت قه‌ندیل وهک هه‌رێمێکى برى پارتى ژیانى ئازادى کوردستان جێگیر ده‌کرێته ئامانج و هه‌روه‌ها له هه‌واڵه‌که‌دا ب �ه‌رگ��رى ل �ه رۆژه���ه‌اڵت���ى ن��اوه‌ڕاس��ت��دا له دهکهن. ئهو ئه‌ندامه‌ی ( )KNKپێشیوایه ئێران به جه‌خت له‌وشکراوه‌ته‌وه که سوپاى پاسداران بهرامبهر ئه‌مریکادا به‌کار بهێنێت. قه‌ندیلى به ناوچه‌یه‌کى ستراتیژى نرخاندوه هه‌روه‌ها موراد قه‌ریالن ،سه‌رۆکى کۆنسه‌ى هه‌ماهه‌نگی لهگهڵ تورکیا و ههندێک ده‌ش��ی�ه‌وێ��ت داگ��ی��رى ب��ک��ات ،ب���ه‌اڵم دواى ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رى ک��ۆم��ا جڤاکێن کوردستان الی �هن��ی ع��ێ��راق��ی و جیهانی ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت هێرشه‌کان بۆ باشور چڕ بکهنهوه و وتی «ئێران ده‌یه‌وێت په‌یامێک بداته باشور که ئهو ده‌ستکه‌وتانه کاتین و بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ نامێنێته‌وه«. کامه‌ران به‌رواری ،ئاماژه بۆ ئهوه دهکات که قه‌ندیل بۆ ک��ورد گرنگه و جه‌ختى ل �هم �هک��ردهوه« :ئ��ێ��ران قه‌ندیلی ک��ردوه‌ت�ه ئامانج ،چونکه گه‌ره‌نتی سه‌رکه‌وتنی کورد له قهندیلدایه و ده‌یه‌وێت په‌یوه‌ندی ن��ێ��وان الی �هن �ه ک��وردی��ی�هک��ان تێک ب��دات و ک��ورد به ده‌ستی ک��ورد لهناو به‌رێت، ئهمهش زیاتر له رێکه‌وتنێکی ستراتیژی که‌مێک هه‌واڵه‌که‌یان له ماڵپه‌ڕه‌که‌دا رایگه‌یاند که ئه‌وان له سنورى رۆژهه‌اڵتى ده‌چێت له نێوان تورکیا و ئێران». هه‌ڵگرت ،چاودێرانى سیاسیش رایده‌گه‌یه‌نن کوردستان هێزه‌کانى پاراستنى گ �هل له ن��اوب��راو ،باسی ل�ه گرنگی و پێویستی
جه‌بار یاوه‌ر :ئێران درۆ دهکات و ده‌یه‌وێت دوب���ه‌ره‌ک���ی ب��ن��ێ��ت�هوه ،ه �ه‌رگ��ی��ز هێزی پێشمهرگه به‌شداری ناکات له هێرش بۆ سهر پژاک
کوردستانی
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
7
به‌ستنی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کرد و وتی: ئامانجی سهرهکی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ئهوهیه هێز و الیه‌نه سیاسیه‌کانی کورد کۆبکاته‌وه هه‌تا ک��ورد یهک بهرنامه و سیاسه‌تیان هه‌بێت و نوێنه‌ریان هه‌بێت له نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان و له شوێنیتر. ک���ام���ه‌ران ،ل �ه ل��ێ��دوان �هک �هی��دا ئ��ام��اژه‌ی ب�هو خ��ااڵن�هدا که له کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یى ک��وردس��ت��ان��دا وهک هێڵی س���ور دی���اری دهک��رێ��ن و رای��گ �هی��ان��د :ل �ه کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌ییدا چهند بابه‌تێک ده‌بنه هێڵی سور، لهوانه کوشتنی کورد به ده‌ستی کورد و ده‌ستبه‌ردان له ههر پارچه‌یه‌کی کوردستان یان هاوکاریکردنی نه‌یارانی کورد».
ـــود سه‌نگاوی ،الیهنی دادپهروهرانهی زۆر تێدا که‌مه چه‌تر /وته‌کانی ئهم دواییه‌ی نێچیرڤان بارزانی و مه‌حمود سه‌نگاوی سهبارهت به پژاک چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ له الیهکهوه ده‌ڵێن هێرش و سنوربه‌زاندن ههیه و له الیه‌کی ترهوه ده‌ڵێن هه‌ڵسوکه‌وتی پژاک له به‌رژه‌وه‌ندی گه‌لی کورددا نیه؟ ب �ه ب��ۆچ��وون��ی م��ن ئ���هو ش��ێ��وه لێدوانان هرۆژانهن ،زۆر پاڵ ناده‌ن‌ه زهنیه‌ت و ستراتیژی سیاسیه‌وه .واته به‌پێی رۆژ ده‌گۆڕێت ،بۆی ه زۆریش گرنگ نیه .ده‌توانین بڵێین الیهنی دادپ���ه‌روه‌ران���هی زۆر تێدا که‌مه .با باسی ئهمهش بکرێت که ساڵێکه پژاک چاالکی سه‌ربازی وه‌ستاندوو‌ه و چهند جار لێدوانی بۆ چ��اره‌س �هری ئاشتیانه و دیموکراتیکی کێشه‌ی کورد داوه و پرۆژه‌ی پێشکه‌ش ب ه رای گشتی کردووه ،بۆیه با الیهنی هێرشکار و توندوتیژخواز ئاشکرا بێت .ئهمه ناڕه‌وای ه که پ��ژاک به ده‌ستپێشخه‌ری ئ �هم گرژی ه دهزانن .له الیه‌کی ترهوه راسته که کوردستان چوار پارچهیه و ههر به‌شێک له زۆر رووه‌و‌ه به‌تایبه‌ت سیاسیه‌وه ،خاوه‌ن تایبه‌تمه‌ندیه‌کی ج���ی���اوازه ،ب���ه‌اڵم پ��رس��ی ک����ورد ،پرسێکی نهتهوهییه .ته‌نانه‌ت ئێمه ئ �هوهش ده‌زانین و وات��ای ده‌ده‌ی��ن کێ و تا چ سنورێک و تا چ شوێنێک ده‌توانێ قسه بکات ،هه‌ڵوێستی هه‌بێت ،به‌اڵم ههندێک هه‌ڵوێستیش ههیه ک ه سنوری ویژدانی و ره‌وشتی تێده‌په‌ڕێنێت .با سهردانی رای گشتی گه‌لی کورد بکهن. ئێمه ه�هر یه‌که‌مان هێزێکی سیاسین ک ه نوێنه‌رایه‌تی ئهم گه‌ل‌ه ده‌که‌ین .ئهو لێدوان ه ن��اڕه‌وای��ان�ه هاوته‌ریبی بۆچوونی نه‌ته‌وه‌یی کورد نین .ئهمه جێگه‌ی لێپرسینه‌وه‌یه .ئه‌گه‌ر پژاک ده‌ستپێشخه‌ری شه‌ڕ بوایه ،شه‌رمی لهوه نه‌ده‌کرد و رایده‌گه‌یاند. چ�هت��ر /م���وراد ق �ه‌ره‌ی�ڵان رایگه‌یاند ئه‌گه‌ر پ��ێ��وی��س��ت ب��ێ��ت ئ����ه‌وان ده‌ت���وان���ن ه��ێ��زه‌ک��ان��ی
رۆژهه‌اڵتی کوردستان له سهر سنوری ئێران بکشێننه‌و‌ه و هێزه‌کانی پاراستنی گهل ل ه شوێنی ئ �ه‌وان جێگیر بکهن ،وێ��ڕای ئهم ه ئه‌گه‌ر هێرشه‌کانی ئێران ب �ه‌رده‌وام بێت ئێوه چۆن به‌ره‌نگاری ده‌بنه‌وه؟ ئهمه لێدوانی دوایی که‌جه‌که‌ی‌ه سهبارهت ب هئاڵۆزیهکانی دوایی که لهگهڵ هێرشه‌کانی ئێران ده‌ستی پێکرد .له ناوه‌رۆکی ئهم لێدوان ه که له هه‌مانکاتدا پێشنیاریشه ،هه‌وڵدانێکی ئاشتیخوازانه‌یه ،هه‌وڵدانێک‌ه بۆ کهمکردنهوه و کۆتایی-هێنان ب�ه ئ��اڵ��ۆزی�هک��ان لهگهڵ ره‌چ��اوک��ردن��ی کۆمه‌ڵێک هه‌ستیاری ل ه نێو هاوکێشه‌کانی ه�ه‌رێ��م و رۆژه �ه‌اڵت��ی ناوه‌ڕاستدا؛ پێداگریکردن‌ه له سهر چاره‌سه‌ری ئاشتیانه و دیموکراتیانه‌ی کێشه‌ی کورد ل�ه رۆژه �ه‌اڵت��ی ک��وردس��ت��ان .پێمانوای‌ه ک ه به‌رژه‌وه‌ندی پژاک و کۆماری ئیسالمی و حکومه‌تی هه‌رێم و به گشتی گه‌لی کوردی تێدایه .چونکه کورد خوازیاری بهردهوامی شه‌ڕ و توندوتیژی نیه .بانگه‌وازی کورد له هه‌موو به‌شه‌کانی کوردستان ،بانگه‌وازیه‌کی ئاشتیانه و دیموکراتیکن ب��ۆ چ��اره‌س�هری کێشه‌ی کورد. چه‌تر /ئهو چاالکیانه‌ى له باشورى کوردستان به‌ڕێوه‌چوو چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ ئه‌وه‌ى له‌م ماوه‌یه‌دا له ()16ى مانگى حهوتهوهرووی��داوه له باشورى کوردستان سهبارهت بهو له‌شکرکێشیه‌ى ئێران ،له یهک دێڕدا پێویست ه بڵێین هه‌ڵوێستێکى زۆر نیشتمانپه‌روه‌رانه، دڵسۆزان‌ه و شیاوى رێزلێگرتن بوو ته‌نانه‌ت ل ه بهرامبهر سیستمى داگیرکارى ئێران ئه‌گه‌ر بڵێین به‌مشێو‌ه فراوان‌ه جارى یه‌که‌م‌ه له باشورى کوردستاندا کاردانه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌یى به‌مشێوه‌ی ه دروس��ت ده‌بێت ،لهوانهیه ههڵه نهبێت .ئهوه بهو واتای‌ه نییه که له رابردوودا نهبووه ،به‌اڵم کاردانه‌وه‌ى جه‌ماوه‌رى ئه‌مجاره‌ى سه‌رجه‌م چین
و توێژه‌کان له باشورى کوردستاندا زۆر جێى رێز بوو ،پێویسته راوه‌سته‌ى له‌سه‌ر بکرێت. دیاره ئه‌گه‌ر کۆى شته‌ک‌ه بگرین‌ه دهست ل ه باشورى کوردستاندا سێ شێوه هه‌ڵوێست ههیه، هه‌ڵوێستێکیان هه‌ڵوێستێکى راى گشتى ،واتا کۆمه‌ڵگاى کوردى به سه‌رجه‌م داموده‌زگا و دامهزراوه و میدیاکانیه‌و‌ه که وهک باسم کرد به‌ڕاستى شیاوى رێزن ،ئهمه له الپه‌ڕه‌کانى میژووى تێکۆشانى گه‌لى کوردا ئه‌نووسرێته‌و‌ه له مێژوى تێکۆشانى گه‌لى کورددا شوێنێکى زۆر تایبه‌تى ده‌بێت .دوو شێوه هه‌ڵوێستى تریش ده‌بینرێت هه‌ڵوێستێکیان هه‌ڵوێستى ده‌سه‌اڵت و حکومه‌ته ،وهک باسم کرد له سهرهتاوه تاکو ئێستا گۆڕانکارى به‌سه‌ردا هاتووه و به‌ره‌و الیه‌نى ئه‌رێنى ده‌ڕوا ئه‌مه‌شیان ده‌بێ ببینرێ، به‌اڵم له سهرهتاوه که‌موکوڕى زۆرى تێدا بوو ههندێک خۆیان لێ الدا هه‌تا ماوه‌یه‌ک، به‌اڵم ئهو دوو فاکته‌ره‌ى یه‌که‌م به به‌رخۆدانى گ�هری�لا س �ه‌رک �هوت دووه‌م��ی��ش ک��اردان �ه‌وه‌ى گ �هل ب���ووه ه��ۆى ئ���ه‌وه‌ى ک�ه ل�ه هه‌ڵوێستى حکومه‌تى هه‌رێم و ده‌سه‌اڵتیشدا کۆمه‌ڵێک گۆڕانکارى دروست ببێت به الیه‌نى ئه‌رێنیدا، به‌اڵم ئێستاش ناته‌واوه ،چونکه لێکدانه‌وه‌ى وهک بینینى ئ �هو ش���ه‌ڕ‌ه وهک شه‌ڕێکى هه‌مه‌الیه‌ن‌ه دژى ده‌ستکه‌وته‌کانى گه‌لى کورد وا نییه ،وه‌کوو ئه‌نجامه‌کانى ئهم شهڕه وهک تۆپباران و کۆمه‌ڵێک شتیتر زیاتر که‌وتۆت ه رۆژه‌ڤه‌وه .له‌م ههڵوێسته تێده‌گه‌ین ،به‌اڵم لێشى رازى نین که‌مه ،چونکه له‌ده‌ست حکومه‌ت و ده‌سه‌اڵتى باشورى کوردستاندا ده‌رف �هت و ئیمکانى دیپلۆماسى سیاسى و په‌یوه‌ندییه‌کان هه‌تا ئابوورى زۆر زۆرن که بتوانن بۆ ئهو زه‌خته‌ى که به گشتى له گه‌لى کورد ده‌کرێ به‌کارى بێنن ،به‌اڵم بهداخهوه ئهوه الوازه و تێر ده‌قی ئهم چاوپێکه‌وتنه‌و چهند پرسیارێکی ناکات .هیوادارین له داه��ات��وودا ئهمه پێش دی��ک �ه ده‌ت��وان��ی��ت ل �هم��اڵ��پ �ه‌ڕی( www. بکه‌وێت کۆمه‌ڵێک هه‌ڵوێست و کاردانهوه )chatrpress.comبخوێنیته‌وه
هـــه‌واڵــی کوردستانی پارێزه‌رانی دیجل ه سهردانی دادگاى ئه‌وروپایان دهکهن
ئاشکرا بوونی گۆڕێکی به‌کۆمه‌ڵ
و وت��ارى جیاواز جیاواز هه‌ن .جارى وا ههیه ههندێک حزب یان ههندێک تاکه کهس و گروپ ده‌یڵێن .ئه‌مه‌شیان به کورتى ده‌توانین وا پێناسه‌ى بکه‌ین هه‌وڵى تێکدانى ناوه‌رۆکى ئ�هو هێرشان‌ه و به‌رخۆدانى نه‌ته‌وه‌یى گه‌لى ک��ورد له ئ��ارادای �ه ،ه�ه‌رج��اره‌و به شێوازێک ههر جاره‌و ناوێکى ههیه ههر جاره‌و به شێوه‌ى م�هگ��ازی��ن شتێک ده‌ڵ��ێ��ن .ه�ه‌وڵ��دان�هک�ه له راستیدا ئهمهیه تا له ئاستى ئهو به‌رخۆدانه نهتهوهییه له ناوه‌رۆکى که‌م بکرێته‌وه ،کاڵ بکرێته‌وه ،ته‌نانه‌ت چه‌واش‌ه بکرێت .جارى وا ههیه ،که‌سایه‌تى و الیه‌ن و گروپ لێدوانى جۆر به جۆر ده‌ده‌ن ،ئهوانه زۆر گرنگ نین. لهوانهیه شیاوى واڵمدانه‌وه‌ش نه‌بن ،چونکه له کۆى ره‌وشه‌که‌دا هێرشێک‌ه له‌سه‌ر کورد ،به‌اڵم وشیارى و هه‌ڵوێستێکى نه‌ته‌وه‌یی الى گه‌لى ک��ورد ههیه ،ئهمه ئاراسته‌ى خۆى گرتو‌ه و گه‌لى کورد له‌م رووه هۆشیاران‌ه هه‌ڵسوکه‌وتى ک����ردووه ج��ێ��ى رێ����زه ،ب��ۆی �ه زۆر دواى ئ�هو کاردانهوه مه‌گازینانه‌ى که ههندێک کهس و الیه‌ن ده‌یکه‌ن نه‌که‌وین خۆى لێ بپارێزین ش��ی��اوى واڵم���دان���هوهش نین ب�ه‌راس��ت��ى ،دهب��ێ ئهوهش بزانین ئهم ههڵوێسته نهتهوهییه ته‌نها له باشورى کوردستانه‌دا نه‌ماوه‌ته‌وه ،به‌ڵکو س �ه‌رج �هم پ��ارچ�هک��ان��ى ک��وردس��ت��ان ته‌نانه‌ت ده‌ره‌وه‌ى واڵت هه‌موو شوێنێکى گرتۆته‌وه، به‌رده‌وامیشه ،چونکه راى گشتى گه‌لى کورد ئهمه ده‌زانێت که ئهم لهشکرکێشیه هێشتا کۆتایى نه‌هاتووه .یه‌کگرتن و هاوهه‌ڵوێستى و هاوخه‌مى و له‌هه‌مانکاتدا کار و چاالکى هاوبه‌شى نهتهوهییه که ده‌توانێ کۆتایى بهو هێرشان‌ه بێنێت.
( )HPGهه‌ڕه‌شه‌ی توند دهکات بۆ ئازادی ئۆجه‌الن ئاماده‌کار باران
پااڵوتنی خه‌تیب دیجله ب��ۆ په‌رله‌مانتارێتی س �ه‌ره‌ت��ا ل�ه الی �هن دهس��ت �هی ب��ااڵی ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�هوه ئ���ه‌رێ ک���را ،ب���ه‌اڵم دوای ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی ،مافی پ�ه‌رل�هم��ان��ت�ه‌رێ��ت��ی��ی ل��ێ زه‌وت ک���را .ه�ه‌رچ�هن��د پ��ارێ��زه‌ران��ی دی��ج��ل�ه ل �ه ج��ێ��ی م��ووه‌ک��ی��ل�هک�هی��ان، به‌ڵگه‌نامه‌ی په‌رله‌مانتارێتی دیجله‌یان وه‌رگرت، ب�ه‌اڵم دوای زه‌وتکردنی مافی په‌رله‌مانته‌رێتیی دیجله ،ده‌سه‌اڵتی پارتى دادوگه‌شه پێدان پاڵێوراوی خۆی له شوێنی ئهو دانا .له‌ڤه‌نت کانات ،پارێزه‌ری دیجله سهردانی دادگای مافی مرۆڤی ئه‌وروپای کرد .کانات ،ئاماژه‌یکرد که ههرچهنده سهردانی دیجله بۆ خۆپااڵوتن بۆ هه‌ڵبژاردنی ()12ی ئه‌یلول په‌سه‌ندکرا و وه‌کو په‌رله‌مانتار هه‌ڵبژێردرا ،به‌اڵم به به‌هانه‌ی مه‌حکومیه‌ت ،مافی په‌رله‌مانتارێتی ئهو له‌الیه‌ن ده‌سته‌ی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌وه به‌تاڵ کرایه‌وه. پارێزه‌ره‌که له سهردانی خۆیدا بۆ دادگای مافی مرۆڤ وتى :دادگا بێ گوێگرتن بۆ پاراستن و نرخاندنه‌کانی ئێمه ،ئهو بڕیاره‌ی داوه.
گۆڕێکى ب�هک��ۆم�ه‌ڵ ل�ه ب��اک��ورى کوردستان دۆزاری��هوه که ته‌رمی ()24گ�هری�لای په‌که‌که‌ى تێدایه ک�ه ل�ه ئه‌نجامی ئۆپه‌راسیۆنی سوپاى تورکیا دا ،رۆژی ()11ی گواڵنی ساڵی()1997 ل �ه ن��زی��ک ن��اوچ �هی چه‌میش گ �ه‌زه‌ک��ی دێرسم ژیانیان له‌ده‌ستداوه .دوای بڕیاری سه‌ردۆزگه‌ری ل �ه م�هل�هت��ی ،ل �ه شوێنی گ���ۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کان لێکۆڵینهوه ده‌ستیپێکرد .رۆژى هه‌ینى ،شاندێک که له پسپۆڕانی سه‌ردۆزگه‌ری مه‌له‌تی ،پزیشکی دادوهری و بنه‌ماڵه‌ی گه‌ریالکانی پهکهکه و نوێنه‌رانی ڕێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی پێکهاتبوون ،چوونه شوێنی گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌که. به‌هۆی ئ �هوهی پۆلیس ئاسته‌نگیان بۆ چوونی بنه‌ماڵه‌کان و ههندێک له پارێزه‌ران دروستکرد ،له سهرهتادا ئاڵۆزی رویدا و بنه‌ماله‌کان به وتنه‌وه‌ی دروش��م ناڕه‌زاییان نیشاندا .بنه‌ماڵه‌کان هه‌روه‌ها ناڕه‌زاییان له دژی په‌رله‌مه‌نتاری جه‌هه‌په‌ی ده‌رسیم (حوسه‌ین ئایگون) دهرب��ڕی که ده‌یویست بچێته سهر گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کان.
( )HPGله به‌یاننامه‌یه‌کیدا به‌بۆنه‌ی ساڵیادی ده‌سپێکردنی تێکۆشانی چه‌کداریان ههڕهشه دهکات و ده‌ڵێت “هه‌تا ڕێگه‌ی ژیانێکی ئازاد له به‌رده‌م ڕێبه‌ر ئاپۆدا ده‌کرێته‌وه ،به شهڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گهل وه‌اڵم ده‌ده‌ینه‌وه. هێزه‌کانی پاراستنی گهل ( )HPGبه بۆنه‌ی هاتنی ساڵیادی ده‌سپێکردنی خه‌باتی چه‌کداریان لێدوانێکی ن��وس��راوی��دا ل �ه()27هم��ی��ن س��اڵ��ڕۆژی ()15ی ئاب ،که به“یه‌که‌مین گولل‌ه له دژی داگیرکاری” ناوى ده‌به‌ن ،ئهو هێزه له به‌یانه‌که‌یاندا که کۆپیه‌کی دهست (چه‌تر) کهوتووه ئهو رۆژه به “جه‌ژنی ژیانه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی” ناو ده‌به‌ن و پیرۆزی دهک���هن ل �ه رێ��ب �هری کۆماجڤاکێن ک��وردس��ت��ان (عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن). HPGله به‌یاننامه‌که‌دا ده‌ڵێت “ده‌نگی یه‌که‌مین گولل‌ه که له بۆتان ته‌قێنرا ،ئێستا له دهری��ای ڕه‌شه‌و‌ه تا ئامانۆس له سه‌رحه‌ده‌و‌ه تا شاهۆ ،له ههر چوارالی کوردستان بڵند ده‌بێ” ئهو راگه‌یه‌ندراوه‌دا باس لهوه دهکات که هێزه‌که‌یان “دژ به سیسته‌می دهوڵ���هت���گ���ه‌رای ه�����ه‌زاران س��اڵ �ه و داگ��ی��رک��اری هاته ئ���اراوه ،ئێستا بۆت‌ه چقڵی چ��اوی هه‌موو کۆنه‌په‌رستانی جیهان .بۆیه ئیدی چیاکانی کوردستان ،بوونه قه‌اڵکانی دژ به کۆلۆنیالیزم”.
ئ�هو راگه‌یه‌یه‌ندراو‌ه ره‌وش��ی ئه‌مڕۆ رونده‌کاته‌و‌ه و ده‌ڵێت “ل�ه ب�هر پێداگریی ئاکه‌پ‌ه له ش �ه‌ڕدا، ب �ه پشتیوانی ئ�هم��ری��ک��ا ،ئ��ێ��ران ،ع��ێ��راق و به به‌شداریی هه‌ندێ له‌هێزانی به‌رژه‌وه‌ندی پارێز ،به ڕێککه‌وتنێک ،پێڤاژۆیه‌کی نوێ بۆ له‌ناوبردنی ته‌ڤگه‌ری ئ��ازادی��ی گه‌لی ک���ورد ،ک�ه دوه‌مین ئه‌رته‌شی ن��ات��ۆی تێکشکاندووه ،ده‌ستیپێکرد. ته‌ڤگه‌ری ئێمه نه‌ک ته‌ڤگه‌رێکی گه‌ریالیه‌تی ئاسایی ،به‌ڵکو ته‌ڤگه‌رێکی گ�هل ،جه‌ماوه‌ری، رێکخستنی‌ه و به هێزی چاالکی خۆی ،گه‌یشتۆته ئاستێک که کاریگه‌ری له سهر هه‌رێم و جیهان بکات”. له نوسراوه‌که‌دا هێزی پاراستنی گهل که به باڵی سه‌ربازی پهکهکه ناسراوه رایده‌گه‌یه‌نێت ته‌ڤگه‌ری گه‌ریالمان “ده‌ت��وان��ێ هه‌موو په‌یمان‌ه ش���اراوه و چه‌په‌ڵه‌کان به به‌رخۆدانی هه‌ر‌ه شکۆمه‌ند ،پوچه‌ڵ بکاتهوه .ده‌بێ هیچ کهس گومانی لهوه نه‌بێ. گه‌ریالکانمان ل�ه ب �هر سیاسه‌تی چه‌په‌ڵی دژ به گه‌لی ک��ورد و ڕێبه‌رایه‌تیمان ،ڕۆژ ب�ه‌ڕۆژ توڕه‌ییان زیاتر ده‌بێ و سه‌رجه‌م هێرشه‌کان دوژمن تێکده‌شکێنن”. ئهو باڵوکراوه‌ی‌ه پشتیوانی به‌یانه‌که‌ی پێشتری ک��ۆم��اج��ڤ��اک��ێ��ن ک��وردس��ت��ان دهک�����ات و ده‌ڵ��ێ��ت “هه‌وڵه‌کانی ڕێبه‌ر ئاپۆ به هه‌ند ناگیرێ ،به شهڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گهل وه‌اڵم ده‌ده‌ینه‌وه .هه‌تا ڕێگه‌ی ژیانێکی ئ��ازاد له ب �ه‌رده‌م ڕێبه‌ر ئاپۆدا ده‌کرێته‌وه ،له تیکۆشان سڵ ناکه‌ینه‌وه.
ڕاپۆرته هه‌واڵ
کوردستانی
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
6
ئاماده‌کار سازان تۆفیق
چاودێرێکی سیاسی ئاماژه ب ه بێ ئیراده‌یی دهس �ه‌اڵت��داران��ی هه‌رێم دهکات و ئه‌مینداری هێزی پێشمه‌رگه‌ش ره‌ت��ی��دهک��ات�هو ه هاوکاری ئێرانیان کردبێت و ئه‌ندامێکی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یى کوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت ک ه ئێران ده‌یه‌وێت ب ه ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم بڵێت ده‌ستکه‌وته‌کانی باشور کاتین.
ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم هاوبه‌شـــن ل ه دهک �هوت و ده‌یکرده هه‌اڵیه‌کی گ�ه‌وره‌ی راگه‌یاندن و دهیوت پهکهکه کوردستان و ده‌سه‌اڵتی کوردی به‌ره‌و وێرانکردن دهبات. ناوبراو ،ئاماژه به‌وه‌ش دهکات ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم لهگهڵ ئێران هاوبه‌شن له سوکایهتی
مانگێکه تۆپبارانی ناوچه سنورییه‌کان ب �ه‌رده‌وام �ه و ب��ێ هه‌ڵوێستى حکومه‌تی عێراق و ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێمیش ناڕه‌زایی لێکه‌وتوه‌ته‌وه و له چهند رۆژی راب��ردودا پ�ه‌رل�هم��ان��ی ک��وردس��ت��ان کۆبونه‌وه‌یه‌کی نائاسایی سازکرد و ده‌رئه‌نجامه‌که‌شی له ( )12خاڵدا راگه‌یاند که کۆی خاڵه‌کان داواکارییه و هیچ فشارێک بهدی ناکرێت له روی دیبلۆماسی و بازرگانییه‌وه. چاودێران هه‌ڵوێستی حکومه‌تی هه‌رێم و په‌رله‌مان به شه‌رمنانه ده‌خ �هن �ه‌ڕوو ،قادر نادر ،چاودێری سیاسی له‌مباره‌یه‌وه وتی: وا تۆپبارانی ناوچه به‌ناو سنورییه‌کان ( )20ساڵی تهمهنی پڕ دهکاتهوه ،که‌ی ده‌سه‌اڵتی ک��وردی هه‌ڵوێستی ههبووه به پێچهوانهوه ئه‌گه‌ر ئه‌مجاره به دره‌ن��گ و به هه‌ڵوێستێکی الوازیشه‌وه بێت له جاران باشتره ،چونکه له قۆناغه‌کانی پێشوو ک����ردن ب��ه ک��ه‌رام��هت��ی ت��اک��ی ک����ورد و لهگهڵ تۆپباران پێش سوپای داگیرکه‌ر ج�هخ��ت��ی��ش��ی��ک��ردهوه :ه��ۆک��اری س �ه‌ره‌ک��ی
هه‌موو ئهمانه ئهوهیه ئهم ده‌سه‌اڵته هه‌ست به خۆی ناکات ده‌سه‌اڵتێکی نهتهوهییه، وهک خ��ۆی ده‌ڵ��ێ��ت پ�هی��وه‌ن��دی مێژوویی ل���هگ���ه‌ڵ ئ���ێ���ران ه���هی���ه ،ئ �هگ �ه‌رن��ا ب���ه چ مه‌نتقێک سااڵنه دوای هه‌موو یادێکی
ئه‌ندامێکى :KNKئێران قه‌ندیلی کردوه‌ت ه ئامانج ،چونکه گه‌ره‌نتی سه‌رکه‌وتنی کورد له قهندیلدایه و ده‌یه‌وێت په‌یوه‌ندی نێوان الیه‌ن ه کوردییه‌کان تێک بدات
گ �ه‌وره‌ی ج �ه‌الدی ک��ورد (خومه‌ینی) ل ه هۆڵی پێشه‌وا که دهس�ه‌اڵت��ی ک��وردی و
ئێران گه‌وره‌ترین سوکایهتی به که‌رامه‌تمان دهک �هن که‌چی که‌متر له یهک مانگ هه‌م تۆپبارانی خه‌ڵکی سیڤیل دهکهن هه‌م سه‌رچاوه سروشتیه‌کان له خه‌ڵکی مه‌ده‌نی ده‌گرنه‌وه. ئ �هو چ��اودێ��ره ب��اس��ی ل �هوهش��ک��رد ک �ه بێ ئ��ی��راده‌ی��ی دهس��ه‌اڵت��ی ک���وردی ک��ردوه‌ت �ه کۆیله و وت��ی« :راس��ت�ه ئێران واڵتێکی زلهێزه و کوردستانیش به‌شێکی گرنگ له ژیانی به ده‌وروبه‌رییه‌وه گرێدراوه ،به‌اڵم نه‌بوونی ئیراده و بونی ئهو مێژووه دێرینه‌ی نێوان ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم لهگهڵ ئێران و پاوه‌نخوازی ب��ازاڕ ئهو بێ ئیراده‌ییه‌ی دروست کردوه». ق��ادر ،له درێ���ژهی قسه‌کانیدا هێماى بۆ سازشی پارتی و یه‌کێتی کرد له ناوچه دابڕێنراوه‌کان و رایگه‌یاند :هیچ کارێک کاری رۆژێک و دووان نییه ،به‌ڵکو به‌نده به نه‌رمی و سازشی پارتی و یه‌کێتی وهک
له به‌غدا له‌سه‌ر ناوچه دابڕێندراوه‌کانیش کردیان ههر له ماده‌ی ()58هوه بۆ ()140 ئهو بارودۆخه سیاسی و سه‌ربازییه‌ی دوای روخ��ان��ی رژێ��م��ی ب�ه‌ع��س ه��ات�ه ئ���اراوه له وێنه‌ی ده‌گمه‌ن بوو ،که کورد ئهو ناوچانه بخاته ژێر ده‌سه‌اڵتی خۆیه‌وه ،بۆیه ههر زیانێکی گیانی و م��اددی ب�هر ک��وردی ئهو ناوچانه بکه‌وێت ده‌بێت یه‌خه‌ی ئهو پۆله به‌رپرسه بگرین ،بێگومان تا خاوه‌نی ئهم دوو پارته ده‌سه‌اڵتداره بین و ئه‌وان له ده‌سه‌اڵتدا بن هه‌رده‌بێت قوربانی سیاسی و گیانی به‌کۆمه‌ڵ بده‌ین ،چونکه په‌شێو وته‌نی دوو ئه‌سپی کوێر رامان ده‌کێشێت، ئه‌زمونی ( )50ساڵه‌ی ته‌مه‌نیشیان هه‌روا بووه. ه����ه‌روه‌ه����ا ج���هب���ار ی������اوه‌ر ،ئ �هم��ی��ن��داری گشتی ه��ێ��زی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان له لێدوانێکیدا بۆ (چ�هت��ر) ئ��ام��اژه بهوه دهک���ات ک�ه په‌یوه‌ستن ب�ه ب��ڕی��اره ()12
بڕیار گابار :لێدوانه‌کانی نێچیرڤان بارزانی و مه‌حمــــ ئاماده‌کار
ئاسۆ جه‌وهه‌ر
بڕیار گابار ،ئه‌ندامی دیوانی س �ه‌رۆک��ای �هت��ی ک��ۆن��گ��ره‌ی گهل له‌دیدارێکی رۆژن��ام �هی (چه‌تر) دا تیشکده‌خاته سهر هێرشه‌کانی ئ�هم دوای��ی�هی کۆماری ئیسالمی ئێران و تێکشکاندنی هێرشه‌کانیان و م����ان����هوهی ئ��اگ��رب��هس��ت��ی یه‌کالیه‌نه ،راشیده‌گه‌یه‌نێت که «ده‌ستپێشخه‌ری ئهو ئاڵۆزیانه‌ی ک���ه ب��ێ��ن �ه ئ������اراوه دهوڵ���هت���ی تورکیایه». چه‌تر :له چهند رۆژی پێشودا کۆما جڤاکێن کوردستان کۆتایی به قۆناغی ئاگربه‌ستی ی �هک�لای �هن �ه ه��ێ��ن��ا ،ئ��ێ��وه ئ���هم دۆخ����ه چ��ۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ وهک ده‌زانرێت ئاگربه‌ستی دوایی له به‌رواری()2010/8/13دا به فه‌رمی راگهیهندرا که جیاوازی لهگهڵ ئاگربه‌سته‌کانی تردا ههبوو. ئهم ئاگربه‌ست‌ه ئه‌گه‌ر به شێوه‌ی زاره‌کیش بێت ،له چوارچێوهی بارودۆخێکی سیاسی هاته ئاراوه ،واته له هه‌موو رووێکه‌و‌ه یه‌کالیه‌نه نهبوو .ده‌وڵه‌تی تورکیا به لیژنه‌یه‌ک چوونه ئیمراڵی و لهگهڵ سه‌رۆک ئاپۆدا دیداریان ساز کرد ،له چوارچێوهی ئهو دیداره‌دا رێبه‌ر ئاپۆ بانگه‌وازی ئاگربه‌ستی کرد .دواتریش بزوتنه‌وه‌که‌مان به ده‌م ئهو بانگه‌وازیه‌و‌ه چوو و ئاگربه‌ست راگهیهندرا .لهو قۆناغه به‌ره‌ودوا دیداره‌کانی ده‌وڵه‌تی تورک لهگهڵ سه‌رۆک ئاپۆ که له الیه‌ن گه‌لی کورد و بزوتنه‌وه‌ی ئاپۆچیه‌و‌ه وهک تاکه‌موخاته‌بی کێشه‌ی کورد دهستنیشان کرا ده‌ستی پێکرد .دوڵه‌ت سه‌ره‌تا ویستی ئهم دیداران‌ه به شاراوه‌یی بکرێت ،دوای
ئهوه ئاشکرا بوو ،نکۆڵیان لێ کرد ،به‌اڵم ئه‌وا ماوه‌یه‌کی درێژه ده‌وڵه‌تی تورکیاش ئه‌مه‌ی به فه‌رمی قبوڵ کردووه .سه‌رۆک ئاپۆ ئهم دیداران‌ه به گرنگ و مێژوویی داده‌نێت .له ئه‌نجامی ئهم دیدار‌ه سیاسیانه‌دا رێبه‌ر ئاپۆ سێ پرۆتۆکۆڵی پێشنیار کرد .ناوه‌ڕۆکی ئهم پرۆتۆکۆالنه‌ش ئهمه بوو که ده‌وڵه‌ت و حکومه‌تی تورکیا پێویسته بۆ چاره‌سه‌ری دیموکراتیکی کێشه‌ی کورد هه‌نگاو هه‌ڵێنن. بزوتنه‌وه‌ی ئێمه‌ش ئهم دیدارانه‌ی به گرنگ زانیو‌ه و بۆ ئهوهی بگات‌ه ئاستی هه‌نگاوی ک���رداری ،زۆر ئاسانکاری ک���ردووه .به‌اڵم ده‌وڵه‌تی تورکیا وێڕای ئهوهی ده‌ڵێت سهرقاڵی تاوتوێکردنی ئهم پرۆتۆکۆالنه‌یه ،تا ئێستا هیچ هه‌نگاوێکی کرداری بۆ جێبهجێکردنی ن��اوه‌رۆک��ی��ان ن �هن��اوه .ب��زوت��ن�هوهی ئێمه‌ش ل ه مانگی ته‌موزدا ئهم دۆخه‌ی هه‌ڵسه‌نگاند و رایگه‌یاند که وێڕای ئاگربه‌ستی یه‌کالیه‌ن ه و دی��دار لهگهڵ س �ه‌رۆک ئاپۆدا ،ده‌وڵه‌تی تورک بۆ چاره‌سه‌ری ئاشتیانه‌ی کێشه‌ی کورد ئاماده نیه و له سهر زهنیه‌تی قڕکردن و نکۆڵیکردن پ��ێ��داگ��ره .بۆیه ل�ه ()14ی ته‌موزی ئه‌مساڵدا کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگای دیموکراتیک ک �ه ن��وێ��ن�ه‌رای�هت��ی س�ه‌رج�هم پێکهات‌ه و رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ی کۆمه‌ڵگای م �ه‌ده‌ن��ی و چین و ت��وێ��ژه‌ک��ان��ی ب��اک��وری ک��وردس��ت��ان دهک���ات ،ب�ه ( )850ن��وێ��ن�ه‌ره‌و‌ه کۆبوونه‌وه‌ی کرد و خۆسه‌ری دیموکراتیکی وهک کیانێکی سیاسی ـ ئیداری راگه‌یاند. که‌جه‌که‌ش پشتگیری له‌م ههنگاوه مێژویی ه کرد و رایگه‌یاند بۆ پاراستنی ئهم ده‌ستکه‌وت ه و جێبهجێکردنی ئهم سیستمه ئاماده‌ی‌ه ههر ئهرکێک بکه‌وێت‌ه سه‌رشانی پێکی بێنێت. ئهمه سهرهتای قۆناغێکی تازه‌ی مێژوییه، قه‌ڵه‌مبازێکی نوێیه ،ئ �هم �هش ب �ه وات��ای راگه‌یاندنی شه‌ڕ و شکاندنی بڕیاری ئاگربه‌ست نیه ،ئهمه هێرشێکی سیاسیه .هۆکاره‌که‌شی
که‌سایه‌تی ههفته
بۆ ئ �هوه ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه که دهوڵ�هت��ی تورکیا سهرهڕای ساڵێک دیداری سیاسی و داینی کۆمه‌ڵێک به‌ڵێن ،بۆ هه‌ڵگرتنی هه‌نگاوی ک��رداری ئاماده نیه ،گه‌لی کوردیش هه‌تا دوای��ی چاوه‌ڕێی دهوڵ �هت ناکات .داهاتوی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتیک تا راده‌ی �هک پ�هی��وهس��ت�ه ب �ه هه‌ڵوێست و هه‌ڵسوکه‌وتی حکومه‌تی ئاکه‌پ‌ه و ده‌وڵه‌تی تورکیاوه .وات ه ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت ،گه‌لی کورد بهو داواکاریانه‌وه که له چوارچێوهی سیستمی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری دیموکراتیکدا ف��ۆرم�هل�هی ک���ردووه قبوڵ بکات ،ئه‌وکات دۆخی چاره‌سه‌ری ئاشتیان ه دێته ئ��اراوه .به پێچهوانهوه ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی
ل�ه راستیدا ئ �هو هێرش و له‌شکرکێشی هبه گوێره‌ی راب��ردوو زۆر زیاتر و به‌رباڵوتره. لهوانهیه له دوای ش�ه‌ڕی ئێران و عێراق، له‌شکرکێشی لهو ئاسته‌دا نمونه‌ی یان نهبووه یاخود زۆر ده‌گمه‌ن بووه .له رووی سیاسیه‌وه‌ش پشت په‌ره‌ده‌یه‌کی هه‌رێمی و نێونه‌ته‌وه‌یی ههیه. راستی ئهمهیه که ئێران له‌م له‌شکرکێشیه‌دا خ��ۆی خ��اوهن رۆڵنیه ،ده‌ستپێشخه‌ری شه‌ڕ له‌دژی کورد له ئێستادا تورکیایه ،ئێرانیش ل ه چوارچێوهی ئهو هاوپه‌یمانی‌ه لهگهڵ تورکیادا که‌وتۆت‌ه ناو ئهم شه‌ڕه‌وه .ناتوانین بڵێین له‌م هێرش‌ه به‌رفراوانه‌دا ئێران هیچ ئه‌رکێکی ب ه خۆی نه‌سپاردووه ،به‌اڵم راستی ئهوهیه ک ه
گه‌لی کورد که ده‌توانێ رۆڵێکی گرنگ له چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد بگێڕێت، له پشت پ���ه‌رده‌ی سیاسی ئ �هم هێرش‌ه جێ ده‌گرێت .له الیه‌کی دیکه‌و‌ه هێرش‌ه بۆ سهر پژاک که داوای مافی گه‌لی کورد دهکات له رۆژه �ه‌اڵت��ی کوردستاندا و ئێران ئهم ه وهک مه‌ترسیه‌کی زۆر گهوره ده‌زانێت .بۆی ه ئهم لهشکرکێشیه ،هێرش‌ه له دژی سه‌رجه‌م گه‌لی ک��ورد و له‌ناوبردنی ده‌رفه‌ته‌کانی چ��اره‌س�هری کێشه‌ی ک��ورد .پ��ژاک توانی به به‌رخودانیه‌کی قاره‌مانان‌ه کۆمه‌ڵێک ده‌ستکه‌وتی گ �هوره به‌ده‌ست بهێنێت .بۆی ه ئۆپراسیۆنی ئێران شکا و نه‌یتوانی بگات‌ه ئهو
کورد له الیهکهوه به‌پێی ده‌رفه‌تی خۆی ،سیستمی خۆی داده‌مه‌زرێنێت و له الیه‌کی تریشه‌وه ،له هه‌موو گۆڕه‌پاندا به‌رگری له‌م ده‌ستکه‌وته‌ی خۆی دهکات تورکیا ئ �هم ه�هن��گ��اوه م��ێ��ژووی��ی�هی گه‌لی کورد قبوڵ نه‌کا و دهست به هێرش بکات، ئاگربه‌ست خۆی له ناوه‌رۆکدا ئیتر واتای نامێنێت و له چوارچێوهی پاراستنی ره‌وادا وه‌اڵم دهدرێ��ت��هوه .وات �ه ده‌ستپێشخه‌ری ئهو ئاڵۆزیانه‌ی که بێنه ئاراوه ده‌وڵه‌تی تورکیای ه نه‌ک بزوتنه‌و‌ه و گه‌لی ئێمه که به سااڵنه ل ه پێناو ئاشتیدا تێده‌کۆشن. چه‌تر /دوای شکستی ئێران له ئۆپه‌راسیونی خۆی له دژی پژاک ،ئهم ده‌وڵه‌ت‌ه خیتابی سیاسی خۆی گۆڕی و باسی لهوه کرد که پهکهکه نوێنه‌ری گه‌لی کورده له تورکیا، ب�ه‌اڵم پ��ژاک بزوتنه‌وه‌یه‌کی تیرۆریستی‌ه و ئه‌مریکا و ئیسرائیل پشتگیری لێوه دهکهن. ئێوه ئهم سیاسه‌ته‌ی ئێران چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
ه�هم له رووی سه‌ربازیه‌و‌ه و ه�هم له رووی ئامانجانه‌ی که بۆی دیاری کرابوو. لێره‌دا چهند فاکته‌رێک هه‌ن که کاریگه‌ریان سیاسیه‌وه ،ئهمه هێرشێکی هه‌رێمیه. پێش هه‌موو شتێک له ()14ی ته‌موزدا له سهر هه‌ڵوێستی الیه‌نه‌کان ههبووه پێش ل �ه ب��اک��وری ک��وردس��ت��ان خ��ۆب �ه‌ڕێ��وهب �هری له‌شکرکێشی و دوای شکستی ئێران .خودی دیموکراتیک راگهیهندرا ،هێرشی ئێران ل ه کۆماری ئیسالمی ویستی هێزی گه‌ریال ()16ی ته‌موزدا ده‌ستی پێکرد ،واته هێشتا تاقی بکاتهوه ،پێشبینی ئ �هوهی نه‌کردبوو ( )48کاتژمێر ب�هس�هر ئ �هو راگ�هی��ان��دن�هدا رووب�����هڕوی خ��ۆڕاگ��ری��ی�هک��ی وه‌ه���ا به‌هه‌ند تێنه‌په‌ڕیووه .له الیه‌کی ترهوه سوریا له ناو بێته‌وه .وێڕای ئهوهی ئه‌رکی به کۆمه‌ڵێک قه‌یراندای‌ه و ده‌رفه‌ت ههیه بۆ چاره‌سه‌رکردنی ژنرال و فه‌رمانده‌ی به‌ئه‌زمونی شهڕی ئێران کێشه‌ی کورد .شیمانه‌ی ئهوهی که له‌وێ و عێراقی سپاردبوو ،ب �ه‌اڵم دوای شکانی پرسی کورد به‌ره‌و چاره‌سه‌ری نه‌ڕوات یان ئهو له هێرشه‌که‌دا ،له هه‌ڵوێستی سیاسیشیدا ده‌رفه‌ت‌ه له‌کیسی کورد بچێت و به‌ره‌یه‌ک ک��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ک گ��ۆڕان��ک��اری ک���رد .ئ�هگ�هر له بهرامبهر ک��ورددا دروس��ت بێت ،ئهمهش قه‌ندیلی داگیر بکردایه و زه‌ختی له سهر خۆی بابه‌تێکه .هه‌روه‌ها زه‌ختکردن له سهر باشور دروست بکردایه ،هیچ کاتێک لێدوانی ب��اش��وری ک��وردس��ت��ان وهک��و ده‌ستکه‌وتێکی خۆی نه‌ده‌گۆڕی .به‌اڵم که زانی نهیتوانیوه
محه‌مه‌د سدیق که‌بودوه‌ند
ل ه زیندانه‌و ه وه‌اڵمی راگه‌یاندنه‌کانی دایه‌وه م��ح��هم��ه‌د س��دی��ق ک��هب��ودوه‌ن��د، له‌نوسراوێکیدا که بهم دواییان ه له‌زیندان بۆ ده‌ره‌وه‌ی ن��اردووه، به‌رپه‌رچی ئهو نووسینه داوه‌ته‌و ه که له‌الیه‌ن ههندێک چاپه‌مه‌نیه‌و ه سهبارهت به‌خۆی و بنه‌ماڵه‌که‌ی و رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان ب�ڵاوک��راون��هت��هوه ب��ه خ��هی��اڵ و باڵوکراوه‌ی درۆ ناوی بردوون. لهو نامه‌یه‌دا ئهو زیندانی‌ه نوسیویه‌تی «پاش نوسینی ناوی من (محه‌ممه‌د سدیق که‌بوودوه‌ند) له‌لیستی ک��ان��دی��دهک��ان��ی خ �ه‌اڵت��ی ئاشتی نۆبێل ب��ۆ ساڵی ( )2011کۆمه‌ڵێک باڵوکراوه‌ی ساخت‌ه که پیشه‌یان په‌ره‌پێدانی درۆ و فریوکاری و بیری ره‌گه‌زپه‌رستییه، به‌شێوازێکی سه‌یروسه‌مه‌ره ،دیسان من و بنه‌ماڵه‌که‌م و ئه‌ندامانی رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستانیان داوه‌ت‌ه به‌ر هێرش و بوختانی ناڕه‌وا» .که‌بودوه‌ند لهو نامه‌یه‌دا درێژه به قسه‌کانی دهدات و رای ده‌گه‌یه‌نێت «ئ�هم راگه‌یه‌ندراوانه ،هه‌موو یاسا و پێوانه‌یه‌کی مرۆڤیان خستووهته ژێرپێ» ئهو ده‌ڵێت من وهک تێکۆشه‌رێکی مافی مرۆڤ ناونابه‌ن ،منیان گرێداو‌ه به پارت و رێکخراوی سیاسیه‌وه .ناوبراو له نامه‌که‌دا ئهو راگه‌یاندنان‌ه بهوه تاوانبار دهکات که «پێوه‌ندییان به‌ده‌زگای ئاسایش و پاراستن ودادره‌سییه‌و‌ه ههیه». له نامه‌که‌دا که له زیندانی ئه‌وینی تارانه‌و‌ه ناردویه‌تی ه دهرهوه و دهست راگه‌یاندنه‌کان کهوتووه ،به‌توندی قس ه له‌سه‌ر ئهو باڵوکراوان‌ه دهک��ات و ده‌ڵێت «بۆخۆیان بێ ئابڕو و بێ ره‌وشت و بێویژدانن» ئهو شیده‌کاته‌وه
که ئهو قسانه‌ی بۆیه له‌به‌رامبه‌ر ده‌کرێت ئهوهیه ک ه «ده‌ترسن ،خه‌اڵتی ئاشتی نۆبل به کوردێک و ب ه ئێرانییه‌ک ببه‌خشرێت که سهبارهت به‌پرسی مافی م��رۆڤ بهندکراوه» محه‌مه‌د درێ��ژه به نامه‌که‌ی دهدات و ده‌نوسێت :ته‌نیا تێکۆشه‌رێکی مافی مرۆڤم، به‌اڵم ئهم رۆژنام‌ه و راگه‌یه‌ندراوانه‌ی که به‌رپرس و خاوه‌نه‌کانیان له‌ریزی سه‌رکوتکه‌ران و شکه‌نجه‌کاران و پێشێلکارانی مافهکانی خه‌ڵکی ئێران و مافی مرۆڤن ،چاوه‌ڕوانی له‌م‌ه باشتریان لێناکرێت لێیان. ئ���هو ل �ه بهشێکیتری ن��ام �هک �هی��دا ک �ه م��ێ��ژووی ()2011/7/٢٨ی ب��هس��ه‌ره‌وه‌ی��ه نوسیویه‌تی ئهم ب�ڵاوک��راوان �ه «ئ���هو کهسانه ب�هش��ی��اوی وهرگرتنی خه‌اڵتی ئاشتی نۆبڵ دهزانن که ساڵی ()١٣٦٧ی هه‌تاوی ه �ه‌زاران گیراوی سیاسی و ده‌ی��ان رێبه‌ری ئۆپۆزسیۆنی سیاسی له‌ناوخۆ و له‌ده‌ره‌وه‌یان له‌ناوبرد». که‌بودوه‌ند ،له مانگی نیسانی ()٢٠٠٥هوه واته له رۆژی دامه‌زراندنی ڕێکخراوه‌که‌ی تا کاتی گیرانی که رۆژی یه‌که‌می مانگی ته‌موزی ( )٢٠٠٧بوو زیاتر له ( )٢٥٠راپۆرتی ئاماده ک��ردووه .ناوبراو له ( )2007/7/1له شوێنی کارهکهی له مه‌یدانی (وه‌ن �هک)ی ت��اران به دهست چوار که‌سی مه‌ده‌نی گیرا و لهو کاته‌و‌ه تا ئێستا له زیندانه .له (/10/٢٣ ،)٢٠٠٨لقی ()١٥ی دادگای ئینقالبی ئیسالمی، به ( )١١ساڵ زیندان مه‌حکومی کرد .لقی ()٥٤ی دادگای پێداچوونه‌وه‌ی تاران ،حوکمه‌که‌ی به ماوه‌ی ( )١٠ساڵ و نیو په‌سه‌ند کرد .به تاوانی چاالکی دژی (ئه‌منیه‌تی میللی) له ڕێگای دامه‌زراندنی رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان مه‌حکوم کراوه.
