به‌رپرسێکى یه‌کێتى ل ه (چه‌تر) ئیسالمییه‌کان توڕه ده‌کات بێسه‌روشوێنه‌کانی بزووتنه‌و ه
ژمار ه 79
ساڵی دووه‌م
ریکالم
ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌و‌ه
نرخ 750 :دینار
...ل3
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
دووشه‌ممه 2011/10/31
نرخی()750دینار
(9ی گه‌اڵڕێزانی )2711
وێنه‌ى به‌شێک لهو ( )35گه‌ریالی ه ی ک ه ب ه چه‌کى قه‌ده‌غه‌کراو ده‌کوژرێن WWW.Chatrpress.com
ت ى دژى گه‌ریال به‌کارده‌هێنێ تورکیا جارێکیتر چه‌کى کیمیای
تایبهت ب ه چه‌تر دواى ئه‌وه‌ى ئاشکرا بوو ک ه ته‌رمى سوتاو و شێوێنراوى ()24 گه‌نجى کورد ل ه مه‌یتخانه‌ى (مه‌التیا)ى باکورى کوردستانن، به‌اڵم دوێنێ ناوه‌ندى راگه‌یاندنى
هێزه‌کانى گه‌ریال رایگه‌یاند ،ئهو (مه‌اڵتیا) سه‌ر به گروپێکی گه‌ریالیی ( )24گه‌نج ه گه‌ریالى ئێمه‌ن و سه‌ر ( )35که‌سین و ت��ا ئێستا ب �ه هیچ ب ه گروپێکى گه‌ریالیى ( )35که‌سین شێوه‌یه‌ک پ�هی��وهن��دی��ان ل�هگ�هڵ ()11 و ب ه چه‌کى کیمیایى و بۆمبى ناپاڵم گ���هری�ل�اک���هی دی���ک���هدا ب���ۆ دروس����ت ژیانیان لهدهستداوه. ن �ه‌ب��ووه و ل��ێ��ک��داب��ڕاون ب �هه��ۆى گرانى هێزه‌کانى پاراستنى گ �ه‌ل رایگه‌یاند :ش��ه‌ڕه‌ک��ان��هوه ،ب �هه��ۆی نه‌ناسینه‌وه‌ی «ئ �هو ( )24ته‌رمه‌ی مردوخانه‌که‌ی ته‌رمی گه‌ریالکانیشه‌وه ،ک ه سوتاون
سه‌رۆکی پارتی چاره‌سه‌ری:
«مۆڵه‌ت پێنه‌دانمان هیچ بنه‌مایه‌کی یاسایی نییه» ...ل5 بڕیاری که‌مکردنه‌وه‌ی پاسه‌وانی به‌رپرسان جێبه‌جێ نه‌کراوه چه‌تر ـ ئاژانسه‌کان دوای تێپه‌ڕبوونی چه‌ندین مانگ ب ه سه‌ر بڕیارێکی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی ژماره‌ی پاسه‌وانی به‌رپرسه‌کان هێشتا ئهم بڕیار ه نه‌خراوه‌ت ه به‌رده‌م په‌رله‌مانه‌وه.
ع �ه‌دن��ان ع��وس��م��ان ،په‌‌رله‌مانتاری فراکسیۆنی گ���ۆڕان ب ه ئاماژه‌دان ب ه ژماره‌یه‌کی زۆر له پۆلیس و پێشمه‌رگ ه و ئاسایش و زێره‌ڤانی ،پێیوایه پێویست ناکات به‌رپرسان ئهم ژماره زۆره ل ه پاسه‌وانیان هه‌بێت و بهم شێوه‌یه دووا« :هه‌ر به‌رپرسێک ک ه سه‌ردانی شوێنێک ده‌کات با داموده‌زگاکانی ئاسایشی بپارێزن». موحسین ئه‌دیب ،چاودێری سیاسی هه‌بوونی رێژه‌یه‌کی زۆر له پاساوانی به‌رپرسان وهک «به‌هه‌ده‌ردانی سامانی گشتی» ناوده‌بات و پێشیوایه« :سه‌رۆکى هه‌رێم پێویسته پێش هه‌موان بڕیارى که‌مکردنه‌وه‌ى پاسه‌وانى به‌رپرسان لهخۆیهوه ده‌ست پێبکات ،ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ى زۆرت��ری��ن پ��اس �هوان ل �ه‌الى ئ �هوان �ه ،ل ه سه‌ردانه‌که‌ى سلێمانیدا ئهمه به‌دى کرا». درێژه بۆ ل 4
بۆ خوێنه‌رانى چه‌تر
جه‌ژنى پیرۆزى قوربان ل ه موسڵمانانى کورد و هه‌موو موسڵمانانى جیهان پیرۆز بێت ،بهم هۆیهشهوه ژماره‌ى داهاتووى (چه‌تر) ده‌رناچێت، ههروهها سه‌ره‌خۆشى له گه‌لى کورد دهکهین، به‌هۆى ئه‌وکاره‌سات و نه‌هامه‌تیانه‌ی ئه‌مدوایی ه توشی بووه. ستافى چه‌تر
و شێوێنراون ،ب ه ته‌واوی ناسنامهکانیان پزیشکی دادوه‌ری ش��اری (مه‌التیا) ن��ازان��رێ بۆی ه ناسنامهی ه �هر ( )35ی���ان ک���رد و رای��ان��گ �هی��ان��د« :دوای شیکارییه‌کی زۆر ل ه کۆی ( )24ته‌رم، گه‌ریالکه‌مان راگه‌یاند». ه �هر ل �هم ب��اره‌ی �هوه چه‌ند کهسێک ل ه توانرا ته‌نیا ته‌رمی کهسێک بناسرێته‌وه، که‌سوکاری گه‌ریالکان و ده‌زگاکانی ته‌رمه‌کان زۆر بێ ئه‌نداز‌ه پارچه پارچ ه مافی مرۆڤ و نوێنه‌ری پارتى ئاشتى کراون و شێوێنراون و سووتێنراون». و دی��م��وک��رات��ى ،س �ه‌ردان��ی مه‌یتخانه‌ى هێزه‌کانى گه‌ریال راشیانگه‌یاندووه« :ئهو
توندوتیژی له چه‌مچه‌ماڵ
ئامارى توندوتیژییه‌کانی
سه‌ر ژنان نادرێت به راگه‌یاندنه‌کان
...ل8
گه‌ریالیانه ب ه چه‌کى کیمیایى و بۆمبى ناپاڵم ژیانیان لهدهستداوه و ئه‌مه‌ش جارى یهکهم نییه ک ه ده‌وڵه‌تى تورکیا تاوانى شه‌ڕ ئه‌نجام ده‌دات و چه‌کى قه‌ده‌غه‌کراو به‌کاردێنێت». درێژه بۆ ل 6
ئه‌ندامی(م.س)یه‌کگرتوو:
«حزب گرفتى ههیه و
دهبێت کۆنگره قسه‌یان له‌سه‌ر بکات»
...ل5
ریکالم
هەواڵ
دوای دیوانییه ،گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کانی حه‌مرینیش هه‌ڵده‌درێنه‌وه
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
2
چه‌تر کاوه حسێن
بۆچــوون سه‌ردانه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم بۆ که‌رکوک u
دانا عه‌سکه‌ر
u
ه���اوک���ات ل���هگ���هڵ چ���وون���ى وه‌ف��دێ��ک له هه‌رێمى کوردستانهوه بۆ به‌غدا به مه‌به‌ستى گفتوگۆکردن ل�هس�هر پرسه چ��اره‌ن��ووس��س��ازه‌ک��ان ،س�ه‌رۆک��ى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى که‌رکوکى کرد ،ئهم سه‌ردانه‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم گرنگییه‌کى زۆرى بۆ دۆزى که‌رکوک به تایبه‌تى ل �هم ک��ات �هدا ه�هی�ه ،ی�هک�هم ب��ۆئ �ه‌وه‌ى له نزیکهوه ئاگادارى ره‌وشى سیاسى و ئه‌منى که‌رکوک بێت .دووهه‌م :بۆئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ ت���ه‌واوى چین و توێژه‌کانى که‌رکوک داب��ن��ی��ش��ێ و گ��رف��ت �هک��ان ب��خ �هن �ه‌ڕوو، ئه‌وه‌ى مایه‌ى خۆشحاڵیی‌ه حزب و الیهنه ک��وردی��ی�هک��ان ل �ه ک �ه‌رک��وک ئ��ام��اده‌ى دانیشتنه‌ک‌ه بوون ،دواتر له دانیشتنێکى ت��ای��ب �هت��دا س���ه‌رۆک���ى ه���ه‌رێ���م ل �هگ �هڵ سه‌رکردایه‌تى به‌ره‌ى تورکمانى ،دانیشتن و گفتوگۆ ل �هگ �هڵ ب���ه‌ره‌ى تورکمانى ک��اری��گ �هری��ى زۆرب����اش ب����ه‌دواى خ��ۆی��دا ده‌هێنێ ،چونکه ئه‌وان ب �ه‌رده‌وام باس له زه‌رووره‌تى بوونى متمانه‌یى نێوان ئهم دوو پێکهاته‌ی‌ه ههیه ،یه‌کبوونى ریزه‌کانى کورد و تورکمان ،شۆڤێنییه‌کانى نیگه‌ران ک��ردووه ،هه‌ربۆی‌ه عهرهبه شۆڤێنییه‌کان بایکۆتى دیداره‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێمیان ک��رد ،ئ �هم بایکۆتکردنه‌ى ع��ه‌ره‌ب زۆر شتى بۆ خستینه‌ڕوو ،له هه‌موو گرنگتر یه‌کڕیزى نه‌ته‌وه‌کانى که‌رکوکیان پێ قبوڵ نیه ،ئه‌گینا وهک به‌ره‌ى تورکمانى ده‌ه��ات��ن و داواک���اری���ى و گرفته‌کانى خۆیان ده‌خست‌ه ب �هردهم سه‌رۆکى هه‌رێم، هاتنه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم بۆ که‌رکوک ل�����ه‌رووى م �ه‌ع��ن �ه‌وی��ی �هوه ب��ۆ ک���ورد ل�هم ش���اره‌دا زۆر گرنگه .ل�هوان�ه :به‌وپێیه‌ى ک��ه‌رک��وک ج��ی��اواز ل �ه ش��اره‌ک��ان��ى تر پێویستى به یه‌کریزى کورد ههیه ،له‌پاڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا پێویستى به یه‌کریزى ت �ه‌واوى پێکهاته‌کان ههیه ،بۆیه لهم باروودۆخه‌دا کاتێ سه‌رکردایه‌تى کورد و هێزو الیهنه سیاسییه عێراقییه‌کان خه‌ریکى گفتوگۆن له‌سه‌ر کێشه‌کانى نێوان هه‌رێم و به‌غدا، گرنگه له‌ناوخۆى که‌رکوک کارله‌سه‌ر یه‌کالیى ک��ردن �ه‌وه‌ى کێشه‌کان بکرێت، چ �هن��ده گ��رن��گ�ه ک��ێ��ش�هک��ان ل �ه ب�ه‌غ��دا گفتوگۆیان ل �هس �هر ب��ک��رێ��ت ،هێنده‌ش گرنگه له که‌رکوک کێشه‌کان قسه‌یان ل�هس�هر بکرێت ،ب�ه‌پ��ی��ره‌وه‌چ��وون��ى ب �ه‌ره‌ى تورکمانى بۆ دیداره‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم، پێتده‌ڵێت که ب �ه‌ره‌ى تورکمانى خه‌ریکه متمانه‌ى ل�ه‌ال دروس��ت دهبێت که کورد ب �ه ج��دى ده‌ی����هوێ کێشه‌ى ک�ه‌رک��وک له‌نێوان پێکهاته‌کان یه‌کالیى بکاتهوه، ئاماده نه‌بوونى گردبوونه‌وه‌ى عه‌ره‌بى لهو دیداره‌دا په‌یوه‌ست‌ه به عه‌قلێیه‌تى شۆڤێنى و گوتارى تووندڕه‌وانه‌ى به‌شێک له الیهنه سیاسییه‌کانى ناو لیستى ئه‌لعێراقیی‌ه که ب���ه‌رده‌وام ک��ورد وهک ئینسانى پل‌ه دوو ته‌ماشا ده‌که‌ن و پێیان نه‌نگیی‌ه ته‌نانه‌ت کورد له ناو ق�ه‌واره‌ى سیاسى عێراقیشدا بوونى هه‌بێ ،ئهگهر ئاوڕێک له کێشه ئه‌منییه‌کانى ناو که‌رکوک بدهینهوه ئهو راستییه‌مان بۆ ده‌رده‌ک �هوێ��ت که جگه ل���ه‌وه‌ى پۆلیسى ک�ه‌رک��وک له خه‌له‌لى ههیه ،ب �ه‌اڵم بیرمان نه‌چێت هێزه‌کانى ئاسایشى که‌رکوک رۆڵى کاریگه‌ریان ههبووه له به‌رقه‌رارکردنى ب��ارى ئه‌منى که‌رکوک ،ئهمه بووهته مایه‌ى نیگه‌رانى هێزه شۆڤێنی‌ه عه‌ره‌به‌کان بۆیه ب �ه‌رده‌وام به‌یاننام‌ه له دژى مانه‌وه‌ى ئاسایش له که‌رکوک ده‌رده‌ک���هن ،ئهم عه‌قلێیه‌ته‌ى ع �ه‌ره‌ب له ک�ه‌رک��وک ،ته‌نها په‌یوه‌ست نیه به تێگه‌یشتنى گروپێکى بچووکى وهک گردبوونه‌وه‌ى عه‌ره‌بى ،به‌ڵکو ئهمه پیالنێک‌ه راس��ت�ه‌وخ��ۆ پێوه‌ست‌ه ب�ه کۆى عه‌قلێیه‌تى شۆڤێنى عێراقى و ئیقلیمى ،که راسته‌وخۆ ئهم گرووپ‌ه ئاراسته دهکرێت، لهم حاڵه‌ته‌دا ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر کورده بیکات ئ�هوهی�ه ئه‌مجار‌ه له به‌غدا به ج��دى ئهم پرسان‌ه له‌گه‌ڵ الیهنه سیاسیه‌کان یه‌کالیى بکاتهوه و یه‌کڕیزى نێوان پێکهاته‌کانى ک�ه‌رک��وک بپارێزێت و هه‌وڵبدات کار ل�هس�هر چه‌مکى ه��اواڵت��ى ب���وون بکات و کێشه و پ��رس�ه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کان له که‌رکوک نه‌وروژێنێ.
ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى مافى مرۆڤ له‌په‌رله‌مانى عێراق ڕایگه‌یاند، پێش مانگى ڕه‌مه‌زان له‌پارێزگاى دیوانییه شه‌ش گۆڕى به‌کۆمه‌ڵ دۆزرایه‌وه ،له‌ئێستاشدا گۆڕێکى دیک ه دۆزراوه‌ته‌و ه زیاتر ل ه ()700 ڕووفاتى تێدایه‌‌و هه‌مووشیان کوردن.
(د .ئه‌شواق جاف) بۆ رۆژنامه‌ى (چه‌تر) روون��ی��ک��ردهوه ،ئ�هو ڕووفاتانه‌ى له‌گۆڕ‌ه وه به‌کۆمه‌ڵه‌که‌ى دیوانیه‌دا دۆزراون �هت �ه ه���هم���ووی���ان ج����ل‌و ب���ه‌رگ���ى ک���وردی���ان ل �ه‌ب �ه‌ردای��هو ک���وردن ،ب���ه‌اڵم ب�هت�ه‌واوه‌ت��ى
ناتوانرێت بوترێت چه‌ند ڕووف��ات له‌ناو ئهو گۆڕه به‌کۆمه‌اڵنه‌دایه ،تا به‌ته‌واوه‌تى هه‌موویان هه‌ڵنه‌درێنه‌وه ،چونک ه پێشتر ه��هر ل���هوێ زی��ات��ر ل����ه( )400ڕووف���ات له‌ناو ئهو گۆڕانه‌دا دۆزرای �هوه ،وتیشى: «ڕووفاته‌کان ڕه‌وانه‌ى پزیشکى دادوه‌رى ده‌کرێن بۆ پشکنین و په‌یوه‌ندى له‌نێوان وه‌زاره‌تى مافى مرۆڤى هه‌رێمى کوردستان و پزیشکى دادوه‌رى ههیه بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ى ڕوفاته‌کان ،ب ه مه‌به‌ستى ئه‌وه‌ى له‌ڕێ‌و ڕه‌سمى شایسته‌دا به‌خاک بسپێرن». ئ �هن��دام �هک �هى ل��ی��ژن �هى م��اف��ى م��رۆڤ له‌په‌رله‌مانى ع��ێ��راق باسى له‌وه‌شکرد، له‌قۆناغى دووه‌م��دا به‌هاوکارى هه‌رێمى کوردستان گ��ۆڕى به‌کۆمه‌لێ حه‌مرین هه‌ڵدرێته‌وه ،چونک ه ئه‌وانه‌ى حه‌مرینیش
ڕووفاتى کوردن ،وتیشى« :کارده‌که‌ین بۆ هه‌موارکردنى یاساى پێنجه‌مى ساڵى ()2006ی گ��ۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کان ،بۆ ئه‌وه‌ى کرد زیاتر ڕۆڵى هه‌بێت له‌هه‌ڵدانه‌وه‌‌و کارکردنى گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کان ،چونک ه زۆرى ڕووفاتى ناو گۆڕه‌کان کوردن». ب � ه پ��ێ��ی ئ��ام��ارێ��ک��ی وه‌زاره‌ت�����ی مافی مرۆڤی عێراقی نزیکه‌ی ( )400گۆڕی ب �هک��ۆم �هڵ ل �ه ع��ێ��راق��دا ه�هی�ه ()150 ل�هم گ��ۆڕه به کۆمه‌اڵنه له پارێزگای دیوانیه‌یه. وه‌زاره‌ته‌که پێشتر رایگه‌یاندوه ئ�هوان ب ه ه��ۆی ک �هم ت��وان��ای��ی�هوه ل�ه دۆزی��ن �هوه و ناسینه‌وه‌ی روفاته‌کان له ساڵێکدا ت�هن��ی��ا ت��وان��ای ه��هڵ��دان��هوهی ()10 گۆڕیان ههیه.
مه‌حمود عوسمان :مه‌رج نیی ه مالکى ()%100
کێشه‌ى کورد چاره‌سه‌ر بکات
()140و پ��ێ��ش��م �ه‌رگ��هو ن����ه‌وت‌و غ��از پێکهێنرا‌وه‌‌و میکانیزم دۆزراوات �هوه بۆ چه‌تر چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان. کاوه حسێن په‌رله‌مانتاره‌که‌ى عێراق پێوابوو ،مالکى دکتۆر مه‌حمود عوسمان ک���ورد پ��ه‌راوێ��ز ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ى کێشه‌کان په‌رله‌مانتارى عێراق ل ه سه‌ر چاره‌سه‌رنه‌کرێت ،به‌اڵم مه‌رجیش نیی ه لیستى هاوپه‌یمانى کوردستان ( )%100کێشه‌کان چاره‌سه‌ربکرێت، رایگه‌یاند ،ل ه کۆبوونه‌وه‌که‌ى ب��ۆی�ه ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رک��ردن��ى کێشه‌کان رێمى نێوان شاندى حکومه‌تى هه ده‌ب��ێ��ت ک��وردی��ش خ���ۆى ه��اوک��ارب��ێ��ت، کوردستان به‌سه‌رۆکایه‌تى ئ�هگ�هر مالکى ن�هی�هوێ��ت چ��اره‌س �ه‌رى (د.به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح)و ب��ک��ات ل���ه‌داه���ات���وودا ده‌رده‌ک����هوێ����ت، حکومه‌تى عێراق به‌سه‌رۆکایه‌تى له‌ئیستاشدا هیچ ڕێگه‌یه‌کى دیکه نیی ه (نورى مالکى) گفتوگۆ له‌سه‌ر کورد بیگرێته بهر ته‌نها ده‌توانێت بهم ماده‌ى ( )140پرسى پێشمه‌رگه‌‌و میکانیزمه کێشه‌کان چاره‌سه‌ربکات. نه‌وت‌و غاز کراوه. به‌گوێره‌ى زانیارییه‌کان ئهو لیژنه‌یه‌ى لێدوانێکى ه ل عوسمان) (د .مه‌حمود له‌ئه‌نجامى سه‌ردانه‌که‌ى شاندى هه‌رێم ت��ر) ه (چ�� ى ه ��� � ���ام � رۆژن ��ۆ ت��ای��ب �هت��دا ب� ب �هس �ه‌رۆک��ای �هت��ى دک��ت��ۆر ب �ه‌ره �هم بۆ ب��اس��ى ل���ه‌وه‌ک���رد ،لیژنه ب��ۆ ل �هم��اده‌ى ب�ه‌غ��دا پێکهێنراوه ،ده‌ستبه‌کاربوونى
هاوپه‌یمانی فراکسیۆنه کوردستانیه‌کان
به‌ره‌و هه‌ڵوه‌شانه‌وه ده‌ڕوات چه‌تر هه‌نگاو هاشم
له ئێستادا هاوپه‌یمانێتی فراکسیۆنه کوردستانیه‌کان له لێوارى هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌دایه و نزیکه‌ى ساڵێکیشه هیچ کۆبونه‌وه‌یه‌کى نهکردوه ،هه‌ردوو الیه‌نى کۆمه‌ڵ ویه‌کگرتوش که به‌شدارن لهم هاوپه‌یمانێتی به‌مه‌رج به‌شدارى کۆبونه‌وه‌کانى ئهم ئیئتالفه ده‌که‌ن.
خ��ۆى ڕاگ���هی���ان���دووه‌‌و ل�ه‌چ�هن��د رۆژى داه��ات��وودا ک��ارده‌ک��ات بۆ دۆزی��ن�ه‌وه‌ى میکانیزمێک ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رک��ردن��ى کێشه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌کانى نێوان به‌غدا‌و هه‌رێم.
به‌شێک له پێشمه‌رگه‌کانى پارتى توڕه‌ن هه‌ولێر و ستیلک ،زۆر نیگه‌رانین له‌وه‌ى کێشه‌کانی هه‌رێم و عێراق له سه‌ر بودجه‌ی هه‌ولێر هه‌موو مانگێک موچه‌کانمان دوا ده‌خرێت وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه‌یه بودجه‌ی وه‌زاره‌ت��ی چه‌تر و هیچ مانگێک له کاتى خۆیدا پێمان پێشمه‌رگه له الی وه‌زاره‌ت���ی ب�ه‌رگ��ری و وه‌زاره‌تی دارایی حکومه‌تی عێراقه». به‌گوێره‌ى زانیارییه‌کانى (چه‌تر) نادرێت. پێشمه‌رگه‌کانى پارتى دیموکراتى راشیگه‌یاند :که ناوێرن ناوى خۆیان ئاشکرا وت��ی��ش��ی ئ���هو داواک�������اری و ن��ی��گ�ه‌ران��ی کوردستان له فه‌رمانده‌ییه‌کانى بکهن ،چونکه «ئهگهر بزانن بۆ راگه‌یاندن پێشمه‌رگه‌کان ب�ه راس��ت ده‌بینێت ،ب�ه‌اڵم (سه‌فین ،هه‌ڵگورد ،هه‌ولێر و قسه‌مان ک����ردووه ،ئ���ه‌وا س��زام��ان ده‌ده‌ن و هۆکاره‌که‌ی بۆ نه‌بونی بودجه‌ی تایبهتی ستیلک) گله‌ییه‌کى زۆریان له پارتى زیندانیمان دهک��هن ،پێیان وتوین به هیچ وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه گه‌ڕانده‌وه. ههیه به‌هۆى ئه‌وه‌ى هه‌موو مانگێک ش��ێ��وهک ب��ۆت��ان نییه ل�ه راگ�هی��ان��دن قسه سهبارهت بهوه که ئهگهر بێت و پێشمه‌رگه‌کان موچه‌کانیان دواده‌خرێت و له‌کاتى له سه‌ر کێشه‌کانیان لێدوان بۆ راگه‌یاندن بکهن». خۆیدا پێیان نادرێت. لهوبارهیهوه ئه‌نوه‌رى حاجى عوسمان ،بریکارى بده‌ن بریکاری وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆ رایگه‌یاند: سه‌رچاوه‌یه‌ک که نه‌یویست ناوى ئاشکرا وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند « :پێشمه‌رگه ئازاده لێدوان بدات ،ئهگهر له بکات لهوبارهیهوه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند« :تا ئێستا وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه به پێچهوانهی سه‌ر شتێکی هه‌ق بێت و تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن ئێمه وهک پ��ێ��ش��م�ه‌رگ�هک��ان��ى پ��ارت��ى له وه‌زاره‌ته‌کانی دیکه میزانیه‌ی خۆی نیه که نه‌بێت ،ب��ه‌اڵم ل�ه چ��وارچ��ێ��وهی ئ��ه‌رک و فه‌رمانده‌ییه‌کانى سه‌فین و هه‌ڵگورد و سااڵنه بۆی دیاری کرابێت و یه‌کێک له فه‌رمانی سه‌ربازی ده‌رنه‌چێت».
خۆشناوه‌تی ،جوتیاران داوای دروستکردنی کارگه‌ی سرک ه و دۆشاو ده‌که‌ن ئاماده‌کردنى دا ماندوبونێکى زۆرى ده‌وێت چه‌تر و ئه‌بێت به‌قاچه‌کانمان ئهم دووجۆر میوه‌یه هۆشه‌نگ سه‌روچاوه‌یى بگوشین و سوودله‌ئاوه‌که‌یان وه‌رگرین،به‌مه‌ش ماندوبونێکى زۆرى ده‌وێت. خ��در ع �ه‌ب��دواڵ جوتیارێکى ت��رى گوندى هه‌رته‌لى دۆڵى خۆشناوه‌تییه‌و ئه‌ویش الى سااڵنه له ده‌ڤه‌رى خۆشناوه‌تى خۆیه‌وه وتى « :به‌رهه‌مى سرکه و دۆشاو به‌سه‌دان ته‌ن له‌جۆرى سرکه و یه‌کێکه له‌به‌رهه‌مه‌کانى سااڵنه‌ى جوتیاران دۆشاو به‌رهه‌م ده‌هێندریت ،به‌اڵم ب�هو به‌رهه‌مه‌وه داهاتێکى باشمان ده‌ست تا ئێستاحکومه‌ت نه‌یتوانیوه پهره ده‌که‌وێت ،به‌اڵم به‌هۆى نه‌بونى کارگه‌یه‌کى بهم به‌رهه‌مه‌ى جوتیاران بدات و گوشین له‌ناوچه‌که‌ماندا گرفتى زۆرى کارگه‌یه‌کى سرکه و دۆشاو لهو بۆدروست کردوین و وامان لێهاتوه به‌ته‌واوى ناوچانه دابمه‌زرێنێت ،ئه‌مه‌ش یه‌کێکه له‌داواکاریه‌کانى جوتیارانى واز ل �ه‌ب �ه‌ره �هم هینانى س��رک�ه و دۆش��او بێنین،بۆیه داواکارین له‌حکومه‌تى هه‌رێم ئهم ناوچه‌یه. پوره ئایش یه‌کێکه له‌وجوتیارانه به(چه‌تر)ى کارگه‌یه‌کى به‌رهه‌م هێنانى سرکه و دۆشاو راگه‌یاند :سااڵنه له‌رووى به‌رهه‌مى ترێ و له‌ناوچه‌که‌ماندا دابمه‌زرینیت». هه‌ناره‌وه به‌رهه‌مێکى باشمان ده‌ست ده‌که‌وێت الى خ��ۆش��ی �هوه ج�هم��ی��ل سلێمان وه‌زی���رى و به‌شێک له‌وبه‌رهه‌مه‌ش له‌ناوچه‌که‌ماندا کشتوکاڵ و سهرچاوه ئاویه‌کانى هه‌رێمى دهکرێت به‌سرکه‌و دۆش��او ،ب �ه‌اڵم له‌کاتى کوردستان به(چه‌تر)ى راگه‌یاند :بڕیاره
ه هاواڵتیانی کورد nگۆڕ ه به‌کۆمه‌ڵه‌کان پڕن ل
ل �ه‌چ �هن��د رۆژى داه���ات���وودا به‌مه‌به‌ستى چه‌ندپرۆژه‌یه‌کى بازرگانى و کشتوکاڵى س����ه‌ردان����ى واڵت�����ى رۆم���ان���ی���ا ب��ک �هی��ن و له‌سه‌رداواکارى ئهم جوتیارانه‌ش یه‌کێک له‌خاڵه‌کانمان دروستکردنى ئه‌وکارگه‌یه ده‌ب���ێ���ت ل �ه‌چ �هن��د ن��اوچ �هی �هک��ى ه�ه‌رێ��م��ى کوردستاندا. شایانى باسه له دۆڵى خۆشناوه‌تى و چه‌ندان ناوچه‌ى هاوشێوه‌ى تر له‌هه‌رێمى کوردستان به‌هۆى به‌پیتى خاکه‌که‌یه‌وه سااڵنه له‌الیه‌ن جوتیارانه‌وه به‌سه‌دان ته‌ن له‌سرکه‌و دۆشاوى خۆمالى به‌رهه‌م ده‌هێندرێت ،به‌اڵم تا ئێستا نه‌تواندراوه په‌ره‌به‌م بهرههمه ناوخۆیه بدرێت و ک��ارگ�هی�هک��ى دروس��ت��ک��ردن��ى دۆش���او و سرکه‌ى لێ دابمه‌زرێت،به‌دامه‌زراندنى ئهم کارگه‌یه‌ش زیاتر هاواڵتیان ناچارده‌کات رووى تێبکه‌ن و چیتر پشت به بهرههمه ده‌ره‌کیه‌کان نه‌به‌سترێت.
عه‌بدولستار مه‌جید ئه‌ندامى مه‌کته‌بی سیاسی کۆمه‌ڵى ئیسالمى کوردستان به (چه‌تر) ى وت ،له‌گه‌ڵ هه‌رسێ الیه‌نى ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب��ڕی��ارم��ان��دا نه‌چینه هیچ
کۆبونه‌وه‌یه‌که‌وه که جێگره‌وه‌ى کۆبونهوه پێنج قۆڵیه‌کان بێت ،ته‌نها کۆبونهوه بۆ مه‌به‌ستى جێبه‌جێکردنى چوار بڕیاره‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم بێت به‌شدارى تێدا دهکهین. دهرب������اره‌ى ه��اوپ�هی��م��ان��ێ��ت��ی ف��راک��س��ی��ۆن�ه کوردستانیه‌کانیش عه‌بدولستار مه‌جید رای���گ���هی���ان���د :ت �هن��ه��ا ک���ۆب���ون���هوهی���هک ب��هم��ه‌ب��هس��ت��ى ج��ێ��ب �ه‌ج��ێ��ک��ردن��ى ()19 خاڵیه‌که بێت ،به‌شدارى کۆبونه‌وه‌ى ئهم هاوپه‌یمانێتی دهکهین ،چونکه ئهگهر بۆ ئهمه نه‌بێت دهبێته کۆبونه‌وه‌ى حزبى. له‌الیه‌ن خۆیه‌وه دکتۆر سه‌اڵحه‌دین بابه‌کر وته‌بێژى کۆمه‌ڵى ئیسالمى کوردستان ڕای���گ���هی���ان���د :ئ��ی��ئ��ت�لاف��ى ف��راک��س��ی��ۆن �ه کوردستانیه‌کان نزیکه‌ى ساڵێکه کۆبونه‌وه‌ى ئه‌نجام نه‌داوه ،ئه‌مه‌ش هۆکاره‌که‌ى هه‌ردوو حزبى یه‌کێتى و پارتیه.
کۆیه‌ش هاوکاری
لێقه‌وماوانی وان ده‌کات چه‌تر سازان تۆفیق ل ه چوارچێوهی ده‌ربڕینی هاوخه‌می و پشتیوانی باشوری کوردستان بۆ لێقه‌وماوانی شاری وان پاش گه‌یشتنی هاوکاری شار و شارۆچکه‌کانیتر، ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ک ه له‌کۆیه‌ش که‌مپینێک پێکهێنراو ه و وته‌بێژی که‌مپینه‌که‌ش ده‌ڵێت :هاواڵتیانی کۆی ه به‌په‌رۆشه‌وه هاوکاریه‌کانیان گه‌یاندوو ه به‌که‌مپینه‌که‌مان.
پشتیوان ک��اک��ل ع �ه‌ب��دواڵ ،وته‌بێژی که‌مپینی ه���اوک���اری ل��ێ��ق�ه‌وم��اوان��ی وان له شاری کۆیه ،ئاماژه‌ی به‌وه‌دا م�����اوهی ه �ه‌ف��ت �هی �هک �ه ب���ه‌ب���هش���داری چه‌ندین الیه‌نی سیاسی و رێکخراو و که‌سایه‌تی که‌مپینێکمان پێکهێنا بۆ هاوکاریکردنی لێقه‌وماوانی شاری وان
nوان هه‌موو کوردانی کۆکرده‌وه
و الیهنه سیاسیه‌کان بریتی ب��وون ل ه (یه‌کێتی نیشتمانی و پارتی دیموکرات و ب��زووت��ن��هوهی گ����ۆڕان و کۆمه‌ڵی ئیسالمی و یه‌کگرتووی ئیسالمی). ناوبراو دهرب��اره‌ی بڕی هاوکاریه‌که‌ش وتی :تائێستا به‌نزیکه‌ی ( )4-3ده‌فته‌ر دۆالر کۆکراوه‌ته‌وه و به‌یانی دواڕۆژی که‌مپینه‌که‌یه و بڕیار وابوو له ڕێگه‌ی قایمقامه‌وه بدرێته پارێزگای هه‌ولێر و له‌وێوه ره‌وانه بکرێت ،به‌اڵم دڵنیانین له گه‌شتنی هاوکاریه‌که. ئ �هو وت�ه‌ب��ێ��ژه وتیشی «ب�هی��ان��ی پاش کۆبوونه‌وه بڕیار ده‌ده‌ین که له ڕێگه‌ی ک��ێ��وه ڕه‌وان�����ه دهک���رێ���ت ،ل��ه ه �ه‌وڵ��ی ئ �ه‌وه‌دای��ن پهیوهندی ببه‌ستین له‌گه‌ڵ ش��اره‌وان��ی وان و نوێنه‌رێک ی��ان دوو ن��وێ��ن �هری ل �هگ �هڵ��دا ره‌وان����ه بکرێت و ب��درێ��ت �ه ده‌س��ت��ی خ���ۆی���ان ،ب��ۆ ئ���هوهی دڵنیابین له گه‌یشتنی هاوکاریه‌که» و رونیشکرده‌وه که هاواڵتیان به‌په‌رۆشه‌وه به‌شداریان لهم که‌مپینه کردووه.
سیاسییه‌کانى کورد ،عه‌ره‌ب و تورکمان یه‌کتر تۆمهتبار ده‌که‌ن ب ه چاره‌سه‌ر نه‌بوونى کێشه‌کانى که‌رکوک
ئه‌نجومه‌نى پارێزگای که‌رکوک ره‌وایه‌تى نه‌ماو ه و ل ه ( )2013هه‌ڵبژاردن دهکرێت ئاماده‌کار زانیار داقوقى
به‌هۆى ئه‌وه‌ى له ساڵى ()2008 هوه هه‌ڵبژاردن نه‌کراوه له شارى که‌رکوک ،باس لهوه دهکرێت که ئه‌نجومه‌نى پاێزگاى که‌رکوک ره‌وایه‌تى (شه‌رعییه‌ت) ى یاسایى لهدهستداوه، ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکه‌ش عه‌ره‌ب و تورکمان تۆمهتبار ده‌کات ،به‌وه‌ى ئه‌وان رێگربوون له ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردن. ره‌جه‌ب عاسى کاکه‌یى ،ک ه هاواڵتییه‌کى کوردى شارى که‌رکوکه ،ئهو زۆر نیگه‌ران نه‌بوو ل ه دۆخى ئێستاى شارى که‌رکوک، ب �ه‌اڵم بۆچوونى واب���وو ک� ه خه‌ڵکى ش��ارى ک �ه‌رک��وک ل�هگ�هڵ ئ���ه‌وه‌ن ه �هڵ��ب��ژاردن بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگا بکرێت. ره‌جه‌ب عاسى ده‌یوت :پێویست بوو ل ه ساڵى ()2008هوه ل� ه ش��اره‌ک�هم��ان��دا ه�هڵ��ب��ژاردن بکرایه ،به‌اڵم ئهوه سێ ساڵ تێپه‌ڕیو‌ه بهسهر ئهو واده‌یه‌دا و هه‌ڵبژاردن نه‌کراوه ،دیاریش نیی ه که‌ى دهکرێت. وتیشى :دهبێت گۆڕانکارى ل ه ئه‌نجومه‌نى پارێزگا و ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌ندا بکرێت، چونک ه خه‌ڵکى ش��اره‌ک� ه له‌گه‌ڵ ئ��ه‌وه‌دان گۆڕانکارى ئیدارى بکرێت. ل�ه‌الی�هک��ى ت���رهوه ن�ه‌ج��ات حسێن ،ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک (تورکمان) ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى ک�ه‌رک��وک ره‌وای �هت��ى ن �هم��اوه ،چونک ه ب ه گوێره‌ى یاساى هه‌ڵبژاردن دهبێت چوار ساڵ
n
هاواڵتیانی که‌رکوک داوای هه‌ڵبژاردن و گۆڕانکاری ده‌که‌ن
جارێک هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام بدرێت ،له‌گه‌ڵ سه‌دام واتا ل ه ساڵى ()2003وه به‌شێک ل ه ئ �ه‌وه‌ش��دا ه �هم��ووم��ان ده‌زان��ی��ن ک�ه‌رک��وک خێزان ه ک��ورده‌ک��ان هاتونه‌ت ه که‌رکوکه‌وه، وه‌کو ئاگادار بم ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق یاسایه‌کى تایبه‌تى ههیه. ئه‌وه‌شى وت :تا ئێستا ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران ب ه نیاز‌ه لیژنه‌یه‌ک پێکبێنێت بۆ لێکۆڵینهوه و حکومه‌تى ناوه‌ند نه‌یانتوانیو‌ه کێشه‌کانى و به‌دواداچوون له‌سه‌ر ئهو زیاده‌ڕه‌ویانه‌ى ل ه ک �ه‌رک��وک چ��اره‌س �هر ب��ک�هن ،هه‌ربۆیه‌ش پارێزگاکه‌دا کراوه. هه‌ڵبژاردن دواده‌که‌وێت و کێشه‌کان وهک نه‌جات حسێن ،تورکمانى ب ه زه‌ره‌رم �هن��دى گهوره ناوبرد ،ئهگهر زیاده‌ڕه‌وى به‌و شێوه‌ی ه خۆیان ده‌مێننه‌وه. ئ���هو ئ �هن��دام � ه ت��ورک��م��ان �هى ئ�هن��ج��وم�هن��ى به‌رده‌وام بێت ،جگ ه له‌وه‌ش ب ه پێى هه‌ڵبژاردنى پارێزگاى که‌رکوک باسى له‌وه‌ش کرد ،ک ه ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق بێت عه‌ره‌ب پێى ل ه سه‌رده‌مى رژێمى پێشودا عه‌ره‌بێکى زۆر وای ه خاوه‌نى چوار کورسییه ،دیسان تورکمان زه‌ره‌مه‌ندى گهوره دهبێت. هێنراوه‌نه‌ت ه شارى که‌رکوکه‌وه. ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو ،ک ه دواى روخانى رژێمى ئ �ه‌وه‌ش��ى دوب���اره ک����ردهوه ،ک� ه ئه‌نجومه‌نى
پ��ارێ��زگ��اى ک �ه‌رک��وک ره‌وای��هت��ى ن �هم��اوه، چ��ون��ک � ه ل��� ه س��اڵ��ى ()2008هوه ده‌ب����وو هه‌ڵبژاردن بکرایه ،به‌اڵم تا ئێستا نه‌کراوه، ئهو بێده‌نگیه‌ش ک ه هه‌ی ه نیشانه‌ى رازیبونه. گومانیشى هه‌بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ک ه نه‌ته‌وه‌کانى که‌رکوک بتوانن بگه‌ن ه رێکه‌وتنێک بۆ ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا «چونک ه الیه‌نى کوردى سازش ناکه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى رێژه‌ى ئه‌وان که‌مبکرێته‌وه» ،ئه‌وه‌شى نه‌شارده‌و‌ه ک ه «دواى هه‌ڵبژاردن تورکمان ره‌وشى ل ه ئێستا خراپتر دهبێت ،چونک ه ره‌نگ ه کوردسییه‌کانیان ل ه ( )22کورسییه‌و‌ه ببێت ه ( )10کورسى.
هه‌ر لهوبارهیهوه ئه‌حمه‌د عه‌سکه‌رى ،ئه‌ندامى لیستى برایه‌تى ل ه ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى ک���ه‌رک���وک ب�� ه (چ���هت���ر)ى وت :الی �هن��ى عه‌ره‌ب و تورکمان رێگربوون ل ه ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردن ل ه ش��ارى ک�ه‌رک��وک ،چونک ه به گوێره‌ى خۆیان گوای ه هه‌وڵى ئه‌وه‌یاندا قه‌یرانى ک �ه‌رک��وک چ��اره‌س �هر ب��ک�هن ،بۆ ئه‌وه‌ش مادده‌ى ()23یان هێنای ه ناو باسه‌وه، به‌اڵم هه‌ر ئهو مادده‌ی ه رێگه‌ى به هه‌ڵبژاردن نه‌دا. عه‌سکه‌رى راشیگه‌یاند :ک�ه‌رک��وک زۆر یاسا و پ��رۆژه‌ى لهدهستداوه ،ئه‌وه‌ش به‌هۆى دواک���هوت���ن ل � ه ئ�هن��ج��ام��دان��ى ه �هڵ��ب��ژاردن،
راپۆرت ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
3
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا الیه‌نى عه‌ره‌بى داواى کۆتا دهک��ات بۆ هه‌ر چوار نه‌ته‌وه‌که ،ب ه رێژه‌ى پێنج کورسى بۆ ک��ورد ،پێنج کورسى بۆ عه‌ره‌ب ،پێنج کوردسی بۆ تورکمان و پێنج کوردسیش بۆ کلد و ئاشورى ،ئهم ه جگ ه ل ه ناوچه‌کانى حه‌ویجه‌ش ،به‌اڵم ئێم ه ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک ئهوه په‌سه‌ند ناکه‌ین. ئه‌حمه‌د عه‌سکه‌رى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه، ک����ورد زه‌ره‌رم����هن����دى گشتیی ه ب � ه رێ���ژه‌ى ک��ۆت��ا ،ب���ه‌اڵم ع���ه‌ره‌ب س���ودى لێده‌بینێت، ههروهها هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک بۆ ساڵى ( )2013دواده‌که‌وێت، ب �ه‌اڵم راپ��رس��ى کێشه‌کانى ک�ه‌رک��وک ب ه گشتى چاره‌سه‌ر ده‌کات ،ئه‌مجاره‌یان ئهگهر تورکمان نه‌چن ه پاڵ الیه‌نێکى تر دوور نیی ه کورسیان به‌رنه‌که‌وێت. له‌الیه‌کى تریشهوه محه‌مه‌د خ��در جبورى، ئ�هن��دام��ى لیستى ع �ه‌ره‌ب��ى ل� ه ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک ل�ه‌ب��اره‌ى دواکه‌وتنى ه���هڵ���ب���ژاردن���ى ئ �هن��ج��وم �هن��ى پ���ارێ���زگ���اى ک���ه‌رک���وک���هوه ب�� ه (چ���هت���ر)ى راگ �هی��ان��د: ئێم ه پێمان باش ه هه‌ڵبژاردن له پارێزگاى که‌رکوک دوابخرێت تاوه‌کو مادده‌ى ()23 جێبه‌جێ دهکرێت. وتیشى :ع���ه‌ره‌ب داواى کۆتا دهک���ات بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک ب ه رێ��ژه‌ى ( )%32بۆ ع �ه‌ره‌ب )%32( ،بۆ ک���ورد )%32( ،ب��ۆ تورکمان و ()%4ی��ش بۆ کلد و ئاشورى ،چونک ه کێشه‌کان بهم شێوه‌ی ه چاره‌سه‌ر دهکرێت. ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو :داواشمان ل ه ئه‌نجومه‌نى ن���وێ���ن���ه‌ران���ى ع����ێ����راق ک��������ردووه ل��ی��ژن �هى به‌دواداچوونى راستییه‌کان ده‌ست بکات ب ه کاره‌کانى ل ه که‌رکوک.