شێوهیهکی له گهڕانهوهیه .واته الی خۆی ده‌ڵێت “ئێمه چووین ،سه‌رنه‌که‌وتین ،به‌اڵم ل ه النی که‌م با هه‌موو گه‌لی کورد نه‌که‌ین ب ه دوژمنی خۆم”. ئهمه شتێکی زۆر بێ‌واتایه .چۆن کۆماری ئیسالمی ئ�هو هێرشه‌ی ک��رده س�هر هه‌موو گ�هل��ی ک���ورد .ل �ه الی �هک��ی ت���رهوه تورکیا چاوه‌ڕوانی ئه‌نجامی ئهم هێرشه‌ی دهکرد. ئه‌گه‌ر ئێران سه‌رکه‌وتبایا پێده‌چوو ئه‌ویش ل ه شوێنێکی ترهوه هێرشی بکردایه .واته ئهم ه هاوپه‌یمانیه‌کی له پشته‌وه‌یه؛ که ئه‌نجامی نهگرت و شکا ،ئهو هێرش‌ه به‌رفراوان‌ه وا بیریان لێ کردبووهوه ئێستا وه‌ستاوه. شوێنێکی تریش که دوای شکانی ئێران هه‌ڵوێستی گ��ۆڕی حکومه‌تی هه‌رێم بوو. رۆژان��ی سه‌ره‌تا خۆی نه‌ده‌کرد به خاوه‌نی، به‌اڵم دواتر به دوو هۆکار حکومه‌ت ناچار ب���وو ه�ه‌ڵ��وێ��س��ت ب��گ��ۆڕن؛ ی��هک��هم ،پ��ژاک نه‌شکا ،به‌ڵکو توانی گورزێکی کاریگه‌ر له هێزه‌کانی ئێران بدات .دووه‌میش ئهوه بوو به شێوهیهکی زۆر ب�ه‌رف��راوان له ناو گه‌لی ک��ورددا به‌تایبه‌ت له باشوری کوردستاندا، کاردانه‌وه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی ههبوو .هه‌ڵوێستی حکومه‌ت و په‌رله‌مانی هه‌رێم الیهنی ئه‌رێنی تێدا ههبوو به‌اڵم تا ئێستاش وه‌کو شه‌ڕێکی دژه‌ک���ورد به‌ناو ن �هک��راوه .زۆرت��ر تۆپبارانی ناوچه سنوریه‌کان و ئ��اواره‌ب��وون��ی خه‌ڵکی مه‌ده‌نی خسته رۆژه‌ڤ �هوه .له حاڵێکدا ئهم ه به‌شێکی ئ�هو ش���هڕهن ،ئ�هو دی��وی سنوریش خه‌ڵک زی��ات��ر نهبێت ب �ه‌اڵم که‌متر ل�ه ئهم دیوی سنور مه‌غدور نه‌بوون .ئهمه ره‌خنه‌یه‌ک ه نه ته‌نیا بۆ پارته ده‌سه‌اڵتداره‌کان به‌ڵکو بۆ هه‌موو پ��ارت و الیه‌نه‌کانی تر ته‌نانه‌ت بۆ رێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کان که الیه‌نه‌کانی تری ئهم هێرشه‌یان نه‌بینیو‌ه و به‌پێی ئهوه هه‌ڵوێست نانوێنن .ده‌بێ خاوه‌ندارێتی له هه‌موو گه‌لی کورد بکرێت.
هـــه‌واڵــی کوردستانی گیراوێکى کورد ل ه تورکیا گیانى له‌ده‌ستدا
زهخت و گوشار له دژی گیراوانی سیاسی له گرتووخانه‌کانی تورکیا به‌رده‌وامه ،گیراوانی نه‌خۆش له کاتی پێویستدا چاره‌سه‌ر ناکرێن و له هه‌لومه‌رجی دژواردا ده‌مێننه‌وه .له‌چه‌ند رۆژى راب��ردودا گیراوی دۆزی پهکهکه شێخ موش یالچن که سزای زیندانی هه‌تاهه‌تایی به‌سه‌ردا سه‌پێنرابوو ،له گرتووخانه‌ی میدیاد گیانی له ده‌ستدا .دواى ئه‌نجامدانی کاروباری فه‌رمی، ت �هرم��ی ش��ێ��خ م���وش ی��ال��چ��ن ل �ه نه‌خۆشخانه وه‌رگیرایه‌وه و ب�ه‌ره‌و گوندی کورکێ سهر به نسێبین به‌ڕێ کرا .ته‌رمی یالچن له گوندی کورکێ له الیه‌ن جه‌ماوه‌رێکی زۆره‌وه پێشوازی لێکرا و له گۆڕستانی گونده‌که به ڕێوڕه‌سمێک به خاک سپێردرا .وێڕای هه‌ژمارێکی زۆر له کوردستانیان ،نورسه‌ل ئایدۆغان ،پهرلهمانتاری پارتى ئاشتى و دیموکراتى ()BDPى ئامه‌د و به‌ڕێوه‌به‌رانى ئهو پارته‌ش به‌شداری ڕێوڕه‌سمه‌که بوون.
رۆشنبیرێکی خوراسان ب ێ سه‌روشوێنه
نووسه‌رێکى کورد به ناوى عه‌لی ره‌زا ،ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه ( )16رۆژه له‌الیه‌ن هێزه‌کانی سهر ب ه کۆمارى ئیسالمى ئێرانهوه گیراوه و تا ئێستا بێسه‌رو شوێنه و ناوبراو ،نه‌خۆشى گرانی له‌گه‌ڵدایه که ده‌بێت ههر کاتژمێر جارێک ده‌رمان به‌کار بهێنێت. هێزه‌کانى کۆمارى ئیسالمى ئێران ،رۆژی ()7/30 هێرشیان کردوه‌ته سهر ماڵی ئهو نووسه‌ره کورده و ده‌ستیان به سهر هه‌موو که‌لوپه‌له که‌سیه‌کانیدا گرتووه .بنه‌ماڵه‌ی سپاهى ڕایانگه‌یاند هه‌تا ئێستاش نازانن کوڕه‌که‌یان له کوێیه و له ب��اره‌ی ژیان و ته‌ندروستی ئهو نیگه‌رانن ،هه‌روه‌ها داوایان له رای گشتی کرد له پێناو ئازادکردنیدا بکه‌ونه هه‌وڵدانه‌وه. سپاهی ،نه‌خۆشیه‌کی گرانی ههیه و ئه‌گه‌ر ههر کاتژمێرێک جارێک ده‌رمانه‌کانی به‌کار نه‌هێنێ، خوێنی سست ده‌بێ و ژیانی دهکهوێته مه‌ترسیه‌وه. عه‌لی ره‌زا سپاهی ،ساڵی( )1971له خوراسان له رۆژهه‌اڵتی ئێران له‌دایک بووه و ،به کوردی و فارسی( )12په‌رتوکی نووسیون.
ژنان
کچان که‌متر سود ل ه قه‌رزى بچوک وه‌رده‌گرن
ساڵی دووەم ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
8
ئااڵ به‌رزنجى
زیندوو با ژن (به‌شه‌رف) کۆیل ه نه‌کرێ uشه‌یدا مه‌عروف
هه‌ولێر
u
ژن ل���ه س����هرت����اس����ه‌رى دن����ی����ادا و له کوردستانیش به‌تایبه‌تى ،قوربانى زۆرى ئ��اره‌زووه‌ک��ان��ى پیاوانه ،ههمیشه پیاوان سوێندێکى گهوره ده‌خۆن بۆ بڕوا پێهێنانى ب �ه‌رام��ب �هری��ان ئ��هو س��وێ��ن��ده گ �ه‌وره‌ی �هش (شه‌ره‌فه) ،ئه‌گه‌ر نێرێک سوێند بخوات بڵێت به‌شه‌ره‌فم ئیتر ئ�ه‌وان��ى تر ب��ڕواى پێده‌که‌ن و ب ه واته‌یه‌کى تر پیاو هه‌میش ه وهک پارێزگارى به‌کارى ده‌هێنێت ،به‌اڵم چ��ۆن پارێزگارییه‌ک سوێندێک ک ه الى ئێمه‌ى ژنان دهبێته گرفت ،ئهمهش واده‌ک����ات ئێمه‌ى ژن���ان ببین ه ش��ه‌ره‌ف له‌به‌رده‌میان ک ه ده‌بێت ژن ببێته کۆتێک بۆ شه‌ره‌ف ک ه شتێکى ئاشکرا و دیاره. ل��ێ��ره‌دا م��اف �هک��ان��ى ژن و پ��ی��او وهک یهک نابێت و سیستمى ره‌گه‌زى له‌سه‌ر ژن دروس����ت دهب��ێ��ت ،راس��ت � ه ک � ه ژن��ان ره‌گه‌زێکن جیاواز ل ه پیاو لهبهر ئهوه ده‌بێت کۆمه‌ڵگا ئهو کۆت ه قورس ه له‌سه‌ر ژن البه‌رێ و به چاوێکى یه‌کسانخواز سه‌یرى بکات ،له زۆرب �ه‌ى شوێنه‌کانى کوردستاندا سه‌یر ده‌که‌یت ژن ب ه درێژایى مێژوو مافى قسه‌کردنى لێ زه‌وت کراوه نهیتوانیوه را و بۆچونه‌کانى ب ه ئازادان ه وهک خ���ۆى دهرب�����ڕێ ،ب����ه‌اڵم ئ�هگ�هر ژنێک ناوبانگى ب��اش‌و جیاوازى په‌یدا کرد له‌مێژووى ئهو شوێنه‌دا ئ�ه‌وا پیاو ده‌یکات ه سامانى ئهو ،چونک ه خۆى ب ه خاوه‌نى ده‌زانێت ،خه‌ڵکیش ده‌ڵێن ئازابوو‌ه ئهو ناوبانگه‌ى به‌ده‌ست هێناوه ،چونک ه به‌ڕاى زۆربه‌یان ژن لهناو کۆمه‌ڵگایه‌کى چوارچێو‌ه داخ��راو دای �ه و ه�هر ئهوهش ه واده‌ک�����ات پ��ی��او ب��ت��وان��ێ ژی��ان��ى وهک شانۆیه‌ک یان رۆمانێک بنوسێته‌و‌ه و ژنیش ته‌ماشاکه‌ر یاخود گوێگر بێ. ئهم ه پێوانه‌ى کۆمه‌ڵگای ه واى کردوه ک ه ده‌بێت پیاو به‌رزبێت و ژنیش ل ه پله‌یه‌کى نزمتردا ،بهم پێوانه‌یه‌ش ژن شه‌ره‌فى پیاو ده‌بێت. ل ه کۆمه‌ڵگ ه دواکه‌وتوه‌کان چه‌وساندنه‌و‌ه و سه‌رکوتکردن ج��ی��اوازى ن��ێ��وان نێر و مێ ئ�هوه (ش�ه‌ره‌ف�ه) زه‌قتر دهک��ات�هوه و پێوانه بۆ ره‌فتارى ژنه‌ک ه داده‌نێن لهبهر ئه‌وه‌ى ئهو شه‌ره‌فى باوک و برایه ،بۆی ه ده‌بێت هه‌موومان خه‌بات بۆ نه‌هێشتنى ئهو بابه‌ته بکه‌ین و پێویستى به ده‌نگى ناڕه‌زایى ههیه ،ههندێک زه‌مینه‌ى لهبار ه�هی�ه ،پێویست ه ک��ار بکه‌ین ،چونک ه گرفتى ژن��ان ب�هس ب ه قسه‌کردن چار‌ه نابێت ،به‌ڵکو ره‌خساندنى زه‌مینه‌یه‌کى ل�هب��اره و فشار دروس��ت ک��ردن�ه ،له‌سه‌ر خۆیان پێش ههر شت دوات��ر کۆمه‌ڵگا، جواڵنه‌وه‌کانى ژنان به‌تایبه‌تیش بزوتنه‌و‌ه سیاسییه‌کان که ئازادى بکه‌نه ئامانجى خۆیان ده‌بێت وه‌ه��ا ل ه ژن��ان بکهن ک ه خۆیان بۆ کۆمه‌ڵگا بسه‌لمێنن و ژنان به‌ره‌و ئهو ئاراسته‌یه ببه‌ن ک ه مافى خۆى و خۆى بناست ،له‌کاتێکدا زۆربه‌ى ئهو رێکخراوان ه خاوه‌نى راگه‌یاندنى خۆیانن بنه‌که‌یان ههیه پێویست دهکات ئه‌رکى به‌رپرسیارێتى ژنان زیاتر بگرن ه ئهستۆ، بۆی ه ئ�ه‌رک��ى ئ��ازادب��وون و به‌دیهێنانى مافه‌کانى ژنان له ئه‌ستۆى ژن خۆیدایه، پێویست ه هه‌وڵى جدیتر و گه‌وره‌تر بده‌ین ل ه پێناو به‌دیهێنانى ژنێکى ئاسود‌ه و کراوه‌تر و بیرفراوانتر .وه‌هاش ل ه کۆمه‌ڵگا بکه‌ین ک ه ژن خۆى شه‌ره‌فى خۆیه‌تى‌و پیاویش خۆى شه‌ره‌فى خۆیه‌تى ،مهاباد قه‌ره‌داخى ده‌ڵێ( :شه‌ره‌ف کۆتێک ه بۆ کۆیله‌کردنى ژن ،با نه‌بێته مارشى س�ه‌رزارى پیاوانى ئهم واڵته) .بۆی ه ده‌بێت بێده‌نگ نه‌بین به یهک ده‌ن��گ به یه‌کجار داکۆکى ل� ه م��اف و ئ��ازادی��ی�هک��ى ت���ه‌واوى ژن��ان بکه‌ین تا جارێکى تر ههندێک دیارد‌ه دوبار‌ه نه‌بنه‌وه له‌سه‌ر ژن ،ههر ل ه به‌زۆر ب ه ش��ودان و ژن ب �ه‌ژن و سه‌رکوتکردن و داخستنى ده‌میان و قسه‌نه‌کردنیان، ک� ه ه �هر ئه‌مانه‌شه دهب��ن�ه هۆکارێک ب��ۆخ��ۆس��وت��ان��دن��ى ژن������ان ،واده‌زان����ێ����ت
خۆسوتاندن نه‌بێ ناتوانێ رزگاربێت لهو هه‌موو کۆت و به‌نده‌ى دهدرێ��ت به‌سه‌ریاندا ل ه ناو کۆمه‌ڵگا.
دواى ئه‌وه‌ى ل ه ( )7/16دهست به دابه‌شکردنى فۆرمى قه‌رزى بچوک بۆ الوان ،ل ه سنورى هه‌ولێر ک ه یهک بنکه‌ى سه‌ره‌کى ناوشار و چوار بنکه‌ى الوه‌کى ل ه قه‌زاکانى ده‌وروبه‌ر هه‌ی ه تا ( )883( )8/9فۆرم دابهشکراوه، به‌اڵم ههر له‌سه‌رتاو ه ناعه‌داله‌تى و که‌موکوڕییه‌کى زۆرى تێکه‌وت، به‌تایبه‌تى جیاوازى ل ه نێوان ره‌گه‌زى نێر و مێ کراو ه و ب ه گوێره‌ى ئهو رێنماییه‌ى ده‌رچووه ،پرۆژه‌کان زیاتر بۆ کوڕان ده‌بێت و که‌متر کچان و ژنان سودیان لێوه‌رده‌گرن.
ج���وان کانه‌بی ( )26س��اڵ یه‌کێکه لهو گه‌نجانه‌ى ئاماژه به خراپى ئ�هو پرۆژه‌یه دهک���ات و ده‌ڵ��ێ��ت :ئ���ه‌وه‌ى ه�هی�ه زی��ات��ر بۆ کوڕانه نه‌وه‌ک بۆ ئێمه‌ى کچان ،یه‌کێک بووم لهو کچانه‌ى به‌نیاز بووم ئارایشگایه‌کى ژن��ان دابنێم ،ب�ه‌اڵم بهو پاره‌یه نه‌تواندرا، داواى ئ �ه‌وه‌ت لێده‌که‌ن دهب��ێ دوکانه‌که‌ت ئاماده‌بێ ئینجا پاره‌که‌ت پێده‌ده‌ن ئه‌ویش به دوو قۆناغ ،ئهمهش واداده‌ک���ات کچان که‌متر سود لهو قه‌رزه وه‌ربگرێت. باخه‌وان عومه‌ر ،کچێکى تر بوو له‌باره‌ى ئهو ق �ه‌رزه وت��ى :ههر له سهرهتاوه فۆرمى ق �ه‌رزى پ��رۆژه‌ى بچوکم پ��ڕک��ردهوه و کاره پێویسته‌کانم ت����ه‌واو ک���رد ،ب���ه‌اڵم تاکو ئێستا ناوم نه‌هاتوه‌ته‌وه ،کاتێکیش قۆناغى یه‌که‌مى ئهو پرۆژه‌یه راگهیهندرا ،له سنورى پارێزگاى هه‌ولێر یهک کچ ناوى ده‌رنه‌چوو. ئهو کچه وتیشى :پێویست بوو به‌شى کچان ل�هو پ��رۆژه‌ی�ه به شێوه‌ى کۆتا جیابوایه و ئاسانکارى بکرێت ،چونکه خۆتان دهزانن
کچان که‌متر خاوه‌نى سه‌رمایه‌ن له کوڕان، به‌اڵم له رێنماییه‌کانى وهزارهت��ى کار هیچ حسابێک بۆ کچان نهکراوه. مه‌هاباد مه‌حمه‌دیش گلله‌یی له حکومه‌ت ههبوو له‌سه‌ر قه‌رزى بچوک و وتى :ئه‌وان ب �ه ک��چ��ان ده‌ڵ��ێ��ن ده‌ت��وان��ن ب���ه‌رگ���دوورى و ئارایشگا یان کارى ده‌ستى دابنێن بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن قه‌رزه که وه‌ربگرن ،ئه‌گه‌ر ئارایشگا و به‌رگدرووى ئاسان بێت ئه‌ویش بۆ هه‌موو کهس نا ،ئه‌ى کارى ده‌ستکرد چۆن ده‌کرێ، له کاتێک حکومه‌ت نهیتوانیوه ب��ازاڕى ساغکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌کان دابین بکات، بۆیه ئ�هگ�هر ئێمه پ���رۆژه‌ى ک��ارى ده‌ستى بکه‌ین ،دڵنیا نین له سه‌رکه‌وتنى ،ئه‌وکاته له جیاتى قازانج زه‌ره‌ر ده‌که‌ین. م��اف��پ�ه‌روه‌ر دالوه‌ر ئ�هن��وه‌ر ک��اوان��ى جێگرى ب��ه‌ڕێ��وهب��ه‌رى گشتى ک���ار و دهس��ت �هب �ه‌رى کۆمه‌اڵتى ده‌رباره‌ى ئهوه بۆ (چه‌تر) وتى: پێموایه حکومه‌ت جیاوازى له نێوان کوڕ و ک��چ ن���هک���رده ،ب�ه‌ڵ��ک��و ه���هر که‌سێک رێنماییه‌کان بیانگرێته‌وه ده‌توانن قه‌رزه‌که وه‌ربگرن ،ئهو به‌ڕێوه‌به‌ره ئه‌وه‌ى نه‌شارده‌وه که به‌هۆى واقیعى کۆمه‌ڵگا لهو پرۆژه‌یه کوڕان زیاتر له کچان سودمه‌ند ده‌بن ،لهبهر ئه‌وه‌ى کچ وهک کوڕ ناتوانێت هه‌موو کارێک بکات ،ئهمهش واده‌ک���ات ک��وڕ داواک��ارى زیاتر بێت بۆ قه‌رزى بچوک. ه�هر س�هب��اره‌ت ب�هو بابه‌ته نادیه محه‌مه‌د وهک فه‌رمانبه‌رێک له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى کار و ده‌سته‌به‌رى کۆمه‌اڵتى وتى :ههرچهنده رۆژانه ژماره‌یه‌کى زۆرى ئافره‌تان سه‌ردانمان دهکهن و پرۆژه‌که‌یان پێشکه‌شکردوه ،به‌اڵم تاکو ئێستا له سنورى پارێزگاى هه‌ولێر ته‌نیا سه‌ردانى یهک پرۆژه‌ى ئافره‌تانمان کردوه و ئه‌ویش قبوڵ ک��راوه .وتیشى :ژنان خۆیان پرۆژه‌یان که‌مه و که‌متر روو لهو کارانه
n
ژنان له‌قه‌ر‌زی بچوکیشدا مافیان ده‌خورێ فۆتۆ /ئینته‌رنێت
دهکهن که کوڕان ئه‌نجامى ده‌ده‌ن. ب�ه گ��وێ��ره‌ى رێنماییه‌کانى ئ �هو پ��رۆژه‌ی�ه، به‌رزترین ئاستی قه‌رز پانزه ملیۆن دیناره. هه‌روه‌ها خه‌ماڵندنی بڕى پاره‌ى پێویست بۆ پرۆژه‌که له الیه‌ن لیژنه‌ى سودى ئابوورى (جدوى اقتصادى) ده‌بێت و پێدانى قه‌رزیش به دوو قۆناغ ده‌درێت قۆناغی یه‌که‌م :به رێ��ژه‌ى له ()%50ی قه‌رزه‌که ده‌درێـت له دوای گرێبه‌سته‌که و دهب��ێ��ت ل�ه م��اوه‌ی ( )90رۆژ دهست به‌کار بێت ،به پێچهوانهوه قه‌رزه‌که‌ی لێ وه‌رده‌گیرێته‌وه .قۆناغی دووه‌م رێژه‌ی ()%50ی قه‌رزه‌که ده‌درێت له دوای جێبهجێ کردنی قۆناغی یه‌که‌م .هه‌روه‌ها میکانیزمی داواک��ردن��ى ق�ه‌رز له قۆناغى یه‌که‌مدا ،داواک��ار فۆڕمى ئاماده‌کراو و
به‌ڵگه‌نامه فه‌رمییه‌کان پێشکه‌ش دهکات بۆ ئهمهش رێژه‌ى پێدانى قه‌رز بۆ سنوورى و ده‌سته‌به‌رێکیش له‌الیه‌ن ئهو که‌سه‌ی که سلێمانى ب�ه ئ��ی��داره‌ى گه‌رمیانیشه‌وه له قه‌رزه‌که وه‌رده‌گرێت دابین ده‌کرێت. ( )%43دهب��ێ��ت .ل �هب��اره‌ى ش��ارى ده��ۆک ل �ه ب����اره‌ى ژم����اره‌ى ب��ن��ک�هک��ان ل �ه ش��ارى ب��ن��ک�هی�هک��ى س���ه‌ره‌ک���ى ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رای �هت��ى هه‌ولێر بنکه‌یه‌کى سه‌ره‌کى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى به‌کارخستن و راهێنانى پیشه‌یی و سێ به‌کارخستن و راهێنانى پیشه‌یی و سێ بنکه‌ى الوه‌کى له (زاخۆ) و (ئاکرێ) و بنکه‌ى الوه‌ک��ى له (ک��ۆی�ه) و (س��ۆران) (ئامێدى) فۆڕى پێدانى قه‌رزى بچووک به و (مێرگه‌سۆر) ف��ۆڕم��ى پێدانى ق �ه‌رزى گه‌نجان و الوان و بێ کارانى ئهو سنووره بچوک دابهش دهکهن .بهم پێیه‌ش رێژه‌ى دابه‌شده‌کرێت .رێژه‌ى پێدانى قه‌رز بۆ ئهم پێدانى قه‌رز له سنوورى شارى هه‌ولێر له س��ن��وره‌ش له ( )%24دهب��ێ��ت .ه�ه‌روه‌ه��ا له ( )%33ده‌بێت .هه‌روه‌ها له شارى سلێمانیش سنوورى گه‌رمیانیش له ق �ه‌زاى (ک�ه‌الر) ب��ن��ک�هی�هک��ى س���ه‌ره‌ک���ى ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رای �هت��ى بنکه‌یه‌کى س �ه‌ره‌ک��ى ب��ۆ پ��ێ��دان��ى ف��ۆڕم به‌کارخستن و راهێنانى پیشه‌یی و سێ کراوه‌ته‌وه .رۆژانه تا سه‌عات ()6ى ئێواره بنکه‌ى ترى الوه‌ک��ى له (چه‌مچه‌ماڵ) و بنکه‌کان فۆڕمى پێدانى ق�ه‌رزى بچوک (هه‌ڵه‌بجه) و (رانیه) فۆڕم دابه‌شده‌کرێت .دابه‌شده‌که‌ن.
پارێزه‌رێک «ئاستی مرۆڤبونی ژن ل ه کوردستان ل ه چاو جیهاندا دابه‌زێنراوه»
مامۆستایه‌کی ئاینی «دابهشکردنی میرات بهو جۆر ه بۆ رێگرتن ه ل ه سه‌رمایه‌داری» تو‌ێژه‌رێک «میرات الی ئهو ژنانه‌ی ک ه ئیسالم به‌بنچینه‌ی ئیسالمی داده‌نێت به‌جۆرێکی تر لێکۆڵینه‌وه‌ی بۆ دهکهن» ئاماده‌کار سازان تۆفیق مامۆستایه‌کی ئاینی ده‌ڵێت دابهشکردنی میرات به‌وجۆر ه ل ه ئیسالمدا رێگر ه ل ه دروستبونی سه‌رمایه‌داری و پارێزه‌رێکیش پێیوای ه ک ه سیاسیه‌کان وهک ماکیاژێک ژن بۆ جوانکرنی روی خۆیان به‌کار ده‌هێنن ،ئه‌ندام په‌رله‌مانێکیش ده‌ڵێت :تا ئێستا بیرمان ل ه به‌دیلێک بۆ یاسای دابهشکردنی میرات نه‌کردوه‌ته‌وه.
دابهشکردنی میرات به رێژه‌ی دوو به‌ش بۆ پیاو و به‌شێک بۆ ژن به‌شێوه‌ی جیاواز لێکدانه‌وه‌ی بۆ ده‌کرێت و به‌شێک له ژنانیش نیگه‌رانن لهو جیاوازیانه و لهو بارهیهوه شۆخان ته‌ها ،کچه خوێندکاری شه‌شی ئاماده‌یی ئاماژه بهوه دهکات که ههمیشه ژن��ان به پله دوو دادهن��رێ��ن له به‌امبه‌ر پیاوان و وتی «کێشه‌که ته‌نیا له میراتیدا نیه ،به‌ڵکو له هه‌موو شتێکدا ژن به پله دوو دانراوه و ئهوهش کێشه‌یه بۆ ئێمه‌ی ژن��ان و ههمیشه هه‌ست به که‌می ده‌که‌ین له بهرامبهر پیاواندا». شرین سه‌عید ،کچی ماڵه‌وه‌یه و پێیوایه هۆکاری ج��ی��اوازی میرات ئهوهیه که پ��ی��اوان ئه‌رکی م��اڵ به‌ڕێوه‌بردنیان له ئه‌ستۆیه و وتی «هه‌ست به سته‌م ناکه‌م، چونکه پیاو ئه‌رکی ماڵ بهڕێوهبردنی لهسهره و ئاسایه ئه‌گه‌ر دوو ئه‌وه‌نده‌ی ژنی به‌ر بکه‌وێت و ئاینی ئیسالمیش دادپه‌روه‌ر بووه له دابهشکردنی میراتدا». شۆخان که‌مال ،فه‌رمانبه‌ر پێیوایه له هه‌موو کایه‌یه‌کی ژیاندا سته‌م له ژنان کراوه و وتی «توانای ژنان زۆر لهوه زیاتره که پیاوان ده‌یبینن ،به‌اڵم هه‌رگیز رێگه ن���ه‌دراوه تواناکانیان دهرب��خ �هن و پێموایه دابهشکردنی میراتیش یه‌کێکه لهو شتانه‌ی به‌تایبه‌ت له کۆمه‌ڵگه‌ی ئ��ێ��م�هدا سته‌می تیا ک���راوه ب�ه‌رام��ب�هر ژنان». زانایه‌کی ئاینیش ئاماژه ب�هوه دهکات داب���هش���ک���ردن���ی م���ی���رات ب����هو ج���ۆره حیکمه‌تێکی تێدایه و لهوبارهیهوه ئه‌حمه‌د
ساڵح ،زان��ای ئاینی ده‌ڵێت «له ئاینی ئیسالمدا که به‌وجۆره میرات دابهشکراوه بۆ ئهوهیه که سه‌رمایه‌داری باڵونه‌بێته‌وه و پاره نه‌که‌وێته ده‌ستی چهند که‌سێک». ئ���هو م��ام��ۆس��ت��ای �ه پ��ێ��ی��وای �ه ه�هن��دێ��ک له‌مباره‌یه‌وه حوکمی کوێرانه ده‌ده‌ن و پێیانوایه ئاینی ئیسالم سته‌می له ئافره‌ت کردوه ،به‌اڵم ئهوه حوکمێکی کوێرانه‌یه له نه‌شاره‌زایه‌وه ئهو قسانه دهکهن. ئهو مامۆستایه ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد له ههندێک شوێندا له ئیسالمدا بهشی ژن زیاتره و وتی «لهو شوێنانه‌دا که پیاو زیاتری به‌رده‌که‌وێت نزیکه‌ی پێنج شوێنه و له ( )12شوێنی تریشدا ژنان بهشی زۆرتریان به‌رده‌که‌وێت». پارێزێکیش باس لهوه دهکات دابهشکردنی میرات له یاسادا دوو جۆره ،لهوبارهیهوه ک�����اروان ک���هم���ال ،پ���ارێ���زه‌ر وت���ی :ئ�هو به‌شانه‌ی موڵکی که‌سه‌که خۆیه‌تی لێره‌دا دوو به‌ش بۆ پیاوه و به‌شێکیش بۆ ژنه ،به‌اڵم لهو موڵکانه‌ی که سهر به میرین وهک زه‌وی کشتوکاڵی که دراوه به خاوه‌ن ماڵ کاری تێدا بکات لێره‌دا ژن و پیاو وهک یه‌کی به‌ر ده‌که‌وێت. ئهو پارێزه‌ره ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد جیاوازی نێوان ژن و پیاو له ئیسالمدا بنچینه‌ییه و له زۆر شوێندا ئ �هوه به‌دیده‌کرێت و لهوبارهیهوه وتی :زۆر شوێن ههیه که ئهو جیاوازیه‌ی تێدا ک��راوه له ئیسالمدا بۆ نمونه حه‌قی لێپرسینه‌وه و سه‌رکۆنه‌کردن و هه‌تا لێدانیشی داوه به پیاو ،به‌اڵم ن�هی��داوه به ژن جیاوازیه‌که له کایه‌ی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانیشدا به ئاشکرا دی���اره ه���ه‌روه‌ک چ��ۆن مافی خه‌الفه‌ت بۆ ژن نهبووه. ک���اروان ک�هم��ال ل �ه‌درێ��ژهی قسه‌کانیدا باسی له‌وه‌شکرد زۆر واڵت��ی ئیسالمی ئهم بابه‌ته‌یان تێپه‌ڕاندوه و وتی «ئێمه پێویسته به ب��اوه‌ڕ به‌خۆبونه‌وه هه‌نگاو بنێین چهندین واڵت��ی ئیسالمی وهک تورکیا و پاکستان و میسر که زۆرینه‌ی مسوڵمانن ئهو جۆره بیرکردنهوه و بڕیاره ئاینیانه‌یان تێپه‌ڕاندوه و ژن و پیاو تا راده‌ی���هک یه‌کسانن له به‌ده‌ستهێنانی مافه‌کانیان».
ئ����هو پ����ارێ����زه‌ره ب��اس��ی ل���هوهش���ک���رد له ئ��ێ��س��ت��ادا ب��ی��رک��ردن �هوهی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه بیرکردنه‌وه‌یه‌کی ناته‌واوه ،چونکه بیرکردنه‌وه‌یه‌کی ته‌واو پیاوانه‌یه و لهگهڵ بنه‌ماکانی مافی مرۆڤدا یه‌کناگرێته‌وه و پێویسته ئ �هو متمانه‌یه بدرێته ژنان به‌شداریه‌کی کارایان هه‌بێت له کایه‌ی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا. ک��اروان که‌مال ئ��ام��اژه‌ی به بێتوانایی حکومه‌ت و په‌رله‌مانیش کرد له‌م بابه‌ته‌دا و وتی «ئه‌رکی په‌رله‌مانه کۆمه‌ڵێک یاسا دابڕێژێت وهک به‌دیلێک بۆ ئهو یاسایانهی تیایدا نایه‌کسانی ههیه و گ��ۆڕان��ک��اری ل�ه سیستمی پ����ه‌روه‌رده‌دا بکهن بۆ زه‌مینه‌سازی به‌شداریکردنی ژن�����ان ل���ه ک����ۆی ک���ای���ه س��ی��اس��ی و ک��ۆم�ه‌اڵی�هت��ی�هک��ان��دا ،چونکه ئاستی مرۆڤبونی ژن له کوردستان دابه‌زێنراوه له‌چاو جیهاندا». ک��اروان که‌مال دهرب���اره‌ی رۆڵ��ی ژن له په‌رله‌مانی کوردستانیش وتی :بهداخهوه ژن له کایه‌ی سیاسی له کوردستان و له په‌رله‌مانیشدا وهک ماکیاژ به‌کارهاتوه بۆ جوانکردنی روی سیاسیه‌کان و رۆڵی ژن په‌راوێزخراوه ئه‌گه‌رنا خه‌می ژن الی ئ���ه‌وان خ �هم نیه و ئ �هو ژن��ان �هی ک��اری سیاسیش دهکهن به‌رگی پیاویان به به‌ردا کراوه و وایان لێکراوه کاریگه‌ری له‌سه‌ر پیاوه دهس �ه‌اڵت��داره‌ک��ان دروس��ت نه‌که‌ن، چونکه چوارده‌وریان به راوێژکاری پیاو گیراوه. ئه‌ندامێکی لیژنهی به‌رگری له مافی nژن و پیاو یه‌کسانن؟ فۆتۆ /ئینته‌رنێت ژنان له په‌رله‌مانی کوردستانی ئاماژه له‌کاتی گۆڕینی یاسایهکی وه‌ه��ادا بکهن له بهرامبهر پیاواندا به‌تایبه‌ت ئهو ب�هوه دهک��ات تا ئێستا پرۆژه‌یه‌کی لهو ده‌بێت گۆڕانکاری له ههندێک یاسای ژنانه‌ی هۆشیارن هه‌ست به ئ �ه‌رک و جۆره له په‌رله‌مان باسی لێوه نهکراوه. تریشدا بکه‌ین و وتی «تا ئێستا نه‌فه‌قه‌ی ماف دهکهن ،به‌اڵم ئهمه الی ئهو ژنانه‌ی ل���هو ب���اره‌ی���هوه گ �هش �ه دارا ئ �هن��دام��ی ژن و منداڵ له‌سه‌ر پیاوه و بۆیه له‌کاتی که ئیسالم به بنچینه‌ی ژی��ان داده‌نێن لیژنهی به‌رگری له مافی ژن��ان وتی گۆڕینی ئهو یاسایانه‌دا ده‌بێت ره‌چاوی به‌وجۆره لێکدانه‌وه‌ی بۆ ناکرێت». «ج��ۆره یاسایهکی وه‌ها الی هه‌مومان ئهو توێژه‌ره ئاماژه‌ی به رێگه چاره‌ی ئهوهش بکرێت». گرنگه ،ب �ه‌اڵم پێویستی به کارکردنه توێژه‌رێکی کۆمه‌اڵیه‌تیش ئاماژه بهوه ئهم بابه‌ته کرد و وتی «رێگه چاره‌ی و تا ئێستا پ��رۆژه‌ی�هک��ی ل �هو جۆره‌مان دهک���ات ئ��هو ج��ی��اوازی �ه ل �ه م��ی��رات��دا له بنچینه‌ی بۆ یه‌کسانی ژن و پیاو به پله‌ی پێشنیاز نه‌کردوه ،ئه‌بێت ئ�هوهش بزانین الی �هن��ی ده‌رون���ی���هوه ک��اری��گ �هری له‌سه‌ر یه‌که‌م جیاکردنهوهی دینه له دهوڵ �هت جۆره پرۆژه‌یه‌کی وا توشی به‌رهه‌ڵستی ژنان دروست دهکات لهوبارهیهوه په‌روین و داڕشتنی ی��اس��ای م�ه‌ده‌ن��ی و پاشان زۆرمان دهکات و پێویسته ئاماده‌کاری ح�هس�هن ،ت��وێ��ژه‌ری کۆمهاڵیهتی وتی هۆشیارکردنه‌وه‌ی تاکه‌کانی کۆمهڵگه بۆ بکرێت». «دابهشکردنی میرات بهو ج��ۆره بوه‌ته به پیاو و ژنه‌وه بۆ ئهوهی به‌رچاو رۆشنبن ئهو ئه‌ندام په‌رله‌مانه ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد ه��ۆی ئ���هوهی ژن���ان ه�هس��ت ب�ه که‌می به ئه‌رک و مافه‌کانیان».
سه‌رۆکى فیدراسیۆنى رێکخراوه‌کانى عێراق :گه‌نج بووه‌ت ه قوربانى سیاسه‌تى ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌اڵت ئاماده‌کار
هێڤار /کارزان سۆران ره‌مه‌زان سه‌رۆکى فدراسیۆنى رێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کانى گه‌نجان له کوردستان و عێراق و سکرتێری کۆمه‌ڵه‌ى دواڕۆژى کوردستان باس له دۆخى گه‌نج به گشتى ،هه‌روه‌ها ئاماژه به کاره‌کانى فیدراسیۆنه‌که له چوار پارچه‌ى کوردستان دهکات.
چ����هت����ر :ک����ۆم����ه‌ڵ����ه‌ى دواڕۆژى کوردستان که‌ى دامهزراوه؟ کۆمه‌ڵه‌ى دواڕۆژى کوردستانله ( )2005/3/21دام �ه‌زراوه دواتر له ( )2006/7/11مۆڵه‌تى یاسایى وه‌رگرتوه ،به‌پێى ماده‌ى ( 8ـ )7ل ه ی��اس��اى کۆمه‌ڵه‌کان ژم��اه ()18ى ساڵى ()1993ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان. چه‌تر :ئامانج له دامه‌زراندنى ئهو کۆمه‌ڵه‌یه چییه؟ دیاره ئامانج له دامه‌زراندنى ئهمکۆمهڵهیه ئهوهیه ده‌مانه‌وێت له بوارى نه‌ته‌وه‌یى و زانستى و رۆشنبیرى و که‌لتورى و ه��ون �ه‌رى ک��ار بکه‌ین. ئامانج زیاتر به‌رگریکردنه له ماف و داخ��وازی��ی�ه ره‌واک��ان��ى گه‌نجان و الوان و رۆشنبیران و ژن��ان ،بۆ ئهم مه‌به‌سته‌ش چوار ناوه‌ندمان پێکهێناوه وهک ن���اوهن���دى (ران���ی���ه ،ک��ۆی �ه، سلێمانى و که‌رکوک) و تائێستاش چ���هن���دی���ن پ������رۆژه‌ى ج����ۆراوج����ۆرى ه��ون �ه‌رى ،زانستى و کۆمه‌اڵیه‌تى له بواره‌کانى تریشمان ئه‌نجامداوه، له ئێستاشدا پرۆژه‌مان بۆ داهاتوو
ه�هی�ه ،ل�هگ�ه‌ڵ ئ �هوهش��دا کۆمه‌ڵه‌ى دووه‌م کۆمه‌ڵه‌ى دواڕۆژى کوردستان ل �هس��اڵ��ى ( )2008ف��ی��دراس��ی��ۆن��ى کۆمه‌ڵه‌ى رێکخراوه‌کانى عێراق و کوردستانمان دامه‌زراند که ئێستا پ��ێ��ک��ه��ات��ووه ل �ه ( )68ک��ۆم �ه‌ڵ �ه و رێکخراوى عێراقى و کوردستانى. چه‌تر :ئه‌رکى ئهو فیدراسیۆنه چیه؟ ئ����ه‌رک����ى ئ�����هم ف���ی���دراس���ی���ۆن��� هک��ۆک��ردن �ه‌وه‌ى ت����ه‌واوى ک��ۆم�ه‌ڵ�ه و رێکخراوه سه‌ربه‌خۆکانه له عێراق و کوردستان و زۆرترین کۆمه‌ڵه و رێکخراو به‌شدارى ئهم فیدراسیۆنه‌ن به‌تایبه‌ت له ش��ارى که‌رکوک ک ه زۆرترین پێکهاته‌ى تێدایه ،بێگومان ئامانجمان ئاشتى و پێکه‌وه ژیان ه ل���ه ه �ه‌رێ��م��ى ک���وردس���ت���ان ب���ۆ ئ �هو مه‌به‌سته‌ش ده‌مانه‌وێ به شێوه‌یه‌کى ه��اوب�هش وهک��و ت���ه‌واوى کۆمه‌ڵه و رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى ل �ه ع��ێ��راق و ک��وردس��ت��ان پ���رۆژه‌ى ه��اوب �هش ئ�هن��ج��ام ب��ده‌ی��ن به‌تایبه‌ت ئ �هو پ��رۆژان �ه‌ى تایبه‌ته ب�ه م��اف و داخوازییه‌کانى هاواڵتیانن. چ����هت����ر :ت���ێ���ڕوان���ی���ن���ت���ان ل���هس���هر رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ى گه‌نجان چییه تا چهند توانیویانه ئ �هم رێکخراوان ه ده‌نگى گه‌نج بن؟ بهداخهوه به‌شێکى زۆرى کۆمه‌ڵ هو رێکخراوه‌کان وه‌همین ،هه‌رچه‌ند ک��ۆم�ه‌ڵ�ه و رێ��ک��خ��راوى چاالکیش ه���هن ،ب���ه‌اڵم ژم��اره‌ی��ان ک�هم�ه هه‌م ل �ه ک��وردس��ت��ان و ه��هم ل �ه ع��ێ��راق. وه‌ه��م��ی��ب��وون��ی��ش ب���هو م��ان��ای �ه‌ى ک ه رێکخراوێک چهند که‌سێکى که‌من ب �ه خ��ۆی��ان و ج��ان��ت��اک��ان��ی��ان �هوه بۆ به‌ده‌ستهێنانى ماده دروست بوون و
له زۆربه‌ى شاره‌کان ئهو رێکخراوان ه ههیه. چ �هت��ر :ئ��ای��ا رێ��ک��خ��راوه‌ک �ه‌ى ئێوه وه‌همیه؟ ن �هخ��ێ��ر ،پێشتر ب��اس��م ل��ه‌وه‌ک��ردئێمه له ئه‌ڵمانیا ناوه‌ندمان ههیه و له به‌ریتانیاش به‌نیازى ک��ردن�ه‌وه‌ى ن��اوهن��دێ��ک��ى ت��ری��ن ل �هگ �ه‌ڵ ئ �هوهش��دا رێ��ک��خ��راوه‌ک��ه‌ى ئ��ێ��م�ه ن���اس���راوه ل ه واڵت��ان��ى ئیقلیم و ل �ه ئ��ه‌وروپ��اش. م��اوه‌ی�هک له‌مه‌وپێش له کۆمارى ئیسالمییه‌وه بانگهێشت کراوین ئێم ه ئێستا له سوریا بانگهێشتنامه‌مان ب�ه‌ده‌س��ت گه‌یشتوه ،رێکخراوه‌که‌ى ئ��ێ��م �ه چ���االک���ه ئ���هگ���هر وان �هب��ێ��ت ناناسرێت. چ �هت��ر :چ ج��ی��اوازی �هک ه �هی �ه ل ه نێوان رێکخراوه گه‌نجه‌کانى هه‌رێمى کوردستان و شاره‌کانى ترى عێراق؟ ج�����ی�����اوازى زۆره ب����ۆ ن��م��ون � ه‌رێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ى ه���ه‌رێ���م چ��االک��ن و ش���اره‌زاى باشیان ههیه له ب��وارى کارى رێکخراوه‌یى ،به‌اڵم له عێراق و شاره‌کانى ترى بهو جۆره رێکخراوى چاالک نیه ،چونکه ئهو ده‌رفه‌ت ه نهبووه ئهوه چهند ساڵێکه به‌تایبه‌تى ل������ه‌دواى ( )2006ژم����اره‌ی����هک رێکخراوى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى ل ه عێراق دروست بوون. چه‌تر :له دواى روداوه‌ک��ان��ى ()17 ى شوبات کوردستان جۆرێک له ناسه‌قامگیرى بهخۆیهوه بینى ئه‌وه‌شى بووه قوربانى زۆرب �ه‌ى گه‌نجه ،ئێوه له‌وباره‌وه چیتان کردوه؟ ئێمه به‌راستى له ساڵى ()2007هوه پ��رۆژه‌م��ان ههبووه ک��ارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین به‌تایبه‌تى له‌سه‌ر گه‌نجان
و الوان ئێمه پێمان وای �ه سیاسه‌تى دهس���ه‌اڵت ب��ۆ گه‌نج سیاسه‌تى بێ ئیراده‌کردنه ،ده‌یه‌وێ به‌هه‌ر جۆرێک بێت وا له گه‌نج بکهن تواناى ئه‌وه‌ى نهبێت گه‌نج بیر بکاتهوه .گه‌وهه‌رى دهس�������ه‌اڵت ه �هم��ی��ش �ه ئ�����هوه ب���ووه لهسهرهتاوه ده‌یه‌وێت گه‌نج بێ ئیراده بکات کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌ش به‌گشتى رۆشنبیر ن��ی�ه .ئێمه هه‌ڵوێستمان ههبووه ،ب�ه‌اڵم به‌شدار نه‌بووین لهو رووداوانه ئێمه ده‌مانزانى ده‌بێت ئهوه رووبدات ،به‌اڵم پێشبینیمان نه‌ده‌کرد به‌وشێوه‌یه رووب��دات و تاراده‌یه‌کیش ئاگادارى ئهوه نه‌بووین ،گه‌نج بوه‌ت ه ق��ورب��ان��ى سیاسه‌تى ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و ده‌سه‌اڵت. چ �هت��ر :ئ��ای��ا گ�هن��ج خ��ۆى ئ��ی��راده‌ى ه�هی�ه ی��ا خ��ۆش��ى به‌شێکه ل �هو بێ ئیراده‌بونه؟ خ����ۆش����ى ب���هش���ێ���ک���ه ل������هو ب��ێئ���ی���راده‌ب���وون���ه ،ب����ه‌اڵم ل��ه راس��ت��ی��دا تاوانه‌که ئهوهیه مێژوى ئێمه وه‌کو کورد مێژوێکى خوێناویمان ههبووه و ئهوهندهى له شه‌ڕدا بووین، ئهوهنده به‌زانسته‌وه سه‌رقاڵ ن �هب��وی��ن .ه �هم��وو ئه‌مان ه حاڵه‌تێکى ده‌رون��ى خراپى دروس�����ت�����ک�����ردوه ل���هس���هر ت��اک �هک��ان��ى ک��ۆم�ه‌ڵ��گ�ه‌ى ک���وردس���ت���ان ب �هگ��ش��ت��ى و ت��اک��ى ک���وردى به‌تایبه‌تى، له‌منداڵێکه‌وه بگره تا گ������ه‌وره‌ی������هک ل� ه رووى ده‌روون�����ى نائاسوده‌یه .بۆی ه ده‌سه‌اڵتیش ئهو رۆڵ���ه‌ى ن�هب��ووه
سۆران ره‌مه‌زان عه‌لى سه‌رۆکى فیدراسیۆنى کۆمه‌ڵه و رێکخراوه‌کانى عێراق و کوردستانى و سکرتێرى گشتى کۆمه‌ڵه‌ى دوارۆژى کوردستان
ماکیاژ ئهو ماسکه‌ی ه که رووى راسته‌قینه‌ى خۆمانى ئاماده‌کار
کارزان تاریق ماکیاژ یه‌کێک لهو دیاردانه‌ی ه که به تایبه‌ت ل ه ناو ره‌گه‌زى مێیینه‌دا باوه و که‌سه‌کان به ماکیاژ فۆڕمى راسته‌ینه‌ى خۆیان ده‌شارنه‌وه،له‌م رووه هۆکارهکانی ماکیاژ له ره‌هه‌نده جیاوازه‌کانه‌وه خراوه‌ته روو. شه‌نگ که‌مال ،کچێکى ته‌مه‌ن ()19 ساڵ ،له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى بۆچى ماکیاژ دهکات وتى :کچان به‌رده‌وام له ده‌ورى ئه‌وه‌ن چۆن خۆیان به جوانترین شێوه بڕازێننه‌وه و له کاتى چونه‌ده‌ره‌وه پێیانه‌وه دیار بێت .من وهک خۆم هه‌موو کاتێک ماکیاژ به‌کار دێنم ،بوه‌ته به‌شێکى گرنگى ژیانم، چونکه سه‌ره‌کیترین هۆکارى جوانکارى خانمانه له کۆمه‌ڵگه‌کانى تریش بوه‌ته مۆد .شه‌نگ ده‌ڵێت ته‌نها بۆ ته‌عزیه به‌کارى ناهێنم. شاناز حه‌سه‌ن ،کچێکى ته‌مه‌ن ( )23ساڵ که که‌متر ماکیاژ به‌کار دێنێت ده‌ڵێت: کچان زۆربه‌ى کات به‌هۆى به‌کارهێنانى ماکیاژ به رێژه‌یه‌کى زۆر به مه‌به‌ستى ج��وان��ى خ��ۆی��ان گ�ه‌وره‌ت��ری��ن ههڵه دهک �هن، چونکه زۆربه‌ى کات جوانیان ده‌شێوێنێت. شاناز که خوێندکاره باسی له خۆی کرد و وت��ی :م��ن وهک خ��ۆم زۆر ب�ه که‌مى ماکیاژ به‌کار دێنم و پێشم وایه ته‌نها بۆ جوانییه‌کى رووکه‌شییه و زیانى بۆ پێست ههیه .شاناز وتى :ماکیاژ بوه‌ته مۆدێل و کۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌شى به شێوه‌یه‌کى به‌رچاو گرتوه‌ته‌وه. جه‌هانگیر ئ �ه‌ح��م �ه‌د ،ت �هم �هن ( )24له باره‌ى ماکیاژ وتى :هه‌موو ئینسانه‌کانى به سروشتى خۆیانه‌وه جوانن ،به تایبه‌تى کچان ک�ه خ��ۆی��ان سروشتێکى جوانیان ههیه .جهانگیر هه‌روه‌ها وتى :کچان الیان وایه ئه‌گه‌ر ماکیاژ نه‌که‌ن ناشرینن ،به میکیاژ ده‌بنه که‌سێکى جوان ،به‌اڵم به راى
که بتوانێت ئهو ئاسه‌وارانه بسڕێته‌و‌ه و ده‌رفه‌تێک به‌گه‌نج بدات و که‌ش و هه‌وایه‌ک بڕه‌خسێنێت بۆ ئه‌وه‌ى گ�هن��ج ج��ارێ��ک��ى ت��ر بتوانێت خۆى دروست بکات. چ���هت���ر :ب��اس��ت ل���ه دروس��ت��ک��ردن��ى فیدراسیۆنێک کرد له‌سه‌ر ئاستى ه����ه‌رچ����وار پ���ارچ���ه‌ى ک��وردس��ت��ان رونکردنه‌وه‌ت له‌سه‌ر ئهوه چیه؟ ئێمه دواى ئ���ه‌وه‌ى فیدراسیۆنىکۆمهڵه و رێکخراوه‌کانى عێراق و ک��وردس��ت��ان��م��ان دروس���ت���ک���رد ب ه سه‌رکه‌وتویى دواى ئهوه پرۆژه‌یه‌کمان ههیه بۆ دامه‌زراندنى فیدراسۆنێک به‌ناوى کۆفیدراسیۆنێکى نه‌ته‌وه‌یى له هه‌رچوار پارچه‌ى کوردستان بۆ ئهو مهبهسته ئاماده‌کاریمان کردوه و لهگهڵ به‌شێک له رێکخراوه‌کان به‌تایبه‌تى له رۆژهه‌اڵت ئاماده‌کارى و ک��ۆب��وون��ه‌وه‌م��ان ئ �هن��ج��ام��داوه و نوێنه‌ریشمان بۆ سوریا ن��اردوه و ل ه باکوریش له ئاماده‌کاری داین بۆ دروستکردنى ئهو فیدراسیۆنه .ئێم ه واى ده‌بینین ک �ه ده‌رف���هت گ���ون���ج���اوه ب �هت��ای��ب �هت��ى ب����ۆ رێ���ک���خ���راوه‌ک���ان���ى ک���ۆم���ه‌ڵ���گ���ه‌ى م���ه‌ده‌ن���ى ب��ت��وان��ن ئ���ه‌رک���ى خ��ۆی��ان ل���ه ه����ه‌رچ����وار پ��ارچ��ه‌ى کوردستان بهجێ بهێنین.
من ره‌گ�ه‌زى مێیینه هه‌تا سروشتیتر بێت جوانتره .ئه‌وه‌شى وت :حه‌زم لهو کهسانه نیه که ماکیاژ دهکهن ئ���هوهش���ى
ماسکه‌یه‌یه که رووى سروشتى خۆمانى پێ ده‌ش��اری��ن�هوهو ده‌مانه‌وێت به‌جۆرێکى دی��ک �ه ب��ی��ن ل����ه‌وه‌ى ک �ه خ��ۆم��ان ه�هی��ن، چونکه ههر مرۆڤێک له ده‌رون��ى خۆیدا ب��ووه‌ت �ه چ�هن��د پ��ارچ �هی �ه‌ک‌و ل �ه رۆح��دا چ�هن��د ش��ێ��وهی �ه ،دۆزی��ن �هوه ی���ان ناسینى
کچێ ک : ماکی ا ژ ب ۆ جوا کورێ نکارییه ک : ژ ن تا س ر و ش ت یتر ب دکت ێ ۆ ت ر ێ ج و ا نتره ک :زه ر ه ر ى ب ۆ پێس ت ه کۆم‌هڵن ه ا ی ه س ێ ک :چ ه ک ى د له هر ش ک ه و و ت ن ال ى ژن رور و خ س ا ر ى بووه ده‌ی���ک���هن ب��ۆ س �ه‌رن��ج راکێشانى کوڕانه و پێویست ناکات خۆیان به دڵى کوڕان برازێنه‌وه با خۆیان بن. ک��ارزان ماجید ،کوڕێکى ته‌مه‌ن ()24 روخسار ناکاته بنه‌ماى باشه و ده‌ڵێـت: روخ����س����ار ج���وان���ى ده‌رن�����اخ�����ات ،ب�ه‌ڵ��ک��و تێگه‌یشتوویى و ه�ه‌ڵ��س��وک�هوت لهگهڵ ده‌ورووب �هر که‌سایه‌تى ده‌به‌خشێته مرۆڤ. ئ �هم گه‌نجه‌ش ه�هم��ان راى جه‌هانگیرى ه�هی�ه و ده‌ڵ��ێ��ت :ق�هن��اع�هت��م ب��هو کچانه نیه م��اک��ی��اژ دهک����هن ،ب �ه پێشبینى من جۆرێکه له نه‌خۆشى ده‌رون��ى الى کچان یا کوڕێکیش که به‌کاری بێنێت .رۆژان تاتان رۆژنامه‌نووس ،له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى بۆچى ماکیاژ بوه‌ته شتێکى باو به تایبه‌ت له ن��او ره‌گ���ه‌زى مێیینه‌دا ده‌ڵ��ێ��ت :هه‌موو بوونه‌وه‌ره‌کان له ژیاندا به سروشى خۆیانه‌وه جوانن و هه‌ن ،به‌اڵم ئێمه‌ى مرۆڤ نه‌ک ته‌نها سروشى خۆمان لێ ون بووه ،به‌ڵکو سروشى هه‌موو بونه‌وه‌رانیشمان خستووهته ناو گێژاوى له‌ناوچونه‌وه .ماکیاژیش ئهو
راستینه‌ى ئ �هم م��رۆڤ�ه ت�هن��ان�هت ل�ه الى خۆیشى زه‌حمه‌ته ،لهبهر ئ �ه‌وه‌ى رۆحمان ئاوێنه‌ى سیمامانه .ههر وهک چۆن خاوه‌نى چ�هن��د که‌سایه‌تین ل �هی �هک ج�هس��ت�هدا،
پێده‌شارینه‌وه
ده‌شمانه‌وێت خ��اوهن��ى چهند شێوه بین ل ه یهک سیمادا ،چونکه خۆمان ناناسین و هه‌ست به جوانى سروشتى خۆمان ناکه‌ین‌و لێى دابڕاوین .هه‌ربۆیه ماکیاژ ماسکێکه ب��ۆ ب��ۆی��اخ��ک��ردن��ى چ��اوه‌ک��ان��ى ب�ه‌رام��ب�هر و ڕاک��ردن �ه ل�ه جوانیه راسته‌قینه‌کان و تێنه‌گه‌یشتنه له به‌نرخى سروشتى خۆمان، نه‌خۆشیه‌که که سه‌رجه‌م کۆمه‌ڵگاکانى گرتوه‌ته‌وه له ههر الیه‌کى دونیا. له راستیدا جوانترین شت له ژیاندا سروشتى ب��وون��ى م��رۆڤ�ه ل�ه هه‌موو رووێ���ک���هوه .ره‌ی���ان ع��وس��م��ان ،وهک توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى لهو باره‌وه ده‌ڵێت: ئ �هم بابه‌ته زی��ات��ر پ�هی��وه‌ن��دى ب�ه ژیانى ئ�هم��ڕۆوه ههیه که م��رۆڤ ب���ه‌رده‌وام له فه‌زاى شروشتی دوور ده‌که‌وێته‌وه به‌تایبه‌تى ژن���ان .ه �ه‌روه‌ه��ا وت��ى :ژن��ان ههمیشه له کۆمه‌ڵگادا ب�ه ج��وان��ى و ن��هرم و نیانى
بکرێت ئهوهیه ژن رووه جوانه‌که‌ى ده‌شارێته‌و‌ه و روویه‌کیتر پیشان دهدات که زۆربه‌ى ژنان حه‌زیان له‌ماکیاژه وا ده‌زانێت ئه‌گه‌ر به ساده‌یى خۆى پیشان بدات ئهوه خه‌ڵک به که‌موکوڕتى ده‌زانێت له گرنگیدان به‌خۆیدا که ئهمهش کاریگه‌رى ده‌رونى پاڵنه‌ره بۆ ئهم جۆره بیرکردنه‌وانه ،به‌اڵم ژن به زۆرى بۆ سه‌رنج راکێشانى بهرامبهر ئهم کارانه ئه‌نجام دهدات .هه‌روه‌ها ده‌ڵێت :ژن به‌رده‌وام چه‌کى ده‌رکه‌وتنى له‌ش و الره و به‌تایبه‌تى ده‌م و چاوى بۆیه ب �ه‌رده‌وام له خۆى رازى نییه و هه‌وڵى ماکیاژ دهدات بۆ جوانکردنى خۆى. دڵشاد ئه‌حمه‌د ،دکتۆرى پێست ،سهبارهت به زیانه‌کانى ماکیاژ وتى :ههندێک لهو ماکیاژانه‌ى که به‌کار ده‌هێنرێت ،گه‌ر چه‌وربێت ئهوه ئهو کهسانه پێستیان چه‌ور ده‌بێت و دهبێته هۆى دروستبونى زیپکه،
ناسراون که ده‌بێت به‌رده‌وام ئهو سیفه‌تانه‌ى ه �ه‌روه‌ه��ا ئ �هو شتانه‌ش ب��ۆ س �هر روم �هت لهگهڵ بێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌شێک له ژیانى به‌کار ده‌هێنرێت ماده‌یه‌کى تیادایه که ژن بریتیه له خۆ جوانکردن و گرنگیدان لهگهڵ خۆردا کارلێک دهکات و دهبێته به‌خۆى .وتیشى :ئه‌وه‌ى لێره‌دا پێویست ه باس په‌ڵه له‌سه‌ر روخساری مرۆڤ.
گه‌نجان ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/17 - 2011/8/15
کارا
9
ل ه نێوان دامه‌زراندن و ئازادیدا uسه‌الح دۆڵه‌گه‌رمی
u
پێویسته ئێمه‌ى گه‌نج ده‌سه‌اڵت بناسین تا به جۆرێک کار بکه‌ین ،که له دواجاردا هه‌ناسه‌یه‌کى ئازاد هه‌ڵمژین .تاقمه‌یه‌کى ب��چ��وک ب��اڵ��ى ب �ه س���هر ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ادا کێشاو‌ه و ئهو تاقمه‌یه‌ش به سیستمى ده‌سه‌اڵتدارى (ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه) پێناسه ده‌کرێت .ئه‌گه‌ر ته‌سلیم بین هه‌موومان ده‌خ����وات و ئ��ازادی��ش��م��ان لێده‌ستێنێت. (ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه) له رێگاى ئهو تاقمه ب�ه ئ�ه‌ژم��ار ک�هم�هوه ب�ه‌ڕێ��وه ده‌چ��ێ��ت و زهنییه‌تى ده‌سه‌اڵتدارى پیاوانه‌ى ههیه، ئ���هم سیستمه دوور نییه ل �ه درۆ و ته‌ڵه‌که و فێڵبازى ،هه‌مان درێژکراوه‌ى شامانه‌کانى س �ه‌رده‌م��ى س��ۆم �هره .ئهم سیستمه سیستمێکى مشه‌خۆڕه و له‌سه‌ر ره‌نجى کۆمه‌ڵگا خۆى گ �هوره دهکات و ته‌واوى هه‌له‌کاره‌کان ده‌گرێته دهست خۆى و هه‌وڵ دهدات کهس له ده‌ره‌وه‌ى ئهم سیستمه نه‌هێڵرێته‌وه. دهوڵ���هت ن �هت �هوه ه�هم��ان سیستمى ئهو بنه‌ماڵه‌یه ک�ه پ��ی��اوى تێدا سه‌رده‌سته و ب���اوک ل �ه س�����ه‌رووى ه �هم��ووی��ان �هوه ب��ڕی��ارده‌ره .هه‌رچه‌ند هه‌موو ئه‌ندامانى ماڵه‌که که یه‌کتر ته‌واو دهکهن ،به‌اڵم ب��اوک به رهن��ج��ده‌ر ئه‌ژمار ده‌کرێت و پ��اره‌ک��ان و یاساکانى ل�ه‌ده‌س��ت دای �ه و ئ �هگ �هر ک�هس��ێ��ک ل �ه ژێ���ر یاساکانى ب��اوک بچێته دهرهوه ئ�هوه به‌ر غه‌زه‌بى ب���اوک دهک���ه‌وێ���ت ،ه��ی��چ دوور نییه رۆژێ��ک گه‌نجانى ئێمه که پ��ۆل پۆل داواى دامه‌زراندن له (ده‌وڵه‌ت) دهکهن، به‌ر غه‌زه‌بى دهوڵ �هت بکه‌ون و دهوڵ�هت گه‌مارۆى ئابوورمان بخاته سهر و ئهو رۆژه‌ش مه‌رگى ئێمهیه و ئێراده ئه‌وه‌مان له‌ده‌ست داوه تا دووب��اره بتوانین له‌سه‌ر پێ خۆمان راوه‌ستین و خۆمان ،خۆمان به‌ڕێوه‌به‌رین .ئهو رۆژه مه‌رگى ئێمه و ئازادى ئێمهیه و بێ ئازادیش ژیان نابێت. ئ���هو ک���ات ل �ه ن���او سیستمى دهوڵ���هت ت��وان��اى ئ �ه‌وه‌م��ان نابێت ک�ه یاساکانى ده‌وڵه‌ت بشکێنین و سه‌ربه‌خۆیى خۆمان رابگه‌یه‌نین ،ئهوه له کاتێکدایه گشت ههڵه کارییه‌کان له دهست ده‌وڵه‌ت دایه و ئهو کات ئێمه مه‌حکوم ده‌کرێین که ده‌نگى دهوڵ �هت بین .پانتایى (دهوڵ �هت ـ ن���هت���هوه) ب��ه پ��ان��ت��ای��ى داگ��ی��رک��ارى خ��ۆی �هت��ى .ئ��هگ��هر س��هی��رى سیستمى ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان بکه‌ین ده‌بینین هه‌مان پێکهاته‌ى خێزان ئاماده‌یى ههیه و تاکه‌کانى کۆمه‌ڵگا هێچ هه‌لێکى کار له ده‌ره‌وه‌ى ئهو یاسا و ده‌ستورانه‌ى ک���ه ب���ه وی���س���ت و ئ����ی����راده‌ى خ��ۆی��ان دایانڕشتووه نابیننه‌وه و ئهم یاسایانه‌ش دواجار به پاره‌ى کۆمه‌ڵگا و دیسان به کۆیله‌کردنى ئه‌ندامانى کۆمه‌ڵگا به شێوه‌ى سیستمى میلیتارى و دادگ��ا و جاسوسى ده‌پارێزرێن. سیستمى پ������هروهرده وادارێ�������ژراوه که تاکێک به‌رهه‌م بێنێت که دواجار ببێته کۆیله‌یه‌کى گوێڕایه‌ڵى ئهم سیستمه. ئ �هم سیستمه ه �هر ل �ه منداڵییه‌وه له ب��اخ��چ �ه‌ى س���اوای���ان ب��گ��ره ت��ا ده‌گ��ات �ه مه‌کته‌ب و زان��ک��ۆ ،س��ااڵن�ه ه���ه‌زاران گه‌نج دهخاته ژێر باڵى خۆیه‌وه .تاچه‌ند ئێمه‌ى گه‌نج ببینه خزمه‌تکارى ئهم سیستمه ئهوه کۆڵه‌کانى ئهم سیستمه پ��ت �هوت��ر دهک��هی��ن و رێ��گ��ا ل �ه ئ���ازادى خ��ۆم��ان ده‌گ��ری��ن .ه�هم��وو هه‌وڵه‌کانى سیستمیش بۆ کوشتنى ئازادییه .ئهم سیستمه چۆن له رێگاى حزبایه‌تییه‌وه زۆربه‌ى ئه‌ندامانى کۆمه‌ڵگاى راو کرد و له پ��اره‌ى و سه‌رمایه‌ى واڵتى خۆیان که‌مێک پاره‌ى به منه‌ته‌وه له گیرفان ن��ان و وت��ى ب��گ��ره ده‌ن���گ م �هک �ه ،بهم شێوه‌یه هه‌موو گونده‌کان بێ هاواڵتى و هه‌موو باخه‌کانى بێباخه‌وان هێشته‌وه ئهوه رۆژێ��ک دێ��ت هه‌موو شه‌قامه‌کانیش بێ سه‌رهه‌ڵدان دێڵێته‌وه و ئهو کاتیش مه‌رگى ئێمهیه و تاقمه‌یه‌کى بچوک له‌سه‌ر مه‌رگمان سه‌ما دهکهن.
هونه‌ر و وێژه
سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى سینه‌ماکارانى کوردستان:
گروپێکى سینه‌مایین ،به به‌دبه‌ختى و هه‌ژارى به‌ڕێوه‌ى ده‌به‌ین دیدارى
هانا ئازاد سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى سینه‌ماکارانى کوردستان ل ه دیدارێکى (چه‌تر)دا ئاماژه بۆ ئهوه دهکات کۆمه‌ڵێک که‌سى نه‌شاره‌زا ده‌یانه‌وێت دهست له کاروبارى سینه‌ما وه‌ربده‌ن ،حه‌سه‌ن عه‌لى ئهوهش ده‌خاته‌ڕوو ،ئهم ده‌سه‌اڵته ئاینده‌یه‌کى دیارى نیه به هیچ ئاکامێک ناگات ،چونکه فکرى تێدا نیه و حساب بۆ هونه‌ر ناکات». چه‌تر :له مانگى رابردوو کۆمه‌ڵه‌ى س����ی����ن����هم����اک����اران����ى ک����وردس����ت����ان راگه‌یاندرا ،ئهم کۆمه‌ڵه‌یه بۆچى؟ ـ بیرۆکه‌ى دامه‌زراندنى کۆمه‌ڵه‌ى س��ی��ن��هم��اک��اران��ى ک���وردس���ت���ان ل ه ه �هل��وم �ه‌رج��ێ��ک��ى م��ێ��ژووی��ی��دا ه��ات� ه کایه‌وه که پێویست بوو بۆ ئێستاى ب��وارى سینه‌ما ههرچهنده له ماوه‌ى چهند ساڵى رابردوو سینه‌ماى کوردى توانى بونى خۆى بسه‌لمێنێت ،بۆی ه ده‌کرێت ئێستا به‌ڵێین فیلمى کوردى نه‌ناسراو نیه له واڵتانى دونیادا لهگهڵ ئ�هوهش��دا ژماره‌یه‌کى زۆر کادیر و پیشه‌سازى له هونه‌رى سینه‌ما رۆژ ب �ه‌دواى رۆژ له‌زیادبوندایه هاوکات گرفته‌کانى ب���ه‌رده‌م به‌رهه‌مهێنانى سینه‌ماش له زیادبوندایه ،له ئێستادا
زۆربه‌ى سینه‌ماکاران هه‌ستمان بهوه کرد که کۆمه‌ڵێک که‌سى نه‌شاره‌زا ده‌ی���ان���ه‌وێ���ت دهس����ت ل���ه ک���اروب���ارى سینه‌ما وه‌رب��ده‌ن ،بۆیه پێمان وابوو ئ�هم�ه خه‌ته‌رێکى گ �ه‌وره‌ی �ه له‌سه‌ر ک��ارى سینه‌ما له‌کاتێکدا تائێستا به‌شێک له به‌رپرسانى ئهم هه‌رێم ه پێیانوایه سینه‌ما شتێکى زیاده‌ی ه و پێویست ن��ی�ه ،ب��ۆی�ه ک��ات��ى ئ �هوه ب���وو ب���ه‌رن���ام���هی���هک داب���ن���رێ���ت بۆ رێ��ک��خ��س��ت��ن�ه‌وه‌ى ک���ارى س��ی��ن�هم��ا و زی��ات��ر ل�ه رێ��گ�ه‌ى ئ �هم به‌رنامه‌یه‌ى ئ��ێ��م�هوه گ �هش �ه‌ى پ��ێ��ب��ده‌ی��ن ،چونک ه سینه‌ما پێویستى به گه‌شه‌ى زیاتر ههیه. چه‌تر :له به‌یاننامه‌که‌دا هاتبوو ک ه س�هرب�هخ��ۆ و ن��ا حکومییه ،بۆچى ویستان سه‌ربه‌خۆ بێت؟ ـ الى ئێمه سه‌ربه‌خۆیى واتاى شۆڕش و ره‌تکردنه‌وه‌ى ده‌سه‌اڵت دێت ،بۆی ه ب �ه ه �هم��وو ج��ۆرێ��ک ه �ه‌وڵ��ده‌ده‌ی��ن خ��ۆم��ان بگونجێنین ،ن��اچ��اری��ن ل ه ده‌رگاکان بده‌ین نه‌ک سه‌ربه‌خۆیى خۆمان رابگه‌یه‌نین ،ئه‌گه‌ر سه‌ربه‌خۆ بین زیاتر حسابمان بۆ ناکه‌ن بۆی ه سه‌ربه‌خۆیى ئێمه بهم مانایه نیه. چه‌تر :ئاستى سینه‌ما له هه‌رێمى کوردستان چۆن ده‌بینن؟ ـ کاتى ئهوه هاتووه ئهو کابینه‌یه‌ى ئێستاى حکومه‌تى هه‌رێم بکه‌وێت ه سه‌رخۆى و گرنگى زۆر به سینه‌ما ب���دات ،چونکه هیچ هه‌نگاوێک نابینرێت بۆ گرنگیدان به سینه‌ما ل �هم کابینه‌یه‌ى ح��ک��وم�هت ،پێشتر
حه‌سه‌ن عه‌لى، ده‌رهێنه‌رى سینه‌مایى و سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى سینه‌ماکارانى کوردستان، به‌شدارى ( )36فیلمى کردوه و ده‌رهێنانى بۆ چهند فیلمێکیش کردوه ،دوو خه‌اڵتى جیهانى پێدراوه.
ه���هم���وو ه��ه‌وڵ��ێ��ک ب���ۆ ئ����هوه ب��وو سینه‌ما بنیات بنرێت که‌چى ئێستا ده‌ڕوخێنرێت. چه‌تر :حکومه‌تى پێشوو سینه‌ماى دروستکرد ،ب�ه‌اڵم حکومه‌ت ئێستا بڕیارى داوه بیڕوخێنێت؟ گرفته‌که له‌وه‌دایه بۆ جارێکیشوهزارهت��������ى رۆش��ن��ب��ی��رى و الوان����ى ح���ک���وم���هت���ى ه����ه‌رێ����م ب���ی���رى ل����هوه ن���هک���ردوه‌ت���هوه راوێ���ژێ���ک ل �هگ �ه‌ڵ س��ی��ن �هم��اک��اران ب��ک��ات ،ب �هب��ێ راى
سینه‌ماکاران بڕیار دهدات و سینه‌ما داده‌خ���ات ،هه‌موو ئهمانه پێویستى ب �ه پ��ێ��داچ��ون �هوه ه �هی �ه .داخستنى ب��ه‌ڕێ��وهب��ه‌رای��هت��ی��هک��ان��ى س��ی��ن�هم��ا پێویستى به راوێ��ژى سینه‌ماکاران ههبوو ،ئهم بڕیاره بچوککردنه‌وه‌ى سینه‌مایه له هه‌رێمى کوردستان. چه‌تر :ئێوه پاره له کێ وه‌رده‌گرن و بودجه‌تان تایبه‌ته به کێ؟ ـ پاره‌مان له کهس وه‌رنه‌گرتووه و ب ه ئابونه‌ى ئه‌ندامانمان ده‌ژین ،گروپێکى
سینه‌مایین ،به به‌دبه‌ختى و هه‌ژارى به‌ڕێوه‌ى ده‌به‌ین ،له‌کاتێکدا وهک ه �هر رێکخراویکى ت��ر کۆمه‌ڵێک ئ�ه‌رک��م��ان ل �هس �هره و پێویستمان ب ه پاره‌یه واته وهک ئهو رێکخراوانه‌ى کۆمه‌ڵێک پاره وه‌رده‌گ��رن و یهک چاالکیشیان نیه. چه‌تر :وهزارهت��ى رۆشنبیرى و الوان «ئهوهنده گرنگى به شتى ته‌شریفاتى دهدات گرنگى ب�ه سینه‌ما دابه‌یا وان�ه‌ئ �هب��وو» ئهمه قسه‌ى م��ن نیه،
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
11
بۆچونى تۆ له‌سه‌رى چیه؟ ـ وه‌اڵمى ئهم پرسیاره من نایده‌مه‌و‌ه هه‌موو کهس و حکومه‌تیش واده‌زانێ پاره‌ى زۆر بۆ سینه‌ماکاران ته‌رخان دهک��رێ��ت ،ب �ه‌اڵم پێش ئ��ه‌وه‌ى بگات ه س��ی��ن �هم��اک��اران پ��اره‌ک �ه ده‌خ��ورێ��ت، ه�ه‌رچ�هن��ده رۆژێ��ک دێ��ت ئ �هو پ��اره خ��واردن �ه ئاشکرا دهب��ێ��ت ،پێویست ه چ��اودێ��رى دارای���ى ب�ه ئ�ه‌رک��ى خۆى هه‌ڵبستێت و لێکۆڵینهوه له‌وانه‌ش بکات که ناهێڵن ئهو پاره‌یه بگات ه ده‌ستى سینه‌ماکاران بۆ ئه‌وه‌ى کارى پێ بکهن و سینه‌ما به‌ره‌وپێش ببه‌ن، بۆیه تا ئ�هو حاڵه بێت ،سینه‌ماش واده‌بێت. چه‌تر :له ئاستى ئهو که‌مته‌رخه‌مییه‌ى ح��ک��وم �هت و وهزارهت ب��ۆ ه��ون �هر بۆچوونت چۆنه؟ ب��ۆ ئ���هم پ��رس��ی��اره ش���هش کتێبق��س �هم پ��ێ��ی�ه ،ده‌ڵ��ێ��م ئ���هم دهس �ه‌اڵت � ه هیچ ئاینده‌یه‌کى دیارنیه و به هیچ ئاکامێک ناگات ،چونکه فکرى تێدانیه و حساب بۆ هونه‌ر ناکات، ئ��هم دهس��ه‌اڵت��ه بیست س��اڵ �ه چهند که‌سێک درۆیان بۆ دهکهن و نازانن رێگاى راسته‌قینه له کوێیه ،ئه‌گه‌ر ئهو میلله‌ته کارى هونه‌رى بۆ بکرای ه ئ���هوه ح��اڵ��ى ن���ه‌ده‌ب���وو ،وهزارهت���ێ���ک ههیه به هه‌موو شێوه‌یه‌ک هونه‌رى فه‌رامۆشکردوه و ئاگادارى نیه.
ه‌هدینان به‌ره‌ف کیڤ ه
ت شکه‌ستنه‌کا مه‌زن دکارێ خوه دا ئینن» هه‌مى پێکهاتێن سترانێ (ه��وزان ،ئاواز، دابه‌شکرن ،گوتن ،تومارکرن...،هتد) ژ راستگویێ بزێن داکو ب راwستگویى ژ گوه و دلێن خه‌لکه‌کێ وهرگ��رت ،ئه‌ڤ چ �هن��ده وێ چ �هن��دێ خ��وی��ا دک���ت کو (تشتێ ژ دلى ده‌ردکه‌ڤت دگه‌هت دلى و تشتێ ژ ئه‌زمانى ده‌ردکه‌ڤت ژ گوهان نابورت) واته ئه‌گه‌ر هوزان ژ جه‌رگه‌ک پرى هه‌ست و سوز ده‌رکه‌ڤت و ئاواز ژى ب ڤى ره‌نگێ راستگویێ دگه‌ل پێکهاتێن دن و سترانبێژى ژ دله‌ک راستگو گوت ئه‌ز دبێژم وى ده‌م��ى دێ مه سترانه‌ک وه‌ه��ا هه‌بیت ،کو جهه‌ک م �ه‌زن ددلێ خه‌لکه‌کێ ده بکت ،مه‌به‌ست ژ راست گویێ کو نه ده‌ستکرد بن ،ئانکو قودره‌تى
فۆتۆی هه‌ڵبژارده
هونه‌ری تێکه‌ڵى به‌ڕێوه‌به‌رێتیه‌کانى سینه‌ما ب ه به‌ڕێوه‌به‌رێتى تر
بڕیاره تا کۆتایی ئهم مانگه سه‌رجه‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانی سینه‌ما له شاره‌کاندا ،له‌گ‌ه ڵ چهند به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کی تری سهر به وهزارهتی رۆشنبیری تێک‌ه ڵ بکرێن. د.کاوه مه‌حمود ،وهزیری رۆشنبیری و الوانی حکومه‌تی هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان ،به سایتی خه‌ندانی راگه‌یاند: به‌نیازین به‌پێی پالن و داڕشتنی یاسایهکی نوێ له داهاتوودا کاری سینه‌ماکاران له هه‌رێم رێکبخه‌نه‌وه، له یه‌که‌م هه‌نگاویشیاندا به نو‌وسراوی ره‌سمی سه‌رجه‌م به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانی سینه‌مای ش��اره‌ک��ان��ی��ان ل�هوه ئاگادار کردوهتهوه تا کۆتایی ئهم مانگه له‌گ‌ه ڵ چهند به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کی تری سهر به وهزارهت��ی رۆشنبیری تێک‌ه ڵ دهک��رێ��ن �هوه ،ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌رای�هت��ی��ی گشتییان لێ پێکده‌هێنرێت. ئه‌وه‌شى ره‌ت��ک��ردهوه ،داخستنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانی سینه‌ما ،به بچوک سه‌یرکردنی کاری سینه‌ما بێت له کوردستاندا ،وتی «کار بۆ گه‌شه‌پێدانی سینه‌ما ده‌که‌ین نه‌ک به‌پێچه‌وانه‌وه ،له‌داهاتووشدا ده‌رگا له‌به‌رده‌م سینه‌ماکاراندا وااڵ ده‌بێت بۆ سه‌رخستنی کاره‌کانیان، به‌اڵم به شێوهیهکی ئهکادیمی و زانستییانه».
ب��ت ،چونکه هه‌مى متمانه‌یێن سترانێ به‌هره‌یى یه‌سرۆشه ،ئه‌گه‌ر ب کوته‌کى هات ئه‌نجام دان ئانکو روحیه‌تا وێ ژ ده‌ستدا ،چونکه ئهو به‌هره‌یى یه تشته‌ک ق��ودره‌ت��ى یه و دڤێت ب خ��وه بهێت ،لێ سترانبێژێن مه یێن ئه‌ڤرۆ چ رۆحیه‌ت نه‌هێالنه د سترانێن خ��وه دا ژب �ه‌رک��و، مرۆڤێن نه خه‌م خوه‌رێن به‌رهه‌مێن خوه نه، به‌لکو ههر ئێکێ دڤێت ب پله‌کێ بچیت س�ه‌رێ مله‌کێ ئانکو ب کلیپه‌کێ ب گه‌هت کوپیتکێ. لهو گه‌له‌ک جاران سترانبێژى به‌رهه‌مه‌ک ح���ازر دڤ��ێ��ت ک��و ب��هس خ��ودان��ێ خ��وه و مایکروفونێ یه ،واته چ کارتێکرنا وى دبزاڤا گه‌شه‌پێدانا سترانێ دا نینه.
ده‌رباره‌ى دیارده‌یا واسته‌کاریێ و جیاوازیا دناڤبه‌را هونه‌رمه‌ندان دا سامى کوچه‌ر دبێژت :دیارده‌یا واسته‌کاریێ ل ده‌ڤه‌رێ ب شێوه‌یه‌کێ ئاشکرا و روون دناڤبه‌را هونه‌رمه‌ندان دا دی��اره ئه‌ڤجا چ ژ الیێ ک�هن��االن ی��ان جهێن په‌یوه‌ندى دارڤ���ه ،بو نموونه گه‌له‌ک که‌نال دبێژن ،کو ئهم ماال هونه‌رمه‌ندانه لێ ئه‌گه‌ر بو کار و کریار بتنێ دبیته ماال هنده‌ک هونه‌رمه‌ندان و ئه‌ڤه ژى کاره‌کێ بێ وژدانانه‌یه به‌رانبه‌ر هونه‌رمه‌ندان دهێته‌کرن و ئه‌ز دبێژم ئه‌ڤ ج��ه ی��ان که‌ناله ن��ک��ارن هیچ روژه‌ک���ێ مێژوویه‌کێ بو خوه بدانن،کو بێژن مه خ��زم�هت ب��و ه��ون �هرم �ه‌دان کریه چونکه بنسترا کارێ وان الوازه .هه‌روه‌سا ئه‌ڤ
جه ه جیاوازیێ دناڤبه‌را هونه‌رمه‌ندێن کچ و کور ژى دا دکه‌ن و ئه‌ڤ ه ژى ئاریشه‌یه‌کا وانه. زیاد عابد به‌رپرسێ سه‌ندیکا هونه‌رمه‌ندێن کوردستانێ تایى دهوکێ ده‌رباره‌ى مژرارا م ه دیارکر :ستران به‌ر ب مرنێ ناچت، ژب���هر ک��و ره��ێ��ن خ��وه یێن دری���ژ ه�هن� ه د م��ی��ژووی��ێ ده ل ده‌ڤ���ه‌را م �ه ،ل��ێ ستایل و گهورینا ه �ه‌رده‌م وهک مه‌ترسیێ یه، کانێ ئایا ئه‌ڤ ستایلین نۆ دێ سه‌رگرن! ک��ۆ ره‌سه‌نه‌تیا سترانێ دگ��هل مودرێنا جیهانێ خوه ب پارێزت ،ئه‌ڤه ی ه پرسیار و به‌رسڤ ب هزرا من ستران وهک ههر ره‌نگدانه‌ڤه‌یه‌کا ره‌وشه‌نبیرى و کلتورى به‌ر ب گهورینێ دچت د سه‌مته‌ک نه‌دیار ده.
یادى هونه‌رمه‌ند (ئارام تیگران) کرایه‌وه
له دووه‌م��ی��ن ساڵیادى وه‌فاتیدا ،ش��اره‌وان��ى گ�هوره شارى ئامه‌د به هاوکارى ناوه‌ندى کلتور و هونه‌رى دیجله ــ ف��وڕات ی��ادى هونه‌رمه‌ندى به‌ناوبانگ (ئ��ارام تیگران) ک��ردهوه ،تێیدا حافیزه ئیپه‌ک به پێشه‌نگێک بۆ میۆزیکى کوردى ناوزه‌ندی کرد. ی��ادى هونه‌رمه‌ند ئ��ارام تیگران له هۆڵى (ئامن سۆرپارکى)دا سازکرا و به‌ڕیوه‌به‌رایه‌تى ()BDP خه‌باتکارانى ش���اره‌دارى و هونه‌رمه‌ندانى دیجله ــ ف��ورات ،هه‌روه‌ها به به‌شدارى ه �ه‌زاران هاواڵتى به‌ڕێوه‌چوو .تێیدا فیلمێکى دیکۆمێنتارى له سهر ژی��ان��ى ئ���ارام تیگه‌ران پێشکه‌ش ک��را ،س�هب��اره‌ت به ژی��ان و ه��ون�ه‌رى ئ��ارام تیگران ،بوله‌ند ت��وران به نوێنه‌رایه‌تى کلتور و هونه‌رى دجله و فورات ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که ئارام تیگه‌ران بۆ گه‌لى کورد و رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست پێگه‌یه‌کى تایبه‌تى ههیه». حافیزه ئیپه‌ک پارێزه‌رى ش��اره‌داره‌ى گ�هوره شارى ئامه‌د ،له ب��اره‌ى هونه‌رمه‌ند ،وت��ى :ئ��ارام تیگران پێشه‌نگێکه بۆ میۆزیکى کوردى.
فۆتۆ /ئامانج فاتیح
هونه‌ر و وێژه
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
10
ئاماده‌کردن
هێما کۆیى دواى ده‌رکردنیان له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى کۆمپانیاى کۆره‌ک تیلیکۆم و خاوه‌نى هه‌ردوو که‌نالى کۆره‌ک تی ڤى و که‌ناڵ چوار (شێخ سیروان) به‌پێى زانیارییه‌کان ئێستا ئه‌ڤین و ئارامۆ که دوو پێشکه‌شکارى سه‌ره‌کى ئهو که‌نااڵنه بوون ل ه ماڵه‌و هن. (چ����هت����ر) ل����ه س���ه‌رچ���اوه‌ی���هک���ى تایبه‌ته‌وه ده‌ستى کهوتووه هۆکارى دورخستنه‌وه‌ى ئارامۆ و ئه‌ڤین ئاسۆ په‌یوه‌ندى به چهندین خاڵه‌وه ههیه و ته‌نها ئه‌وه‌نیه که رۆژى چوارشه‌مم ه کردنه‌وه‌ى په‌خش دواکه‌وتووه. به پێى قسه‌ى سه‌رچاوه‌که‌ى (چه‌تر) م��اوه‌ى مانگێک زی��ات��ره ئ �هو دوو بێژه‌ره کێشه‌یان لهگهڵ شێخ سیروان ب��ه‌ڕێ��وهب��ه‌رى گشتى کۆمپانیاى ک����ۆره‌ک ه��هی��ه ،ک��ی��ش�هک�هش��ی��ان به‌شێکى په‌یوه‌ندى به ئارامۆوه هه‌ی ه که ته‌نها بڕیارى ده‌رک���ردوه بهبێ ئه‌وه‌ى حساب بۆ کۆمپانیا بکات و که‌ناڵه‌که‌ى ئیفالس کردوه.
«(که‌ناڵ 4
و کۆره‌ک)یان خست ه ژێر قه‌رزه‌وه»
(چه‌تر) ورده‌کارى ده‌رکردنى ئارامۆ و ئه‌ڤین ئاسۆ باڵوده‌کاته‌وه سه‌رچاوه‌که رونیشیکرده‌وه ،به‌هۆى ئه‌ڤین و ئارامۆ پاره‌ى کۆمپانیا ته‌خشان و په‌خشانکراوه ،به‌اڵم هیچ پێشکه‌وتن و داهاتێک بۆ کۆمپانیاکه نهبووه. هه‌رچه‌ند ئه‌ڤین ئاسۆ و ئارامۆ پۆستى به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵه‌که‌یان له‌ئه‌ستۆ بووه، به‌اڵم به‌وته‌ى سه‌رچاوه‌که هیچ پشکێکیان نهبووه له کۆمپانیاى کۆره‌ک تیلیکۆم. (چه‌تر) په‌یوه‌ندى کرد به شێخ سیروان، به‌اڵم به‌رده‌ست نهبوو ،به‌پێى زانیارییه‌کان ناوبرا ده‌یه‌وێت گۆڕانکارى ت�ه‌واو بکات لهو دوو که‌ناڵه. ک �هس��ێ��ک��ى ن��زی��ک ل���ه ئ �ه‌ڤ��ی��ن ئ��اس��ۆ و ئارامۆش تایبه‌ت به (چه‌تر)ى راگه‌یاند، ل �ه ئ��ێ��س��ت��ادا ئ����ه‌وان ل��هم��اڵ��ه‌وه‌ن و هیچ په‌یوه‌ندییه‌کان بهو که‌ناڵه‌وه نیه و هیچ پرۆژه‌یه‌کیشیان له‌به‌رده‌ست نیه. ب��ه‌پ��ێ��ى زان����ی����ارى ت���ای���ب���هت ل���ه م����اوه‌ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ئه‌ڤین و ئ��ارام��ۆ که‌ناڵ چ��وار و ک��ۆره‌ک تیڤى رێژه‌یه‌کى زۆرى پاره قه‌رزارن و ئه‌مه‌یش بووهته کێشه‌یه‌کى تر له نێوان به‌ڕێوه‌به‌رى کۆمپانیا و ئه‌ڤین و ئارامۆ ،ته‌نانه‌ت تائێستا پاره‌ى بنیات ن��ان��ى ک�هن��اڵ�هک�ه ن����ه‌دراوه ک �ه ل �ه الی �هن کۆمپانیاى بابیلۆنه‌وه بنیات نراوه .جگه ل�هوه به ملیۆنه‌ها دینار پ��اره‌ى کاره‌با و ستۆدیۆ و جل و دیکۆر قه‌رزارن. له ماوه‌ى رابردوو ههر دوو که‌ناڵ ناڕه‌زایى زۆریان له نێو کۆمه‌ڵگا دروست کرد ،به بڕواى کۆمه‌ڵناسێک رهنگه ئهمه هۆکار ب��ووب��ێ��ت ب��ۆ ده‌رک���ردن���ى ئ �ه‌ڤ��ی��ن و
nدوو ئه‌کته‌ره‌که‌ی که‌ناڵ 4و کۆڕه‌ک رۆڵه‌کانیان لێسه‌نرایه‌وه فۆتۆ :ئینته‌رنێت
بێگانه هیچى تریان له راگه‌یاندنى دوو که‌ناڵه و ب��ری��اره یه‌کێک ل ه ئارامۆ لهو که‌نااڵنه. بێژه‌ره‌کانی که‌ناڵی کوردستان تی پێشتر مامۆستایه‌کى راگه‌یاندن بۆ کوردى زیاد نه‌کردوه. (چه‌تر) ئاماژه‌ى بهوه کردبوو ئهو (چ �هت��ر) زانیوێتى تائێستا هیچ ڤی ببێته به‌رێوه‌به‌ری ،زانیاریرکان دوو که‌ناڵه جگه له هێنانى کلتورى که‌سێک نهبووه به به‌ڕێوه‌به‌رى ئهو ب���اس ل���هوهش���دهک���هن ک��ه ئ �ه‌ڤ��ی��ن و
ئارامۆ کوردستانیان به‌جێهێشتوه و ئارامۆ گه‌راوه‌ته‌وه روسیا وئه‌ڤینیش له تورکیایه .به‌اڵم نازانرێت ئارامۆ ده‌گه‌رێته‌وه یان نا.
هونه‌رێ سترانێ ل به
دیدارى
پرژان دهۆکى ستران وهک ههر ژانره‌کێ دى یێ هونه‌رى گرنگى و پایه‌یا خو ه دناڤ ته‌ڤایا چڤاکان دا ههیه ،بو زانینا ئاستێ هونه‌رێ سترانگوتنێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان و کێش ه و گرڤتێن هونه‌رمه‌ندان چهند دیتن ل دوور ڤى بابه‌تى بوین ه مژارا ڤێ راپورتێ. ل دهس��ت��پ��ێ��ک��ێ دا ه��ون �هرم �هن��د سامى ک��وچ �هر ،دب��ێ��ژت :گ �هل �هک دب��ێ��ژن م ه
«ئه‌کادیمى به‌رهه‌مێن وان ب هه‌لسه‌نگینت
س��ت��ران و م��وزی��ک��ا ک����وردى ل ده‌ڤ���ه‌رێ دێ بو ماوه‌یه‌کێ کێم هێته گوهداریکرن و ب �ه‌ره‌ڤ پێشڤه‌بری ه ژ ئه‌نجامێ تێکه‌لیا پاشان ئهو ستران دێ مرنا خوه راگه‌هینت، موزیکا کوردى دگه‌ل یا بیانى ،لێ ئه‌ز چونک ه هیچ ت��ام و له‌زه‌تا کوردایه‌تیێ وه‌سان نابینم و دبێژم مه ستران و هونه‌رێ تێدا نین ه نه ژالیێ گوتنێ و ئاوازێ ڤه، سترانێ ل ده‌ڤ��ه‌رێ مراندی ه ئانکو هیچ هه‌روه‌سا سهبارهت هونه‌رمه‌ندانێن بادینى پێشکه‌تن و پێشڤه‌چوون تێدا دیارنینه ،سامى دبێژت :هونه‌رمه‌ندێن بادینى کارێن به‌لگ ه ژى ئهوه کو تا نها ئهم گوهداریا باش ئه‌نجام نادن و ئه‌گه‌ر نها لیژنه‌یه‌کا سترانێن هونه‌رمه‌ندێن نه‌مر مینا (محه‌مه‌د ئه‌کادیمى بهێته دامه‌زراندن و به‌رهه‌مێن عارف جزیرى ،محمد شێخۆ ،ئه‌یاز یوسف وان ب هه‌لسه‌نگینت دێ ئهو هونه‌رمه‌ند و ئه‌رده‌وان زاخوى...هتد) دکه‌ن ،چونک ه شکه‌ستنه‌کا مه‌زن دکارێ خوه دا ئینن، سترانێن وان د زندین ه و ب���ه‌رده‌وام دهێن ه چونکه د بنه‌ره‌تدا ئ�هو ن ه هونه‌رمه‌ندن، نوکرن و گوهداریکرن ژ الیێ گوهدارێن به‌لکو بتنێ ب��و خ��وه م��وزی��ک �هی �هک و ستران و موزیکێ ڤه ،لێ سترانا نوک ه ئهم هنده‌ک په‌یڤ لێکداین ه و گوتیه ئه‌ڤ ه نکارن بێژن کو دێ یا زندى بیت و دێ ستران ه و هوسان د سترانێ دگه‌هیت و به‌رده‌وامیێ دت خوه ،به‌لکو سترانا نوک ه ئ�ه‌ڤ�ه‌ژى موسیبه‌تا هونه‌رمه‌ندێ ده‌ڤ �ه‌را
هونه‌رمه‌ندی ههفته
بادینى ب تایبه‌ت ل دهوکێ . هه‌لبه‌ستڤان و نڤیسکار خ��ال��د عه‌لى، دهرب��اره‌ی��ى ئه‌گه‌رێن سه‌رنه‌که‌تن و زوو مرنا سترانێ ل ده‌ڤه‌را بادینان د بێژت: ل ده‌مه‌کێ کو پێشکه‌ڤتنا ته‌کنولوژیێ و ئ��ام��ی��ره‌ت��ێ��ن ت���وم���ارک���رن���ێ ب����ه‌ره‌ڤ پێشڤه‌چوونه‌کا ه �هره م �ه‌زن و زێده‌بارى ڤیدیۆ کلیپێ ،کۆ ئ�ه‌ڤ دڤیایه ببته، ئه‌گه‌رێن پێشڤه‌چوون و بلندبوونا ئاستێ سترانا م �ه ،لێ ئه‌ڤه هه‌مى ب�ه‌رۆڤ��اژى یه ،کو نها ستران خوه‌دى ئیکسپایره ،کو گه‌له‌ک ژ شه‌ش هه‌یڤان نابورت مینا گه‌له‌ک سلعه‌یێن خوارنێ .ئه‌ز دبینم ئه‌ڤ چه‌نده ڤه‌دگه‌رت بۆ گه‌له‌ک ئه‌گه‌ران ،و ئێک ژ وان ژى نه راستگویى ،واته دڤیا
ڵ ئیبراهیم خدر: که‌ژا
بۆ گه‌رمیان و هه‌ڵه‌بجه زۆر چۆمان عوسمان خۆمم هیالک کردوه
هه‌واڵی ( )20( )NÇMساڵه‌یی خۆی پیرۆز دهکات
ده‌بێت هونه‌رمه‌ند هونه‌ر و نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆشبووێت
ئاماده‌کار
ژنه شاعیرى کورد ده‌ڵێ ههر شوێنێک خزمهت ب ه زمانی ئه‌ده‌بی کوردی و شیعر بکات به پێویستی دهزان����م رووی ت��ێ ب��ک �هم ،ک���ه‌ژاڵ ئیبراهیم باس ل�ه نوێترین به‌رهه‌میشى دهک���ات ک�ه دیوانێکه به ن��اوى (ده‌ستێکم پڕه له ب��اران) و ئاشکراى دهکات دیوانه‌که هاوبه‌شه له شیعری خۆشه‌ویستی دیارده‌ی کۆمه‌الیه‌تی ،بۆ گه‌رمیان و هه‌ڵه‌بجه شیعری تێدایه که بۆ ئهو دوو شاره جوانه زۆر خۆمم هیالک کردوه، چونکه خه‌مه‌کانی ئه‌وان زۆرن. ک��ه‌ژاڵ ئیبراهیم خ��در نزیکه‌ى ( )20ساڵه شیعر ده‌نوسێت زیاد له ( )14خه‌اڵتی رێزلینانى پێشکه‌ش کراوه و چهندین شیعرى کراوه به (فارسی و عه‌ره‌بی و التینی و ئینگلیزی و فه‌ڕه‌نسی) ئهو ئاماژه بهوه دهک��ات «هه‌رشوینیک خزمهت به‌زمانی ئه‌ده‌بی ک��وردی و شیعر بکات به پێویستی دهزان��م رووی تێبکه‌م». ئهم ژنه شاعیره که له‌دایکبوى شارى قه‌اڵدزێیه ،باس لهوه دهکات ئهو دڕندایه‌تیه‌ی له بهرامبهر شاره‌که‌ى ک��راوه وای��ک��ردوه ش��اره‌ک �هی جوانتر و خۆشه‌ویستر ب��ووه الى و ئ �هوهش ده‌خ��ات�ه‌ڕوو که بۆردومانه‌که‌ی ق�ه‌اڵدزێ و کێشه و گیروگرفته کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و دهس�ه‌اڵت��ی باوکساالری و چه‌وساندنه‌وه‌ی ژنان وایکردوه خه‌مه‌کانى له دووتوێی شیعردا ره‌نگبداته‌وه
و وهک خۆى ده‌ڵێت «ئه‌وانه‌ى شیعره‌کانم ده‌خوێننه‌وه، هه‌ست دهک�هن هه‌مووی موعانات و ئازاره‌کانن به شیعر ده‌رمبڕیون». که‌ژاڵى شاعیر زیاتر باس له خه‌مه‌کانى ژن دهکات و ئاشکراى دهکات دواى نوسینى چهندین شیعر به‌هۆی کلتوری زاڵ��ی ناوچه‌که‌یانه‌وه نهیتوانیوه به‌ناوی خۆیه‌وه شیعره‌کان باڵوبکاته‌وه ،ئه‌وه‌شى بۆ زاڵبونى دهس �ه‌اڵت��ی پ��ی��اوس��االری و ک��اری��گ�هری زۆرى ئهو ده‌سه‌اڵته له‌وکاته‌دا گه‌ڕانده‌وه ،ده‌ڵێت ئهوه وایکردوه که «چهند شیعرێکم به ناوی شه‌ونم محه‌مه‌د قادر باڵوکرده‌وه ،ههرچهنده زۆرێک له هاورێکانم ده‌یانزانى ئهوه منم». ئ �هو ب��اس ل�ه نوێترین ب�هره�هم��ى خۆشى دهک���ات و ده‌ڵێت :نوێترین به‌رهه‌مم دیوانێکه به‌ناوی (ده‌ستیکم پ��ره ل�ه ب���اران) ک�ه ( )194الپ �ه‌ره‌ی �ه و نزیکه‌ی ( )33شیعری ل�هخ��ۆی گ��رت��ووه ،ک���ه‌ژاڵ ئیبراهیم زیاتر باس له دیوانه‌که دهک��ات و ئاشکراى دهکات دیوانه‌که هاوبه‌شه له شیعری خۆشه‌ویستی دیارده‌ی کۆمه‌الیه‌تی بۆ گه‌رمیان و هه‌ڵه‌بجه شیعری تێدایه که بۆ ئ�هو دوو ش��اره ج��وان�ه ،زۆر خۆمم هیالک کردووه ،چونکه خه‌مه‌کانی ئه‌وان زۆرن. چاوپێکه‌وتنێک له‌مباره‌یه‌وه له‌ژماره‌ی داهاتودا بخوێنه‌ره‌وه
ناوه‌ندی چاندی میزۆپۆتامیا ( )NÇMکه ل ه تورکیادا پێشه‌نگایه‌تی چاند و هونه‌ری کوردی دهکرد ،وێڕای هه‌موو زهخت ،داخستن ،قه‌ده‌غه‌کاری و قوربانیدانێکى زۆر ،گه‌یشت‌ه تهمهنی ( )20ساڵی خۆی. ( )NÇMل �ه س�ه‌رده‌م��ێ��ک��دا ک �ه ق��س�هک��ردن به کوردی دهبووه هۆکاری مردن ،به هه‌وڵدانی )فه‌قی حسێن شاگنیچ ،ئاپێ (مامه) موسا ،ئیسمائیل بێشکچی ،هۆگر ،ساریا ،سه‌رحه‌د) و گه‌لێک هونه‌رمه‌ندى تر دامه‌زرا و له چاندی کوردیدا بووه خاوه‌ن شوێنێکی گرنگ. له ئێستاو‌ه جۆش و خرۆشێکی گهوره بۆ پیرۆزبایی ساڵرۆژی دامه‌زراندنی ( )NÇMده‌کرێت .له‌م مه‌راسیمه‌دا که له ئه‌سته‌نبوڵ ب�ه‌ڕێ��وه ده‌چێت، هونه‌رمه‌ندان (میکائیل ئاساڵن ،ئاگرێ ژی��ان، کۆما چیا ،باندیستا ،کۆما گوڵێن خه‌رزان ،کۆما ئ��ازاد ،نیازی کۆیونجو ،کۆما ئاسمین ،ڤه‌نگێ س��ۆدری ،کۆما سه‌رهه‌ڵدان و دیوانی ده‌نگبێژان تێیدا به‌شدار ده‌بن.