لێدوانى به‌رپرسێکى یه‌کێتى ل ه (چه‌تر) ئیسالمییه‌کان توڕ ه ده‌کات بزووتنه‌وه :ئهو به‌رپرسه‌ى یه‌کێتى پێشتر په‌رله‌مانتار بووه ،ده‌بوو ئاگاى لهو هه‌موو زیندان‌ه نهێنییان‌ه هه‌بێت که له هه‌رێمه‌که‌ى ئه‌ودا ههیه ئاماده‌کار هانا ئازاد
دواى ئه‌وه‌ى له ژماره‌ى رابردوودا (چه‌تر) راپۆرتێکى له‌سه‌ر ئیسالمییه بێسه‌روشوێنه‌کان باڵوکرده‌وه و تێیدا ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى وتبووى «ئه‌وانه‌ى ئیسالمییه‌کان ده‌ڵێن بێسه‌روشوێنن پێشتر ئه‌نسار ولئیسالم بوون» ئیسالمیه‌کانى توڕه کرد. راپۆرته‌که‌ى (چه‌تر) ده‌نگیدایه‌وه دوو شه‌ممه‌ى راب��ردوو له الپ�ه‌ره سێى (چ���هت���ر) راپ��ۆرت��هک��ه ب�ڵاوب��ووی��هوه، دواب�����ه‌دواى ب�ڵاوب��ون �ه‌وه‌ى راپ��ۆرت�هک�ه له چه‌ندین راگه‌یاندنى تر و ماڵپه‌ره ک��وردی��ی �هک��ان ه �هم��ان ل��ێ��دوان��ى ئ�هو به‌رپرسه‌ى یه‌کێتى له‌سه‌ر هه‌مان بابه‌ت وه‌رگیرایه‌وه. ئارێز عه‌بدواڵ ،له‌میانى لێدوانێکیدا له راپۆرته‌که‌ى (چه‌تر) وتبووى «ئه‌وانه‌ى ئیسالمییه‌کان ده‌ڵێن بێسه‌رووشوێنن پێشتر ئه‌نسار ولئیسالم بوون». ئارێز عه‌بدواڵ ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى بۆ «چه‌تر» وتى :له کاتى شه‌ڕى نێوان یه‌کێتى و ئه‌نسار ولئیسالم ک��ۆم�هڵ��ێ��ک ئ��ی��س�لام��ى دی��ارن �هم��ان، ب��ه‌اڵم ل�ه ئێستادا م��هرج نیه ئه‌وانه ل�ه‌الی یه‌کێتى مابێتنه‌وه ،به‌ڵکو له شه‌ڕه‌کاندا تیاچوون. ئ �ه‌وه‌ش��ى وت��ب��وو« :ئ��اگ��ادارن��ی��م هیچ کهسێک ب�ه ش��ێ��وه‌ى زیندانى نهێنى له‌الى یه‌کێتى مابێته‌وه». ئ�هم قسه‌یه‌ى ئارێز ع�ه‌ب��دواڵ ه �ه‌ردوو حزبى ئیسالمى ،کۆمه‌ڵى ئیسالمى و ب��زووت��ن�ه‌وه‌ى ئیسالمى ت��وڕه ک��ردوو ه �هری �هک �هش ل �هو ح��زب��ان�ه ل �ه رێگه‌ى راگه‌یاندنه‌کانى خۆیانه‌وه وه‌اڵمیان
دایه‌وه. ماڵپه‌رى (ک��ۆم�هڵ نیوز) و که‌ناڵى ئاسمانى (په‌یام)ى سه‌ر به کۆمه‌ڵى ئ��ی��س�لام��ى ل��ێ��دوان��ى ب��ی�لال س��ل��ێ��م��ان، ئه‌ندامى په‌رله‌مانیان وه‌رگرتوو ،ته‌واو قسه‌کانى ئارێز عه‌بدواڵى به نادروست وه‌سفکرد و خه‌تیشى لهوه کرده‌وه ،که زیندانى ئیسالمى نهێنى له‌الى یه‌کێتى ههیه. وه‌اڵمه‌که‌ى بزووتنه‌وه بۆ ئارێز عه‌بدواڵ ب�����زووت�����ن�����ه‌وه‌ى ئ���ی���س�ل�ام���ى ک����ه ل�ه راپۆرته‌که‌دا پشکى شێرى به‌رکه‌وتبوو قسه‌که‌ى ئارێز عه‌بدواڵ ،توڕه‌ى کردن و وه‌اڵمى وته‌کانیان دای �هوه ،ده‌زگاى م��اف��ى م��رۆڤ��ى ب��زوت��ن �ه‌وه‌ى ئیسالمى روونکردنه‌وه‌یه‌کیان بۆ (چه‌تر) ناردووه و وهک ئ��اک��ارێ��ک��ى رۆژن��ام��هوان��ى (چ��هت��ر)ی��ش ده‌ق����ى رون��ک��ردن �ه‌وه‌ک �ه باڵوده‌کاته‌وه. «ل �ه لێدوانێکیدا (ئ��ارێ��ز ع �ه‌ب��دواڵ) ئ��هن��دام��ى س���ه‌رک���ردای���هت���ى یه‌کێتى نیشتمانى ب��ۆ رۆژن���ام���هى (چ �هت��ر) رایگه‌یاندووه ئه‌وانه‌ى ئیسالمییه‌کان ده‌ڵێن بیسه‌روشوێنن پێشتر ئه‌نسارئیسالم بوون». «سه‌ره‌تا باشتر وابوو (ئارێز عه‌بدواڵ) وهک ئ �هن��دام��ێ��ک��ى س �ه‌رک��ردای �هت��ى یه‌کێتى داک��ۆک��ی��ک��ارى مافه‌کانى مرۆڤـ بوایه و فشارى بخستایه‌ته سه‌ر حزبه‌که‌ى تا چاره‌نوسى بێسه‌روشوێن ک��راوه‌ک��ان��ى الیهنه ئیسالمییه‌کان و ش���ه‌ڕى ن��اوخ��ۆى ح��زب�هک�هى و پارتى ئاشکرا بکرێت ،نه‌ک ئا بهم جۆره بێ ئاگایانه لێدوان له‌سه‌ر شتێک بدات که زانیارى له‌سه‌ر نییه .بۆیه لێرهوه ئهم زانیاریانه ده‌خه‌ینه‌ڕوو: بێسه‌روشوێن کراوه‌کانى بزووتنه‌وه‌ى ئ��ی��س�لام��ى پ��ێ��ک��ه��ات��وون ل���ه (ه����ارون ع �ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان ره‌س�����وڵ) ل��ه ساڵى ( )2000به‌رله‌وه‌ى ئه‌نسارولئیسالمیش دروس���ت بێت ل �ه‌الی �هن م�ه‌ف��ره‌زه‌ی�هک��ى
n
چوار بێسه‌روشوێن کراوه‌که‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی
ئ��اس��ای��ش��ى س��ل��ێ��م��ان��ى ل���هن���او ب����ازارى س��ل��ێ��م��ان��ى و ل�ه‌پ��ێ��ش چ���اوى خه‌ڵک ده‌ستگیرکرابوو( ،عه‌بدولجه‌بار قادر ح �هس �هن) ل �ه س��اڵ��ى ( )2001ل�هن��او
سه‌ر کاره‌که‌ى له‌پێش چاوى خه‌ڵکى گ �ه‌ڕه‌ک �هک �هی��ان ده‌س��ت��گ��ی��ر ک��راب��وو، (عابد حه‌سه‌ن عه‌لى سلێمان) له ساڵى ( )2003له‌سه‌ر بانگهێشتى (پاڤێڵ
ئارێز عه‌بدواڵ :یه‌کێتى باوه‌ڕى ب ه زیندانى نهێنى ئیسالمییه‌کان نیه و کاریشى پێ نیه بازارى سلێمانى له دوکانه‌که‌ی خۆیدا له‌پێش چ���اوى خ�هڵ��ک و ب �ه بیانوى پرسیارکردن له‌سه‌ر نرخى شتومه‌ک ده‌س��ت��گ��ی��رک��راب��وو( ،زم��ن��اک��ۆ ف��ه‌ره‌ج عومه‌ر بابه‌شێخ) له ساڵى ()2002 ل�ه‌ب�هردهم ماڵى خۆیاندا له گه‌ڕه‌کى ک��ارێ��زه‌وش��ک ل �هک��ات��ى چ��وون��ى بۆ
ت��اڵ �ه‌ب��ان��ى) س���ه‌رۆک���ى ده‌زگ����اى دژه تێرۆر له‌وکاته‌دا سه‌ردانى ئهو ده‌زگایه دهک��ات ،ب�ه‌اڵم به‌هۆى ئاماده‌نه‌بوونى ب��ۆ ک��ارک��ردن ل �هگ �هڵ ده‌زگ��اک �هی��ان له‌ناو باره‌گاى دژه تێرۆر له سلێمانى ده‌ستگیر کراوه». له‌به‌شێکى ترى رونکردنه‌وه‌که‌ى ده‌زگاى
مافى مرۆڤى بزووتنه‌وه‌ى ئیسالمى ک ه بۆ (چه‌تر)یان ناردووه هاتووه :ده‌پرسین له کاک (ئارێز عه‌بدواڵ) کام لهم ئ �هن��دام��ان �هى ئێمه ئه‌نسارولئیسالم ب��وون؟ ک��ام له‌مانه له‌نێو ش �ه‌ڕ و له ده‌ره‌وه‌ى ش��ار و له ش��اخ و چیاکاندا ده‌ستگیرکرابوون؟ ئایا کاک ئارێز له برى لێدوانێکى له‌وجۆره ،له حزبه‌که‌ى نه‌پرسیوه ئهم که‌سانه به چ تۆمه‌تێک ده‌ستگیرکراوون؟ به چ به‌هانه‌یه‌ک حه‌شار دراون؟ به چ یاسایه‌ک شوێن بزرکراون؟ به چ مافێک ( )11ساڵ خه‌ڵک له ماڵ و منداڵ و ژیان دوور ده‌خرێته‌وه و ته‌نانه‌ت ک�هس نازانێت ئێستاش چ��اره‌ن��وس��ی��ان چییه؟ ئێمه لێرهوه به هه‌موو الیه‌کى راده‌گه‌یه‌نین ک���ه (ب����زووت����ن����ه‌وه‌ى ئ��ی��س�لام��ى) به ه��ی��چ ش��ێ��وهی �هک ک���ۆڵ ن����ادات له ئاشکراکردنى چاره‌نوسى بێسه‌روشوێن کراوه‌کانى ئهگهر سکااڵکانیشمان له داداگ��اک��ان��ى هه‌رێمى کوردستان بێئاکام و بێ وه‌اڵم بێت دڵنیابن له دادگا نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و له سه‌رجه‌م ده‌زگ�����ا و رێ���ک���خ���راوه‌ک���ان���ى م��اف��ى م��رۆڤ��ـ و ن���هت���هوه ی �هک��گ��رت��وهک��ان و
هه‌موو دونیا سکااڵ له‌سه‌ر یه‌کێتى نیشتمانى ک��وردس��ت��ان و به‌رپرسانى ئه‌ندامه‌کانمان بێسه‌روشوێنکراوانى تۆمار دهکهین. ئه‌وه‌شیان خستوه‌ته‌ڕوو( ،ئارێز عه‌بدواڵ) پێشتر په‌رله‌مانتارى کوردستان بووه ده‌بوایه زیاتر داکۆکیکار و دڵسۆز بوایه له‌پێناو به‌رگرى له مافه‌کانى س�هرج�هم خه‌ڵکى ک��وردس��ت��ان ،نه‌ک تاوانێک بۆ ده‌زگ��اک��ان��ى حزبه‌که‌ى په‌رده‌پۆش بکات ،نه‌ک بێ ئاگا بێت لهو هه‌موو زیندانیه نهێنییه که له هه‌رێمه‌که‌ى ئه‌ودا ههیه و وهک رۆژ روون و ئاشکرایه. ئارێز :سورم له‌سه‌ر قسه‌کانم له‌به‌رانبه‌ردا ئارێز عه‌بدواڵ ،ئه‌ندامى س �ه‌رک��ردای �هت��ى یه‌کێتى نیشتمانى جارێکى تر جه‌ختى لهوه کرده‌وه هیچ زیندانێکى نهێنى و ئیسالمى الى یه‌کێتى نیه. وتیشى« :یه‌کێتى باوه‌ڕى به زیندانى نهێنى ئیسالمییه‌کان نیه و کاریشى پ���ێ ن���ی���ه» .ه������ه‌روه‌ک س��ورب��وون��ى خۆیشى له‌سه‌ر قسه‌کانى راپۆرته‌که‌ى پێشووى (چه‌تر) راگه‌یاند.
دۆسیه‌ی حه‌وت شه‌هیده‌که‌ی رانیه ده‌برێته دادگای الهای
راپۆرته هه‌واڵ
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
4
چه‌تر ساالر بیاره‌یى
بڕیاره که‌یسى ئهو حه‌وت هاواڵتییه کورده‌ى که له‌الیه‌ن فرۆکه‌کانى تورکیا له ناوچه‌ى رانیه کوژران، ببرێته دادگاى نێوده‌وڵه‌تى الهاى ،یاساناسێکیش پێیوایه ئهمه کارێکى ئه‌خالقی و مرۆییه ،به‌اڵم رێکاره یاساییه‌کانى ته‌واو نین. ب�����ڕی�����اره ک���هی���س���ی ئ�����هو ح����هوت ه��اواڵت��ی �هی ش���اری ران��ی �ه ک �ه له ی �هک خێزان ب��وون و له ئه‌نجامی بوردمانی فڕۆکه‌کانی تورکیا له بناری قه‌ندیل ژیانیان له ده‌ست داو به رێگه‌ی خدر که‌ریم ،سه‌رۆکی ش��اره‌وان��ی هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هید ،که هاوکات جێگرى سه‌رۆکى رێکخراوى ش��اره‌وان��ی �هک��ان��ی��ش �ه ب��ۆ ئ��اش��ت��ى له جیهان ،له سه‌ره‌تای مانگی ()11 ئ �هم��س��اڵ ب��گ�هی�هن��درێ��ت�ه دادگ���ای
«دهبێت حکومه‌تی عێراق ئهم ئه‌رک ه بگرێته ئه‌ستۆ» ن��ێ��وده‌وڵ�هت��ی اله���ای ب��ۆ ئ���هوهی ب ه جینۆساید و تاوانی شه‌ڕ له دژی هاواڵتیانی مه‌ده‌نی بناسرێت. ل �ه ل��ێ��دوان��ێ��ک��دا ب��ۆ (چ��هت��ر) خ��در ک���هری���م وت����ى «پ�����اش روداوه‌ک�������ه له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى رێکخراوه‌کانى ک��ۆم��هڵ��گ��اى م���ه‌ده‌ن���ى ه �هڵ �ه‌ب��ج �ه سه‌ردانى شوێنى روداوه‌ک �ه و ماڵى ش�هه��ی��دهک��ان��م��ان ک���ردو راس��ت�ه‌وخ��ۆ رێکخراوى گه‌النى قڕکراومان لێ ئاگادار ک��ردهوه که باره‌گاکه‌ى له ئه‌ڵمانیایه‌و کار له‌سه‌ر به‌جینۆساید و پارێزگارى له گه‌النى ژێر دهسته دهک��ات ،که کوردیش نه‌ته‌وه‌یه‌کى ژێر دهسته و سته‌ملێکراوه» .پاش ئ��هوه خ��در ک�هری��م باسى ئ���ه‌وه‌ى بۆ رێکخراوه‌که ک��ردووه که تورکیاو ئ��ێ��ران ب �ه ب��ێ ه��ۆ ن���هت���ه‌وه‌ى ک��ورد ده‌چ �ه‌وس��ێ��ن �ه‌وه‌و ئیهانه‌ی دهک���هن، رێ��ک��خ��راوه‌ک �هش پ��ێ��ی��ان ب���اش ب��ووه رێکارى یاسایى بگرنه بهر بۆ ئه‌وه‌ى ک�هی��س�هک�هی��ان ب��ۆ ب��ب�هن�ه دادگ���اى نێوده‌وڵه‌تى اله��اى ،پ��اش ئ �هوه خدر ک�هری��م ک�هس��وک��ارى شه‌هیده‌کانی لێ ئاگادار کردووه‌ته‌وه که سکااڵى ی��اس��ای��ى ت��ۆم��ار ب��ک �هن ،پ��اش ئ �هوه دادگ����اى ران��ی �ه ش�هه��ی��د ب��وون��ی��ان��ى س �ه‌ل��م��ان��دووه ل �ه رێ��ى فرۆکه‌کانى
تورکیاوه ،ئێستا رێکخراوى قرکراوى گه‌الن ئیشى له‌سه‌ر ده‌کات. خدر که‌ریم وتیشى «به‌ته‌ما هه‌ین سه‌رجه‌مى روداوه‌ک��ان��ى پێشوتریش که به ده‌ستى تورکیاو ئێران بهسهر ک���وردا ه��ات��ووه بیانبه‌ینه دادگ���اى نێوده‌وڵه‌تى اله��ای و به‌گرنگییه‌وه کارى له‌سه‌ر بکه‌ین». له م��اده‌ى ()51ى رێکه‌وتننامه‌ى جنێفدا هاتووه هه‌ر واڵتێک بیه‌وێ ه��ێ��رش ب��ک��ات�ه س���هر ح��زب��ێ��ک ی��ان گروپێکى چه‌کدار پێویسته رێکارى یاسایى بگرێته‌به‌ر ،به‌ده‌ر له‌وه‌ش هه‌ر به‌پێى ئهو ماده‌یه هیچ پاساوێکیش نییه ب��ۆ هیچ واڵت��ێ��ک به‌بیانوى ئ���ه‌وه‌ى ک �ه گ��روپ��ێ��ک ده‌س��ت��درێ��ژى ک���ردووه‌ت���ه س���هر ،ه��اواڵت��ى سڤیل بکوژێت ،که به بۆچوونى یاساناس ک����ارزان ع��وم �هر ده‌وڵ �هت��ى تورکیا پێشێلى ئ���هو م���اده‌ی���هى ک����ردووه، چونکه سنورى هه‌رێمى کوردستانى به‌زاندووه و ب�ه‌ده‌ر له شه‌هید کردن و بریندارکردنى چه‌ندین هاواڵتى سڤیلى ب��ێ��ت��اوان زه‌ره‌ر و زیانێکى زۆریشى به سروشت و مه‌ڕومااڵت و باغ و بێستانى هاواڵتیانى باشوورى کوردستان گه‌یاندووه. سهبارهت به رێکاره یاساییه‌کانیش
n
ه بۆردومانی فڕۆکه‌کانی تورکیا شه‌هید ده‌کرێن ئهو حه‌وت هاواڵتییه‌ی ئه‌ندامی یهک خێزانن ب
بۆ گه‌یاندنى ئهم که‌یسه به دادگاى ن��ێ��وده‌وڵ�هت��ى اله���اى ،ئ �هو یاساناسه رای��گ��هی��ان��د «رێ���ک���اره م���رۆی���ى و ئه‌خالقییه‌کانى ته‌واون ،به‌اڵم رێکاره یاساییه‌کانى ت���ه‌واو نین ،چونکه به‌پێى ده‌س��ت��ورى عێراقى ،هه‌رێمى
ک��وردس��ت��ان به‌شێکه ل �ه ع��ێ��راق و پێویسته ئ���هم ک�هی��س�ه ل �ه رێ��گ��اى پ �ه‌رل �هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان �هوه ببرێته په‌رله‌مانى عێراق و ئه‌ویش بیگه‌یه‌نێته رێخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان». ئ���هو ی��اس��ان��اس �ه ه���ۆک���ارى ئ���ه‌وه‌ى
ک �ه پێویسته ب��ب��رێ��ت�ه پ�ه‌رل�هم��ان��ى ع��ێ��راق ،ب��ۆ ئ���هوه گ���ه‌ڕان���ده‌وه ئ�هم که‌یسه که‌یسێکى نێو ده‌وڵه‌تییه و س��ن��وره‌ک�هش ک�ه ب�ه‌زێ��ن��راوه سنورى ع��ێ��راق�ه و ه�ه‌رێ��م��ى کوردستانیش سه‌ربه‌خۆ نییه.
بڕیاری که‌مکردنه‌وه‌ی پاسه‌وانی به‌رپرسان جێبه‌جێ نه‌کراوه
چاودێرێکى سیاسى :سه‌رۆکى هه‌رێم پێویسته که‌مکردنه‌وه‌ى پاسه‌وان الى خۆیه‌وه ده‌ست پێبکات چه‌تر ئاراس عوسمان سهبارهت ب ه جێبه‌جێنه‌کردنی بڕیارێکی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی ژماره‌ی پاسه‌وانی به‌رپرسه‌کان، په‌رله‌مانتارێک باس لهو ه ده‌کات ک ه ئهو بڕیار ه تا ئێستا نه‌چوه‌ت ه به‌رده‌م په‌رله‌مان و چاودێرانیش بوونی ژماره‌یه‌کی زۆری پاسه‌وانان به به‌هه‌ده‌ردانی سامانی گشتی ده‌زانن.
ع�ه‌دن��ان عوسمان په‌رله‌مانتار پێى وای��� ه «پێویست ه ئ���هوه ب��زان��ی��ن ئ�هو ک �هس��ان �هى ل����ه‌ده‌ورى به‌رپرسه‌کانن به‌فیعلى پاسه‌وانه ،یاخود جۆرێک ه
ل���هک���ارگ���وزارى ل �ه‌ب �هر ئ����ه‌وه‌ى ئ�هو که‌سانه‌ى به‌ناوى پاسه‌وانه‌وه‌ن خه‌ریکى ک��ارى به‌رپرسه‌کانن ،ه�هر له‌کارى باخه‌وانی و ناوماڵ و کاره‌کانى ترى رۆژان�هی��ان دهک �هن ،دهکرێت بپرسین ئهم فه‌رهه‌نگه چی ه له‌کوردستاندا ب ه ده‌یان هه‌زار پێشمه‌رگه به‌شێوازى کۆیله‌یان ه ک��اری��ان پ��ێ دهک��رێ��ت، ل �هک �هس��ای �هت��ى و ت���وان���ای خ��ۆی��ان جیاکراونه‌ته‌وه‌و کراونه‌ته مرۆڤێکى بێ ئیراده‌و کۆیله‌و هه‌موو جیهان ل �ه‌الى بچوک بۆته‌وه بۆ خزمه‌ت کردن به به‌رپرسه‌که‌ى. وت��ی��ش��ی«:ل�هک��ات��ێ��ک��دا پ��ۆل��ی��س و ئاسایش و پێشمه‌رگه و زێره‌ڤانیت ههیه ل�هگ�هڵ ب��وون��ى بودجه‌یه‌کى زۆر چ پێویست به‌و ژم��اره زۆره‌ى
پاسه‌وانى ده‌کات ،هه‌ر به‌رپرسێک س�ه‌ردان��ى شوێنێک دهک��ات دام و ده‌زگاکان با ئه‌منیه‌تى بپارێزن تا کاره‌کانى ته‌واو ده‌کات ،گرنگه ئهم کارانه یه‌کال بکرێته‌وه‌و بۆچونیشم وای����ه ب���هم ح��اڵ��هى ئ��ێ��س��ت��اوه هیچ سودێکى بۆ ئارامى کوردستان تێدا نابێت». ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌سلێمانى پێیوایه «ئهو ژماره پاسه‌وانانه‌ى به‌رپرسه‌کان پێویسته دیارى کراو بێت و زیاده ڕۆیى تێدا نه‌کرێت ،واته پاسه‌وانى نادیار نه‌بێت ب��ۆ نمونه ب��ۆخ��ۆم ( )15ئ��ام��ۆزام هه‌بێت و به‌پیشه‌ى پاسه‌وان موچه وه‌ربگرێت و ده‌وامیش نه‌کات،بۆخۆم ئێستا خاوه‌نى ته‌نها سێ پاسه‌وانم،
ب���ه‌اڵم ل �هک��وردس��ت��ان��دا م�هس�ه‌ل�هى تیرۆرست و تۆپبارانى سنوره‌کان ههیه و هه‌رێمه‌که‌مان سوید نیه بڵێین ترسى نیه. ئارى هه‌رسین باسى له‌وه‌شکرد «با ل�ه‌پ��ێ��ش��دا م��ی��دی��اى ک����وردى بچێت سه‌ردانى ئێران و تورکیا بکات ،بۆ ئه‌وه‌ى بزانێت ژماره‌ى پاسه‌وانه‌کانى ک���اک ئ �ه‌ح��م �ه‌دى ن����ه‌ژاد چ �هن��ده و ئ��ه‌ردۆگ��ان و وه‌زی��ره‌ک��ان��ى که زۆر دی��م��وک��رات��ی��ن پ��اس�هوان�هک��ان��ى ئه‌وانیش چه‌نده ،ئ�هو ک��ات بێنه‌وه کوردستان و میلله‌تێکى دواکه‌وتوو پ����ارچ����ه پ�����ارچ�����هک�����راوى وهک کوردستان ،لێپرسینه‌وه بکهن له‌گه‌ڵ به‌رپرسه‌کانى که بۆچى ئهو ژماره زۆره پاسه‌وانانه‌یان ههیه.
چاودێرێکى سیاسى بۆچونى وای ه «سه‌رۆکى هه‌رێم له‌ژێر فشاره‌کانى خۆپیشاندانه‌کانى ()17ى شوباتدا ه���هن���دێ���ک ب����ڕی����ارى ده‌رک�������رد، ههرچهنده ئهم بڕیاره زۆر بچوکتره له‌داواکاریه‌کانى خه‌ڵکى که تائێستا جێبه‌جێ ن�هک��راوه ،له‌الیه‌کى تره‌وه ج��ۆرێ��ک ل �ه‌ب �هه �ه‌ده‌ردان��ى سامانى واڵته‌که ههیه ،یاخود به‌رپرسه‌کان ل �هم رێ��گ�هی�هوه ده‌وڵ �هم �هن��دهک �هى و دیسان جیا ده‌کرێنه‌وه له‌خه‌ڵک و دهبنه خاوه‌نى سامانێکى زۆر که پاره‌ى ئهو خه‌ڵکه ،ده‌س�ه‌اڵت ته‌نها کێشه‌ى ئهوهنیه گه‌نده‌ڵى دهک��ات، به‌ڵکو هه‌وڵى ئ �ه‌وه‌ش ده‌دات کۆى تاکه‌کانى کۆمه‌ڵگه بخاته ئهو چ��وارچ��ێ��وهی �هو ت��وش��ى گ�هن��ده‌ڵ��ی��ان
ب��ک��ات ،ب��هم��هش گ�هن��ده‌ڵ��ی�هک��ان��ى خ���ۆى ب��ش��ارێ��ت �هوه ،پێشموایه ئ�هم جۆره‌ک کارانه خراپتره له‌وه‌ى پاره‌ى خه‌ڵکى بسوتێنى ،چونکه له‌سوتانى ئهو پاره‌یه که‌س سودمه‌ند نابێت، ب�ه‌اڵم به‌و شێوه‌یه ته‌نها ئ �هوان پێى ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌بن. موحسین ئه‌دیب هێماى بۆ ئه‌وه‌ش ک��رد « سه‌رۆکى هه‌رێم پێویسته پێش هه‌موان بڕیارى که‌مکردنه‌وه‌ى پاسه‌وانى به‌رپرسان لهخۆیهوه ده‌ست پ��ێ��ب��ک��ات ،ل �ه‌ب �هر ئ����ه‌وه‌ى زۆرت��ری��ن پاسه‌وان له‌الى ئه‌وانه له‌سه‌ردانه‌که‌ى سلێمانیدا ئهمه به‌دى کرا ،ئهگهر سه‌رۆکێک هه‌ڵبژێردراوى خه‌ڵک بێت پێم وانیه پێویستى به‌و هه‌موو پاسه‌وانه هه‌بێت».
کوردستان ب ه هانای (وان)هو ه چوو
چه‌تر محه‌مه‌د ئه‌مینی
سه‌رنجراکێشترین دیمه‌نی ئهو هه‌ڵمه‌ته‌ی که‌الر بریتی بوو له‌وه‌ی که منااڵنی ئهو ش��اره خ�هرج��ی رۆژان���هی خ��ۆی��ان ده‌که‌ن ه دی��اری مناڵه هاوزمانه‌کانیان له شاری وانی باکوری کوردستان. ل ه الیه‌کی دیکهوه دوابه‌دوای بانگه‌وازی کۆمپانیای (چ�هت��ر) بۆ مامۆستایانی ئایینی ب��ۆ ئ����هوهی ل � ه وت����اری رۆژی هه‌ینیدا داوا ل�ه خ�هڵ��ک ب��ک�هن ک� ه ب ه هانای لێقه‌وماوانی (وان)هوه بچن ،ل ه ش��اره‌ک��ان��ی چ��ۆم��ان و ک �ه‌الر و کفری، ژماره‌یه‌ک له مامۆستایانی به پیر ئهو بانگه‌وازه‌یه‌‌وه هاتن. له الیه‌کی دیکهوه شانبه‌شانی هاواڵتیانی ب��اک��وری ک��وردس��ت��ان و کوردستانیانی ئه‌وروپا ،ل ه سه‌رجه‌م شاروشارۆچکه‌کانی
زمانی کاریکاتێر
کۆمه‌ڵێک ل ه رێکخراو ه مه‌ده‌نیه‌کانی که‌الر هه‌ڵمه‌تێکیان بۆ یارمه‌تی لێقه‌وماوانی کاره‌ساتی بومه‌له‌رزه‌ی شاری وان ده‌ستپێکردو ه و منااڵنی ئهو شاره‌ش لهم هه‌ڵمه‌ته‌دا به‌شدارن.
ه �ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان��ی��ش ب �ه مه‌به‌ستی یارمه‌تیدانی لێقه‌وماوانی ئهو کاره‌سات ه سروشتی ه چه‌ندین که‌مپینی کۆکردنه‌وه‌ی یارمه‌تی رێکخران. ل ه ه �هر ی �هک ل ه شاره‌کانی سلێمانی، ه���ه‌ول���ێ���ر ،ک����ۆی����ه ،ده�������ۆک ،ران���ی���ه، س���ۆران ،چه‌مچه‌ماڵ و زاخ��ۆ هه‌ڵمه‌تی کۆکردنه‌وه‌ی یارمه‌تی به‌ڕێوه‌چوون و ل ه شاری دوزخورماتووش به پێشه‌نگایه‌تی گ��هن��ج��ان��ی واڵت���پ���ارێ���ز ده‌س���ت���ک���را ب ه کۆکردنه‌وه‌ی یارمه‌تی هاواڵتیانی ئهو ناوچه‌یه. هه‌ر لهو چوارچێوه‌دا رۆژی شهمه یهکهم کاروانی یارمه‌تیه‌کانی هه‌رێمی کوردستان گه‌یشته ش��اری وان ک� ه پێکهاتبوو ل ه ( )11بارهه‌ڵگر و باره‌کانیشیان بریتی بوو له ( )50,000به‌تانی و نزیکه‌ی ()550 خێوه‌ت ،چوار هه‌زار راخه‌ر و جل به‌رگ و که‌لوپه‌لی دیکه. ج���ێ���گ���ای ئ�����ام�����اژه‌ی ب �هش��ێ��ک��ی زۆر له‌یارمه‌تیه‌کانی هاواڵتیانی ت��ورک بۆ زیانلێکه‌وتوانی شاری وان بریتی بووه ل ه دار و به‌رد و ئااڵی تورکیا و جلی ژێره‌وه، ئه‌مه‌ش بێزاری و توڕه‌یی خه‌ڵکی وان و شاره‌کانی دیکه‌ی باکوری کوردستانی لێکه‌وتوه‌ته‌وه.
www.ozgur-gundem.com
«مۆڵه‌ت پێنه‌دانمان هیچ بنه‌مایه‌کی قانونی و دیموکراتی و نیشتمانی نییه» سه‌رۆکى پارتى چاره‌سه‌رى:
گۆڕانکارییه‌کانی کوردستان و ناوچه‌که
ده‌رفه‌ت بۆ ئێمه زیاتر له‌بار ده‌کات سازدانى
سه‌اڵحه‌دین ساڵه‌یی لهم چاوپێکه‌وتنه‌دا دیار غه‌ریب ،سه‌رۆکی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان ،باس له پێنجه‌مین گۆنگره‌ی پارته‌که‌یان ده‌کات ،که بڕیاره له چه‌ند رۆژى داهاتوودا ببه‌سترێت ،ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو که تا ئێستا مۆڵه‌تیان پێنه‌دراوه... چ�هت��ر :ب�هگ��وێ��ره‌ی پ �هی��ڕه‌وی ناوخۆی پ����ارت����هک����هت����ان ،ده‌ب�����وو س��اڵ��ێ��ک ل �هم �ه‌وب �هر ک�����ۆن�����گ�����ره‌ت�����ان ب����ب����هس����ت����ای����ه، ه���������ۆک���������اری دواخ����س����ت����ن����ی چییه؟ ـ راس������ت������ه ب�������هگ�������وێ�������ره‌ی پ����هی����ڕه‌وی ن��اوخ��ۆ دوو س��اڵ جارێک گ�����ۆن�����گ�����ره
ده‌به‌ستین ،هه‌ر له په‌یڕه‌وی ناوخۆدا هاتووه له کاتی پێویستدا به بڕیاری ئه‌ندامانی دوو له‌سه‌ر سێ ده‌توانرێ گۆنگره ساڵێک پێش یا دوا بخرێت ،له ساڵى ()2009دا له کۆنفرانسێکدا به پێویستمان بینی کۆنگره ساڵێک دوابخرێت ،بۆئه‌وه‌ى به هه‌ندێک ک��اروب��اری پارتی چ��اره‌س�هری��دا بچینه‌وه، بۆ جێبه‌جێکردنی ئهو بریاڕانه‌ی که له کۆنگره‌ی چوار له ()2008دا درابوو. چه‌تر :ئامانجتان له به‌ستنی کۆنگره چییه؟ ده‌تانه‌وێت به به‌ستنی گۆنگره چی بکهن؟ ـ وهک بنه‌ما (پره‌نسیپ) س�هرهت��ای دامه‌زراندنی پارتی چاره‌سه‌رى له ()2002 تا ئێستا دوو ساڵ جارێک گۆنگره‌مان ب�هس��ت��ووه ،ل�ه ک��ۆن��گ��ره‌دا هه‌ڵده‌ستین به هه‌ڵسانگاندنی بارودۆخی کوردستان و ناوچه‌که و به سیاسه‌ت و پرۆژه‌کانی خۆماندا ده‌چینه‌وه ،له چوارچێوهی ئهو هه‌ڵسه‌نگاندنه سیاسی و فیکری و ئابوری و کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ی له ک��ۆن��گ��ره‌دا دهک���رێ ب��ڕی��اری له‌سه‌ر دهدرێ ،ب��ۆئ �هوهی ببێته به‌رنامه‌ی ک��اری ئێمه تا کۆنگره‌ی تر ،وهک کۆنگره‌ی ئاسایی به په‌یڕه‌وی ناخۆدا ده‌چینه‌وه ،پێویست به گۆڕانکاری ب���ک���ات گ���ۆڕان���ک���اری ت��ێ��دا دهک�����هی�����ن ،ه����هروهه����ا س�����ه‌رک�����ردای�����هت�����ی هه‌ڵده‌بژێردرێته‌وه. چ������هت������ر :ئ���ای���ا دووب������������اره خ���ۆت ب�����ۆ س�����ه‌رۆک�����ی (پ.چ.د.ک) هه‌ڵده‌بژێریته‌وه؟ ـ وهک بنه‌ما (پ��ره‌ن��س��ی��پ)
ل�ه پ��ارت��ى چ��اره‌س �هری��دا خ��ۆپ��ااڵوت��ن نییه، به‌رپرسیارێتی پۆست و پله‌وپایه نییه، به‌ڵکو ئهرکه .لهو روانگه‌یه‌وه زیاتر له‌سه‌ر داخوازی و رێکخستن دهبێت ،وهک بنه‌ما دیاریکراوه ،که سه‌رۆکی پ��ارت ده‌توانێ دووج��ار له‌سه‌ر ی�هک هه‌ڵبژێردێته‌وه .له دۆخێکدا پێویست بکات بۆ جاری سێیه‌م ه �هڵ��ده‌ب��ژێ��ردرێ��ت �هوه .ل �هس �هر ئ �هو بنهمایه ئهگهر هه‌ڤااڵنی ئێمه به باشی ببینن من
ده‌کرێ که سیستمی پارتی چاره‌سه‌ری ل ه داهاتوو ببێته سیستمی هاوسه‌رۆکی (دوو سه‌رۆک). چه‌تر :بابه‌تی مۆڵه‌ت پێدانتان له‌الیه‌ن حکومهتهوه گه‌یشت به کوێ؟ ـ م��اوهی �هک �ه ل �ه چ��وارچ��ێ��وهی ی��اس��ا و رێساکانه‌وه داواى مۆڵه‌تمان کردووه‌ته‌وه، پێشتر پارتێکی قانوونی بوین ،بهشداری هه‌ڵبژاردنه‌کانمان کردووه ،به‌اڵم له دوای
وهک پرۆژه‌یه‌ک ئاماده‌کاری ئهوه دهک��رێ که سیستمی پارتی چاره‌سه‌ری له داهاتوودا ببێته سیستمی هاوسه‌رۆکی (دوو سه‌رۆک) هه‌ڵبژێرنه‌وه ،ئه‌وا منیش هه‌وڵده‌ده‌م شایانى (الی����ق)ى ئ���هوه ب��م ،ب �ه پ��ێ��چ �هوان �هوه خۆم ناپاڵێوم بۆ سه‌رۆکایه‌تی پارتی چاره‌سه‌رى دیموکراتى کوردستان. چه‌تر :ئایا بیرتان ل �هوه ن�هک��ردووه‌ت�هوه هاوشێوه‌ی (به‌ده‌په) سیستمى هاوسه‌رۆکی له پارتی چاره‌سه‌ریدا په‌یڕه‌و بکهن؟ ـ له کۆمیته‌ی ئاماده‌کاری گۆنگره گ��ف��ت��وگ��ۆی ب����هم ش���ێ���وهی���ه ک�������راوه ،له ئه‌نجومه‌نی سه‌رکردایه‌تیشدا باسى ئهوه کراوه ،وهک پرۆژه‌یه‌ک ئاماده‌کاری ئهوه
( )2007بارودۆخێکی نائاسایی دروست ب���وو ،ب �هگ��وێ��ره‌ی ئ���هو گ��ۆڕان��ک��اری��ان �هی که ئێستا له ئ���ارادان ئێمه جارێکیتر له چوارچێوهی یاسای پارته سیاسییه‌کانی ه�ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان داوای مۆڵه‌تمان ک����ردووه‌ت����هوه ،ئێستا ک����اره ی��اس��ای�هک��ان به‌ڕێوه‌ده‌چن تا ئێستا ته‌واو نه‌بووه. چه‌تر :هۆکار چییه تا ئێستا مۆڵه‌تتان پێنه‌دراوه؟ ـ ئهوه بابه‌تێکه ته‌نها ئێمه په‌یوه‌ندیدار ناکات ،چونکه ( )11پ��ارت له باشوری
ک��وردس��ت��ان م��ۆڵ �هت��ی پ���ێ���ن���ه‌دراوه ،ئهمه ب��ۆخ��ۆی ک��ارێ��ک��ی ب���اش ن��ی��ی�ه ،م��ۆڵ�هت پێنه‌دان و رێگرتن له ئێمه هیچ بنه‌مایه‌کی قانونی و دیموکراتی و نیشتمانیشی نییه، چونکه ئێمه پارتێکین باوه‌ڕمان به خه‌باتی دیموکراتی ه�هی�ه ،هیچ چه‌کدارێکمان نییه ،ب��اوه‌ڕم��ان به تێکۆشانی نه‌ته‌وه‌یی ههیه ،باوه‌ڕمان به خه‌باتی ژنان و گه‌نجان ههیه .ئهمانه خاڵی دیموکراتین له‌هه‌ر پارتێکدا هه‌بن ،رێگرتن له پارتێکی وا نابێته شتێکی باش بۆ هه‌ر ده‌سه‌اڵتێک، ئهگهر حکومه‌تی هه‌رێم ده‌یه‌وێت ره‌خنه له‌سه‌ر خۆی که‌م بکاتهوه ،با هه‌نگاو به ئاراسته‌ی دیموکراسیدا بنێت. چه‌تر :به‌رنامه‌تان ههیه باره‌گاکانتان له هه‌ولێر و سلێمانی بکهنهوه؟ ـ ب��ێ��گ��وم��ان ،ه���ه‌وڵ���ده‌ده‌ی���ن ل �ه‌الی �هک ب��ۆ وهرگ��رت��ن��ی م��ۆڵ �هت ،له‌الیه‌کیتر بۆ کردنه‌وه‌ی بنکه و باره‌گا ،لهو باوه‌ڕه‌داین گۆڕانکارییه‌کانی کوردستان و ناوچه‌که ده‌رفه‌تی ئێمه زیاتر له‌بار ده‌کات. چ �هت��ر :پ �هی��وهن��دی��ت��ان ل �هگ �هڵ الی�هن��ی ده‌سه‌اڵت و گۆڕان و کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو چۆنه؟ ـ په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ پارتی دیموکرات و یه‌کێتی نیشتماتی کوردستان و گۆڕان و کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو و الیه‌نه‌کانی تریش په‌یوه‌ندییه‌کی ئاساییه ،ناتوانم بڵێم زۆر ب��اش نییه ،خراپیش نییه ،ل�ه ئاستێکدا یه‌کتر ئ��اگ��ادار ده‌که‌ینه‌وه له ک��اروب��ار و هه‌ڵوێسته‌کان .ئێستا له هه‌وڵی ئه‌وه‌داین ل���ه ه �ه‌رێ��م��ی ک���وردس���ت���ان س�هک��ۆی�هک��ی ه��اوب �هش دروس���ت بکه‌ین ،ئێمه له‌گه‌ڵ ره‌تکردنه‌وه‌ی یه‌کتر نین ،له‌گه‌ڵ ره‌نگ و ده‌نگه جیاوازه‌کانداین ،له‌گه‌ڵ سڕینه‌وه‌ی یه‌کتر نین ،لۆژیکی سڕینه‌وه ناتوانی سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست بهێنێ ،ئهو لۆژیکه
دیدار ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
5
خزمه‌ت به دیموکراسی ناکات ،خزمه‌ت به نهتهوه ناکات ،بۆیه له رابڕدوودا چه‌ند پرۆژه‌یه‌کمان گه‌اڵله کرد ،وهک پرۆژه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاشتی و ئه‌نجومه‌نی دیالۆگ، ده‌وری ههبووه له هێورکردنه‌وه‌ی بارودۆخی کوردستان. چه‌تر :ئایا له کۆنگره باسی کۆنفرانسى نه‌ته‌وه‌یی ناکه‌ن؟ ـ ل �هو گ��ۆن��گ��ره‌ی�هدا خاڵێک ل�هس�هری بوه‌ستین ئ �هوهی �ه ،ک��ار دهک �هی��ن ب��ڕی��اری تۆکمه ب��ده‌ی��ن و زه‌مینه‌یه‌کی ت���ه‌واو بۆ کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌یی ئاماده بێت ،هه‌تا بتوانین ستراتیژییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی دابڕێژین، کورد له هه‌موو پارچه‌کان یه‌کگرتوو بێ، بتوانێ هاوکار و پشتگیری یه‌کتر بێ، ئهگهر ئهم پرۆسه‌یه سه‌ربکه‌وێ ده‌توانین چاره‌سه‌ری پرسه‌کانمان له هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستان بکه‌ین. چه‌تر :له کێشه هه‌ڵپه‌سێراوه‌کانی نیوان عێراق و هه‌رێمی کوردستان چۆن ده‌ڕوانن؟ ـ یه‌کێک ل�هو پ��رۆژان�هی بۆ کۆنگره ئاماده‌مان ک���ردووه ،ئهوهیه چ��ۆن بتوانین پرسه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌کانی نێوان هه‌رێم و به‌غداد چاره‌سه‌ر بکه‌ین ،چۆن عێراقێکی دی��م��وک��راس��ی دروس���ت ب��ک�هی��ن ،ب��ۆ ئهمه پرۆژه‌یه‌کمان ئاماده کردووه بتوانین له‌جیاتى ئه‌قڵیه‌تی نه‌ژادپه‌رستی و تایفه‌گه‌ری، ئه‌قڵیه‌تی دیموکراسی جێگیر بکه‌ین ،ئهمه یهکهم .دووه‌م ،ئهو خااڵنه‌ی له ده‌ستووردا الوازن ک���ار ب��ک�هی��ن ب��ۆ ه �هم��وارک��ردن��ی ده‌ستوور ب ه شێوه‌یه‌کى دیموکراسی ،پرسی پێشمه‌رگه و ئابووری چاره‌سه‌ر بکه‌ین ،بۆ کێشه‌ی ناوچه دابڕاوه‌کانیش پرۆژه‌یه‌کمان ههیه له ()2 008هوه کاری له‌سه‌ر دهکهین، بۆئه‌وه‌ی فراوانی بکه‌ین و له کۆنگره‌دا ببێته به‌رنامه‌ی کار.