هونه‌رمه‌ند له‌یال فه‌ریقى کۆمه‌ڵێک م �ه‌رج بۆ هونه‌رمه‌ندى سه‌رکه‌وتوو ده‌خاته‌ڕوو ،مه‌رجى خۆشى بۆ به‌شدارى له کارى سینه‌مادا ئهوهیه بیرۆکه‌یه‌کى باش هه‌بێت له به‌رژه‌وه‌ندى کۆمه‌ڵگاى کوردیدابێت. له‌یال فه‌ریقى له لێدوانێکیدا بۆ کورد فه‌یم باسى مه‌رجه‌کانى هونه‌رمه‌ندى سه‌رکه‌وتوو کرد و وتى: دهب��ێ��ت خ��اوهن��ى هونه‌رێکى راسته‌قینه بێت و له روداوه‌کانى واڵتى خۆى و جیهان ئاگاداربێت ،هونه‌ر و نه‌ته‌وه‌که‌ى خۆشبووێت ،به ه��اوک��ارى که‌سانى پسپۆر ئه‌رکه‌کانى جێبه‌جێبکات و کوالێتى و ناوه‌رۆکى کارى به‌الوه گرنگ بێت و به‌عه‌شق و دڵ کاربکات ،ئاستى رۆشنبیرى خۆى بره‌و پێ بدات و بڕواى به‌کاره‌کانى بێت. له‌یال ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که تائێستا بیرى له کارى سینه‌مایى نه‌کردوه‌ته‌وه ،وت��ی :زۆرج��ار ئه‌مه‌م بۆ پێشنیاز کراوه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر پرۆژه یان بیرۆکه‌یه‌کى باشیش هه‌بێت به مه‌رجێک له به‌رژه‌وه‌ندى کۆمه‌ڵگاى کوردیدابێت و هه‌روه‌ها لهگهڵ بۆچوونه‌کانم یهک بگرێته‌وه ،به‌شدارى ده‌که‌م.
دۆسیه
ساڵی دووه‌م ژماره
کێش ه گه‌وره‌که‌ى جیهان؛ هه‌ژارى
69
2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
12
دۆس����ی����ه‌ى ئ���هم ج������اره‌ى (چ���هت���ر) ت����ای����ب����هت����ه ب����هو ک��ێ��ش��ی �هی ئێستا ژیانی ملیۆنان مرۆڤی خسووه‌ته ژێ��ر ه �ه‌ره‌ش �هی م���ردن .به‌سود وهرگ��رت��ن له‌چه‌ند ڕاپۆرتێکی ج��ی��ه��ان��ی و ن��اوخ��ۆی��ی ده‌رده گه‌وره‌که‌ی جیهان (ه �ه‌ژاری) له‌م دۆسیه‌یه‌دا ده‌خوێنیته‌وه.
-یهک له‌سه‌ر چوارى عێراقیه‌کان ل ه ژێر هێڵى هه‌ژاریدا ده‌ژین
ل ه هه‌رێمى کوردستان ( )120هه‌زار خێزان ،مانگانه ته‌نها ( )30هه‌زار دینار وهردهگرنئامادهکردنی کاروان ساالر
چهند پێناسه‌یه‌کی جیاواز بۆ هه‌ژاری: دی���ارده‌ی ه��ه‌ژاری بریتیه له ره‌وش��ى ب��ێ��ب��هش��ب��ون��ی م�������اددی و ک �هم��ی ت��وان��ا ل �ه دابینکردنی پێداویستییه سه‌ره‌کییه‌کان به ه��ه‌ردوو جۆرییه‌وه (خ��ۆراک��ی و ن��ا خ���ۆراک���ی) ،ب��اری
ت �هن��دروس��ت��ی و ف��ێ��رب��ون و شوێنی حه‌وانه‌وه‌ی ژیان ،نه‌خۆشی و بێکاری که‌می ده‌رفه‌ت له به‌رده‌م تاکه‌کاندا، ئهمانه هه‌مووی به پێوه‌ری گرنگ داده‌نرێن بۆ شوناسکردنی هه‌ژاری. بانکی ده‌ول���ی ل �ه س��اڵ��ی ()1995 وا پ��ێ��ن��اس�هی ه����ه‌ژاری دهک���ات که «بریتییه له که‌می توانای کهس و خێزانه‌کان له دابینکردنی که‌مترین ئاستی گوزه‌ران له کۆمه‌ڵگایه‌کدا و
له کاتێکی دیاریکراودا». ه����ه‌ژار ئ���هو ک �هس �هی �ه ک��ه ت��وان��ای دابینکردنی پێداویستیه سهرهکی و سه‌ره‌تاییه‌کانی نییه بۆ ژیان. له روانگه‌ی دینه‌وه وات��ای هه‌ژاری بریتیه له (الحاجه و القناعه). ک���ات���ێ دی��������ارده‌ى ه�������ه‌ژاری لهالی �هن رێکخراوی بانکی ده‌ولییه‌وه ب �ه دی��ارده‌ی �هک��ی جیهانی ناسێنرا، ب���ه‌اڵم ب��ۆ ه���هر واڵت و هه‌رێمێک
ناسینی دیارده‌ی هه‌ژاری ههر له‌سه‌ر ئهو دیارد‌ه مه‌ترسیدار‌ه چهندین لێکۆڵینهوه ئ �هن��ج��ام��دراوه ک �ه ل �ه الی �هن به‌رنامه‌ی گه‌شه‌پێدانی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان (یو ئێن دى پى) سه‌رپه‌رشتیکراو‌ه و ده‌یه‌وێت دیدێکی فراوانتر لهوبارهیهوه بخاته‌ڕوو: ه������ه‌ژاری ب��رس��ی�هت��ی��ی�ه ،ن �هب��ون��ی ج���ێ و رێ��ی �ه ،ن �هخ��ۆش��ی و ن �هب��ون��ی ت��وان��ای �ه له چاره‌سه‌رکردنیدا ،ه�ه‌ژاری نه‌خوێنده‌وارییه و نه‌بونی توانای‌ه له رۆیشتن بۆ خوێندن، ه �ه‌ژاری بێکارییه ،ترسه له ئاینده ،ژیان به پێی رۆژه ،ه �ه‌ژاری مردنی مندااڵنه، ک��پ��ک��ردن��ی ده‌ن���گ���ی زۆری���ن���هی چ��ی��ن و ت��وێ��ژه‌ک��ان��ی ک��ۆم�ه‌ڵ��گ��ای�ه ل �ه داڕش��ت��ن��ی بڕیاردا.
هێڵی هه‌ژاری
بۆ تێگه‌یشتن و ده‌سته‌به‌رکردنی رێ��ژهی هه‌ژاری و دیاریکردنی هێڵه‌کانی ،ناوه‌ندی پشکی تاکه کهس له خه‌رجکردنی بنه‌ڕه‌تی (أنفاق الفرد الحقیقی) له‌به‌رچاو ده‌گیرێت. ئهو جۆره خه‌رجکردن‌ه ئهو کایان‌ه ناگرێته‌وه که خه‌سڵه‌تی وه‌به‌رهێنان بهخۆیهوه ده‌گرێت وهک��و کڕینی خانو ی��ان ئ �هو شمه‌کانه‌ی که ماوه‌یه‌کی زۆر ده‌مێننه‌وه ،به‌ڵکو ئهو شمه‌کان‌ه ده‌گرێته‌و‌ه که تاک س��ودی له به‌کارهێنانیان وه‌رده‌گرێت. دوو رێگا به کارده‌هێنرێت بۆ پێوانهکردنیههژاری: یه‌که‌میان :دیاریکردنی هێڵی ه �ه‌ژاری له‌سه‌ر بنچینه‌ی خه‌رجییه‌کانی خۆراک. دووه‌میان :دیاریکردنی هێڵی هه‌ژاری له‌سه‌ر بنچینه‌ی پێداویستییه ناخۆراکییه‌کان .له کۆکردنهوهی سه‌رجه‌میاندا هێڵی هه‌ژاری ده‌رده‌که‌وێت .شمه‌ک و کااڵ پێویسته‌کانی م��رۆڤ دهب��ن به دوو ب �هش :پێداویستییه خۆراکییه‌کان و ناخۆراکییه‌کان. به‌پێی ئامارێک که له ساڵی (-2007 )2008دا له الی �هن وهزارهت���ی پالندانانی ع��ێ��راق�هوه ل�ه‌ژێ��ر ناونیشانی «ڕووپ��ێ��وی ک��ۆم�ه‌اڵی�هت��ی -ت�هن��دروس��ت��ی» ل�ه گشت عێراق به‌هه‌رێمیشه‌و‌ه ئه‌نجام دراوه )77( ، هه‌زار دینار مانگانه که دهکاته ()2500 دینار داهاتی ڕۆژێک وه‌کو هێڵی هه‌ژاری دی��اری ک��راوه ،به جۆرێک ئ�ه‌وان�هی که مانگانه داهاتیان له ( )60هه‌زار که‌متره ( 2هه‌زار دینار ڕۆژان�ه) که‌وتوونه‌ت‌ه ژێر هێڵی ههژارییهوه ،ئهوه له کاتێکدایه که ڕێ����ژهی س��ت��ان��داردی جیهانی ()1200 دیناره ،ئه‌وانه‌یش که داهاتی مانگانه‌یان له سه‌رووی ( )77هه‌زاری دیناره‌وه‌یه ،له سه‌رووی هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌ن.
n چۆن هێڵی هه‌ژاری پێوان ه ده‌کرێ
ه له‌ژیانی ملێۆنان مره‌ڤ دهکات فۆتۆ :ئینته‌رنێت له‌ئێستادا برسێتی هه‌ڕه‌ش
روودان���ی کاره‌ساتی سروشتی (الف��او،بومه‌له‌رزه ،به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمی، زریانی به‌هێز و ره‌شه‌با.)... داب����هش ن �هک��ردن��ی داه��ات��ی واڵت ب هئهم وێنه‌یه‌ی خ��وارهوه هێڵکاری ه�ه‌ژاری شێوهیهکی یه‌کسان له نێوان تاکه‌کانی له‌هه‌رێمی کوردستان روون دهکاتهوه: کۆمه‌ڵگادا له الیه‌ن حکومه‌ته‌وه. نه‌بوونی سیستمی جێگیر و بوونی حزبپێوانهکردنی قه‌باره‌ی ه �ه‌ژاری به مانای و ده‌سه‌اڵتی دیکتاتۆر. هه‌ژمارکردنی رێژه‌ی ئهو کهسانه دێت که -سیسته‌می سه‌رمایه‌داری. ده‌که‌ون‌ه ژێر هێڵی هه‌ژاری ،ئهو شوێنه‌ی ل�ه هێڵکارییه‌که‌دا دی���اره ک�ه تاریک‌ه و هه‌ندێ نمونه‌ی واڵتانی که‌وتۆت‌ه نێوان ( )34 ،77ه�ه‌زار دینار ، هه‌ژار و هۆکاری رێ��ژهی ئهو کهسانهیه که که‌وتونه‌ت‌ه ژێر هێڵی هه‌ژاری .ئه‌وانه‌ی ناتوانن پێداویستی ه هه‌ژاریه‌که‌یان خۆراکی و ناخۆراکیان دهست بکه‌وێت. ئهوهی دووه‌م قوڵی هه‌ژاری ،ئهو پێوه‌ره‌یه دهری���ده‌خ���ات ک�ه ئاستی دورک �هوت��ن �هوهی ده‌کرێ واڵتی هه‌ژارنشین له‌سه‌ر بنهمای خێزانه‌کان له هێڵی ه�ه‌ژاری��ی�هوه چه‌نده! که‌می ئهم بوارانه‌ی خوارهوه پێوانه بکه‌ین: ئه‌وانه‌ی ده‌که‌ون‌ه خوار ( )77هه‌زار دینار -په‌روه‌رده (بۆ الی چه‌پی هێڵکارییه‌که) ئهو تاک -نه‌بونی دادپهروهری کۆمهاڵیهتی و خێزانان‌ه ده‌گرێته‌و‌ه که نزیکن له هێڵی -چاودێری ته‌ندروستی (نه‌خۆشخانه‌کان) هه‌ژارى و قوڵی هه‌ژاریمان بۆ وێنا دهکهن - .که‌می ئاوی سازگار ئ �هگ �هر که‌سێکیش ی��ان خێزانێک ل ه -خوارده‌مه‌نی ته‌ندروست ژێ��ر هێڵی ه���ه‌ژاری خ��ۆراک��ی ن�هب��وو ،ب ه مانای ئهوه نایه‌ت که له هێڵی هه‌ژاری ه �ه‌ژاره‌ن��ش��ی��ن �هک��ان رێ�����ژهی ()%13ـ�����ی دورکهوتووهتهوه ،چونکه ئه‌گه‌ر دڵنیا نه‌بین دانیشتووانی جیهان پێکده‌هێنن له‌وه‌ی که له هێڵی هه‌ژاری ناخۆراکیش به‌پێی کۆنفڕانسێکی تایبه‌ت به یارمه‌تیدانی دورکهوتووهتهوه وه‌کو (خانو ،جلوبه‌رگ) ،واڵته هه‌ژاره‌کان که له شاری ئه‌سته‌نبوڵ ئه‌وا ناتوانین بڵێین که ئهو کهسه هه‌ژار به‌سترا و شاندی زیاتر له هه‌شت ه�ه‌زار (واڵت ،ڕێکخراو ،کۆمپانیا و گ��روپ) نیه. ئاماده‌بوون و مه‌به‌ستییش تیایدا ره‌خساندنی زه‌مین‌ه بوو بۆ ئهوهی له واڵته هه‌ژاره‌کاندا هۆکارهکانی سه‌رهه‌ڵدانی کاری وه‌به‌رهێنان ئه‌نجام بدرێت. رێ��ک��خ�ه‌ران��ی کۆنفڕانسه‌ک‌ه ڕی��زب�هن��دی هه‌ژاری ( )48واڵتی هه‌ژاری جیهانیان دهستنیشان ک��ردووه .که ( )33واڵتیان له کیشوه‌ری جه‌نگ و داگیرکاری.ئه‌فریقادان )14( ،واڵتی دیکه‌یان له ئاسیا و واڵته‌که‌ی دیکه‌یان له ئه‌مه‌ریکایه ،ئه‌ویش (هایتی)ه .ئه‌وان ده‌ڵێن ،دانیشتووانی واڵته هه‌ژاره‌کان رێژه‌ی ()%13ی دانیشتووانی جیهان پێک ده‌هێنن ،به‌اڵم ته‌نیا ()%1ی بازرگانی جیهان پێکده‌هێنن.
له راپۆرتێکدا نووسی :ئهم منداڵ‌ه ئه‌فریقان ه به‌هۆى وشکه‌ساڵى ( )60ساڵى ڕاب��ردوو لهو ناوچه‌ی‌ه و گران بوونى خوارده‌مه‌نى به ناچار ماڵه‌کانیان به‌جێهێشتووه. له ئێستادا له به‌ر وشکه‌ساڵى و هه‌ژارى مه‌رگ ههڕهشه له ژیانى نزیک به ()10 ملیۆن مرۆڤى ئه‌فریقا دهکات. ن �هت �هوهی �هک��گ��رت��ووه‌ک��ان ل �ه پ�ه‌ره‌س�هن��دن��ی هه‌ژاری له‌جیهاندا نیگه‌رانه ،له‌هه‌ر شه‌ش چرکه‌یه‌کدا منداڵێک به هۆی برسییه‌تیه‌وه گیانی له‌ده‌ست دهدات. به‌گوێره‌ی راپۆرتێکی ئاژانسی ئیرنا،(ب����ان ک���ی م����ۆن) س��ک��رت��ێ��ری گشتی رێکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ،به بۆنه‌ی رۆژی جیهانی خ��ۆراک ،له راپۆرتێکدا وێرای هۆشیاریدانی په‌ره‌سه‌ندنی هه‌ژاری و برسێتی له جیهان که قه‌یرانی ئابووری کاریگه‌رییه‌کی له‌سه‌ر ههبووه ،رایگه‌یاند: ب���ه ب����ه‌رزب����وون����هوهی ن��رخ��ی خ�����ۆراک و سوته‌مه‌نی هه‌نووک‌ه ( )75ملیۆن کهس ل ه خه‌ڵکی جیهان تووشی ئه‌وپه‌ڕی هه‌ژاری و برسێتی هاتوون. بان کی مون ده‌شڵێت :برسێتی له رۆژدا دهب��ێ��ت �ه ه���ۆی م��ردن��ی م��ل��ی��ۆن��ان ک �هس و ب �هگ��وێ��ره‌ی ئ��ام��اره‌ک��ان ،ل �ه‌ه �هر شه‌ش چرکه‌یه‌کدا منداڵێک به هۆی برسێتیه‌و‌ه گیانی له‌ده‌ست دهدات.
دوو راى ()dimensions ئ��اب��وری و کۆمهاڵیهتی و سیاسی و ژینگه‌یی و مێژویى ه �هی �ه .که پاشان داڕشتنی سیاسه‌تی گونجاو بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی رێژه‌که‌ی له ههر واڵتێکدا وهک یهک نابێت .ده‌شێ چهندین جۆرى سیاسه‌ت بۆ واڵتێک گونجاو بێت ،ب�ه‌اڵم بۆ واڵتێکی تر گونجاو نیه ،چونکه پله‌ی گه‌شه‌ی ئابوری و کۆمهاڵیهتی و حکومه‌تی
دام���ه‌زراوه‌ی���ی ل �ه ه�هم��وی��ان��دا وهک ی �هک نیه .وات �ه دی��ارده‌ک �ه ب��ۆ ههر ن���هت���هوهی���هک خ �هس��ڵ �هت��ی ت��ای��ب�هت��ی خۆی ههیه و له چاره‌سه‌رکردنیشیدا به هه‌مان پێوه‌ر رێوشوێنی تایبه‌تی ده‌وێ���ت .ل �ه ئه‌فریقا ه �هر که‌سێک رۆژانه دۆالرێک زیاتر داهاتی بێت ئ��هوه ب�ه ه���ه‌ژار دان��ان��رێ��ت ،ب��ه‌اڵم بۆ واڵتێکی وهک��و کۆریای باشور یان ئێران یان هه‌رێمی کوردستان ،وانیه.
یهک له‌سه‌ر چوارى عێراقییه‌کان له‌ژێر هێڵى هه‌ژاریدا ده‌ژین
ملیۆن ته‌ن گهنم و جۆ ههیه که ()%55ى له‌ده‌ره‌وه‌ى واڵت هاورد‌ه دهکات ،که له‌ساڵى ()2010دا عێراق ( )2ملیۆن و ()200 ه��ه‌زار ت �هن گهنم و ج��ۆى ه���اورد‌ه ک��ردوه، ئهمه لهکاتێکدایه که به‌رهه‌مى ناوخۆیى گه‌یشتوه‌ت‌ه ( )2ملیۆن و ( )800هه‌زار ته‌ن‌و له‌ماوه‌ى چهند ساڵى رابردوودا رێژه‌ى به‌رهه‌مى عێراق له‌گه‌نم و جۆ زیادیکردوه به‌شێوه‌یه‌ک له‌سااڵنى ( 2007و )2008 ئهو واڵته نزیکه‌ى ( )3ملیۆن و ()200 هه‌زار ته‌ن گهنم و جۆى هاورد‌ه کردوه ،به‌اڵم ئهم رێژهیه له‌ساڵى ()2009دا دابه‌زیو‌ه بۆ ( )2ملیۆن و ( )500هه‌زار ته‌ن.
به‌پێى ئاماره‌کانى وهزارهت����ى پ�لان��دان��ان و هاریکارى گه‌شه‌پێدانى عێراق ،یهک له‌سه‌ر چ��وارى عێراقیه‌کان له‌ژێر هێڵى هه‌ژاریدا ده‌ژین و لهو رێژه‌یه‌ش به‌شێکیان لهو په‌ڕى ه�ه‌ژاری��دا ژی��ان بهسهر دهب��هن ،ه�هر به‌پێى ئاماره‌کان رێ��ژه‌ى بێکارى له‌سه‌دا ()%15 ی��هو له‌هه‌ر چ��وار گه‌نجێکیش یه‌کێکیان بێکاره ،هاوکات شاره‌زایانى ئابوورى ئهو ئاماران‌ه به‌ناڕاست له‌قه‌ڵه‌م ده‌د‌هن‌و پێیانوای ه که هه‌ژاریو بێکارى زۆر لهو رێژان‌ه به‌رزتره، ئهمه لهکاتێکدایه که وهزارهت��ى پالندانان‌و هاریکارى گه‌شه‌پێدانى عێراق ئامارێکى ل �هس �هر زارى (م��ه��دى ع�ل�اق) ب��ری��ک��ارى وه‌زاره‌ته‌و‌ه باڵوکرده‌وه ،که به‌پێى ئاماره‌کان له ()%23ى دانیشتوانى عێراق له‌ژێر هێڵى هه‌ژارییه‌وه‌ن ،به‌وپێیه‌ش یهک له‌سه‌ر چوارى عێراقیه‌کان به‌ده‌ست ههژارییهوه ده‌ناڵێنن ،لهو رێژه‌یه‌ش له()%5یان لهو په‌ڕى هه‌ژاریدان‌و ژیانێکى کوله‌مه‌رگى ده‌به‌نه‌سه‌ر .بنهما نێوده‌وڵه‌تیه‌کانیش خوار هێڵى هه‌ژارى بهو ئاست‌ه ده‌بینن ک�ه ئ �هو کهسه نه‌توانێت پێداویستیه خۆراکی و ناخۆراکیه‌کانى خۆى دابین بکات. ئهم ئامارانه‌ش لهکاتێکدایه که له‌مانگى کانونى دووه‌می ()2010دا ده‌زگاى ئامارى ناوه‌ندی ،که سهر به وهزارهت��ى پالندانانى ع��ێ��راق �ه ئ��اش��ک��رای��ک��ردب��وو ل �ه ()%32ى هاواڵتیانى عێراق له‌ژێر هێڵى هه‌ژاریه‌و‌هن‌و ئهو رێژه‌یه‌ش له گونده‌کاندا دهگاته ئه‌وپه‌ڕی و له ( )%39نزیک دهبێتهوه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ى جێگه‌ى سه‌رنج‌ه ئهوهیه که چۆن حکومه‌تى ع��ێ��راق ت��وان��ى ل �هم��اوه‌ى ی �هک س��اڵ��دا بهو رێژهیه تێکڕاى هه‌ژارى که‌م بکاتهوه.
عێراق زیاتر ()%50 ى پێداویستییه‌کانى ل ه دانه‌وێڵ ه له‌ده‌ره‌و ه هاورد ه دهکات
ل �هب��اره‌ى ئاستى ه��اورده‌ک��ردن��ى واڵته‌که‌ى له دانهوێڵه( ،د.خ�هی��رواڵ حه‌سه‌ن) وهزی��رى ب���ازرگ���ان���ى ع���ێ���راق ئ���ام���اژه ب�������ه‌وه‌ده‌دات به‌مه‌به‌ستى زیادکردنى به‌رهه‌مى واڵته‌که‌ى له دانهوێڵه به‌تایبه‌تى گه‌نم‌و جۆ ،حکومه‌تى عێراق له‌رێگه‌ى وه‌زاره‌ته‌که‌یانه‌و‌ه پالنێک ده‌گرێته‌به‌ر بۆ پاڵپشتیکردنى جوتیاران، چونکه عێراق سااڵنه پێویستى به ()4
چهند زانیارییه‌ک
واڵت��ان��ی (ئ�هف��ری��ق��ا -أسیوبیا -کنیا-نایجیریا) ()%80-%61ی خه‌ڵکه‌که‌ی داهاتیان له‌خوار دۆالرێکه‌وه‌یه. له ئاسیا و هندستاندا (.)%60-%41 ئه‌مریکای باشوور به رێژه‌ی ()%20-%6ی داهاتی رۆژان �هی خه‌ڵکه‌که‌ی له‌خوار دۆالرێکه‌وه‌یه. له کۆی ( )6ملیار دانیشتووی سهر زه‌وی،زیاتر له ( )3ملیاریان داهاتی رۆژانه‌یان که‌متر له ( )2دۆالره ،ملیارێکیش که‌متر له دۆالرێکیان دهست ده‌که‌وێت. ه���ه‌ژاری ل�ه جیهاندا ب�ه جۆرێکه که( )64م��ل��ی��ۆن ک���هس ه��ی��چ شوێنێکی نیشته‌جێبوونیان نییه )270( ،ملیۆن کهس توانای ده‌ستکه‌وتنی ئ��اوی خ��واردن �هوهی پاکیان نییه و ( )270ملیۆن که‌سیش له خزمه‌تگوزارییه‌کانی ته‌ندروستی بێبه‌شن. له ه �هر چ��وار چرکه‌یه‌دا له جیهاندا،منداڵێک به هۆی ههژارییهوه پێش تهمهنی پێنج س��اڵ��ی گ��ی��ان ل �ه دهس���ت دهدات که رێ��ژه‌ک�هی به شێوهیهکی گشتی دهگاته ( )29هه‌زار منداڵ له ساڵێکدا. ب�ڵاوب��وون�هوهی ه���ه‌ژاری هۆکارێک‌ه بۆباڵو بوونه‌وه‌ی له‌شفرۆشی و تاوان و دزی و گه‌لێک نه‌خۆشی کوشنده... رێکخراوی ناوه‌ندیی سه‌رژمێریی نفوسیعێراق رایگه‌یاند :زیاتر له ح�هوت ملیۆن عێراقی یان ()%23ی خه‌ڵکی عێراق له ژێر هێڵی هه‌ژاریدان. سه‌رچاوه‌کان: www.regaykurdistan.com www.kurdpress.com www.sbeiy.com www.chatrpress.com www.walapress.com
هه‌ژارى ل ه ئه‌فریقا هه‌ڕه‌ش ه ل ه ژیانى ()10 ملیۆن کهس دهکات
له باکورى ئه‌فریقا ده‌یان هه‌زار منداڵ ناچارن چهندین ههفته ڕێگا بپێون تا له که‌مپى په‌نابه‌رانى ڕێکخراوى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان لهو ناوچه‌یدا و له نێوان قه‌ره‌باڵخى خه‌ڵکێکى برسیدا شتێکیان بۆ خواردن ده‌سکه‌وێت. -ڕۆژنامه‌ى «ئێندیپێندنێت» چاپى ئینگلیز
n
به‌رپرسانی هه‌رێم هه‌ژاری مندااڵنی کورد ده‌شارنه‌وه فۆتۆ :ئه‌رشیف
به‌دواداچوون
زۆر کادری گرنگ ل ه‌ناو یه‌کێتیدا په‌‌راوێزخراون ،ک ه ده‌بو و خاوه‌ن ماڵبن
لهو سه‌رکرد ه و کادرانه‌ى هه‌ولێر که‌ده‌ستیان کێشایه‌و ه تایبه‌ت
رهخنهی زۆرتر و بنه‌ماییترم ل ه یه‌کێتى ههیه
چه‌تر
هه‌فته‌ی راب���ردوو چهند سه‌رکرد ه و کهسایهتیهکی دێرین و ن��اوداری ناو ریزه‌کانی (ی.ن.ک) له هه‌ولێر ده‌ستیان له‌کار کێشایه‌وه ،ئه‌وان له به‌یاننامه‌یه‌کدا هۆکارهکانی دهست له‌کار کێشانه‌وه‌یان رون��ک��ردهوه، د.دان����ای سه‌عید س��ۆف��ی ئه‌ندامی په‌رله‌مانی کوردستان و برای دوو له سه‌رکرده دهست له‌کار کێشاوه‌کان له‌مباره‌یه‌وه بۆ (چه‌تر) ده‌دوێت.
چ���هت���ر :ب �هش��ێ��ک ل��� ه ک�����ادره ب��ااڵک��ان��ی یه‌کێتی له هه‌ولێر ک ه دووان له که‌سایه‌تی ه دیاره‌کانیان براتن ده‌ستیان له‌کارکێشایه‌وه، چ قسه‌یه‌کت له‌سه‌ر وازهێنانیان ههیه؟ ڕێزانه دهگرم و رێز له هه‌ڵوێستی ئهو به تێگه‌یشتنی ت��هواوم بۆ بڕیارهکهیان ههیه. ئ �ه‌وان ب��اس له ن��ادادپ��هروهری رێکخراوهیی دهک �هن ک ه یه‌کێتی نیشتمانی دووچ��اری بووه ،دیاره نابێ نادادپه‌‌روه‌ری رێکخراوهیی تێکه‌ڵ ب �ه ن����ادادپ����هروهری کۆمهاڵیهتی بکه‌ین ،به‌اڵم ره‌نگدانه‌وه‌شیان له‌سه‌ر یه‌کتر دهب��ێ��ت .زۆر ک���ادری گ��رن��گ ل �هن��او ئهو حزب ه پ��هراوێ��زخ��راون ،ک ه دهب��وو خ��اوهن ماڵ ب��ن .ب �ه‌اڵم ب �ه‌داخ �هوه یه‌کێک ل ه پاشهات ه س��ل��ب��ی�هک��ان��ی ب��اڵ��ب��اڵ��ێ��ن زۆر ل��ه ف��ی��گ�هره سهرهکی و جدییه‌کانی ناو یه‌کێتی تۆراند ل �هو حزب ه ک� ه ب��ووه ه��ۆی الوازبوونیشی. م��رۆڤ ک� ه ده‌چێت ه ن��او حزبێکه‌وه چهند مۆتیڤێکی ههیه ،بۆ نمونه خۆته‌رخانکردن بۆ ئایدۆلۆژیا و پرسێکی تایبه‌ت ،هه‌روه‌ها به مه‌به‌ستی ده‌سه‌اڵت و ئیعتیبار .بێ دوو دڵی ده‌توانم بڵێم ئێستا ل ه کوردستان پرسی ئایدۆلۆژی له ژیانی رێکخراوه‌ییدا نهماوه، ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت و ئیعتیباریش بۆ ئه‌ندامانی
nدکتۆر دانای سه‌عید سۆفی نیگه‌ران ه ل ه ره‌وشی ئێستای یه‌کێتی فۆتۆ :ئه‌رشیف حزب نه‌مێنێ ،ئه‌وا مانه‌وه لهناو ئهو حزب ه هیچ مانایه‌کی ن��اب��ێ .ل �هو روان��گ �هی �هوه ده‌ڕوانم ه دهست له‌کارکێشانه‌وه‌ی ئهو پۆل ه کادیر و سه‌رکرده‌یه‌ی هه‌ولێر. چه‌تر :که‌سێکی دیاری ناو ئهو خێزانه‌یت ،تا چهند ئاگاداری هۆکارهکانی بڕیاره‌که‌یانیت و چین؟ پێتوایه له‌سه‌ر هه‌قن؟ بهشی زۆرى ئهو کادیرانه مێژوویهکیدوور و درێ��ژی��ان ه�هی� ه ل �هن��او ئ��هو حزبه، ئێستاش وهک سیمای دی��ار و سیمبولی به‌هێزی کۆمهاڵیهتی ئ �هو حزب ه ناسراون له هه‌ولێر ،هه‌روه‌ها نفوزی رێکخراوهیی و کۆمه‌اڵیه‌تیان ههیه ،ئیدی ئهم ه واده‌کات ک ه چاوه‌ڕوانی کۆمهاڵیهتی وجه‌ماوه‌ریی زۆری��ان لێبکرێ ،ئهمه له‌کاتێکدا له‌سه‌ر ئ��اس��ت��ی س��ی��اس��ی و ح��زب��ی��دا دهس�����ه‌اڵت و ئیعتیباریان به‌پێی پێویست نیه .بۆی ه ئهو
فشاره ج�هم��اوه‌ری�هی له‌سه‌ر ئ�ه‌وان�ه ،بوه‌ت ه هۆی بڕیاری دهس��ت له‌کارکێشانه‌وه ،بهو مانایه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌وان نه‌توانن خواسته‌کانی ج �هم��اوه‌ر و الیه‌نگرانیان جێبهجێ بکهن، چ��اک��ت��ره ب � ه دهس���ت ل�هک��ارک��ێ��ش��ان�هوه ئ�هو به‌رپرسیارێتییه کۆمه‌اڵیه‌تییه له‌سه‌رخۆیان نه‌هێڵن .لهو دیده‌و‌ه ده‌توانم بڵێم ئه‌وان له‌سه‌ر ه �ه‌ق��ن ،ب���ه‌اڵم دواج����ار دهک���رێ ئ �هم دهس��ت ل�هک��ارک��ێ��ش��ان�هوهی�ه ببێته ه���ۆی ف��ش��ار و دروستبوونی گفتوگۆیه‌کی ناوخۆیی لهناو یه‌کێتی. چه‌تر :بۆ ئهم بڕیاره هیچ پرس و رایه‌کی تۆیان وه‌رگرتووه؟ ن �هخ��ێ��ر ،ب���ه‌اڵم ک��ێ��ش�هی ئ���هو ک��ادی��ر وس �ه‌رک��ردان � ه و ملمالنێی ه ناوخۆییه‌کانی یه‌کێتی پێشتر ناسراون. چه‌تر :ئێوه ب ه خێزانێکی کۆک له رووی
کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه ناسراون ،تا چهند پشتگیری له بڕیارهکهیان ده‌که‌یت؟ یان هاو هه‌ڵوێستیان ده‌بیت؟ وهک وت����م ت��ێ��گ�هی��ش��ت��ن��ی ت������هواوم بۆبڕیارهکهیان ههیه و پێموایه له‌سه‌ر هه‌قیشن. به‌اڵم پشتگیری له‌هه‌موو هه‌وڵێک ده‌که‌م که به نیازی چاکسازی و دادپهروهری بێت، جا ئهو چاکسازییه له‌سه‌ر ئاستی ژیانی رێکخراوهیی و حزبیی بێت یان له‌سه‌ر ئاستی ئیداریی و بهڕێوهبردنی واڵت بێت. چه‌تر :به‌ده‌ر له‌وه‌ی که په‌رله‌مانتاریت ،چ په‌یوه‌ندیه‌کی ئۆرگانیت ب ه (ی.ن.ک)هوه ههیه؟ ئایا ئه‌ندامی رێکخستنه‌کانی ئهو پارت ه نیت؟ له‌سه‌ر ئهو حزبه زیندانی به‌عس و ئاوارهییمبینیوه ،پێشمه‌رگه‌ی دێرین و دانه‌بڕاوم ،ل ه داموده‌زگای جیاوازی یه‌کێتی نیشتمانی
ئیشم کردوه ،به‌اڵم له‌دوای شهڕی ناوخۆو‌ه هیچ سیفه‌تێکی حزبیم نییه و ب�ه هیچ ئۆڕگانێگی حزبییه‌وه نه‌به‌ستراومه‌ته‌وه، ئهمهش به‌شێوازی کاری په‌‌رله‌مانتاریمه‌و‌ه دیاره .به‌اڵم لێت ناشارمه‌وه ک ه ده‌ربازبوون لهو سه‌رمای ه کۆمهاڵیهتی و سیاسییه‌ی ک ه ئێمه وهک بنه‌ماڵ ه ل ه ناو یه‌کێتی هه‌مان ه ئاسان نیه. چه‌تر :ل ه بهرامبهر بڕیاری براکانت تا چهند چاوه‌ڕوانی گرفتی حزبی ده‌که‌یت؟ هیوادارم ئهمه بێ گرفت تێپه‌‌ڕێت ،بهاڵمئهگهر رێگریم لێبکرێت له به‌جێگه‌یاندنی ئه‌رکی پهرلهمانتاریم به‌شێوازی تایبه‌تی خۆم ،ئه‌وا چاکتر ده‌بێ دهست له‌کاربکێشمه‌وه، ئ�هو ب��ڕی��اره‌ش بێ دوو دڵ��ی ده‌ده‌م .ئ�هوهی یه‌کێتی جیاده‌کاته‌وه له هه‌ندێ پارتی تری سیاسی ته‌نیا پانتاییه‌کی بچوکی ئ��ازاد‌ه بۆ ده‌ربڕینی بیروڕاو کارکردن ،ئه‌گه‌ر ئهو پانتایی ه بچوکه‌ش نه‌مێنێ ،ئ�ه‌وا یه‌کێتی تایبه‌تمه‌ندی خۆی له‌ده‌ست دهدات. چه‌تر :له نێوان خانه‌واده‌که‌ت و پارته‌که‌ت، ئه‌گه‌ر ناچار بکرێیت کامیان هه‌ڵده‌بژێریت؟ راستیه‌که‌ی نه خانه‌واده و نه پارتهکهمههڵنابژێرم ،به‌ڵکو جه‌ماوه‌ر هه‌ڵده‌بژێرم ک ه سهرچاوهی هه‌موو راستیه‌کانه .به‌مانایه‌کی تر ده‌بێ به‌رژه‌وه‌ندی گشتی سه‌رمه‌شق بێ، چونک ه ئهمه له ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی هاواڵتیان، بنهماڵه و حزبیش دایه. چه‌تر :تا ساته‌وه‌ختی ئ�هم دیمانه‌یه هیچ گرفتێکت بۆ دروست بووه؟ نه‌خێر.چ���هت���ر :وهک س���ه‌رچ���اوه م��ی��دی��ای��ی�هک��ان ئاماژه‌ی پێده‌ده‌ن ،یه‌کێتی و خودی تاڵه‌بانی له‌چه‌ند رێگه‌یه‌که‌وه ده‌یانه‌وێت گفتوگۆ لهگهڵ ئهو کادرانه بکهن ،تۆ یه‌کێک نیت له رێگاکان؟ ب�ه‌دڵ��ن��ی��ای�هوه ن�هخ��ێ��ر ،ئ�هم�ه ک���اری مننییه ،ئه‌وه‌نده‌ی ئاگادار بم ئ �ه‌وان که‌ناڵی
ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15
13
راس��ت�ه‌وخ��ۆی��ان ل�هگ�ه‌ڵ جه‌نابی سکرتێری گشتی ههیه و ئهو که‌ناڵ ه هێشتا نه‌پچڕاوه. چه‌تر :ئه‌گه‌ر داوای نێوانگیریت لێبکرێت ل ه نێوان ئهو کادرانه و یه‌کێتی ،چ بڕیارێک ده‌ده‌یت؟ ئ���هو ک�هی��س� ه زۆر پ��هی��وه‌ن��دی ب�هم��ن�هوهنییه .ده‌توانم ده‌وری نێوانگیر به‌شێوه‌یه‌کی ب��ێ�لای�هن��ان� ه ببینم ،ب���ه‌اڵم ل �ه‌وان �هی � ه ئهم ه بیرۆکه‌یه‌کی زۆرب��اش نه‌بێ ،له‌به‌رئه‌وه‌ی من رهخنهی زۆرت��ر و بنه‌ماییترم هه‌ی ه ل ه یه‌کێتی و له ژیانی سیاسی به‌شێوه‌یه‌کی گشتی ل ه هه‌رێم. چه‌تر :شتێکی چاوه‌ڕوان نهکراوه ئه‌گه‌ر تۆ لهو دۆسیه‌یه‌دا پشکت نهبێت ،لهو بارهیهوه چی ده‌ڵێیت؟ ئهم ه راسته ،ئ�هو پهیوهندیه به ئاسانیدهک������رێ وێ���ن���ا ب���ک���رێ ،ل���هب���هر ئ����هوهی به‌درێژایی ژیانی پهرلهمانتاریم کارم له‌سه‌ر پ��رۆژه‌ی �هک��ی ره‌خ��ن �هی��ی ل �هس �هر سیستمی ده‌سه‌اڵت و بهڕێوهبردنی واڵتدا کردوه ،ک ه به‌ڕوونی و له‌کاره‌کانم و ل ه نووسینه‌کانمدا رهن��گ��ی داوه‌ت�����هوه ،ه����ه‌روه‌ک به‌پێی زۆر چاودێری سیاسی ستایلێکی نوێم ل ه کاری پهرلهمانتاری داهێناو‌ه به‌مانای کارکردنی سه‌ربه‌خۆیانه .ج��ا ل �هو روان��گ�هی�هوهی� ه ک ه وێناکردنی پشکی م��ن ل �هو دۆسییه‌یه‌دا چاوڕوان ده‌کرێ. چه‌تر :له‌سه‌ر کۆی رووداوه‌که چ قسه‌یه‌کت ههیه؟ ه������ی������وادارم ئ������هم ب�����ڕی�����اری دهس����تلهکارکێشانهوهیه ،ببێته هۆی دروستبوونی گ��ف��ت��وگ��ۆی �هک��ی ج����دی ل���هن���او یه‌کێتی نیشتمانی بۆ به‌خۆداچوونه‌وه‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تی ل ه ژیانی رێکخراوهیی و ب�ه‌رزک��ردن�هوهی ئاستی چۆنایه‌تی لهناو حزبدا و کارکردن ب ه پره‌نسیپه دیموکراتی و دادپه‌‌روه‌رییه‌کان لهناو حزبدا که دواج��ار ره‌نگدانه‌وه‌ی پۆزه‌تیڤی له‌سه‌ر کۆی ژیانی سیاسی هه‌بێ.
ئه‌ندامێکى سکرتاریه‌تى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکاران
گه‌نده‌ڵى و ده‌ستێوه‌ردانى حزبی ناو رێکخراوه‌که‌ى دهخاته روو تایبه‌ت چه‌تر
به‌شى دووه‌م ل ه ژم��اره‌ى راب���ردودا به‌شى یه‌که‌م و س �ه‌ره‌ت��اى گرفت و هۆکاره‌کانى ن��اردن�� ه م���اڵ���ه‌وه‌ى سکرتاریه‌تى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکارانى کوردستانمان باڵوکردوه ،له‌م ژماره‌یه‌شدا درێژه ب ه به‌دواداچونه‌که‌مان ده‌ده‌ین ،چهند به‌ڵگه‌یه‌کى تر ده‌خه‌ینه‌ڕوو.
ل�ه به‌شى دووه‌م���ى ئ �هم ب �ه‌دواداچ��ون �هدا دان��ا حه‌سه‌ن ئه‌ندامى پێشوى سکرتاریه‌تى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکاران ده‌ڵێت :کێشه و گه‌نده‌ڵییه‌کان ب �ه‌رداوام ب��وون ،تا ب �ه‌روارى ()2008/8/25 یاداشتێکمان ن��ووس��ى ب��ۆ (م���ه‌ال به‌ختیار) که ئیمزاى ه �ه‌ردوو جێگر و شه‌ش ئه‌ندامى سکرتارییه‌تى له‌سه‌ر بوو ،به‌اڵم بهداخهوه ههر زوو ده‌ستێک که‌وت‌ه ناومان و زۆربه‌یان وازیان
هێنا ل�هو یاداشته ،تا ک��ار گه‌یشت‌ه ئ�ه‌وه‌ى لهناو سکرتارییه‌تى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکاراندا کهس حسابى بۆ بڕیارى ئه‌وى تر نه‌ده‌کرد، بووین به سێ ب �ه‌ره‌و‌ه باڵى گشتى ،ئێمه‌یش پێمان ده‌وت��را ب �ه‌ره‌ى ریفۆرم ،له‌راستیدا ئێمه هیچ ته‌وجیهاتێکمان له کهس وه‌رنه‌ده‌گرت، باڵى کاک کۆسره‌تیش له‌ڕاستیدا براده‌رانى هه‌ولێر ب��وون ،چونکه نه‌یانه‌ده‌هێشت ئێمه و ئه‌وانیش له‌وکاته‌دا کاک کۆسره‌ت ببینین، ئهوه بوو کاک کۆسره‌تیان وا حاڵى کردبوو که براده‌رانى هه‌ولێر لهگهڵ ئێمه رێککه‌وتون ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ى ک��ۆم�ه‌ڵ�ه تێک ب��ده‌ی��ن ،کاک کۆسره‌ت ناردى به‌دواماندا رۆیشتین‌ه الى ،ئهو له‌پێشدا زۆر به‌توندى قسه‌ى لهگهڵ کردین، به‌اڵم که قسه‌کانى ته‌واو کرد کاک نه‌جاتى جێگر هه‌موو راستیه‌کانى پێوت ،ئه‌ویش روى کرد‌ه سکرتێر و وتى ئهمانه قبوڵ ناکه‌م بڕۆ وه‌زعه‌ک‌ه چاک بکه و ئه‌مانیش هاوکارت ده‌بن .به‌اڵم بێهود‌ه بوو بارودۆخه‌ک‌ه رۆژ له‌رۆژ خراپتر ده‌بوو تا کار گه‌یشت‌ه ئه‌وه‌ى له ماڵى براده‌رێک له هه‌ولێر کۆبونه‌وه‌یه‌کیان کردبوو ئیتر (دانا)کان بۆیان نهبێت سوارى ئۆتۆمبێلى
زانیاری پزیشکی
سکرتاریه‌تى خوێندکاران ببن ،م��اوه‌ی�هک وا رۆی��ش��ت ئ �ه‌وه‌ب��وو کۆده‌نگى دروس���ت بوو بۆ ئ�ه‌وه‌ى به‌رپرسى به‌شه‌کانى سکرتارییه‌ت ب��گ��ۆڕدرێ��ت ،ت��ا ل�ه رۆژى ()2008/7/21 کۆبوونه‌وه‌ى سکرتارییه‌ت کرا ئه‌وه‌ى راستى بێت من پێش کۆبوونه‌وه‌ک‌ه لهگهڵ هه‌ردووال رێ��ک ک�هوت��ب��ووم ب���ه‌وه‌ى مونافس ب��ۆ ئێمه دانه‌نرێت و له کۆبونه‌وه‌که‌ش وا ده‌رچوو ئێمه‌ى هه‌رسێ(دانا) بووین به به‌رپرسی رێکخستن و ئێدار‌ه و په‌یوه‌ندیه‌کان و براده‌رانى هه‌ولێریش ب �هش �هک��ان��ى ت��ری��ان ب���ه‌رک���هوت ،مه‌کته‌بى رێکخراوه دیموکراتیه‌کان زۆر بهمه توڕه‌بوون له یه‌که‌مین کاردانه‌وه‌یاندا نه‌سریه‌ى کۆمه‌ڵه‌ى خۆێندکارنیان بڕى تا ( )2008/11/16یهک دینار نه‌سریه‌یان نه‌دا .له‌م ماوه‌یه‌دا بارودۆخى لقه‌کانى خوێندکاران زۆر خراپ بوو ،بۆیه وهک ئه‌وه‌ى به‌رپرسى رێکخستنى خوێندکاران بووم پێشنیارم بۆ (کاک به‌ختیار) کرد که لیژنه‌یه‌ک دروست بکات بۆ ئه‌وه‌ى سه‌ردانى لقه‌کان بکه‌ین و له کێشه‌کانیان ئاگادار بین ،کاک به‌ختیار لیژنه‌ى دروست کرد که ئهمانه بوین (سامى هادى ئه‌ندام مه‌کته‌ب
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
ده‌گه‌یه‌نرێنه نه‌خۆشخانه توشی ئهم نهخۆشیه بوون به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی ئاوی بیر به‌کارده‌هێنن، مه‌ترسی ئهوه دهخاته سهر مندااڵن ئه‌گه‌ر زوو چاره‌سه‌ر نه‌کرێت دهبێته هۆی وشکبوونه‌وه‌ی منداڵه‌که و ته‌قینی ریخۆڵه‌کانیان و خوێن لهبهر رۆیشتن و له ئه‌نجامدا منداڵه‌که رووب �ه‌روی ئه‌گه‌ری مردن دهبێتهوه. د.ئیبراهیم خه‌سره‌و جاف نیشانه‌کانی: نه‌خۆشه‌که توشی رشانه‌وه و تایه‌کی به‌رز ده‌بێت و پاشان سک ئێشه و سکچوون و ههندێک ئه‌میبای زه‌حیری: یه‌کێکه لهو نه‌خۆشیانه‌ی له کوردستان زۆره جار له منداڵدا تاکه‌ی هێنده ب�ه‌رزه ئه‌گه‌ری به‌تایبه‌ت له هاویندا زیاتر منداڵی خوار ته‌مه‌ن ئ�هوه ههیه توشی گه‌شکه‌ی بکات ،پیسایی پێنج ساڵ توشی ده‌بێت و زۆری ئهو منااڵنه‌ی مناڵه‌که پڕ ده‌بێت له ئاو و جه‌راعه‌ت و لینجاو
ئه‌میبای زه‌حیری
س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی��ارى ل��ی��ژن�ه ،س��ام��ان محه‌مه‌د لێپرسراوى لیژنه به‌رپرسى نوسینگه‌ى تایبه‌تى ک���اک ب�هخ��ت��ی��ار ،ب �هن��ده و ش �هم��اڵ خالید ئه‌ندامى سکرتارییه‌ت ،سه‌ره‌تا ده‌ستمان کرد به سه‌ردانکردنى لقه‌کان و ده لقمان بهسهر کرده‌وه که‌موکورتییه‌کى زۆر له لقه‌کاندا ههبوو، هه‌موو لقه‌کان تێکه‌اڵوى رێکخستنه‌کانى حزب ببون و بێ سه‌رووبه‌رییه‌کى زۆریان پێوه دیاربوو ،لقى وا ههبوو یهک ئه‌ندام لقى ئاماده بوو له کۆى پانزه ئه‌ندام لق ،جگه له کێشه‌ى دارایی و رێکخستن و ده‌ستوه‌ردانى حزب ،ئه‌وان کێشه‌ى هه‌ر‌ه گه‌وره‌یان ئهوه بوو ناوه‌نده‌کانى رێکخراوه دیموکراتییه‌کان راسته‌وخۆ ده‌ستیان وه‌رده‌دا له کاروبارى رۆژانه‌یان ،ئهم لیژنه‌یه دواى سه‌ردانکردنى ده لق و ئاماده‌کردنى راپۆرتێکى ( )35الپه‌ڕه‌یی کاره‌کانى دواترى راگیرا و تا ئێستاش نازانم بۆ؟ ئه‌وه‌ى منى زۆر نیگه‌ران کرد ئهوه بوو هیچ گرنگیه‌ک بهو راپۆرته نه‌دراو ته‌نانه‌ت باوه‌ڕ ناکه‌م که کاک به‌ختیار ههر خوێندبێتییه‌وه. له به‌شێکى ترى به‌دواداچونه‌که‌ماندا پرسیارمان له‌سه‌ر هۆکارى بڕینى نه‌سره‌یه‌ى کۆمه‌ڵه‌ى
خوێندکاران ک��رد ،دان��ا به‌وجۆره وه‌اڵم��ى دای��ن�هوه :له‌پێشدا باسم کرد که نه‌سرییه‌ى سکرتارییه‌ت ب���ڕا ،دواى س��ێ م��ان��گ به ن��وس��راوێ��ک ک��ه ئ��ی��م��زا و م����ۆرى ل��ێ��پ��رس��راوى به‌شى ئیداره‌ى مه‌کته‌بى رێکخراوه‌کانى لهسهره بۆ کاک به‌ختیار نووسراو‌ه «به‌ڕێزان ن�هس��ری�ه‌ى خ��وێ��ن��دک��اران ل�ه مانگى ()8هوه ب��ڕاوه ،ب�ه‌اڵم سه‌وابتی مانگانه‌یان وه‌رگرتوه که سه‌رجه‌مى ئهو پارانه‌ى وه‌رگیراون دهکاته خۆى به‌نوسراوه‌که‌ى ئیداره‌ى مه‌کته‌ب بوایه ( )108,624,250دینار ،ئهو بڕه پاره‌ییه‌ى ده‌بوو ( )91ملیۆن و قسور وه‌ربگیرایه. که له‌سه‌ر ئێمهیه بۆیان دابین بکه‌ین بڕى ئهم وه‌رق‌ه فه‌رمییه‌ى خۆیان ده‌رى ده‌خات چۆن ( )41,275,750دیناره ،جگه له نه‌سرییه‌ى و به چ شێوازێک ده‌ستیان وهرداوه له کاروبارى مانگى ( )11که ( )50ملیۆنه» نه‌سرییه‌ى خوێندکاران و ئاسته‌نگیان بۆ دروست کردوه. مانگانه‌ى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکاران بڕی ( )50ههر لهو ماوه‌یه‌ى که نه‌سرییه‌ى سکرتارییه‌ت ملیۆن دینار ب��وو ،بۆیه ک��اک به‌ختیاریش بڕدرابوو ناڕاسته‌وخۆ سکرتارییه‌ت ته‌جمید له‌سه‌ر هه‌مان وه‌ره‌ق‌ه له ()2008/11/15دا به کرابوو لیژنه‌یه‌کى ده‌زگاى چاودێرى دارایی خه‌ت و ئیمزاى خۆى نوسیویه‌تى بۆیان سه‌رف هاته سکرتارییه‌ت بۆ وردبینى ک��ردن لهو بکهن ،به‌اڵم له ()18ى هه‌مان مانگ به‌وه‌سڵ پارانه‌ى کۆمه‌ڵه‌ى خوێندکاران وه‌ریگرتبوو. قه‌بزى ژم��اره ( )4184له ( )2008/11/16له بهشی داهاتوودا به‌وردى باسى ئهو راپۆرته بڕی ته‌نها ( )71,800,000دینار وه‌رگیرا ،ده‌که‌ین.
و خوێن .ئه‌گه‌ر خوێنه‌که به چ��او نه‌بینرێت ب��ه م��ی��ک��رۆس��ک��ۆب دهب��ی��ن��رێ��ت دی��اری��ک��ردن��ی ن �هخ��ۆش��ی �هک �ه ل���ه رێ���گ���هی ت��اق��ی��ک��ردن �هوهی پیساییه‌وه ده‌بێت که کرمه‌که یان گه‌راکه‌ی تێدا ده‌رده‌که‌وێت. هۆکارهکانی: ئ�هو مااڵنه‌ی ئ��اوی بیر به‌کار ده‌هێنن زیاتر توشی ئ �هم نهخۆشیه دهب��ن به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر بیره‌که نزیک بێت ل�ه زێ���راب ک�ه ئه‌میبای تێدایه و ده‌گ��وازرێ��ت �هوه ب��ۆ بیره‌که به‌هه‌مان شێوه خواردنی سهر دانه‌پۆشراو و بهکارهێنانی که‌لوپه‌لی که‌سێک که توشی ئهو نهخۆشیه بووبێت و بهکارهێنانی ههر جۆره ئاوێکیتر که
سه‌رچاوه‌که‌ی پیس بێت. خۆپاراستن: باشتره ئ��اوی بیر ب�هک��ار نه‌هێنرێت و ئه‌گه‌ر به‌کارهات ناو به‌ناو تاقیکردنه‌وه‌ی بۆ بکرێت و له‌کاتی به‌کارهێنانیدا بۆ منداڵ بکوڵێنرێت، باشتره ئاویی کانزایی له ماڵدا به‌کاربێت، ب���ه‌اڵم ب��ۆ م��ن��داڵ��ی خ���وار ت �هم �هن ی �هک ساڵ پێویسته ئهمهش بکوڵێنرێت کاتێک گیراوه‌ی سریالک و شۆربای پێ دروست دهکهن پێویسته دڵنیابیت لهو خواردنانه‌ی ده‌یانخۆیت له دهرهوه و ماڵدا و خواردنی سهر دانه‌پۆشراو نه‌خورێت و بهکارهێنانی ئهو جۆره جێڵه‌ی له بازاڕدا ههیه بۆ ته‌عقیم کردنی دهست.
چاره‌سه‌ر: بۆ چاره‌سه‌ری ئهم نهخۆشیه سه‌ره‌تا پێویست ه گیراوه‌ی دیکسترۆ الیت به‌کاربێت ،چونکه ئهم ج��ۆره نهخۆشیه که‌سه‌که توشی وشکبوونه‌وه دهک��ات ئ�هم م��اده‌ی�ه گرنگتره له پێدانی ههر جۆره ده‌رمانێکیتر پاشان له قۆناغی دووه‌مدا فالجیلی پێده‌درێت که ئهم ج��ۆره ده‌رمانه به ئاسانی له نه‌خۆشخانه و ده‌رمانخانه‌کاندا دهست ده‌که‌وێت ده‌بێت بۆ م��اوه‌ی ( )10-7رۆژ ئهو ده‌رمانه بخورێت و پێویسته نه‌خۆشه‌که پشوو بدات و ئاو زۆرتر بخوات زیاتر ئاوی میوه و شۆربای پێبدرێت. ئاماده‌کردنی :سازان تۆفیق
کراوه
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
14
شه‌ماڵ موفتی:
کڕینى پانکه‌یه‌ک ره‌زامه‌ندى وه‌زاره‌تى دارایى بوێ به‌ته‌ماى چ داهێنانێکى ژینگه‌ییت؟ زۆرینه‌ى به‌رپرسه‌کان هیچ زانیارییه‌کیان نییه سهبارهت به رێکهوتننامه ژینگه‌ییه‌کان
nم .شه‌ماڵ موفتی ،شاره‌زای بواری ژینگه فۆتۆ :ئینته‌رنێت س��ێ��ی �هم��دا ب �هگ��ش��ت��ى واڵت���ان���ى بێ دیداری ب���ه‌رن���ام���هن ،ژی��ن��گ �ه ج��ێ��ى داخ����ه له جه‌زا ئه‌حمه‌د ئه‌وله‌ویاتى حکومه‌ته‌کانیاندا نییه و ب��ه‌ره‌و خاپور و تێکچون ده‌ڕوات، ژینگه الیه‌نێکى پشتگوێ خراوه به‌اڵم ره‌وشى ژینگه له زۆرینه‌ى واڵته له هه‌رێمى کوردستان ،پیس پیشه‌سازییه‌کان و به‌ره‌و پێش چوه‌کاندا بوونى ژینگه‌ش کێشه‌یه‌کى به‌ره‌و پاراستن ده‌ڕوات به هۆى: جیهانییه له دیدارێکى (چه‌تر) أ) بونی یاسا و رێنمایى ژینگه‌یی دا مامۆستا شه‌ماڵ موفتى، تێگه‌یشتنى کاربه‌ده‌ستان ب) ى باس له پیسبوونى ژینگه له گرنگى ژینگه و کات هه‌رێمى کوردستان ده ت) بونى تێڕوانینى تۆتاڵى نیشتمانى تیشک دهخاته سهر چهند بۆ بواره‌کانى ژینگه رى شتێکى گرنگ که کاریگه پ) بونى ستراتیژ و پالن له ئاستى پیس راسته‌وخۆى ههیه بۆ دهوڵهتدا بۆ پارێزگاریکردن له ژینگه بوونى ژینگه. ج) بونى کارمه‌ندى ژینگه‌یى شاره‌زا ح) بونى ته‌کنیک و ته‌کنه‌لۆژیاى چه‌تر :ره‌وش��ى ژینگه‌ى جیهان چۆن پێویست بۆ پاراستنى ژینگه ده‌بینیت؟ خ) بونى بودجه‌ى گونجاوی شایسته -ل �ه واڵت���ه ه���ه‌ژاره‌ک���ان و جیهانى
به‌پرسى ژینگه د) بونى پالنی ژینگه‌یی و رۆشنبیرى تاکه‌کان له ئاسته‌کانى کۆمه‌ڵگا ژ) ب���ون���ى پ�ل�ان���ى پ�����ه‌روه‌رده‌ی�����ى بۆ خوێندکاران ر) ب��ون��ى رێ���ک���خ���راوی چ����االک و ناحزبى دڵسۆز به ژینگه و سه‌رچاوه سروشتییه‌کانى نیشتمان چ���هت���ر :ره‌وش�����ى ژی��ن��گ �ه‌ى ه�ه‌رێ��م��ى کردستان چۆن ده‌بینیت؟ گه‌شبین نیم سهبارهت به ژینگهىه���ه‌رێ���م���ى ک���وردس���ت���ان ل���هب���هر ئ��هم ه��ۆی��ان�ه دهس��ت �ه‌ى ژی��ن��گ�ه هه‌ڵناسێ ب �ه جێبه‌جێکردنى ئ�ه‌رک�هک��ان��ى که ل��ه ی��اس��اى ژم����اره ه �هش��ت��دا ه��ات��ووه تایبه‌ته به پاراستنى ژینگه له پیس بوون ،وه‌رگێڕانى وهزارهت��ى ژینگه بۆ دهس��ت �هی �هک��ى ب��ێ ه��ی��چ ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رى
گشتى و بێ راوێژکار. چ���هت���ر :ن��ی��ش��ان �هک��ان��ى پ��ی��س ب��وون��ى ژینگه‌ى هه‌رێمی کوردستان چین؟ چهند شتێک ده‌خه‌مه روو سهبارهتبهمه: )1ناخاومان له ئاستى نیشتمانیمان له مه‌ترسیدایه چ به هۆى: أ -نه‌بونى ( )landfillواتا شوێنى دروس��ت بۆ فڕێدانى خاشاک (ورده ورده که‌ره‌سته کیمیاوییه‌کانى وهک ب��ات��ری و پیلى مۆبایل و کامێرا و بۆیاغ و گلۆپ )...ده‌چێته خوارهوه و ژه‌هره‌کانى تێکه‌ڵ دهکات به ناخاو و به هیچ جۆریک ئاماده نابێت بۆ خواردنه‌وه! ب -لێدانى بیرى (ئاسایى و ئیرتوازى) بێ ئاگادارى سه‌رچاوه‌کانى ئاو. )2س �ه‌رچ��اوه‌ی خاکى کشتوکاڵى، رۆژ ب���ه رۆژ زه‌وى دهدرێ�������ت به وه‌به‌رهێنان بێ ئه‌وه‌ى راوێژێک بکرێ به پسپۆڕانى کشتوکاڵ و ژینگه. پرسیارێک ئه‌که‌م لهو که‌سانه‌ى که بڕیارى پێدانى زه‌وییان به‌ده‌سته .ئایا ئهو رووبه‌رانه‌ى کران به گوندى (س) و (ص) و (ع) له کوردستاندا به هیچ جۆریک کشتوکاڵى تیادا نه‌ده‌کرا؟ ب���ێ گ���وم���ان ل���ه ب��ڕێ��ک��ى زۆری���ان���دا دهک���را ،ئ�هو ب��ڕه‌ى که خاکه‌که‌ى به پیت نهبوو ده‌کرێ ببێته خاکێکى به پیت .ت��ازه ئهو رووب�ه‌ران�ه تێکدران و بونه بینا .با بێین حیسابى ()100 ساڵ بکه‌ین بۆ ههر دۆنمێک چهند ب�ه‌روب��ووم دهدات (ئه‌گه‌ر نه‌کرایه به گ��ون��دى ت���ه‌ڕه‌م���اش) ...ب��ێ گومان ده‌چێته ملیۆنه‌ها دۆالر ،ئه‌ى بۆ ئهم رووبه‌رانه که سه‌رچاوه‌ى کشتوکاڵین قفڵى لێدرا بۆ هه‌تا ههتایه؟ کێ به‌ر پرسه له گۆڕانى رووى ئهو رووبه‌رانه؟ واى دان��ێ ئهمهش بیره نه‌وتێکه ،بۆ ده‌یته‌قێننه‌وه؟ واى دانێ گه‌نجینه‌یه‌کى خۆراکه ،بۆ ده‌یسوتێنن؟ ئایا دهزانن که کاره‌ساتێکیان ئه‌نجامداوه پێى ده‌وترێ
( )soil sealingوات��ا قفڵدانى روى خ��اک وات���ا ف�ه‌رام��ۆش��ک��ردن��ى، به واتایه‌کیتر تێکدانى خولى ئاو له سروشتدا ،ئهو بڕه ئ��اوه‌ى که ده‌بارێ له مه‌ودوا به سهر گونده ناوبراوه‌کاندا تواناى چونه ناو خاکیان نییه ( له گه‌نجینه ناخه‌کان پ��چ��ڕاون) و ئهو ئ���اوه‌ى دهب����ارێ رێ��ى س��روش��ت��ى خۆى وه‌رن���اگ���رێ و ده‌ڕوات�����ه زێ���راب���هوه و (صنفی ده‌گۆرڕێت له ئ��اوى پاکه‌وه بۆ ئ��اوى پیس!) و پاشان تێکه‌ڵ به روبار و سه‌رچاوه گشتییه‌کان ده‌کرێ که ئهمهش کاره‌ساتێکى تره. زۆر ح�������ه‌ز دهک����������هم الی���هن���ێ���ک وۆرکشۆپێک ساز بکات بۆ پسپۆڕانى (دراس�����ه ال���ج���دوى feasibility )studyتا حکومه‌ت پێش جه‌ماوه‌ر حاڵی بێت گۆڕینى صنفی خاک له کشتوکاڵییه‌وه بۆ نیشته‌جێبون چهند زیانى ئابورى دهدات. ناڵێم خانو نه‌کرێ ،هه‌رگیز واناڵێم و هیچ ژینگه‌ییه‌ک واناڵێت ،چونکه له لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کدا له زانکۆکانى ئه‌وروپا ده‌رک �هوت یه‌که‌م پێداویستى م���اددى س �ه‌ره‌ک��ى ه �هم��وو مرۆڤێک ده‌بێت خاوه‌نی سه‌قفێک بێت که پێی بوترێ نیشتهجێ یاخود م��اڵ .به‌اڵم له شوێنێکدا بکرێ زه‌وییه‌که‌ى بێ که‌ڵک بێت بۆ کشتوکاڵ و ئاسایشی خۆراک. -3سیستمى کۆکردنه‌وه‌ى خاشاکى شار و شارۆچکه‌کان. -4نه‌بونى ستراتیژییه‌تێکى (ژینگه – گه‌شتوگوزار). -5پابه‌ند نه‌بون به یاساى پاراستن و چاککردنى ژینگه وهک گێڕانه‌وه‌ى مۆڵه‌تپێدانى هه‌موو پرۆژه‌یه‌کى گهوره بۆ ده‌سته‌ى ژینگه تا ره‌چاوى مه‌رجه ژینگه‌ییه‌کان ب��ک��رێ ....ب �ه‌داخ �هوه زۆر جار ژینگه بێ ئاگایه لێیان. -6نه‌بونى پرسى پاراستنى ژینگه چ له قۆناغه‌کانى خوێندن و چ له
میدیاکاندا له ئاستى پێویست. -7زۆری���ن���ه‌ى ب���ه‌رپ���رس���هک���ان هیچ زان��ی��اری��ی �هک��ی��ان ن��ی��ی�ه س���هب���اره‌ت به رێکهوتننامه ژینگه‌ییه‌کان. -8زۆرینه‌ى دادپه‌روه‌ره‌کان بێ ئاگان ل �ه بنه‌ماکانى پاراستنى ژینگه و دادگا ژینگه‌ییه‌کان. -9زۆرینه‌ى مامۆستایان له ئاستى ژینگه رۆشنبیرییان نزمه و تواناى بێدارکردنه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێیان نییه. چه‌تر :زۆربوونى نه‌خۆشى شێرپه‌نجه و هه‌ناسه ت��ون��دى و...ه��ت��د ،تاچه‌ند په‌یوه‌ندى ههیه به‌پیس بوونى ژینگه‌وه؟ ناتوانین هیچ بڵێین ت��ا دات��ام��اننهبێ ،داتاش به ئامێر و تیم و بهرنامه پ�هی��دا دهب��ێ ک�ه (ب��ودج �ه) ههمیشه کێشه‌مان بووه ههر که وهزارهت بوین و ئێستاش ،ئه‌گه‌ر کڕینى پانکه‌یه‌ک ره‌زام���هن���دى وهزارهت�����ى دارای����ى ب��وێ به‌ته‌ماى چ داهێنانێکى ژینگه‌ییت؟ ل���ه ک��ات��ێ��ک��دا خ�����ۆراک پشکنینى پێویستى بۆ ناکرێ .ئاوى خواردنه‌وه له هه‌ندێ شوێندا ته‌ندروست نییه. به‌نزینى به‌کارهاتو قورقوشمى تێدایه و ئهو قورقوشمه هۆى سه‌ره‌کى پیسبونى هه‌واى شاره‌کانمانه. چه‌تر:زۆربوونى ئۆتۆمبێل له هه‌رێمى کوردستان چى کاریگه‌رییه‌کى ههیه له‌سه‌ر پیس بوونى ژینگه؟ زۆرب����وون����ى ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل ئ �هگ �هرب �هن��زی��ن �هک �ه ب���ێ ق���ورق���وش���م ب��ێ��ت و رێگه‌کان گونجاو بن لهگهڵ ژماره‌ى ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل �هک��ان ئ��ه‌وس��ا زۆر ب��ون��ى ئۆتۆمبێل کاریگه‌رییه‌کى ئه‌وتۆى ن��اب��ێ ،ب���ه‌اڵم ل �هب �هر ئ���ه‌وه‌ى ئ �هو دوو ئه‌گه‌ره نییه له هه‌رێمى کوردستان له‌م قۆناغه‌دا بێ گومان گازى ژه‌هراوى باڵوده‌که‌نه‌وه که راسته‌وخۆ کاریگه‌رى ه �هی �ه ل �هس �هر ت �هن��دروس��ت��ى م���رۆڤ، به‌ڵکو ته‌مه‌نى کورتتر دهکات به دوو ساڵ تا ساڵ و نیو له چاو دانیشتوانى گونده‌کان.
له‌هه‌ولێر ،به‌هۆى پرۆژه‌یه‌که‌وه زیاتر له ( )200دوکان زیانیان به‌رده‌که‌وێ ئاماده‌کار
ره‌هێل مامه‌ش
نۆژه‌نکردنه‌وه و فراوانکردنی شه‌قامێکی هه‌ولێر نزیکه‌ی ( )200دوکان توشی زیان دهکات و به‌رپرسێکیش به‌ڵێن دهدات که له‌کاتی ته‌واو بونی به‌شێکی شه‌قامه‌که‌دا زۆربه‌ی کێشه‌کانی ئه‌وان چاره‌سه‌ر دهکهن. پ���رۆژه‌ى په‌ره‌پێدانى شه‌قامى کۆیه له‌سه‌ر شه‌قامى ( )60مه‌ترى هه‌ولێر ب��ۆ ش�ه‌ق��ام��ى ( )40م �هت��ری دوات���ر ب��ۆ ( )100م�هت��ری درێ��ژ دهبێتهوه، به‌مه‌به‌ستی فراوانکردنى شهقامهکه و دروستکردنى ب �ه‌رزه پردێک ،ئهو پ��رۆژه‌ی�ه له‌سه‌ر بودجه‌ى حکومه‌تی هه‌رێمى کوردستان به‌بڕى زیاتر له ( )21ملیۆن دۆالر جێبهجێ ده‌کرێت و ل���ه ( )2011/1/1دهس��ت��ک��راوه به‌جێبه‌جێکردنى پ���رۆژه‌ک���ه ،ب �ه‌اڵم ب���ه‌ه���ۆى داخ��س��ت��ن��ى ش �ه‌ق��ام �هک �ه و نه‌بوونى هیچ هاتوچۆیه‌ک ،به‌شێکى زۆرى خاوه‌ن دوکانه‌کانى ئهو شه‌قامه که نزیکه‌ى ( )200دوکانن توشی زیان ده‌بن. لهوبارهیهوه یه‌کێک له‌وانه‌ی زیانبار دهب��ێ��ت ل���هو ره‌وش����ه رای��ده‌گ �هی �هن��ێ��ت پ��رۆژه‌ک �ه ک��اره‌ک��ان��ی زۆر به‌سستی به‌ڕێوه ده‌چێت .حاجى عه‌بدولڕه‌حمان، خاوه‌نى مۆبیلیاتى په‌یام ،ههرچهنده
وهک خۆی ده‌ڵێت لهگهڵ ئه‌وه‌دای ه ش�ه‌ق��ام�هک��ان ف���راوان بکرێت ،ب�ه‌اڵم ناڕه‌زایی خۆی ده‌رده‌بڕێت له ره‌وشی خۆیان و ده‌ڵێت «ماوه‌ى حه‌وت مانگه کارێکى وایان نه‌کردوه ههندێک به‌ره‌و پێش بچێت ،ئ �ه‌وه‌ى ده‌بینین رۆژان �ه شۆفڵێک ی��ا ح �هف��اره‌ی �هک دێنن، ئهمهش واى کردوه ئێمه دوکاندارانى ئهو شه‌قامه زیانێکى زۆر بکه‌ین و ئیش و کاره‌کانمان وه‌ستاوه». حاجی که مانگانه ب��ڕی ()4000 دۆالر دهدات����ه ک��رێ��ی دوک��ان �هک �هی رایده‌گه‌یه‌نێت :مانگانه له گیرفانى خۆمان کرێ ده‌ده‌ین ،لهبهر ئهوه داوا ل�ه حکومه‌ت دهک���هم چ��اودێ��رى ئهو پ��رۆژه‌ی�ه بکات ،تا به‌زووترین کات پرۆژه‌که ته‌واو بکهن. پ��رۆژه‌ک��ه بریتیه ل �ه دروس��ت��ک��ردن��ى ئ�هن��دارپ��اس��ێ��ک ب �هی �هک کیلۆمه‌تر و ف���راوان���ک���ردن���ى ش���ه‌ق���ام���هک���ان و جوانکاری تیایدا ،پاره‌ی ته‌رخانکراو ب��ۆی پێکهاتووه له ()21863000 دۆالره ،ب�هگ��وێ��ره‌ى ئ �هو رێکه‌وتنه‌ى حکومه‌ت لهگهڵ کۆمپانیاى ()77 کردویه‌تی ده‌بێت له ()2012/2/25 ت��ه‌واو بکرێت .ئ�هو خ��اوهن دوک��ان و پێشه‌نگایانه باس لهوه دهکهن که سێ جار ئیمزایان کۆکردوه‌ته‌وه بۆ ئهوهی ی�هک سایدی شه‌قه‌مه‌که رابگرن، به‌اڵم گوێیان لێنه‌گیراوه. لهوبارهیهوه ئه‌ندازیار که‌یفى فارس، ب���ه‌ڕێ���وهب���ه‌رى پ �ه‌ره‌پ��ێ��دان��ى ش�ه‌ق��ام��ى ک��ۆی�ه ب �ه (چ �هت��ر)ى راگ �هی��ان��د :بۆ ئه‌نجامدانى ه �هر پ��رۆژه‌ی �هک لهناو
شار کۆمه‌ڵێک گرفت دێته پێشه‌وه، لهوانه بوونى چهندین ئاوه‌ڕۆ و بۆرى ئ��او و ک��اره‌ب��ا و ته‌له‌فۆنى م��ااڵن و باڵه‌خانه‌کان .بۆ ئ�هم پ��رۆژه‌ی�هش به ب��ڕوای ن��اوب��راو ئ�هو بابه‌ته «وایکرد کێشه ل�ه‌دروس��ت��ک��ردن��ى شهقامهکه بێته پ��ی��ش �هوه» .ئ��هو ن�هش��ی��ش��ارده‌وه س���ه‌ره‌ت���ای پ���رۆژه‌ک���ه «کۆمپانیاى جێبه‌جێکار که‌مه‌ترخه‌مى ههبوو له ئه‌نجامدانى پرۆژه‌که بۆیه ئاگادارمان کردوهتهوه». ئ �هو ب �ه‌ڕێ��وهب �هره خ���اوهن دوک��ان�هک��ان دڵنیا دهکاتهوه «له‌ماوه‌یه‌کى نزیکدا ب�هش��ێ��ک��ى ش �ه‌ق��ام �هک �ه دهک �هی��ن �هوه، چونکه ئێمه ناوه‌ستین تا پرۆژه‌که ت������ه‌واو ب���ێ���ت ،ئ��ی��ن��ج��ا ش �ه‌ق��ام �هک �ه ب��ک��رێ��ت �هوه ،ب�ه‌ڵ��ک��و ه�ه‌رک��ات��ێ��ک له (60مه‌ترى تا 40مه‌ترى) قیرکردنى شه‌قامه‌کان ته‌واوبێت ،ئهو شه‌قامه ده‌کرێته‌وه». ف���هره���اد م���ح���هم���ه‌د ،ب���ه‌ڕێ���وهب���ه‌رى راگ�هی��ان��دن��ى وهزارهت����ى ش��اره‌وان��ی و گه‌شتوگوزار ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند: ئ���هوه پ���رۆژه‌ی���ه ک �ه ب��ۆ ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دى گ��ش��ت��ی��ی �ه ،ب���ۆ ئ���هم���هش پ��ێ��وی��س��ت�ه ه �هم��والی �هک ق��ورب��ان��ى ب���ده‌ن ،ب �ه‌اڵم پرۆژه‌که له قۆناغى ته‌واوبووندایه، به‌گوێره‌ى وته‌ى وهزی��رى شاره‌وانى له ماوه‌یه‌کى ک��ورت��دا به‌شێکى قیرتاو ده‌کرێ و رێگاکه ده‌کرێته‌وه .ناوبراو وتیشى :به‌شێک ل�ه هۆکاره‌کانى دواکه‌وتنى پرۆژه‌که بۆ دوکانداره‌کان خۆیان ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه ،ئه‌ویش به‌هۆى ب����ه‌ردان����ه‌وه‌ى ئ���او و ه �ه‌ڵ��وهش��ان �ه‌وه‌ى
n
ه ( )400دوکانداره‌کان بێکارده‌بن فۆتۆ :ره‌هێڵ ماوه‌ی زیاتر ل
ههندێک له کاره‌کانى کۆمپانیاکه بووه. ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌ره‌ک�ه رون��ی��دهک��ات�هوه ک�ه به ه��ۆی دی��زان��ى پ��رۆژه‌ک �ه و «ب��وون��ى ئه‌نده‌رپاسێک له ناوه‌ڕاستى شه‌قامه، واى ده‌خ��واس��ت ه���ه‌ردوو شهقامهکه به‌یه‌ک کات به‌ڕێوه‌بچێت» .فه‌رهاد کۆمپانیاکه هۆشیار دهکاتهوه ههر چه‌نده به گوێره‌ی گرێبه‌سته‌که ئهو پ��رۆژه‌ی �ه هێشتا کاتى م���اوه ،ب�ه‌اڵم «ئه‌گه‌ر له‌کاتى خۆى دوا بکه‌وێت، ئ �ه‌وا وهزارهت���ى ش��اره‌وان��ى ئیجرائاتى
ی��اس��ای��ی خ��ۆى ل �هگ �ه‌ڵ کۆمپانیاى ناوبراو دهکات». ئه‌ندازیار میر مه‌حمود ،له کۆمپانیای ( )77ل���ه ب�����اره‌ی ئ���هم ک��ێ��ش �هی �هوه رایگه‌یاند ههندێک هۆکار ههیه بۆ دواکه‌وتنی و ده‌ڵێت «دره‌نگ که‌وتنی س��ول��ف �هی ح��ک��وم �هت ه��ۆک��ارێ��ک��ی ب��ن��گ�هی��ی�ه ،چ��ون��ک �ه دوای ئ���هوهی ئێمه له مانگی ()12هوه ده‌ستمان ک��ردووه به کارکردن له پڕۆژه‌که‌دا ب���ه‌اڵم ن��زی��ک�هی ()70رۆژ تێپه‌ڕی ک��رد ئ�ه‌وک��ات�ه سولفه‌ی یه‌که‌ممان
پێگه‌شت له کاتێکدا پێوییست بوو ل ه دوای یهک مانگ له ئیمزا کردنی گرێبه‌ست سولفه‌مان وه‌ربگرتایه» ئ����هو ئ����هن����دازی����اره‌ی ک��ۆم��پ��ان��ی��اک �ه وتیشی :هۆکاره‌کانیتریش ئهوهیه که دوکانداره‌کان هاوکاری ناکه‌ن و ئاو ئ���اوه‌ڕۆ زۆر به‌کار ده‌هێنن ئهمهش کێشه‌ی بۆ کاره‌که دروست کردووه و شه‌قامه‌که‌ش سه‌ره‌کیه و ده‌بێت زۆر به هه‌ستیاری ک��اری تیادا بکرێت، چونکه زۆر خزمه‌تگوزاری تیادایه و نابێت زیانیان پێبگات.
سیاسه‌ته‌کانى دژه‌کۆچبه‌رى :به‌ڕبه‌ڕییه‌ت ب ه ده‌مامکێکى ئینسانی سالڤۆى ژیژه‌ک و :یاسر گوڵی
ده‌بێت رووداوه‌کانى ئهم دواییه ـ کردنه‌ده‌ره‌وه‌ى قه‌ره‌جه‌کان ل ه فه‌ڕانسا ،وروژاندنی هه‌ستى ناسیونالیستى و دژه‌کۆچبه‌رانه له ئه‌ڵمانیا یان کوشتارى نوروێژ ـ له بهرامبهر هێماکانی داڕشتنه‌وه‌ى درێژخایه‌نى که‌شی سیاسى له رۆژهه‌اڵت و رۆژئاواى ئه‌وروپا ببینرێت. ت��ا ئ �هم دوای��ی��ان �ه زۆرب���ه‌ى واڵت��ان��ى ئ �ه‌وروپ��ا ل���ه‌ژێ���ر رک��ێ��ف��ى دوو زڵ‌ح����زب����دا ب����وون که زۆرینه‌ى ده‌نگده‌رانیان به‌ڕێوه ده‌برد :حزبێکى راستڕه‌وى ناوه‌ڕاست (دیموکرات مه‌سیحی، لیبراڵ‌موحافزه‌کار و جه‌ماوه‌ریه‌کان) و حزبێکى چه‌پڕه‌وى ناوه‌ڕاست (سوسیالیسته‌کان و سوسیال دیموکراته‌کان) ،لهگهڵ حزبه بچوکه‌کان (ژی��ن��گ �ه‌پ��ارێ��زه‌ک��ان و ک��ۆم��ۆن��ی��س��ت�هک��ان) ک�ه ده‌ن��گ��ده‌ران��ى که‌متریان ب �ه‌ڕێ��وه دهب���رد. ئاکامى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئهم دواییه‌ى رۆژئاوا و رۆژه������ه‌اڵت ،ن��ی��ش��ان��ده‌رى ئ��اش��ک��راب��وون��ى جه‌مسه‌رێکى ج��ی��اوازه .له ئێستادا حزبێکى ناوه‌ڕاست ده‌سه‌اڵتداره ،که باوه‌ڕى زۆرترى به خه‌باتێکی کلتوورى لیبراڵ ههیه و سه‌رمایه‌دارى جیهانى به بنهما ده‌گرێت (بۆ نمونه ،ره‌واکردنى له‌باربردنى منداڵ ،مافى هۆمۆسێکسیه‌کان، که‌مین‌ه ئایینى و قه‌ومیه‌کان) .له به‌رامبه‌ردا، حزبێکى دژه‌کۆچبه‌رى له گه‌شه‌کردندای‌ه که له پ �هراوێ��زه‌و‌ه له الی �هن گروپ‌ه نازیی‌ه نوێیه ئاشکراکانه‌و‌ه ه��اوڕای��ى دهک��رێ��ن .باشترین نمونه‌ش پۆلۆنیایه ،واڵتێک که له نه‌بوونى کۆنه‌کۆمۆنیسته‌کان ،حزبى لیبراڵى ناوه‌ڕاستى س���ه‌رۆک وهزی����ران دون��اڵ��د ت��وس��ک و حزبى کریستیانى ناوه‌ڕاستى «یاسا و عه‌داله‌ت»ى برایانى کازینسکى حزبه‌سه‌ره‌کیه‌کانن. چ�هن��دی��ن ده‌ی���ه دواى به‌دیهاتنى هیواکانى دهوڵ �هت��ى رف���اه ،کاتێک داکێشانی دارای��ى کاتى و به‌ربه‌ستکراو به ئومێدى گه‌ڕانه‌وه بۆ نرخ‌ه ئاساییه‌کانى ب���ازاڕی نیشان درا، ئیتر پێمان ناوه‌ت‌ه ناو سوڕێکى نوێى قه‌یران، له‌مه‌ش زیاتر رووبه‌ڕووى بارودۆخێکى نائاسایى ئابورى بووینه‌ته‌و‌ه که پێویستى به هه‌موو جۆره هه‌وڵێکى ریازه‌تخوازانه‌ی‌ه (بڕینى قازانجه‌کان، که‌مکردنه‌وه‌ى خزمه‌تگوزارى ته‌ندروستى و
n
سالڤۆی ژیژه‌ک ،دکتۆری فه‌لسه‌فه ،تیۆریسیه‌ن و کۆمه‌ڵناسی گه‌وره‌ی ئۆسلۆنیا
پ��ه‌روه‌رده‌ی��ی ،به‌رهه‌مهێنانى ک��اری زۆرت��ر) ئهمهش دۆخێکى هه‌تاهه‌تاییه .قه‌یران خهریکه ببێته شێوازێک له ژیان. دواى رووخ��ان��ى رژیم‌ه کۆمۆنیسته‌کان له ساڵى ( ،)1990ئیتر که‌وتووینه‌ت‌ه قۆناخێک که شێوه‌ی سه‌رده‌ستى راهێنانى ده‌سه‌اڵتى ده‌وڵه‌تى گۆڕاوه بۆ کارناسێکى ده‌وڵه‌تى که ناسیاسی‌ه و ته‌نیا رێ��ک��خ�ه‌ره‌وه‌ى حه‌زه‌کانه. تاقه‌رێگاى نیشاندانى تامه‌زرۆیى بۆ ئهم شێوه سیاسهته و ته‌نهارێگاى چاالکانه‌ى کۆکردنه‌وه و به‌رهه‌ڤکردنى خه‌ڵک له ترسه‌و‌ه تێده‌په‌ڕێت: ترس له کۆچبه‌ری ،جنایه‌ت ،مرۆڤى بێ‌دینى الده‌ری زای���هن���دی ،دهوڵ �هت��ى رادی��ک��اڵ (به بارى قورسى باج و کۆنترۆڵی «دهوڵ �هت به سهر خه‌ڵک») ،ترس له کاره‌ساتى ژینگه، و هه‌روه‌ها ترس له ئ��ازار (سیاسه‌تى راست، فۆرمى لیبراڵى راهێنانى سیاسه‌تى ترسه). ئهم ج��ۆره سیاسهته ههمیشه پاڵ دهدات به دهس��ت��ک��ارى پ��اران��ۆی��اى ب�هک��ۆم�ه‌ڵ؛ ریزێکی ترسناک له ژنان و پیاوانى ترسێنراو .ئهمهیه ه��ۆک��اری گ������ه‌وره‌رووداوى یه‌که‌مین ده‌ی �ه‌ى هه‌زاره‌ى نوێیه .له هه‌مان کاتیشدا سیاسه‌تى دژه‌کۆچبه‌رى له رێگاى سه‌ره‌کى خۆى الیدا و ل�ه ئاکامدا ناوکێکى ب��ڕى ک�ه ب�ه حزبه په‌راوێزه‌کانى زۆر راستڕه‌وه‌و‌ه به‌سترابووه‌وه.
له فه‌ڕانساو‌ه بۆ ئینگلته‌ره ،له ئاوستریاو‌ه بۆ هۆڵه‌ندا ،له رۆحى تازه‌ى هه‌ڵکشان له هه‌ریه‌ک له ناسنامه‌کانى کلتوورى و مێژوییدا ،حزبه سه‌ره‌کیه‌کان ئێستا خۆیان لهگهڵ ئهم وته‌یه ه���اوڕا ده‌بینن ک�ه ک��ۆچ��ک��ردوه میوانه‌کان ناچارن خۆیان لهگهڵ ئ�هو به‌ها کلتوریانه رێک بخه‌ن که کۆمه‌ڵگاى خاو‌هن‌ماڵ پێناسه دهکهن ـ په‌یام ئهمهیه« :ئهمه واڵتى ئێمهیه، ی��ان خ��ۆش��ت��ان ب��وێ��ت ی��ان ب �ه جێى بهێڵن». هه‌ڵبه‌ت لیبراڵ‌ه پێشکه‌وتووه‌کان له بهرامبهر نه‌ژادپه‌ره‌ستیه‌کى پۆپۆلیستى وا زۆر ترساون. به‌اڵم به چاوێکى وردبینتره‌و‌ه ده‌توانین ئهوه نیشان ب��ده‌ی��ن ک�ه [ئ �هم لیبرااڵنه] چ��ۆن به ته‌حه‌مولکارى کلتورى و رێزگرتن له «ئه‌وی تر» لهگهڵ پێویستى هێشتنه‌وه‌ى «ئه‌وی تر» له مه‌ودایه‌کى گونجاو ،لهگهڵ دژبه‌رانی کۆچبه‌رى هاوخوانیان دهک��ات .لیبراڵه‌کان ده‌ڵێن« :ئه‌وی تر باشه ،رێزى لێ دهگرم ،به‌اڵم نابێت زۆر ده‌ستدرێژى بار و دۆخى من بکات. کاتێک دهست دهداته ئهم کاره ،توڕه‌م دهکات ـ من به ته‌واوى پشتیوانى چاالکى پۆزۆتیڤم، ب �ه‌اڵم به هیچ شێوه‌یه‌ک نامه‌وێت ده‌نگى به‌رزی میۆزیکى راپ ببیستم». ئه‌وه‌ى به شێوه‌یه‌ک روو له هه‌ڵکشان‌ه وهک مافى ئینسانى سانتراڵ که له کۆمه‌ڵگا
فۆتۆ :ئینته‌رنێت
سه‌رمایه‌داریه‌کانى دواییندا ئاشکرا ب��وون، مافى ئازارنه‌دیتنه ،که هه‌مان مافى هه‌بوونى مه‌ودایه‌کى گونجاو له ئ �هوی ت��ردای�ه .ئهو تیرۆریست‌ه که به شێوازێکى کوشنده پیالن داده‌رێ��ژێ��ت دهب��ێ له گوانتانامۆ بمێنێته‌وه، ده‌بێ له بارودۆخێکى به‌تاڵى هه‌اڵوێرکراو له رۆڵى یاسا و ئایدۆلۆگى بونیادگه‌را بێده‌نگ بکرێت ،ل�هب�هر ئ���ه‌وه‌ى ک�ه رق و قین باڵو دهکاتهوه .وه‌ها مرۆڤگه‌لێک سووژه‌گه‌لێکى ژه‌هراوین که ئاشتى تێک ده‌ده‌ن. ل �ه ب����ازاڕى ئ �هم��ڕۆدا ده‌ت��وان��ی��ن ری��زێ��ک له به‌رهه‌مگه‌لێکى به‌تاڵکراو له تایبه‌تمه‌ندییه ترسناکه‌که‌یان ببینینه‌وه :قاوه‌ى بێ‌کافه‌ئین، خامه‌ی بێ چ �ه‌وری ،بیره‌ى بێ ئه‌لکحۆل. و ئهم شێوه درێ��ژه‌ى ههیه :له‌باره‌ى سێکسى وه‌همى وه‌کو سێکسى بێ په‌یوه‌ندى زایه‌ندى چى بڵێین؟ یان دکتۆرینى شه‌ڕى بێ‌خه‌سارى کاڵین پاوڵ ـ ههڵبهته له به‌ره‌ى ئه‌مریکییه‌کان ـ وه‌کوو شه‌ڕى بێ‌خه‌سار. دووبار‌ه پێناسه‌کردنه‌وه‌ى هاوچه‌رخى سیاسه‌ت وهک���و ه��ون �ه‌رى ک��ارن��اس��ى دهوڵ �هت��ى ب�ه ن��اوى سیاسه‌تى بێ سیاسه‌ت؟ ئهمه ده‌مانبات‌ه سهر رێ��گ��اى فره‌کلتورگه‌رایى لیبراڵى به‌تاقه‌ت وهک���و ئ�ه‌زم��ون��ی ئ���هوی ت��ری ب�هت��اڵ��ک��راو له ئه‌وی تر ـ واته بێ کافئینکردنى ئه‌وی تر.
مێکانیزمى بێبارکردنێکى وه‌ه��ا به باشترین شێوه له الیه‌ن رابێرت برازیالش ،رووناکبیرى فاشێلى ف �ه‌ڕان��س �هوی ،ل �ه س��اڵ��ى ()١٩٣٨ ف��ۆرم��وڵ �ه ک����راوه ،ئ���هو ک �هس �ه‌ى ک �ه خ��ۆى وهک��و دژه‌یه‌هودیه‌کى مامناوه‌ندى دهزان��ى و فۆرموڵى دژه‌یه‌هودیه‌کى گونجاوى داهێنا: «ئێمه به خۆمان ئهو ئیجاز‌ه ده‌ده‌ی��ن که بۆ چارلى چاپلینى نیوه‌یه‌هودى له فیلمه‌کاندا، بۆ پیاهه‌ڵدانی پرۆستى نیوه‌یه‌هودی ،یان بۆ یه‌هودى منۆهێن (ویۆلۆنیستى به‌ناوبانگ) چه‌پڵ‌ه لێ بده‌ین؛ ئێمه خ��وازی��ارى کوشتنى کهس نین ،ئێمه نامانه‌وێت بهم مهبهسته هیچ به‌رنامه‌یه‌ک دابڕێژین .به‌اڵم هاوکات بیرى لێ دهکهینهوه ک ه باشترین رێگا بۆ به‌رگرى لهو چاالکیی‌ه غه‌ریزی‌ه دژه‌یه‌هودیان‌ه که پێشبینى نه‌کراون ئهوهیه که رێکخستنێکى دژه‌یه‌هودى مه‌عقوالن‌ه و په‌سه‌ندکراو دامه‌زرێنین». ئایا روانینى هاوشێوه‌ى سیاسه‌تمه‌دارانى ئێمه له پراکتیکدا و له په‌یوه‌ندى لهگهڵ مه‌سه‌له‌ى «ه �ه‌ڕه‌ش �ه‌ى کۆچبه‌ر» وه‌ه��ا نییه؟ ئ �ه‌وان لهگهڵ ره‌تکردنى نه‌ژادپه‌ره‌ستیه‌کانى توند و » و لهبهر ئه‌وه‌ى ئاشکرا به‌ناوى «ناعاقاڵنه که لهگهڵ ئیستاندارده‌کانى دیموکراتیکى ئێمه ی �هک ناگرێته‌وه ،ه�ه‌وڵ��دان��ى به‌رگرى ن�ه‌ژادپ�ه‌ره‌س��ت��ان�ه‌ى عاقاڵن‌ه په‌سه‌ند دهک �هن. ی��ان وهک��و برازیالکانى ئه‌مڕۆیی ،به‌شێک لهوانه ،ته‌نانه‌ت سووسیال دیموکراته‌کانیش ده‌ڵ��ێ��ن :ئێمه به خۆمان ئ �هو ئیجاز‌ه ده‌ده‌ی��ن که بۆ وه‌رزشکارانى ئه‌فریقى و رۆژهه‌اڵتى ئه‌وروپا ،بۆ پزیشک‌ه ئاسیاییه‌کان ،و یان بۆ پرۆگرامسازه‌کانى هیندى چه‌پڵ‌ه لێ بده‌ین. ئێمه خ��وازی��ارى کوشتنى ک �هس نین ،ئێمه نامانه‌وێت هیچ به‌رنامه‌یه‌ک بۆ ئهم مهبهسته رێک بخه‌ین .به‌اڵم ئێمه هاوکات بیرى لێ دهکهینهوه که باشترین شێوه بۆ به‌رگرى لهو توندوتیژیانه‌ى که ههمیشه پێشبینى نه‌کراون و بۆ هه‌وڵدانى پ��ارێ��زوان��ى دژه‌کۆچبه‌رییه، رێکخستنى ب�ه‌رن��ام�هی�هک��ى ع��اق�ڵان�هی�ه بۆ پشتیوانى له دژه‌کۆچبه‌ره‌کان. ئهم تێڕوانین‌ه ژارکوژه‌ى دراوسێ ،پێشنیاری تێپه‌ڕینێکى پ��اک و خ��اوێ��ن و ئاشکرا له ب�ه‌ڕب�هری�هت��ى راس��ت �ه‌وخ��ۆ ب��ۆ به‌ڕبه‌ریه‌تێک به ده‌مامکێکى مرۆڤان‌ه دهک���ات .ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌رچى [ئهم به‌ڕبه‌رییه‌ته] له ژێر داوێنى پاراستنى به‌ها کریستیانه‌کاندا شاردرابێته‌وه، به‌اڵم خۆى گه‌وره‌ترین مه‌ترسیی‌ه بۆ میراتى کریستیانییه‌ت.