«حزب گرفتى ههیه و دهبێت کۆنگره قسه‌یان له‌سه‌ر بکات» ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کگرتوو:
نه‌ک ته‌نها پۆستی ئه‌مینداری گشتی ،به‌ڵکو
مه‌کته‌بی سیاسی و سه‌رکردایه‌تیش پێویسته خولیان بۆ دیاری بکرێت سازدانی فه‌ره‌یدون بێوار
مه‌ولود باوه‌موراد ،ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی یه‌کگرتووی ئیسالمی و سه‌رۆکی لیژنه‌ی داڕشتنه‌وه‌ی په‌یکه‌ری حزب لهم چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌سه‌ر کۆنگره‌ی یه‌کگرتوو قسه ده‌کات ،که له ئازاری ()2012دا ده‌به‌سترێت ،ئهوه ده‌خاته‌ڕوو، که پێویسته مه‌کته‌بی سیاسی و سه‌رکردایه‌تیش خولیان بۆ دیاری بکرێت... چ �هت��ر :ی �هک��گ��رت��ووی ئ��ی��س�لام��ی ه�هر چه‌نده سه‌ره‌تا وهک مۆدێلێکی نوێ خۆی نمایش کرد له حزبایه‌تیدا ،به‌اڵم تا ئێستا له په‌یڕه‌وی ناوخۆی یه‌کگرتوودا ماوه‌ی خول و ساڵهکانی ئه‌مینداری گشتی دیاری ن �هک��راوه ،ئایا له‌په‌یڕه‌وی پێشنیارکراوی ئه‌مجاره‌تاندا ماوه‌ی خوله‌کانی ئه‌مینداری گشتی دیاری ده‌که‌ن؟ یاخود رای تۆ لهم باره‌یه‌وه چییه؟ ـ ه �هم��وو ش��ت�ێ ل �ه ک��ۆن��گ��ره‌دا وهک گه‌وره‌ترین ئۆرگانی خاوه‌ن بڕیار له حزبدا قابیلی قسه له‌سه‌رکردنه ،به گۆڕین ،یان زیاد و که‌مکردن .له‌گه‌ڵ ئهوهی مه‌سه‌له‌ی دی��اری��ک��ردن��ی خ��ول ل�ه پ �هی��ڕه‌وی ناوخۆی هیچ حزبێکی کوردستان و رۆژه �ه‌اڵت��دا نیه ،ئ�هو تاکوته‌را حزبه‌شی له په‌یڕه‌وی ناوخۆیدا خولی دیاریکردبێ به کرده‌یی ئه‌نجام نه‌دراوه و حزبه‌که‌ی تووشی قه‌یران و دابه‌شبوون کردووه ،وهک ئهوهی له حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێراندا رویدا ،پاش کۆتایی هاتنی خولی مامۆستا عه‌بدواڵی حه‌سه‌ن زاده.
پێموایه ته‌نها پۆستی ئه‌مینداری گشتی نیه ک�ه ده‌ب �ێ خولی ب��ۆ دی���اری بکرێت، به‌ڵکو مه‌کته‌بی سیاسی و سه‌رکردایه‌تیش پێویسته خولیان ب��ۆ دی���اری بکرێت .من له‌گه‌ڵ دیاریکردنی خولم بۆ ئ�هو ئاست وپۆستانه‌ی ئاماژه‌م پێکرد ،به‌اڵم یه‌کگرتوو حزبێکی ئ �ه‌وه‌ن��ده ق �ه‌ب��اره گ���ه‌وره و خ��اوهن
ح��زب �ه و س���ه‌رک���رده‌ک���ان���ی ح���زب ل �هگ �هڵ س���ه‌رۆک ده‌ژی���ن و ه��اوک��اری ئ���ه‌رک و به‌رپرسیارێتییه‌کانی دهک �هن و هاوبه‌شی بڕیار و هه‌ڵوێسته‌کانی ده‌بن ،بۆیه ئه‌وان چ که‌سێکیان له نێوخۆیاندا و چۆنیان به باش زانی ئهوه بۆ حزب باشتر و گونجاوتره. تێگه‌شتنێکی هه‌ڵه‌یه ئهگهر وابزانین
له یه‌کگرتوودا باڵ و کوتله‌ی جیاواز بوونی نیه ،به‌اڵم بۆچوونی جیاواز ههیه ئه‌ندامی فراوان نیه ،واده‌زانم پاش دوو خول کێشه‌که پێچه‌وانه دهبێتهوه ،واته له‌ماوه‌ی چوار ساڵی نێوان دوو کۆنگره‌دا حزب له توانایدا نابێت سهرکرده بۆ پڕکردنه‌وه‌ی ئهو پۆست و پێگانه ئاماده بکات. چه‌تر :له سه‌ره‌تای دروستبوونییه‌وه تا ئێستا یه‌کگرتوو ه�هر ی�هک ئه‌مینداری ههبووه ،له‌کاتێکدا بانگه‌شه‌ی چاکسازی و دیموکراتی ده‌کات و داواش له حکومه‌ت دهک��ات گۆڕانکاری بکات ،ئایا حزبێک ل�هن��او خ��ۆی��دا گ��ۆڕان��ک��اری و چاکسازی پێنه‌کرێت چۆن ده‌توانێ کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک بگۆڕێت؟ ـ پ��رس��ی ئ �هم��ی��ن��داری ح���زب ب��اب�هت��ی رۆژن���ام���هوان���ی و م��ش��ت��وم��ڕی رۆش��ن��ی��ران ن��ی�ه ه��ێ��ن��ده‌ى ئ����هوهی ب��ڕی��اری س��هرهت��ا و کۆتایی هی سه‌رکرده‌کانی حزبه به مانا ف��راوان�هک�هی و ه��ی ک��ادی��ر و ئه‌ندامانی
پ��رۆس�هی چاکسازی ل�ه ح��زب��دا ته‌نها له گ��ۆڕی��ن��ی ئ �هم��ی��ن��داری گ��ش��ت��ی��دا ک��ورت دهبێتهوه! ئایا حزب کێشه‌ی دارای��ی نیه؟ کێشه‌ی پ��رۆس �هی پێگه‌یاندنی سیاسی ن��ی �ه؟ ک��ێ��ش�هی پ��ل�ه ت��ای��ب�هت�هک��ان��ی وه‌زی���ر وپه‌رله‌مانتار و...ه��ت��د نیه؟ بۆچی حزب که دامه‌زراوه‌یه‌کی سیاسی کۆمه‌اڵیه‌تیه و هیچ به‌رپرسیارێتییه‌کی ف�ه‌رم��ی نیه به‌راوردی ده‌که‌یت به حکومه‌ت؟ بێگومان ئهمه یه‌کێکه له قه‌یرانه‌کانی ناو دنیای حزبایه‌تی له واڵتی ئێمه‌دا که له هۆشیاری و نه‌ستی گشتی کۆمه‌ڵگه جێگیر بووه، به‌هۆی تێکه‌اڵوبوونی حزب و حکومه‌ت له هه‌رێمدا. چ��هت��ر :ئ �هم��ی��ن��دارى ی �هک��گ��رت��وو وت��ى «یه‌کگرتوو کۆنگره‌ى حه‌لکردنى ئه‌زمه» نابه‌ستێت ،ئهگهر وای �ه بۆچى له م��اوه‌ى رابروودا چه‌ندین که‌س وازیان له یه‌کگرتوو
هێنا ،ه �هروهه��ا ب��اس ل �ه ره‌وت���ى گ�هش�ه و ئاراسته‌ى جیاواز دهکرێت ؟ ـ ت�هن��ه��ا م��ام��ۆس��ت��ا ع �ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان به ئ��ی��راده و ب��ڕی��اری خ��ۆی ده‌س��ت��ی ل�ه حزب کێشاوه‌ته‌وه ،ئه‌وانیتر له کۆنگره خۆیان نه‌پااڵوتووه ،ره‌وتی گه‌شه له هیچ چوارچێوه و کوتله و که‌سایه‌تی کۆمهڵه خه‌ڵکێکی دی��ار و راگ�هی�هن��راودا بهرجهسته نه‌بووه تا ببێته بابه‌تی پرسیار و وه‌اڵم ،ملمالنێ له‌ناو حزبدا وهک باڵ و کوتله نیه ،رای جیاواز و دیدی جیاواز له‌سه‌ر کار و چاالکی و میکانیزم و رێکخستنی باشتری ئه‌رکه‌کان له‌ناو حزبدا ههیه و شتێکی پۆزه‌تیڤه. راسته کۆنگره‌ی حه‌لی ئه‌زمه نیه به مانا زان��راو و ناسراوه‌که‌ی که بوونی دوو کوتله‌یی و داب �هش��ب��وون و ج��ی��اب��وون�هوهی باڵێک یان ئاراسته‌یه‌ک بێت ،به‌اڵم ئایا حزب گرفتی نیه؟ به‌ڵێ به‌دڵنیایه‌وه کێشه و گرفت ههیه و گ��ۆڕان��ک��اری گ���ه‌وره و دراماتیک و باوه‌ڕنه‌کرده‌نی له ناوچه‌که و کوردستانیشدا رویانداوه و ده‌بێ کۆنگره قسه‌یان له‌سه‌ر بکات. چه‌تر :ئایا له پرۆگرامی نوێدا پێشنیاری جیاکردنه‌وه‌ی ده‌ع��وه و سیاسه‌ت ک��راوه؟ یاخود پێشبینی ده‌که‌ی ئهو دوو چه‌مک و کاره لێکدی جیابکرێنه‌وه؟ ـ ئێستا پرسی پهیوهندی نێوان کاری ده‌ع��وه و ک��اری سیاسه‌ت له چوارچێوهی حزبدا بووهته بابه‌تی گفتوگۆ و بۆچوون و پێشنیار و سه‌رنج و رای جیاواز له‌سه‌ری له‌نێو سهرکرده و رۆشنبیران و که‌سایه‌تییه ب��ان��گ��خ��وازه‌ک��ان��دا ه �هی �ه .به رای من جیاکردنه‌وه‌ی راس����ت����ه‌ق����ی����ن����ه و کاریگه‌ر و به سوود بۆ ه�ه‌ردوو
بواره‌که به دروستکردنی دوو ئۆرگان یان دوو چوارچێوه دهبێت بۆ هه‌ریه‌کێکیان، به‌اڵم وهک له وتاره‌که‌ی رۆژنامهی ئاسۆدا ئاماژه‌م پێکردبوو له ئێستادا ئهمه ئاسان نیه ،چونکه یه‌کگرتوو له رووی قه‌باره و فراوانی رێکخستنه‌وه ئه‌وه‌نده گهوره نیه به‌شی حزبێک و جه‌ماعه‌تێکی ده‌ع�ه‌وی ب��ک��ات و ک��اری��گ�هری��ش��ی ل �هس �هر ن��اوهن��ده سیاسییه‌که‌ی هه‌رێم ک �هم نه‌بێته‌وه ،یان النیکه‌م وهک خۆی بمێنێ. چه‌تر :ئایا دووباره لێکردنه‌وه‌ی پاشگری (ئیسالمی) له حزبه‌که‌تان له کۆنگره‌دا ده‌خه‌نه‌وه به‌رباس ،رای شه‌خسیتان له‌باره‌یه‌‌وه چییه؟ بخرێته‌وه ـ ره‌ن����گ����ه دووب�������اره به‌رباس ،به‌اڵم پ��������������اش رووداو و
گ��ۆڕان��ک��اری�هک��ان��ی ب �هه��اری ع �ه‌ره‌ب��ی له ن��اوچ �هک �هدا ،وادی����اره ئ �هو ب��اب�هت�هش الی خاوه‌نه‌کانی تووشی کاڵبوونه‌وه بووبێ. چ �هت��ر :ده‌وت���رێ���ت س���ه‌رک���رده‌ی باڵی ریفۆمخوازه‌کانی ناو یه‌کگرتوو له ئێستادا ن��اک��ۆک��ن و ل��ه‌الی��هن ب��اڵ��ی ئ �هم��ی��ن��داره‌وه پ �هرت��ک��راون ،ه �هر بۆیه‌شه ت��ۆ ک���راوی به به‌رپرسی لیژنه‌ی داڕشتنه‌وه‌ی ههیکهلی حزب؟ ـ وهک له وه‌اڵمی پرسیاری پێشوودا وتم له یه‌کگرتوودا باڵ و کوتله و به‌شی جیاواز بوونی نیه ،به‌اڵم بۆچوونی جیاواز ههیه! له‌به‌رئه‌وه نه پێکناکۆکی و نه‌په‌رتکردن ته‌واو دوره له راستیه‌وه و نه ئه‌سڵی ههیه و نه ئه‌ساس. چه‌تر :س�ه‌رچ��اوه‌ک��ان ب��اس ل �هوه دهک �هن ک��ه ل���هم ک��ۆن��گ��ره‌ی �هدا رای ج���ی���اواز و باڵی جیاواز س�ه‌ره�هڵ��ده‌دات تا ئاستی جیابوونه‌وه ،بهتایبهتی باس له‌وه‌ده‌کرێ که دهۆکییه‌کان و شاره‌زوورییه‌کان به‌نیازی بایکۆتکردن و جیابوونه‌وه‌ن؟ ـ رای جیاواز له‌حزبدا هه‌ر ههبووه و ئێسته‌ش ههیه و هه‌ر ده‌شمێنێ، ب���ه‌اڵم دروس��ت��ب��وون��ی ب��اڵ��ی ج��ی��اواز و جیابوونه‌وه‌ی له ح��زب هیوادارم روون����������ه‌دات ،ب���هش���ی دووه���هم���ی پرسیاره‌که‌ت دوور و نزیک ئاگاداری شتی وانیم و هه‌ستم پێنه‌کردوه. F_bewar@yahoo.com
ـــه‌ڵبژاردن و ئه‌نجومه‌نى هه‌رێمه‌کاندا خۆیان رێکده‌خه‌ن
nبونیادنانی سیستمی کۆمهڵگای دیموکراتیک و هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی گه‌ل له رۆژئاوای کوردستان
هه‌ڵبژێردرێت گه‌له‌که بتوانن نوێنه‌رى خۆیان هه‌ڵبژێرن. درب����اره‌ى دوای��ی��ن گ��ۆڕان��ک��اری�هک��ان��ى س���وری���اش ح��س��ێ��ن ک���ۆچ���هر ،قسه‌ى ل����ه‌وه‌ک����رد ک���ه ب����ارودۆخ����ى س��وری��ا
رۆژ ب�ه ڕۆژ ب��هرهو خ��راپ��ى ده‌ڕوات ،له‌واڵته‌که‌دا. چونکه ڕژێ��م��ى فاشیزمى به‌عسی ئه‌بو سابیر مه‌حمود ،ئه‌ندامى مه‌کته‌بی گۆڕانکارى قبوڵناکات ،ب�ه‌رده‌وام�ه سیاسی پ��ارت��ى یه‌کێتى دیموکراتى له سه‌رکوتکارى و کوشتن ،ئێمه‌ش کورد له‌سوریا به (چه‌تر)ى وت :ئێمه وه‌کو کورد هیواخوازى دیموکراسین وهک پ��ارت��ى یه‌کێتى دیموکراتى
کورد له‌سوریا ،وه‌کو یهکهمین پارت ک�ه ل�ه ساڵى ()1957دروس��ت��ب��ووی��ن، رێکخستنه‌کانمان ل��ه‌زۆرب��هى ش��ارو ش��ارۆچ��ک �ه وگ��ون��د ب����ه‌رده‌وام����ه ،له رۆژى یه‌که‌مى سه‌رهه‌ڵدانى شۆڕشی س���وری���اش���هوه ،پ��اڵ��پ��ش��ت��ی خ��ۆم��ان بۆ ئ���هم ش���ۆڕش���ه دهرب����ڕی����وه ،داخ�����وازى دی��م��وک��راس��ی وگ���ۆڕان���ى ده‌س���ت���ورى سوریا بووین که گه‌لى ک��ورد وه‌کو گه‌لى دوه‌مى سوریا سه‌یر بکرێت ،ئهم ده‌ستوره مافى هه‌موو نه‌ته‌وه‌کانى پێوه دیار بێت و هه‌موو پێکهاته‌کانى سوریا ه�ه‌وب�هش��ب��ن ،ه��هروهه��ا به‌کارهێنانى چه‌کمان ئیدانه کردوه‌و هیواخوازبوین گۆڕانکاریه‌کان به‌شێوه‌ى ئاشتیانه بێت ،گیراوه سیاسیه‌کانیشمان ئازاد ب��ک��رێ��ن و ده‌رف���هت���ى ئ �هن��ج��ام دان���ى خۆپیشاندان بدرێت ل �ه‌دژى سیاسه‌تى توندو تیژى ڕژێمه‌که‌ى به‌شار ئه‌سه‌د، ئێمه وه‌کو گه‌لى کورد له رۆژئ��اواى ک��وردس��ت��ان وهک��و به‌شێکى سه‌ره‌کى له‌سوریا هاوبه‌شی س��وری��ان له‌هه‌مو شتێکدا. ل��ه‌وه‌ش��دوا ک�ه ب �هش��دار ن�ه‌ب��وون��ی��ان له ئه‌نجومه‌نى ک��ات��ى ل �هس��وری��ا ،له‌به‌ر ئ �هن��ج��ام��دان��ى ئ���هو ک��ۆن��گ��ره‌ی �هى که له‌تورکیا به‌ڕێوه‌چووه و پێشیوایه ئه‌وانه ده‌که‌ونه درێژ کردنه‌وه‌ى ته‌مه‌نى به‌شار ئه‌ساد ،جه‌ختیکرده‌وه :ئهگهر تورکیاو ئه‌ردوغان ده‌خوازن کێشه‌که چاره‌سه‌ر بکهن ،دهبێت یهکهم جار پرسی کورد
چ���اره‌س���هر ب��ک �هن ،ئ�هن��ج��ام��دان��ى ئ�هو کۆنگره‌یه له ئه‌سته‌نبوڵ به‌پاڵپشتى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردوغان بوو له‌خزمه‌تى درێ��ژک��ردن�ه‌وه‌ى رژێمه دیکتاتۆره‌کى به‌شار ئه‌سه‌د بوو. ئه‌ندامه‌که‌ى مه‌کته‌بی سیاسی پارتى یه‌کێتى دیموکراتى ک��ورد له‌سوریا، ئ��ه‌وه‌ش��ى وت :ڕژێ��م��ى س��وری��ا خ��ۆى خستۆته به‌رنه‌مان ،چونکه ڕژێمه‌که‌ى ئ �هس �هد وس���هرج���هم ئ���هو س �ه‌رۆک��ان �هى ل �ه‌الی �هن گ �ه‌ل �هوه الب����ردران ،هیچیان ده‌س��ت��ی��ان به‌چاکسازى ن �هک��رد ،هێزه چه‌کداره‌کانیان بۆ پاراستنى خۆیان به‌کار هێنا ،نه‌ک بۆ پاراستنى واڵت، بۆیه هه‌موو رژێمێکى شمولى وتاک حزبى چاره‌نوسی وه‌کو سه‌دام حسێن و بن عه‌لى و حوسنى موباره‌ک وقه‌زافى وعه‌لى عه‌بدواڵ ساڵح وبه‌شار ئه‌سه‌ده، به‌رده‌وامیان بۆ نامێنێته‌وه ده‌که‌ونه بهر شه‌پۆڵى گۆڕانکاریه‌کان. ئه‌بوسابیر ،ئاماژه‌ى به به‌رژه‌وه‌نیه‌کانى روس��ی��ا ک��رد ل �ه س��وری��ادا و ئ�ه‌وه‌ش��ى ش���رۆڤ���هک���رده‌ک���ه س��ی��اس �هت��ى ڕوس��ی��ا له‌هه‌مو واڵتان سیاسه‌تێکى به‌رژه‌وه‌ندى خ��وازی��ی �ه ل��هس��هرهت��ادا پاڵپشتى ئ�هو ڕژێمانه ده‌کات وڤیتۆ به‌کار دێنێت، دوات��ر که ئ�هو رژێمه نه‌ما ئهوکاته دهبێته پاڵپشتى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان. ه �ه‌وه‌ه��ا م��ح�هم�هد ح �هم��ۆ ،ئه‌ندامى ته‌یارى موسته‌قبه‌لى کورد له‌سوریا، ئه‌وه‌ده‌خاته رو که بارى رژێمى به‌شار
کوردستانی
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
7
ئه‌سه‌د له ئێستادا به‌ره‌و روخان ده‌چێت، ب��وون��ى جامیعه‌ى عه‌ره‌بیش له‌سوریا کاریگه‌رى دهبێت ل��ه‌زوو رووخاندنى رژێمى به‌شار ئه‌سه‌د که‌داواى کردووه سوریا توندو تیژیه‌کانیشی بووه‌ستێنێت، داواش��ی کردوه رژێمى سوریا له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن وشۆڕشگێڕان دابنیشێت ک �ه ب���ه‌ب���ڕواى م��ن رژێ��م��ى س��وری��اش ئهمه قبوڵ ناکات ،له‌الیه‌کى تریشهوه بزوتنه‌وه‌ى ک��وردى ده‌ستى به‌کۆنگره کردوه له‌سوریا که‌پاڵپشتى خۆیان بۆ شۆڕشی سوریا دووپات دهکهنهوه. حه‌مۆ ،دهرب��اره‌ى گه‌رانه‌وه‌ى به‌شێک له‌ناسنامه‌ى کورد وهه‌نگاوى داهاتوى ک��وردی وت��ى :ده‌مێکه ک��ورد داواى وه‌رگرتنى ناسنامه ده‌کات و له‌ئێستادا بۆیان گه‌ڕاوته‌وه ،ههرچهنده کێشه بۆ هه‌ندێکیان دروست بووه ،به‌اڵم قه‌زیه‌ى سیاسی گرنگه ،له‌سوریا چوار ملیۆن ک���ورد ل �هس �هر ج���هم م��اف �هک��ان��ى بێ به‌ش بوو ،دهبێت هه‌وڵى به‌ده‌ستهێنانى م��اف�هک��ان��ى ب���دات وداواى واڵتێکى دیموکراسی بکات ،مافه‌کانى خۆی بخاته ڕو ،له‌ده‌ستوردا کورد وه‌کو دوه‌م گه‌ل له‌سوریا بناسێندرێت.
«ئازادیا واڵت» ل ه زیندان دان و سه‌رنوسه‌ره‌که‌شی ( )166ساڵ زیندانی بۆ بڕاوه‌ته‌وه هه‌زار رۆژنام ه که‌م‌و جێگای شه‌رمی زۆر جاریش پۆلیس ناهێڵێت رۆژنامهی ن��ای�هت�ه دی��ت��ن ،ت��ا سیاسه‌تمه‌دارانیش له دادگ��ا ئیفاده‌یان ب�هک��وردی نایه‌ت ه ده‌زان��م ،ههروهها ده‌رچوونی ئینته‌رنێت ئێمه باڵوبکرێته‌وه. و ت �ه‌ل �ه‌ف��زی��ۆن و رادی����ۆ پێشکه‌وتنی ناوبراو ،ئه‌وه‌شى وت :رۆژنامهی ئازادییا وه‌رگرتن ،هه‌ر لهو بواره‌شه‌و‌ه فشار بۆ ت �هک��ن �ه‌ل��ۆژی��اش ک��اری��گ��هری ل �هس �هر واڵت وهک رۆژنام ه نایه‌ته ناساندن ،سه‌رکاری رۆژنامه‌وانی زیاتره ،ئهگهر رۆژن���ام���هگ���هی ک�����وردی و ه �هم��وو وات � ه ک��ورد ههیه ،ب �ه‌اڵم گه‌لی کورد بڕاونیت ئێستا زیاتر ل�ه( )50هه‌ڤاڵی نه‌ته‌وه‌کاندا ههیه ،زۆر ماڵ ل ه باکوور نییه ،بۆیه رۆژنامه‌گه‌ری و سه‌ندیکا رۆژن��ام��هن��ووس��ی ئ��ێ��م� ه ل��ه زی��ن��دان��ن، زمانی خۆیان له‌بیرکردووه ،ل ه رێگای ناتوانێ داکۆکیمان لێبکات .تا گه‌لی ب �ه‌رده‌وام رۆژنامه‌که‌مان له بهرامبهر ئازادییا واڵت گرنگی به زمانی خۆیان ک����ورد ن �هی �هت �ه رزگ����ار ک����ردن ک��اری باڵوکردنه‌وه‌ی بابه‌ت و نووسینه‌کانی رۆژنامه‌وانیش ئازاد نابێت .له‌هه‌مبه‌ڕ رێ���گ���ری و دێ���ت���ه داخ���س���ت���ن ،وهک ده‌ده‌ن. نادر ئ��اره‌زو ،ئهو ئاسته‌نگییانه‌ی دێن ه پ��ش��ت��گ��ی��ری گ���ه‌ل ئ��ێ��م�ه ئ��اس��ت�هن��گ��ی وه‌فایه‌ک بۆ گیانی ئهو شه‌هیدانه‌ی ب����هردهم رۆژن���ام���هی ئ��ازادی��ی��ا واڵت ،نابینین،هه‌ڤاڵی رۆژن��ام�هوان��ان��ی ئێم ه ل ه پێناو نووسین و گه‌لی کورد ژیانی ده‌خاته روو جه‌ختیکرده‌وه :ئاسته‌نگی به‌رده‌وام خه‌باتی خۆیان ده‌که‌ن ،شێوه‌ی خۆیان به‌خشی ،بۆئه‌و هه‌ڤااڵنه‌ی ئێستا زۆرن ،یهک لهو ئاسته‌نگیانه زمانی ق��ان��وون��ی ئ��اس��ت�هن��گ��ی��م��ان ب��ۆ دروس���ت له زیندانن .بۆیه هه‌رگیز ئێمه بهرامبهر به‌خواستی گه‌له‌که‌مان ،ئهو ئاسته‌نگیی ه کوردی له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی تورکیا نایه‌ت ه ده‌کات، ن��اس��ان��دن ،ت��ا سیاسه‌تمه‌دارانی ک��ورد له دواى ئه‌وه‌ى سه‌رنوسه‌رى رۆژنامه‌ک ه به‌گران نازانین بۆئازادی تێکۆشان زیاتر له دادگ��ا ئیفاده‌یان ب�هک��وردی نایه‌ت ه زیندانى کراوه ،ئێستا محه‌مه‌د ئه‌مین ،و مه‌زنتر دهکهین. ق��ب��ووڵ ک���ردن ،ل�ه ساڵی ( )1990تا سه‌رپه‌رشتیاری ئازادییا واڵت ده‌کات و ته‌یب ته‌مل ،به‌ڕێوه‌به‌ری()TV GUN ئه‌مرۆ( )50هه‌ڤاڵی ئێم ه شه‌هید بوونه ،کاره رۆژنامه‌نوسیه‌کانى ئهو رۆژنامهی ه یه‌کێکى تر‌ه ل ه رۆژنامه‌نوسانى کورد، چه‌ندین هه‌ڤاڵی ئێمه له زیندانن ،له‌به‌ر به‌ڕێوه‌ده‌بات ،ئه‌ویش وهک هاوپیشه‌که‌ى ئهم خۆى و که‌ناڵه‌که‌ى به‌ده‌ر نه‌بووه لهو ق��ب��وڵ ن �هک��ردن��ی زۆرداری و سته‌م ئاسته‌نگیه‌کانی ب����هردهم رۆژن��ام �هی گوشار و رێگریانه‌ى هاتووه‌ته رێگه‌ى س �ه‌رن��ووس �هری ئ��ازادی��ی��ا واڵت( )166ئازادییا واڵت ده‌خاته روو وتى :ده‌وڵه‌تی ک��اره راگه‌یاندنییه‌کانى ،ئ��ام��اژه بۆ ساڵ زیندانی به‌سه‌ردا سه‌پێنراوه ،ئێستا تورکیا کورد ناناسێت وهک نهتهوه ،بۆی ه ئ�ه‌وه‌ده‌ک��ات ک ه له ئامه‌د ته‌له‌فزیۆنی نزیکه‌ی ()50هه‌ڤاڵی ئێمه له زیندانن ،زمانی کوردی وهک زمانی په‌روه‌رده‌یی ناوچه‌یی گوون ( )%80به‌رنامه‌کانی
هـــه‌واڵــی کوردستانی چوار که‌سى کۆڵبه‌ر ده‌کوژرێن
خوێندکاران له خوێندن بێبه‌ش ده‌کرێن
n
«له ساڵی ( )1990تا ئه‌مرۆ( )50هه‌ڤاڵی ئێمه شه‌هید بوون»
به‌کوردی باڵو دهکاتهوه ،به‌رنامه‌کانی ته‌نها بڵێت کورد ،وشه‌ی گه‌لی کورد زیندووه ،زۆرجار ئاسته‌نگی و گرفتمان کێشه‌ی یاسایی دروس��ت دهک���ات ،تا رووب��ه‌ڕوو دهبێتهوه ،ئێم ه ئهگهر وهک ئێستا دووج���ار س��زا دراوی���ن ،بۆ نمونه ()TRTش �هش ل ه خزمه‌تی ده‌سه‌اڵتدا ب�هڕێ��ز(ع��وس��م��ان بایده‌میر) سه‌رۆکی بوونای ه کێشه‌ی یاساییمان بۆ دروست شاره‌وانی مه‌زنی ئامه‌د ل ه پڕۆگرامێک نه‌ده‌بوو .به‌ڕێوه‌به‌رى( )TV GUNب�ه ک���وردی ریکالمی ب��ۆ ه�هڵ��ب��ژاردن جه‌ختیکرده‌وه که :چه‌ندین جار بێژه‌ری ک��رد و داوای ل�ه گه‌لی ئ��ام�هد کرد ده‌نگوباس دۆزی له‌سه‌ر تۆمارکراوه ،پشتگیری و هاوکاری بکرێن ،چونک ه نابێ بڵێت گه‌لی ک��ورد ،ب��ۆی هه‌ی ه ریکالم بۆ هه‌ڵبژاردن به زمانی کوردی
ئه‌نقه‌ر ه ئێمه‌ی له‌چوونمان بۆ شاری وان گه‌ڕانده‌وه ئاماده‌کار شالیار کوردۆ
چ����وار ک��ۆڵ��ب��ه‌رى ک����ورد ل���هس���هر س��ن��وره‌ک��ان��ى رۆژهه‌اڵت و باشورى کوردستان ده‌رێنه بهر ده‌ستڕیژى گولله‌ى هێزه چه‌کدراره‌کانى کۆماری ئیسالمى ئێران و ده‌کوژرێن ،رۆژى چوار شه‌ممه( )26مانگ کاتژمێر هه‌شتی ش �هو ل�ه سه‌رسنور ژم��اره‌ی �هک کۆڵبه‌ر ته‌قه‌ى لێکراوه و له ئه‌نجامدا سێ کۆڵبه‌ر بهر ده‌ستڕێژی گولله که‌وتوون و گیانیان له ده‌ست داوه .هه‌ر چ��وار کۆڵبه‌ره‌که و دانیشتووی شاری سه‌رده‌شتی رۆژه�ه‌اڵت��ی کوردستانن و ناوه‌کانیان بریتیه له(سه‌لیم ئه‌حمه‌دی ،سلێمان محه‌مه‌دی و فه‌رزاد که‌ریمی و که‌سی چواره‌م ناوی نه‌زاندراوه) ته‌رمی ئهو چوار کۆڵبه‌ره کوژراوه له ناوچه‌ی (ئالی دۆی) سه‌رسنوور ماوه‌ته‌وه و نه‌دراوته‌وه ده‌ست که‌س و کاره‌کانیان .هه‌فته‌ی راب���ردووداش نۆ که‌س له کۆڵبه‌ر و کاسباکارانی کورد له‌سه‌ر سنوره‌کان به گولله‌ى هێزه‌کانى کۆمارى ئیسالمى ئێران گیانیان له‌ده‌ست داوه.
به گوێره‌ی راپۆرتێکی «دانشجو نیوز» له درێژه‌ی بێبه‌شکردنی خوێندکاران ل�ه الی �هن وه‌زاره‌ت����ی زانست و ههروهها ده‌زگ��ا ئه‌منی و ئیتالعاتیه‌کانی کۆماری ئیسالمی ئێران ،چه‌ند خوێندکارێکی کورد له کاتی وتوێژ بۆ قۆناغی دکتۆرا ره‌تکراونه‌ته‌وه .تاقیکردنه‌وه‌ی دکتۆرا له ئێران وهک سه‌رجه‌م تاقیکردنه‌وه‌کانی ده‌وره‌ی کارناسی و کارناسی ب��ااڵ ،روب���ه‌ڕووی ده‌ستێوه‌ردانی ده‌زگ��ا ئه‌منی و ئیتالعاتی کۆماری ئیسالمی ئێران دهبێتهوه و هه‌ندێک خوێندکاری ک��ورد که له رووی زانستیه‌وه قه‌بوڵ ک��راون ،به یه‌کجاری له خوێندن بێ به‌ش کراون. یه‌کێک ل �هو خ��وێ��ن��دک��اران�هی ک�ه بێبه‌شکراوه و نه‌یتوانی ناوی خۆی ئاشکرا بکا ،رایگه‌یاند «پرۆسه‌ی ره‌تکردنه‌وه‌ی خوێندکاران له وتوێژی زانستی زانکۆ، ته‌نیا ئه‌نجامی چاالکی یاسایی خوێندکارانه ،به‌اڵم به هۆی هه‌اڵواردنی ئاینی و ئه‌تنیکی خوێندکارانی کورد بێ هیچ بیانوویه‌ک له وتوێژ ره‌ت کراونه‌ته‌وه».
پاش ماوه‌یه‌کی کورت بهسهر بوومه‌له‌رزه‌که‌ی شاری وان و ده‌ورووبه‌ریدا؛ ڕێکخراوی به‌ده‌نگه‌وه‌هاتنی لێقه‌وماوانی ئافاته‌کانیی ئه‌ڵمانیایی که ده‌یانویست بچن بۆ شاری وان له‌باکووری کوردستان؛ ئاشکرابوو که له‌سه‌رفه‌رمانی ئه‌نقه‌ره هه‌ر له‌فرۆکه‌خانه‌ی به‌رلین گه‌ڕێنرابوونه‌وه ،سه‌رۆکی کۆمه‌ڵه‌که(ئه‌ندریاس تیچیرت) به فرات نیوزی ڕاگه‌یاند :ئێمه کارووباره‌کانی فرۆکه‌خانه‌شمان جێبه‌جێکردبوو ،ته‌نانه‌ت به‌رپرسانی باڵیۆزخانه‌که‌ی تورکیا له‌به‌رلین خۆیان یاوه‌ریمانیان کرد تاکوو گه‌یشتینه فرۆکه‌خانه‌که ،ئهگهر ئاسته‌نگیان بۆمان دروست نه‌کردبا؛ ئه‌وا ئێمه وا بڕیاربوو که له‌ناو ده کاتژمێردا ده‌بوا گه‌یشتباینه شوێنی ڕووداوه‌که له شاری وان و ده‌ورووبه‌ری؛ پ�����اش ئ��������هوهی ک����ه ڕۆژی ی �هک��ش �هم��م �ه ڕێکه‌وتی( )23/10/2011کاتژمێر ()13:41 ب����ووم����ه‌ل����ه‌رزه‌ک����هی ش�����اری وان ڕووی�������دا و
ه �ه‌واڵ �هک �ه ل �ه ڕاگ�هی��ان��دن�هک��ان��دا ب�ڵاوب��ۆی �هوه؛ م���اوهی کاتژمێرێک دوای ئ��هوه کۆمه‌ڵه‌ی ب�ه‌ده‌ن��گ�ه‌وه‌ه��ات��ن��ی ل��ێ��ق�ه‌وم��اوان��ی ئافاته‌کانی ئه‌ڵمانیایی بۆئه‌وه‌ی که به‌په‌له فریای ناوچه‌ی بوومه‌له‌رزه‌که‌ی شاری وان بکه‌ون ده ئه‌ندامی کارایان ئاماده‌کرد. ک���ۆم���هڵ���هک���ه ت���هن���ان���هت پ��ێ��وی��س��ت��ی��ی �هک��ان��ی وهک ب��ووت��ڵ��ی ئ��ۆک��س��ج��ی��ن و ب��ێ��ه��ۆش��ی و پ��ێ��وی��س��ت��ی��ی�هت�هک��ن��ی��ی��ک��ی��ی�هک��ان��ی��ان ڕاده‌س���ت���ی
باڵیۆزخانه‌ی تورکیا ک��ردب��وو ده‌ب��وا کاتژمێر ()19:30فریبانا به‌ره‌و فرۆکه‌خانه‌ی ئه‌سته‌نبوول، وهک سه‌رۆکی ڕێکخراوه‌که ده‌ڵێت؛ پاش ئهوهی که ڕۆشتینه (هۆڵی ده‌رچوون)ـیش له‌فرۆکه‌خانه بۆ الی فڕۆکه‌که ،به‌اڵم هه‌واڵێکی کتووپڕی ناخۆش له‌چاوه‌ڕوانی ئه‌واندابوو ،کارمه‌ندێکی ف��رۆک �هک �ه ه���ات و پ��ێ��ی��ان��ی ڕاگ���هی���ان���د که ل �هس �ه‌رف �ه‌رم��ان��ێ��ک ک �ه ل���هس���ه‌رووی خ��ۆی �هوه بۆیانهاتووه گه‌شتی فڕۆکه‌که ئه‌نجام نادرێت،
ق�ه‌ده‌غ�هی�ه .ل� ه ب�ه‌رام��ب�هر وش �هی گه‌ل دۆزمان له‌سه‌ر تۆمار کرا ،جارێکیتریش ل � ه ب �ه‌رن��ام �هی �هک��ی زی���ن���دوودا وش �هی کوردستان و گه‌ریال به‌کار هێنرا ئه‌ویش الی ت��ورک��ان ق�ه‌ده‌غ�هی�ه ،ل ه بهرامبهر هه‌ر دۆزێک شه‌ش ده‌فته‌ر دۆالر سزا دراوین ،ئهو مافه‌ی حکومه‌تی تورکی بۆ کوردان باسی لێوه ده‌کات هه‌مووی دوورن له راستیه‌وه.