ئینجا موعجیزه‌یه‌ک ئهم مۆته‌که‌ی ه بڕه‌وێنێته‌وه و :ل ه فارسیه‌وه
هێدی ئه‌حمه‌د
سۆماڵ خاوه‌ن یه‌کێک له به‌رزترین رێژه‌کانی مردنی مندااڵنه له جیهاندا )%10( .مندااڵن له کاتی له‌دایکبووندا و ()%25 ئهو مندااڵنه‌ی له کاتی سه‌المه‌ت له دایک ده‌بن ،پێش ئهوهی بگهنه پێنج ساڵی ده‌مرن .به‌اڵم له الیه‌کی تر ،سۆماڵ ل ه بواری تووشبووان به ڤایرۆسی ئایدز ( ،)HIVخاوه‌ن که‌مترین رێژهیه له ئه‌فریقیا و جیهاندا. ل�ه س��ۆم��اڵ ـ ک�ه ل�ه کاتی ده‌ستپێکردنی ش���ه‌ڕی ن��اوخ��ۆ و ب �ه م����اوه‌ی ( )14س��اڵ ل�ه گۆشه‌گیریدا ب��ووه و خ���اوهن نفوسێکی موسڵمانه‌ـ رێژه‌ی ئهم نهخۆشیه له ئاستی له س�هدا یهک و نیو تا دووی گشت نفوسی گه‌وره‌ساڵه. دیمه‌نی سۆماڵ له دنیای ده‌ره‌وه‌دا به‌هۆی مه‌یلی سروشتی راگه‌یاندن‌ه بیانیه‌کان له سهر گرنگیدان به ههواڵه خراپه‌کان ،چه‌واش‌ه کراوه. عومه‌ر موهالیم موحامود ،باڵوێزی سۆماڵ ل �ه واشنگتۆن ده‌ڵ��ێ��ت ک �ه «سۆماڵیه‌کان خۆیان به خه‌ڵکێکی ئ��ازاد دهزان��ن .به‌ڕای ئه‌وان ،واتای ده‌وڵه‌ت ،تۆمارکردن ،یاسادانان و سنوردارکردنه» .هۆکاری ئ�ه‌وان بۆ ئهم بۆچون‌ه تۆندڕه‌و‌ه له به‌ر کلتوری کۆچبه‌ری و ئ�ه‌زم��ون�ه ناگونجاوه‌کان‌ه ل�ه رژێ��م و له ناکۆکی لهگهڵ دهوڵ�هت��ی ن��اوهن��دی نوێدا. س���ۆم���اڵ ت �هن��ی��ا ل���ه دۆخ����ی شوێنگرتنی ئ �هم به‌ش‌ه ئاڵۆزان‌ه له جێگه‌ی گونجاوی خۆیان ،ده‌توانێ به‌ره‌نگاری کێشه مادی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی خۆی ببێته‌وه». وێ���ڕای ناڕێکوپێکی و تێکه‌ل و پێکه‌ڵی ئ��اش��ک��را ،ب�هش��ی خ��زم �هت��گ��وزاری سۆماڵ درێ����ژهی ب �ه ژی���ان و گهشهسهندنی خۆی داوه .له ب���ازاڕی س�ه‌ره‌ک��ی (موگادیشو)، هه‌م‌ه ج��ۆره خ��وارده‌م�هن��ی تا نوێترین شته ئه‌لکترۆنیکیه‌کان پیشان دهدرێ��ت .درێژه به خه‌باتی خۆی دهدا و میلیشیاکان ئاسایش
دابین دهکهن .پێکهات ه ژێرخانه‌ییه‌کان وهک جاد‌ه له رووی چه‌ندایه‌تیه‌و‌ه لهگهڵ واڵتانی دراوسێ یه‌کسانه ،به‌اڵم خاوه‌ن کوالێتیه‌کی که‌متره .به پێی راپۆرتی بانکی جیهانی، دروستکردنی جاد‌ه بۆ بهشی تایبه‌تی به‌هۆی خه‌رجی زۆری جێبه‌جێکردن زۆر دژواره. پیشهی پڕداهات ،پهیوهندیه تایبهتیهکان بووه و ههوڵی خزمه‌تگوزاری ب�ه‌دال�ه و دانانی کافی نێت دراوه. له الیه‌کی ت��رهوه بان کی م��ۆن ،سکرتێری گشتی رێکخراوه‌ی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ده‌ڵ��ێ��ت :خه‌ڵک ل�ه س �ه‌ران��س �هری ئه‌فریقیا ل�ه برسێتیدا ب�هس�هر دهب���هن .تێکه‌اڵویه‌کی ک��اره‌س��ات��اوی ل�ه پ��ێ��ک��دادان ،نرخی ب �ه‌رزی م���ادد‌ه خ��وراک��ی�هک��ان و وشکساڵی ()11 م��ل��ی��ۆن م��رۆڤ��ی ل �ه دۆخ��ێ��ک��ی ت��راژی��ک��دا هێشتۆته‌وه .به مانگانه رێکخراوی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ه��ۆش��داری پێویستی داوه؛ ئێمه بۆ بهکارهێنانی وشه‌ی «قات و قڕی» ته‌حه‌مولمان کرد ،به‌اڵم چهند رۆژ له‌مه‌وبه‌ر به فه‌رمی ئهم راستی‌ه واته ده‌رکه‌وتنی قات و قڕیمان که به خێرایی رووی له هه‌ڵکێشان‌ه به فه‌رمی ناساند .ئهمه هۆشداریه‌ک‌ه ناتوانین نکۆڵی ل��ێ ب��ک�هی��ن .ه �هر رۆژه راپ��ۆرت��ی دڵته‌زێن له تیمه‌کانی رێکخراوی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان وه‌رده‌گرم .ئاوار‌ه سۆماڵیه‌کان که ران و بزنه‌کانیان به‌هۆی تینویه‌تیه‌وه لهناو چوون ،چهند ههفته به پێی پیاد‌ه بۆ وهرگرتنی هاریکاری به‌ره‌و کێنیا و ئیتیوپی له ج��وڵ �ه‌دان .ئ�هو هه‌تیوانه‌ی که دایکیان له‌ده‌ست داوه ،ته‌نیا تۆقێنراو و برسی ده‌ڕۆنه ناو واڵتانی بیانی. ئهم دواییه ژنێک دوای سێ ههفته سه‌فه‌ری دژوار ،چ����ووه ن���او ک�هم��پ��ی ئ��اواره‌ک��ان��ی رێ���ک���خ���راوی ن���هت���هوه ی �هک��گ��رت��ووه‌ک��ان له ( )140ک.م باشوری موگادیشو .حهلیمه عومه‌ر خه‌ڵکی هه‌رێمی (شبل‌ه سۆلفا)یه و سه‌رده‌مانێک ژنێکی ده‌وڵه‌مه‌ند بووه .ئه‌مڕۆ دوای سێ ساڵ وشکساڵی ،به زه‌حمه‌ت درێژه به ژیانی خۆی دهدات .له شه‌ش منداڵه‌که‌ی، چواریان گیانی له‌ده‌ست داوه .حهلیمه ده‌ڵێت: «هیچ شتێک له دنیادا لهوه خراپتر نیه که شاهیدی مردنی مندااڵنی خ��ۆت بیت به
هۆی دابین‌نه‌کردنی خوراکیان .من هیوام له دهست ده‌ده‌م». ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌وانه‌ی که ده‌گه‌ن‌ه که‌مپه‌کان، ه��ی��وای �هک ن��ی �ه .زۆرێ����ک ل���ه‌وان���ه دوای سه‌فه‌رێکی درێژخایه‌ن له واڵتانی وشکه‌وه، زۆر الواز ب��وون و زیاتر پێش ئ �هوهی دوب��اره هێز وهرگ��رن �هوه ،لهناو ده‌چ��ن .ئ�ه‌وان�هی که پێویستیان ب�ه چ��اودێ��ری پزیشکی ههیه، ده‌رمانیان بۆ نامێنێت .ئازاری ئهو پزیشکانه بهێنن‌ه به‌رچاوتان که ده‌بێ شاهیدی مردنی نه‌خۆشه‌کانی خۆیان بن به‌هۆی نه‌بوونی سه‌رچاوه‌کان. ئهم رووداوانه ئێمه وهک بنه‌ماڵه‌ی یه‌کانه‌ی م��رۆی��ی توشی ش��ۆک دهک���هن .ئاشکرایه که له جیهاندا خ��وراک هێنده‌ی پێویست ههیه ،هه‌ڵبه‌ت بارودۆخی ئابۆری خراپه .له هه‌مان کاتدا له سهردهمانی دووردا ته‌نانه‌ت له خراپترین دۆخ��دا ،ئه‌نگێزه‌ی دڵسۆزی و به‌زه‌یی له هاریکاری به مرۆڤه‌کان هه‌رگیز له‌رزان نهبووه. بۆ یارمه‌تیدانی خه‌ڵکی سۆماڵ پێویستی به یهک ملیار و ( )600ملیۆن دۆالره .تا ئێستا یارمه‌تیده‌ران نیوه‌ی ئهم بڕه‌یان داوه .بۆ پێچه‌وانه‌کردنی ره‌وه‌ندی ئێستا و بۆ به‌خشینی هیوا به ن��اوی مرۆڤایه‌تیه‌وه ،پێویستی به خه‌باتێکی گشتگیری جیهانی ههیه .جۆری یارمه‌تیه‌کان ده‌توانێ نهێنی بێت .ههر وهک ئهو یارمه‌تی‌ه ئاوارت‌ه مرۆڤدۆستانه‌ی پێشو له ئه‌ندونێزیا دوای سونامی یا هایتی بۆ به‌خشینی ه��اری��ک��اری زی��ات��ر .ت�هن��ان�هت له باشترین دۆخ��دا ،رهنگه ئهم یارمه‌تیان‌ه تێر نه‌کات .ئ�هم هه‌ڕه‌شه‌ی‌ه ههیه که نه‌توانین ته‌واوی پێویستیه‌کان دابین بکه‌ین. دۆخهکه به تایبه‌ت له سۆماڵ دژوارت���ره. پێکدادانی دوای��ی هه‌وڵه‌کانی هاریکاری خستۆت‌ه ژێر کاریگه‌ری خۆی .به‌رزبوونه‌وه‌ی ن��رخ��ی م����ادده‌ی خ��وراک��ی ب �ه شێوهیهکی ب �ه‌رف��راوان بۆت‌ه ه��ۆی کێشه‌ی ئابۆری بۆ خزمه‌تگوزاران و رێکخراوه‌کانی خه‌ڵک له ده‌زگای نێونه‌ته‌وه‌ییدا .دۆخهکه ئاڵۆزه ،بۆیه ده‌وڵه‌تی نیشتمانی ئینتیقالی سۆماڵ ته‌نیا به‌شێک له پایته‌خت وات ه موگادیشوی له بن کۆنترۆڵدایه .خهریکه لهگهڵ هێزه‌کانی
وه‌رگێڕان ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15
15
کورد له میدیا جیهـا‌نـیـیه‌کاندا کهجهکه هه‌واڵی سهبارهت ب ه قه‌ره‌یاڵن به‌درۆ خستهوه کۆما جڤاکێن کوردستان به لێدوانێک هه‌واڵی راگه‌یاندنه‌کانی تورک و ئێرانی به درۆ خستهوه که به‌رپرسانی ئێران ده‌ڵێن «م��وراد ق�ه‌ره‌ی�ڵان ،سهرۆکی کۆنسه‌ی بهڕێوهبهری کهجهکه گیراوه». ک�ه‌ج�هک�ه رای��گ�هی��ان��د ب �ه دڵنیایی ئهو ه�ه‌واڵ�ه درۆی���ه و هه‌ڤاڵی ئێمه ل�ه سهر ئ�ه‌رک��ی خ��ۆی�هت��ی .چاپه‌مه‌نی ت��ورک له کاتژمێره‌کانی سه‌رله‌به‌یانیدا هه‌واڵی س���هب���اره‌ت ب �ه ق���ه‌ره‌ی�ڵ�ان گ���ه‌ڕان���دهوه بۆ (ب���روج���ردی) ،س �ه‌رۆک��ی کۆمیسیۆنی سیاسه‌تی دهرهوه و لیژنهی ئاسایشی ئێران که وتبوی قه‌ره‌یاڵن له الیه‌ن یه‌کینه‌کانی س��ی��خ��ۆڕی ئ��ێ��م �هوه گ���ی���راون .ه �ه‌روه‌ه��ا ئاژانسی هه‌واڵنێریه‌کانی ئێرانیش هه‌مان هه‌واڵیان باڵو کرده‌وه. س���ه‌رچ���اوه‌ک���ان���ی ن��زی��ک��ی ()KCK دهس��ت��ن��ی��ش��ان��ی��ان ک���رد ک���ه ب���ۆ ئ���هوهی مه‌عنه‌ویاتی گه‌لی کورد له عه‌ره‌ف‌ه و ( )15ئابدا دابه‌زێنن ،ئهو هه‌واڵه‌یان باڵو کردۆته‌و‌ه و ئهمهش به‌شێک له شهڕی پیسکۆلۆژیک‌ه ک�ه ل�ه وه‌ه���ا کاتێکدا باڵوی ده‌که‌نه‌وه.
«هه‌وڵى دامه‌زراندنى هێزێکى ملیشایى له موسڵ ل ه ئارادایه» لهگهڵ ئه‌وه‌ى الیه‌نى کوردى و حکومه‌تى عێراقى له ب��اره‌ى جێگیرکردنى هێزێکى ه��اوب �هش��ى ک����وردى و س��وپ��اى ع��ێ��راق��ى ل�ه ن��اوچ�ه ک��ێ��ش�ه‌داره‌ک��ان��دا ڕێ��ک�هوت��ون، ب���ه‌اڵم ئێستا هه‌وڵێکى ت��ر ل �ه ئ��ارادای �ه بۆ جێگیرکردنى هێزێکى دیکه له ژێر ناوى ده‌وڵه‌تى یاسا که ئهمهش نیگه‌رانى الیه‌نه‌کانى موسڵى لێکه‌وتووه‌ته‌و‌ه و پێیان وای�ه هێزێکى ملیشیا دروس��ت ده‌کرێت. پارێزگارى موسڵ به په‌یامنێرانى راگه‌یاند داوای �هک��م��ان پێگهیشتووه س �هب��اره‌ت به پێکهێنانى هێزێکى تایبه‌تى سه‌ربازى به ن��اوى ده‌وڵه‌تى یاساو‌ه بۆ ش��ارى موسڵ. ئه‌سیل ئه‌لنوجه‌یفى وتویشیه‌تى ئێمه ئهو هێزه ڕه‌ت دهکهینهوه و پێمان وایه ئامانجی سه‌رهه‌ڵدانى هێزێکى ملیشیایه .هه‌رێم که‌مال ئاغا به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى موسڵى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان بۆ ده‌نگى ئه‌مه‌ریکا ده‌ڵێت پڕچه‌ککردنى هێزێکى دیکه له ده‌ره‌وه‌ى هێزى یاسایى کارێکى خ��راپ��ى لێده‌که‌وێته‌وه ،ئ �هم بیرۆکه‌یه‌ش سه‌رکه‌وتوو نابێت. پهکهکه ،به‌رپرسیارێتی ته‌قاندنه‌وه‌ی بۆری گازی ئێران ـ تورکیای گرت ه ئهستۆ
n
ه شاهیدی مردنی منداڵی خۆت بیت ه ک ه دنیادا کاره‌ساتبارتر لهو ه نی هیچ شتێک ل
(الشباب) و گروپی میلیشیای ئیسالمی بگهنه رێکه‌وتن بۆ مۆڵه‌تی گه‌یشتن به ئهو هه‌رێمانه‌ی له واڵت که له ژێر کۆنترۆڵی ئهم گروپانه‌یه .ئه‌گه‌ر رێکه‌وتن بکرێت هێشتا تێبینی به‌هه‌ندی ئاسایشی ده‌مێنێته‌وه. له هه‌مووی گرنگتر ،سۆماڵ پێویستی به
ئاشتیه .تا کاتێک پێکدادان له سۆماڵدا ه��هی��ه ،ن��ات��وان��رێ ب��ه ش��ێ��وهی �هک��ی ئ �هوت��ۆ به‌ره‌نگاری برسێتی بینه‌وه؛ مندااڵنێکی زیاتر توشی برسێتی دهب��ن و خه‌ڵکی زۆرت��ر بێ هۆکار ده‌کوژرێن و ئهم س��ووڕ‌ه نائه‌من‌ه به شێوهیهکی مه‌ترسیدار به‌رفراوان دهبێتهوه.
ب �ه پ��ێ��ی راپ���ۆرت���ی ه �ه‌واڵ��ن��ێ��ری ف �هڕهن��س��ا، حزبی کرێکارانی کوردستان له لێدوانێکدا بانگه‌شه‌ی ئهوه کرد که گریالکانی ئه‌وان ئهم هێڵه‌بۆریه‌یان کاتژمێر هه‌شتی شه‌وی پێنج شه‌مم‌ه ته‌قاندۆته‌وه. مه‌جید ب���وج���ارزاده ،وت�هب��ێ��ژی کۆمپانیای نیشتمانی گ���ازی ئ��ێ��ران ،رۆژی هه‌ینی رایگه‌یاند «ته‌قینه‌و‌ه له هێڵی ب��ۆری گاز ل �ه خ��اک��ی ت��ورک��ی��ا ب��ۆت�ه ه��ۆی راگرتنی ه���هن���ارده‌ک���ردن» .ئ �هم ته‌قینه‌و‌ه ل�ه خاکی تورکیادا رووی داوه و دوومین ته‌قینه‌وه‌یه که له‌م هێڵه‌بۆریه‌دا له یهک مانگی پێشوو رووی دهدات. ت����اران و ئ �هن��ک��ارا ل �ه س��اڵ��ی ()2006دا رێکه‌وتن‌نامه‌یه‌کی درێژخایه‌نیان واژو کرد که له سهر بنهمای ئهوه سااڵنه نزیک به ( )10میلیار م 3گازی سروشتی بۆ تورکیا هه‌نارد‌ه ده‌کرێت .م��اوه‌ی ئهم رێکهوتننامه ( )23ساڵه و رێژه‌ی گشتی هه‌نارده‌کردنی گاز له‌م ماوه‌دا ( )228میلیار م 3ده‌بێت.
بیروڕا
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
16
سیپان خالید
()15ی ئاب بوو ه گه‌ره‌نتی پاراستنی کوردستان ( )27ساڵ پێش ئه‌مڕۆ له ساڵی ( )1984شۆڕشگێڕی وه‌اڵمی ئهو قۆناغه بدرێته‌وه، ل��� ه ( )8/15ل���ه چ��ی��اک��ان��ی ب���اک���وری بۆ ئهمهش وه‌اڵمدانه‌وه‌ی یه‌که‌م له کونجی ک��وردس��ت��ان ل�ه ه���ه‌ردوو هه‌رێمی ب��ۆت��ان و زیندانه‌کانه‌وه ه��ات به‌تایبه‌تیش زیندانی بادینان شهڕی چه‌کداری ده‌ستی پێکرد ،به دیاربه‌کر ،ئهو کادیره پێشکه‌وتووانه‌ی له‌وێ سه‌رکه‌وتنی یه‌که‌مین چاالکی له ناوچه‌ی به چاالکیه‌کانیان سه‌لماندیان که شۆڕشی ئ���ه‌روه ،ئیتر بانگێکی ن��وێ ل�ه شۆڕشی کوردستان له که‌سایه‌تی ئه‌واندا به‌رده‌وامه، باکوری کوردستاندرا .تا ئه‌وکات شۆڕشی بۆیه ناوه‌کانی وهک م �ه‌زل��وم ،که‌مال و باکوری کوردستان شهڕی چه‌کداری تاقی خه‌یری و ده‌یانی وهک ئه‌وان بوونه نمونه‌ی ن�هک��رب��ووهوه ،چونکه ک�هس ب��اوه‌ڕی نهبوو به‌رخۆدان ژیانه .له‌سه‌ر ئهو بنهمایه پێویستی له بهرامبهر ده‌وڵه‌تی تورکی هاوپه‌یمانی دهکرد له دهرهوه وه‌اڵم بدرێنه ،له شاره‌کان ناتۆ شهڕی چه‌کداری به‌ڕێوه‌ببات ،بۆیه ده‌رفه‌تی وه‌اڵم��دان�هوه نه‌مابوو ،رێگایه‌ک ئ�ه‌وک��ات��ی��ش ئ��ه‌وان��هی ب �هخ��ۆب��اوه‌ڕ ن�هب��وون ههبوو ئه‌ویش شاخه‌کانی کوردستان بوو. ده‌یانوت پهکهکه شهڕی له‌ناوبردنی خۆی ل�ه‌دوای تێکشکانی راپه‌ڕینه‌کانی پالو و دهک��ات .به‌اڵم له راستیدا ئه‌گه‌ر ئه‌وکات دێرسیم ئیدی بێده‌نگی باڵی بهسهر باکوری هه‌تا زووت��ری��ش ب��زوت��ن�هوهی ئ��ازادی��خ��وازی واڵت ک��ش��ان��دب��وو ،ژم��اره‌ی �هک��ی ک���هم له کوردستان له باکور ده‌ستی به‌شه‌ڕ نه‌کردبوایه کورده‌کانی سهر سنوری باشوور چووبوونه له‌ناوده‌چوو یان دهبووه رێکخراوێکی پهنابهر ریزی بزوتنه‌وه‌ی بارزانی وه‌کوتر بێده‌نگ له لوبنان ،چونکه دوای کوده‌تای ( )12بوو .بۆیه له‌الیه‌ک سه‌ختبوو له‌الیه‌کیتریش ی ئه‌یلول و ده‌ستگیرکردنی ب �ه‌ه �ه‌زاران ده‌ره‌وه‌ی شهڕی چه‌کداری ده‌رفه‌تێکی تر ک���ادی���ر و ئ �هن��دام��ان��ی ئ���هو رێکخستنه بۆ کورد نه‌مابوو تاکو گوزارشتی پێ له‌خۆ شۆڕشگێڕه ،ئینجا ده‌ت��وان��را به‌هه‌ڵوێستی بکات .بۆیه ئهم ههنگاوه بوێره لهگهڵ خۆی
په‌رله‌مان و گرفتی سوته‌مه‌نی؟
ستاره عارف *پ�ه‌رل�هم��ان��ی ک��وردس��ت��ان م���اوه‌ی دوو رۆژ بۆ شه‌رمه‌زارکردنی تۆپبارانی سنوره‌کانی هه‌رێم له‌الیه‌ن ئێرانهوه کۆبونه‌وه ،ده‌ره‌نجامی ک��ۆب��ون�ه‌وه‌ک��ان��ی��ش ته‌نیا ل �ه ئاستی قسه‌دا ب��وو ک���ردار و هه‌نگاوی هێنده‌ی چاالکی تاک و ت�ه‌رای رێکخراو و گروپه‌کانی ئهم هه‌رێمه‌یشی به دوادا نه‌هات ،تۆپبارانکردنی س��ن��وره‌ک��ان ل�ه ساڵی ()2007هوه ل�ه دژی خه‌ڵکی هه‌رێمی کوردستان به‌رده‌وامه ،به پێی یاسا و رێککه‌وتن‌ه نێوده‌وڵه‌تی و ده‌ستوری عێراقیش ئهمه پێشێلکردنی سه‌روه‌ری هه‌رێمی کوردستانه و دروستکردنی مه‌ترسیی‌ه له‌سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کورد له‌م هه‌رێمه‌دا، تا ئێستا زۆرترین زیانی گیانی و ژیانی و ژینگه‌یی لهو ناوچانه که‌وتون. *ل���ه دوا ک��ۆب��ون �هوهی��ان��دا پ�ه‌رل�هم��ان��ت��اران��ی ئۆپۆزسیۆن له بهرامبهر قه‌یرانی سوته‌مه‌نی داوا دهک �هن سهرۆکی حکومه‌ت و وهزی��ری
سامان‌ه سروشتیه‌کان بێنه به‌رده‌م په‌رله‌مانتاران بۆ لێپرسینه‌وه ،نه‌بونی سوته‌مه‌نی قه‌یرانی دروستکردو‌ه و خه‌ڵک هه‌موو ساڵێک توشی ده‌بێت و پێویست دهکات ،به‌رپرسان بانگهێشت ب��ک��رێ��ن و ل��ێ��ی��ان ب��پ��رس��رێ��ت�هوه و ورده‌ک����اری قه‌یرانه‌ک‌ه به خه‌ڵک بگه‌یه‌نن ،به‌اڵم ئهوهی زۆر جێگه‌ی سه‌رسوڕمان‌ه له دوای دوو رۆژ کۆبونه‌وه‌ی بێ ئه‌نجامی په‌رله‌مان له‌سه‌ر تۆپبارانه‌کان ،فراکسیۆنه‌کانی ئۆپۆزسیۆن داوایه‌کی وایان ههیه که هێشتا هیچیان بۆ راوه‌ستاندنی تۆپباران نه‌کردوه ،ئه‌گه‌رچی به سوته‌مه‌نیکردنی سنوره‌کان و ئاواره‌بونی سه‌دان م��اڵ و شه‌هید و برینداربونی هاواڵتیان و سوتانی ژینگه و ئاژه‌ڵ و سروشت زۆر له پێش قه‌یرانی سوته‌مه‌نیه‌وه‌یه ،ههرچهنده سوته‌مه‌نی به‌شێکی سهرهکی ژیانی خه‌ڵکی لهسهره. *له14ى شوباتى ()2009دا رێکه‌وتننامه‌یه‌ک ل��ه ن��ێ��وان ح��ک��وم �هت��ى ه��ه‌رێ��م‌و ک��ۆم��ارى ئیسالمى ئێران مۆرکرا له پێناو راوه‌ستاندنى تۆپبارانکردنى خاکى هه‌رێمى کوردستان ،به‌اڵم ههر دواى چهند رۆژێک ئهو رێکه‌وتننامه‌یه شکێنرا و بۆردومانکردن تا ئێستاش به‌رده‌وامه، به پێى رێکه‌وتننامه‌ک‌ه ئێران به‌ڵێنى دا ناوچه گوندنشینه‌کان تۆپباران نه‌کات. *باڵوبونه‌وه‌ی ئهو ده‌نگ و هه‌وااڵنه‌ی که حکومه‌ت و سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێمی کوردستان خۆیان ئاگاداری تۆپبارانه‌کانن و له ماوه‌ی راب�����ردودا ئ���اگ���اداری ئ �هو ه���ه‌وااڵن���هش بوین له رێگهی تۆڕی فه‌یسبوکه‌و‌ه ئاشکرا بون وت��را به‌رپرسانی ه�ه‌رێ��م خ��ۆی��ان ئ��اگ��ادارن و رێککه‌وتنیان لهگهڵ ئێران و تورکیا ههیه بۆ دۆزینه‌وه‌ی پێگه‌ی گریال ،ئهمانه تا چهند راس��ت��ن بابه‌تێکی ت���ره ،ب���ه‌اڵم فراکسیۆنی
گ��ۆڕان و ئه‌وانی تر به دوای��دا نه‌چون و ئهم هه‌وااڵنه‌یان یه‌کالیی نه‌کرده‌و‌ه و هه‌ڵوێستیان ن �هب��وو؟ ب��ۆچ��ی م���اوه‌ی دوو ههفته زی��ات��ره تۆپباران‌ه له روماڵکردنی راگه‌یاندن زیاتر که هه‌موو که‌ناڵه‌کان ده‌یکه‌ن ئاگاداریه‌کی تر ن��اده‌ن و ههوڵی پراکتیکی بۆ راوه‌ستاندن و ئیدانه‌کردنی ن��اده‌ن ،بۆچی ده‌نگیان نه‌خسته پاڵ ده‌نگی رێکخراوه‌کان بۆ بایکۆتکردنی کااڵی ئێرانی و تورکی و به خه‌ڵکیان نه‌وت بڕژێن‌ه سهر شه‌قام و ئهم سوکایه‌تی‌ه به گه‌لی کورد په‌سند مه‌که‌ن؟ *ب��ۆچ��ی ل�ه پرسه نه‌ته‌وه‌ییه‌کاندا گ��ۆڕان هه‌ڵوێستی لێڵه؟ ،هۆکار چیه ئه‌ویش وهک یه‌کێتی و پ��ارت��ی و سۆسیالست و حزبه ئیسالمیه‌کان دڵی تورکیا و ئێران راده‌گرێت و رێگه نادات له راگه‌یاندنه‌کانیشیدا دژایه‌تی ئهم دوو ده‌وڵه‌ت‌ه بکرێت؟ ،ئایا پێویست نهبوو پشتگیری له چاالکی گریال و پ �ه‌ژاک و کورد له ههر سێ پارچه‌که‌ی تر بکات که ئێستا رۆژی ئهو خه‌باته‌یه؟ ،سااڵنێک‌ه باس له بێ رۆڵی ده‌سه‌اڵت ده‌که‌ین و تا راده‌یه‌کی زۆریش ئاشناین به هه‌ڵوێست و په‌یوه‌ندیه‌کانیان، ئیسالمیه‌کانیش به هه‌مان شێوه پارچه‌یه‌کن له ئێران و تورکیا نمونه‌ی زیندوش ئاشکرا بونی هاوکاری بزوتنه‌و‌ه بوو لهگهڵ ئێران و دژ به گریال له ک��وژران��ی ته‌حسینی مه‌ال عه‌بدولعه‌زیز ئه‌ی له‌م باره‌یشه‌و‌ه گۆڕان ههر بێ ده‌نگی بژارده‌یانه؟ رووکردن‌ه گۆڕان وهک ئۆپۆزسیۆنێکی سهرهکی لهو روانگه‌یه‌وه‌ی‌ه که چ��اوی هیواکان لهوانه و خه‌ڵکیش قه‌یرانی سهرهکی ههیه و ئیدی بۆ ده‌سه‌اڵت ناڕوانن. Stare_arif@hotmail.com
کۆمه‌ڵێک ده‌ستکه‌وتی به‌ده‌ستهێنا. بێگومان زۆر قسه و نوسین س �هب��اره‌ت به‌شه‌ڕی چه‌کداری پهکهکه کراوه ،خودی رێ��ب�ه‌رای�هت��ی پ�هک�هک�هش زی��ات��ری��ن قسه‌ی له‌سه‌ر ک��ردوه ،چونکه خ��ۆی ئافرێنه‌ری ئهو قه‌ڵه‌مبازیه‌یه ،بۆیه دووب��اره پێناسهی ره‌وایه‌تی ئهم شهڕه ناکه‌مه‌وه ،لهبهر ئهوهی شهڕی پاراستنی گه‌لێکه ،لهوانهیه ئه‌گه‌ر ئهو شهڕه نه‌بووایه ئه‌مڕۆ شتێک به‌ناوی ک��ورد ل�ه کورستان م��ان �هوهی سه‌ختبوو، چونکه ل�ه باشوریش ئ�هگ�هر هه‌ڵه‌کانی سه‌دام نه‌بووایه زه‌حمه‌تبوو بهو شێوازه‌ی له شه‌ڕدا به‌ڕێوه ده‌چوو شتێکمان ده‌ستبکه‌وێت. لهبهرئهوه ب �ه‌رده‌وام شیکار کردن و ئه‌نجام ده‌رخستن له‌شه‌ڕی گه‌ریالیی که پهکهکه به‌درێژایی ( )27ساڵه به‌ڕێوه‌یده‌بات جێگای تێڕامانه. ئ���هگ���هر ل���هس���ه‌ره‌ت���اوه الی���هن���ی ف��ک��ری و ئایدیۆلۆژی و ئیراده‌یه‌کی به‌تین نه‌بوایه، مه‌حاڵ ب��وو بتوانرێت ش�ه‌ڕ ده‌ستپێبکات، بۆیه له ده‌ستپێکردنی شه‌ڕدا رۆڵی به‌ڕێز
ئۆجه‌الن دیاریکه‌ره ،دواتر ئه‌گه‌ر که‌سایه‌تی وهک فه‌رمانده عگید «مه‌حسوم قۆرقماز» نه‌بووایه خۆ رزگارکردن له شێوازی شهڕی کالسیکی ک��ورد سه‌ختبوو ،بۆیه رۆڵی فه‌رمانده عگید له چه‌سپاندنی بنه‌ماکانی ش�����ه‌ڕی گ���هری�ل�ای���هت���ی ل �هک��وردس��ت��ان��دا دیاریکه‌ره .ههڵبهته ناتوانرێت رۆڵی هه‌موو ئه‌وانه‌ی گیانیانفیدا کردوه له‌بیر بکه‌ین، چونکه ب�ه ه����ه‌زاران ک�هس��ی ق��اره‌م��ان له ههر چوارپارچه‌ی کوردستان له ئه‌رته‌شی گه‌ریالدا گیانیان به‌خت کرد. ئ��هگ��هر ل �هم �هی��دان��ی گ �هری�لای��ی��دا چهند دهس��ت��ک �هوت��ێ��ک ب���اس ب��ک �هی��ن ،ئ �هوی��ش دروس��ت��ب��وون��ی ئه‌رته‌شێک ل�ه ژن���ان ،ئهو ژن�هی کهس به‌هیچی ن�ه‌ده‌ژم��ارد و هیچ به‌شداریه‌کی ئه‌وتۆی له بزوتنه‌وه‌کانی تردا نهبوو ،ئه‌مجاره نه‌ته‌نها بووه خ��اوهن رۆڵ، به‌ڵکو ب��ووه خ���اوهن ئه‌رته‌شێکی تایبه‌ت به‌خۆیی و خاوه‌ن هه‌زاران گه‌ریال و به‌ئیراده و تواناکارییه‌کانی دهزان��ێ��ت شه‌ڕبکا و به‌ڕێوه‌شبچێت ،له‌الیه‌کیتر ئه‌رته‌شێک
ل�ه هێزی تایبه‌ت و بتوانێت گه‌وره‌ترین چاالکی گیانبازی بکات لهناو جه‌رگه‌ی دوژمن ،شه‌هید زیالن بۆ ئهمه گه‌وره‌ترین نمونه‌یه. هه‌مانکات له دوای ئ �هوهی له باکوری کوردستان به بهردهوامی ئاستێکی به‌رزی له‌شه‌ڕدا نیشانداوه ،تێکشکانی تورکیاش له شهڕی زاپ له ( )2008باشترین به‌ڵگه‌یه. به‌هه‌مان ئاست ئافراندن و بهڕێوهبردنی هێزی پاراستنی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،ئه‌ویش ل �هگ �ه‌ڵ ئ���هوهی رووچ��وون �هت �ه ن��او خاکی رۆژهه‌اڵت ،به‌هه‌مان شێوه‌ش له ناوه‌ڕاستی مانگی رابردوو توانیان شکۆدارترین داستان ل�ه تهمهنی قه‌ندیلدا ت��ۆم��ار ب��ک�هن ،ئهو داستانه‌ی قه‌ندیل سه‌رچاوه‌که‌ی له ()15 ی ئاب هه‌ڵده‌قوڵێ و ئه‌وا ده‌نگی تفه‌نگی عگید ب��وو پێش ( )27س��اڵ ،ده‌نگی له قه‌ندیل ده‌بیسترا .بۆیه ئێمه بهو گولله‌یه‌ی به‌ر له ( )27ساڵ له شاخه‌کانی باکور ته‌قێنرا ،ئه‌مڕۆ بوه‌ته گه‌ره‌نتی پاراستنی کوردستان.
پرۆژه‌ى لێبوردنى گشتى کاتى خۆیه‌تى
هاوژینى مه‌عره‌ز
«گه‌ر له ههر جێگه‌یه‌ک دا فێرگه‌یه‌ک ێ که‌م دهبێتهوه» بکرێته‌وه ،زیندان فه‌یله‌سوفێک گه‌ر له ههر تاکێکى ئهم کۆمه‌ڵگای‌ه به‌هه‌موو چین و توێژه‌کانیه‌و‌ه بپرسین زیندان چیه؟ ئه‌وا یه‌کسه‌ر دهگهڕێتهوه بۆ ئهو ده‌رئه‌نجامه‌ى که زیندان ئهو شوێنه‌ی‌ه تاوانبار و بێتاوان به یهک چاو تێڕوانینیان بۆ ده‌کرێت ،ئه‌مڕۆ له کوردستان به هه‌زاره‌ها کهس له زینداندان، گه‌ر به وردى سه‌رنج بده‌ین پێم وابێت رێژه‌ى ب�هن��دگ��راوان نزیک دهبێتهوه له پێنج ه �ه‌زار که‌سێک ،بۆیه ئ�هگ�هر ئێمه ب�ه وی��ژدان �هوه سه‌رنجێک لهو هه‌زاران بهندکراوه بده‌ین ئه‌وا وهک ئ �هوه وای �ه ل �هم ه�ه‌رێ��م�هدا پێنج ه �ه‌زار خێزان له ژووره‌ک��ان��ى زینداندا ب��ن ،بێگومان ئ�هم�هش ئ���هوه ده‌گه‌یه‌نێت ب�ه‌ه��ۆى هه‌بوونى زیندانیانه‌و‌ه پێنچ ه�ه‌زار بنهماڵه به‌جۆرێک ل�ه‌ج��ۆره‌ک��ان ل�ه دهس �ه‌اڵت��ى ب�ه‌ڕێ��وهب��ردن��ى ئهم
واڵته زویرن ،له‌کاتێکدا ههر بنهماڵهیهک له‌م هه‌زاران مندا ڵ له نازى دایک و باوک بوون کوردستانه‌دا خاوه‌نى ده‌یان قوربانی‌ه به شه‌هید و له‌هه‌مان کاتیشدا زۆرج��اران به‌هۆى سزاى و که‌مئه‌ندام و چى و چیه‌وه ،به‌دڵنیایه‌و‌ه ههر به‌ندکراوانه‌و‌ه حاڵه‌تى جیابونه‌وه‌ى خێزان دروست ئهم بنه‌مااڵنه‌ى کوردستانیشن که ئێستاکه بووه که بێگومانم ئێوه‌ش باش دهزانن له وه‌ها خ��اوهن��ى س �هروهری �هک��ان و ده‌ستکه‌وته‌کانى حاڵه‌تێکدا شیرازه‌ى خێزان چى بهسهر دێت و ئه‌مڕۆن که مرۆڤ دهتوانێت به ئازادى بیروڕا له‌پاش ئ�هوهش کۆمهڵگه ب�ه‌ره‌و چ الدانێک ده‌ربڕێت و هاتوچۆ بکات وهک ئ �ه‌وه‌ى که ده‌چێت. ده‌یه‌وێت ،بۆیه ئێمه وهک زیندانیان به مافى لهو گرتوه‌خانانه‌ى که پێیان ده‌وترێت چاکسازى ره‌واى خۆمانى ده‌زانین که ئهوه به‌بیر ئێوه‌ى چ مه‌نتیق‌ه ته‌نها دوو توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى خ��اوهن دهس �ه‌اڵت بهێنینه‌و‌ه و بڵێین سه‌رۆک بوونى هه‌بێت بۆ ( )1000-900به‌ندکراو؟ و جێگره‌کانى په‌رله‌مانى به‌ڕێز ،ئه‌ندامانى ئاخر چ��ۆن و به چ پێوه‌رێک ت��وان��راوه دوو ێ له ئازار و میحنه‌تى ئهو هه‌زار نێو په‌رله‌مانى به‌ڕێز ،ئێوه به‌ده‌نگى ئێمه و کهس گو بنه‌ماڵه‌کانى ئێمه بونه‌ت‌ه نوێنه‌رى گهل ،بۆیه کهسه بگرێت که دنیایه‌ک موعانات لهو پێویسته وهک چۆن له کاتى هه‌اڵمه‌ته‌کانى دیوو رۆحیه‌و‌ه خۆى حه‌شار داوه؟ که له‌راستیدا هه‌ڵبژاردندا ئێمه‌تان له‌یاد بوو بۆ مسۆگه‌ر خۆى واپێویست دهکات النى که‌م ههر ()25 ک��ردن��ى ده‌نگه‌کانتان وه‌ه���ا له‌ئێستادا ههر زیندانى توێژه‌رێکى بۆ دابنرێت ،یان ده‌پرسم ئێمه‌تان له‌بیر بێت و به‌کاتى ئه‌وه‌ى بزانن که ئایا ده‌کرێت له ژورێکى ته‌نها ( )80مه‌تریدا لێبوردنێکى گشتى بۆ ئێمه‌مانان ئه‌وپه‌ڕى ( )60ک�هس به‌ند بکرێت؟ ئێوه دهزان��ن ئهو گهڕانهوهیه بۆ نێو به‌نه‌ماڵه‌کانمان و جارێکى به‌ندکراوان‌ه تێکه‌ڵه‌یه‌ک‌ه له خه‌ڵکانى جیاواز تر ده‌ستهێنانه‌وه‌مان بهسهر منداڵ‌ه بێنازه‌کانماندا له ته‌مه‌ن و بیرکردنهوه و شێوازى تاوانباریان مایه‌ى ژیانه ،خۆشتان باش دهزانن که ماوه‌ى و ج��ۆرى حکومه‌که‌یان ،بێگومان ل�هم شێوه چ��وار ساڵه پ��رۆژه‌ى یاساى لێبوردنى گشتى ژیانه‌شدا به‌ندینخان‌ه نه‌ک نابێت‌ه شوێنێک ێ نهکراوه .له‌کاتێکدا که ئێوه له ئێمه بۆ چاکسازى ،به‌ڵکو دهبێته فێرگه‌یه‌ک بۆ جێبه‌ج باشتر دهزانن که هیچ شه‌فافیه‌ک له بوارى ت��اوان��ک��ارى ،چونکه بیناى چاکسازییه‌کان یاسا و شێوازه‌کانى دادگا و ماوه‌ى حوکم له‌م وهک پێویست نین. هه‌رێمه‌دا له‌چ ئاستێکدایه؟ ئێوه له‌ئێم‌ه باشتر له کۆتاییدا داوا له به‌ڕێزتان ده‌که‌ین که پرۆژه‌ى لێبوردنى گشتى کاتى خۆیه‌تى و به هه‌زاران له هه‌قیقه‌تى ئهم نیشتمانه دهزانن!! وهک یه‌کێک له به‌ندکراوان ده‌مه‌وێت لهو خێزان و بنه‌ماڵه‌ى زیندانیان ئاشت که‌نه‌وه، هه‌قیقه‌ت‌ه حاڵیتان بکه‌م که زۆرب�ه‌داخ�هوه له چونکه ئێمه هه‌موومان کوردین و کوردیش گرتووخانه‌کاندا که‌سانێک هه‌ن له کاتێکدا به‌لێبورده‌یى و د ڵ فراوانى به‌ناوبانگه ،به‌تایبه‌ت گرتوخان‌ه به‌چاکسازى ناوده‌برێت ،بۆ نمونه له‌م مانگى پیرۆزى ره‌مه‌زانه‌دا ،ئومێدیش ده‌که‌م نه‌خۆشى ده‌روون����ى و جه‌سته‌یى و ب�هس�ه‌دان که نوسینه‌که‌م به‌هه‌ند وه‌ربگرن له‌پێناو به‌ره‌و کێشه‌ى کۆمه‌اڵیه‌تى ،ئهمه جگه ل �ه‌وه‌ى به پێش بردنى کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى ته‌ندروستدا.
کاتى ئهو ه هاتووه (باکور ،باشور ،رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا) به فه‌رمى ناوببرێت
کامه‌ران گوڵپى
له دواى پرۆسه‌ى ئ��ازادى عێراق له ساڵى ()2003وه گ���ه‌الن���ى ع���ێ���راق ده‌رگ�����اى به‌کارهێنانى زۆر زاراوه‌ى ل��ێ وااڵک���را ک �ه پێشتر لێى ق �ه‌ده‌غ �هک��راب��وو ،ه��هر له ب�هک��اره��ێ��ن��ان��ى ن���اوى گ����ه‌ڕه‌ک و ش�ه‌ق��ام و ب��گ��ره شوێنى په‌رستنه‌کان ت��ا ده‌گ��ات�ه س �هر ن��اوى تاکى ئ �هم واڵت �ه که مافێکى سه‌ره‌تایى خۆیه‌تى .هه‌رێمى کوردستانیش ئ�ه‌وک��ات به (شمال الجیب) ن��او دهب��را له ده‌زگا فه‌رمیه‌کانى حکومه‌تى عێراقدا ،ئهم زاراوه‌ی �ه ب �ه‌رده‌وام له دواى رووخانى رژێمى به‌عسیشه‌وه له سه‌رده‌مى حاکمى مه‌ده‌نى ئه‌مریکى (پۆڵ بریمه‌ر)دا به هه‌مان شێوه
به‌کار ده‌هێنرا تا دواج��ار خه‌مخۆرانى تازه نه‌فه‌سى سیاسى له هه‌رێمدا داکۆکیان کرد که ده‌بێت چیتر زاراوه‌ی (شمال الجیب) به‌کار نه‌هێنرێت و له بری ئهو ناوه ده‌بێت به هه‌رێمی کوردستان ناو ببرێت و کاریش له‌سه‌ر ئهم چه‌مکه کرا تا دواجار به فه‌رمی جێگیر کرا و سه‌پێنرا! مه‌به‌ست له بهکارهێنانی زاراوه‌ی (شمال ال��ع��راق) ته‌نها لهبهر ئ �هوه ب��وو که کهس نه‌ڵێت نه‌ته‌وه‌یه‌ک ههیه به ناوی کوردهوه واته خاکی عێراق هه‌موی یهک پارچهیه و س���هروهری هه‌موو تاکێک له به‌غدای پایته‌خته‌وه دیاری ده‌کرێت! بۆ ئ��هوهی دۆزی ره‌وای گه‌له‌که‌مان له قاڵب ب��درێ��ت و به‌شتێکی الوه‌ک���ی سه‌یر بکرێت ل �ه الی���هن واڵت��ان��ی دهرهوه .بۆیه دهس��ت��ه‌واژه‌ی (هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان) زۆر ب��وێ��ران�ه ل�ه دهس��ت��وردا چه‌سپا و ته‌نانه‌ت هاواڵتیانی دانیشتوی ناوه‌ڕاست و باشوری ع��ێ��راق کاتێک پرسیاریان لێده‌کرێت به وشه‌ی کوردستان وه‌اڵم ده‌ده‌نه‌وه له کاتێکدا هه‌مان هاواڵتی کاتی خۆی کوردستانى به (شمال) ناو ده‌برد! لێرهوه ده‌رده‌که‌وێت که ئهو دروشمانه‌ی که له‌سه‌ر ئاستی شه‌قام و هاواڵتیان به‌کار ده‌هێنرێت به زیندویی ده‌مێننه‌وه ،نه‌ک ئهو دروش��م و ده‌سته‌واژانه‌ی که سیاسه‌ت
ده‌یانسه‌پێنێت ،چونکه ههر دروشمێک مانی خۆی له‌ده‌ست بدات مه‌حاڵه سه‌پاندنی به شێوهیهکی سیاسی ،چونکه خۆڕسکی ناو دروشم له‌وه‌دایه که بۆ مه‌به‌ستی یه‌که‌مجار داڕێژراوه. قه‌ڵه‌میش کاتێک مانای پیرۆزی خۆی له‌ده‌ست نادات که راستیه‌کان وه‌کو خۆیان بنرخێنێت و رهخنهی بنیاتنه‌رانه‌ش ئاراسته‌ی دهس������ه‌اڵت ب��ک��ات ب���ۆ چ���اره‌س���ه‌رک���ردن���ی که‌موکورتیه‌کان دور ل�ه بیری ته‌سکی (ح��زب��ی) و م �ه‌رام��ی ت��اک�ه ک �هس��ی ،بۆ ئهوهی نه ده‌سه‌اڵت نوسه‌ر به دوژمن بزانێت و نه نوسه‌ریش به‌چاوی دوژمنه‌وه سه‌یری ده‌سه‌اڵت بکات .لێرهوه ده‌توانین بڵێین نوسه‌ر ده‌بێت چاوساغی بڕیار به‌ده‌ست له الیه‌ک و گه‌یاندنی گله‌یی و گازنده‌ی میلله‌ت به ده‌سه‌اڵت له الیه‌کی ترهوه ده‌بێت! ک���وردس���ت���ان���ی گ������هوره خ���هون���ی ه �هم��وو کوردێکی دڵسۆزه به خاک و نیشتمان، له فه‌رهه‌نگی ک��ورددا شۆڕش زۆر کراوه و قوربانی زۆریش لهو پێناوه‌دا به نیشتمان به‌خشراوه شۆڕشه‌کانیش چونکه خۆڕسک بوون ،ههمیشه له پێناو به زیندوو راگرتنی ن���هت���هوهی ک����ورددا خ �هب��ات ک����راوه دژ به داگیرکه‌رانی سه‌ربازی و نمونه‌ی به‌رخۆدان و کۆڵنه‌دانیان بۆ نه‌وه‌کانی دوای خۆیان جێهێشتوه.
کاتێک که نه‌خشه‌ی نوێ داڕێژرایه‌وه له الیه‌ن داگیرکه‌ره زلهێزه‌کانه‌وه کوردستانی گهوره وهک دیاری و به‌خششێک دابه‌شکرا بهسهر چ��وار ده‌وڵه‌تی دراوسێی یه‌کتردا، ئیتر داکۆکی ک��ردن له الی�هن ه�هر چوار واڵت �هوه له بێده‌نگ ک��ردن و راگواستن و کوشتنی هاواڵتی به ک��ورد به مافێکی ره‌وا سه‌یر دهکرا له الیه‌ن زلهێزه‌کانه‌وه بۆیه گه‌لی کوردیش به‌رده‌وام له خه‌بات و شۆڕش ک��ردن نه‌پساوه و ب��ه‌رده‌وام ویستویه‌تی که ده‌نگی مه‌زڵومیه‌تی خۆی به جیهانی دهرهوه بگه‌ێنێت. ئێستا که کوردستان ه�هر داب�هش��ک��راوه و ههر چوار واڵتیش به‌رده‌وام له به‌ره‌نگاریدان بۆ دژایه‌تیکرنی نه‌ته‌وه‌ی کورد ،ته‌نها له بهشی باشوری ئهم نیشتمانه گه‌وره‌یه که به هه‌رێمی کوردستان ناسراوه ئازادیه‌کی خ��ۆب �ه‌ڕێ��وهب �هری ه�هی�ه ک �ه خ���ودی ک��ورد هه‌ڵسوڕێنه‌ری ک��اروب��اری خۆیه‌تی لهناو خۆیدا ،به‌اڵم لهبهر که‌م ئه‌زمونی له شێوازی به‌ڕێوه‌بردندا ههر جاره و توشی گرفتێک ده‌کرێت دوایین گرفتیش تۆپبارانکردنی سنوره‌کانی ئهم هه‌رێمه‌یه. ده‌سته‌واژه‌ی (باشور ،باکور ،رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا) که له به‌کارهێناندا له ده‌زگاکانی راگ �هی��ان��دن��دا ت�هن��ه��ا ل �ه ب �هش��ی ب��اک��وری کوردستاندا ده‌بیسرێت و ده‌بینرێت ،ئێستا
خۆشبه‌ختانه له باشوری کوردستانیش له روپ���ه‌ڕی رۆژن��ام �ه ئه‌هلی و ئ��ازاده‌ک��ان��دا ده‌بینرێت که ئهمهش ئاماژه‌یه‌کی باشه بۆ ئاوێته بوونی بیری (یهک نه‌ته‌وه‌یی) له ههر چوار پارچه‌ی کوردستانی یهک پارچه‌دا! پێموایه دوای ئهو ته‌وژمی گۆڕانکاریانه‌ی ک�ه ل�ه ن��اوچ�هی رۆژه �ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت��دا رویاندا ده‌بێت حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان هه‌نگاوێکی ستراتیژیانه هه‌ڵگرێت له‌م روان��گ �هی �هوه ک�ه ئ�هوی��ش ب�ه بهکارهێنانی (ب��اک��ور ،ب��اش��ور ،رۆژئ���اوا و رۆژه���ه‌اڵت) بۆ ئاماژه پێکردنی ههر چوار پارچه‌که، به بهکارهێنانی ئهو زاراوانه دۆزی ره‌وای گه‌له‌که‌مان ب �ه‌ره‌و پێشتر ده‌چێت! چونکه ئه‌مه‌ریکا وت��ی «دهب��ێ��ت دیموکراسی له عێراقه‌وه نمونه بێت بۆ هه‌موو واڵتانی تر». وهک��و هه‌نگاوێکی سه‌ره‌تایی له کۆنگره رۆژن��ام�ه‌وان��ی�هک��ان��ی به‌رپرسانی هه‌رێمدا پێویسته به بهکارهێنانی ئهو زاراوانه ئاماژه به ههر چوار پارچه‌که بکهن ،ههر وهک چۆن وشه‌ی هه‌رێمی کوردستان زۆر قورس بوو بهسهر دڵی دوژمنان ،ئێستاش بۆ ئهم ههنگاوه دهب��ێ��ت چ��اوه‌ڕێ��ی دهس��ت خۆشی که‌سانی تر نه‌بین ،چونکه (ماف ده‌سێنرێت، نادرێت)! بهو پێیه‌ی ئهم ده‌سته‌واژه و زاراوانه داوایه‌کی
جه‌ماوه‌رین بۆ به‌هێزکردنی پێگه‌ی کورد له هاوکێشه سیاسیه‌کاندا وا پێویست دهکات که ئهم هه‌له به‌هه‌ند وه‌ربگیرێت له الیه‌ن به‌رپرسانی هه‌رێمه‌وه ،چونکه قۆناغه‌که زۆر له‌باره و شۆڕشه مه‌ده‌نی و دیموکراسیه‌کان ئه‌مریکا و ئه‌وروپا پشگیریان لێده‌که‌ن. با وه‌کو سه‌ره‌تا تاقی بکرێته‌وه له به‌یاننامه و کۆنگره جه‌ماوه‌ری و رۆژنامه‌وانیه‌کاندا ئهو کاته ده‌رده‌که‌وێت که ئهم ده‌سته‌واژانه مافێکی س �ه‌ره‌ت��ای��ی ن �هت �هوهی��ی ک���ورده، باشوری کوردستانیش زیاترین و درێژترین و خوێناویترین شۆڕشیان ک��ردوه بهرامبهر ب �ه رژێ��م � ه ی���هک ل �ه دوای ی�هک�هک��ان��ی ده‌وڵه‌تی عێراق بۆیه ده‌بێت ده‌ستپێشخه‌ری هه‌بێت له روانگه‌ی فه‌رهه‌نگی زاراوه‌ی��ی کوردییه‌وه بۆ نه‌ته‌وه‌ی کورد ،چونکه ئهم ئاسته‌ی خه‌ڵکی ئهم هه‌رێمه‌ی پێگه‌یشتوه له ده‌سه‌اڵت و فه‌رمانڕه‌وایه‌تی و په‌رله‌مان و ح��ک��وم �هت ه���هم���ووی ب���ه ق��ورب��ان��ی و کیمیاباران و ئه‌نفال به‌ده‌ست هاتووه نه‌ک (ئیمتیاز و ته‌قدیر) ل�ه الی�هن��ی واڵتانی ترهوه به ئێمه به‌خشرابێت؟ بۆیه ده‌ڵێین ههر وهک شۆڕشه‌کانمان خۆڕسک بوون و به پشتیوانی میلله‌ته‌که‌مان بوون با به‌هه‌مان شێوه له بڕیاری مه‌ده‌نی و دیموکراسیشدا پشت و په‌نامان با ههر میلله‌ته‌که‌مان بێت نه‌ک واڵتانی بێگانه!
نه‌فه‌سێک نه‌ماو ه بۆ ئازادى ،توڕه‌م ...