راپۆرته هه‌واڵ
ئه‌وان بهم هه‌واڵه تووشی سه‌رسووڕمان ده‌بن ،لهم باره‌یه‌وه ئه‌ندریاس گووتی(ئێمه له‌فرۆکه‌خانه ح�ه‌پ�هس��ای��ن و هیچ تێنه‌گه‌یشتین)؛ ئهگهر ڕێگه‌یاندابا ئه‌وا ده‌بوو له ماوه‌ی ده کاتژمێردا ئێمه له‌شاری وان بووباین ،له‌سه‌ره‌تاوه کارمه‌ندانی باڵیۆزخانه‌ی تورکیا زۆر له‌نزیکه‌وه به‌ته‌نگمانه‌وه ده‌ه���ات���ن .ه��ێ��وای گه‌شتێکی س �ه‌رک��وت��ووی��ان بۆمان خواست که تاکوو فرۆکه‌خانه یاوه‌رمان ب��وون؛ سه‌رئه‌نجام به‌رپرسێکی تورکی هات و گ��ووت��ی(ئ��ێ��م�ه پێویستیمان به هاوکاریی و پشتگیریی ته‌کنیکی نییه) .ئه‌ندریاس تیچێرت له‌مه‌ڕ ئ���هم ه �هڵ��وێ��س��ت �هی ت��ورک �هک��ان گ��ووت��ی؛ ده‌ب����وا ب��ۆ مه‌به‌ستی هاوکاریی لهم چهشنه مرۆییانه؛ م���رۆڤ���هک���ان ن �ه‌ب��ن �ه ق��ورب��ان��ی��ی ه��اوس �هن��گ��ی��ی �هس��ی��اس��ی��ی �هک��ان، تورکیا هه‌رچه‌ندیش به‌هێزبێت هه‌ر پێویستی به پشتگیریی و هاوکاریی واڵت �ه ئه‌ورووپاییه‌کان ههیه ،ئێمه له‌رابردوودا چووبووین بۆ یارمه‌تیدانی واڵته‌کانی ئیتاڵیا و ژاپۆن ،بۆچی تورکیا له ژاپۆن و ئیتاڵیا پێشکه‌وتووتره! ،که‌چی ئ�هو واڵتانه له‌کاتی ته‌نگانه‌دا نه‌یانگوت که پێویستیان به‌هاوکاری هیچ واڵتێکی تر نییه ،ئێمه زمانی ژاپۆنیشمان نه‌ده‌زانی ،تورکیا ڕێگه‌یدا به ڕێکخراوه‌کانی بولگاریایی و ئازه‌ربایجانی؛ گوایا که ئه‌وان زمانی تورکی ده‌زانن.
کوردستانی
هیچ په‌یامێک له ( )35گه‌ریالوه نه‌هات ! کوردانى رۆژئاوا له هـــ ئاماده‌کار
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
هه‌نگاو هاشم
6
ئاماده‌کار
ئارام ئیبراهیم
ماوه‌یه‌که شه‌ڕ و پێکدادان له نێوان گه‌ریالکانی پارتی کرێکارانی کوردستان و سوپای تورکیا قورستر بوون و به پێی سه‌رچاوه‌کانی هه‌واڵ سوپای ئهو واڵته بۆ چه‌نده‌مین جار په‌نا ده‌باته به به‌کارهێنانی چه‌کی کیمیایی له دژی جه‌نگاوه‌رانی په‌که‌که. دوای ه���ات���وچ���ۆی���هک���ی چ���ڕوپ���ڕی دیبلۆماسی سهرکرده و کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵ���هت و هێزه هه‌رێمی و ده‌وڵه‌تانی دی���ک���هی دراوس�������ێ و دان��ی��ش��ت��ن و سازکردنی هاوپه‌یمانێتی ل ه دژی گه‌لی کورد و رازیکردنی زۆربه‌ی الیه‌نه‌کان، ده‌وڵ �هت��ی ت��ورک ب� ه ئاشکرا بڕیاری شه‌ڕی راسته‌وخۆ و به‌زاندنی سنووری هه‌رێمی کوردستانی راگ �هی��ان��د ،لهم چوارچێوه‌یه‌شدا عه‌بدواڵ گویل سه‌ردانی سه‌ربازانی سوپا له هه‌کاری و ده‌وروبه‌ری ک��رد و دوای ئ�ه‌وی��ش ن �ه‌ج��ده‌ت ئ��ۆزه‌ل ناسراو ب ه (نه‌جده‌ت کیمیایی) و چه‌ندین ج �هن �ه‌ڕاڵ و پ��ای �ه‌ب �ه‌رزی س��وپ��ا چوون ه ناوچه‌که‌و‌ه و ب ه دوا ئاماده‌کارییه‌کانیاندا چوونه‌وه .نه‌جده‌ت کیمیایی که وهک فه‌رماندارێکی ناسراوی به‌کارهێنه‌ری چه‌کی قه‌ده‌خه‌کراو ده‌ناسرێت ل ه چه‌ند مانگی راب���ردوودا له‌الیه‌ن حکومه‌تی «»AKPهوه به‌شێوه‌یه‌کی نائاسایی کرا به سه‌رۆکی سوپا. دوا ج��ار ل�ه هێرشێکی ب�ه‌رف��راوان��ی ئاسمانی بۆ س�هر چیاکانی هه‌رێمی ک��وردس��ت��ان ل �ه ب�����ه‌رواری (-10-10 )11( )2011گه‌ریال که سێ له‌وان ه ئ �هن��دام��ی ک��ۆن��س �هی س �ه‌رۆک��ای �هت��ی ( )KCKو ئ �هن��دام��ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ربازی ( )HPGبوون شه‌هید بوون، ()HPGش له وه‌اڵمی ئهم هێرشه‌ی ده‌وڵه‌تی تورکدا ل ه (22ـ10ـ)2011 دا هه‌ڵمه‌تێکی به‌ناوی «ئۆپه‌راسیۆنی شۆڕشگێڕی شه‌هید چیچه‌ک» بۆ سه‌ر بنکه‌کانی پۆلیس و سه‌ربازی ده‌وڵه‌تی تورک له هه‌کاری ده‌ست پێکرد .لهم هێرشه‌دا ههرچهنده ده‌وڵه‌تی تورک دانی پێدا نه‌نێت ،س �ه‌رچ��اوه فه‌رمییه‌کانی ( )HPGرایانگه‌یاند ک�ه زی��ات��ر ل ه ( )83س��هرب��از و پ��ۆل��ی��س ک����وژراون، شایانی باسه شه‌ڕ و پێکدادانه‌کان بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ خایاندی و ( )HPG دواج��ار رایگه‌یاند ک ه ( )7گه‌ریالیان شه‌هید بوون. ب���هگ���وێ���ره‌ی ه���ه‌واڵ���هک���هی ئ��اژان��س��ی
ده‌نگوباسی ف��رات به پێی هه‌واڵێکی چه‌ند رۆژی داهاتوودا به‌ڵگه و زانیاری م��اڵ��پ�ه‌ڕی هێزه‌کانی پاراستنی گه‌ل زیاتر راده‌گه‌یه‌نن. رایگه‌یاند ،ل�ه رۆژان���ی ( 22ـ )HPG( / 24له ب��اره‌ی ژم��اره‌ی ته‌واوی )2011/10ده‌وڵه‌تی تورک ب ه هێزێکی گه‌ریالکانه‌و‌ه ده‌ڵێت :ئهو ( )24ته‌رمه‌ی گ���هورهی س�هرب��از و تانک و ت��ۆپ و مردوخانه‌که‌ی مه‌التیا سه‌ر به گروپێکی هه‌لیکۆپته‌ر – ک��ۆب��را و ف��ڕۆک�هی گه‌ریالیی ( )35که‌سین و تا ئێستا ڵ جه‌نگییه‌وه ل ه ناوچه‌کانی گوێزه‌ڕه‌ش و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک په‌یوه‌ندیان له‌گه گوندی پیره‌ی هه‌کاری بۆ شاردنه‌وه‌ی ( )11گه‌ریالکه‌ی دیکه‌دا بۆ دروست ئه‌نجامی چاالکییه‌کانی گه‌ریالکان نه‌بووه ،ده‌ستنیشانیشیان کرد که‌وا ل ه له‌ناوچه‌که‌دا ده‌ستی به ئۆپه‌راسیۆنێکی ب��اره‌ی ژیانیانه‌وه هیچ زانیارییه‌کیان ب�ه‌رف��راوان ک��ردووه و تیایدا به‌درێژایی ده‌س���ت ن �هک �هوت��ووه و ه��هروهه��ا ده‌ڵێت م���اوهی پ��ێ��ک��دادان�هک��ان بۆمبارانێکی «ئ�هگ�هری ژیانیشیان هه‌بێت به‌هۆی خه‌ستی ناوچه‌کان ک��راون )HPG( .ن�هن��اس��ی��ن�هوهی ت �ه‌رم��ی گ�هری�لاک��ان�هوه ه��هروهه��ا وت��وی �هت��ی ک���ه‌وا به‌پێی ئهو به‌ته‌واوی ناسنامهکانیان نازانرێ بۆی ه زانیارییانه‌ی لهو گه‌ریالیانه‌و‌ه ده‌ستیان ناسنامهی ه�هر ( )35گه‌ریالکانمان ک �هوت��ووه ک�ه ب �هش��داری��ان ل �هو ش���ه‌ڕه‌دا راگه‌یاند». کردووه ،به‌شێکی زۆری هه‌رێمی شه‌ڕه‌ک ه ه �هروهه��ا چه‌ند کهسێک ل� ه ک �هس و به‌ردی بهسهر ب �ه‌رده‌وه نه‌ماوه ،چه‌ندین کاری گه‌ریالکان و ده‌زگاکانی مافی بۆمبی ناپاڵم و کیمیایی به‌کارهێنراون .مرۆڤ و نوێنه‌ری ( )BDPسه‌ردانی به‌رفراوانی ئۆپه‌راسیۆنه‌کان پچڕانی م��ردوخ��ان �هک �هی پ��زی��ش��ک��ی دادوه‌ری په‌یوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ چه‌ند هێزێکی ش��اری مه‌اڵتیا ک��ردب��وو وت��ی��ان :دوای شیکارییه‌کی زۆر له کۆی ( )24ته‌رم گه‌ریالشی له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناوه. دۆزدار ح���هم���ۆ وت���ه‌ب���ێ���ژی ف �ه‌رم��ی توانرا ته‌نیا ته‌رمی کهسێک بناسرێته‌وه، ( )HPGل ه په‌یوه‌ندییه‌کی ته‌له‌فۆنیدا ت�ه‌رم�هک��ان ب��ێ ئ �هن��دازه پ��ارچ� ه پارچ ه ب ه (چه‌تر)ی رایگه‌یاند ک �ه‌وا دوای کراون و شێوێنراون دواتریش سووتێنراون. سێ رۆژ له رووداوه‌ک���ان به مه‌به‌ستی له‌هه‌مانکاتدا( )HPGل ه ماڵپه‌ڕی لێکۆڵینهوه ده‌سته‌یه‌ک ده‌نێرنه شوێنی ف �ه‌رم��ی خ��ۆی �هوه داوای ل �ه س �هرج �هم پ��ێ��ک��دادان �هک��ان و ده‌یسه‌لمێنن ک �ه‌وا رێکخراوه‌کانی مافی م��رۆڤ و دام چ �هک��ی ق���ه‌ده‌خ���هک���راوی کیمیایی و و ده‌زگ���ا دی��م��وک��رات��ی��ی�هک��ان ک��رد ک ه ناپاڵم ب�هک��ار ه��ات��ووه .دۆزدار حه‌مۆ لێکۆڵینهوه ل� ه به‌کارهێنانی چه‌کی ده‌ڵ���ێ���ت :س������ه‌ره‌ڕای ب��اری��ن��ی ب �ه‌ف��ر و کیمیایی بکهن له هه‌رێمه‌که‌دا. بارانێکی زۆریش له هه‌رێمه‌که‌دا ،به‌اڵم ش��ای��ان��ی ب���اس���ه ل �هم��ان��گ��ی م��ای��س��ی هێشتا کاریگه‌رییه‌کی زۆر بۆمبه‌کان رابردووشدا هه‌ر له شه‌ڕه‌کانی هێزه‌کانی به‌دیکراوه ،ته‌نانه‌ت هیچ گیانه‌وه‌رێک گ��هری�لا و ده‌وڵ���هت���ی ت���ورک���دا ()12 نه‌بینراوه ئهمه جگ ه ل �هوهی که تاش ه گه‌ریالی ک��ورد ب ه چه‌کی کیمیایی به‌رد و به‌شێکی زۆری خاکی هه‌رێمه‌ک ه شه‌هیدکرابوون .ئهمه و لقى ئامه‌دى ره‌ش ه�هڵ��گ�ه‌ڕاوه .راشیگه‌یاند ک ه ل ه ک��ۆم�هڵ�هى م��اف��ى م���رۆڤ رایگه‌یاند
که جگه لهم هێرشه‌ی دوایی له ساڵى ()1994هوه تا ئێستا ئه‌رته‌شى تورکیا ( )39جار به چه‌کى کیمیایى هێرشى کردۆته س�هر گه‌ریالکانى په‌که‌که و ل ه ئاکام دا گیان له‌ده‌ستدانى ()437 گ�هری�لاى لێکه‌وتۆته‌وه وات��ا به‌گشتی ()472گ��هری�لا ل �هم س��ااڵن �هدا ببون ب ه قوربانی به‌کارهێنانی په‌کی کیمیایی. ل���هم ب���اره‌ی���هش���هوه (م�����وراد ق���ه‌ره‌ی�ڵ�ان) س �ه‌رۆک��ى ک��ۆن��س�هى ب �هڕێ��وه‌ب �هرای �هت��ى کۆما جڤاکانى کوردستانیش ئاماژه‌ی ب����هوه ک���ردب���وو ک�� ه ده‌وڵ���هت���ی ت��ورک م���اوه‌ى ( )17ساڵه چه‌کى کیمیایى ب �هک��اردێ��ن��ێ��ت ،ق���ه‌ره‌ی�ڵ�ان وت��ب��وی :ل ه گ �ه‌رم �هى ش�ه‌ڕه‌ک��ان��ى ساڵى ()1994 و س��اڵ��ى ()1999دا س��وپ��اى ت��ورک چ �هک��ى کیمیایى ل �ه زۆرب����هى زۆرى پێکدادانه‌کاندا و به تایبه‌تیش له هه‌موو ئ�هو شوێنانه‌ى که تووشى ته‌نگه‌تاوى ده‌بوون چه‌کى کیمیاییان به‌کارده‌هێنا، ته‌نانه‌ت جارێکیان ل ه گوندى بلیکانى جودى ( )20هه‌ڤاڵى ئێمه‌یان ب ه جارێک ب�ه چه‌کى کیمیاى شه‌هید ک��رد ،ل ه ساڵى ()2006یش ( )14گه‌ریالمان ب ه چه‌کى کیمیایى شه‌هید بوو. ل����ه‌الی����هک����ى ت����ری����ش����هوه گ����ۆڤ����ارى روس������ى ()Newsweekى ب���هک���اره���ێ���ن���ان���ى چ���هک���ى ک��ی��م��ی��ای��ى ل�ه‌الی�هن ده‌وڵ �هت��ى ت��ورک �هوه ک��ردب��وو ب ه مانشێتى گ��ۆڤ��اره‌ک �هى و ب� ه به‌ڵگه‌و‌ه باسى پێکدادانه‌که‌ى ساڵى ()2009 ى (چ����ه‌ل����ێ)ى س����هر ب���ه ه���هک���ارى دهک����ات ،ک �ه س��وپ��اى ت���ورک چه‌کى ق �ه‌ده‌غ �هک��راوى کیمیایى بهکارهێناوه و ئاسه‌وارى چه‌که‌ک ه ب ه ته‌رمه‌کانه‌و‌ه و ب���ه ک��ان��ى و دار و دره‌خ��ت �هک��ان��ى ناوچه‌که‌و‌ه بینراوه.
که‌سایه‌تی ههفته گوڵتان کشاناک:
به‌رپرسیار ده‌وڵه‌ته و سه‌ردانی ئه‌ردۆغان بۆ وان شانۆگه‌رییه
ک��ش��ان��اک ،س �ه‌ردان��ی ئ��ه‌ردۆغ��ان ب��ۆ وان، گوڵتان کشاناک ،هاوسه‌رۆکی، وهک ش��ان��ۆگ�هری�هک ن��اوب��رد .کشاناک، پارتی ئاشتی و دیموکراتی ( ،)BDPرایگه‌یاند :لهم رۆژانه‌ی ل �ه ک��ۆب��وون �هوهی �هک��ی رۆژن��ام �ه‌ون��ووس��ی��دا، دواییدا ،نه‌ژادپه‌ره‌ستی ل ه‌تورکیا وه‌اڵم���ی لیدوانه‌کانی ئ �ه‌ردۆغ��ان��ی دای��هوه پێشکه‌وتووه .سه‌رۆک وه‌زیرانی که که‌وتبووی« :ده‌بوایه له ماوه‌ی ()24 تورک ،ئه‌ردۆغانیش ،به‌هه‌مان کاتژمێری سه‌ره‌تای بوومه‌له‌رزه‌که ،ئهوهی ڕوانێت، زێهنیه‌ته‌و ه‌له‌بابه‌ته‌کان ده پێویست بوو ئه‌نجام درابا». ی ه ز ه ر ه ل ه بووم هه‌ر بۆیهش کاره‌ساتی کشاناک ،ئاماژه‌ى بۆ ئاستی کاره‌ساته‌که وان ،زیانێکی گه‌وره‌تری لێ ک��رد و وت��ی« :ه �هر وهک س �ه‌رۆک وه‌زی��ر که‌وتووه‌ته‌وه. خۆیشی ئ��ام��اژه‌ی پێ ک���ردووه ،ده‌ب��وای�ه له
( )24کاتژمێری ده‌ستپێکی بوومه‌له‌رزه‌که‌وه، ئ���هوهی پێویست ب��وو ب��ک��رای�ه .ل �ه راستیدا دهوڵهت به‌رپرسیاری یه‌که‌مه ،به‌اڵم دهوڵهت، ل��ه( )24کاتژمێری ده‌ستپێکه‌وه ،شتێکی ئهو تۆی نه‌کرد .تا ئێستا )535( ،که‌س ژیانی خۆیان له‌ده‌ست داوه .ئهگهر له ()24 کاتژمێری ده‌ستپێکه‌وه ،به‌شێوه‌یه‌کی راست له‌پێناو رزگار کردنی ئه‌وانه‌ی که‌وتوونه‌‌ژێر خانووه رووخاوه‌کان ،کارێک بکرایه ،رهنگه نیوه‌ی ئهم که‌سانه ئێستا زیندوو بوونایه. هاوسه‌رۆکی ( ،)BDPوتیشی :ئه‌ردۆغان ه��ات�ه ش���اری وان ،ب���ه‌اڵم ت�هن��ان�هت له‌گه‌ڵ خۆیشیدا ،نه‌خێوه‌تی هێناوه و نه‌تیمێکی ف��ری��اک �هوت��ن ،ئ���ه‌ردۆغ���ان ،ب �هش��ان��ۆگ�هری سه‌ردانی وانی کرد و گه‌ڕایه‌وه. ک��ش��ان��اک ،ئ��ام��اژه‌ى ب��ۆ ئ �ه‌وش��دهک��ات که ئ����هوان وهک ه���اوس���ه‌رۆک و ش�����اره‌دار و ئه‌ندام په‌ڕله‌مانى ()BDPبه‌شدار بوون له رزگارکردنى هاواڵتیان له‌ژێر دار و په‌ردووى خانووه روخاوه‌کاندا ،وتیشی وهک ئه‌ردۆغان نه‌هاتین خۆمان نیشان بده‌ین .جه‌ختیشى له وهک��ردوه که له کاتى بومه‌له‌رزه‌که‌ى واندا هه‌موو تیڤیه‌کانى تورکیا نه‌ژادپه‌رستانه که‌وتنه دژایه‌تى کورد و ته‌مه‌نایان ده‌کرد بومه‌له‌رزه شاره کوردیه‌کانى تریش بگرێته‌وه.
چاودێرانى سیاسى ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌که‌ن رۆژ به‌رۆژ رژێمى سوریا له روخان نزیک دهبێتهوه ،کورد به‌شدارى به‌رچاوى ههیه له‌شۆڕی سوریا بۆ به‌ده‌ست هێنانى مافه‌کانى و گۆڕینى ده‌ستور وناساندنى گه‌لى کورد، راشیده‌گه‌یه‌نن که کورد له ئێستادا خه‌ریکى رێکخستن و هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى هه‌رێمه کوردییه‌کانه. حسێن کۆچه‌ر ،نوێنه‌رى پارتى یه‌کێتى دیموکراتى ( )PYDله رۆژئ��اواى کوردستان به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :له ئێستادا له خۆرئاواى کوردستان و س��وری��ا ب�هگ��ش��ت��ى گ���ه‌ل س �ه‌ره �هڵ��دان ده‌کات بۆ به‌دى هێنانى مافى خۆى ک �ه پێی ده‌وت��رێ��ت ب �هه��ارى گ��ه‌الن، گه‌لى کوردیش لهم ناوچه‌یه له‌سایه‌ى شۆڕشی ک��وردی�هوه دهخ���وازن هێواش هێواش به‌ره‌وپێش بچن بۆ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانیان له رۆژئاواى کوردستان، یه‌کێکیش له‌مانه خوێندنی کودیه له رۆژئ��اواى کوردستان که له ئێستادا ب �ه‌ده‌س��ت ه��ات��ووه ،ه���ه‌وڵ���ده‌ده‌ن واڵت ب�هرهو دیموکراسیه‌ت ببه‌ن ،له‌هه‌موو که‌سێکیش زیاتر کورد لهم ناوچه‌یه
مافى خ���وراوه ،بۆیه ئێستا ده‌یه‌وێت م��اف��ى خ���ۆى بستێنێت و ل��ه‌ب��ه‌ره‌ى پ��ێ��ش�ه‌وه‌ى ش��ۆڕش �هک �هدا ب��ێ��ت ،هێدى ه��ێ��دى خوێندگه‌ى ک���وردى بکاتهوه و ئ �هک��ادی��م��ی��ا و ب��ن��ک �هى س��ی��اس��ی له‌ناوچه‌که‌دا بکاتهوه ،سیاسه‌تێک بنیاتبنێن له‌سه‌ر بنه‌ماى دیموکراسى و ئه‌خالق بێت. ن���اوب���راو ،هێما ب��ۆ ئ �ه‌وش��دهک��ا ک�ه: هه‌رکاتێک ش��ۆڕش هه‌ڵده‌گیرسێت له‌هه‌ر شوێنێکن گ�ه‌ل ه �ه‌وڵ ده‌دات هه‌نگاو به‌هه‌نگاو مافه‌کانى خۆى ب�ه‌ده‌س��ت بهێنێت هه‌وڵى چه‌سپاندنى م���اف���ه س���هرهت���ای���ی���هک���ان و دوات�����ر دیموکراسیه‌ت و هه‌ڵبژاردن ده‌دات ،بۆ ئه‌وه‌ى بۆخۆى ئیداره‌ى خۆى بکات و نوێنه‌رایه‌تى خۆى بکات. له ئێستادا پارتى یه‌کێتى دیموکراتى له ڕۆژئاواى کوردستان له‌سه‌ر وبه‌ندى ش��ۆڕش��ی س���وری���ادا ه�هڵ��ده‌س��ت��ێ��ت به هه‌ڵبژارادنى ناوچه‌کان. ن���وێ���ن���هرهک���هى ( )PYDئ��ه‌وه‌ش��ى رون����ک����ردهوه وت����ى :ئ��ام��ان��ج��م��ان ل �هم ه�هڵ��ب��ژاردن�ه ئ �هوهی �ه ک�ه ه �هر ناوچه و ش�����ارو ش���ارۆچ���ک���ه وگ��ون��دێ��ک ن��وێ��ن �هرای �هت��ى خ���ۆى ب��ک��ات ،ن �هک ب �هت �ه‌واف��وق��ى ه���هر ح��زب��ێ��ک هه‌شت ک �هس��ی ه�ه‌ب��ێ��ت و ببێته ک��ۆن��گ��ره‌ى حزبى ،به‌ڵکو لهم هه‌ڵبژاردنه مه‌به‌ست ئ �هوهی �ه ئ�هن��ج��وم�هن��ى گ��ون��دان پێک بێنن ک�هس��ی ب��اش��ى ن��اوچ �هک �هى بۆ
زیاتر ل ه ()50 دیدار سه‌الحه‌دین ساڵه‌یی ــ ئامه‌د
ل ه شارى ئامه‌د-ى باکوری کوردستان نووسینگه‌ی رۆژنامهی «ئازادییا واڵت» و ته‌له‌فزیۆنی ()GUNی لێیه ،ک ه به‌زمانى کوردى کار ه رۆژنامه‌نووسیه‌کانى خۆیان ده‌که‌ن و ئاماژ ه بۆ ئه‌وه‌ده‌که‌ن ک ه ل ه بهر وشه‌ى گه‌لى کورد چه‌ند جار دۆزیان له‌به‌رامبه‌ردا کراوه‌ته‌و ه و رۆژنامه‌نووسیان ب ه سه‌د ساڵ زیندان سزادراوه. نادر ئ��اره‌زوو ،نووسه‌ر و رۆژنامه‌نوسى ئازادییا واڵت ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات ک���ه :رۆژن���ام���هی ئ��ازادی��ی��ا واڵت له س��اڵ��ی()1991وه ده‌رده‌چێت ،سه‌ره‌تای ده‌ڕچ���وون���ی ه�ه‌ف��ت��ان�ه ب���وو ،ب���ه‌اڵم ل ه (/15ی ئ������اب)ی س����اڵ����ی()2006 هوه بۆت ه رۆژان���ه ،ل �هو ک��ات�هوه هێرش ب��ۆ س��هر رۆژن���ام���هی ئ��ازادی��ی �ا واڵت
رۆژنامه‌نوسی
بهردهوامی ههیه ،ل ه سااڵنی()1898 زه‌حمه‌تی کاری رۆژنامه‌وانی کوردی دیاره ،له بهرامبهر ئه‌ویش به‌رخۆدانی رۆژنامه‌گه‌ری ک��وردی ههیه ،تاپێش چه‌ند ساڵێک بۆ کاری رۆژنامه‌وانی ن��هم��ان��ده‌ت��وان��ی س���ه‌ردان���ی ب��اش��وری ک��وردس��ت��ان بکه‌ین ،ب��ه‌اڵم ئێستا ئهو ئاسته‌نگییه که‌متر ب��ووه ،رۆژنامهی ئازادییا واڵت مایه‌ی خۆشحاڵیی ه ک ه یهکهم رۆژنامهی کوردییه رۆژان ه ل ه نێو خه‌ڵکیدا باڵو دهبێتهوه ،لهو باره‌و‌ه له الیه‌ن خه‌ڵکیشه‌وه هاوکاری و پشتگیری ده‌بینین ،به‌اڵم به‌گه‌شتی گه‌لی کورد ب��ۆ رۆژن���ام���ه و ک����اری چ��اپ�هم�هن��ی پهیوهندی باشی نییه ،به‌و ئاست ه نیی ه ک ه ئێمه ده‌مانخواست ،نه‌زانینی زمانی کوردیش کاریگه‌ری ههیه .له‌باره‌ی رۆژان � ه چه‌ند ژم��اره‌ی ئازادییا واڵت چ��اپ دهک���رێ ن��ووس �هر(ن��ادر ئ���ارزوو) ده‌ڵ���ێ :رۆژان���ه ()10ه�����ه‌زار ژم���اره‌ی رۆژن����ام����هی ئ���ازادی���ی���ا واڵت چ��اپ دهک���رێ ،ب��ۆ گه‌ڵێکی( )25ملیۆنی باکوری کوردستان ،فرۆشتنی()10
هـــه‌واڵــی کوردستانی پرۆفیسۆرێک ب ه تاوانی پڕوپاگه‌نده‌ى په‌که‌ک ه ده‌ستگیرکرا
له ش��اری ئه‌سته‌نبوڵی تورکیا به ده‌ی��ان که‌س و له ناویاندا پرۆفیسۆرێک به تاوانی پڕوپاگه‌نده بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان ،قۆڵبه‌ست ده‌کرێن .رۆژى (-28 )2011 -10پۆلیسی تورکیا هه‌ڵیکوتایه سه‌ر ماڵی سیاسه‌تمه‌دارانی کورد و ده‌یان سیاسه‌تمه‌داری‌تریان به تاوانی پڕوپاگه‌نده بۆ (په‌که‌که) ده‌ستگیرکرد .له نێو ئهو که‌سانه‌دا ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی پاتى ئاشتى و دیموکراتى( ،)BDPپرۆفیسۆر بوشرا ئه‌رسانلی و سه‌رۆکی ناوچه‌ی ئاتاشه‌هیری به‌ده‌په که‌ماڵ بیلکه‌نیش ه�هن .یهکهم ج��اره پرۆفیسۆرێک ده‌ستگیر دهکرێت و پۆلیس تا ئێستا روونی نه‌کردۆته‌وه که به چ بیانوویه‌ک ناوبراویان گرتووه. پرۆفیسۆر بوشرا ئه‌رسانلی ،ئه‌ندامی کۆمیسیۆنی ده‌س��ت��وری ب��ن�ه‌ڕه‌ت��ی ()BDPش ب��وو و یه‌کێک له ئه‌ندامانی وه‌ف����دی( )BDPب��وو که رۆژی ()10ی ئۆکتۆبری ئه‌مساڵ ،له پێناو دارشتنه‌وه‌ی ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تی چاوپێکه‌وتنیان له‌گه‌ڵ لێژنه‌ی ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تی پارتی دادو گه‌شه پێدان ئه‌نجام دابوو.
کوردانى رۆژئاوا کۆنگره‌یان به‌ست
یهکهمین کۆنگره‌ی نیشتیمانی کورد له سوریا به بهشداری ( )10حزب و رێکخراوی کوردی و ئامادهبوونی ()250که‌س له قامیشلۆ بهڕێوه چوو. ئاڤێستاکورد باڵوى کرده‌وه که کۆنگره‌ک ه رۆژی چوارشه‌ممه‌ی راب���ردوو به خوێندنه‌وه‌ی س��رودی «ئه‌ی ره‌قیب» ده‌ستی پێکردوه و تا ( )27مانگ ب��ه‌رده‌وام ب��وو .کوردانی به‌شدار لهم کۆنگره‌یه‌دا، جه‌ختیان له سه‌ر مافی چاره‌ی خۆنووسین بۆ گه‌لی کورد کردوه و ئه‌نجومه‌نێکیان به ناوی «ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانی کورد له سووریا» دامه‌زراند .ههروهها جه‌ختکراوه‌ته‌وه له ب��اره‌ى گ��ۆڕان��ک��اری بنه‌ڕه‌تی له رژێمی سوریا دا و راگه‌یه‌ندرا ئ�هوان به ته‌نیا ئاماده نین له گه‌ڵ رژێمی سوریا گفتوگۆبکه‌ن. شه‌ش حزب لهو پارچه‌یه‌ی کوردستان بهشداری کۆنگره‌که نه‌بوون که بریتین له :ئه‌لپارتی ،ویفاقی دیموکراتى (رێکفتن) ،هه‌ڤگرتنا گ�ه‌ل ،یه‌کێتى کوردستانی ،پارتى یه‌کێى دیموکراتى( )PYDى و ره‌وتى پێشه‌رۆژى کورد له سوریا.
ژنان
توندوتیژى له بهرامبهر ژنانى چه‌مچه‌ماڵ به‌رده‌وام په‌ر ه ده‌ستێنێت
ده‌سه‌اڵت رێ ل ه باڵوکردنه‌وه‌ى ئاماری توندوتیژییه‌کان دهگرێت
ساڵی دووەم ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
8
دهک���ات و ب �ه (چ��هت��ر)ى راده‌گ �هی �هن��ێ��ت: ب��ارودۆخ��ى ژن��ان له‌کوردستاندا به‌گشتى له بارودۆخێکى خراپدایه ،چه‌مچه‌ماڵیش به‌شێکه له کوردستان بۆیه بارودۆخى ژنان له‌چه‌مچه‌ماڵدا به‌هه‌مان شێوه‌ى ناوچه‌کانى ک��وردس��ت��ان خ��راپ�ه ،ئ�هم�هش ده‌رئه‌نجامى ئهوهیه که کلتورى خ��راپ و عه‌شایه‌رى تێدازاڵه. ئ�هو مافناسه ئ��ام��اژه‌ى به‌وه‌شکرد :یاسا ته‌نها بۆ هه‌ڵبژاردنه و ئه‌وانه‌ى تاوان ده‌که‌ن له‌چه‌مچه‌ماڵدا زۆرج���ار ده‌بینین وهک ب�ه‌رزه‌ک��ى بانان ب��ۆى ده‌رده‌چ���ن ،ی��ان له‌ناو حیزبه‌کاندا په‌نا ده‌درێن ،بۆیه بارودۆخه‌که له‌بارێکى خراپدایه له ناوچه‌که‌دا. ک��ل��س��وم وت��ی��ش��ى :ڕێ��ک��خ��راوه‌ک��ان��ى ژن��ان
زیندوو ئه‌رێنین به‌اڵم ریشه‌یی و گه‌ره‌نتی نین uکه‌ژوان عه‌لی u
بێگومان ب��ارودۆخ��ی کۆمه‌اڵیه‌تی ل ه کۆمهڵگای ک��وردی و به تایبهت له باشوری کوردستاندا توشی قه‌یرانێکی گهوره بوه و تا دێت به تایبهت کێشه‌ی گه‌نجان و ژن��ان قوڵتر دهبێتهوه .راسته له واڵتانی تر وهک سعودیه بۆ جاری یهکهم ژنان داوای مۆڵه‌تی شۆفێری و مافی یه‌کسان له‌گه‌ڵ پیاوان ده‌که‌ن؛ یان ده‌نگۆی ئهوه ههیه له کوه‌یت ،له‌مه‌وبه‌دوا ژنان ده‌توانن له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا بهشداری بکهن؛ یان ژنانی یه‌مه‌نی وهک ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی له بهرامبهر پاشای ئهو واڵته په‌چه‌ڕه‌شه‌کانیان ده‌سوتێنن ،و به گشتی بهشداری ژن��ان شان به‌شانی پیاوان له شۆڕشه‌کانی تونس ،میسر و واڵتانی تری عه‌ره‌بی ده‌بێ وهک خاڵێکی ئهرێنی هه‌ڵسه‌نگێنین ،به‌اڵم ئایا کهسێک ئهو پرسیاره‌یکرد که ئاخۆ ره‌وشی ژنان لهو واڵتانه باشتر دهبێت یان نا؟ ئایا هیچ خه‌باتێکی تایبهت بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی قوڵی ژنان دهکرێت ،یان وهک پێشتر ئه‌مجاره‌ش له سیستمێکی نوێدا درێژه به زهنیه‌تی پیاوساالری ده‌درێت؟! یاخود کهسێک ئهو پرسیاره‌ی کردوه که له هه‌رێمی کوردستاندا که که‌ش و هه‌وای سهرههڵدانی دوباره‌ی تێدا نیه، ئایا بارودۆخی ژنان به‌ره‌و چاک‌ه ده‌ڕوات یان نا؟! راسته ئێمه ناتوانین بهشداری چاالکی ژنان له خۆپیشاندانه‌کانی دوای ()17 ش��ۆب��ات و ئ�ه‌رێ��ک��ردن��ی پ��رۆژه‌ی��اس��ای ب���ه‌ره‌ن���گ���ارب���ون���هوهی ت��ون��دوت��ی��ژی له دژی ژن���ان ،وهک��و هه‌نگاوی ئهرێنی نه‌بینین ،به‌اڵم ئ�هوهی دهبێته مانشێتی رۆژن���ام���هک���ان ،ه�هڵ��ک��ش��ان��ی رێ���ژه‌ی خۆکوشتن و خۆسوتاندن یاخود کوشتنی ژنان ،زیادبونی کێشه‌کانی نێو بنهماڵه و شوێنی له‌شفرۆشی و کێشه‌کانی ت��ری ژن��ان��ن .وات �ه به‌پێی زانیاریه‌کان کێشه‌ی ژن��ان له ب��اش��وری کوردستان ق��وڵ��ت��ر ب���ۆت���هوه .زۆر سه‌ره‌نجڕاکێشه ت �هن��ان �هت ده‌زگ����ا حکومیه‌کانیش با وردی باسی ئهو کێشان‌ه ده‌که‌ن ،به‌اڵم رێگاچاره‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تیان پێ نیه! به خۆمان نه‌خه‌ڵه‌تێنین ،هێشتا حکومه‌ت و کۆمهڵگا بڕوای به بهشداری چاالکی ژن��ان ته‌نانه‌ت له ئاستی پیاواندا نیه؛ هێشتا ب��ڕوای��ان ب�ه ک��ۆت��ای یه‌کسانی ژنان له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا نیه؛ هێشتا زۆر یاسامان ههیه وه‌کو یاسای فره‌ژنی ،دژی ژنان‌ه و دیار نیه تا که‌ی ژنان بهمجۆره یاسایانه‌و‌ه ده‌سوتێن؟! هێشتا سه‌رپه‌نایه‌ک گه‌رنتیکراو بۆ ژنانی زوڵم‌لێکراو نیه که ئهگهر په‌نایان بۆ ئهو شوێن‌ه برد ،لهوه دڵنیا بن گیانیان له ئاسایشدایه! هێشتا کۆبونه‌وه‌کان له پێناو چاره‌سه‌ریدا ژنی تێدا نیه و ئهو هه‌ل‌ه ناڕه‌خسێ ژنی تێدا به‌شدار بێت؛ ژنان له‌به‌ر ئهوهی زیاتر له ماڵن ،زیاتر له پیاوان سه‌یری که‌ناڵ چوار و کۆڕه‌ک تیڤیه‌کان و ئه‌کته‌ر و هونه‌رمه‌ند و که‌سێتی رۆژئاوایی ده‌که‌ن به نمونه و ئایدیای خۆیان و له الیه‌کی ت��رهوه هێشتا پیاوان به چ��اوی مرۆڤ سه‌یریان ناکه‌ن! ئایا ئهمه سه‌رکه‌وتنی کلتوری رۆژئاوا نیه؟ ئهوهی کێشه ناو بنهماڵه قوڵتر دهکاتهوه ئایا ناکۆکی کلتوری رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا نیه؟ کوا پێوانه‌کانی ئازادیخوازی و دیموکراسی بۆ گۆڕینی بنه‌ماڵه‌کان و کۆمهڵگا؟ ئایا رۆژئاوا و فێمینیزمه؟ فێمنیزم بۆته مۆدێل و ب �ه‌ردی فێمینیزم له سنگ دهدرێ���ت ،ب�ه‌اڵم هێشتا نازانرێت خودی فێمینیزم بێچاره‌ی‌ه و له‌ناو کاپیتالیزمدا تواوه‌ته‌وه. ئهو پێشکه‌وتنانه‌ی له سه‌ره‌تا باسمان ک����رد ،ئ �ه‌رێ��ن��ی��ن ب����ه‌اڵم ک��ۆم�هڵ��گ��ای ئێمه وهک��و کۆمه‌ڵگاکانی تر ،هێشتا پێویستی به خه‌بات و تێکۆشانی تایبهت ب��ۆ کێشه‌ی ژن���ان ه�هی�ه ،هه‌ڵبه‌ت نه به نمونه‌وه‌رگرتنی رۆژئ���اوا به‌ڵکو به ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له باکوری کوردستان.
n
«بارودۆخى ژنان له‌چه‌مچه‌ماڵدا به‌هه‌مان شێوه‌ى ناوچه‌کانى کوردستان خراپه» دیدارى
کۆمه‌ڵگه بشکێنن ،س�ه‌رئ�هن��ج��ام پ��ی��اوان سه‌روه‌ر سه‌عدواڵ قبوڵى پێشکه‌وتنى ژنان ناکه‌ن و ڕووبه‌ڕووى توندوتیژیان دهک �هن �هوه ،بۆیه ژن��ان هیچ توندوتیژیه‌کان بهرامبهر ڕێگه‌چاره‌یه‌کیان نییه ،بۆیه ناچار په‌ناده‌به‌ن و گشتى ژنان له کوردستان به بۆ خۆکوشتن. قه‌زاى چه‌مچه‌ماڵ به‌تایبه‌ت هه‌ر ئه‌وکادیره باسى له‌وه‌ش کرد :ئێستاش به شێوه‌ى جۆراوجۆر په‌ره‌ى دیارده‌ى جیابوونه‌وه‌ى ژنان له هاوسه‌ره‌کانیان سه‌ندووه ،مافناسێکیش (ت���ه‌اڵق) ل�ه ناوچه‌که روو له‌زیادبوونه، رایگه‌یاند ،ئه‌وانه‌ى له به‌هۆى ئ�ه‌وه‌ى کچان له‌ته‌مه‌نێکى که‌مدا چه‌مچه‌ماڵ تاوان بهرامبهر به ژنان ده‌که‌ن وهک به‌رزه‌کى بانان ب �هش��ووده‌درێ��ن ،ئهمه جگه ل���ه‌وه‌ى هه‌ڵه به‌کارهێنانى ته‌کنه‌لۆژیا ه��ۆک��ارى ترى بۆی ده‌رده‌چن .به‌ڕێوه‌به‌رى ڵێ: پۆلیسى چه‌مچه‌ماڵیش ده لێکجیابوونه‌وه‌ن. بڕیارێک، گه‌یدگه‌یه‌نێت به پێى به‌پێى ئامارێک که‌ده‌ست (چه‌تر) که‌وتووه نادرێت کان ئامارى توندوتیژییه له ب��ه‌روارى ()2011/9/1 - 2011/1/1 به راگه‌یاندنه‌کان. ته‌نها ل �ه ق���ه‌زاى چ�هم��چ�هم��اڵ��دا ()115 ک��ادرێ��ک��ى ی �هک��ێ��ت��ى ژن����ان ل���ه ل��ی��ژن�هى جیابوونه‌وه‌ى هاوسه‌رگیرى رویداوه. چه‌مچه‌ماڵ زیادبوونى ڕێژه‌ى خۆکوشتن ئ����ه‌وک����ادی����ره‌ى ی �هک��ێ��ت��ى ژن�����ان ئ���ام���اژه ده‌گێڕێته‌وه بۆ هه‌وڵدانى ژنان بۆ بچراندنى به‌چاالکییه‌کانیان ده‌کات له‌ناوچه‌که‌دا و ک��ۆت وبه‌نده‌کانى که له‌سه‌ریان دان��راوه ،ده‌ڵێت :هه‌وڵى ڕۆشنبیرکردنى ژنانمان داوه ده‌ڵێت :کاتێک کۆمه‌ڵگه ڕوو له‌گۆران و له‌سه‌رجه‌م بوارهکاندا وهک (ته‌ندروستى، به‌ره‌وپێشچوون ده‌کات ،ژنانیش ده‌یانه‌وێت رۆش��ن��ب��ی��رى و وش���ی���ارک���ردن���ه‌وه‌ى ژن���ان). ئ���هو ک���ۆت و زن��ج��ی��ره‌ى داب و نه‌ریتى ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که وهک لیژنه‌ى ژنان
فۆتۆpukmedıa /
له‌قه‌زاکه‌دا لیژنه‌ى به‌شى کۆمه‌اڵیه‌تییان ههیه که‌پێکهاتوون له‌توێژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى و ههروهها پارێزه‌رى تایبهتیان ههیه له‌دادگا بۆ ئهو ژنانه‌ى دێنه‌الیان و کێشه‌یان ههیه. په‌نابردنى ژنان بۆخۆکوشتن و خۆسوتاندن به‌گشتى و به‌تایبه‌ت له‌قه‌زاى چه‌مچه‌ماڵ دا بۆالوازى ئیراده‌و که‌مى متمانه به‌خۆبوونى ژنان و زاڵبوون بهسهر گرفته‌کانى ژیاندا و کلتورى پیاوساالرى ،و به‌نزم سه‌یرکردنى ره‌گ������ه‌زى م����ێ ،ئ���هم���ه ج��گ �ه ل���ه‌ئ���ه‌وه‌ى ژماره‌یه‌ک له ژنان به‌چاولێکه‌رى له ژنانی تره‌وه په‌ناده‌به‌نه بهر ئهم دیارده قێزه‌ونه. ب��رای یه‌کێک لهو ژنانه‌ى که په‌ناى بۆ خۆسوتاندن بردووه له قه‌زاکه‌دا له مباره‌یه‌وه بۆ (چه‌تر) رایگه‌یاند :ئهو خوشکه‌ى من بۆیه په‌ناى بۆخۆسووتاندن بردووه ،چونکه له ژی��ان بێزاربووه و هه‌ستى به نائومێدى ک��ردووه ،له‌گه‌ڵ هه‌ندێک شتى تردا که ناتوانم باسى بکه‌م. کلسوم ،مافناس له رێکخراوى خوشکانى یه‌کگرتووى ئیسالمى لقى چه‌مچه‌ماڵ ب���اس ل�ه ب��ارودۆخ��ى ژن���ان ل�ه ناوچه‌که
له حاڵه‌تێکى خراپدایه (نگه‌تیڤ)دایه، چونکه ئ �هو هه‌ڵوێستانه‌ى ده‌گیرێته‌به‌ر هۆکارى توندوتیژى لێده‌که‌وێته‌وه ناتوانرێت پێى بوترێت رێگاى چاره‌سه‌ر ،له‌مباره‌یه‌وه هاوکار ره‌مه‌زان توێژه‌رى ده‌روونى له قه‌زاکه بۆ(چه‌تر) دواو وتی :تا راده‌یه‌کى به‌رچاو رێکخراوه‌کان له ناوچه‌که‌ماندا رۆڵى وه‌هاى نه‌بینیوه که بووبێته هۆى گۆڕانکارییه‌کى ئیجابی و وریابوونه‌ى ژنان به مافه‌کانى خۆیان .هه‌ر ئهو توێژه‌ره ده‌روونیه هۆکارى توندوتیژى بهرامبهر به ژنانى گه‌ڕانده‌وه و وتی :له‌به‌رئه‌وه‌ى ئێمه له کۆمه‌ڵگایه‌کدا ده‌ژی����ن ت��ا رادهی�����هک داب��ون��هری��ت زاڵ���ه، ئه‌مه‌یش ده‌توانیین بڵێین هۆکارى سه‌ره‌کى په‌روه‌رده‌ى خێزانییه ،چونکه له رێگه‌ى ئهم
پ��ی��اوان قبوڵى پێشکه‌وتنى ژن����ان ن��اک��هن و ڕووب�����ه‌ڕووى توندوتیژیان دهکهنهوه ده‌ت��وان��ی��ن پۆلێنیان بکه‌ین ب��ۆ دووب���هش ئ�هوان�هى س�هر به‌ده‌سه‌اڵتن و ئیمکانیه‌تى م��ادی��ی��ان ل�ه‌ب�ه‌رده‌س��ت��دای�ه و خزمه‌تکردن ته‌نها ب�ه ب��ڕی��ن�ه‌وه‌ى خانه‌نشینى ده‌بینن، ئه‌وانه‌شى س�هر ب �ه‌ده‌س �ه‌اڵت نیین به‌هیچ شێوه‌یه‌ک هاوکارى ناکرێن ،به‌اڵم ده‌توانین بڵێین ل���ه‌ڕووى وش��ی��ارک��ردن�هوه توانیویانه ت��اڕاده‌ی�هک خزمه‌ت به‌ژنان بکهن ،به‌اڵم به‌شێوه‌کى گشتى له‌ئاستى پێویسدا نییه. له‌هامان کاتیشدا ده‌روونناسێک ئاماژه بهوه دهک��ات که بارودۆخى ژنان له‌ناوچه‌که‌دا
هۆکاره‌وه توندوتیژى تێکه‌ڵ به کۆمهڵگا دهبێت. بۆ زانینى ئامار و زان��ی��ارى زی��ات��رى ئهو توندوتیژیانه‌ى که بهرامبهر ژنان دهکرێت له قه‌زاى چه‌مچه‌ماڵدا( ،چه‌تر) سه‌ردانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى پۆلیسى چه‌مچه‌ماڵى کرد، تا ته‌واوى ئهو ئاماره به‌ده‌ستبهێنێت ،به‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌رى پۆلیسى چه‌مچه‌ماڵ حه‌مید ه��ی��وا ،پێیراگه‌یاندین ب�ه پێى بڕیارێک که بۆیان هاتووه ،ئامارى توندوتیژییه‌کان نادرێت به راگه‌یاندنه‌کان.
تێڕوانینی ناسر فه‌کوهی له‌سه‌ر ناسنامهی جێنده‌‌ری ناسر فکوهی و /مح هم هد ئ ه‌مینی
مرۆڤناسی فێمینیستی له ساڵهکانی (1970و )1980شان به شانی جواڵنه‌‌وه‌‌ی گشتی فێمینیستی له ناو بزوتنهوهی ژنان‌و به تایبهتی فێمینیزمی ئه‌‌مریکیدا شکڵی گرت .به‌اڵم ئهم به‌‌شه له مرۆڤناسی رابردوێکی درێژتری هه‌بوو که ده‌‌گه‌‌ڕایه‌‌وه بۆ کۆتایه‌‌کانی سهدهی نۆزده‌‌یه‌م‌و له فرێدریش ئه‌نگلز‌و کتێبه‌‌که‌‌ی (سه‌‌رچاوه‌‌ی بنه‌‌ماڵه‌‌‌و موڵکدارێتی تایبهتی و دهوڵهت) ساڵى ( )1884به‌‌ڵگه‌‌ی دێنایه‌‌وه .لهم کتێبه‌‌دا که یهکهمین ماده‌‌کان بۆ داواکاریه ژنانه‌‌کان له بهرامبهر (سته‌‌می جێنده‌‌ری) خرانه‌‌ڕوو ،سته‌‌مێک که به بڕوای ئه‌نگلز هه‌نگاوی یهکهم بوو بۆ دهستپێکردنی (سته‌‌می چینایه‌‌تی). هه‌ر بهم هۆیهوه مرۆڤناسه فێمینیسته س��هرهت��ای��ی��هک��ان ،ل��ه ژێ���ر ک��اری��گ��هری مارکسیزمدا بوون .به‌اڵم ئهم کارتێکردنه ل��ه ن��ی��وهی دووه‌م�����ی س����هدهی بیسته‌‌م زی��ات��ر شوێنی خ��ۆی��دای��ه کارتێکردنی ج�����واڵن�����هوهی گ��ش��ت��ی ف��ی��م��ی��ن��ی��زم��ی جیهانی و مرۆڤناسه‌‌کان هه‌وڵیان ئه‌‌دا بهشداری بکهن له تێکۆشانی ژناندا بۆ ده‌‌سته‌‌به‌‌رکردنی مافه‌‌کانیان‌و بهرگری ب��ک��هن ل��ه م��اف��ی ژن���ان ب���ۆئ���هوهی ببن ب��ه خ��اوهن��ی ناسنامه‌‌یه‌‌کی تایبهت به خ��ۆی��ان‌و دهرب��ڕی��ن و گه‌‌شه‌‌کردنی ئهو ناسنامه‌‌یه .ئامادهبوونی به‌‌رباڵوی ژنان ل��ه م��رۆڤ��ن��اس��ی��دا ،ک��ه خ��ۆی له‌‌خۆیدا دی���ارده‌‌ی���هک���ی ج��ێ��گ��ای ت���ێ���ڕام���ان‌و تا رادهیهک جیهانی بوو ،بوه هۆی ئهوهی تا بتوانن چهمکی کۆمهڵگای مرۆڤی لهو روانگه پیاوانه‌‌ی که پێشتر هه‌یبوو ده‌‌ربێنن‌و “مرۆڤایهتی له یهک کاتدا ه�هم وهک (ژنایه‌‌تی)و (پیاوایه‌‌تی)” پێناسه بکهن.
له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌‌مانه‌‌شدا له ناوهڕاستی هه‌شتاکانه‌‌وه به‌‌ره به‌‌ره مرۆڤناسی خۆی ل��ه ج���واڵن���هوهی گشتی فێمینیستی جیهانی جیاکرده‌‌وه‌‌‌و تاویدایه شکڵدانی جۆرێک مرۆڤناسی جێنده‌‌ری که له ئێستادا لقی سهرهکی ئهم بواره‌‌یه .لهم لقه‌‌دا به پێچهوانهی ج��اران (ژنایه‌‌تی) ه��ێ��ڵ��ی س���هرهک���ی ن��زی��ک ب���وون���هوه له کۆمهڵگا مرۆیه‌‌کان نیه‌‌‌و زیاتر هه‌وڵ دهدرێ����ت ک��ه بنچینه‌‌ی (پ��هی��وهن��دی) جێنده‌‌ری و داب��ڕان‌و ئاوێته بوونه‌‌کانی نێوان پێناسه جێنده‌‌ریه‌‌کان بخرێنه ژێر لێکۆڵینهوه. ه���هروهه���ا ب��اب��هت��ێ��ک��ی گ��رن��گ��ی دیکه پ��هی��وهن��دی ن��ێ��وان ناسنامهی جێنده‌‌ریه له‌‌ته‌‌ک ناسنامه کلتوریه‌‌کانی دیکه که جیهانی مۆدێرن به بهردهوامی ژماره‌‌یان زیاد دهکاتو چڕتریان دهکاتهوه .هه‌ر بهم پێیه‌‌ش مرۆڤناسه‌‌کان زیاتر له جاران ئهم بابه‌‌ته‌‌ی که دهکرێت جۆرێک هاوسه‌‌نگی و ی��هک��س��ان��ی ل��ه ن��ێ��وان (ژن��ای��هت��ی)و (پیاوایه‌‌تی) دابندرێت ،خستهژێر پرسیار‌و ناسنامهکانیان ناچار به شوێنکه‌‌وتنی ناسنامه کلتوریه‌‌کانی ده‌‌ورووبه‌‌ریان کرد که دهبنه هۆی سهرههڵدانی جۆرهکانی (تایبهتی گ��هرای��ی) کلتوری .بۆیهش ئهم دوو باسه سه‌‌ره‌‌کیه له مه‌‌ڕ پهیوهندی جێنده‌‌ری دێته ئاراوه. یهکهم باسی پێوه‌‌ندی نێوان (تایبه‌‌تایه‌‌تی) ( یان رێژه‌‌یی کلتوری)و (جیهانگیر)و باسه‌‌کانی دیکه سهبارهت به ناسنامهی جێنده‌‌ری و ئهو ناسنامانه‌‌ی به ناسنامهی (که‌‌مینه‌‌یی)ناسراون. ل��ه باسی ی��هک��هم��دا پرسه‌‌که ئه‌‌مه‌‌یه ئایا دهکرێت ده‌‌ستکه‌‌وته گشتیه‌‌کانی م��رۆڤ��ای��هت��ی (ب��هت��ای��ب��هت��ی پێکهاته به‌‌رئه‌‌نجامه‌‌کانی رۆشنگه‌‌ری و مافی م��رۆڤ) بهسهر س��هرج��هم کلتوره‌‌کاندا گشتگیر بکرێت‌و له‌سه‌ر ئ��هو بنهمایه پێوه‌‌ندی نێوان جێنده‌‌ره‌‌کان رێکبخرێت‌و چاکسازی تیابکرێت‌و گرنگی بدرێت به رێکخستنیان له‌گه‌ڵ یاساکانیدا ،یانیش به پێچهوانهوه دهبێت ئهم ماف‌و ئیمتیازه ب��ۆ ک��ل��ت��وره م��رۆڤ��ی��هک��ان ل��ه ب���هر چ��او
بگیردرێت که بتوانن پێوه‌‌ندی لهم جۆره بخه‌‌نه چوارچێوهی (شازه کلتوریه‌‌کان)؟ ل� �ه ب��اس��ی دوه��هم��دا پ��رس��هک��ه ئه‌‌مه‌‌یه ئایا دهکرێت پێگهی ژنان له‌‌کۆمه‌‌ڵگا م��رۆڤ��هک��ان��ی ئ���هم س���هردهم���هدا ک��ه تا رادهی����هک����ی زۆر س��هرج��هم��ی��ان ش��وێ��ن ک��هوت��ووی پێکهاتهی ب��اوک��س��االران��هن له‌گه‌ڵ پێگهی (که‌‌مینه کلتوریه‌‌کان) ب���ه ی��هک��س��ان ب��زان��ی��ن و ن��هخ��ش��هڕێ��ی تایبه‌‌تدابرێژین بۆ به‌‌رگریکردن ل��هوان؟ ناتوانین تاک ره‌‌هه‌ندانه‌‌‌و یه‌‌کالییکه‌‌ره‌‌وانه وه‌اڵمی ئهم پرسیاره بدهینهوه ،بهتایبهتی ئ��هگ��هر ئێمه خ��ۆم��ان بخه‌‌ینه جێگای مرۆڤناسه‌‌کان. (رێ����ژه‌‌گ����هرای����ی ک��ل��ت��وری) ب���ڕگ���هی���هک���ی ئ���هخ�ل�اق���ی و له‌‌هه‌مان ک��ات ب��وون ناسانه‌‌یه له الی مرۆڤناسه‌‌کان ،به‌اڵم مرۆڤناسه‌‌کان باشتر له هه‌موو کهسێک وری��ان بهرامبهر ئهو خراپ کهڵک لێوه‌‌رگرتنانه‌‌ی له چهمکی ناڕوونی (شازی کلتوری) دهکرێت بهتایبهتی له بواری مافهکانی مرۆڤ. ل����ه الی����هک����ی دی�����ک�����هوه ل��ه ب����واری پ��ێ��وهن��دی مافهکانی ژن����ان‌و م��اف��ی ک��هم��ی��ن��هک��ان، ل����ه ب������ارودۆخ������ی ئ����اڵ����ۆزی هه‌نووکه‌‌یی ،هه‌موو شتێک به‌‌ستراوه‌‌ته‌‌وه به دۆخی کات‌و شوێنی ئ��هو کۆمه‌‌ڵگایانه‌‌ی لێکۆڵینهوهیان له‌سه‌ر دهکهین. ب�����ۆ وێ����ن����ه ه����هن����دێ����ک ل��ه وه‌اڵت��ان��ی ل��ه گه‌‌شه‌‌سه‌‌ندندان ک��ه راب��ردوێ��ک��ی م��ێ��ژووی��ی و ئایینی و کلتوری تایبهتیان ه�هی��ه وهک ئ��ێ��ران‌و زۆری��ن��هی وه‌اڵت��ه ناسنامهی پیاوانه( )1992به تهواوهتی عه‌‌ره‌‌بیه‌‌کان دژواره ئهگهر بێت‌و بهبێ ئ���هوه ق��ب��وول دهک����ات ک��ه ناسنامهی ک��هڵ��ک وهرگ��رت��ن ل��ه رێ��ک��ار گهلێک ج��ێ��ن��دهری ش��ت��ێ��ک��ه ب�����هرهو س���هرت���ر له وهک (هه‌اڵواردنی ئهرێنی) واته خستنه پێگهی بایۆلۆجی ک��ه ل��ه ههیکهلی پێشی ژنان له هه‌ندێک له بوارهکاندا ،رۆڵی جێنده‌‌ریدا شکڵ دهگرێت .دوایین ب��ت��وان��رێ��ت ل��ه م��اوهی��هک��ی ک���ورت ی��ان کتێبی بادینه‌‌ر له ژێر ن��اوی “الڕێ” مامناوه‌‌نددا گۆڕانکارییه‌‌ک له پێگهی ک��ه ل��ه ساڵی ( )2003ب�ڵاو ک��رای��هوه ه��هرای��هک��ی گ�����هورهی ل��ه ن���او ک��ۆڕو ئه‌‌واندا بکرێت. ئه‌‌لیزابت بادینته‌‌ر فه‌‌یله‌‌سوف‌و مێژووناسی ن�����اوداری ف �هڕهن��س��ی ،ن��اوب��ان��گ��هک��هی دهگهڕێتهوه بۆ ئهو روانگه تایبه‌‌ته‌‌ی بۆ مژاره‌‌کانی جێنده‌‌ر‌و ناسنامه‌‌کان‌و رۆڵه جێنده‌‌ریه‌‌کان .ئ��هو له بهرههمه یهک له‌‌دوای یه‌‌که‌‌کانیدا وهک (زایید ئه‌‌وین: مێژووی ئه‌‌وینیدایکایه‌‌تی ،له سهدهی دوانزه‌‌هه‌م تا سهدهی بیسته‌‌م))1980( ، ک��ه ل���هوێ���دا چ��هم��ک��ی خۆشه‌‌ویستی دای��ک��ان��هی خ��س��ت��وهت��ه ژێ��رپ��رس��ی��اره‌‌وه، (ئ��ی��م��ی��ل��ی،ئ��ی��م��ی��ل��ی) زێ�����دهخ�����وازی فێمینیستی له س��هدهی ه�ه‌ژده‌‌ی��هم xy
کۆمهڵه فێمینیستیه‌‌کان س��از ک��رد. بادیته‌‌ر لهم کتێبه‌‌دا به پشت کردن له رابردووی فێمینیستی خۆی ،ئهم کۆر‌و ک��ۆم �ه‌اڵن��ه ب��ه ت��ای��ب��هت��ی فێمینیزمی ئه‌‌مریکایی داوه‌‌ت��ه بهر ره‌‌خنه‌‌‌و ئه‌‌وانی به (تێڕوانینی دژه پیاوانه‌‌ی ئاست نزم) و (زوڵم لێکراو نیشاندانێکی له رووی ئاگاییه) گوێنه‌‌دان به ئاڵۆگۆڕه‌‌کانی پهیوهندی نێوان جنسیه‌‌ته‌‌کان تۆمهتبار ک��ردوه .بادینته‌‌ر له‌گه‌ڵ مافناسێک، مارسێال الکوب‌و کۆمه‌‌ڵناسێک هێروه لوبرا ئه‌‌نجامه‌‌کانی لێکۆڵینه‌‌وه‌‌یه‌‌کی
ب���هرب�ڵ�او ل���هس���هر ت��ون��دوت��ی��ژی دژی ژن����ان ل���ه ف���هڕهن���س���ادا ک���ه ل���ه س��اڵ��ی ( )2000ئه‌‌نجامدرابوو که باسی له توندووتیژیه‌‌کی باوساالرانه دهک��رد که دژ ب��ه ژن��ان پ��هی��ڕه‌‌و ک���راوه خسته ژێر پرسیار. سهرچاوه :رۆژنامهی شرق
له‌گه‌رمیان کێشه‌ی خوێندنگه ههیه و په‌روه‌رده‌ی گه‌رمیانیش به‌که‌مته‌رخه‌م ده‌زانرێت
خوێندکارێک :پۆله‌کانمان زستانان سارد و هاوینان ده‌ڵێی ته‌نوره ئاماده‌کردن
پشتیوان وه‌نداوی به‌هۆى خراپى گوزه‌رانى خوێندنیان و که‌مى ژووره‌وه خوێندکارانى گوندى چرچه‌قه‌اڵى سه‌ر به ناحیه‌ى شێخ ته‌ویل که سه‌ر به قه‌زاى که‌الره نیگه‌رانن له خوێندن، ئه‌وان وهک خۆیان ده‌ڵێن ل ه ئێستادا نۆ پۆلى خوێندکار ته‌نها له قوتابخانه‌یه‌کى چوار پۆلیدان ئه‌مه‌یش وایکردوه مامۆستایان خانووه‌کانیان به‌جێبهێڵن بۆ ئه‌وه‌ى خوێندکاران تێیدا بخوێنن. خوێندکارانیش باش ل ه خراپی گوزه‌رانی خ��وێ��ن��دن دهک���هن ل � ه قوتابخانه‌کانیان و ل����ه‌وب����اره‌ی����هوه زری������ان زاه���ی���ر ،ک ه خ��وێ��ن��دک��ارێ��ک��ى پ���ۆل���ى ه �هش��ت �هم��ى ب��ن �ه‌ڕه‌ت��ى ق��وت��اب��خ��ان�هى چ��رچ�ه‌ق�ه‌اڵی�ه، رایگه‌یاند :ئێم ه لهم قوتابخانه‌یه زۆر ب ه زه‌حمه‌ت خوێندن دهکهین ،چونک ه ئێر‌ه ناوچه‌یه‌کى شاخاوى سارد‌ه ب ه زستانان به‌هۆى نه‌بوونى په‌نجه‌ر‌ه ل ه پۆله‌کانماندا و سه‌رمای زستان و هاوینانیش به‌هۆى ته‌پ و تۆز و خوڵ و خاشاکه‌و‌ه ناتوانین بخوێنین ،چونک ه هه‌مووى ل ه په‌نجه‌ر‌ه شکاوه‌کانه‌و‌ه دێن ه ژووره‌وه.
nبه‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده :له‌باره‌ی ئه‌وکێشانه‌و ه هیچ نوسراوێکیان بۆ ئێمه نه‌هێناو ه
دارا م��ح �هم �هد ،خ��وێ��ن��دک��اری پۆلى سێیه‌مى بنه‌ڕه‌تیه ،ک ه ل ه نێو پۆلێکى که‌ڵه‌ک ه چنى س�ه‌رگ��ی��راو ب� ه چینکۆ ده‌خوێنێت وتی :ئێم ه لهم ژووره‌داین ک ه ب ه بلۆک که‌ڵه‌ک ه چن کراوه و سه‌رى ژووره‌که‌ش ب ه چینکۆ گیراوه زۆر ب ه ناڕه‌حه‌تى ده‌خوێنین ،چونک ه له زستاندا سارد‌ه و ل ه هاوینیشدا ده‌ڵێى ل ه ته‌نورداین ئ �ه‌وه‌ن��ده گ �ه‌رم �ه ،ب��ۆی� ه داواک���اری���ن ل ه په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان یارمه‌تیمان بدات. مامۆستا حسێن ع �ه‌ل��ى ،ی���اری���ده‌ده‌رى
ق��وت��اب��خ��ان �هى چ��رچ��ه‌ق��ه‌اڵى ب��ن �ه‌ڕه‌ت��ى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ک ه ئه‌وان چه‌ندینجار ن��وس��راوی��ان ب��ۆ ب�هڕێ��وه‌ب�هرای�هت��ى گشتى په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان کردوه سهبارهت به‌و که‌م و کورتیانه‌ى ک ه ل ه قوتابخانه‌که‌یاندا ههیه ،ب�ه‌اڵم بۆ ته‌نها جارێکیش وه‌اڵم ن �ه‌دراون �هت �هوه و ب���ه‌ده‌م کێشه‌که‌یانه‌و‌ه نه‌هاتوون. مامۆستایه‌ک :ل ه شوێنێکدا ده‌مێنینه‌و‌ه ک ه پێشتر ته‌ویله‌ی ئاژه‌ڵ بووه ه�هر ل�ه‌ب��اره‌ى کێشه‌ى نه‌بوونى جێگاى
مامۆستایان و پێدانى شوێنى مانه‌وه‌یان مامۆستا ئومێد مه‌حمود ،ب ه (چه‌تر) ى راگه‌یاند :من و مامۆستایه‌کى تر ک ه ل ه خانه‌قینه‌و‌ه هاتووین ،به هۆى دوورى رێگاکانمانه‌و‌ه ناچارین لهم گونده بمێنینه‌وه ،به‌اڵم ل ه ئێستادا به‌هۆى نه‌بوونى پۆله‌و‌ه بۆ خوێندکاران ئێم ه خانوه‌که‌مان جێهێشتوو‌ه و خوێندکاران تێیدا وان� ه ده‌خوێنن و ئێمه‌ش ل ه خانوویه‌کى قوڕى گونده‌که‌داین ک ه جێگاى ئ��اژه‌ڵ بووه، ئهو خانووه ک ه تێیداین ش �هوان به‌هۆى
مار و دووپشکه‌و‌ه خه‌ومان لێ ناکه‌وێت ب �ه‌ڕاس��ت��ى پ������ه‌روه‌رده‌ى گ �ه‌رم��ی��ان زۆر که‌مته‌رخه‌م ه و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک بیر ل ه مامۆستایان و خوێندکاران ناکاته‌وه، ب��ۆی� ه داواک���اری���ن ئ �هم کێشه‌یه‌مان بۆ چاره‌سه‌ر بکرێت. الى خۆشییه‌و‌ه ساالر حسێن ،به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى په‌روه‌رده‌ى گه‌رمیان ب ه وه‌کاله‌ت ل ه ب��اره‌ى کێش ه و گرفتى قوتابخانه‌ى چرچه‌قه‌اڵ رایگه‌یاند :ئێم ه ده‌زانین ل ه گوندى چرچه‌قه‌اڵ پۆله‌کانى ()9 - 1 ى بنه‌ڕه‌تى تێیدا ده‌خوێنن ک ه خۆى ل ه بنه‌ڕه‌تدا بیناى قوتابخانه‌که‌یان چوار پۆلییه ،بۆی ه ئێم ه ل ه ئێستادا له‌گه‌ڵ به‌رپرسى به‌شى بیناسازى قس ه دهکهین ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ى الن���ى ک���هم دوو ژوور بۆ خوێندکاران دروست بکرێت و هه‌ر نه‌بێت تۆزێ گرفتیان که‌م بێته‌وه. ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ئه‌وان تاوه‌کو ئێستا هیچ ن��وس��راوێ��ک ل �ه‌الی �هن ئهو قوتابخانه‌یه‌و‌ه ب ه ده‌ستى ئێم ه نه‌گه‌یشتوو‌ه سهبارهت ب ه داواکارییه‌کانیان ،سهبارهت ب ه نه‌بوون و شکانى په‌نجه‌ر‌ه نوسراویان کردوه و ئێمه‌ش ل ه هه‌وڵى چاککردنه‌وه‌یدا ده‌بین. جێى ئاماژه‌ی ه ک ه ( )55خوێندکار ل ه قوتابخانه‌ى چ��رچ�ه‌ق�ه‌اڵى بنه‌ڕه‌تیدان ک ه زۆرب�هى خوێندکارانیان دانیشتووى گونده‌کانى کوڵم که‌وه‌ن و ب ه مه‌به‌ستى خوێندن رۆژان ه دێن ه ئهم گونده.
«توێژینه‌وی زانستی ده‌رچوانی زانکۆ گرنگی پێنادرێ
و سیستمى حکومڕانیش تاوانبارى یه‌که‌مه لهم کێشه‌یه» ئاماده‌کار
کارزان تاریق ئهوهی له هه‌رێمی کوردستان تێبینی دهکرێت پشتگوێخستنی توێژینه‌وه زانستیه‌کانه و خوێندکارانیش پێیانوایه پشتگوێخستنی توێژینه‌وه‌کان خوێندکاران سارد دهکاتهوه و مامۆستایه‌کیش ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات نرخى توێژینه‌وه نازانرێت و سیستمى حکومرانیش تاوانبارى یه‌که‌مه لهم کێشه‌یه.
ل��هه��هر واڵت��ێ��ک��دا ئ����ه‌وه‌ى جێگه‌ى بایه‌خه ب��ۆ به‌ره‌وپێشبردنى ئابورى واڵت و پ�ل�ان���ه دارێ����ژراوه‌ک����ان����ى حکومه‌ت توێژینه‌وه‌ى زانستیه که له رێگه‌ى دات��ا و زانیارییه‌کانه‌وه ده‌توانرێت پالنى ( )10ساڵ دابنرێت، به‌اڵم له کوردستاندا توێژینه‌وه‌کان نرخیان نازانرێت هۆکارێک نین بۆ ئاستى زانستى و ب��هرهو پێشبردنى به‌ڕێوه‌بردنى ده‌زگاکان. فه‌رحان حه‌مه‌خان ،خوێندکارێکى زانکۆى سلێمانى ،به‌شى راگه‌یاندن ئ��ام��اژه‌ى ب�ه‌وه‌ک��رد هه‌ده‌فى یهکهم ل��ه ت��وێ��ژی��ن �ه‌وه‌ى زان��س��ت��ى بریتیه ل��ه ب �هرج �هس��ت �هک��ردن��ى ئ���هو ب���واره زانستیه‌ى که خوێندکار به درێژایى چ����وار س���اڵ ی���ان ش���هش س���اڵ له ئه‌نجامى وان�ه خوێندنه‌وه ده‌یه‌وێت پرۆژه‌یه‌کى زانستى به‌ده‌ست بێنێت، ئهو خوێندکاره ،وتیشى :به‌قسه‌ى مامۆستاکانى زان��ک��ۆ ده‌ڵ��ێ��ن ئهو توێژینه‌وانه بۆ راهێنانه ،به‌اڵم من به پێچه‌وانه‌ى قسه‌ى ئهوانهوه ده‌ڵێم خوێندکار به‌درێژایى چوار ساڵ له خوێندنى له قۆناغه جیاوازه‌کاندا، ت��وێ��ژی��ن �ه‌وه‌ى پ��ێ ئ�هن��ج��ام دهدرێ���ت ک���ه ئ���هو ت��وێ��ژی��ن��هوان��ه هیچیان که‌متر نیه له توێژینه‌وه‌کانى تر، دهبێت له قۆناغى چواره‌مدا بگاته ئ���هو ئ��اس��ت �هى ک��ه ش �هه��اده‌ی �هک��ى پێوه‌رده‌گرێت و جه‌ختیشیکرده‌وه: ئهگهر ئهو توێژینه‌وانه کۆبکرێنه‌وه
پ���رۆژه‌ى زۆر گ���ه‌وره‌ى پ��ى ئه‌نجام ده‌درێت و زۆرکێشه‌ى پێ چاره‌سه‌ر دهکرێت. تابلۆ عومه‌ر ،خوێندکار له کۆلێژى ک��ش��ت��وک��اڵ ،تیشکى خسته سه‌ر ئه‌وه‌ى به‌شێک له خوێندکاران زۆر ب�هو لێکۆڵینه‌وانه‌وه خۆیان ماندو ده‌که‌ن ،به‌اڵم به‌شێکى تریان ته‌نها کۆپى په‌یست ده‌که‌ن له ئینته‌رنێت و لێکۆڵینه‌وه‌ى ت��رهوه له ئه‌نجامدا ئه‌وه‌ش هیچ جیاوازییه‌ک نامێنێت ل �ه ن��ێ��وان ئ���هو دوو خ��وێ��ن��دک��اره‌دا ه�هروهه��ا ئ�ه‌وه‌ش��ى ،وت :له‌الیه‌کى ت��ری��ش �هوه ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن �ه‌وه‌ک��ان هیچ گ��رن��گ��ى پ��ێ��ن��ادرێ��ت ل���ه ن���اوهن���ده ح��ک��وم��ی�هک��ان��دا وهک ئ����ه‌وه‌ى له زۆرب������هى واڵت���ان���ى ج��ی��ه��ان ه�هی�ه ک����ه زۆرب�������هى ک����ات ئ �هن��ج��ام��ى ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن �ه‌وه‌ک��ان ل���ه دام������ه‌زراوه حکومیه‌کاندا سودى لێوه‌رده‌گیرێت ئ�هم�هش وا ل�ه خوێندکار دهک��ات که هه‌وڵى زیاتر بدات له ئێستاشدا وهک ده‌بینین له‌به‌ر سود وه‌رنه‌گرتن لهو لێکۆڵینه‌وانه پالنى وه‌زاره‌ته‌کان شکست ده‌هێنێت جه‌ختیشیکرده‌وه: م���ام���ۆس���ت���ای���ان خ����هم����س����اردن و ه��ان��ى خ��وێ��ن��دک��اران ن���اده‌ن ب��ۆ ئهو لێکۆڵینه‌وانه به‌شێوه‌ى پراکتیکى و ته‌نها بۆ به‌ڕێکردنه. محه‌مه‌د ره‌ئ��وف ،ئابوریناس وتی: ل�����ه‌ڕوى ئ��اب��وری��ی��هوه ک��اری��گ �ه‌رى زۆره ،چ��ون��ک�ه ئ���هو ت��وێ��ژی��ن�هوان�ه ب �ه پ���اره دهک��رێ��ت و ل �ه ئه‌نجامدا س��ودى لێوه‌رناگیرێت ئ�هو ب��ڕه پاره بهبێ هۆ ده‌ڕوات ،ئهو ئابوریناسه پێى وای �ه ئه‌وه‌شى که هۆکاره بۆ س��ود وه‌رن�هگ��رت��ن ل �هو توێژینه‌وانه دهگهڕێتهوه بۆ نه‌مه‌تى حکومڕانى له واڵتى ئێمه‌دا ،ئه‌مه‌ش له کاتێکدا له واڵتان دهکرێت ئیحتراى له‌سه‌ر وه‌رده‌گ��ی��رێ��ت ک�ه ئهمانه له‌واڵتى ئێمه‌دا نیه که کێشه‌ى یاسایى و ئیدارى و به‌ڕێوه‌بردنمان ههیه که وای���ک���ردوه گ��رن��گ��ى ب �ه ت��وێ��ژی��ن�هوه ن �ه‌درێ��ت و وتیشى «واڵت�هک�هم��ان دواکه‌وتوه نرخى توێژینه‌وه نازانرێت و سیستمى حکومڕانیش تاوانبارى ی���هک���هم���ه ل�����هم ک���ێ���ش���هی���ه« ک�ه
وهک��و پێویست گرنگى ن���ادات به تویژینه‌وه ،شتى باش کراوه ،به‌اڵم ئ �هو شتانه‌ى ک�ه ئه‌کرێت هیچى جێبه‌جێ ناکرێت ل�ه واڵت��ى ئێمه مه‌جالى جێبه‌جێکردن نیه ،چونکه ن��ه ک��ارگ��هی��هک ن��ه شتێکى وا ههیه بتوانرێت سودى لێوه‌ربگیرێت واڵته‌که بووه به به‌کاربه‌ر و هیچ مه‌جالێکى تیا نه‌ماوه‌ته‌وه. ره‌ی���������ان ع����وس����م����ان ،ت�����وێ�����ژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى ،ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد له واڵته پێشکه‌وتوه‌کان ئهو داتایانه‌ى که له زانکۆکاندا به‌رهه‌م ده‌هێنرێت له رێگه‌ى توێژینه‌وه‌ى زانستیه‌وه س��ودى لێوه‌رده‌گیرێت و حکومه‌ت م��اس��ت �ه‌رپ�لان��ى خ���ۆى ل��هس��هر ئ �هو داتا و توێژینه‌وانه و گۆڕانکارییه ک��ۆم �ه‌اڵی �هت��ى و س��ی��اس��ی��ان �ه ل �هو ژم���اره‌ى ئ �هو ت��وێ��ژی��ن�هوان�هدا دێته ب��ه‌ره��هم س���ودى ل��ێ��وه‌رده‌گ��رێ��ت بۆ داڕشتنى پالنى ( )10ساڵى خۆى، ئهمه واده‌ک���ات بایه‌خى ت �ه‌واو بهم توێژینه‌وانه بدرێت و وتیشی :له
واڵتى ئێمه‌دا زانکۆ و په‌یمانگاکان و ن��اوهن��ده زانستیه‌کان زۆر به‌هێز نین ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى حکومه‌تیش گوێ به‌و رایانه ناگرێت و ته‌نها گوێ له بڕیاره سیاسیه‌کان دهگرێت و واڵتى ئێمه‌ش پێشکه‌وتوو و ئه‌لیکترۆنى نیه و گوێ ناگرێت بۆ ژماره‌کان و له نهێنى ئهو ژمارانه تێناگات که له لێکۆڵینه‌وه‌کاندا ئیشى له‌سه‌ر دهک��رێ��ت .ناوبرا جه‌ختیشیکرده‌وه: ناوه‌ندێکى زانستى به‌هێزمان نیه ب���ۆ ت��وێ��ژی��ن��هوه ئ�����ه‌وه‌ش ک��ێ��ش�هى دروستکردوه ،زانکۆ و په‌یمانگاى ئێمه جیاوازى له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ى خۆى نیه له‌روى زانستیه‌وه ته‌نانه‌ت ئێستا نوخبه‌ى ئایدۆلۆژى کورد ئه‌وانه‌ن ک���ه ل���ه ده‌روه‌ى ئ �هک��ادی��م��ی��اک��ان ک��ار دهک���هن و ئاستى زان��ک��ۆ لهو ئاسته‌دا نیه که حکومه‌ت بتوانێت س���ود ل���هو دات���ای���ان���ه وه‌رب��گ��رێ��ت، له‌کاتێکدا ئێمه واڵتێکیش نین ک �ه خ��اوهن��ى م��اس��ت�ه‌رپ�لان��ى واب��ی��ن که هه‌ڵسه‌نگاندنێکى باش بۆ ئهو
لێکۆڵینه‌وانه بکرێت ته‌نها ئهوهی ه له ئه‌نجامدا توێژینه‌وه‌کان ئه‌خرێنه دۆاڵب��ێ��ک و ف��ڕى دهدرێ���ن ،له‌ناو زان���ک���ۆدا ل �ه‌ب �هر ئ����ه‌وه‌ى سیستمى خوێندنه‌که وا له خوێندکار ده‌کات به هه‌مان شێوه‌ى قۆناغى ئاماده‌یى هه‌ڵسوکه‌وت بکات ،له‌به‌ر ئ�ه‌وه‌ى خوێندکار زمان نازانێت و شاره‌زایى له ئینته‌رنێتدا نیه ناتوانێت سودى ت��ه‌واو وه‌ربگرێت له سه‌رچاوه‌کان و خ��ۆش��م��ان س��ه‌رچ��اوه‌م��ان که‌مه و خ��وێ��ن��دک��اری��ش زم����ان ن��ازان��ێ��ت ک��ۆم�هڵ��ێ��ک ب��اب �هت و مه‌نهه‌جى کۆنمان ههیه و زان��ک��ۆش له‌سه‌ر ئ����هوه ده‌ڕوات وا ل��ه خ��وێ��ن��دک��ار ناکات بۆ داهاتوو ببێته توێژه‌رێکى س �ه‌رک �هوت��وو ل�ه ب��واره‌ک �هى خۆیدا وت��ی��ش��ى :کێشه ل �ه س���هرهت���اوه له بونیادى پالندانان و سیستماتیکى واڵتدایه بۆیه ئهگهر خوێندکارێک هه‌ست بکات توێژینه‌وه‌که‌ى لهم واڵته‌دا جێگه‌ى بایه‌خه له‌وانه‌یه به شێوه‌یه‌کى تر بیکات.
گه‌نجان ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
کارا
9
حکومه‌ت و گه‌نج uئاکۆ میره‌یی u پێویسته حکومه‌ت النه‌ى سۆز و ئارامى و هاناى به‌ده‌مه‌و‌ه چوونى سه‌ر راستى هاواڵتیانى بێت ..ئهرکه له‌سه‌ر شانى حکومه‌تى دڵسۆز و راسته‌قین‌ه هه‌موو گرفتێک «گهوره و بچوک» ئاسان و سه‌خت بۆ هه‌مووان چاره‌سه‌ر بکات.. ئ�هى ئهگهر ئه‌ویش وهک ه�هر که‌س و الی�هک��ى ئاسایى ه �هر ده‌سته‌وه‌ستان و چاوه‌ڕێى ق �ه‌ده‌رى رۆژگاربێت ،ئیتر موهیمیه‌تى ئهو حوکمڕانی‌ه و سه‌ختى ئهو به‌ڕێوه‌بردنی دهسهاڵته ئه‌بێ چى بێت؟! ئینجا بێ گومان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى دڵ��س��ۆز و راس��ت��دا ده‌دوێ��ی��ن ن �هک ئهو ده‌س���ه‌اڵت و حکومه‌تانه‌ى ک�ه ئ �ه‌وه‌ى مه‌سه‌له‌بێت و الیان گرنگبێت بوونى نیه! ده‌ربه‌ستى هیچ واڵت و مه‌مله‌که‌تێکى ئهم سه‌رزه‌مین‌ه نایه‌م هێنده‌ى ئه‌وه‌ى خه‌م و ده‌ربه‌ستى واڵتى خۆم‌ه گه‌رچى هه‌ر به خۆڕسکى خوایى ته‌مه‌نناى باشى و ته‌ندروستى و ب��هرهو پێشچونى زۆر ب��ۆ س�ه‌ران��س�ه‌رى جیهان دهک���هم ،ب�ه‌اڵم بێگومان واڵت و کوردستانى دایکمم ل �ه ه �هم��ووى خۆشتر ده‌وێ�����ت ...بۆیه لێره‌دا رووى گله‌یى و ره‌خنه‌م ته‌نیا لهو ده‌س����ه‌اڵت و حوکمڕانى واڵت �هی �ه که النه‌م‌ه و خواستم‌ه بۆ ئه‌به‌دیش ماڵى حه‌وانه‌و‌ه الرۆ و سوکنایى ده‌رونمبێت.. ئ�هم��ڕۆک�ه چینى گ�هن��ج و الوى ئهم واڵتى کوردستانه پانتاییه‌کى بێ ناز و ف���ه‌رام���ۆش ک����راون «زۆری��ن�هی�هک��ن ل �ه ه �هم��وو روی���هک���هوه ک��هن��ارخ��راو و پ�ه‌راوێ��زخ��راو و حساب بۆ ن �هک��راون... چینى گه‌نج له دنیادا ره‌وت و هێزێکن ێ و تین و هیمه‌تى به‌ره‌و پێشچوون و گو سه‌رکه‌وتنى واڵتن» وز‌ه و تواناى گه‌نج پێویسته رامى سه‌ر ره‌وڕه‌وه‌ى باشتر به‌ره‌و پێشچوونى واڵت بکرێت و به ئهو تینه‌ى خ��ودا پێى به‌خشیون هه‌رچى خزمه‌تى زی��ات��ره ب �ه ئ��ای��ن��ده‌ى واڵت���ى بکرێت... تا ئهم چرک‌ه سات‌ه حکومه‌تێکى هه‌قیقى دڵسۆز بوونى نیه ،داه��ات و سامانى واڵت ،بهبێ جیاوازى ماڵ و موڵکى هه‌موو هاواڵتییه‌که ،به‌اڵم لهم هه‌رێمه‌ى ئێمه‌دا بهپێچهوانهوه بۆ حزبه ،کۆچى به‌لێشاوى هه‌زاران گه‌نج و خێزان ،کاڵ بونه‌وه‌ى ئینتیما بۆ نهتهوه و نیشتمان، هه‌موو ئهمانه به‌رهه‌مى ناعه‌داله‌تى و نایه‌کاسانى و ن��اداپ �ه‌روه‌رى دهسهاڵته، هه‌نوک‌ه له واڵتى ئێمه‌دا ئهو زۆرینه‌یه‌ى ب��ێ خ �هم��ک��راوه و ل��ێ��ى ن��اپ��رس��رێ��ت�هوه گهنجه و ئه‌وانیش زۆری��ن�هى شه‌قامى واڵتن ،مه‌سه‌له‌ک‌ه هه‌ر ئهوهنیه ته‌نیا به دامه‌زراندن یاخود دانه‌مه‌زراندن باسه‌که ببڕێته‌وه ،پێویستیه‌ک‌ه ل�هوێ��دای�ه که س �ه‌ره‌ڕاى ته‌واوکردنى سااڵنێکى زۆرى خوێندن له الى زۆرینه‌یه‌که‌و‌ه دانامه‌زرێت ئه‌رکى سه‌رشانى حکومهته که ده‌ستیان بگرێت و به‌که‌رتى تایبهت و هانى پرۆژه و پاڵنانیان بۆ سه‌ر سه‌لیقه‌یى گونجاو هه‌م ئ�هوان له بێ ک��ارى و بێ ن��ازى و الره‌ملى رزگار بکات و ئینجا له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا ل�ه ت��وان��ا و وز‌ه و لێبراوییان خزمه‌تێک ب �ه‌واڵت و میلله‌ت بکات. ب�����ه‌داخ�����هوه زۆرێ����ک����ى الوه‌ک���ان���م���ان سه‌رهه‌ڵگرتووى واڵتانى دوور و نزیک ب��وون و زۆرێکى تریش دهسته پاچه‌ى رۆژگ����ارى ن��او واڵت���ى دای���ک ب���وون و ب�هه�هم��ووی��ان ت��وش��ى ده‌ی���ان دام����اوى و س�ه‌رگ�ه‌ردان��ى و ف�هت��ارت ه��ات��وون ،یان ئ �هوهی �ه ح��ک��وم�هت ده‌ب��ێ��ت حه‌قیقه‌تى ح��وک��م��ڕان��ى بسه‌لمێنێت و له‌خه‌مى ب��ه‌دواداچ��وون��ى باشکردنى داه��ات��ووى گه‌نجى ئهم واڵته‌دا هه‌نگاوى جددى بنێت و سه‌ره‌راى به‌هه‌ده‌ر نه‌ڕۆشتنى ته‌مه‌ن و تواناکانیان واڵتیش به ده‌ست و هزریان ئ����اوه‌دان بکاتهوه «ی��ان ئ �هوهی �ه ه �ه‌روا لێ ده‌گه‌ڕێت و باشترى پێ ناکرێت،
ل��هو ح��اڵ�هش��دا هیچ ئه‌هه‌میه‌تێک له بردن‌ه ڕێ��وه‌ى حکومه‌ت و جۆرى حکومه‌تى خۆماڵییه‌دا نامێنێت!