سه‌الح مه‌حمود «ت������وڕه‌م» ل �ه خ���ۆم ،ل � ه م����رۆڤ ،ل ه سیستم ،ل �ه دهس����ه‌اڵت ،ل �ه‌وان �هی �ه بۆی ه تۆڕ‌ه بم نه‌فه‌سێک نه‌مابێت بۆ ئازادى، ئه‌شق ه�ه‌ڵ��گ��ی��راوه‌ت�هوه ،هه‌ساره‌که‌شمان ئه‌شق ب�هره�هم ناهێنێت .م��رۆڤ پارچ ه پارچ ه بووه .ئهو هه‌موو کتێبى فه‌لسه‌ف ه و ده‌روون����ن����اس و گ���ۆڤ���ار و رۆژن���ام��� ه و ب �ه‌رن��ام �ه‌ى ت �هل �هف��زی��ۆن��ى ...رۆژان��� ه ده‌رده‌چ����ن ت��ا که‌مێک ل �ه کێشه‌کانى مرۆڤ چاره‌سه‌ر بکهن ،به‌اڵم ل ه ئاست کێشه‌کاندا ده‌سته‌وه‌ستاو ماون ...خۆیان بوونه‌وه ب ه کێشه ،بگره نووسه‌ره‌کانیش که‌وتن ه داوه‌وه و دواجار کتێبه‌کانیش بۆ مرۆڤایه‌تى بونه‌و‌ه ده‌رد. ئ�هو مرۆڤه‌ى که خۆیان به پێشکه‌وتوو
دهزان����ن و ب��ان��گ�هش�ه‌ى ئ���هوه دهک���هن ک ه م��رۆڤ «ئه‌شره‌فى مه‌خلوقات»ه بگره نه‌ته‌نها سه‌رى ل ه خۆى تێکداوه ،سه‌رى ل ه هه‌موو زینده‌وه‌ره‌کانى گۆى زه‌وى تێکداوه و زنجیره‌ى لێکدانه‌بڕواوى گۆى زه‌وى ب ه خۆیشیه‌وه پچڕپچڕ کردوه .ئهم هه‌رێمه‌ى کوردستان ه به‌شێک ه لهو سیستم ه و سیستمى به‌رژه‌وه‌ندیخوازى مرۆڤ و دیارده‌کانى ئهم سیستم ه له هه‌رێمى کوردستان خۆى ب ه زه‌ق��ى ده‌رده‌خ���ات .هه‌واڵه‌کانى کوشتن و خۆکوشتن له شار و کۆاڵنه‌کانه‌وه دێن و نائومێدى و هه‌ناسه‌ساردى ل ه روخسارى ه��اواڵت��ی��ان دهب������ارێ ،گ �هن��ج��ان��ى واڵت خه‌مۆک بوون .په‌یوه‌ندى مرۆڤه‌کان بوه‌ت ه شکڵى ،رۆژانه مرۆڤه‌کان شکڵى خۆیان ب� ه قس ه ده‌م��ام��ک��داره‌ک��ان��ی��ان ،ماکیاج، ج��ل��وب�ه‌رگ و پ��ێ�لاوى ق��ۆن��ده‌ر‌ه ب���ه‌رز... ده‌رازێ��ن��ن�هوه .ه�هر رۆژه‌ى مۆدێلێک ل ه سه‌رجه‌م پێداویستییه‌کان ده‌گ��ۆڕن و بهم شێوه‌ی ه ژینگ ه که‌وتوه‌ت ه مه‌ترسییه‌وه و دواجار لهناو بردنى زینده‌وه‌ران ل ه الیه‌ک، ب��گ��ره م���رۆڤ ل � ه دواج����ار ن��ات��وان��ێ��ت بۆ خۆیشى لهو ژینگه‌یه‌دا بژى. مرۆڤه‌کان ب ه هۆى په‌یوه‌ندییه‌یان لهگهڵ ئامێره‌کان ورده ورده ل ه هه‌ست داده‌بڕێن و په‌یوه‌ندیی ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان رووى ل ه ق�هی��ران دای��ه ،ک �هس گ��وێ له کهس ناگرێت ،یا خود کهس هه‌ست به ده‌ردى کهس ناکات ،ته‌نانه‌ت مرۆڤ ب ه هۆى مامه‌ڵه‌ى ئامێریه‌کانیه‌و‌ه له هه‌ست دابڕاو‌ه و ئه‌فسونى منداڵى خۆى له‌ده‌ست داوه.
دڵه‌کان زۆر بچوک بوونه‌ته‌وه .شاره‌کان نیشتمانیان هه‌راج کردوه .ئهمهش بووه‌ت ه قه‌ره‌باڵغ بوون و گونده‌کان چۆڵ و ئهمهش هۆى ئه‌وه‌ى ک ه هه‌رێمى کوردستان هیچ ب��وه‌ت � ه ه��ۆى ئ���ه‌وه‌ى م���رۆڤ ل � ه ژینگ ه ک��ات ئ��ی��راده‌ى ل�ه‌ده‌س��ت خ��ۆی��دا نهبێت و دوور بکه‌وێته‌و‌ه و نه‌توانێت ژینگه‌یه‌کى بازرگانه ب ه ناو سیاسییه‌کان ک ه سیاسه‌ت سروشتى ب ه چاوى خۆى ببینێت و ئه‌وه‌ى ل ه ب ه هونه‌رى گیرفان پڕکردن لێکده‌ده‌نه‌وه، شاره‌کاندا رووبه‌ڕوى دهبێتهوه ئامێر‌ه ره‌ق و نه‌توانن ل� ه ب�ه‌رام��ب�هر ده‌ستدرێژیه‌کانى ته‌قه‌کانن ،دوکان و چواردیوار ،سه‌یاره و واڵتانى دراوس��ێ هه‌ڵوێست بنوێنن و ب ه بلۆک و کۆمپیوته‌رێک و ته‌له‌فزیۆنێک پێچه‌وانه‌ى هاواڵتیانیش کاتێک کاالى و قه‌ره‌وێڵه‌یه‌کى ره‌ق و ته‌ق ل ه هاواڵتیانى ئ��ێ��ران��ى وهک هه‌ڵوێستێکى ه��اوس��ۆزى بێزارى ئهم هه‌ریمه‌ى کوردستانه ل ه بێزاری و ه�����اوده‌ردى ب��زوت��ن �ه‌وه‌ى ئ��ازادی��خ��وازى له کات ه نادیاره‌کاندا خۆى له‌سه‌ر درێژ خۆیان ده‌رده‌ب��ڕن ،ده‌سه‌اڵت ب ه پێچه‌وانه‌ى دهک��ات .هاواڵتیانى ئهم هه‌رێم ه تووشى ویستى هاواڵتیان لهگهڵ بازرگانه‌کان سه‌رگه‌ردانى بوون و له نێوان پێکهاته‌ى بۆ پته‌وکردنى په‌یوه‌ندیی ه بازرگانییه‌کان ک�لاس��ی��ک�هک��ان��ى ک��ۆم �ه‌ڵ��گ��اى ک���وردى کۆ دهبێتهوه .ب�ه‌اڵى دهس�ه‌اڵت��داره‌ک��ان ل ه و ش�ه‌پ��ۆل��ى ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی��خ��وازى (م���ادى) کورد و خاکى کوردستانى داوه ،ئه‌وه‌ى و ئ �هخ�لاق � ه دی��ن��ی��ی �هک��ان س���ه‌رگ���ه‌ردان دهس�ه‌اڵت��دارى ت��ورک و ف��ارس و عه‌ره‌ب ده‌سوڕێنه‌وه و ل ه ناکۆکیدا ژیان دهکهن .ن��ای��ک�هن سیاسییه‌کانى ئێم ه ده‌ی��ک �هن. مرۆڤه به ناو رۆشنبیره‌کانیش نهیانتوانیوه هه‌فته‌ى دووج��ار لیژنه‌ى ئه‌منى لهگهڵ وهک م��ۆم��ێ��ک ب���ه‌رچ���اوى ه��اواڵت��ی��ان ئێران کۆدهبێتهوه ،به‌اڵم به چهندین مانگ روون��اک بکهنهوه و ئهمهش بێ هیوایى هاواڵتیان بۆ داواکارییه‌کانى خاک و ک��ردوه‌ت�ه دی��ارى بۆ هاواڵتیان یا ئ�ه‌وه‌ى واڵتى خۆیان هاتن ه ده‌نگ کهس واڵمى ک ه ههندێک قه‌ڵه‌م مه‌حکوم ب ه فرۆشان ن���ه‌دان���هوه .ج��گ� ه ل � ه دوژم����ن ک���هس ب ه کراون و ل ه کۆتاییدا ئهم دۆخ ه ئاڵۆزه‌شی گریالیه‌ک که بۆ ناسنامه‌ى ئازاد سنگى ن�هک��راوه‌ت�هوه .دهس�ه‌اڵت��داره‌ک��ان��ى هه‌رێمى خۆى به گولله‌و‌ه ناوه ناڵێت تیرۆریست، باشورى کوردستان بوونه‌ت ه ده‌سه‌اڵتدار و که‌چى هۆشیار زێبارى وهک کوردێک هیچ کات خزمه‌تیان به بنهما نهگرتووه و و وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ی عێراق هاوار دهکات و هه‌میش ه ئهو زهنییه‌ته زاڵ بووه ک ه چۆن بێ شه‌رمانه ده‌ڵێت :پارتى ژیانى ئازادى سه‌ره‌تا گیرفانى خۆیان ،ماڵى خۆیان ،ک��وردس��ت��ان ت��ی��رۆری��س��ت�ه ،ئ��هم ک���رداره‌ى حزبى خۆیان ،عه‌شیره‌ى خۆیان پڕ بکهن هۆشیار زێبارى جگ ه ل ه خیانه‌تى نه‌ته‌وه‌یى و هیچ کات بیریان له ناسنامه‌ى ئازاد و چ ناوێکى ده‌توانین لێبنێین؟! کوردى ئازاد نه‌کردوه‌ته‌وه ،بگره به‌رده‌وام ئهم سیاسییانه که به‌ناوى گه‌لى کوردهوه
قسه دهک���هن و خ��ۆی��ان ک��ردوه‌ت �ه ئاغا و کوێخاى خاک و نیشتمان ،وه‌اڵمیان بۆ ئهو هه‌موو گه‌نجه بێکار و نائۆمێدان ه چ��ی��ی� ه ک���ه ن��ای��ان �ه‌وێ��ت ت��اب��ل��ۆ ره‌ش و تاریکه‌کانى ئهم هه‌رێم ه ببینن و خۆیان ب ه ی��ارى سه‌یرکردنى ی��اری تۆپى پێ و م�هش��روب و ئه‌گه‌ر ده‌ستیان که‌وێت ب ه حه‌پى سه‌رخۆشکه‌ر و تلیاک سه‌رخۆش دهک �هن ،له دواجاریشدا ههر ئ�ه‌وان ده‌بن ه تاوانبار .یان ئۆپۆزسیۆنى ناوپه‌رله‌مانى ه�هل��پ�ه‌ره‌س��ت ک �ه راى ش �ه‌ق��ام ب � ه بنهما ناگرێت و له ژێر په‌رده‌و‌ه ل ه سهر خوێنى گه‌نجان بۆ زیادکردنى ده‌سه‌اڵتدارى خۆى کۆدهبێتهوه چ ئۆمێدێک دهدات ه هاواڵتیان. ده‌سه‌اڵتدارانى هه‌رێمى کوردستان به حاڵى خۆیان و ناوچه‌دابڕێنراوه‌کان ل ه کوێ و چۆن به کام رووه باسى ده‌وڵه‌تى کوردى دهکهن؟! ،ئهوه ل ه کاتێکدای ه که سیستمى (ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوه) ل ه سه‌رانسه‌رى جیهان له قه‌یران دای� ه و نه‌بوه‌ت ه چاره‌سه‌رى بۆ مرۆڤایه‌تى و تاقمه‌یه‌کى که ئه‌مڕۆ ئێم ه به ده‌ستیانه‌و‌ه گرفتار بووین و گه‌النى تریش ئهم ئه‌زمونه تاڵه‌یان چه‌شت ،ئهوه ده‌بینین ده‌وڵه‌ته‌کانیان ل ه ئاسیا و ئه‌وروپا یهک ل ه دواى یهک رووخاون و ده‌ڕوخێن و سیستمى ده‌وڵه‌ت نه‌یتوانى ببێت ه چاره‌سه‌ر بۆ کێش ه مرۆڤایه‌تییه‌کان .ئۆپۆزسیۆن چ گه‌ره‌نتییه‌ک دهداته گه‌نجان که نائۆمێد نه‌بن؟ تازه ل ه سهر خوێنی گه‌نجانیش کۆ دهبێتهوه .ل ه الیه‌کیتر ئ�هوه له کاتێک دای ه سیستمى شوان و مه‌ڕایه‌تى بهسهر
بیروڕا
ساڵی دووه‌م ژماره 69 2010/11/8 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 دووشه‌ممه
17
چ��ووه و هاواڵتیان ن�هک ب ه یاساکانى دهوڵ����هت ،به‌ڵکو ب� ه ئ�هخ�لاق و ئ��ی��راده‌ى خۆیان خۆیان ب�ه‌ڕێ��وه دهب���هن ،سه‌رده‌مى به‌ڕێوه‌بردن به سه‌رچوو با ئۆپۆزسیۆنی ناوپه‌رله‌مان و ده‌سه‌اڵتیش ئ�هوه بزانن و کۆبوونه‌وه‌کانیشتان ههر بۆ خۆتان ده‌بن و دوورن ل ه کۆمه‌ڵگا. ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتدارى حکومه‌تى هه‌رێمیش باسى ده‌سکه‌وت دهکات چ ده‌ستکه‌وتێکى ههیه؟! ئهو ( )550نووسینگه‌یه‌ى کۆمارى ئیسالمى که نوێنه‌رى عێراق له تاران باسى کرد که سوپاى پاسداران له پشتیه‌وه‌یه، ک��ارخ��ان �ه و ک��ۆم��پ��ان��ی�اک��ان��ى ب�هره�هم��ى خ��ۆم��اڵ��ى ،ن �هوت��ى ش���اره س���ه‌رگ���ه‌ردان و دابڕێنراوه‌که‌ى که‌رکوک ،ئهو په‌رله‌مانه‌ى دواى سێ ههفته له بهرامبهر تۆپباران ئه‌ویش لهبهر لۆمه‌ى خه‌ڵک هه‌ڵوێسته‌که‌ى له شهرمهزار کردنێک تێنه‌په‌ڕى« ،هه‌ى خ��وا بتانباته‌و‌ه به مانگى ره‌م���ه‌زان و بۆ خۆتان و ده‌ستکه‌وته‌کانتان» ئهوه هه‌موو به‌رهه‌مه‌کانتانه ،چیتان پێ بڵێم نابیستن، تێناگه‌ن ،له کۆڵمان بنه‌وه یه‌خه‌مان به‌رده‌ن، ئه‌ی هاوار...
کێ خاوه‌نى ئهو واڵته‌یه؟
دیــدار نانـــــــه‌که‌لى م����ێ����ژووى ک���وردس���ت���ان ئ����ه‌وه‌م����ان بۆ رون��دهک��ات �هوه ،ک�ه ئ �هو واڵت �ه ل�ه چهند س �ه‌رده‌م��ێ��ک و ب �ه چ �هن��د قۆناغێک رووب��ه‌ڕوى سیاسه‌ت و ش��ااڵوى ته‌عریب و به‌عه‌رب کردنى ک��وردى کوردستانى عێراق و سوریا بۆته‌وه .که به‌هێزترین و دیارترینیان له شااڵوه‌کانى ئه‌نفال و
راگواستنى به کۆمه‌ڵ و تاکه تاکه‌ى موسافرى عه‌ره‌ب و بیانى له کوردستاندا کوردستانیان ل�ه س��ااڵن��ى هه‌شتاکانى هه‌ن .یه‌کێکیان ،ئه‌وانه‌ن که بۆ کار و س���ه‌ده‌ى راب���ردوو ل�هس�هر دهس��ت��ى رژێمى کاسبى هاتونه‌ته ئهو ( )3شاره بێ کار ب �ه‌ع��س ب���وو ل �ه ه �ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان��ى و کاسبیه‌ى کوردستان ،به‌اڵم حکومه‌ت عێراق .که ئێمه هه‌موو کات له واڵتى رێ��گ�هی��ان��ى ب��ۆ خ��ۆش��ک��ردوه ل �ه شوێنى خۆمان وهک��و کوردێک له رکابه‌رى و دهرچ��وان��ى زانکۆ و گه‌نجانى واڵته‌که ملمالنێدابووینه لهگهڵ ئ �هو سیاسهته (برایانى عه‌ره‌ب) به کاره‌کانى کوردستان دوژمنکاریه‌ى رژێمه‌کانى ناوچه‌که .هه‌ڵبستن و هاوبه‌شى خێر و بێرى ئهو ب ه جۆرێک گه‌یشتوینه‌ته ئ �هو رای �ه‌ى واڵته بن. که هه‌موو هه‌وڵێکمان بخه‌ینه گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌تا چهندین دکتۆر و مامۆستاى زانکۆ سڕینه‌وه‌ى ئاسه‌وارى ئهو کرده‌وه و بهرنامه و کرێکار و بزنسمانى ع �ه‌ره‌ب شوێنى بۆ داڕێژراوانه‌ى که به‌چه‌ندین قۆناغ و هاواڵتیانى شاره‌کانى کوردستانیانیان داگ��ی��رک��ردوه و لهگهڵ ش��ااڵوى هاتنى به چهندین ساڵ جێبهجێ کراون. وه‌ل��ێ حاڵى ح��ازر دهس�ه‌اڵت��ى سیاسى و دکتۆر و مامۆستاى ع �ه‌ره‌ب ده‌توانین حوکمڕانى له کوردستان له‌سه‌ر هه‌مان بڵێین بهو هۆکاره دامه‌زراندنى ده‌رچوانى رێچکه و نه‌هج و به‌رنامه‌ى رژێمه‌کانى کۆلێژ و په‌یمانگاکانى پزیشکى هه‌رێمى پێشووتر ب �ه ب��ێ ئ��اگ��ا ل �هس �هر هه‌مان کوردستان وهس��ت��اوه و ئاستى خوێندنى شێوه و ئاکار ک��ارده‌ک �هن .ئ�ه‌وه‌ت��ا جیا ب���ااڵش به‌تایبه‌تى ماسته‌ر و دک��ت��ۆرا ل �ه‌وه‌ى زۆرینه‌ى ه�هره زۆرى گۆنگره و مه‌نگى تێدا کهوتووه و که‌وتوه‌ته ئاستى کۆنفرانس و دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان مه‌حاڵ و لوتکه‌ى ئه‌سته‌مى ،چونکه و پیاوه مل ئه‌ستووره‌کانى ع �ه‌ره‌ب له ئهو که‌لێنانه به پیاوه شیاوه عه‌ره‌به‌کان جه‌رگه‌ى کوردستان به‌ڕێوه ده‌چێت .له پڕکراوه‌ته‌وه و حکومه‌ت ده‌ستى کارى الیه‌کى تریشه‌وه دوو ج��ۆر گه‌شتیار و ع �ه‌ره‌ب و ک��ار و خزمه‌ته‌کانى ئه‌وانى
ئێران بۆچى تۆپبارانى کوردستان دهکات؟
هونه‌ر که‌ریم ئه‌مڕۆ کۆمارى ئیسالمى ئێران بوه‌ته هێزێکى گ���ه‌وره‌ى ن��اوچ�هک�ه و خ��اوهن س��وپ��ای �هک��ى ب �ه‌ه��ێ��زى ن��اوچ �هک �هی �ه و پێگه‌یه‌کى به‌هێزى له روى مه‌زهه‌بى شیعه‌وه له واڵته ئیسالمییه‌کاندا ههیه به‌تایبه‌تى ئهو واڵتانه‌ى شیعه مه‌زهه‌بى تێدایه وهک��و ع��ێ��راق ،لوبنان ،سوریا، یه‌مه‌ن و به‌حرێن و زۆر واڵت��ى دیکه و دوژمنێکى سه‌رسه‌ختى ئه‌مریکاشه له ناوچه‌که‌دا .ئێران له روى پێکهاته‌ى ن���هت���هوهی���ى ل���ه چ���هن���د ن���هت���هوهی���هک پ��ێ��ک��ه��ات��ووه ی�هک��ێ��ک ل���هو ن �هت �ه‌وه‌ان �ه ک���ورده ،ب���ه‌اڵم زم��ان��ى ف �هرم��ی ته‌نها فارسییه ل�ه‌وه‌ت�ه‌ى کوردستانى گ�هوره دابه‌شبوه به‌شى رۆژهه‌اڵتى کوردستان له ژێر سه‌یته‌ره‌ى داگیرکارى ده‌وڵه‌تى ئ��ێ��ران��دای �ه .ک��وردس��ت��ان��ى رۆژه����ه‌اڵت
وهک��و ه �هر بهشێکیتری داگ��ی��رک��راوى کوردستان له خه‌بات و تێکۆشاندا بووه بۆ وه‌ده‌ستهێنانى سه‌ربه‌خۆیى و ئازادبون له ده‌ستى داگیرکاراندا. ئێستاش کۆمارى ئیسالمى به هه‌موو ش���ێ���وهی���هک ک����وردان����ى رۆژه������ه‌اڵت ده‌چه‌وسێنێته‌وه و ل�ه س�ه‌ره‌ت��ای��ى ترین ژی���ان ب��ێ ب �هش��ى ک����ردون ه���هر کاتێ ده‌یانه‌وێت داواى مافى ره‌واى خۆیان بکهن به هه‌موو شێوه‌یه‌ک رووبه‌ڕویان دهب��ێ��ت �هوه و س �ه‌رک��وت��ی��ان دهک����ات جا ئ �هگ �هر س��ی��اس��ى ب��ن ی���ان چ��االک��وان��ى م �ه‌ده‌ن��ى ب��ن توندترین س��زای��ان دهدات ه�هر له‌سێداره دان و ئه‌شکه‌نجه و... هتد حکومه‌ته‌که‌ى ت��اران ئ�هوه ماوه‌ى چ �هن��د س��اڵ �ه ک �ه ب �ه ب��ی��ان��وى هه‌بونى خه‌باتگێڕان ل�ه س��ن��وره‌ک��ان��ى هه‌رێمى کوردستان لوله‌ى تۆپه‌کانى روکردوه‌ته ناوچه سنورییه‌کان و تۆپباران دهکات ئ �هوه م���اوه‌ى چهند مانگێکه زۆر به خه‌ستى تۆپبارانى دهس��ت پێکردوه له هه‌موو سنوره‌کانى هه‌رێمى کوردستان. هێزه پیاده‌کانیشى خاکى کوردستانیان به‌زاندوه و به قواڵیى چهند کیلۆمه‌ترێ ه��ات��ون�هت�ه ن���او خ��اک��ى ک��وردس��ت��ان له س��ن��ورى ق�هن��دی��ل�هوه ب �ه ب��ی��ان��وى ئ��ه‌وه‌ى ه��ێ��زه‌ک��ان��ى پ���ژاک و پ�هک�هک�ه‌ى لێیه ئهمه له‌ڕاستیدا مه‌به‌ست له پژاک و پهکهکه نیه ،به‌ڵکو هێرشکردنه بۆ سهر هه‌رێمى کوردستان. ئه‌وه‌تا تا ئێستاش ئهو ناوچانه تۆپباران دهکات که خه‌ڵکى بێ دیفاع و مه‌ده‌نى لێیه و زۆرترین ئامانجى ئێران ئهوهیه
که خاکى کوردستان و ئهو ناوچانه‌ى ک���ه ئ������اوه‌دان ک���راون���هت���هوه ل���ه الی���هن گوندنشینه‌کانى ک��وردس��ت��ان �هوه لیان تێک ب��دات و خه‌ڵکه‌که‌شى ئ��اواره و ده‌ربه‌در بکات .ئهمه لهکاتێکدایه که حکومه‌تى هه‌رێم زۆر بێده‌نگه له‌مه‌ڕ ئهو ده‌ستدرێژیانه‌ی ئێران که ده‌یکاته سهر هه‌رێمى کوردستان. حکومه‌تی هه‌رێم به بیانوى ئه‌وه‌ى که پارێزگارى کردن له ناوچه سنورییه‌کان ل���ه ئ��هس��ت��ۆى ح��ک��وم �هت��ى ع���ێ���راق و حکومه‌تى عێراقیش که پێکهاته‌که‌ى زۆرینه‌ى شیعه مه‌زهه‌به و هه‌مویان سهر به کۆمارى ئیسالمى ئێرانن و گوێى خۆیانیان ل��ێ خ �ه‌وان��دوه و بێده‌نگن، هێزه‌ى ئه‌مریکییه‌کانیش که پاراستنى سنوره‌کانى عێراقى له‌ئه‌ستۆدایه تا ئێستا نایه‌وێت ته‌داخول بکهن له‌پێناو ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�هک��ان��ى ئ�هم��ری��ک��ادا ،بۆیه پێویسته ل �هس �هر ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان سنورێک ب��ۆ ئ �هم هێرشانه‌ى ئ��ێ��ران و تورکیا و دوژمنانى کورد و کوردستان دابنێت و چى دیکه بێده‌نگ نهبێت له بهرامبهر ئهو پێشێلکاریانه‌ى کۆمارى ئیسالمى ئێراندا. چونکه ئێران ئێستا ئهوه به کاتێکى مناسب دهزان��ێ��ت ب �ه ب��ی��ان��وى هه‌بونى نه‌یارانیه‌وه که ئێستا خۆى له پژاکدا ده‌بینێته‌وه و ه �هم چ��اوى ب �هم ئ��ازادی�ه و پێشکه‌وتوانه هه‌ڵنایه که ک��ورد له هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان به‌ده‌ستى هێناون ه���هر ئ��هم��هش وای���ک���ردوه ت��ۆپ��ب��اران��ى سنوره‌کانى کوردستان بکات.
پێ چاکتره له ه �ه‌وڵ و ح �ه‌زه په‌نگ پێى راپۆرته‌کانى پۆلیس و راگه‌یاندن، چهندین حاڵه‌تى دزى و ده‌ستدرێژى و شه‌ڕ خواردوه‌کانى خۆمان. ئهمه س���ه‌ڕه‌راى ئ��ه‌وه‌ى که به‌هۆى ئهو و گێره‌شێوێنیان ئه‌نجامداوه .ده‌چێته ههر رێ��ژه زۆره‌ی��ان �هوه گرفتى نیشته‌جێبوون الیه‌ک لهبهر بوونى حه‌شامه‌تى ئهو به‌ناو چهند ئهوهندهى جاران زه‌ق بوه‌ته‌وه و ئێستا گه‌شتیارانه ناتوانیت وه‌کو هاواڵتیه‌کى گه‌وره‌ترین بازرگانه‌کانى مامه‌له‌ى زه‌وى ش���اره‌ک���ه‌ى خ���ۆت س���هر ه�ه‌ڵ��ب��ێ��ن��ى .له و خانوو له کوردستان ،ئهو عه‌ره‌بانه‌ن .به کاتێک ئهوانه جگه له زیان و بێزارکردن جۆرێک بوونه‌ته هۆکارى به‌رزبوونه‌وه‌ى هیچ سودێکى دیکه‌یان نیه .ئه‌وه‌تا له‌سه‌ر هه‌تا لوتکه‌ى نرخى خانوو و زه‌وى له هه‌مان شێوه و ئاکار و کرده‌وه‌ى سه‌رده‌مى ناوچه‌کانى کوردستان .دووه‌میشیان :ئهو رژێم ،به چاوى نه‌زان و بێ ده‌سه‌اڵت و موسافرانه‌ن له تاو نا ئارامى و ئاڵۆزى خۆش باوه‌ڕ و له‌سه‌ر بنه‌ماى هاواڵتى پله بارودۆخى شاره‌کانى ناوه‌ڕاست و باشوورى دوو سه‌یرى کوردستانیان دهکهن له نێو عێراق خۆیان خزاندوه‌ته ناوچه‌که و له ماڵى کوردان خۆیان. گه‌شت و گ���وزارى کوردستان دان .به به‌جۆرێک وه‌کو ئه‌وه‌ى کوردێک باربێت جۆرێک ئێستا له ناو شار و سه‌یرانگا ل�هس�هری��ان ف�هرم��ان��م��ان پ��ێ دهک���هن به و ب��ازاڕ و کوچه و که‌له‌به‌ره‌کانى ئهو عه‌ره‌بى بدوێن و چۆن ده‌بێت له عێراقى هه‌رێمه حه‌شامه‌تى جه‌نجاڵى عه‌ره‌به‌کانى عروبه‌دا بژیت و عه‌ره‌بى نه‌زانیت قسه ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه و ڕاپه‌ڕین وات لێ بکه‌یت .بڕۆیته ههر شوێنێک رووبه‌ڕویان دهکهن له ناو شاره‌که‌ت ،خۆت به نامۆ ده‌بیته‌وه ،چونکه ئێستا بوونه‌ته خاوه‌نى و غه‌ریبه بزانیت .هه‌موو شوێنێکیان ئهو هه‌رێمه بێ خاوه‌نه .زارت به کوردى لێت داگ��ی��رک��ردوه و ئاسایش و ئارامى بجوڵێنیت وه‌اڵم��ت نادرێته‌وه و ناچارت دهکهن وه‌کو ئه‌وه‌ى له به‌سڕه ژیان بهسهر ناوچه‌که‌شتیان شێواندووه. بهو به‌ڵگه‌یه‌ى له م��اوه‌ى مانگێکدا به ببه‌یت له مارکێت و باخچه و چێشتخانه
و سه‌یراگا و شوێنه گشتیه‌کان گوێ له میوزیک و گۆرانى عه‌ره‌بى بگریت و ئه‌گه‌ر داواکارى و کارێکت مه‌به‌ست بێت به زمانى شیرینى عه‌ره‌بى قسه‌بکه‌یت .له ئێوه ده‌پرسم وه‌کو کوردێک ئه‌گه‌ر به‌هه‌ر مه‌به‌ستێک لهو هه‌رێمه قاچت خزاندبێته دهرهوه ،زات��ى ئ���ه‌وه‌ت ک���ردوه ب�ه زمانى دایکت زار بجوڵێنیت؟ ناچار نه‌کراویت له شوێنى کار و پیشه و میواندارت به زمانى واڵته بێگانه‌که گفتوگۆ بکه‌یت به شێوازێکى زۆر شیرین و دروست؟ ئێمه هه‌موومان لهگهڵ ئه‌وه‌ین جگه له زمانه به‌سته‌زمانه‌که‌ى ک��وردى چه‌نده زمانى دیکه بزانین ئهوهنده سه‌ربڵندى و پڕبایه‌خه بۆمان ،به‌اڵم کهس ناچار نه‌کرێت له‌نێو م��اڵ و زێ��دى خ��ۆى ب�ه زم��ان��ى بێگانه ژیانى رۆژانه‌ى رایى بکات .وه‌لێ ئه‌وه‌ى نوشوستى و ن��ادروس��ت��ى و ک��ۆس��پ و ته‌گه‌ره‌ى به‌رده‌م پێشکه‌وتن و سه‌رکه‌وتنى کورد و کوردستانه (بێگانه په‌رستیه). dedar_nanakaly@yahoo.com
کار و خزمه‌تی شاره‌وانی هه‌روا ده‌بێت!
ئه‌بوبه‌کر مه‌جید له ( )2011/8/7له گه‌ڕه‌کی راپه‌ڕینى ش���ارى سلێمانى ل �ه ب �هش��ی س����ه‌ره‌وه‌ی م�ه‌ڵ��ب�هن��دی ت�هن��دروس��ت��ی راپ���ه‌ڕی���ن به ش�هش ک��ۆاڵن س�هر و نه‌خۆشخانه‌که‌وه بۆرییه‌کی ئاو شکاوه ،که کاریگه‌ری له سهر ژیان و گوزه‌رانی ئه‌وچه‌ند ماڵه ک���ردوه ک�ه نزیکه ل �هو بۆرییه ئ���اوه‌وه، ئهو چهند ماڵه هه‌وڵێکی زۆری��ان��دا بۆ چاره‌سه‌رکردنی ،به‌اڵم بێ سود بوو لهبهر ئهوهی له هێز و شاره‌زایی ئه‌واندا نهبوو. دوای ئهوه شاره‌وانی راپه‌ڕین بهشی ئاو و ئ���اوه‌ڕۆی ل��ێ ئ��اگ��ادار ک��رای �هوه ،بۆ ئهوهی هه‌ستن به چاره‌سه‌رکردنی ،به‌اڵم بهداخهوه وه‌کو ئهمه کارێک بێ هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی به‌وانه‌وه نه‌بێ و بێگار بێت به‌وان بکرێ وه‌اڵمێکی توندی هاواڵتیانی ئهو کۆاڵنه‌یان دایه‌وه پاش مشتومڕێکی
زۆر بۆ ئ �هوهی ته‌نها سه‌یرێکی بکهن و چ��ۆن چ��اره‌س�هر بکرێ به به‌ڵێنێکی رۆتینی ه��اواڵت��ی�هک�هی��ان ب���ه‌ڕێ ک��رد، دیاره زۆر بێ به‌رپرسیارانه و بێ بایه‌خ سه‌یری کێشه‌که‌یان کرد ،خۆ رهنگه له پشتیشه‌وه چهندین قسه‌ی ناشیرینیشیان ئاراسته کردبێت ،ئهوه دیار نییه به ههر حاڵ ،به‌اڵم دهب��وو ئهم به‌ڕێوه‌به‌راتیه له ئه‌رکه‌که‌ی خۆی بپرسیایه‌ته‌وه ،نه‌وه‌کو ل �هب �هر خ��ات��ری خ �ه‌ڵ��ک ،به‌ڵکو لهبهر ئ �ه‌رک��ی ی��اس��ای��ی و ئ�هخ�لاق��ی خ��ۆی��ان، گ��وێ ن���ه‌دان ب �ه کێشه‌یه‌کی وا چی ده‌گ�هی�هن��ێ؟ رهنگه بڵێن خۆ کێشه‌که ئهوهنده گهوره نهبوو بۆچی وا گهوره کرا و درا به راگه‌یاندن؟ هه‌ست و هۆشیاری ه��اواڵت��ێ��ت��ی و دی��م��وک��رات��ی پ��اڵ��ن�هری سهرهکی وروژاندنی ئهم مه‌سه‌له‌یه بوو،
ئه‌ی که‌واته شاره‌وانی ئه‌رکی چییه؟ ته‌نها خ��ۆ راوه‌ش���ان���دن و م��ن�هت ک��ردن بهسهر خه‌ڵکدایه؟! ئه‌گه‌ر گرنگی به کێشه بچوک و لۆکاڵییه‌کان نه‌درێ ئه‌ی چۆن ده‌توانن باسی پرس و کێشه گه‌وره‌کانی میلله‌ت بکهن؟! من ته‌نها وهک��و ئه‌رکێکی هاواڵتێتی و دیموکراتی ئ �هم چهند دێ��ڕه‌م خسته بڵند گ��ۆی راگ �هی��ان��دن �هک��ان شایه‌نی زۆر لهوه زیاتره ئه‌گه‌ر ماف و ئه‌رکی هاواڵتێتی و دیموکراتی هه‌بێت ،به‌اڵم دی����اره ئ �هگ �هر ه��اواڵت��ی �هک ب��ۆ خ��ۆی که‌سێکی ده‌سه‌اڵتدار و دهست رۆشتوو نهبێت نه گوێ له قسه‌ی ده‌گیرێ نه م�هس�هل�هک�هش��ی ب �ه ه�هن��د وه‌رده‌گ��ی��رێ ئاواش باسی خزمهت و مافی هاواڵتیان دهکهن.
nبه‌ده‌مه‌و ه چونی حکومه‌ت بۆ کێشه‌کان زۆر الوازه
تیۆری بهشی دووه‌م
ساڵی دووه‌م ژماره 69 دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15
18
ژان ماری گۆلمۆ
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ته ،هه‌فتانه ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت
بریتانیا درزێکى گه‌ور ه له‌که‌دارى کرد دووس��ه‌د و بیست و پێنج ه��ه‌زار ملیۆن دۆالر زی��ان��ى گ����ه‌وره‌ى ب��ری��ت��ان��ی��ا ب���وو ل��ه ئه‌نجامى تااڵنکردنى له ژێر فشارى برسێتى و بێ کارى و کێشه ئابوورییه گه‌وره‌کان. هه‌موو گه‌النى جیهان ئهم هه‌واڵه‌یان پێگهیشتووه، ئیدى با بریتانیاى گ��هل ته‌مه‌ڵ و خۆبه‌زلزان ( )prowdوات��ه ئ��هن��ازى به خ��ۆی��هوه ،کورد وته‌نى تڕزل ،با قه‌واره‌ى خۆى بزانێت و جارێکیتر ش��اژن ئاهه‌نگ ب��ۆ ن��ه‌وه‌ک��ان��ى نه‌گێڕێ ،که ملیار دۆالرى خ��ه‌رج دهک��رد .دهب��ێ بزانێ ئهو میواندارى و خه‌رجییه‌ی که له کۆشکه‌که‌ى ک��را ره‌نجى شانى خ��ۆى نهبوو ،به‌ڵکو ئاره‌قى نێوچاوانى کرێکارانى بریتانیا بوو که به فیڕۆ و له‌ده‌ست درا. ده‌بێ هه‌موو جیهان بزانن که بریتانیا ده‌وڵه‌تێکى نمونه‌یی نییه ،ترۆپکى سه‌رمایه‌دارى بۆگه‌نه و ژێرخانى چروکه ،هاواڵتى هه‌موو رۆژێک چاوه‌ڕێ دهکات سه‌رخانى بته‌پێ بهسهر ژێرخاندا
* یه‌کێک لهو هه‌ڵ ه گه‌ورانه‌یه که واده‌زانێت لغاوى ئه‌سپى سیاسى له ده‌ستى ئه‌مریکا دایه و راستى لغاوه‌که له ده‌ستى بریتانیایه ،ئه‌مریکا قوڕى ده‌ستکردى بریتانیایه * ده‌بێ هه‌موو جیهان بزانن که بریتانیا ده‌وڵه‌تێکى نمونه‌یی نییه، ترۆپکى سه‌رمایه‌دارى بۆگه‌نه و ژێرخانى چروکه ئیدى باوى مرۆڤه بووکه‌شووشه ئاساکان نهماوه یان ئهو ئه‌ته‌کێته قه‌ڵبه که ده‌ڵێى بینگه‌یه‌کى شانۆگه‌رى کالسیکییه بشێوێ .تازه جارێکیتر شاژن ئه‌لیزابێت سێبه‌رى خوا نییه له‌سه‌ر زه‌وى ئهو داب و نهریته بۆگه‌نه‌که‌ى بهریتانیا ههر پیرۆزى بێت. خ��ۆى ب��ڕی��ار دهدات ل��ه‌وه‌ت��ى ه��هی��ه ،ک��وش��ت و کوشتار و خوێن رشتن و داگیرکردنى گه‌النى جیهان و کوده‌تا و پیالنگێڕان پیشه‌یه‌تى. خ��ۆى بڕیار دهدات سنوره‌کان سه‌نتیمه‌ترێک بگۆڕێت ،خۆ حه‌یاى پاوانه‌که‌شى چ��وو ،خۆ ئه‌ندێرا غاندیش ئه‌مریکا کوشتی بۆ ئ��ه‌وه‌ى س��وارى فڕۆکه بێت و کێشه ناوخۆییه‌کانى بریتانیا چ��اره‌س��هر ب��ک��ات ،خ��ۆ رووى تۆنى بلێریش ره‌ش ب��وو که رۆژه��ه‌اڵت��ى ناوه‌ڕاستى ت��وش��ى خه‌ڵتانى خ��وێ��ن ک��رد .دهب��ا جارێکیتر شاژن ئاهه‌نگى له‌دایکبوونى خۆى بگێڕێت .ئا ئهمهیه ئه‌نجامى برسێتى گهل ،خۆپیشاندانى کرد ئه‌نجامى نهبوو ،ده‌یان ساڵه به بێهوده‌یى ده‌ژى ،ئه‌نجامى مه‌رگ بوو به‌ده‌م برسێتییه‌وه. خه‌رجى زانکۆ له کوێ بهێنێ ،ناچار ده‌بێ خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان ب��ک��ات ،پ��ۆل��ی��س��هک��ان رێ��گ��ای��ان لێگرتن .شکسپیریش له گۆڕ ده‌رچێ ناتوانێت ل��هس��هر ب��ه‌رپ��رس��ه رووڕه‌ش�����ه دز و ج��ه‌رده‌ک��ان شانۆنامه‌یه‌ک بنۆسێ ،چونکه گه‌لى بریتانی جرتى بۆ تاجه‌که‌ى بریتانیا کێشا و له ژێر پێالویدا پێشێلى کرد .ته‌له‌فزیۆنى ()BBC به توندوتیژى ناوى تااڵن کردن دهبات .نازانێت
داهێنه‌‌رانی ئازادی
په‌یکه‌رى بریتانیا که‌وت و گواوى بوو .ئه‌مه‌نده ه��ێ��ن��ده‌ى ه��هن ل��ه ل��هن��ده‌ن��دا زم��ان��ى ئینگلیزى شاژن و ()Oxfordیان شێواندوه و شیرازه‌یان تێکداوه .شاکانى ده‌وڵه‌تانیش سه‌ریان سوڕماوه و ن��ازان��ن چ��ى بکهن رۆژ رۆژى منه ک��ه به نووکى پێنووسه‌که‌م ده‌مامکى کۆنى رزی��وى بریتانیا بڕوشێنم .زیندانهکان پڕن له گه‌نجان، پۆلیسه چ��هک��داره‌ک��ان ئ����ازارى شۆڕشگێڕان ده‌دن ،سه‌رۆک وه‌زیرانى بریتانیا ده‌ڵێ :دیاره گه‌لى بریتانى هاواڵتى بێڕه‌وشى تێدایه ،زۆربه‌ى زۆرى ئهو کهسانه له نزیکه‌وه بریتانیه ته‌مه‌ڵه خوێنمژه‌کان ناناسن ،واده‌زانن ههر هاواڵتییه‌کى ب��ری��ت��ان��ى پ��هی��ک��ه‌رێ��ک��ه و ئ��هب��ێ ک��ڕن��ۆش��ى بۆ به‌ریت ،ئاشقى ئه‌قڵ و ک��رده‌وه‌ى ب��ووه ،له‌نده‌ن به به‌هه‌شتى خوا له‌سه‌ر زه‌وى داده‌نێت ،نازانێ که خوێنمژ و داگیرکه‌ره و کۆنترۆڵى کردوه‌ته سهر ئابوورى جیهان ،نه‌وتى که‌نداو و ده‌وڵه‌تانى ئ��هس��ک��هن��دی��ن��اڤ��ی��ا هێشتا ب��ن��ک��ه‌ى ب��ری��ت��ان��ی��ان. ئۆسترالیاش ههر سهر به بریتانیایه ،هندستان بنکه‌ى گ��ه‌وره‌ى بریتانیایه ،دوژمنى بریتانیا شیوعیه‌ته ،یه‌کێتى سۆڤیه‌تى وێران کرد ،به‌ردى بناغه‌ى س��هرم��ای��ه‌داری��ی��ه ،س��ه‌رۆک��ى دهوڵ��هت��ان ل��ه منداڵییه‌وه پێده‌گه‌یێنێ ک��ه گ���هوره دهب��ن دایانده‌مه‌زرێنى. دوژم��ن��ى ب��ری��ت��ان��ی��ا ،ع���ه‌داڵ���هت ،ی��هک��س��ان��ى و ئ��اش��ت��ی��ی��ه .دۆس��ت��ى ب��ری��ت��ان��ی��ا داگ��ی��رک��ردن��ه، ئاژاوه‌نانه‌وه‌یه ،خوێنمژینه داگیرکردنى سامانى ده‌وڵه‌تانه ،نه‌خوێنده‌وارییه .یه‌کێک لهو ههڵه گه‌ورانه‌یه که واده‌زانێت لغاوى ئه‌سپى سیاسى له ده‌ستى ئه‌مریکا دایه و راستى لغاوه‌که له ده‌ستى بریتانیایه ،ئه‌مریکا قوڕى ده‌ستکردى بریتانیایه و به ئاره‌زووى خۆى شه‌ڕى پێده‌کات، واڵتى پێ داگیر دهکات سوپاى ئه‌مریکا ده‌چێته به‌ره‌کانى جه‌نگ و ئه‌کوژرێن .سوپاى ئه‌مریکا چه‌کى تازه له‌ده‌ست دهدا ،له ناو کۆمه‌ڵگاى مرۆڤایه‌تى تاوانیار ده‌بێت و حه‌یاى ده‌چێ و له کۆتاییدا له پاشهکشێ کردنى به‌گیرى دهدا واته سوپاى ئه‌مریکا له سه‌ره‌تاى داگیرکردندا ق��اچ��ى ل��ه ش��وێ��ن��ێ ئ��هچ��ه‌ق��ێ ،ل��ه کۆتاییدا نازانێ چۆن ده‌رچێ قازانج و داهاتیش ده‌چێته گیرڤانى بریتانیا ،ئه‌مریکا حه‌یاى ده‌چ��ێ به تااڵنکه‌ر ن��اوى ده‌رده‌چ���ێ ،ب��ه‌داخ��هوه ئه‌مریکا نازانێت که بوه‌ته یارى ده‌ستى بریتانیا .ئێستا مه‌ترسى جه‌نگى که‌نداو له ئ��ارادای��ه ،جارێ ب��ا ت��ورک��ی��ا ئ��هس��ک��هن��ده‌رۆن��ه داگ��ی��ر ب��ک��ات با ئ��اگ��ره‌ک��ه‌ى کێشه‌ى فه‌له‌ستین ک��پ بکهن، ئینجا عه‌گاڵه‌کان ده‌بنه مارى ره‌ش ،نه‌وت و ئاو تێکه‌ڵى یه‌کترى ده‌کرێ و به‌سڕه له عێراق دهب��ڕن و عێراقیش هه‌تا ههتایه داک��ۆک��ى له به‌سڕه دهکات. ههر خاوه‌ن دهسهاڵتێک له خۆیه‌وه کلکی خۆی با بدات بهریتانیا مه‌گه‌ر ههر خۆی بزانێت چۆن چۆنی ریسوای بکات. جه‌نگی عێراق و ئێران ،جه‌نگی نێوان سۆڤیه‌ت و ئ��ێ��ران ب���وو .خ��اک��ی ع��ێ��راق وهک خاکی س��ۆڤ��ی��هت و خ��اک��ی ئ��ێ��ران خ��اک��ی بهریتانیا ب��وو .چه‌کی به‌ریتانی به ئاسانی ده‌گه‌یشت ئێران .چه‌کی سۆڤیه‌تیش به چاوی خۆم بینیم ش��هو و رۆژێ��ک��ی ن��ه‌ده‌ب��رد ده‌گه‌یشته عێراق، سه‌رکرده‌کانی عێراق بهم راستیه‌یان دهزان��ی، دوای جه‌نگه‌که‌ش وهزی��ری به‌رگری عێراقیان کوشت ،ه��ه‌روه‌ه��ا له ه��هر واڵتێکدا کوده‌تای س���هرب���ازی ئ��هن��ج��ام ب���درێ ئ���هوه ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه بۆ پالنی بهریتانیا ،ک��هم رۆژن��ام��ه و گۆڤار ههیه به دزییه‌وه نوێنه‌ری به‌ریتانی تیا نه‌بێ. ئه‌گه‌ر حزبێک له سه‌رده‌ستی دوان دوامه‌زرێ سێهه‌میان به‌ریتانیه کۆماره‌کانی باشوری سۆڤیه‌ت موسڵمانن خومه‌ینی ماسۆنی بوو، بهریتانیا شیشان و کۆماره‌کانی تری لێ هار کرد ،گۆرباچۆف هات و سه‌ته‌الیتی قه‌ده‌غه نه‌کرد ،کاتێ که گه‌النی سۆڤیه‌ت ده‌ره‌وه‌ی واڵته‌که‌یان و ته‌له‌فزیۆنه لۆکالییه‌‌کانیان بینی ت��ۆزێ مابوو شێت بن +گه‌نده‌ڵی سه‌رکرده سه‌ربازیه‌کانیان +بینینی بازاڕی ئازاد.