لێکۆڵه‌ره‌وان و ئه‌دیبان دیداره‌که‌ى وه‌لى دێوانه رووبه‌ڕوى ره‌خنه‌ى توند دهکهنهوه ئاماده‌کردنی ئارام شه‌مێرانى
بۆ یه‌که‌مجار دیدارێک بۆ شاعیر وه‌لى دێوانه به‌ڕێوه‌چوو ،تێیدا چه‌ندین شاعیر و لێکۆڵه‌ر و رۆژنامه‌نوس‌و میوانانى ده‌ره‌وه و ناوه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان ئاماده‌ى بوون، دیداره‌که بۆ ماوه‌ى دوو رۆژ ل ه قه‌زاى سه‌یدسادق سه‌ر به پارێزگاى سلێمانى به‌ڕێوه‌چوو، له راپۆرته‌ى (چه‌تر)دا ئاماژه بهوه دهکرێت ئهم دیداره شایه‌نى هه‌یبه‌ت و ئاستى ئهو شاعیره‌ى نه‌بووه و نه‌یتوانیوه زانیارى له‌سه‌ر شاعیر بدات که خاڵى گوماناوی ههیه که ئهو که‌ڵه شاعیره ده‌خه‌نه ریزى عه‌ده‌مه‌وه. له به‌رنامه‌کانى دیداره‌که میواندارى هه‌ر ی �هک ل�ه (د.خ �هس��ره‌و ج��اف ،حه‌کیم مال ساڵح ،عوسمان محه‌مه‌د هه‌ورامى ،عه‌دنان ق���ادر ،حه‌مه‌ڕه‌شید ئه‌مینى ،عه‌بدولقادر ش��ادى) کرابوو که لێکۆڵینهوهیان له‌سه‌ر شیعر ،ژیان ،عه‌شق‌و که‌سایه‌تى ئهو شاعیره پێشکه‌شکرد و ه���هر ی���هک ل �ه (ب����ه‌رزان حامید ،هه‌تاو محه‌مه‌د ،فازیل ئه‌حمه‌د، هێمن له‌تیف ،یوسف عه‌بدواڵ ،ژاوێن شاڵى) چه‌ند پارچه شیعرێکیان خوێنده‌وه و تیپى مۆسیقاى شنروێ و فیلمێکیش به ناوى (سیماى دێوانه) پێشکه‌شکرا. له‌وباره‌یه‌شه‌وه ه�ه‌ردى شه‌فیق که ئاماده‌ى دیداره‌که بوو گله‌یى هه‌بوو وتى «گۆڕه‌که‌ى وه‌لى دێوانه جارێک نۆژه‌ن کراوه‌ته‌وه ،ئهو
شاعیره خۆشه‌ویسته ری��ش�هى ب��ێ سامان ب���ووه ب���ه‌داخ���هوه ،ئ �هوان �هش��ى ل �هم دی����داره‌دا ئاماده‌ن نه‌مدیوه رۆژێ��ک له رۆژان بچنه س�هر قه‌بره‌که‌ى و ته‌نانه‌ت بۆ یادگاریش وێنه‌یه‌کى له‌گه‌ڵدا بگرن ،به بڕواى هه‌ردى ئهم دیداره و چه‌ندینى دیکه‌ش هیچ خزمه‌ت به سه‌یدسادق‌و وه‌لى ناکات ،چونکه ئه‌وانه‌ى له دیداره‌که‌دا ئاماده‌بوون خه‌ڵکى شاره‌که‌ن و ئه‌وانه‌شى که ئه‌دیبن له دیداره‌که‌دا ونن. الی خۆشیه‌وه به‌هادین حه‌سه‌ن ش��اره‌زورى که‌سایه‌تى دیار و رۆژنامه‌نوسى ئاماده‌بووى دیداره‌که پێیوایه دیداره‌که نه‌یتوانیوه وه‌اڵمى زۆرپرسیاره‌کان بداته‌وه ،وتى «له سه‌ره‌تاوه کاره که کرچوکاڵ بوو ،ئهو ئاماده‌کاریانه‌ى بۆیکرابوو له‌گه‌ڵ شکۆو شاعیرێکى وهک ئهو پێکنه‌ده‌هات و راگه‌یاندن تیایدا زۆر الواز بوو و کاته‌که‌یشى زۆر که‌م بوو ،چونکه چه‌نده‌ها پڕۆفیسۆر و ش��اره‌زا و لێکۆڵه‌ر ه�ه‌ب��وون ده‌ب���وو توێژینه‌وه و لێکۆڵینه‌وه‌ى زیاتریان بکردایه له‌سه‌ر مێژووى ئهو شاعیره، هێشتا س��اغ��ن�ه‌ب��ووه‌ت�هوه وه‌ل���ى دێ��وان �ه ن��اوه ئه‌سڵیه‌که‌ى چیه و کوڕى کێیه و که‌ى و له کوێ له‌دایکبووه و ته‌مه‌نى چه‌ندبووه و گۆڕه‌که‌ى له‌کوێیه؟ ،ئهمانه هه‌موو خاڵى گوماناوین‌و ئهو که‌ڵه شاعیره ده‌خه‌نه ریزى عه‌ده‌مه‌وه .به‌هادین حه‌سه‌ن ره‌خنه‌ى ئه‌وه‌یشى هه‌بوو ،دیوانه‌که‌ى وه‌لى دێوانه که له‌الیه‌ن دکتۆر خ �هس��ره‌وه‌وه چ��اپ��ک��راوه‌ت�هوه ،هه‌مان دیوانه به وێنه‌ى (خه‌یام)یانه‌وه‌یه ،وێنه‌یه‌کى خه‌یاڵى وه‌لى دێوانه که له وێنه‌ى که‌سێکى ئازربایجانى ده‌چ��ێ��ت ،ن�هک له که‌سێکى عه‌شیره‌تى که‌ماڵه‌یى‌و خۆیشى ئه‌مه‌ى وت. ل �ه الی �هک��ى ت��ری��ش�هوه ف��ازی��ل ئ�ه‌ح��م�هد که له دی��داره‌ک �هدا شیعرى خوێنده‌وه له ب��اره‌ى حه‌قدان به وه‌لى دێوانه ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد له
هه‌موو دونیادا ناتوانرێت وهک خۆى کار بۆ کهسێک بکرێت ،بۆیه ئ�هم دی��داره‌ش زیندوکردنه‌وه‌ى کلتور و فه‌رهه‌نگى ئه‌ده‌بى بوو له‌گه‌ڵ ناساندنى نه‌وه‌ى نوێ به‌و شاعیره، بێگومان به‌ده‌ریش نه‌بوو له که‌موکورتى، له رووى چاالکى فکرییه‌وه یان دیزاین و ک��اره‌ب��ا و ئ��ام��اده‌ن�ه‌ب��وون��ى خ�هڵ��ک�هوه قسه‌م هه‌بوو .ههروهها سهبارهت به چاپنه‌کردنه‌وه‌ى بهرههمه نادیاره‌کانى ئهو شاعیره و نه‌دانى به خوێنه‌ران فازیل ئه‌وه‌ى وت :ئهو پرسیاره په‌یوه‌ندى به ئهوانهوه ههیه که سه‌رپه‌رشتیار ب���وون ،ه �هروهه��ا ده‌ب���وو لێکۆڵینه‌وه‌کانیش ب��دران��ای �ه ب �ه ک�هس��ان��ی��ت��ر ،ل �هگ �هڵ شیعره باڵونه‌کراوه‌کان ،رهنگه ئه‌مه‌ش که‌موکورتى مادی بێت. لێکۆڵه‌رێکى ئ�ه‌ده‌ب��ی��ش ک�ه خ���اوهن ده‌ی��ان کتێبه و میوانى دیداره‌که بوو حه‌کیمى مه‌ال ره‌خنه‌کانى خۆى بۆ خوێنه‌رانمان خسته‌ڕوو وتى :ده‌بوو دکتۆر خه‌سره‌و جاف که کارى ب�ه‌ره�هم�هک��ان��ى وه‌ل���ى ل �ه ئه‌ستۆ گرتبوو ئ �هم��ج��اره‌ی��ان ب�ه‌ره�هم�ه ب�ڵاون�هک��راوه‌ک��ان��ى به شێوه‌یه‌ک کۆبکردایه‌ته‌وه و به‌چاپى گه‌یاندبا ،جیاواز بووایه له په‌رتوکه‌که‌ى پێشوتر ،بۆ ئه‌مه‌ش ده‌ب��وو پرس و رایه‌کى ب �ه ده‌وروب������هر ب��ک��ردای �ه ،چ��ون��ک�ه دن��ی��اى رۆژنامه‌گه‌رى ئه‌مڕۆ بۆ ریکالم زۆر باشه و که‌ناڵه‌کانیش زۆرن ت��ا ل �هوێ��وه داواى یارمه‌تى بکردایه و دوات���ر ن��اوى ئ�هوان�هى که هاوکاریکردوه له په‌رتوکه‌که‌دا بهێنایه ئ �ه‌وک��ات ل �ه م��ێ��ژووى کتێبه‌که‌دا ده‌ب���ووه پرۆژه‌یه‌کى سه‌رکه‌وتوو. ئهو لێکۆڵه‌ره‌وه سهبارهت به که‌موکورتیه‌کانى دی��داره‌ک �هش وت��ى «ل�هوان�هی�ه په‌یوه‌ندى به رۆشنبیره‌کانى سه‌یدسادقه‌وه هه‌بێت ،چونکه هه‌ڵپه‌ى ئ �هوهی��ان ن �هک��ردوه ن��او و مێژووى
شاره‌که‌یان داببڕن له حه‌ساسیه‌تى حزبایه‌تى و سیاسى ،دیارده‌یه‌کى ناشرین ههیه و هه‌ر به‌ره‌یه‌ک ناچێته کار و چاالکى به‌ره‌یه‌کیتر ئ�هم�هش ق��اع�هک�هى چ��ۆڵ��ک��ردوه و ئ�ه‌ده‌ب��ى ک���وردی چ په‌یوه‌ندیه‌کى ب�ه سیاسه‌ته‌وه ههیه ،به وت�هى ئهو لێکۆڵه‌ره وه‌ل��ى دێوانه و ئه‌حمه‌دى خانى و مه‌الى جه‌زیرى چونکه
بکه له‌گه‌ڵ الوێتى (عه‌بدواڵ په‌شێو) یان (شێرکۆ بێکه‌س) ده‌قى نه‌وه‌ى ئێستا باشتره، چونکه سه‌رچاوه‌ى خوێندنى ئێستا زۆره، پێچه‌وانه‌ى ن�ه‌وه‌ک��ان��ى راب���ردو ،ب �ه‌اڵم ده‌ق کاتێک ده‌که‌وێته بازاڕه‌وه ره‌خنه‌گرمان نیه هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ بکات ،ههروهها دهبێت حکومه‌ت ن��اوهن��ده رۆشنبیریه‌کان تۆکمه بکات. چه‌تر :بۆچى ئێستا واز لهو سه‌نته‌ره ده‌هێنى که پێشتر داواتکرد؟ ـ پێویستمان به‌ئیمکانیه‌ت هه‌بوو ،ده‌سه‌اڵت ب��ۆى ن�هک��ردی��ن ،دوو گ��ۆڤ��ارم��ان ده‌رک���رد یه‌کێکیان تایبهت بوو به منداڵن ئه‌ویتریان به رۆشنبیران ،ئێمه بوینه که‌ناڵێک بۆ ب�ڵاوک��ردن�ه‌وه‌ى مه‌عریفه ،ب�ه‌داخ�هوه له‌برى ده‌ستخۆشى دوو گۆڤاره‌که و حه‌وت ملیۆن نه‌سریه‌مان راگ��ی��راوه تا کاتێکى نادیار، پرۆژه‌ى کتێبمان هه‌بوو داوامانکرد سااڵنه ( )10کتێب چاپبکه‌ین له‌برى هاوکارى
هونه‌ری مێژووی دوو هه‌زار و ( )200ساڵه ون دهبێت
یه‌که‌مه‌که‌ى کوردستار به‌رهه‌مێکى نوێ باڵوده‌کاته‌وه
له ناوچه‌ی (کۆلیک)ی سه‌ر به شارۆچکه‌ی سه‌مسوری باکوری کوردستان ،شوێنه‌وارێکی م��ێ��ژوی��ی دوو ه���ه‌زار و ( )200س���ااڵن ل �ه بهر مه‌ترسی روخ��ان��دن ،ش�هش مانگه قه‌ده‌غه ک��راوه سه‌ردانی بکرێت. ئهم شوێنه‌واره که به شێوه‌ی قه‌اڵیه ،زۆر الیه‌نی هه‌ڵوه‌شاوه و بۆ پاراستنی له سێ مانگ له‌مه‌وبه‌ر خه‌باتی تایبهت ده‌ست پێکراوه. ق�����ه‌اڵی ک���ۆن���ی ک��ۆل��ی��ک ک���ه م���ێ���ژووه‌ک���هی دهگهڕێتهوه بۆ دوو ه �ه‌زار و ( )200ساڵ پێش ئێستا ،له الی�هن پاشای (کۆماگه‌نه)وه دروست کراوه .قه‌اڵکه له الیه‌ن شارستانێتی کۆماگه‌نه، (هیتیت)( ،رۆما) و (مه‌ملوکان)هوه به‌کار هاتوه و تا ساڵی ( )926شوێنی پاراستن و شه‌ڕ بوه. ق �ه‌اڵک �ه ( )20کیلۆمتر ل �ه کۆلیک دوره و ل�ه س �هر گردێکی ( )350متری دروس��ت��ک��راوه که زۆر سه‌رنجڕاکێشه .به‌رهه‌می زۆر گرنگ له‌وێدا پله‌کانی ( )400متری که تا ناو چه‌می کۆلیک ده‌ڕوات.
ئ��اری��ان ک�هری��م ئ �هو گه‌نجه‌ى یه‌که‌مى به‌رنامه‌ى (کوردستار)بوو که به‌رنامه‌یه‌کى هونه‌رى ته‌له‌فزیۆنى (کوردسات)بوو ،ئێستا سه‌رقاڵى دوو گۆرانى نوێیه له‌گه‌ڵ کلیپێک و سیدییه‌کدا. ئ��اری��ان ک�هری��م له لێدوانێکیدا بۆ (چ�هت��ر) وتى: ده‌ستم به‌کارى سیدى کردوه و ئێستاش سه‌رقالى دوو گۆرانى ت��ازه‌م له‌گه‌ڵ کلیپێک که له تێکستى ه���ه‌ردوو شاعیر (ئ��اس��ۆ عه‌بدولله‌تیف) و (ساڵح بێچاره) وه‌رگیراوه. ئاریان ئه‌وه‌شى وت :کارێکى تریش که سیدیه‌کى ()9تراکیه که گۆرانیه‌کى نیشتمانیشى تێدایه، له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندى گهوره ناسر ڕه‌زازیدایه ،به‌اڵم جارێ باڵوم نه‌کردۆته‌وه .له‌باره‌ى خه‌رجیه‌که‌شیه‌وه وت��ى :خه‌رجى ئهم بهرههمه هونه‌رمه‌ند (مه‌زهه‌رى خ��ال��ق��ى) له‌ئه‌ستۆى گ��رت��وه ،ئ���ه‌وه‌ش دواى ئ �ه‌وه‌ى گۆێبیستى ده‌نگم بوو ،پێیوتم هه‌رکارێک که گوێی لیبگرم بزانم کارێکى کوردییه هاوکاریتده‌که‌م. به‌و هۆیهشهوه زۆر زۆر سوپاسى دهک �هم به‌ڕاستى له‌خزمه‌تى هونه‌رى کوردیدایه.
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
11
ع���وم���هر ح��هم��ه‌ڕه‌ش��ی��د س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی��ارى دیداره‌که له باره‌ى ئاستى دیداره‌که‌وه وتى: به‌پێى پێویست ئه‌وه‌ى بۆ ئهو شاعیره ده‌بوو بکرێت ( )%100نه‌مانتوانى بۆى بکه‌ین. ههروهها ئاماژه‌ى به هۆکارى هه‌ڵبژاردنى
« nویستمان گڕوتینێکی رۆشنبیری بده‌ینه‌و ه ب ه سه‌یدسادق» فۆتۆ :یوسف عه‌بدواڵ
قسه‌یان بۆ ئه‌ده‌ب کردوه بۆیه ماونه‌ته‌وه و زیندون ،دهبێت ئهم رۆشنبیرانه‌ى ئێستا له جیاتى دڵپیسى و دڵگرانى له فێستیڤاڵ و کۆڕه‌کاندا به‌هره‌ى خۆیان بخه‌نه‌ڕوو نه‌ک رکابه‌رى نائه‌ده‌بى بن.
ى راوکردنى به‌الو ه گرنگتر ه ل ه مێژووى نه‌ته‌وه‌که‌مان ئه‌وه‌شیان پێ البردین ،بڕیاره له داهاتوودا واز له سه‌نته‌ره‌که بهێنم ،زه‌مانێک وه‌سمان پاشا له هه‌ڵه‌بجه قسه‌ى له‌سه‌ر شیعر و لێکۆڵینهوه ک��ردوه ،کاکه‌حه‌مه‌ى بێلو له مه‌ریوانه‌وه و شێخ ره‌زا له کۆیه‌وه هاتوون بۆ هه‌ڵه‌بجه له گه‌نجینه‌ى ماڵى پاشا دیاریان وه‌رگرتوه ،له‌به‌رامبه‌ر بیر و راگۆڕینه‌وه‌ى ئه‌ده‌بى شێخ ره‌زا ئه‌سپیان خ �ه‌اڵت ک��ردوه به‌پێى سه‌رده‌مه‌که خزمه‌ت بووه ،به‌اڵم ئێستا گۆڕاوه ئه‌سپه‌که بووه به سه‌یاره ،ماش و برنجه‌که ب��ووه به پ��اره ،الى نوسه‌ر کتێب نوقسان بێت ،نوسه‌ریش نوقسانه له بهر ئهوه هه‌موومان پێوسیتمان به مه‌عریفه ههیه، ئهو سه‌نته‌ره‌ى باسى ده‌که‌ى له الیه‌ن لقى ()12ى پارتییه‌وه سااڵنى پێشو هاوکارى دهک���رای���ن ،ب���ه‌اڵم ب �ه ه���ۆى گ��ۆڕان��ک��ارى ل �ه ب�ه‌رپ��رس��ى ن��وێ هێشتا کێشه‌که‌مان م��اوه‌ت �هوه ،پێم باشه سه‌نته‌ره‌که س �هر به وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى بێت ،سهبارهت به‌وه‌ى من
زانا عه‌لى رۆژنامه‌نوس که خه‌ڵکى شاره‌که‌یه و خۆى به میوان ده‌زانێت به‌توڕه‌ییه‌وه گله‌یى کرد و دیداره‌که‌ى خستهژێر پرسیاره‌وه به‌وه‌ى ل�ه ش��اره‌ک�هی��ان��دا ته‌نها ی �هک ده‌م��وچ��اوى س�هی��دس��ادق��ى دی���وه و ئ�ه‌دی��ب�هک��ان��ى تریان بانگنه‌کراون و ()%90ى ئاماده‌بووان هى ده‌ره‌وه‌ن ،ئ�هوان قوربانى ده‌ستى هه‌ڵه‌بجه‌ن،
هونه‌ر و وێژه
سه‌نته‌رم بۆ به‌رژه‌وه‌ندى خۆم به‌کارهێنابێت، به ته‌کلیفى براده‌رانى سه‌نته‌ر یهک کتێبم بۆ خۆم چاپکردوه. چه‌تر :کتێبى هه‌ڵه‌بجه له ئامێزى مێژوودا بۆ به پێنچ به‌رگ چاپى ده‌که‌ى بۆ له‌برى ده‌قى نوێ کارى نوسه‌ره کۆنه‌کانت ساغ کردوه‌ته‌وه؟ ـ هه‌ڵه‌بجه له ئامێزى مێژوو ،زۆر به گرنگم زانى و به‌خه‌میه‌وه بووم ماندویکردم تا ئێستا سێ به‌رگى چاپکراوه ،دوو به‌رگى ماوه ئه‌وه‌ى له به‌رده‌ستمدایه تایبه‌ته به چیرۆک، به‌رگى سێیه‌م تایبه‌ته به مۆسیقا ،وه‌رزش و شانۆ کاتێک بینیم هه‌ڵه‌بجه ناوبانگى جیهانى ه �هی �ه ب �هڕێ��وه‌ب �ه‌رێ��ت��ى ی��ادگ��ارى ه�هڵ�ه‌ب��ج�ه ب��ڕی��اری��ان��داوه ب �ه‌رگ��ى ی�هک�هم وه‌ربگێڕێته س�هر زمانى ئینگلیزى زۆرم پێخۆش بوو هیوادارم سه‌ربگرێت ،چونکه الیه‌نى مێژوویی هه‌ڵه‌بجه بۆ وهرگ��ێ��ڕان گ��رن��گ �ه ،ن���وس���ه‌ران���ى رۆژه���ه‌اڵت���ی���ش به
هه‌ڵبژارده‌ی فۆتۆ
سه‌رجه‌م خه‌اڵته‌کان پێشتر دابه‌شکراون‌و بۆ خه‌ڵکى ده‌ره‌وه له شارى وه‌لى دێوانه‌دا وێنه‌ى شوانێکیان کردوه و ناویان ناوه په‌یکه‌رى وه‌لى دێوانه و قایمقام و به‌رپرسانى رۆشنبیریش لێى بێئاگان.
س���هی���دس���ادق ک���رد ب���ۆ دی����داره‌ک����ه و وت��ى «ویستمان گوڕوتینێکى رۆشنبیرى بدهینهوه به شاره‌که ،وه‌لى دێوانه‌ش به‌شێکى گرنگ و دانه‌بڕاوه له ئه‌ده‌بى ئهم ناوچه‌یه.
باشیانزانى ،گرنگیشه بێگانه بزانێت پێش ک��اره‌س��ات هه‌ڵه‌بجه چ��ۆن ب��ووه و چیبوه، سهبارهت به‌ده‌قى نوێ ،ناو به‌ناو به‌رهه‌مى ج��وان و ده‌ق��ى ج��وان و ن��وێ ه�هی�ه ،خۆم لهوه پاراستوه ،ده‌چم به‌ناو رۆژگاره‌کانى مێژوودا ده‌گه‌ڕێم چى وشه‌یه‌ک ته‌پوتۆز گرتبێتى کارى له‌سه‌رده‌که‌م ،گرنگه ده‌قه کۆنه‌کان زیندو بکه‌ینه‌وه. چه‌تر :بۆ تائێستا له کوردستان ده‌زگایه‌کى چ��اپ و فه‌رهه‌نگى حکومى نیه ،زیاتر تایبه‌تمه‌ندى ده‌ق له‌به‌رچاو بگرێت ،به‌ده‌ر له قازانجى مادیی و سیاسى؟ ـ بهداخهوه ئه‌ومان نیه ،جگه له ده‌زگاى چ���اپ و پ �هخ��ش��ى س������هردهم ،ک��ه چه‌ند رۆشنبیرێکى جدى و خه‌مخۆر به‌ڕێوه‌ی ده‌ب���هن ،ده‌زگاکانیتر میزاجین هه‌رچیان به‌دڵ بوو باڵوده‌که‌نه‌وه ،وهک نمونه‌یه‌ک کارمه‌ندى وه‌زاره‌ت بووم ،به‌رگى یه‌که‌مى کتێبى هه‌ڵه‌بجه‌م نوسی بڕیاربوو له‌سه‌ر ئ �ه‌رک��ى وه‌زاره‌ت چ��اپ ب��ک��رێ��ت ،لیژنه په‌سه‌ندیکرد ،ب��ه‌اڵم (ش �هم��اڵ ح�هوێ��زى) ب���هڕێ���وه‌ب���ه‌رى گشتى رۆش��ن��ب��ی��رى ئ���ه‌وه‌ى منى ره‌فزکرد کتێبى هونه‌رى راوکردنى
چاپکرد ،چونکه خ��ۆى ئه‌هلى راوک��ردن بوو ،ره‌خنه‌شم گرت و وه‌زی��رى رۆشنبیرى (فه‌له‌که‌دین کاکه‌یی) پشتگیرى کردم، به‌اڵم بێ سود بوو. پرۆفایل: حه‌کیم مه‌ال ساڵح ،به‌رپرسى سه‌نته‌رى رۆشنبیرى هه‌ڵه‌بجه ،خ��اوهن��ى چه‌ندین ب �ه‌ره �هم��ى ج���ۆراوج���ۆره ل �ه ب��واره‌ک��ان��ى وه‌رگێڕان ،ساغکردنه‌وه‌ى شیعر و چیرۆک بابه‌تى لێکۆڵینه‌وه‌ى مێژوویی ،دوو کتێبى شیعر و کۆمهڵه چیرۆک و زیندوکردنه‌وه‌ى به‌رهه‌مى شاعیران و کۆکردنه‌وه‌ى دیوانى بێسارانى ،هه‌ڵه‌بجه له ئامێزى مێژوودا به سێ به‌رگ ،زیندوکردنه‌وه‌ى رۆمانى خاناى ق��وب��ادى ،دیوانى م�ه‌ج��زوب ،م�ه‌ول�ه‌وی و ته‌قینه‌وه‌ى زم��ان ،م�ه‌ول�ه‌وى په‌خشانى ک��وردى سێ ب��ه‌رگ )45( ،لێکۆڵینهوه له‌سه‌ر پشکنینى شیعرى باڵونه‌کراوه، دیوانى مه‌هجورى ،دیوانى قانع سروه‌ى به‌ره‌به‌یان ،دیوانى یوسف به‌گى ئیمامى، زای��هڵ��هى شێخێکى دی��ک �هى راپ��ه‌ڕی��و، فه‌رهه‌نگى سانسکریتى ،یادنامه-له‌شاخ دوو به‌رهه‌م ،ئهو دره‌خته‌ى کرمى خۆى گیانى چنى –چیرۆک.
که‌الر کلتور ه جیاوازه‌کان ل ه خۆده‌گرێت
هد فۆتۆ /ئاکۆ محه‌م
هونه‌ر و وێژه
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
10
ئاماده‌کار سه‌روه‌ر سه‌عدواڵ
هه‌رچه‌ند ه هونه‌رمه‌ندى گۆرانیبێژ سابیر کورستانى ،سااڵنێکى زۆر ه خزمه‌ت ب ه هونه‌رى کوردیی ده‌کات ،به‌اڵم چه‌ند ساڵێکه به‌رهه‌مى تازه‌ى پێشکه‌ش ب ه هه‌وادارانى نه‌کردووه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا به‌ڵێنى (دانه‌بڕان)یش، ب ه گوێگرانى ده‌دات و بۆ (چه‌تر) رایده‌گه‌یه‌نێت «خۆم ب ه ماندوو نازانم و تا بشمێنم ل ه خزمه‌تى هونه‌ره‌که‌مدام». س��اب��ی��ر ک���وردس���ت���ان���ى ( )56س�����اڵ ،که م��اوه‌ى ( )40ساڵ زیاتره خزمه‌تى هونه‌رى کوردی ده‌کات و زیاتر له ( )55گۆرانی تۆمارکراوى ههیه ،خۆى به‌ماندوو نازانێت و باس لهوه ده‌کات هه‌تا بشمینێت له خزمه‌تى هونه‌ره‌که‌ى دایه .کوردستانى ،ئاماژه بهوه دهک���ات :هونه‌رم به پیرۆزترین شت زانی بۆیه هه‌ڵمبژارد ،و زۆرج��ار پێیانوتم :وه‌ر‌ه له په‌یمانگاکان بخوێنه و بڕوانامه به‌ده‌ست بهێن‌ه من نه‌مخوێندووه ،چونکه به‌الى منه‌و‌ه باشترین بڕوانامه ،بڕوانامه‌ى هونه‌ره ،چونکه من وهک��و سابیر کوردستانى ئاره‌زوویه‌کى زۆرم بۆ هونه‌ر ههبووه. هونه‌رمه‌ند سابیر ک��وردس��ت��ان��ى ،باسى له سه‌ره‌تاکانى ده‌ستپێکردنى هونه‌ره‌که‌ى کرد و ئ �ه‌وه‌ى وت :بۆ یه‌که‌مجار که خ��ۆم به ئاماده‌کردنی یادگار رئوف
حه‌کیم مه‌ال ساڵح نوسه‌رى بوارى مێژووى ئه‌ده‌ب لهم چاوپێکه‌وتنه‌ى (چه‌تر)دا وهک خۆى ده‌ڵێت بابه‌تگه‌لێکى هه‌ستیار ده‌وروژێنێت که ته‌پوتۆزاوین پێویستیان به‌ته‌کاندن ههیه و باس له‌وازهێناى ده‌کات له‌ناوه‌ندیکى روناکبیرى که نازانێ ئهو ناوه‌نده سه‌ر به حزبه یان حکومه‌ت ،ئهو ئاماژه به‌وه‌شده‌کات «وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى کتێبێکى بوارى راوکردنى به‌الوه گرنگتره ،له مێژووى نه‌ته‌وه‌که‌ى».
چه‌تر :بناغه‌ى مێژووى ئه‌ده‌بى کوردى ل ه کوێوه ده‌ست پێده‌کات ،ئایا کورد تێکست یان شاکارى ئه‌ده‌بی ههیه؟ ـ ی�هک�هم��ی��ن ش��اک��ارى ک����وردى ل �ه ساڵى ( )1920ده‌ست پێده‌کات ،له بیسته‌کاندا
که‌سایه‌تی ههفته
ته‌مه‌ن ده‌مبات به‌ره‌و پیرى ،که‌چى دڵم هێشتا منداڵه
سابیر کوردستانى :بهم نزیکانه سیدیه‌کى نوێ تۆمار ده‌که‌م که زۆربه‌ى ئاواز و هۆنراوه‌کانى هی خۆمن جه‌ماوه‌ر ناساند له شارى که‌رکوک بوو له ئاهه‌نگێکى جه‌ماوه‌ریدا ،که مه‌قامێک و ب�هس��ت��ێ��ک��م پ��ێ��ش��ک�هش��ک��رد، ده‌توانم بڵێم ئهوه ده‌روازه‌یه‌ک بوو بۆ ناساندم به خه‌ڵکى. سابیر کوردستانى جه‌ختی له ده‌ستکه‌وتى هونه‌ره‌که‌ى کرد و رایگه‌یاند :هۆکارى ه��ون �هر ب���وو ک �ه م��ن رێ���ز و خ��ۆش �ه‌وی��س��ت��ێ��ک��ى ب��ێ��پ��ای��ان��م هه‌بێت له‌ناو جه‌ماوه‌ره‌که‌مدا ئ�هم�هش ک �هم نییه ب��ۆ منى هونه‌رمه‌ند .هاوکات ،له‌گه‌ڵ ده‌س��ت��ک�هوت��ى ه��ون�هرهک�هی��دا، ک��وردس��ت��ان��ى وت���ى :راس��ت �ه، هونه‌ر ده‌ستکه‌وتى زۆرى بۆم ب���ووه ،ب���ه‌اڵم رێگریشم ب��ووه ل �ه‌وه‌ى که له کاتى الویمدا زۆرشت نه‌که‌م. سابیر کوردستانى ،له باره‌ی ئ���هو پ��اش��اگ �ه‌ردان��ی��ی �هى که ئه‌مڕۆ هونه‌ر به‌گشتى پێوه‌ى ده‌ن��اڵ��ێ��ت ،ن��ی��گ �ه‌ران��ی خ��ۆى دهرب��ڕى و ئ�ه‌وه‌ى خسته روو: سه‌رده‌مى زوو جیاواز بوو له ئێستا ،گه‌ر هونه‌رمه‌ندێک گۆرانییه‌کى بوتایه ،له‌الیه‌ن لیژنه‌و‌ه هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ هونراو‌ه و ئاواز و گۆرانییه‌که دهک��را ،ب�ه‌اڵم له ئێستادا به‌و چهشنه نییه ،ئه‌مه‌یش هونه‌رى شێواندوه. س��اب��ی��ر ه���هر ل �هم��ب��اره‌ش �هوه رون��ک��ردن �ه‌وه‌ى (ره‌ف��ی��ق حیلمى) هه‌ندێک لێکۆڵینه‌وه‌ى ئ�ه‌ده‌ب��ى له‌سه‌ر ژیانى کۆمه‌ڵێک شاعیر کرد ئهوه سه‌ره‌تابوو ،لهوه جوانتر (عه‌الدین سه‌جادی) به‌ناوى مێژووى ئه‌ده‌بى کوردى ل���ه‌ب���اره‌ى زم���ان���هوه ق �هس �هی��ک��ردوه ل �ه‌ب��اره‌ى ئه‌فسانه و شاعیره‌کانه‌وه لێکۆڵینه‌ویکردوه، ( )10ساڵێک پێشتر (سدیق بۆره‌که‌یی) که خه‌ڵکى رۆژهه‌اڵته الیه‌نى دیکۆمێنتى ده‌ستنوس له‌ناو کاکه‌ییه‌کان ده‌ستکه‌وتبوو، سه‌رجه‌م مه‌بده‌ئى ئاینى یارسانییه‌کانى تێدا باسکراوه ،دوات��ر (م��ارف خ�ه‌زن�ه‌دار) دێت، زی��ات��ر گرنگى ب�ه م��ێ��ژووى ئ���ه‌ده‌ب ده‌دات وهک زان��ی��ارى نوێتر ئ�هگ�ه‌رچ��ى ئه‌ویش که‌موکورتى تێدایه ،به‌اڵم بناغه‌یه‌که بۆ مێژووى ئه‌ده‌بى کوردى ،ئه‌وانه‌ى باسمکرد ته‌نها الیه‌نى شیعریان گرتبوو ،جگه له (حسێن عارف) لێکۆڵینه‌ى له‌سه‌ر چیرۆک ههیه ،وهک ده‌زانین ئه‌ده‌ب فراوانتره وهک ئه‌فسانه و رۆم��ان و چیرۆک و ره‌خنه و لێکۆڵینهوه . چ �هت��ر :گ���هر ب��ه‌درێ��ژای��ى ئ���هو م���اوه ئ�هو نوسه‌رانه بره‌ویان به نوسینى ئه‌ده‌ب دابێت، ئ �هی توانیومانه خ��اوهن ره‌خنه‌گر بین له
زیاتریدا ،ئه‌وه‌ى وت :ده‌زگاکانى راگه‌یاندن و کێبڕکێى حزبى زۆره ،که رۆڵى ههیه لهم پاشاگه‌ردانییه‌دا. ئ���ه‌وه‌ى ه��ون�ه‌رم�هن��د سابیر ک��وردس��ت��ان��ى له هونه‌رمه‌ندانى دیکه جیا دهکاتهوه ،ئهوهیه
که هه‌میشه هه‌وڵى داوه خه‌مى ک��ورد و ن�هت�ه‌وه‌ک�هى ل�ه زۆری��ن �هى گۆرانییه‌کانیدا بهرجهسته بکات ،هه‌ر خۆشه‌ویستى گه‌ل و نیشتمانه‌که‌ى وایلێکردوه هه‌ڵگرى نازناوى (کوردستانى) بێت.
سابیر ه �هر یهکهم هونه‌رمه‌ندیش‌ه که له رێ��گ �هى ه��ون �هرهک �هی �هوه ب���اس ل���هو کێشه کۆمه‌اڵیه‌تیانه بکات ،که کچانى کوردى پێوه ده‌ناڵێنن ،وهک (به زۆر به شوودانى ک���چ���ان) و ک��ێ��ش �هک��ان��ى ت���رى ژن����ان که
کۆمه‌ڵگه پێوه‌ى نااڵندویه‌تی. س��اب��ی��ر ک��وردس��ت��ان��ى ،ج��گ�ه ل �ه گۆرانییه نیشتمانیی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانى ئاماژه‌یش به‌و گۆرانییانه‌ى دهک��ات که باسى عه‌شق ده‌که‌ن و ده‌ڵێت :ئهگهر عه‌شق نه‌بێت ژیان نابێت ،نازانم ژیان به بێ عه‌شق دهبێت چۆن ژیانێک بێت ،بۆ نمونه کاتێک من گۆرانی (ئه‌ى کچه کوردى ج��وان)م وت که باسم له خۆشه‌ویستى کچانى کورد کردوه ،ئهگهر عه‌شقم بۆ کچانى کورد نه‌بووای‌ه هه‌ڵبه‌ت ئهم گۆرانییه‌م بۆ نه‌ده‌وترا. له‌باره‌ى بوونى به‌رهه‌مى (نوێ)وه ،هونه‌رمه‌ند کوردستانى رایگه‌یاند :به‌نیازم سیدیه‌ک ب�هم نزیکانه تۆمار بکه‌م که پێ ده‌چێت ( )8ت��راک یان زیاتر بێت ،لهو سیدیه‌مدا هه‌وڵمداوه به‌شێک له گۆرانییه کۆنه‌کانم به مۆسیقاى سه‌رده‌م تازه بکه‌مه‌وه ،چونکه ئامێرى ت��ۆم��ارک��ردن ل�ه س��ااڵن��ى راب���ردودا به‌مشێوه‌ى ئێستا نه‌بووه که ده‌یبینین. ه�هروهه��ا ،س�هرب��ارى گۆرانییه کۆنه‌کانى، سابیر کوردستانى ،وت��ی :گۆرانى ت��ازه‌ش له سیدیه‌که‌مدا تۆمارده‌که‌م که زۆربه‌یان ئاواز و هۆنراوه‌ى خۆمن ،وتیشی :هۆنراوه‌ى (ت�هم�هن و پ��ی��ر)م ن��ووس��ی��وه ،ک�ه ب��اس ل�هوه ده‌کات «ته‌مه‌ن ده‌مبات به‌ره‌و پیرى ،که‌چى دڵ هێشتا منداڵه« له کۆتایی قسه‌کانیشیدا سابیر کوردستانى ئهو هیوایه‌ى خواست که به زووترین کات سیدیه‌که‌ى ت���ه‌واو بکات و جارێکیتر به جه‌ماوه‌ره‌که‌ى ئاشنا بێته‌وه.