و :محه‌مه‌د ئه‌مینی
مۆنتێسکیۆ (1755ـ )1689و پێناسهی ئازادی سیاسی مۆنتێسکیۆ :تاکه‌‌خاڵێک که نه‌‌ته‌‌وه‌‌یه‌کی ئازاد له نه‌‌ته‌‌وه‌‌کانی دیکه جیا دهکاتهوه ئاسایشه که تیایدا هه‌‌موان دهزانن که یهک کهس به ئاره‌‌زوی خۆی ناتوانێت ده‌‌ستبه‌سه‌‌ر گیان و ماڵی ئه‌‌ودا بگرێت. مۆنتێسکیۆ به ئه‌‌ندامبوونی له ئاکادیمیای بۆردۆ توانی مه‌‌یله‌‌ده‌‌رونیه‌‌کان له بواری مێژوو و هۆگربوونی بۆ کۆکردنهوهی ئهزمون تێر بکات. چیرۆکی له قاوده‌‌ری نامه ئێرانیه‌‌کان له سه‌‌روی کهسایهتیهکی ئێرانی ب��ه ن���اوی (ئ��ۆزب��هک) که به هۆی نیشته‌‌جێبوونی له پاریس بووبووه فه‌‌یله‌‌سوف ،ده‌‌ریده‌‌خات که به بێ خۆدانه دهست چاره‌‌نووسێکی ت��اڵ .هیچ تاکێکی ئه‌‌وروپایی بۆی نییه خۆی به ئازادبیر دابنێت له کاتێکدا که ژنانی حه‌‌ره‌‌مخانه‌‌که‌‌ی خۆی به کۆیله‌‌یی راگرتوه .له چهند تێبینیه‌ک له سهر هۆکارهکانی هه‌ڵکشان‌و رۆچ��ون��ی رۆم��ی��هک��ان ( )1734له سۆنگه‌‌ی مێژووی رۆما ئ��ازادی مرۆڤ وهک سیستمێکی دارێ����ژراو ل��ه س��هر داب���ڕان پێناسه دهکات و کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک له بهرامبهر چینی وه‌‌ج��اخ��زاده دادهن��ێ��ت .وه‌ه��ا پێناسه‌‌یه‌ک ئ��ازادی دهخاته چوارچێوهی گه‌‌شه‌‌سه‌‌ندنێکی مێژوویی ت��ای��ب��هت��هوه ک��ه هیچ پ��هی��وه‌ن��دی��هک��ی ن��هب��وو بهو هاوسه‌‌نگی نێوان هێزهکان که ڤۆڵتێر ئهو هه‌‌موه له سیستمی سیاسی بهریتانیا پێیدا هه‌ڵگوتبوو ک��ه تێیدا ش��ا ل��ه الی���هن ه��هر دوو ئهنجومهنی لورده‌‌کان و عه‌‌وامه‌‌وه چاودێری دهکرا. له کتێبی رۆحی یاساکانیش ئازادی بوونی ههیه، به‌اڵم ئاسته‌‌که‌‌ی به رێژه‌‌یه‌ک نییه که بتوانرێت جیاوازیه‌کی پێ بهدی بکرێت له نێوان ئهو سێ ج��ۆره ده‌‌سه‌اڵتداریه‌تیه مۆنتێسکیۆ باسیان لێ دهکات :دیکتاتۆریه‌‌ت ،مه‌‌رجدارکراو ،کۆماری. به هۆی ئهوهی دیکتاتۆریه‌‌ت له سهر بنهمای تۆقاندن دامهزراوه به خراپه‌‌ی ره‌های ناو دهبات و به کۆیله‌‌کردنیش وهک کارێکی بێ‌ئه‌‌نجام ناو ده‌‌بات‌و ره‌‌تی دهکاتهوه .مۆنتێسکیۆ له بهشی (11و )12کتێبه‌‌که‌‌یدا ئ���ازادی سیاسی پێناسه ده‌‌کا و ده‌‌یسه‌‌لمێنێت که له بهریتانیا یاسای بنچینه‌‌یی هۆکاری سهرهکی بووه بۆ له یهک جیاکردنهوهی هێزهکان. رۆس��ۆ (1788ـ ،)1712ئ���ازادی وهک بنهمایهک رۆس������ۆ :ه��ی��چ ک����ام ل���ه ت��اک��هک��ان��ی کۆمه‌ڵگا ناتوانێت ئهو یاسایانهی له سهر بنهمای ویستی گشتی دارێژراون پێشێل بکات و گوێڕایه‌ڵیان نهبێت؛ ئه‌‌گینا زۆری��ن��هی خه‌ڵک ناچاری دهک����هن م��ل��ک��هچ��ی ئ���هو ی��اس��ای��ان��ه بێت .ئهم وته‌‌یه‌‌ش بهو واتایه‌‌یه که وه‌ه��ا گوشارێکی به س��وود هه‌‌مو تاکێک ناچار ده‌‌کا ویست و خواستی گشتی جێبهجێ بکهن و ئهمهش بۆ پاراستنی ئازادی پێویسته. رۆسۆ به درێژایی تهمهنی له پێناو پاراستنی سه‌‌ربه‌‌خۆیی و ئازادیه‌‌که‌‌ی روب��هڕوی دژواری زۆر ب���ووهوه .ئ��هوی��ان ل��ه جنێڤ دور خستهوه، ناچاریان کرد ئایینزای کاسۆلیک هه‌ڵبژێرێت‌و کردیانه ماوه‌‌ستایه‌‌کی پایه‌نزم له خزمهت بنهماڵه گ��ه‌‌وره‌‌ک��ان��دا .کاتێک رۆس���ۆ ب��ۆ وهرگ��رت��ن��ی خه‌اڵتی نووسینی نۆته‌‌ی مۆسیقا چوبوو بۆ پاریس روبه‌‌ڕوی دوژمنکاری ناوه‌‌نده ئهکادیمی و زانستیه‌‌کانی فه‌‌ڕه‌نسا بووبووه‌‌وه و کاتێکیش بووه کارگێڕی باڵوێزخانه‌‌ی فه‌‌ڕه‌نسا له ڤیه‌‌ننا به بهردهوامی بووبووه ئامانجی سوکایهتی پێکردن. ل��ه پ��اری��س وێ���ڕای ه��اوک��اری ک��ردن��ی لهگهڵ نووسه‌‌رانی ئه‌‌نسکلۆپیدیا ،سهرهڕای تامه‌زرۆبونی بۆ پاراستنی سه‌‌ربه‌‌خۆیی خۆی ،بووه خه‌‌زێنه‌‌داری ئهو شوێنه .حه‌‌قده‌‌ستێک که پاشا پێی دابوو لێی وه‌‌رنه‌‌گرتبوو و ئهو پاره‌‌یه‌‌ی به بهڕێوهبردنی سه‌‌رکه‌‌وتوانه ئۆپێڕایه‌‌ک به نێوی فاڵگره‌‌وه‌‌ی ئاوایی قه‌‌ره‌‌بوو کردبووهوه .دواییش له نووسه‌‌رانی ئه‌‌نسکلۆپیدیا دور ک���هوت���هوه .ل��ه گوندێکدا نیشتهجێ بوو خۆی سهرقاڵی داڕشتنه‌‌وه‌‌ی نۆته مۆسیقاییه‌‌کان کرد .له چاپدانی به‌‌رهه‌‌مه‌‌کانی رۆسۆ وهک رێکه‌‌وتنامه‌‌ی کۆمهاڵیهتی و ئیمێڵ له فه‌‌ڕه‌نسا رێگهی لێگیرا‌و له جنێف به نایاسایی راگهیهندرا .لهو کاته‌‌دا ئهو بۆ سویسرا پهنابهر ب��وو ک��ه ل��ه الی���هن داواک����اری گشتنی ترۆنش ف��هرم��ان��ی گیرانی دهرچ���و .ڤۆڵتێر ل��ه کتێبی هه‌‌ستی ه��اواڵت��ی��ان ،رۆس���ۆی وهک باوکێکی ناشیاو شهرمهزار کرد .رۆسۆ لهو بڕوایه‌‌دا بوو که بووهته قوربانی «پیالنگێڕیه‌‌کی جیهانی». رهن��گ��ه واش ب��ووب��ێ��ت .ل��ه ئ��اک��ام��دا ب��ه ئ��ارام��ی
گه‌‌یشتنی خ��ۆی له نووسینی کتێبی خه‌‌یاڵه خاوه‌‌کانی گه‌‌ڕۆکێکی گۆشه‌‌گیردا دیته‌‌وه. رۆسۆ ئازادی وهک بنه‌‌مایه‌‌کی حاشاهه‌ڵنه‌‌گر هێنایه گۆڕ و دهیوت :مرۆڤ به ئازادی دێته جیهان و دواییش له ههر الوه دهکهوێته بن زهخت و گوشار .رۆس��ۆ شارستانییه‌‌ت و پرۆسه‌‌ی به کۆمهاڵیهتی بوونی مرۆڤی به خه‌‌سارێک بۆ س��هر ئ���ازادی سروشتی دهزان���ی .ل��ه روان��گ��هی ئه‌‌وه‌‌وه سیستمی یاسایی جۆرێک شێتیه‌‌تیه که له الی��هن بێبه‌‌شترین که‌‌سه‌‌کانه‌‌وه قبوڵ ک��راوه؛ رێکه‌‌وتنامه‌‌ی کۆمهاڵیهتی دهتوانێت له رێگای جێبهجێکردنی خواستی گشتی ،ئ���ازادی ههر دوو الیهنی رێکه‌‌وتنامه‌‌که دهوڵ��هت و خه‌ڵک بپارێزێت. ههندێک له بیرمه‌‌ندان ئ��هم ئاشتبوونه‌‌وه‌‌یه به خه‌ڵه‌‌تێنه‌‌ر ده‌‌زانن‌و رۆسۆ بهوه تاوانبار دهکهن که بووهته پاڵده‌‌رێک بۆ رژێمه سه‌‌ره‌‌ڕۆکان. ک��ت��ێ��ب��ی ف����ێ����رک����اری ئ��ی��م��ێ��ڵ ک���هس���ای���هت���ی س���هرس���وڕه‌ێ���ن���هری ئ���ه‌‌وم���ان پ��ێ��ن��ی��ش��ان ئ����ه‌‌دات‌و دانپێنانه‌‌کانیش گێڕانه‌‌وه‌‌ی راستیه‌‌کانی ژیانی ئ���هون ل��ه س��هر خ��ۆی��و ب��ی��رک��ردن��هوهی ئ���ازادی‌و سهبارهت به په‌یوه‌ندی ئه‌‌و‌و خوا و خۆئاماده‌‌کردنی بۆ ژی��ان وهک پیاوێکی ئ��ازاد .رۆس��ۆ ئ��ازادی وهک مافێک و وهک ئهرکێک ده‌‌بینێت و ههر ئهمهش قورسی و ئاڵۆزی ئه‌‌ندێشه‌‌کانی و قه‌‌رزارباری ئێمه بۆ ئهو نیشان دهدات. مالزێرب ( 1794ـ ،)1721پاشهکشێ پێکردن به سانسۆر م��ال��زێ��رب :خ��وا ت��اج ن��اخ��ات��ه س��هر س���هری هیج پ��اش��ای��هک ،م��هگ��هر ئ���هوهی ژی��ان��ێ��ک��ی پ��ڕ له ئ��اس��ای��ش‌و ئ����ازادی ت���اک‌و خ��اوهن��دارێ��ت��ی بێ دڵه‌‌راوکێ بهسهر سامانه‌‌که‌‌یان بۆ خه‌ڵکه‌‌کانی دابین بکات. کۆلۆد کێرتین دۆال مۆئه‌‌نیه‌ن دومالزێرب له بنهماڵهیهک که پشتاوپشت دادوه‌‌ربوون چاوی به جیهان پشکوت‌و له سهرهتادا بوو به راوێژکاری دادگا بااڵی پاریس‌و دواتریش له ساڵی()1750 بوو به سهرۆکی دادگای (معاچدت). ل����ه ه����هم����ان ک���ات���دا
رۆ س ۆ ئ ا ز ادی و ه ک ب ن ه حا مای هکی ش ا ه ه ڵ ن هگ ر ه ێ ن ا یه گۆ ڕ و د ه یوت: م ر ب ه ۆ ئ ڤ ا ز ا د ی دێ ت ه ج ی ود و ا ها ن ی ی ش ل ه ه ه ر د ه ک الوه ه و ێ ت ه بن ز ه خ تو گوشار
به‌ڕێوبه‌‌رێتی کتێبفرۆشیه‌‌کی له ئهستۆ گرتبوو. زانست و زان��ی��اری ئ��هو ،په‌‌رۆشبوونی بۆ بزاڤه روناکبیریه‌‌کان و زیره‌‌کی و توانای فکری ئهو بوونه هه‌‌وێنی هۆگربوونی ئهو بۆ روناکبیران. مالزێرب له دادگای (معاچدت) له بهرامبهر خراپ به‌‌کارهێنانه‌‌کانی خاون زه‌‌ویه به کرێدراوه‌‌کان و فه‌‌رمانبه‌‌ره قێزه‌‌ون‌و توڕه‌‌وته‌‌و‌سنه‌‌کانی وهرگرتنی ب��اج وهس��ت��ای��هوه و ب��هم ج���ۆره‌‌‌ش دهوڵ��هت��ی لهناو دهوڵهتدا ساز کرد .مالزێرب رهخنهی له یاسای دادوهری و بارودۆخی زیندانهکان و بهکارهێنانی نامه سپیه مۆرکراوه‌‌کان ده‌‌گرت‌و بۆ رێگه‌‌گرتن ل��ه خ���راپ ب��هک��اره��ێ��ن��ان��ی دهس����ه‌اڵت ل��ه الی��هن پاشاوه له س��هر پێویستی هه‌‌بوونی یاسایهکی بنچینه‌‌یی و ب��ه ف��هرم��ی ناسینی مافهکانی
گهل پێداگری دهکرد .وهک بهڕێوهبهری کتێب فرۆشی ،دژبه سانسۆر وه‌‌ستا و ئاسانکاری کرد ب��ۆ ب�ڵاوک��ردن��هوهی په‌‌رتوکه فه‌‌لسه‌‌فیه‌‌کان و پاڵپشتیشی له ئه‌‌نسکلۆپیدیا کرد. ئهو دژی هه‌ڵوه‌‌شاندنه‌‌وه‌‌ی ئهو دادگایانه بوو که له دژی دهوڵ��هت حوکمیان دهدا و ههر بۆیه‌‌ش ل��ه س��اڵ��ی( )1762وازی ل��ه پیشهی دادوهری هێنا .له ساڵی ( )1767تۆرگۆ وهزیری دارایی پۆستێکی پێ س��پ��ارد .مالزێرب به ه��ۆی ئهم پۆسته‌‌وه توانی سهردانی گرتوخانه‌‌کان بکات و چهندین گیراویش به‌‌ربدات و بهکارهێنانی نامه سپیه مۆرکراوه‌‌کانیش سنووردار بکات. مالزێرب له ساڵی ( )1772ه��اوک��ات لهگهڵ تورگۆ وازی له کارهکهی و ژیانی گشتی هێنا؛ به‌اڵم له ساڵی ( )1787گه‌‌ڕایه‌‌وه بۆ وهزارهتی داد‌و پشگیری له ناساندنی ناسنامه‌‌ی پرۆتێستان و ج��ول��هک��هک��ان ک��رد و داوای ئ���هوهی دهک��رد ف��هرم��ان��ێ��ک دهرب��ک��رێ��ت ب��ۆ رێگه‌‌خۆشکردنی شوێنکه‌‌وتوانی ئهو دوو ئایینه ،هه‌‌وڵدانێک که سه‌‌ری نهگرت. ش������ۆڕش������ی( )1789م���ال���زێ���رب���ی ن���اچ���ارک���رد وه‌اڵته‌‌که‌‌ی بهجێ بهێڵێت ،به‌اڵم بۆ به‌‌رگریکردن له لویی شانزهیهم له ئهنجومهنی کۆنوانسیۆن ـ ک��ه ب��ووب��ووه دادگ���اـ گ��هڕای��هوه ب��ۆ فه‌‌ڕه‌نسا، له دوای ت��ه‌‌واوب��وون��ی دادگ��ا و له سێداره‌‌دانی لویی شانزهیهم ،خۆی له گوندێکدا حه‌‌شاردا، به‌اڵم شۆڕشگێڕه‌‌کان ده‌‌ستبه‌‌سه‌‌ریان کرد و له ()22ی ئاڤریلی ( )1794له‌‌سێداره‌‌یان دا .لهو کاته‌‌دا( )72ساڵ تهمهنی بوو. تورگۆ ( 1781ـ ،)1727بازرگانی ئازاد بکهن تورگو :دهسهاڵتێک که بهبێ سه‌‌رکوت ،ئازادی و س��هرب��هخ��ۆی��ی وه‌اڵت ب��پ��ارێ��زێ��ت؛ ب��ۆ ههتایه ئۆقره‌‌یی و سه‌‌قامگیری وه‌اڵت گه‌‌رنتی دهکات. ئ���هو ت��ۆرگ��ۆی��هی ل��ه م��ێ��رم��ن��داڵ��ی��دا ب��ۆ چونه سهر رێبازی قڕشه‌کان پ���هروهرده کرابوو بووبه فه‌‌رمانبه‌‌ری وهرگرتنی سکااڵکان له دادگای بااڵی پاریس .له ساڵی( )1761بوو به سهرۆکی ئ��ی��دارهی دارای����ی وی�لای��هت��ی ل��ی��م��ۆژ‌و ئ��هم��هش سهرهتای کارکردنی بوو وهک کارمه‌‌ندێکی پایه‌‌به‌‌رزی دهوڵ��هت .له ( )1774وهک وهزیری دهری��اوان��ی و دوای مانگێکیش وهک وهزی�����ری دارای�����ی ف��هڕهن��س��ا دهستنیشان کرا. ب�����زوت�����ن�����هوه ف���هل���س���هف���یو رۆشنگه‌‌ریه‌‌کان چاوه‌‌ڕوانییه‌‌کی زۆری����������ان ل�����ه ئ������هو ه����هب����وو. رۆشنگه‌‌ره‌‌کان به هۆی زانستی تورگۆ‌و دۆستایه‌‌تی ئهو لهگهڵ خۆیان ئهو وهزارهت���هی که تورگۆ ب��ه‌ڕێ��وهی دهب���رد ب��ه ه��ی خۆیانیان ده‌‌زانی .تورگۆ له وهزارهت��ی دارایی ههوڵی ئ��هدا ئ��هو کهسانه له پۆسته بااڵکاندا دامه‌زرێنێت که بڕوایان به بازرگانی ئ��ازاد ههبوو .بهم شێوه‌‌یه‌‌ش ک��ۆت��ای��ی هێنا ب��ه پ��اوان��ک��ردن��ی خوێ له الی��هن دهوڵ��هت��هوهو رێ��ژهی باجی سهر ک��هرت��ی گ��واس��ت��ن��هوهی ک���هم ک����رده‌‌وه‌‌‌و ئاسانکاری کرد بۆ هێنان و بردنی کااڵ و گهنم. دژایه‌‌تیکردنی هه‌‌نگاوه‌‌کانی په‌‌ره‌‌ی ساند. ب��ازرگ��ان ،دادوهر و ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندان و دواتریش خه‌ڵکانی ئاسایی که له قات‌و قڕی ده‌‌ترسان له مانگی ئایار ( )1775له پاریس و سه‌‌رانسه‌‌ری فه‌‌ڕه‌نسا راپهرین و ئ��هوهش دهستپێکی شهڕی گهنم بوو. دابهشکردنی دادپهروهرانهی باجه‌‌کان هه‌‌رکه ئ��ارام��ی گ��هڕای��هوه بۆ واڵت ،تۆرگۆ چاکسازیه‌‌کانی دهس���ت پ��ێ��ک��رد :نه‌‌هێشتنی ک��اری زۆره‌‌م��ل��ێ ،ه��ه‌ڵ��وهش��ان��دن��هوهی لیژنهی ک��اس��ب��ک��اران‌و پ��ی��ش��ه‌‌وه‌‌ران ک��ه گهشهسهندنی ئابووری واڵتیان لهبار خستبوو ،سنووردارکردنی دهس��ت ئ��اوه‌اڵی��ی په‌‌یمانکاری .ئهمهش رێگه خۆشکه‌‌ر بوو بۆ ئهوهی باجه‌‌کان به شێوهیهکی دادپه‌‌روه‌‌رانه دابهش بکرێن. پاشا بهمه رازی نهبوو پێشنیاری به تورگۆ ک��رد (ببێته دیکتاتورێکی رۆش��ن بین) که تورگۆ ره‌‌تیکرده‌‌وه .ئهوهش سه‌‌ره‌‌تایه‌ک بوو بۆ لهبهر چاوکه‌‌وتن‌و‌شکست هێنانی .ئهو بهرنامه ئابووریانه‌‌ی ئهو که له روانینه‌‌کانی کینه‌‌‌و ترۆدۆن سهرچاوهی گرتبوو ،لهگهڵ به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندیه تایبهتیهکان تێک گیرابوو .بنهمای فه‌‌لسه‌‌فی بنهما ناوبراوه‌‌کان که به فه‌‌رمانه‌‌کانی تورگۆ وه دی��ار ب��وون له س��هر ئه‌‌ندێشه‌‌ی ئ���ازادی له ب���واری وهب��هره��ێ��ن��ان وات���ه ک��ارک��ردن��ی زی��ات��ر‌و ب��ازرگ��ان��ی ئ���ازاد دام���ه‌زراب���وون ک��ه ل��ه پێناو گهشهسهندنی وه‌اڵتدا بوون .ئهم فه‌رمانانه بێ لهبهر چاوگرتنی خۆبه‌‌زلزانییه‌‌کانی که‌‌سه‌‌کان‌و نهریته به‌‌جێماوه‌‌کانی سهردهمانی پێشو ده‌‌رده‌‌چون و زۆرێ���ک ل��ه رۆش��ن��گ��هره خۆشبینه‌‌کانیش نه‌‌ده‌‌چونه ژێر باری ئهو فه‌رمانانه‌‌وه.
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو‌ه تا ئازادانه لێرهوه ههر هه‌فت ه و ل ه سهر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو.
››
...
پرسى ئهم جاره‌ى(چه‌تر) : (ئایا دامه‌زراندن کێشه‌ی بێکاری چاره‌سه‌ر دهکات و کاریگه‌ری ل ه سهر ئابوری چی ده‌بێت؟).
درێژه‌ی...
ج���وان ق��ه‌راج��ى ،خوێندکار: ب ه بۆچونى من دام �ه‌زران��دن کارێکى باشه و ههر ساڵێک ژماره‌یه‌ک گه‌نج و خه‌ڵکى بێکار له بێکارى رزگ��اری��ان ده‌بێت ،به‌اڵم ئهوه ماناى ئهوه نیه کاریگه‌رى باشى له س�هر ئ��اب��وری ده‌بێت، چونکه موچه‌که ئهوهنده زۆر نی ه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانى به باشى ژیانى خۆتى پێ دابین بکه‌ى. رێ��ب��ی��ن ب �ه‌رزن��ج��ى ،ه��اواڵت��ی: ئ�����ه‌وه‌ى ح��ک��وم �هت ده‌ی��ک��ات ته‌نیا ب��ۆ ش���اردن���ه‌وه‌ى ک �هم و کورتیه‌کانى خۆیه‌تى و ل ه ژێر فشارى هاواڵتى و ئۆپۆزیسیۆن ئ���هو ک����اره دهک�����ات ،ئ �هگ �هر نا بۆچى پێشتر ئ�هو ک��اره‌ى ن�ه‌ده‌ک��رد؟ لهگهڵ ئ��هوهش ئ �هو دام �ه‌زران��دن �ه وهک دڵۆپه ئاوێک ه ل ه دهری��ای �هک ،ی��ان ده‌رزی �هک��ى موسه‌کینه بۆ نه‌خۆشێک .لهبهر ئ �ه‌وه‌ى دام �ه‌زران��دن نه ته‌نیا نابێت ه هۆکارێک بۆ چاره‌سه‌رکردنى بێکارى، به‌ڵکو بێکارى ههر ده‌مێنێ و رۆژ به رۆژیش زیاتر ده‌بێ ،بهو پێیه‌ى رێژه‌ى ده‌رچوانى زانکۆ زۆر زیاتره ل ه رێژه‌ى دامه‌زراندن. مه‌حموود که‌رکوکى ،شۆفێر: دام����ه‌زران����دن ه�هن��گ��اوێ��ک��ى باشه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ى هه‌ستى پێ ده‌که‌ین ،واسته و واسته‌کارى لهو دامه‌زراندن ه هه‌ی ه و رێگا
به که‌سانى ئاسایی نادرێت دامه‌زرێن .هه‌روه‌ها بۆ شارێکى وهک هه‌ولێر ک ه له‌وانه‌ی ه نزیکه‌ى نیو ملیۆن بێکاری هه‌بێ ،ته‌نیا هه‌شت هه‌زار که‌سی به‌ر ده‌که‌وێت ،نازانم چۆن ئهو دامه‌زراندن ه ده‌بێت ه هۆکارێک بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى بێکارى. کرێکار شوانى ،رۆژنامه‌نوس: من لهگهڵ ئ�ه‌وه‌م حکومه‌ت ل � ه ج��ی��ات��ى دام����ه‌زران����دن ،با هه‌لى کار ل ه که‌رتى تایبه‌ت دابین بکات و یاساکانى کار رێ���ک ب��خ��ات �هوه ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى زه‌مانى هه‌بێت و هاواڵتى ته‌نیا په‌نا بۆ دامه‌زراندن ل ه که‌رتى حکومه‌ت نه‌با .چونکه دامه‌زراندن له حکومه‌ت ته‌نیا موچه‌یه‌که ،له‌کاتێکدا ل ه که‌رتى تایبه‌تى هه‌لى زیاتر هه‌ی ه بۆ ده‌ستکه‌وتى م��ادى .لهگهڵ ئ��هوهش گه‌نجان باشتره هێز و توانیان ل ه وه‌به‌رهێنان ته‌رخان بکهن ن ه وهک ل ه پشت کورسى و مێزه‌کان. دڵشاد عه‌بدلخالق ،کاسب: ه���ه‌واڵ���هک���ان���ى ح��ک��وم �هت��ى هه‌رێم بۆ دام �ه‌زران��دن باش ه و ه�����ی�����وادارم ل���ه س��ااڵن��ى داهاتوو باشتر بێت ،چونک ه پێموایه ئهو رێژه‌ى بۆ هه‌موو کوردستان دانراوه که‌مه .له کاتێک خه‌ڵکێکى زۆرى بێکار و کاسبى ههیه .ده‌بێ ئهوهش بڵێم که به ته‌نیا دامه‌زران بارى ئابورى خه‌ڵک باش ناکات ،چونکه ده‌بینین ههر کاتێک دامه‌زراندن
ئه‌گه‌ر به‌رپرسی پێشوی لقی...4
چه‌تر :وهک خۆت ئاماژه‌ت پێدا داواکارى گشتى داواى گرتنى به‌رپرسی پێشووى لقى چ��وارى پارتی ک��ردوه ،ئایا ده‌ستگیر نه‌کردنى ئهو په‌یوه‌ندى به ره‌هه‌ندی سیاسییه‌وه ههیه؟ نازانم ،ب�ه‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌رپرسی پێشووى لقى چ��وار بێتهسنورى سلێمانى ،پۆلیس ده‌بێ بیگرێت و ته‌سلیمى دادگاى بکات ،ب�ه‌اڵم ئێستا له سلێمانى نهماوه و گواستویانه‌ته و شوێنه‌که‌ى نازانین .مادام بڕیاری دادگاى لهسهره ههر ده‌بێ رۆژێک بێت جێبهجێ بکرێت ،ئه‌مساڵ نا ،ساڵێکى تر دوویتر. چه‌تر :باس لهوه ده‌کرێ ههندێک تاوانباری ناوچه‌ى ژێر نفوسی پارتى رایانکردوه‌ته ناوچه‌ى ژێر نفوسی یه‌کێتى و ه�ه‌روه‌ه��ا به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ،ئایا ئهمانه ک�ه‌ى ده‌ستگیر ده‌کرێن. ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر وه‌زاره‌تى ناوخۆ کۆبوونه‌وه‌یه‌کى بهههندێک هێزى تایبه‌تى و به‌ڕێوه‌به‌رى هێزهکان کرد ،ناوى ئهو تاوانبارانه‌ى داواکراون له الیه‌ن دادگاوه چ له هه‌ولێر و دهۆک بن یان له‌سلێمانى و گه‌رمیان بن ،ئه‌وانه‌ى سنورى سلێمانى و گه‌رمیان هه‌اڵتوون و چوونه‌ته هه‌ولێر و دهۆک دانیشتوون ،یان به پێچهوانهوه ،چونکه سوودیان له ناوچه‌ى نفوسی یه‌کێتى و پارتى وهرگ��رت��ووه ،ئێستا لیژنه‌یه‌ک دانراوه و ناوه‌کانمان له ههر دووال وه‌رگرتووه و داومانه به هێزه‌کانمان بۆ ده‌ستگیر کردنیان. چه‌تر :ب��اس ل �هوه دهک��رێ حکومه‌تى هه‌رێم هه‌موو ئهو پۆلیسانه‌ى خه‌اڵت کردوه که له کاتى خۆپیشاندانه‌کان له ئه‌رک دابوونه ،یان ته‌قه‌یان کردووه؟ نه‌خێر بهو جۆره نییه .به‌ڵکو ئهو هێزانه‌ى به‌شدار بوونله پاراستنى هاواڵتیان و خۆپیشانده‌ران و شه‌قام و شوێنه گشتییه‌کانى (ئیداره‌ى گه‌رمیان و پارێزگاى سلێمانى) که زێتر له دوو مانگ له‌سه‌ر شه‌قامه‌کان مانه‌وه و شه‌ونخونیان ک��رد ،ئهمانه هه‌موویان پ��اداش��ت ک��ران ،هه‌موو ئه‌وانه‌ى ته‌قه‌یان ک��ردووه رهنگه ( 10تا )50که‌سێک بن ،به‌اڵم نزیکه‌ى ( 5تا )6هه‌زار کهس له هێزه‌کانى ناوخۆ پاداشت کراون ،ئهمه په‌یوه‌ندى به ته‌قه‌کردنه‌وه چییه .به‌ڵکو ئهمه په‌یوه‌ندى به ئه‌نجامدانى ئه‌رکێکه‌وه ههیه که نه‌یانهێشێت زه‌ره‌رى زۆر لێبکه‌وێته‌وه .ئه‌مان خۆپیشانده‌رانیشیان پاراست ک�ه نه‌یانهێشێت حزبێکى ن�هی��ار ی��ان الیه‌نێک زه‌ره‌ری���ان پێبگه‌یه‌نێت و کاره‌ساتى گهوره رووبدات. چه‌تر :ههر خێزان و هاواڵتییه‌ک له ده‌زگاکانى ئاسایش (کۆد)ێکى بۆ دروست کراوه ،ئهمهش واده‌خوێنرێته‌وه که بۆ کۆنترۆڵ کردنى تاکه‌کانه ،هه‌روه‌ها ئهمهش پێچه‌وانه‌ى یاسای وه‌زاره‌تى ناوخۆیه؟ کاتى خۆی ئاسایش بۆ ههر خێزانێک کۆدیان دروستکرد،بۆ ئه‌وه‌ى ههر هاواڵتییه‌ک مامه‌ڵه‌یه‌کى له فه‌رمانگه‌ى حکومى ه�هب��وو و داواى پشتگیری ئاسایشیان لێکرد، پێویست به مامه‌ڵه‌ى نوێ نه‌کات و به‌پێی کۆده‌که‌ى که هه‌موو زانیارییه‌کى تێدایه پشتگیرییه‌که‌ى بۆ بکهن .ئهم کۆده بۆ ئاسانکارى ئه‌منى بووه که له‌سه‌ر که‌سی باش و خراپ لهبهر ده‌ستیان دابێت .به‌اڵم ئێستا (فه‌رمانگه‌ى زانیاری) ههیه که یاساییه ،ئهم فه‌رمانگه‌یه په‌یوه‌ندیداره به‌وه‌ى که هه‌موو هاواڵتییه‌ک کارتى زانیاری هه‌بێت .ئهم فه‌رمانگه‌یه سهر به پۆلیسه ،له‌مه‌ودا رهنگه کۆدى ئاسایش به‌تاڵ بێته‌وه و ئیشی پێناکرێت. چه‌تر :به‌پێی سه‌رچاوه رۆژنامه‌وانییه‌کان ،گوایه وه‌زاره‌تى ن��اوخ��ۆ لیستێکى ( )200ک �هس��ی (ل���ه چ��االک��وان��ان و رۆژنامه‌نووسان و خۆپیشانده‌ران پێکهاتووه) ئاماده کراوه بۆ ده‌ستگیر کردن ،ئهمه تاچه‌ند راسته؟ ئه‌سڵ و ئه‌ساسی نییه .ئێمه خه‌ڵکمان الیه بۆ گرتن،به‌اڵم وه‌زاره‌تى ناوخۆ ئاماده‌ى نه‌کردووه ،به‌ڵکو ئهو که‌سانه‌ن که له دادگا وه‌کو شه‌خس داوایان له‌سه‌ر تۆمار کراوه له الیه‌ن لێپرسراوانى شار و ناو بازاڕ و هێزه ئه‌منییه‌کانه‌وه، که رۆژانه ته‌شهیریان به حکومه‌ت و هێزه‌کانى ئێمه کردوه و ده‌ستى ههبووه له بریندارکردنى شه‌خس ،ئهمانه حاکم
ب��ڕی��اری گرتنى ب��ۆ ده‌رک����ردوون ،ه �هر که‌سێک بڕیاری گرتنى دادگاى هه‌بێت ئێمه ده‌یگرین و ده‌یده‌ین به دادگا. چه‌تر :پ��ارێ��زه‌ر ک��اروان که‌مال ،که له سه‌رچنار ته‌قه‌ى لێکرا ،دۆسیه‌که‌ى به کوێ گه‌یشت؟ ئهوه نه کێشه‌یه‌کى سیاسی نه کۆمه‌اڵیه‌تى بوو ،ئهگهردهسهاڵت بیه‌وێ کاروان بگرێت ،ئه‌وا ده‌ستگیری دهکات و ده‌یدات به یاسا ،حکومه‌ت له کهس ناترسێت .ئهو شوێنه‌ى کاروان که‌مالى لێ بریندار کرا ،شه‌وی پێشتر دوو که‌سی چه‌مچه‌ماڵى لهگهڵ خاوه‌ن نادییه‌که بووه به شه‌ڕیان له‌سه‌ر ئهو ئافره‌تانه‌ى سه‌ما و ره‌ق��س دهک �هن ،ههر چه‌نده سوڵح دهک �هن ،ب�ه‌اڵم دوات��ر دێنه‌وه و ته‌قه له نادییه‌که دهک�هن، شاگردى نادییه‌که و کاروان و یه‌کێکیتریش بریندار بووه، به‌رێکه‌وت کاروان لهو نادییه بووه و بریندار بووه .ئه‌گه‌ر خۆشی گومانى له‌که‌س ههیه با داوا تۆمار بکات و ئێمه بۆی ده‌ستگیر ده‌که‌ین. چه‌تر :ئێستا ده‌نگۆی ئهوهیه ئاماده‌کاری بۆ خۆپیشاندان ده‌کرێته‌وه ،هه‌ڵوێستى ئێوه چۆن ده‌بێ؟ دوو س��ێ ده‌زگ���اى راگ�هی��ان��دن ئ �هو ئیدیعایانه دهک �هن،ههر حه‌زیان له‌وه‌یه خه‌ڵک هانبده‌نه سه‌رشه‌قام و بیانخه‌نه ئه‌زیه‌تدان ،ئ�هوه دهکهوێته بابی ئاژاوه‌گێڕییه‌وه ،ئه‌گه‌ر داواک���اری گشتى ئ�هو که‌یسه بجوڵێنێت دهدرێ��ن�ه دادگ��ا و حه‌قه لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بکرێت .له ههر شوێنێک خۆپیشاندان بکرێت پێویسته به‌پێی یاسای خۆپیشاندان مۆڵه‌ت وه‌ربگرێت ،ئه‌گه‌ر مۆڵه‌تى وه‌رگرت ئێمه پاسه‌وانى ده‌که‌ین ،ئه‌گه‌ر مۆڵه‌تى نهبوو قه‌ده‌غه‌ى ده‌که‌ین. چه‌تر :له‌هه‌ولێر رێگه‌درا به خۆپیشاندان دژی ده‌وڵه‌تى ئێران که سنووره‌کانى هه‌رێم تۆپباران دهکات ،که‌چی له سلێمانى مۆڵه‌ت به جه‌ماوه‌ر ن �ه‌درا خۆپیشاندان بکهن دژی ئێران بۆچی؟ ئ���ه‌وان داواى مۆڵه‌تى خۆپیشاندانیان ن �هک��رد ،بهڵکوداواى که‌مپینیان کرد له شوێنێکى دیاریکراو .ویستیان که‌مپینێکى ب���ه‌رده‌وام بکهن و بیکه‌نه‌وه به ئ��اژاوه وهک ئه‌وه‌ى به‌رده‌رکى سه‌را ،ئێمه‌ش مۆڵه‌تمان پێنه‌دان ،چونکه لهگهڵ یاساکه ناگونجێ. چه‌تر :کێشه‌ى نێوان پۆلیسه‌کانى هاتوچۆ و دادوه‌ره‌ک�ه‌ى گ �هرم��ی��ان ب �ه ک��وێ گ�هی��ش��ت ،گ��وای �ه ئ��ێ��وه ئ��ام��اده نین پۆلیسه‌کان راده‌ستى دادگا بکهن؟ ئ���ێ���س���ت���ا ف����هرم����ان����گ����هىهاتوچۆ کامێراى چ��اودێ��ری ب��ۆ ش�ه‌ق��ام�هک��ان دان����اوه ،ئهو ک���ام���ێ���رای���ه‌ى ئ����هو ح��اک��م �ه‌ى گرتووه دیاره خێرا لێیخوڕیوه، م��روره‌ک��ان��ی��ش پ��ێ��ی��ان وت���ووه ت��ۆ خێرا رۆیشتویت مۆڵه‌تى ش��ۆف��ی��ری��ی �هک �هت��م��ان ب����ده‌رێ، ح����اک����م����هک����هش وت���وی���هت���ى م���ن خ���ێ���را ن���ه‌ڕۆی���ش���ت���ووم و م��ۆڵ �هت �هک �ه‌ى ن�����ه‌داوه ،دی���اره هه‌ڵه‌تێگه‌یشتنێک رووی��داوه، ب����ه‌اڵم م����روره‌ک����ان ئ �ه‌رک��ی��ان جێبه‌جێکردووه. ئ��ێ��س��ت��ا ح��اک��م �هک �ه ش��ک��ات��ى ک�����ردووه ،گ��وای��ه م���روره‌ک���ان ته‌شهیریان پێکردوه ،به‌اڵم بڕوا ناکه‌م م��رور له خۆیه‌وه جنێو ب���ه ک �هس��ێ��ک ب����دات ئ �هگ �هر ئیستفزاز ن �هک��راب��ێ��ت .ل�هب�هر ئ �ه‌وه‌ى ئ�هو م��روران�ه له کاتى جێبه‌جێکردنى ئه‌رکدا تووشی ئهو کێشه‌یه بوون ئێمه به‌پێی یاسای عێراقی ناهێڵین بچنه به‌رده‌م دادگا.
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ
زۆر بێت و موچه به‌رز بێت ئه‌وا که‌ل و په‌ل ل ه بازار گران ده‌بێت .لهبهر ئه‌وه‌ى پێویست ه بیر له پالنى تر بکرێته‌وه بۆ کهمکردنهوه بێکارى. مه‌هاباد کانه‌بی ،ژنى ماڵه‌وه: دامه‌زراندن بۆ ئهوانه باشه که ساڵی دووه‌م ژماره 69 هیچ کارێکیان نیه ،به‌س من دووشه‌ممه 2711/5/24 - 2011/8/15 خه‌ڵک ده‌ناسم ته‌کسى ههیه، یان کارێکی خۆى ههیه ،بۆیه پێویسته حکومه‌ت خه‌ڵکى شایسته دامه‌زرێنێت و چاودێرى ئهوانه بکات که وه‌زعیان باشه ،پێویست ناکات یه‌کێک مافى بچێته‌وه. یه‌کێکى تر بخوات. به‌شدار ئیسماییل ،هاواڵتی: س����ب����اح����هت ح���هم���هت���اه���ر، ب���ێ���ک���ارى ب����ه‌دام����ه‌زران����دن ف���هرم���ان���ب���هر :م���ن ل �هگ �ه‌ڵ چ��اره‌س �هر ن��اک��رێ ،چونکه ئ �ه‌وه‌م که دام �ه‌زران��دن هیچ ه��ی��واى گه‌نجێک زۆر له ق��ازان��ج��ێ��ک��ى ن��ی��ه ،ب�ه‌ڵ��ک��و موچه‌یه‌کى( 400تا ) 500 ب��ارگ��ران��ی�هک��ى ت���ره ده‌چێته هه‌زاردینارى گه‌وره‌تره ،به‌اڵم سهر حکومه‌ت و له سااڵنى داه��ات��وو ب �ه دی���ار دهک����ه‌وێ .چونکه س�ه‌ره‌ت��ا من هه‌ست دهک �هم پالنه‌که بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى پێویسته حکومه‌ت ئهو کهسانه خانه‌نشین بکات بێکارى نیه ،ب�ه‌اڵم بۆ ک��ارى سیاسیه و ئه‌وه‌ى دێته س �هر ح��وک��م ،ده‌ی���ه‌وێ ک��ارێ��ک بکات و که تواناى کارکردنیان نهماوه .له‌جیاتى ئه‌وان گه‌نجان دامه‌زرێنێ و سود له توانا و عه‌قڵ به ده‌ستکه‌وت بۆ خۆى حسابی بکات .ئینجا و جه‌سته‌یان وه‌ه‌ربگرێت ،به‌تایبه‌تى ئێمه ده‌بینین کێشه ئهو نیه ئایا ئهو پالن و به‌رنامه‌یه تا چهند له زۆرب���ه‌ى فه‌رمانگه‌کان ژم��اره‌ی�هک��ى زۆرى سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت و ئامانجه‌که‌ى ده‌پێکێ ،ههر فه‌رمانبه‌ر ههیه ،بێ به‌رهه‌من و هیچ کارێک وهک له‌کات شه‌ڕى ناوخۆ بینیمان بهبێ بهرنامه ناکات و موچه‌ش له حکومه‌ت وه‌رده‌گرن .بۆیه خه‌ڵک دامه‌زرا ،دواتر بووه بارێکى گران له‌سه‌ر لهگهڵ ئه‌وه‌م پێویسته حکومه‌ت به سیسته‌مى شانى حکومه‌ت ئێستاش ده‌ربازى نابێت. ئا :ره‌هێل مامه‌ش دامه‌زراندن و رێژه‌ى فه‌رمانبه‌ران له فه‌رمانگاکان
19
لیمۆ به‌رگرى له‌ش به‌هێز دهکات ئاماده‌کار
ئاشتی ئه‌حمه‌د شوێنه‌که‌ى: شوێنى سه‌ره‌کى لیمۆ() Lemonباکورى هنده ل ه ئاسیا. پێکهاته‌که‌ى: بلوراتGlucoside زه‌یت، توێکڵه‌که‌ى ، Hesperdinک ه تامێکى تاڵى ههیه ،ئاو،%8،6-6،7 شه‌کر ،بنێشت ،پۆتاسیۆمی تێدایه ،زه‌یته‌که‌ى پێکدێت ل ه citronell، pinene، %8-7:Dextroggre . Citral geraniol به‌کارهێنان‌و سووده پزیشکییه‌کانى: .1پله‌ى گه‌رمى داده‌به‌زێنێت،وه تینویه‌تى ده‌شکێنێت. .2میزهێنه‌ره‌‌و به‌رد‌و لم الده‌بات ،ئهو میکرۆبان ه ده‌کوژێت که ل ه بۆرى میز ده‌ژیین. .3چاره‌سه‌رى ئازارى ده‌ماره‌کان‌و رۆماتیزم دهکات ،ئارام که‌ره‌وه‌ى ده‌ماره‌کانه. .4خوێن به‌ربوونى منداڵدان ناهێڵێت. .5چاره‌سه‌رى زه‌ردوویى دهکات. .6سکچوون‌و هه‌وکردن ناهێڵێت. .7دیوارى مولوله‌ى خوێن‌و به‌هێزده‌کات خوێنبه‌ره‌کان به‌هۆى بوونى مادده‌ى Rutinوڤیتامین.C .8ئاوى لیمۆ ک ه ڕێگا له یه‌کێکه سروشتیه‌کان ئاسان‌و که چا ر ه سه ر ى پێستى عه‌یبه‌کانى پێده‌کرێت ،یارمه‌تى ڕه‌نگى جوانکارى پێست و ڕه‌ونه‌قدارکردنى دهدات ،هه‌روه‌ها یارمه‌تى سپى کردنه‌وه‌ى ددانه‌کان دهدات ک ه ڕۆژان ه دووجار به‌کاربهێنرێت. .9به‌رگرى له‌ش به‌هێزده‌کات‌و پارێزگارى له ته‌ندروستى دهکات.
.10شه‌ربه‌ته‌که‌ى سه‌رمابوون ناهێڵێت وه‌کو هه‌اڵمه‌ت به‌هۆى بوونى ڤیتامین Cوه‌کو خواردنه‌وه به‌کاربهێنرێت یاخود غه‌رغه‌ره‌ى پی بکرێت. .11تۆوه‌که‌ى ئاستى شه‌کر له خوێن داده‌به‌زێنێت. .12خوێن به‌ربوونى لووت ده‌وه‌ستێنێت ئه‌ویش به‌ته‌ڕکردنى پارچه‌یه‌ک لۆکه به‌ئاوى لیمۆ پاشان بئاخنرێته لووتهوه. .13به‌دانانى چهند قاشێک لیمۆ له‌سه‌ر الجه‌نگه‌کان ژان ه سهر ناهێڵێت. .14چرچ‌و لۆچى ده‌م‌و چاو ناهێڵێت گه‌ر هه‌فته‌ى دووجار ده‌م‌و چاوى پێ بشۆرێت. .15چهند جارێک ناوده‌م ب ه ئاوى لیمۆو هه‌نگوین بشۆرێت هه‌وکردنى په‌رده‌ى ناو ده‌م چاره‌سه‌رده‌کات. .16ڕۆژان ه چهند دڵۆپێک له ئاوى لیمۆ بکرێته لووتهوه هه‌اڵمه‌تى پی چاره‌سه‌ر ده‌کرێت. .17ڕووخسار ب ه ئاوى لیمۆ چه‌ور بکرێت لهگهڵ به‌کارهێنانى کرێمى ده‌م‌و چاو په‌ڵه‌ى پێست الده‌بات. .18ڕۆژى دووجار به‌یانى‌و ئێواره نینۆکه‌کانى پێ چه‌وربکرێت له شکاندن ده‌یان پارێزێت.
کاریکاتێری ههفته
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا کاروان ساالر ته‌حسین تۆفیق کۆمپانیای نێوه‌ند سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07710299753 - 07480179510 cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
(چه‌تر) ورده‌کارى
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
ده‌رکردنى ئارامۆ و ئه‌ڤین ئاسۆ باڵوده‌کاته‌وه ...ل10
2711/5/24
No: (69) Mo.15/8/2011-
ریکالم
ته‌باخه‌کانى ناو په‌رله‌مان کێن؟
ریکالم
عه‌لى فه‌تاح لێدوانه‌که‌ى ئ �هم دوای��ی�ه‌ى س����ه‌رۆک����ى پ���ه‌رل���هم���ان���ى کوردستان «په‌رله‌مانتارى وا هه‌ی ه پێشتر ته‌باخ بووه» لێکدانه‌وه ،ته‌نانه‌ت که‌مپین و ناڕه‌زایى زۆرى به‌دواى خۆیدا هێنا ،پرسیارى گرنگ ئهوهیه (ئاخۆ ده‌بێت ئهو په‌رله‌مانتار‌ه کێ بێت که پێشتر ته‌باخ ب���ووه؟) ده‌بێت مه‌به‌ستى سه‌رۆکى په‌رله‌مان له‌م وته‌یه و به‌کارهێنانى ئهم ده‌سته‌واژه‌یه چى بێت؟ ئایا سه‌رۆکى په‌رله‌مان ده‌یه‌وێت داهێنانى زیاتر بکات له به‌کارهێنانى دهس��ت�ه‌واژه‌ى نوێ؟ ئایا پاش ئه‌وه‌ى ده‌سته‌واژه‌ى ( )66و (حه‌سیر م���هی���دان)ى گ �هی��ان��ده پ �ه‌رل �هم��ان ئێستاش (ت���هب���اخ) درێ���ژک���راوه‌ى ئ���هو ه�هن��گ��اوه‌ی�ه؟ دهب��ێ��ت دواى ئ �هم چه‌مکان ه هه‌گبه‌که‌ى سه‌رۆکى په‌رله‌مان چیترى بۆ فه‌رهه‌نگى ئهم میلله‌ته سته‌مدیده‌ی ه تێدابێت؟ پێش ئهم گوتانه و له‌ساڵى راب��ردوودا (حاکم رزگار) لهبهر ته‌شه‌ر و توانج ه ناخۆشه‌کانى ئهم سه‌رۆکى په‌رله‌مان ه ده‌ستى له‌کارکێشایه‌وه، له هۆڵى کۆبونه‌وه‌کانى ئ�هو په‌رله‌مانه‌ى که ئهم کاراکته‌ره سه‌رۆکییه‌تى سه‌رجه‌م په‌رله‌مانتاران زیندانى ک��ران ،به‌ڵێ ئهو ل ه چ��اک��ى خ��ۆی�هت��ى ک �ه ت��ا ئێستا ی �هک ب ه یهک په‌رله‌مانتاره‌کانى (حه‌سیر مه‌یدان) نه‌کردووه ،په‌رله‌مانه‌که‌ى سه‌رۆک ههر ل ه رابردوودا په‌رله‌مانتارى تیادا خوێناوى کرا، با زیاتر کاى کۆن به‌با نه‌که‌ین ،ئێستا کێ ده‌زانێت په‌رله‌مانتار‌ه (ته‌باخه‌که) کێیه؟ ل �ه واڵت��ان��ى پ��ێ��ش��ک�هوت��وو (ت �هب��اخ �هک��ان و پۆسته‌چیه‌کان و جابى پاسه‌کان) زۆرترین ئاماده‌ییان ل�ه په‌رله‌ماندا ه�هی�ه ،ئهمهش لهبهر ته‌نها یهک هۆکار ،چونک ه ئهو جۆره پیشان ه زۆرت��ری��ن به‌رکه‌وتن و تێکه‌اڵویان ههیه ل�هگ�ه‌ڵ (خ�ه‌ڵ��ک -ش �ه‌ق��ام) .به‌ڵێ هیچ نه‌نگى نیی ه هه‌موو په‌رله‌مانتاره‌کانى کوردستان پێشتر (ته‌باخ و ته‌زبیح فرۆش و ج��اب��ى پ���اس و پ��ۆس��ت�هچ��ى ب���ووب���ن) ،با بپرسین ن���هک ت�هن��ه��ا پ �ه‌رل �هم��ان��ت��اره‌ک��ان، ک��ام س �ه‌رک��رده‌ى سیاسیمان ههیه هێنده‌ى چاییچیه‌که‌ى (چایخانه‌ى سه‌هۆڵه‌که) ل ه سلێمانی رۆژانه زۆرترین گه‌نج به‌تایبه‌تى و هاواڵتییان به‌گشتى ببینێت؟ که هه‌میش ه به‌ده‌م ئازاره‌کانى رۆژگار و نادادیه‌کانى ئهم ده‌سه‌اڵته‌وه هاوکات لهگهڵ نه‌فه‌سى جگه‌ر‌ه چایی ه ره‌شه‌کان نۆش دهکهن؟ به‌ڵێ زۆرترین خه‌مى کۆمه‌ڵگا به‌هۆى ئ�هو تێکه‌اڵویی ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه الى (ته‌باخه‌کان و چایی چیه‌کان و ته‌زبیح فرۆشه‌کان و جابى پاسه‌کان و ش��ۆف��ێ��رى ت��اک��س��ی �هک��ان)ه ،خ�هم��س��اردى ( )20ساڵى راب��ردووى ئهم ده‌سه‌اڵت ه به‌شى س �ه‌ره‌ک��ى پ�هی��وه‌ن��دى ب �هو بۆشاییه ف��راوان� ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه ههیه ک ه له‌نێوان ده‌سه‌اڵت و خه‌ڵک ،به‌رپرسان و شه‌قامدا ههیه ،به‌ڵێ ( )20ساڵه ئ �هم دهس �ه‌اڵت � ه ل� ه خ �هم��وده‌رد‌ه دڵی و پێداویستییه‌کانى خه‌ڵک و شه‌قام تێناگات ،چونک ه ل ه په‌رله‌مانه‌که‌ى ئێمه‌دا (ت�هب��اخ�هک��ان و چایی چییه‌کان و جابى پاسه‌کان و ته‌زبیح فرۆشه‌کان و شۆفێرى تاکسیه‌کان) په‌رله‌مانتارنین و ئاماده‌گیان نییه .ب�ه داخ���هوه چ�هن��د په‌رله‌مانتارێکى کوردستان بهم وته‌یه‌ى سه‌رۆکه‌که‌یان نیگه‌ران بوون ،جێگه‌ى خۆیه‌تى بڵێین نیگه‌رانى له‌م وت�هی�ه ب��ۆ؟ ته‌مه‌ننام دهک���رد به‌شێک ل ه کورسیه‌کانى په‌رله‌مانى ک��وردس��ت��ان ئهو پیشه‌وه‌ره سه‌ربه‌رزانه (ته‌باخه‌کان و ...هتد) له‌سه‌رى دابنیشتنایه ،دڵنیام تێکه‌ڵبوونى رۆژان �هی��ان لهگهڵ هاواڵتیان ب�هس ب��وو بۆ ئه‌وه‌ى ببنه زمانحاڵ و نوێنه‌رى خه‌مه‌کانى خه‌ڵک ،ئه‌بێت مه‌به‌ستى سه‌رۆکى په‌رله‌مان له به‌کارهێنانى ئهم ده‌سته‌واژه‌ی ه چى بێت و رووى وته‌که‌ى له‌کام په‌رله‌مانتاربێت؟ گومانم ههیه که سه‌رۆکى په‌رله‌مان له به‌کارهێنانى وشه‌ى (ته‌باخ) به‌ده‌ر له‌وه‌ى بێڕێزى کردووه بهرامبهر به هه‌موو کۆمه‌ڵگا ،مه‌به‌ستى ل ه هه‌موو ژنه په‌رله‌مانتاره‌کان بووه ،به‌ڵێ ئهو ده‌ڵێت (مه‌تبه‌خ) شوێنى ژن ه نه‌ک ده‌زگاى یاسادانان (په‌رله‌مان) ،کاره‌ساته‌ک ه ئهوهی ه سه‌رۆکى ده‌زگاى یاسادانان له‌م هه‌رێمه ئاوا له مه‌سه‌له‌ى ژن و مافى ژن و یه‌کسانى نێوان ژن و پیاو تێگه‌یشتووه!.