حه‌کیم مه‌الساڵح :وه‌زاره‌تى رۆشنبیرییه‌که‌مان هونه‌رى به‌رامبه‌ردا؟ ـ ناتوانین بڵێین ره‌خنه‌گرمان نیه ،به‌اڵم ره‌خ��ن �هگ��ره‌ک��ان��م��ان م��ی��زاج��ی��ن ل�هخ��ۆی��ان�هوه پ �ه‌الم��ارى ده‌ق ده‌ئ���ه‌ده‌ن ،ی��ان گرنگى به‌و ن��وس�ه‌ره ده‌ده‌ن خ��ۆی��ان ب�ه‌الی��ان�هوه گرنگه، ن�هک تێکسته‌که ،چه‌ند ره‌خنه‌گرێکمان ه�هی�ه وهک (دک��ت��ۆر ع��ی��زه‌دی��ن مسته‌فا ره‌س������وڵ) ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن �هوهی �هک��ى ره‌خ��ن �هی��ی له‌سه‌ر(ئه‌حمه‌دى خانى) ههیه ،خۆشبه‌ختانه له‌مدواییه‌شدا (شێرکۆ بێکه‌س) له‌ناو ()50 شاعیرى بیانى شیعره‌کانى به زمانى سویدى خه‌اڵتى وه‌رگرت ،ئه‌وه‌ش هه‌نگاوێکه ،به‌اڵم دهبێت هه‌نگاویتر به‌دوایدا بێت ،پێویستمان ب �ه خ��ان �هى وهرگ���ێ���ڕان ه �هی �ه ،پێویستمان ب�ه‌درام��ان��وس ،چیرۆکنوس و رۆماننوسى گ �ه‌وره ههیه ،من زۆر به غ �ه‌درى ده‌زان��م، جیهان ئاگاى لهوه نه‌بێت (به‌ختیار عه‌لى) چى ده‌کات و چى ده‌رده‌کات. چه‌تر :جیهان ئاگاى له به‌رهه‌مى کوردى
نیه ،بۆ ته‌نها به‌رهه‌مى بیانى وه‌رده‌گێڕینه سه‌ر کوردى به پێچه‌وانه‌که‌ى که‌مه؟ ـ ئهوه خراپه ،ئێمه به‌وشێوه‌یه ته‌نها ئه‌زمونى گه‌الن وه‌رده‌گرین ،ئ�ه‌وه‌ى خۆمان ن��اڕوات، لهم دواییه‌دا وه‌رگێڕى به‌تواناى الو (مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌یی) هه‌ندێک ده‌ق��ى (ش��ێ��رزاد و به‌ختیار) وه‌رگێڕاوه‌ته سه‌ر زمانى فارسى، ئهوه باشه ،به‌اڵم ئهوه ته‌نها بۆ فارسییه، ئایا به‌ته‌نها ئهوه به‌سده‌بێت ،پێویسته کار بکرێت ده‌قه‌کانمان بۆ زمانى ع�ه‌ره‌ب��ى و ئینگلیزى وه‌ربگێڕین ،ئه‌وه‌ش به زمانناسى باش ده‌که‌رێت. چ�هت��ر :س��ااڵن�ه ک��ۆڕى ئ�ه‌ده‌ب��ى و زان��ی��ارى له ناوخۆ و ده‌ره‌وه بۆ ئاشانابوونى زمان و ئه‌ده‌بى ک��وردى سازده‌کرێت ،بۆچى ئهو کۆبونه‌وانه بێ ئه‌نجامن؟ ـ لێره‌دا رێتپێگرتم ،بهداخهوه شتێک ههیه دهبێت نه‌یشارمه‌وه ،کۆڕى زانیارى کوردى ده‌س���ه‌اڵت���ى ح���زب ب �هس �هری��دا زاڵ����ه ،چه‌ند
تارا جاف:
ئه‌ندامێکیان ههیه فڕیان بهسهر زمانه‌وه نیه، به‌اڵم چونکه مامه‌حه‌مه‌یی بۆ به‌رپرسێکیان دهک �هن کردویانه به ئه‌ندامى ک��ۆڕ و به ئاره‌زوى خۆى کارده‌کات ،دهبێت کار بکرێت بۆ ئه‌وه‌ى ده‌سه‌اڵتى حزب نه‌مێنێ پاشان ئێمه کرمانجى ژورو و جاف و فه‌یلیمان ههیه، دهبێت پسپۆڕى ئهم له‌هجانه کۆبکرێنه‌وه له کۆڕى زانیارى کاربکه‌ن ،هه‌رکه‌سه‌و قسه له‌سه‌ر له‌هجه‌ى خۆى بکات ،بۆیه کۆڕى زانیارى زۆر له‌وه‌گه‌وره‌تره خه‌ڵکانێکى حزبى الفى پێوه لێبده‌ن ،ب�ه‌اڵم بهداخهوه ئه‌مڕۆ واى لێهاتووه حزب ناهێڵێت ئێمه تیره‌که‌مان نیشانه بپێکێت. چه‌تر :تاچه‌ند رازیت له گهنجه نوسه‌ره‌کان، ئایا له‌چاو نه‌وه‌ى پێشخۆیان توانیویانه ده‌قى نوێ به‌رهه‌م بێنن؟ ـ گ�هن��ج�هک��ان زۆر ج��ێ��گ�هى دڵخۆشین، ئهو الوان �هى ئێستا ته‌مه‌نیان ( )18ساڵه شیعر ی��ان چ��ی��رۆک ده‌ن��وس��ن ب����ه‌راوردى
هه‌واڵی
به هونه‌ره‌که‌ى هاوکارى بۆ
په‌یمانگای شانۆى جیهانی له هه‌ولێر ده‌کرێته‌وه
دووه‌مین فێستیڤاڵى کلتورى گه‌الن بهڕێوه ده‌چێت
لێقه‌وماوانى (وان) کۆده‌کاته‌وه تارا جاف هونه‌رمه‌ندى میوزیک ژه‌نى خه‌ڵکى باشورى کوردستان ،ک ه خاوه‌نى ناوبانگێکى زۆر ه له واڵتاندا و به‌هۆى ده‌ست و په‌نجه‌ى ره‌نگینى بۆ زۆرێک ل ه واڵتان بانگهێشتکراوه، ل ه ئێستاشدا ،سه‌رقاڵى خۆ ئاماده‌کردن ه بۆ چه‌ند کۆنسێرتێک ل ه شارى ماردینى باکورى کوردستان و تورکیا ل ه لێدوانێکیشیدا رایده‌گه‌یه‌نێت «کۆنسێرته‌کانى بۆ کۆکردنه‌وه‌ى هاوکارى بۆ لێقه‌وماوانى بومه‌له‌رزه‌که‌ى وان ته‌رخانده‌کات». تارا وهک یهکهم که‌س که ئامێرى (چه‌نگ)ى له میوزیکى کوردیدا ژنه بهکارهێناوه ،ئێستاش یهکهم ک���ورده ک���ه‌وا ل �هس �هر ئ��ام��ێ��ری چ�هن��گ کار دهک��ات ،ئهو زۆرب�هى زۆرى ئامێره ژێداره‌کانم
تاقیکردوه‌ته‌وه و چه‌نگى سۆمه‌رى و ناوچه‌ى میزۆپۆتامیا که دهگهڕێتهوه ب ۆ پێش ()5000 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر کاریگه‌رى زۆرى هه‌بوو له‌وه‌ى ئامێرى چه‌نگ هه‌ڵبژێرێت .ئهم میوزیسیان‌ه کورده که دانیشتوى واڵتى به‌ریتانیای‌ه له‌زۆربه‌ى زۆرى فێستیڤاڵه میوزیکیه جیهانیه‌کان له به‌ریتانیا و واڵتانى ترى ئه‌وروپا به ته‌نیا ،یان له‌گه‌ڵ ژه‌نیارانى ترى کورد و بیانیش به‌شداریم کردوه. ت��ارا جاف له چوارچێوهی ئهو کۆنسێرتانه‌ى که بڕیاره ()3ى ئهم مانگه له شارى ماردینى باکورى کوردستان دواتریش ل ه شاره‌کانى تورکیا س��ازی بکات ،وهک هه‌ڵوێستێکى نه‌ته‌وه‌یى و م��رۆی��ى ،بڕیاریدا داه��ات��ى کۆنسێرته‌کانى ب��ۆ ک��ۆک��ردن �ه‌وه‌ى ه��اوک��ارى ب��ۆ لێقه‌وماوانى ئهو بومه‌له‌رزه‌یه‌ى پارێزگاى (وان)ى باکورى کوردستان ته‌رخان بکات ،ئهو هونه‌رمه‌ند‌ه له لێدوانێکیشیدا ئاماژه بهوه ده‌کات که پێویسته هونه‌رمه‌ندان ئێستا خاوه‌ن هه‌ڵوێست بن. ئهم کۆنێسرته که ل ه ناوه‌ندى هونه‌رى ئه‌تاتورک ساز دهکرێت ،نرخى بلیتى کۆنسێرته‌که‌ش ()15 لیره‌ى تورکیه.
به‌منزیکان‌ه وه‌فدێکی سه‌ندیکای هونه‌رمه‌ندانی کوردستان سه‌ردانی واڵتی فه‌ڕه‌نسا ده‌کات ،به مه‌به‌ستی کردنه‌وه‌ی لقى په‌یمانگای شانۆى جیهانی ( )I.T.Iله هه‌ولێر. ه��ی��وا س��وع��اد ،س �ه‌رۆک��ی لقى ه �ه‌ول��ێ��رى سه‌ندیکای هونه‌رمه‌ندانی کوردستان رایگه‌یاند :دوای ()3س��اڵ له ه �ه‌وڵ و کۆششى ب���ه‌رده‌وام له ئاینده‌یه‌کی نزیکدا وه‌فدێکی سه‌ندیکای هونه‌رمه‌ندانی کوردستان سه‌ردانی واڵت��ی ف�هڕهن��س��ا دهک���ات ،به‌مه‌به‌ستی ت��اوت��وێ��ک��ردن و به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی پرسى کردنه‌وه‌ی په‌یمانگای شانۆى جیهانی له پارێزگاى هه‌ولێر. وتیشى :له‌سه‌ر بانگهێشتی فه‌رمی سکرتێرى گشتی ( )I.T.Iله کۆتایى مانگی تشرینی دووه‌مدا ،وه‌فده‌ک‌ه که نوێنه‌ری شاره‌کانی کوردستانی تێدایه ،سه‌ردانی فه‌ڕه‌نسا ده‌کات به مه‌به‌ستی به‌جێگه‌یاندنی پرسى کردنه‌وه‌ی لقى ئهو په‌یمانگای‌ه له کوردستان ،که ماوه‌ی ()3ساڵه لقى هه‌ولێرى سه‌ندیکای هونه‌رمه‌ندانی کوردستان هه‌وڵى بۆ ده‌دا. ( )I.T.Iپه‌یمانگایه‌کی جیهانی شانۆیى به‌ناوبانگه‌و له زۆربه‌ی واڵتانی دنیا لقى ههیه.
ێ به بهشداری ( )21تیپی هونه‌ریی سه‌ما و هه‌ڵپه‌ڕک که پێنج تیپیان کوردیه ،ل ه ( )16واڵتی جیاوازه‌و‌ه دووه‌مین ڤیستیڤاڵ کلتوری گه‌الن ل ه که‌الر ده‌ستى به نمایشه‌کانى کرد. فێستیڤاڵه‌که‌دا ک �ه ژم��اره‌ی �هک��ى زۆر خه‌ڵکى کوردستان و میوانانى بیانى ئاماده‌یبوون ،ل ه کاتژمێر ()2ی پاشنیوه‌ڕى رۆژى ( )10/29تیپه‌کان ل ه نێو شه‌قامی شاری یاری که‌الر ده‌ستیان به نمایشکرد، پاشان به‌ره‌و قه‌اڵى شێروانه به‌ڕێکه‌وتن و تا کاتژمێر ()8ى سه‌رله ئێوار‌ه نمایش ه هونه‌ریه‌کان به‌رده‌وام بوو بڕیاریشه فێستیڤاڵه‌ک ه تا ( )11/3بخایه‌نێت ،ل ه رۆژانی داهاتوودا ل ه کفری و خانه‌قین و ناحیه‌ی رزگاری و هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید و پاشانیش به‌ره‌و شارى سلێمانى بگوازرێته‌وه. ڤێستیڤاڵی کلتوری گه‌الن بۆ یه‌که‌مجار له ساڵی ( )2010له‌سه‌ر ئاستى پاریزگاى سلێمانى و ل ه شارى که‌الر ده‌ستى پێکرد.
دۆسیه
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
12
دۆس��ی �هى ئ�هم��ج��اره‌ى (چ��هت��ر) س �ه‌ب��اره‌ت ب�����ه ب�����وم�����ه‌ل�����ه‌رزه (زه‌م���ی���ن ل���ه‌رزه)ی���ه ج��واڵن��ه‌وه‌ى زه‌وی��ی �ه ل�ه ئه‌نجامى فشارى چینه‌کانى زه‌وى ،به‌تایبه‌ت ل �ه ئ�هن��ج��ام��ى ف��ش��ارى هێزه‌کانى ژێ��ره‌وه‌ى زه‌وى په‌یدا دهبێت ،لهم دۆسیه‌یه‌دا ئاماره‌کانى رودان���ى و قوربانییه‌کانى له جیهان به‌تایبه‌ت له شارى (وان)ى باکورى کوردستان و ئ��ام��اده‌ک��اری��ی �هک��ان��ى ه�ه‌رێ��م��ى کوردستان بۆ ئه‌گه‌رى ئهو روداوه له هه‌رێم ده‌خرێته‌ڕوو.
ئاماده‌کردنی عه‌لی فه‌تاح
ت��ا رۆژى ش�هم��م�ه ()2011/10/28 ژم��اره‌ى قوربانییه‌کان له ش��ارى وان و ده‌وروب������ه‌رى ب��ۆ ( )582ک��ۆچ��ک��رد و ( )4185بریندار به‌رزبۆته‌وه ،به‌رده‌وامیش ژماره‌که له به‌رزبوونه‌وه‌دایه ب��وم�ه‌ل�ه‌رزه (زه‌م��ی��ن ل���ه‌رزه) ج��واڵن�ه‌وه‌ى زه‌وییه له ئه‌نجامى فشارى چینه‌کانى زه‌وى ،به‌تایبه‌ت له ئه‌نجامى فشارى هێزه‌کانى ژێ��ره‌وه‌ى زه‌وى په‌یدا دهبێت، یان به‌هۆى دروست بوونى فشار به‌هۆى بورکانه‌کانه‌وه بومه‌له‌رزه ڕوو ده‌دات. ب��وم �ه‌ل �ه‌رزه ب �هه��ێ��زه‌ک �هى ش���ارى وان��ى ب��اک��ورى ک��وردس��ت��ان ک �ه ل �ه ب���ه‌روارى ( )2011/10/23روی����دا و ژم���اره‌ى ق��ورب��ان��ی��ی �هک��ان��ى ت���ا ئ��ێ��س��ت��ا روو له ه �هڵ��ک��ش��ان �ه ،ب �هش��ێ��وهی �هک��ى گشتى کۆمه‌ڵگه‌ى ک��وردى توشى نیگه‌رانى ک��رد ،له الیه‌کى ت��رهوه ،هه‌مووانى به ئاگاهێنا ل �ه‌وه‌ى که زان��ی��ارى وردم��ان هه‌بێت له‌سه‌ر بومه‌له‌رزه و له‌هه‌مانکاتدا بپرسین ئایا حکومه‌ت ئاماده‌کارییه‌کانى چین بۆ روبه‌ڕووبونه‌وه‌ى ئهو دیارده‌یه؟ ئایا کوردستان چۆن و به چ شێوه‌یه‌ک ئ �هک �هوێ��ت �ه س���هر ه��ێ��ڵ��ى ب��وم��ه‌ل��ه‌رزه؟ رێکه‌وتى ( )2011/10/23بومه‌له‌رزه (زه‌مین له‌رزه)یه‌کى به‌هێز که گوڕه‌که‌ى ( )7.2پله‌ى رێخته‌ر بوو ،شارى وانى باکورى کوردستانى ه�ه‌ژان��د ،به پێى دوا راپ��ۆرت��ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى رووداوه کتوپڕه‌کانى تورکیا ،تا رۆژى شه‌ممه ( )2011/10/28ژماره‌ى قوربانییه‌کان ب��ۆ ( )582ک��ۆچ��ک��رد و ()4158 بریندار به‌رزبۆته‌وه ،به‌رده‌وامیش ژماره‌ى قوربانییه‌کانى ئهو زه‌مین له‌رزه‌یه له به‌رزبوونه‌وه‌دایه و زۆرێکیان که‌وتونه‌ته ژێ��ر بینا داڕم��اوه‌ک��ان �هوه ،حکومه‌تى ت��ورک��ی��اش ب��ڕی��اری��دا ب��ۆ ی���ادى ()88 ساڵه‌ى (یادى کۆمار) هیچ ئاهه‌نگ و یادکردنه‌وه‌یه‌ک رێکنه‌خات. تایبهت ب�هم باسه د.پێشه‌وا محه‌مه‌د پسپۆڕ له‌بوارى جیۆفیزیا له زانکۆى سلێمانى ب��ۆ (چ���هت���ر) دوا و وت��ى: ک��وردس��ت��ان ن��اوچ �هی �هک��ى ن���اس���راوه و دهک �هوێ��ت �ه س �هر پلێتى ع �ه‌ره‌ب��ى و له ته‌مه‌نى جیۆلۆجیى ک��ۆن��دا ،له‌نێوان پلێتى ع�ه‌ره‌ب��ى و ئێرانیدا ده‌ریایه‌کى گ �ه‌وره ههبووه پێى وت��راوه (تیشک)، ئهم ده‌ریایه به‌ره‌به‌ره داخرا له ئه‌نجامدا پێکدادان رووی��دا و شاخى زاگ��رۆس و ت��ۆرۆس دروس��ت ب��وو ،لێره‌شدا شوێنى به‌یه‌کگه‌یشتنى پلێته نیشتوه‌کانى ژێر زه‌وی���ه ،ن��اوچ�هى کوردستان نزیکه له هێڵى زه‌مینله‌رزه‌ى (ئه‌لف) که درێژ دهبێتهوه بۆ خ��ۆرئ��اواى مه‌غریب و تا دێته ناو به‌شه‌کانى باشورى ئه‌وروپا بۆ شاخه‌کانى تۆرۆس و زاگرۆس و دێته خ��واره‌وه بۆ ئه‌فغانستان و پاکستان تا ده‌گاته به‌شه‌کانى خۆرئاواى ع�ه‌ره‌ب، ئهم هێڵى زه‌مینله‌رزه‌یه هێڵێکى چاالکه له‌ڕووى له‌رینه‌وه‌وه ،کوردستان هه‌ندێک شوێنى زۆر نزیکه لهو زه‌مینله‌رزه‌یه‌وه
ل ه هه‌رێمى کوردستان هیچ ئاماده‌کارییه‌ک بۆ رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌ى بومه‌له‌رز ه نییه
له سه‌ده‌ى رابردوودا ()792.335
که‌س
به‌هۆى بومه‌له‌رزه‌وه گیانیان له دهستداوه وهک ناوچه‌کانى (پێنجوێن ،شاخه‌کانى قه‌ندیل ،وان ،هه‌کارى) ئهمانه هه‌موویان زۆر نزیکن له هێڵى زه‌مینله‌رزه‌وه. له درێ��ژه‌ى قسه‌کانیدا د.پێشه‌وا وتى: به‌هۆى ک��ران�ه‌وه‌ى دهری��اى ناوه‌ڕاسته‌وه ب���ه ب��������ه‌رده‌وام س���ااڵن���ه ب���ه‌ب���ڕى سێ سانتیم مه‌تر ،ئ�هم ک��ران�هوهی�ه په‌ستان ده‌خاته ژێر چینه به‌رزه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ،ئهم په‌ستانانه کۆده‌بێته‌وه به‌درێژایى چه‌ند ساڵێک ده‌رده‌که‌وێت ب �هش��ێ��وه‌ى شکاندنى چ�هن��د ب�ه‌ردێ��ک له توێکڵه‌کانى زه‌وى ئ�هم ناوچه‌یه‌ى تێیدا ده‌ژی����ن ،له‌ئه‌نجامى ئ �هم ج��ۆره شکاندنانه‌دا زه‌مینله‌رزه ده‌رده‌که‌وێت له هه‌رێمى کوردستاندا ،به‌اڵم هه‌ریه‌ک له‌پارێزگاکانى (سلێمانى ،هه‌ولێر و دهۆک) نزیک نین له‌هێڵى (ئه‌لف)هوه و مه‌ترسى زه‌مینله‌رزه‌ى به‌هێزمان نیه، ئهگهر حاڵه‌تێکیش هه‌بێت له‌نێوان (4،5 بۆ )6پله‌ى رێخته‌ر دهبێت و ئهمانه به زه‌مینله‌رزه‌ى به‌هێز ئه‌ژمار ناکرێن، مه‌گه‌ر له‌کاتێکدا به ( )10کیلۆ مه‌تر له قواڵیى ژێر زه‌ویدا بێت. له‌باره‌ى پێشبینى رودان��ى بومه‌له‌رزه‌وه د.پ��ێ��ش�ه‌وا ده‌ڵ��ێ��ت :هیچ شتێکى وه‌ه��ا نیه ،به‌اڵم دهکرێت چه‌ند دیارده‌یه‌ک ده‌ستنیشان بکرێت ،ل �هوان �ه گۆڕانى ه�هڵ��س��وک�هوت��ى ه�هن��دێ��ک گیانله‌به‌ر که بزانێت زه‌مینله‌رزه نزیک بۆته‌وه، ج��ی��اواز له‌مه تۆمارکردنى هه‌ندێک زه‌مینله‌رزه و دوات��ر دهبێت پێش بینى زه‌مینله‌رزه‌یه‌کى به‌هێز بکه‌یت ،وهک ئه‌وه‌ى یابان پێش بینى کرد و خه‌ڵکێکى زۆر له (تسۆنامى) گیانیان له‌ده‌ستدا، به‌اڵم له‌واڵتانى جیهانى ئه‌وانه‌ى ترسیان ل�ه زه‌م��ی��ن��ل�ه‌رزه ههیه هه‌ندێکى بیرى قوڵ هه‌ڵده‌که‌نن ،له‌ناویدا ئامێرى زۆر گرنگ داده‌ن��ێ��ت ب���ه‌رده‌وام بۆ ئاگادار بوون له‌ئاستى ئهو جواڵنه ،له‌به‌ر ئهوه ده‌ڵ��ێ��م ب�هه��ی��چ ش��ێ��وهی �هک ن��ات��وان��رێ��ت پێش بینى ت�ه‌واوى کاتێک بکرێت بۆ ڕوودانى زه‌مینله‌رزه له‌هه‌ر واڵتێکدا. ئهو شاره‌زایه‌ى بوارى جیۆ فیزیا ده‌ڵێت: ئه‌رکى حکومهته ئاماده‌کارى بکات بۆ ڕوودانى زه‌مینله‌رزه و پاراستنى هاواڵتیان له رێگه‌ى به‌رگرى م�ه‌ده‌ن��ى ،پێویسته ئ��ام��اده‌ک��ارى ت �ه‌واو بکرێت بۆ هه‌موو کاره‌ساتێکى سروشتى ،بۆنمونه ئهگهر خوا نه‌کرده سلێمانى زه‌مینله‌رزه‌یه‌ک له کاتژمێر()12ى ش�هو لێى ب��دات و سه‌رما و باراناوى بێت و چه‌ندین خانو ب��ڕوخ��ێ��ن��ێ��ت ،وهک ح��ک��وم �هت چه‌ند خێمه‌ى ههیه و ئاماده‌کاری کردوه بۆ ئهو خه‌ڵکه‌ى رووب �ه‌ڕوى وه‌ها کارێک دهبێتهوه ،چه‌ند ته‌ن ده‌رمانى ههیه بۆ ئهو که‌سانه‌ى بریندار ده‌بن و پێش ئه‌وه‌ى هاوکاریه‌کانى ده‌ره‌وه بگاته ده‌ستت تۆ ئه‌مانه‌ت ههیه ،له‌الیه‌کى ت��رهوه نابێت بهبێ خه‌ماڵندن هیچ بینا و خانویه‌ک بکرێت که مه‌ترسى زه‌مینله‌رزه ههیه لهو شوێنه‌دا ،پێوه‌رى جیهانى ههیه بۆ ئهم کارانه و حکومه‌ت پێت راده‌گه‌یه‌نێت بیناکه‌ت چه‌ند قات به‌رز بێت و له چه‌ند پایه‌پێکدێت و چۆن و چه‌ند شیشى تیا به‌کار ده‌هێنیت و..هتد ،تازه خه‌ریکى دروست کردنى ده‌زگاکى زه‌مینله‌رزه‌ن له کوردستاندا ،به‌اڵم هیچ بنه‌مایه‌کى زه‌م��ی��ن��ل�ه‌رزه ب���ه‌دى ن��اک��رێ��ت و ئهگهر حاڵه‌تێکى وه‌ه��ا هه‌بێت ،کاره‌ساتێکى گه‌وره‌ى زۆر مرۆى روو ده‌دات.
بومه‌له‌رزه (زه‌مین له‌رزه) له سه‌د ساڵى رابردوودا
ل �ه س��هد س��اڵ��ى راب�����ردوودا به‌هێزترین ب���وم���ه‌ل���ه‌رزه ل��ه ش��ی��ل��ى روی������داوه ،که گوڕه‌که‌ى ( )9،5پله‌ى رێخته‌ر بووه له سه‌ده‌ى رابردوودا ( )792335که‌س به‌هۆى بومه‌له‌رزه‌وه گیانیان له دهستداوه ل �ه م����اوه‌ى ( )100س��اڵ��ى راب�����ردوودا بومه‌له‌رزه (زه‌مین له‌رزه) چه‌ندین جار ناوچه جیاجیاکانى جیهانى هه‌ژاندووه و به هه‌زاران قوربانى لێکه‌وتۆته‌وه ،جگه له زیانى م��اددى گ �ه‌وره لهو ناوچانه، ساڵى ( )1906زنجیره بومه‌له‌رزه‌یه‌کى
n
به‌رپرسانی حکومه‌تی تورکیا به‌پێی پێویست به‌ده‌م زیان لێکه‌وتوانی بومه‌له‌رزه‌که‌ی وانه‌وه نه‌چون
ب �هه��ێ��ز س����ان ف��ران��س��ی��س��ک��ۆى واڵت���ه یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکاى هه‌ژاند ،ک ه تیایدا یهک ده‌قیقه‌ى خایاندوه و زیاتر له ( )300000که‌س بوونه‌ته قوربانى به هۆى رمانى بیناکان و که‌وتنه‌وه‌ى ئاگره‌وه ،له ساڵى ()1923دا له تۆکیۆى
به سه‌دان که‌س بوونه قوربانى ،هه‌ر له ساڵى ()1980دا زنجیره بومه‌له‌رزه‌یه‌ک شارى (االصنام)ى خۆرئاواى جه‌زائیرى گرته‌وه ،یه‌که‌میان به گ��وڕى ()3.7 پله‌ى رێخته‌ر و دووه‌میان به گۆڕى ()7 پله‌ى رێخته‌ر ،که تیایدا ()30000
تا رۆژى شه‌مم ه ()2011/10/28 ژم����اره‌ى ق��ورب��ان��ی��ی�هک��ان ل � ه ش���ارى وان و ده‌وروب����ه‌رى ب��ۆ ( )582کۆچکرد و ( )4185بریندار به‌رزبۆته‌وه ،به‌رده‌وامیش ژماره‌که له به‌رزبوونه‌وه‌دایه پایته‌ختى یابان بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز رویدا و ( )142هه‌زار که‌س تیایدا بوون ه قوربانى ،له ساڵى ()1931دا به گوڕى ( )5.5پله‌ى رێخته‌ر ،زه‌مین له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز که‌نارى ده‌ریاى له باکورى بریتانیا گرته‌وه ،به‌اڵم قوربانى که‌مى لێکه‌وته‌وه، ساڵى ( )1948بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز رۆژه �ه‌اڵت��ى دهری��اى سین و رۆژئ��اواى یابانى گ��رت �هوه ،ک�ه تیایدا ()3770 که‌س بوونه قوربانى ،له ساڵى ()1950دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز ویالیه‌تى (ئه‌سام) ى ب��اک��وورى خ��ۆره�ه‌اڵت��ى هیندستانى گرته‌وه که ( )9پله‌ى رێخته‌رى تۆمار کرد و ژماره‌ى قوربانییه‌کانى نه‌زانراوه، له ساڵى ()1954یشدا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک ش��ارى (االص��ن��ام)ى جه‌زائیرى گرته‌وه و ب����ووه ه����ۆى گ��ی��ان ل���ه ده‌س��ت��دان��ى ( )1857ک��هس ،ل�ه ساڵى ()1960 دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز واڵتى شیلى گرته‌وه و گوڕه‌که‌ى ( )9.5پله‌ى رێخته‌ر ب��وو ،به ه���ه‌زاران قوربانى لێکه‌وته‌وه، ج��ێ��گ�هى ئ��ام��اژه‌ی �ه ئ �هم �ه به‌هێزترین بومه‌له‌رزه بووه له سه‌ده‌ى رابردوودا ،له ساڵى ()1976دا بومه‌له‌رزه‌کى به‌هێز ش��ارى (تانگشان)ى سینى گ��رت�هوه و ( )500هه‌زار که‌س بونه قوربانى ،له ساڵى ()1980دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز باشورى ئیتاڵیاى گرته‌وه و تیایدا
که‌س بوونه قوربانى و گه‌وره‌ترین به‌شى شاره‌که وێ��ران بوو ،له ساڵى ()1985 دا ب��وم�ه‌ل�ه‌رزه‌ی�هک��ى به‌هێز پایته‌ختى مه‌کسیکى ه �ه‌ژان��د ،ک�ه ()10000 قوربانى لێکه‌وته‌وه و ژماره‌یه‌کى زۆریش بیناى وێرانکرد ،له ساڵى ()1988دا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک به گ��وڕى ( )6پله‌ى رێخته‌ر باکورى خۆرئاواى ئه‌رمینیاى وێ���ران ک���رد ،ک �ه ت��ی��ای��دا ()25000 که‌س بوونه قوربانى ،له ساڵى ()1989 دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز کالیفۆڕنیاى گرته‌وه ،که تیایدا ( )68که‌س بوونه قوربانى و زیانى ( )7ح �هوت ملیۆن دۆالرى لهو واڵته‌دا ،له ساڵى ()1990 دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز بووه هۆى گیان له ده‌ستدانى زیاتر له ( )40هه‌زار که‌س له باکورى ئێران ،له ساڵى ()1992 بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز که گوڕه‌که‌ى ( )5.8پ��ل�هى رێ��خ��ت�هر ب���وو ،ب��اش��ورى خ��ۆرئ��اواى قاهیره‌ى پایته‌ختى میسرى گرته‌وه ،که تیایدا ( )390قوربانى و زیاتر له ( )3000بریندارى لێکه‌وته‌وه، له ساڵى ()1993دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز باشوورى خ��ۆرئ��اواى هندستانى گ���رت���هوه ،ک���ه ب����ووه ه���ۆى گ��ی��ان له ده‌ستدانى ( )22000ک�هس ،له ساڵى ()1994دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز له کۆڵۆمبیا روویدا ،که تیایدا ()1000
که‌س بوونه قوربانى ،له ساڵى ()1995 دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز شارى کوبى یابانى گرته‌وه ،ئهم بومه‌له‌رزه‌یه بووه ه���ۆى گ��ی��ان ل �ه ده‌س��ت��دان��ى ()6430 ک�����هس ،ه����هر ل���ه س���اڵ���ى ()1995 دا ب��وم �ه‌ل �ه‌رزه‌ی �هک��ى ت��ر رۆژه��ه‌اڵت��ى ن��اوه‌ڕاس��ت��ى گ��رت �هوه ،ک�ه ناوچه‌کانى عه‌قه‌به و که‌ناره گه‌شتوگوزاریه‌کانى میسر و ئه‌رده‌ن و ئیسرائیل و سعودیه‌ى عه‌ره‌بى و لوبنان و سوریا و قوبروسى گرته‌وه ،جارێکیتر له ساڵى ()1995 دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز به گوڕى ( )7پله‌ى رێخته‌ر جه‌زیره‌ى ساخالینى روسیاى گرته‌وه ،که ب��ووه هۆى گیان له ده‌ستدانى ( )1989که‌س ،له ساڵى ()1997دا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک به گوڕى ( )5.5پله‌ى رێخته‌ر باکوورى خۆرئاواى ئ��ێ��ران��ى ه �ه‌ژان��د و ( )1000قوربانى ل��ێ��ک �هوت �هوه ،پ���اش ( )3س��ێ مانگ بومه‌له‌رزه‌یه‌کى تر رۆژهه‌اڵتى ئێرانى گرته‌وه و ( )1560قوربانى لێکه‌وته‌وه، له ساڵى ()1998دا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک له ئه‌فغانستان رویدا ،که بووه هۆى گیان له ده‌ستدانى ( )4000که‌س ،هه‌ر له هه‌مان ساڵدا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک باشوورى خۆرهه‌اڵتى تورکیاى گرته‌وه ،که بووه هۆى گیان له ده‌ستدانى ( )144که‌س، پ���اش ه �ه‌ف��ت �هی �هک ب��وم �ه‌ل �ه‌رزه‌ی �هک��ى تر ب��ووه ه��ۆى بریندار بوونى زیاتر له ( )1000که‌س ،هه‌ر له ساڵى ()1998 دا زیاتر له ( )1000که‌س له که‌نارى ب��اک��وورى خ��ۆر ئ���اواى (کینیا) بونه قوربانى به‌هۆى دابه‌زین و رۆچونى زه‌وى بۆ خوار ئاستى ده‌ریا ،له ساڵى ()1999 دا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک له شارى ئه‌رمینیه‌ى کۆلۆمبیا نزیکه‌ى ( )1000قوربانى لێکه‌وته‌وه ،هه‌ر له ساڵى ()1999دا دوو بومه‌له‌رزه باکوورى هندستانیان هه‌ژاند، ک �ه ت��ی��ای��دا زی��ات��ر ل �ه ( )100ک�هس بوونه قوربانى ،ه �هر له هه‌مان ساڵدا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز به گوڕى ()6.8 بۆ ( )7پله‌ى رێخته‌ر باکوورى تورکیاى هه‌ژاند به هۆیهوه ده‌یان هه‌زار هاواڵتى ب��وون �ه ق��ورب��ان��ى ،ل �ه س��اڵ��ى ()1999 دا زۆرترین رێ��ژه‌ى بومه‌له‌رزه روی��داوه، هه‌ر لهو ساڵه‌دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز ناوچه‌یه‌کى نزیک له ئه‌سیناى پایته‌ختى یۆنانى گرته‌وه به گوڕى ( )5.9پله‌ى رێ��خ��ت�هر ،ئ �هم ب��وم�ه‌ل�ه‌رزه‌ی�ه ب��ووه هۆى گیان له ده‌ستدانى ( )49ک �هس ،هه‌ر له ساڵى ( )1999بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به‌هێز به گ��وڕى ( )7.8پله‌ى رێخته‌ر واڵتى تایوانى گرته‌وه ،جگه له بریندار بوونى ه���ه‌زاران ه��اواڵت��ى گیان ل�ه ده‌ستدانى ( )1500که‌سى ل��ێ��ک�هوت�هوه ،ه �هر له ساڵى ()1999دا بومه‌له‌رزه‌یه‌کى به هێز
جارێکیتر واڵت��ى تورکیاى گرته‌وه ،به گ��وڕى ( )9نۆ پله‌ى رێخته‌ر که بووه هۆى گیان له ده‌ستدانى زیاتر له ()450 که‌س ،هه‌ر لهو ساڵه‌دا بومه‌له‌رزه‌یه‌ک ب�ه گ��وڕى ( )5.8پله‌ى رێخته‌ر خۆر ئاواى واڵتى جه‌زائیرى گرته‌وه ،که بووه هۆى گیان له ده‌ستدانى ( )28که‌س و برینداربوونى ( )175که‌س.
ئایا پێشبینى بومه‌له‌رزه دهکرێت؟
ب�����هه�����ۆى پ���ێ���ش���ک���هوت���ن���ى ئ���ام���ێ���ره ئه‌لکترۆنییه‌کان و گه‌شه‌ى به‌رچاوى ته‌کنه‌لۆژیا ،له ئێستادا پێشبینى کردنى رودان����ى ب��وم �ه‌ل �ه‌رزه ک��ارێ��ک��ى ئه‌سته‌م نییه ،ل �هو ب��اره‌ی �هوه (جیسى ل��وران��س) زان��اى فیزیا و جیۆلۆجى و توێژه‌ر له زان��ک��ۆى (س��ت��ان��ف��ۆرد) دواى چه‌ندین توێژینه‌وه توانیوێتى ئامێرێکى نوێ دروس���ت ب��ک��ات ،ک�ه پێشبینى رودان��ى بومه‌له‌رزه ده‌کات ،له هه‌مانکاتدا شوێنى رودانیشى دیاریده‌کات ،جیسى ئه‌وه‌شى ئاشکراکردووه ،که دروستکردنى ئهو ئامێره ئاسانه و نرخه‌که‌شى به جۆرێکه که هه‌موو که‌س ده‌توانێت به‌کاریبهێنێت، جیسى له راگه‌یه‌نراوێکدا ده‌ڵێت «له ئێستا به دواوه ده‌توانرێت زۆرترین که‌س گیانى پ��ارێ��زراوب��ێ��ت ل�ه کاتى رودان��ى بومه‌له‌رزه‌دا» ئهم ئامێره ده‌توانێت هه‌ست به جیاوازى جوڵه‌ى زه‌وى بکات له نێوان رودانى بومه‌له‌رزه و جوڵه‌ى زه‌وى به‌هۆى رودانى کاره‌ساتى سروشتیه‌وه. ل�ه هه‌مانکاتدا کۆمپانیاى ئه‌پڵ له راگه‌یه‌ندراوێکدا باس لهوه ده‌کات که مۆبایلى (ئایفۆن )5له داهاتوویه‌کى ن��زی��ک��دا ب �ه کۆمه‌ڵێک تایبه‌تمه‌ندى ن��ه‌ب��ی��ن��راوه‌وه دهک��هوێ��ت��ه ب��ازاڕه‌ک��ان��ى جیهانه‌وه و دهبێته هۆى سه‌رسوڕمانى به‌کارهێنه‌رانى ،له به‌رنامه نوێکانیدا تایبهت به واڵتى یابان تایبه‌تمه‌ندیه‌کى ت��ێ��دای �ه ک��ه راس��ت��ه‌وخ��ۆ ب�هک��اره��ێ��ن�هر ده‌به‌ستێه‌وه به ده‌زگ��ا په‌یوه‌ندیداره‌کانى ئهو واڵته‌وه بۆ ئاگادار کردنه‌وه‌ى پێش وه‌خ��ت له ئه‌گه‌رى روودان��ى بومه‌له‌رزه، تایبهت به هه‌مان به‌رنامه به‌ڕێوه‌به‌رى ئه‌ندازیارى به‌رنامه‌کانى ئایفۆن چه‌ند زانیارییه‌کى س�هرهت��ای��ى راگ�هی��ان��د که له رێگه‌ى کورته نامه‌ى ئینته‌رنێته‌وه راس��ت �ه‌وخ��ۆ ب �هک��اره��ێ��ن �ه‌ران��ى ئ��اگ��ادار دهکاتهوه له مه‌ترسى رودانى بومه‌له‌رزه. سه‌رچاوه‌کان: ماڵپه‌ڕى کبریتى میسرى ماڵپه‌ڕى خه‌ندان شاره‌زوور پۆست لێدوان :ئاراس عوسمان
نه‌وشیروان مسته‌فا پاش دیداره‌کانى هیچ لێدوانێکى رۆژنامه‌وانى نادات
گۆڕان :رهنگه شتێکى زۆر گرنگ نه‌بێت که بۆ راگه‌یاندنه‌کان باسى بکات به‌دواداچوون عه‌لى فه‌تاح مه‌جید
له کۆتایى مانگى ئه‌یلولى ئه‌مساڵدا ،مه‌سعود بارزانى ،سه‌ردانى نه‌وشیروان مسته‌فاى کرد، ئهم ماوه‌یه‌ى دواییش چه‌ند به‌رپرسێکى عێراقى سه‌ردانى ناوبراویان کرد، به‌اڵم له‌دواى هیچ یهک لهم کۆبونه‌وانه نه‌وشیروان مسته‌فا ناوه‌رۆکى کۆبوونه‌وه‌کانى بۆ راى گشتى ئاشکرا نه‌کردووه. رۆژى ی �هک شه‌ممه ()2011/10/16 حه‌سه‌ن عه‌له‌وى سه‌رۆکى لیستى عێراقیه‌ى سپى سه‌ردانى مه‌کۆى سه‌ره‌کى بزوتنه‌وه‌ى گ��ۆڕان��ى ک���رد ،ل �ه دی��دارێ��ک��ی��دا ل�هگ�هڵ نه‌وشیروان مسته‌فاى رێکخه‌رى بزوتنه‌وه‌ى گ���ۆڕان پێشهاته سیاسیه‌کانى عێراقیان ت��اوت��وێ ک���رد ،دواى دی���داره‌ک���ه ح�هس�هن ع�ه‌ل�ه‌وى ل�ه لێدوانێکیدا رایگه‌یاند :که کاتى ئهوه هاتووه کورد ده‌وڵه‌تى سه‌ربه‌خۆى خ��ۆى رابگه‌یه‌نێت ،ئ�هم لێدوانه پێشتریش له‌الیه‌ن حه‌سه‌ن عه‌له‌ویه‌وه له بۆنه‌ى تردا ئ��ام��اژه‌ى پێکرابوو ،ه�هم��ان رۆژ حه‌سه‌ن عه‌له‌وى رایگه‌یاند :نه‌ته‌وه‌ى کورد پێویستى ب�ه هه‌ڵمه‌تى بانگه‌شه ههیه ب��ۆ پ��رۆژه‌ى داهاتوویان ،که بریتییه له پرۆژه‌ى دهوڵهت، هه‌ر بۆیه ئێستا داوا له کورد دهک�هم که بانگه‌شه بکات بۆ ئهو پرۆژه‌یه ،بۆ ئه‌وه‌ى ک��ورد ل�ه بزوتنه‌وه‌یه‌کى شۆڕشگێڕانه‌وه
بگۆڕێت بۆ بزوتنه‌وه‌یه‌کى سه‌ربه‌خۆ خواز، ل�هو لێدوانه‌دا حه‌سه‌ن عه‌له‌وى وت��ى :زۆر خۆشحاڵ بووم بهم دیداره‌م له‌گه‌ڵ نه‌وشیروان مسته‌فا و هه‌ر دوو المان گفتوگۆمان کرد له ب��اره‌ى چه‌مکى یه‌کێتى گه‌لى کورد و یه‌کێتى بزوتنهوه کوردییه‌کان ،چونکه بهبێ بوونى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى ناتوانرێت ده‌وڵه‌تى نه‌ته‌وه‌یى دابمه‌زرێت. جێگاى ئاماژه‌یه ئهمه یه‌که‌مجاره سه‌رۆکى یه‌کێک له لیسته عه‌ره‌بیه‌کانى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق به‌و شێوه‌یه باس له ده‌وڵه‌تى ن�هت�هوهی��ى ب��ۆ ک���ورد ب��ک��ات ،ت�هن��ان�هت له راب���ردودا س�ه‌رک��رده کورده‌کانیش لێدوانى لهو جۆره‌یان نه‌داوه ،پاش ئهم دیداره‌ش پێش نیوه‌ڕۆى رۆژى شه‌ممه ()2011/10/22 عادل عه‌بدولمه‌هدى سهرکرده له ئه‌نجومه‌نى ب��ااڵى ئیسالمى عێراق و جێگرى پێشوى س����ه‌رۆک ک��ۆم��ارى ع��ێ��راق ل �ه م�هک��ۆى سه‌ره‌کى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان له شارى سلێمانى ل �هگ �هڵ ن �ه‌وش��ی��روان مسته‌فا ک��ۆب��ووه‌وه، پاش کۆبونه‌وه‌که عادل عه‌بدولمه‌هدى له لێدوانێکیدا رایگه‌یاند :کێشه‌ى سه‌ره‌کى له عێراقدا نه‌بوونى متمانه‌یه له نێوان کوتله سیاسیه‌کانى عێراق ،هه‌ر ئه‌مه‌ش هۆکارى قوڵبونه‌وه‌ى گرفته‌کانه ،بۆیه عێراق له ئێستادا پێویستى به دووب��اره بنیاتنانه‌وه‌ى متمانه ههیه ،ئه‌وه‌ى جێگه‌ى پرسیاره پاش ئ��هم دی���داران���ه ن �ه‌وش��ی��روان مسته‌فا هیچ لێدوانێکى رۆژنامه‌وانى ن��ادات و زانیاریه ورده‌ک��ان��ى ن��او ئ �هو کۆبونه‌وانه ب�ه نهێنى ده‌مێننه‌وه. رۆژى شه‌ممه ( )2011/10/29کاوه حه‌سه‌ن نوێنه‌رى به‌شى په‌یوه‌ندییه‌کانى بزوتنه‌وه‌ى
به‌دواداچوون ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
13
« nسروشتی نه‌وشیروان مسته‌فا وای ه که‌م لێدوان ده‌دات»؟ گۆڕان له هۆڵه‌ندا ،باسى له سه‌ردانه‌که‌ى هه‌فته‌ى پێشووى کرد بۆ میسر ،کاوه حه‌سه‌ن له لێدوانه‌که‌یدا ده‌ڵێت :له‌گه‌ڵ هه‌ر یهک له د.عه‌بدولجه‌لیل مسته‌فا رێکخه‌رى گشتى (الجمعیه الوگنیه للتغییر) به سه‌رکردایه‌تى د.م��ح �هم �هد ب���ه‌رادع���ى ،ئ �ه‌ح��م �هد خ�هی��رى ئه‌ندامى دامه‌زرێنه‌رى حزبى نوێ (المصرى ال��دی��م��ق��راگ��ى) ،ع��ی��س��ام ش��ێ��خ�ه ئ�هن��دام��ى ده‌سته‌ى سه‌رکردایه‌تى (حزب الوفد) ،خالد عه‌بدولحه‌مید ئه‌ندامى دامه‌زرێنه‌رى (حزب التحالف الشعبى االشتراکى) کۆبونه‌وه‌مان ئ��هن��ج��ام��دا ،ک����اوه ح���هس���هن ل���ه درێ����ژه‌ى لێدوانه‌که‌یدا وتى :مه‌به‌ست لهم کۆبونه‌وان ه دامه‌زراندنى په‌یوه‌ندى بوو له نێوان بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان و الیه‌نه‌کانى به‌هارى عه‌ره‌بى ،له‌گه‌ڵ ئاگادار کردنه‌وه‌یان ل ه ره‌وشى سیاسى هه‌رێمى کوردستان و پێشێلکردنى مافه‌کانى مرۆڤ له‌الیه‌ن یه‌کێتى و پارتییه‌وه ،ب ه تایبهت ل ه خۆپیشاندانه‌کانى (17ى شوبات) و رۆژانى دوای���ى ،ئ �هو ب�ه‌رپ��رس�هى ب��زوت��ن�ه‌وه‌ى گ��ۆڕان
ئ��ام��اژه‌ى ب���ه‌وه‌دا که الیه‌نه‌کانى به‌هارى عه‌ره‌بى پشتیوانى له بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان و هه‌وڵه‌کانى دهک�هن له دیموکراتیزه‌کردنى سیستمى سیاسى هه‌رێمى کوردستان. ت��ای��ب �هت ب���هم ت�����ه‌وه‌ره ی��وس��ف م��ح�هم�هد لێپرسراوى ژوورى لێکۆڵینه‌وه‌ى ستراتیژى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بۆ (چه‌تر) رایگه‌یاند: بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان یه‌کێکه له هێزه سیاسیه س �هرهک��ی��ی �هک��ان ل �ه ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان و ل �ه ع��ێ��راق��دا ،ب��ۆی�ه شتێکى سروشتیه که بزوتنه‌وه‌ى گ��ۆڕان له ئاستى هه‌رێمى کوردستان و عێراق و ناوچه‌که‌ش په‌یوه‌ندى هه‌بێت له‌گه‌ڵ هێز و الیهنه سیاسیه‌کاندا به تایبه‌تى ئ�هو هێز و الیه‌نانه‌ى دۆستى ک���وردن ،ج��گ�ه‌ل�ه‌وه‌ش ب��زوت��ن �ه‌وه‌ى گ��ۆڕان سه‌ر مه‌شق بوو له هێنانه کایه‌ى جموجوڵ و گ��ۆڕان��ک��ارى ل �ه ن���اوچ���هک���هدا ،وهک ده‌زان����ن ش��ۆڕش �هک��ان��ى ب��هه��ارى ع �ه‌ره‌ب��ى له‌سه‌ره‌تاى ئهم ساڵه‌وه سه‌ریان هه‌ڵدا ،به‌اڵم ده‌نگدانى پڕ خرۆشى ج �هم��اوه‌رى گ��ۆڕان
دام �ه‌زران��دن��ى ده‌وڵ �هت��ى ن �هت �هوهی��ی یوسف محه‌مه‌د وتى :ده‌وڵه‌تى نه‌ته‌وه‌یى به‌رمه‌بناى دامه‌زراندنى هێزى نیشتمانى و دام و ده‌زگاى نیشتمانییه ،هه‌ر کاتێک دام و ده‌زگاکانى ه �ه‌رێ��م��ى ک���وردس���ت���ان ت��وان��ی��ان ده‌زگ����اى نیشتمانى بن و له جیاتى به‌رژه‌وه‌ندى حزبى کار بۆ به‌رژه‌وه‌ندى نیشتمانى بکهن ئهو کاته ده‌وڵه‌تى نه‌ته‌وه‌یى که خه‌ونى زۆربه‌ى زۆرى خه‌ڵکى کوردستانه نزیکتر و ته‌حقیق کراوتر له هه‌ڵبژاردنه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستان دهبێت ،بۆیه ئێمه پێمان وایه هه‌نگاونان به‌ره‌و و ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى ع��ێ��راق که‌وته کیانێکى جیاواز له‌وه‌ى که ئێستا له هه‌رێمى پێش شۆڕشه‌کانى به‌هارى عه‌ره‌بى ،بۆیه کوردستان ههیه ،پشت ده‌به‌ستێت به‌وه‌ى که ل�ه ئێستادا ب��زوت��ن�ه‌وه‌ى گ���ۆڕان سه‌رقاڵى تا چه‌نده له هه‌رێمى کوردستان سیاسه‌تێکى رێکخستنى ئهو په‌یوه‌ندیانه‌یه له‌سه‌ر بنه‌ماى نیشتمانى و دام و ده‌زگاى نیشتمانى و هێزى به‌رژه‌وه‌ندیه بااڵکانى خه‌ڵکى کوردستان و چه‌کدار و ئاسایشى نیشتمانى ههیه.. داخوازیه گشتیه‌کانى خه‌ڵک. تایبهت بهم ت�ه‌وه‌ره سه‌رنوسه‌رى رۆژنامه‌ى دواتر پرسیمان بۆچى نه‌وشیروان مسته‌فا ئاوێنه پێیوایه شتێکى سروشتییه بزوتنه‌وه‌ى پ����اش ئ����هم دی����داران����ه ه��ی��چ ل��ێ��دوان��ێ��ک��ى گ��ۆڕان ئاستى په‌یوه‌ندییه‌کانى به‌رفراوان رۆژنامه‌وانى نادات له‌باره‌ى گفتوگۆکانه‌وه؟ بکات ،به‌شێک لهو په‌یوه‌ندییانه‌ش په‌یوه‌ندى له وه‌اڵمدا یوسف محه‌مه‌د وتى :ئهم دیدارانه به‌وه‌وه ههیه زۆربه‌ى سه‌رکرده‌کانى گۆڕان له ئاستێکى سه‌ره‌تاییدان ،رهنگه شتێکى تێکۆشه‌رى دێرینن و ل�ه‌راب��ردووه‌وه زۆربه‌ى گرنگى ئهو تۆ نه‌بێت که نه‌وشیروان مسته‌فا ئ �هو که‌سایه‌تییانه‌یان ن��اس��ی��وه .ل �ه‌ب��اره‌ى بۆ راگه‌یاندنه‌کان باسى بکات ،ئه‌وه‌ى به‌الى که‌مى لێدوانه‌کانى نه‌وشیروان مسته‌فاوه، ئێمهوه گرنگه ده‌رنجامى ئهم په‌یوه‌ندیانه‌یه شوان محه‌مه‌د بۆ (چه‌تر) وتى :سروشتى بۆ داهاتوو ک ه هیوامانه داخوازیه بااڵکانى نه‌وشیروان هه‌روایه که‌م لێدوان ده‌دات جارجار خه‌ڵکى کوردستان لهم جۆره په‌یوه‌ندیانه‌وه له که‌ناڵه‌که‌ى خۆیانه‌وه ی��ان رۆژن��ام�هى بێنه دى و هه‌ر کاتێکیش گه‌یشته ده‌ره‌نجام شه‌رقولئه‌وسه‌ته‌وه ده‌رده‌که‌وێت ئهمه شتێکى به دڵنیاییهوه بۆ راى گشتى راده‌گه‌یه‌نرێت .باش نییه ،پێویسته لێدوان بۆ که‌ناڵه‌کانى له‌سه‌ر وته‌که‌ى حه‌سه‌ن عه‌له‌وى له باره‌ى تریش بدات.
ته‌نها نۆ هاواڵتى ( )209.200دۆالریان الى بانکى وه‌رکایه
یان نادیاره ئهو هاواڵتیانه‌ى پاره‌یان لهو بانکه‌یه داهاتووى پاره‌که ئاماده‌کار چه‌تر
بانکه‌کاندا ،به‌پێى زانیارییه‌کانى (چه‌تر) سه‌یر رووى لهم بانک ه ک��ردووه ،په‌یوه‌ندى له ئێستادا زیاتر له ( )500که‌س گرفتى ب� ه ب�هش��دارب��وان��ى بانکه‌که‌و‌ه دهک��رێ��ت و دارای��ی��ان ل �هگ �هڵ ئ �هم ب��ان��ک�هدا ه�هی� ه و پێیان ده‌ڵێن به چه‌ند له‌پار‌ه دانراوه‌که‌ت دڵنیانین ل ه داهاتووى پاره‌کانیان ،به‌شێکى ده‌رده‌چیت؟ یه‌کێک ل ه به‌رشداربووه‌کان زۆر لهم هاواڵتى و کۆمپانیایان ه پاره‌کانیان باس لهوه ده‌کات ک ه ب ه به‌شداربوویه‌ک ل ه به‌شى (جارى) بانکه‌ک ه داناوه ،به‌پێى وت����راوه ،ئ �هگ �هر ب �ه ( )5000دۆالر ل ه یاساى بانکه‌کان به‌شى (جارى) مانگان ه ( )20000دۆالره دانراوه‌که‌ت ده‌رده‌چیت پ��اره‌ى سود لهو هاواڵتى و کۆمپانیایان ه ئ�ه‌وا بۆت ده‌گێڕمه‌وه ،ئهو به‌شداربوه‌ش وه‌رده‌گ��رێ��ت ،چونک ه ئ�هم به‌ش ه ب��ه‌رده‌وام ئهمه به دیارده‌یه‌کى مه‌ترسیدارى نائاسایى
بانکى وه‌رک��ا س�هر ب ه بانکى مه‌رکه‌زى حکومه‌تى ن��اوهن��دى ع��ێ��راق�ه و لقى ل ه پارێزگاکانى ع��ێ��راق��دا ک��ردۆت��هوه ،لقى سلێمانى ئهو بانکه ماوه‌ى زیاتر ل ه دوو ساڵ ه کێشه‌یه‌کى گه‌وره‌ى له‌گه‌ڵ ئهو هاواڵتى و کۆمپانیایان ه هه‌ی ه ک ه پاره‌یان لهم بانک ه دان���اوه و ئ �هو ه��اواڵت��ی��ان�هش ل� ه ئێستادا باس لهوه ده‌که‌ن که داهاتووى پاره‌کانیان نادیاره و ل ه رێگه‌ى نوسراوێکه‌و‌ه داوا ل ه په‌رله‌مانى کوردستان ده‌که‌ن پشتگیرى ل ه داواکه‌یان و به دواداچوون بۆ کێشه‌که‌یان بکات ،لهم به‌دواداچونه‌ى (چه‌تر)دا ناوى ( )9له به‌شداربوانى ئ�هم بانکه و بڕى پاره‌کانیان باڵو ده‌که‌ینه‌وه ،گرفتى ئهم به‌شداربوان ه له‌وه‌دای ه ک ه له ئێستادا ئهو بانک ه هیچ وه‌اڵمێکیان ناداته‌و‌ه و ته‌نها پێیان ده‌ڵێن پاره نییه ،ئهمه ل ه کاتێکدای ه که تا ئێستا ئهم بانک ه و به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌ى ل �ه‌الی �هن ب�هش��دارب��وان��ی�هوه پ��اره دێته سه‌ر ه�ه‌ره‌س (ئیفالس) بوونى بانکه‌که‌یان ب ه حسابه‌که‌یان و پاره‌شى لێده‌ڕوات ،ئێستا فه‌رمى رانه‌گه‌یاندووه ،شاره‌زایانیش باس ئهو هاواڵتیانه‌ى پاره‌کانیان له‌به‌شى جارى لهوه ده‌که‌ن ،که ئهم جۆره بانکانه کاتێک بانکه‌ک ه دان��اوه ناتوانن هیچ پاره‌یه‌کى م��ۆڵ��هت وه‌رده‌گ������رن م�ه‌ب��ل�ه‌غ��ێ��ک��ى زۆر لێڕابکێشن و به‌پێى یاساى بانکه‌که‌ش (پاره‌ی دڵنیایى)یان له‌الیه‌ن حکومهتهوه ب���ه‌رده‌وام پ��اره له مه‌بله‌غه دان��راوه‌ک�هی��ان لێوه‌ر ده‌گیرێت ،وه‌رگرتنى ئهم بڕه پاره‌ی ه ک �هم دهک���ات و پاره‌کانیان ب���هرهو ت �ه‌واو ب��ۆ دڵنیایى (ت�ه‌ئ��م��ی��ن)ه ب �ه‌رام��ب �هر به‌و بوون ده‌ڕوات بێ ئه‌وه‌ى سودى لێوه‌ربگرن، هاواڵتیانه‌ى که توشى کێشه ده‌بن له‌گه‌ڵ به‌پێى زانیارییه‌کان له ئێستادا دیارده‌یه‌کى
و م �ه‌ب��ل �ه‌غ��ى ( )2000دۆالرى ل �هو بانک ه دان���اوه ،کۆمپانیاى چل چه‌شم ه به‌شداربویه‌کى تر‌ه و مه‌بله‌غى ()33000 دۆالرى ل� ه بانکى وه‌رک���ا دان����اوه ،ک��اوه عه‌بدول باقى به‌شداربوویه‌کى ترى بانکى وه‌رکایه و مه‌بله‌غى ( )12800دۆالرى ل ه بانکه‌ک ه دان��اوه ،هیوا جه‌مال ئهو ره‌حیم به‌شداربویه‌کى تر‌ه و مه‌بله‌غى ()5000 دۆالرى الى بانکى وه‌رک��ای �ه ،جه‌مال
هه‌رکه‌سێک بچێت ئێستاش پاره‌ی لێ
و ژم���اره‌ى به‌شداربوانى ئ�هم بانک ه زۆر ل�هو ن��اوه ئاماژه پێدراوان ه زی��ات��ره ،کۆى پاره‌ى ئهم نۆ به‌شداربوو‌ه ده‌کات ه مه‌بله‌غى ( )209200دۆالر. تایبهت بهم به‌دواداچونه سه‌الم محه‌مه‌د یه‌کێک ل �هو که‌سانه‌ى ک� ه پ���اره‌ى لهو بانک ه دان��اوه بهم شێوه‌ی ه بۆمان دوا :ل ه هه‌موو دنیادا سیستمی با نکى
وه‌رده‌گیرێت بۆ دانان له بانق ،به‌اڵم ئهگهر دواتر داوای وه‌رگرتنه‌وه‌ی بکات ده‌ڵێن پاره‌مان نییه وه‌سف ده‌کات. ن��او و مه‌بله‌غى پ��اره‌ى دان���راوى ( )9ل ه به‌شداربوانى ئهو بانک ه بهم شێوه‌ی ه «سه‌الم م��ح�هم�هد م��ح�هم�هد ب �هش��دارب��ووی �هک � ه و مه‌بله‌غى ( )23000دۆالرى لهو بانک ه داناوه ،زه‌ید محه‌مه‌د فایه‌ق به‌شداربوویه‌کى ترى بانکى وه‌رکایه و مه‌بله‌غى ()22000 دۆالرى لهو بانک ه دان��اوه ،سه‌یوان یوسف عه‌لى به‌شداربویه‌کى ترى بانکى وه‌رکای ه
ئ �ه‌وره‌ح��ی��م رۆس��ت �هم به‌شداربویه‌کى تر‌ه و مه‌بله‌غى ( )10000دۆالرى الى بانکى وه‌رکایه ،رێکه‌وت محه‌مه‌د قادر به‌شداربویه‌کى تر‌ه و مه‌بله‌غى ()1400 دۆالرى الى بانکى وه‌رکایه ،له‌یال حسێن عه‌لى به‌شداربویه‌کى ترى بانکه‌که‌ی ه و مه‌بله‌غى ( )100000دۆالرى الى بانکى وه‌رکایه« ئهم نۆ که‌س ه به‌شێکى که‌مى ئه‌وانه‌ن ک ه پاره‌یان الى ئهم بانک ه داناوه
هه‌ی ه ئ��ێ��م �هش ک����ۆم����هڵ���� ه خه‌ڵکانێک حسابمان ک��ردهوه له بانکی وه‌رک�����ا ب �هش��ێ��ک��م��ان پ���اره‌م���ان ک��ردۆت � ه حسابى (ج��اری)ی �هوه ،وات �ه هه‌رکاتێک بمانه‌وێت ئ �هو پ��اره‌ی�ه رابکێشین ،ب�ه‌اڵم پ��اش ئ���هوهی چ�هن��د ج��ارێ��ک چ��وی��ن بۆ بانقه‌ک ه داوای پاره‌مان کرد بهبێ هیچ ه��ۆک��ارێ��ک ده‌ی���ان���ووت پ��اره‌م��ان النیه،
هیچ هۆکارێکی باوه‌ڕپێکراویشیان نیی ه و ئێمه‌ش شکاتمان کردووه ،کێشه‌که‌مان گه‌یاندۆته په‌رله‌مانی کوردستان و ئێستا چ��اوه‌ڕێ��ی وه‌اڵم���ی پ�ه‌رل�هم��ان��ی��ن ،ب �ه‌اڵم هیچ رۆشناییه‌ک ب��ه‌دی ناکه‌ین لهو بابه‌ته‌دا ،چونک ه تا ئێستا حکومه‌ت هیچ لێپێچینه‌وه‌ی نه‌کردووه«. ل ه درێژه‌ى وته‌کانیدا ئهو هاواڵتیی ه وتى: ئهوه ماوه‌ی دوو ساڵ ه ئهو کێشه‌یه‌مان هه‌ی ه هه‌رکه‌سێک بچێت ئێستاش پ��اره‌ی لێ وه‌رده‌گیرێت بۆ دانان ل ه بانق ،به‌اڵم ئهگهر دوات��ر داوای وه‌رگرتنه‌وه‌ی بکات ده‌ڵێن پاره‌مان نییه ،ئێم ه سه‌ردانی په‌رله‌مانمان ک������ردووه و ن��وس��راوی��ش��م��ان ئ��اراس��ت �هی س �ه‌رۆک��ی پ �ه‌رل �هم��ان ک����ردووه ئێم ه نۆ که‌سین ئهو داوایه‌مان به‌رزکردۆته‌وه ،به‌اڵم ژماره‌ک ه زۆر لهوه زیاتره و ئێمه هه‌موو به‌ڵگه‌یه‌کیشمان ه�هی� ه ب��ۆ سه‌لماندنی داواکه‌مان ،سه‌ره‌تای کردنه‌وه‌ی بانکه‌ک ه سجلێکیان دانا که ل ه بانکی مه‌رکه‌زی به‌غداوه هاتبوون بۆ تۆمارکردنی ناو و زانیاریه‌کانی ئێم ه لهو کاته‌دا ئه‌وه‌نده‌ی م��ن ئ��اگ��ادارب��م نزیکه‌ی ( )500که‌س حسابیان کردبوه‌وه بڕیاربوو به‌پێی ریزبه‌ندی پاره‌یان بۆبێت و دابه‌شی بکهن ،په‌یوه‌ندیان ب � ه ه�هن��دێ��ک ک �هس �هوه ک�����ردووه ،ب �ه‌اڵم په‌یوه‌نیان به ئێمهوه نه‌کردووه ،گه‌نده‌ڵیه‌ک ه گه‌یشتۆته ئهو ئاسته‌ی که پاره به پاره ده‌فرۆشرێته‌وه ،که‌سانێک په‌یدابوون ده‌ڵێن ب ه بڕێک پاره وه‌ری ده‌گرینه‌وه.
لهم گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
زانیاری پزیشکی په‌تاى هه‌اڵمه‌ت د .هیوا مه‌حمود ئهم نه‌خۆشیه دوو جۆرى ههیه یه‌که‌میان( :کۆلۆنکۆب) پێى ده‌وترێت واتا سه‌رما بوونى ئاسایى ڤایرۆسیه ،به‌اڵم ئه‌نفلۆنزایى نییه ،دووه‌میان( :ئه‌نفلۆنزاییه) که ئه‌مه‌یان زۆرتر باوه ئه‌ویش دوو جۆره ( )nbههیه که به‌تایبه‌ت
چ���هن���د ج��ۆرێ��ک��ى گه‌رمى له‌ش واته ته‌ڕبوونى له‌ش ههروهها به‌رگرى ته‌واو ت��ووش��ى م����رۆڤ ده‌ب��ێ��ت و تریش ههیه تایبهت به ئاژه‌ڵ واته تووشى ئاژه‌ڵ دهبێت و دهبێت له له‌شدا پاشان دهبێته هه‌وکردنى به‌رگرى Aواته هه‌ندێک جۆرى ئهو ڤایرۆسه لهم دواییدا دروست بووه .ئینۆگلۆبین دوو تا سێ رۆژ نابێته به‌کتریایى یاخود بۆ ماوه‌ى حه‌وت رۆژ درێژه ئه‌کێشێت نیشانیه‌کى ترى هه‌وکردنى به‌شى خواره‌وه‌ى کۆئه‌ندامى هه‌ناسه داده‌به‌زێت هۆکارى گواستنه‌وه‌ى ئهو ڤایرۆسه بۆ مرۆڤ: ئهم نه‌خۆشیه له رێگه‌ى هه‌ناسه ده‌گوێزرێته‌وه هه‌ندێک بۆ ناو بۆرى هه‌وا نهخۆشیهکه قورس ده‌کات ئهوکاته که‌س هه‌ڵگرى ئهو ڤایرۆسه‌ن له قوڕگدا ،به‌اڵم چاالک پێویستى به تیمایه‌تیک واته دژه ژیانى ڤایرۆسه‌که‌یه، نیه تا پله‌ى گه‌رمى که‌سه‌که ئه‌گونجێ بۆ ئهو ڤایرۆسه به‌اڵم ئهم نیشانانه له منداڵدا قورستره ئه‌وانه‌ى له خوار وهک کۆمه‌ڵه‌ى گه‌رمى ناوپۆشى قوڕگ و لوت که سێ ساڵه‌وه‌ن ههروهها له جۆرى تووش بوونى ئه‌نفلۆنزادا ئینۆگلۆبین Aو IGAپێى ده‌وترێت هه‌رکات ئه‌مجۆر ه�هم��وو نیشانه‌کانى ب �ه‌وج��ۆره‌ن ته‌نیا ئ���ازارى گیانى چاره‌سه‌ر: به‌رگریه که‌م بووه ئهو ڤایرۆسه چاالک دهبێت و باشترین له‌گه‌ڵدایه واته ئازاره‌کانى ماسولکه. گ�هر له‌شى مرۆڤه‌ک‌ه به‌توانابێت هیچ عیالجێکیش کات بۆ ئهم ڤایرۆسه کاتى سه‌رمایه که باڵو دهبێتهوه. وه‌رنه‌گرێت ئه‌وا له‌ماوه‌ى دوو تا سێ رۆژ زاڵ دهبێت نیشانه‌کانى ئهم نه‌خۆشیه :سه‌رتاکه‌ى به پژمه و به خۆپاراستن: ته‌ڕبوونى لوت ده‌س��ت پێده‌کات دوات��ر کۆمه‌ڵه‌ى پله‌ى ئهم ڤایرۆسه ده‌توانێت بۆ ماوه‌یه‌ک بژى بۆ خۆپاراستنى به‌سه‌ریدا و چاکده‌بێته‌و‌ه و له حاڵه‌تى خراپبوون گه‌ر
ئهو که‌سه‌ى که تووش بووه له خه‌ڵک دوو بکه‌وێته‌و‌ه کاتى پژمین و قسه‌کردن ه�ه‌وڵ ب��دات رێگه بگرێت ل�ه ب�ڵاوب��وون �ه‌وه‌ى ئ �هو پ���رۆژه‌ى ده‌م و ل��وت��ى ،چونکه ئهو ڤایرۆسه ده‌توانێت له کاتێکى که‌مدا بژى چه‌ند ده‌قیقه‌یه‌ک دوات���ر ل�هن��او ئه‌چێت و پێویسته خ��ۆ له گۆڕانى جه‌وى بگرین ئهو خوارده‌مه‌نیانه‌ى ڤیتامین C تێدایه بخورێت ،چونکه ئهوه دژى ڤایرۆسه‌که‌یه ههروهها خۆپاراستن له سه‌رما.
پێویستى به چاره‌سه‌ر هه‌بوو پێویسته خواردنى میوه‌کان بخوات به‌تایبه‌ت ئهو میوانه‌ى ڤیتامین Cزۆره که به‌رگرى ئه‌کات له دژى نهخۆشیهکه .ههروهها ئهو خواردن و خواردنه‌وه‌نه‌ى وزه‌ى گه‌رمى ئه‌به‌خشێت‌ه له‌ش وهک چا قاو‌ه نسکێنه ههروهها ماده کانزایه‌کان ده‌رمانیش ئهگهر پێویستى کرد ته‌نها ئهو ده‌رمانه پێویسته که پله‌ى گه‌رمى له‌ش دائه‌به‌زێنێت وهک پاراسیتۆل و ئه‌وه‌ى به‌کتریایى له‌گه‌ڵ بێت وهک هه‌وکردن به‌شى سه‌ره‌وه‌ى بۆرى هه‌ناسه ئهوکاته دهبێت ده‌رمانى دژه به‌کتریایى بۆ به‌کار بهێنن ئهگهر نهخۆشیهکه ده رۆژ زیاتر بخایه‌نێت پێویسته بۆ الى پزیشک ببردرێت. ئاماده‌کار :دیمه‌ن عوسمان
کراوه
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
14
ئاماده‌کار
سازان تۆفیق پاش کوژرانی قه‌زافی دوا دیمه‌نه‌که‌نی کۆتایی ژیانی پرسیاری زۆری الی میدیا و رێکخراو ه جیهانیه‌کان دروستکرد و رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ ده‌ڵێت: ئهگهر قه‌زافی ببرایه‌ت ه دادگا زۆر نهێنی ئاشکرا ده‌بوو، چاودێرێکی سیاسیش پێیوای ه ئهوهی ل ه لیبیا رویدا جیاوازبوو ل ه به‌هاری گه‌الن. پاش ( )42ساڵ ل ه حوکمکردن دواج��ار رژێ��م��ی لیبیا ب��ه ک��وش��ت��ن��ی ق �ه‌زاف��ی کۆتایی ه��ات و ش��ێ��وازی کوژرانیشی ب��ووه جێی سه‌رنجی میدیا و رێکخراوه جیهانیه‌کانی مافی مرۆڤ و نیشانه‌ی پرسیاریشی ل�هس�هر داه��ات��ووی لیبیا و شۆڕشگێران و په‌یڕه‌وکردنی بنه‌ماکانی دیموکراسیه‌ت لهو واڵته دانا و رێکخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تیش ل� ه راپۆرتێکدا ک ه پاش کوژرانی قه‌زافی باڵویکرده‌و‌ه ئاماژه‌ی بهوه داوه که پێویست ه لێکۆڵینهوه لهو رووداوه له‌الیه‌ن رێکخراوه جیهانیه‌کان و دادگ��ای ب��ااڵی تاوانی نێوده‌وڵه‌تیه‌و‌ه ی���ان ه���هر الی �هن��ێ��ک��ی س���هر ب��� ه ن��هت��هوه یه‌کگرتووه‌کان ئه‌نجام بدرێت. ک��ل�اودی����ۆ ک����ۆردۆن����ی ،ب���هڕێ���وه‌ب���هری رێ���ک���خ���راوی ل��ێ��ب��وردن��ی ن��ێ��وده‌وڵ��هت��ی رایگه‌یاندوه :کوشتنی قه‌زافی به‌و شێوه‌ی ه و به مه‌به‌ست تاوانی جه‌نگ ه و پێویست ه تاوانبارانی بدرێنه دادگ��ا و ئه‌نجومونی کاتیش پابه‌ندبێت ب ه پێوه‌ره نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و دابینکردنی دادپه‌روه‌ری.
هیومان رایتس وۆچ:
ئهگهر قه‌زافی ببرایه‌ت ه دادگا زۆر نهێنی ئاشکرا ده‌بوو
ناوبراو جه‌ختی له‌وه‌شکردوه‌ته‌وه پێویست ه سیاسه‌تێکی نوێ له‌سه‌ر بنه‌مای رێزگرتنی مافی مرۆڤ و دادپ��ه‌روه‌ری دابمه‌زرێت نه‌ک تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ل ه هه‌ڵه‌کانی رابردوو و دهبێت ژیانی تۆمه‌تباران پارێزراوبێت و به‌پێی یاسا نێوده‌وڵه‌تیه‌کان مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بکرێت ئهم لێدوانه‌ی ناوبراو پاش ئهوه دێت که له‌گه‌ڵ کوشتنی قه‌زافیدا ( )53که‌س له ده‌ست و پێوه‌نده‌کانی پاش ده‌ستگیرکردن بێ دادگایی کوژران. گه‌لی لیبیا خوازیاری له‌ناوچوونی بوون ن�هک م��ان�هوهی بۆ ماوه‌یه‌کی درێ��ژ ل ه زینداندا ل ه الیه‌کیتره‌و‌ه موسته‌فا عه‌بدولجه‌لیل، س �ه‌رۆک��ی ئه‌نجومه‌نی کاتی لیبیا ل ه لێدوانێکیدا دهرب��اره‌ی کوژرانی قه‌زافی رای��گ�هی��ان��د :دادگ��ای��ی ک��ردن��ی قه‌زافی سودی نیه پاش ئهو هه‌موو کاره‌ساته‌ی بهسهر گه‌لی لیبیای هێنا ،گه‌لی لیبیاش
ئهو لێدوانه‌ی وه‌زی��ری بهرگری به‌ریتانیا ک � ه ب��اس ل���هوه دهک���ات «ئێم ه له‌گه‌ڵ کوشتنی قه‌زافی نه‌بووین ،ده‌بوو به دادگا بگه‌یه‌نرایه« ،ئهم خه‌مساردی ه ل ه بهرامبهر ئهو پێشێلکاریان ه له کاتێکدای ه رۆژئ��اوا بانگه‌شه‌ی دیموکراسی و دادپ �ه‌روه‌ری و چه‌سپاندنی بنه‌ماکانی مافی مرۆڤ ده‌که‌ن ل ه جیهان و به‌تایبه‌ت ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا. ب �هش��ێ��ک ل��� ه رۆژن����ام���� ه و رێ��ک��خ��راوه جیهانیه‌کانیش ئهو خه‌مساردیه‌ی رۆژئاوا بۆ ئهو په‌یوه‌ندیه ژێر به‌ژێرانه ده‌گێڕنه‌و‌ه که ئهو واڵتان ه له‌گه‌ڵ قه‌زافی هه‌یانبووه. رێکخراوی هیومان رایتس وچیش ده‌لێت: ئهگهر قه‌زافی ببرایه‌ته دادگ��ای الهای چ�هن��دی��ن نهێنی ده‌رده‌ک�����هوت دهرب����اره‌ی په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌گه‌ڵ رۆژئاوا. رۆژنامهی ده‌یلی مه‌یلی به‌ریتانیش ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا نامه‌یه‌کی وه‌زیری
قه‌زافی کۆسپێک ب��وو له‌به‌رده‌م بااڵده‌ستبوونی سیستمی سه‌رمایه‌ی ج��ی��ه��ان��ی ل��ه ب�هش��ێ��ک��ی ئ �ه‌ف��ری��ق��ا و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا خ���وازی���اری ل �هن��اوچ��وون��ی ب����وون ن �هک مانه‌وه‌ی بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ له زینداندا. هه‌ڵوێستی ئه‌مریکا و ئه‌وروپاش له‌به‌رامبه‌ر پێشێلکاریه‌کانی ئه‌نجومه‌نی کاتی الواز ده‌بینرێت و کاردانه‌وه‌کانیش له چۆنێتی کوشتنی قه‌زافی نمونه‌ی ئ �ه‌وه‌ن وهک
پێشووی به‌ریتانیای باڵوکردوه‌ته‌وه ک ه بۆ سه‌یفولئیسالمی کوڕه گ�هورهی قه‌زافی نێردراوه ،چه‌ندین سه‌رچاوه‌ش پشتڕاستی پ���هی���وهن���دی ن��ه��ێ��ن��ی ده‌زگ�����ا ئ �هم��ن��ی و هه‌واڵگرییه‌کانی به‌ریتانیا دهکاتهوه له‌گه‌ڵ قه‌زافیدا و ههروهها میوانداری سه‌رۆک
وه‌زی��ران��ی فه‌ڕه‌نسا بۆ قه‌زافی ل ه ساڵی ()2007دا ک ه ئه‌نجامه‌که‌ی رێکه‌وتن بوو له‌گه‌ڵ کۆمپانیا فه‌ڕه‌نسیه‌کان ب ه بڕی ملیاران دۆالر. چاودێرانی سیاسیش پێیانوای ه واڵتانی ئ�ه‌وروپ��ا ب ه پێی ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی کارده‌که‌ن نه‌ک هه‌وڵدان بۆ چه‌سپاندنی دیموکراسی ل �ه رۆژه���ه‌اڵت���ی ن���اوه‌ڕاس���ت و نمونه‌ی ئه‌وه‌ش به واڵتی سعودیه ده‌هێنرێته‌وه ک ه پێشێلکاریه‌کی زۆری مافی م��رۆڤ و به‌تایبه‌ت پێشێلکردنی مافی ئافره‌تی تێدایه ،ب ه همان شێوه تورکیا بهرامبهر گه‌لی ک��ورد سیاسه‌تێکی شۆڤێنیانه‌ی گرتۆته‌به‌ر و رۆژئاواش ل ه بهر به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان له‌ئاست ئهم پێشێلکاریانه بێده‌نگن. ده‌زانین ئهوهی له لیبیا روویدا ل ه شۆڕش زیاتر پیالنێکی نێوده‌وڵه‌تی بوو چاودێرێکی سیاسیش ئ��ام��اژه‌ی ب �ه‌وه‌دا ئهوهی بهرامبهر قه‌زافی کرا ل ه شێوه‌ی کوشتن و هه‌م کوشتنیش بۆخۆی تاوانه، ئ �هگ �هر ئ���هو دی��ک��ت��ات��ۆری�هت��ی خ���ۆی ب ه کوشتن ره‌وا پێداوه ،ئه‌وا نه‌ده‌بوو ئه‌وانه‌ی ک� ه ده‌ی��ان �هوێ حوکمی لیبیا بکهن ب ه هه‌مان شێوه ره‌وای�هت��ی ب ه کوشتن بده‌ن، ئه‌مه‌ش نیشانه‌ی ئهوهیه ئه‌وان ل ه قه‌زافی دی��ک��ت��ات��ۆرت��رن و ئ���هو دی��م �هن��ان �هش ئ �هوه ده‌سه‌لمێنن که داهاتویه‌کی پرشنگدار بۆ nقه‌زافی به‌شێوه‌یه‌کی «نامرۆڤانه» کوژرا لیبیا نیه ،هه‌مووشمان ده‌زانین ئهوهی ل ه لیبیا رووی��دا له ش��ۆڕش زیاتر پیالنێکی خه‌ڵک فه‌راهه‌م کراوه ل ه لیبیاشدا ههبووه ده‌رباره‌ی ئهو پیالن ه نێودوڵه‌تیانه‌ش جودی نێوده‌وڵه‌تی بوو. ل ه واڵتێکی وهک سوید نیوه‌ی خه‌ڵک ل ه رایگه‌یاند :واڵتانی رۆژئاوا هه‌ر به لیبیاو‌ه حه‌سه‌ن جودی ،چاودێری سیاسی جه‌خت کرێدایه ،به‌اڵم ل ه لیبیا کهسێک کرێی ناوه‌ستێت به‌ڵکو هه‌وڵ ده‌ده‌ن ئهو توڕه‌یه‌ی ل���ه‌وه‌ده‌ک���ات���هوه ق �ه‌زاف��ی کۆسپێک بوو خانوو کاره‌با و ئاوی ن �ه‌ده‌دا ،ل ه هه‌موو باکوری ئه‌فریقا و ناوچه‌کانی تر بقۆزنه‌و‌ه ل �ه‌ب �هردهم ب��ااڵ ده‌س��ت بوونی سه‌رمایه‌ی شارو گه‌ڕه‌کێکیشدا خه‌ڵک ئه‌نجومه‌نی ب��ۆ م �ه‌رام��ی تایبهتی خ��ۆی��ان و ئ �هوهی جیهانی ل ه به‌شێکی ئه‌فریقا و رۆژهه‌اڵتی خۆی ههبووه. ئه‌وان ده‌یکه‌ن دروستکردنی سیستمێکی ناوه‌ڕاستدا و وتیشی :ئهم ه ب�هو مانای ه ناوبراو هێمای بۆ ئه‌شکرد ئهوهی له لیبیا دیموکراتی نیه ،به‌ڵکو دروستکردنی نیه ک ه پاساو بۆ تاوانه‌کانی قه‌زافی رووی��دا ل ه چوارچێوهی به‌هاری گه‌الندا سیستمێکی پۆلیسی ه و بۆ پاوانخوازی بهێنرێته‌وه ،راست ه که ویستویه‌تی ده‌سه‌اڵت نابینرێت و جیاوازی زۆره و ئهو پاڵپشتی ه خۆیان به‌کاری ده‌هێنن نمونه‌ی ئه‌وه‌ش ئهو قۆرخ بکات و حوکمی تاک ره‌وی بکات، بۆ ئه‌نجومه‌نی لیبیا هۆکاری ماددی ل ه وته‌یه‌ی مسته‌فا عه‌بدولجه‌لیل ه ک ه هه‌ر ل ه به‌اڵم له رووی پێداویستیشه‌وه زۆربه‌ی ئهو پشته وهک ئهو پتڕۆڵ ه زۆره‌ی ل ه لیبیا سه‌ره‌تاوه «سیستمی تاک ژنی گۆڕی پێداویستیانه‌ی ل ه واڵته دیموکراسیه‌کان بۆ ههیه. بۆ فر‌ه ژنی».
ره‌نگین سه‌الم :کچى قه‌زا و ناحیه تواناکانیان ون دهبێت به هۆى بێ که‌ناڵییه‌وه دیدار چه‌تر :چه‌ند ساڵه کارى راگه‌یاندن ده‌که‌یت و ئهو شوێنانه کوێن که ئارام شه‌مێرانى کارت بۆ کردون؟ م��������اوه‌ى ح������هوت س���اڵ���ه ک����ارىراگ���هی���ان���دن دهک�����هم ،س���هرهت���ا به دیداری ئهم جاره‌ی به‌رنامه‌یه‌کى هه‌فتانه‌ى تایبهت به (چه‌تر) له‌گه‌ڵ کچه بێژه‌ر الوان له رادی��ۆى ش���اره‌زوور ده‌ستم ره‌نگین سه‌الم مه‌حمود، پێکرد ،پ��اش��ان ب��ووم�ه په‌یامنێرى له‌دایکبووی ساڵى ()1983 که‌ناڵى ک��وردس��ات و وهک بێژه‌ر و له ( )2004په‌یمانگاى و ئاماده‌کارى به‌رنامه له رادیۆى مه‌ڵبه‌ندى مامۆستایانى ده‌نگى نوێ درێژه‌م به کاره‌کانم له ته‌واو کردوه ،ماوه‌ى راگه‌یاندن داوه. دابڕان حه‌وت ساڵه بێ چه‌تر :له‌گه‌ڵ ئه‌ده‌بدا نێوانت چۆنه کارى راگه‌یاندن ده‌کات، به‌و پێیه‌ى شیعرى چه‌ند شاعیرێکت پێشکه‌شکارى چه‌ندین خوێندووه‌ته‌وه؟ به‌رنامه بووه ،خاوه‌نى دیاره بڕوام وایه هه‌موو بێژهرێکندین خه‌اڵتى رێزلێنان‌و چه پێویستى ب�هوهی�ه که ش��اره‌زای��ى له بیرۆکه‌ى به‌رنامه‌ى جیاواز ه ئه‌ده‌بیاتدا هه‌بێت ،ئ��اره‌زوى شیعرى بۆ کارى میدیا ،ماوه‌ى کالسیک ده‌که‌م ،به‌اڵم هه‌وڵمداوه ل���ه ه���هم���وو ب���واره‌ک���ان���ى ئ���ه‌ده‌ب���دا پێنج ساڵ وهک خۆبه‌خش شاره‌زابم ،هه‌موو بابه‌تێکى ئه‌ده‌بى له‌گه‌ڵ رێکخراى (ڤۆکا) ده‌خوێنمه‌وه. ى ئه‌مریکى کارى کردوه چ��هت��ر :پ �هی��ام��ن��ێ��رى و ب���ێ���ژه‌رى و بۆ ئه‌نجامدانى پرۆژ ه مامۆستایه‌تى ژیانى تۆیان ب�هرهو له هه‌ڵه‌بجه ،ئه‌ندامى کوێ ئاراسته کرد؟ کۆمه‌ڵه‌ى کوردستانێکى پ �هی��ام��ن��ێ��رى ق��ۆن��اغ��ێ��ک��ى دی���ارىسهوزه و خاوه‌نى چه‌ندین ژیانمه ،ماوه‌ى حه‌وت ساڵى ته‌مه‌نم بڕوانامه‌ى رێزلێنانه. کارم بۆکرد ،پێم وابێت قورسترین
ئیشه له ژیانمدا کردبێتم توانیم له رێگه‌ى په‌یامنێریه‌وه به پیاوان بڵێم ک �ه منیش وهک کچێک ده‌ت��وان��م له‌گه‌ڵ ک��وڕه هاوه‌ڵه‌کانم ل�ه که‌ناڵه‌کانى دی��ک�ه کاره‌کانم راپه‌ڕێنم ئهمانه ژیانمی پڕکردبوو له ئیش و جه‌نجاڵى ،بێژه‌رى ژیانم به‌رده‌وام نوێ ئه‌کاته‌وه و ته‌نها له قۆناغى راهێناندا مامۆستابووم، ئه‌ویش پڕه له به‌رپرسیارێتى وهک په‌یامنێرى و بێژه‌رى. چ �هت��ر :ب��ۆچ��ى ک��ات��ێ��ک ک���ۆڕ و فێستیڤاڵ و ب��ۆن �هی �هک ب �هڕێ��وه ده‌به‌یت جلى کوردى له‌به‌ر ده‌که‌یت؟ هه‌میشه ک�ه ئ��ه‌ڕۆم ب��ۆ ده‌وام وسهرکار جلى ئاسایی له‌به‌رده‌که‌م، ب���ه‌اڵم ک��ات��ێ��ک ب��ۆ ب �هڕێ��وه‌ب��ردن��ى ک��ۆڕێ��ک ی��ان فێستیڤاڵێک پێم ئه‌ڵێن ح��ه‌زده‌ک��هم ج��ی��اواز ب��م له رۆژان�����ى ئ��اس��ای��ی و جلى ک��وردی��ش جلێکى ج��وان و ش��ۆخ و ش�هن��گ�ه ،بۆ زان���ی���اری���ش���ت ه���هم���وو ج����ارێ����ک ده‌س���ت���ێ���ک جلى نوێ ئه‌که‌م، ئیتر ب��زان�ه ئه‌بێت چه‌نێکم هه‌بێت.
چه‌تر :چ پرۆژه‌یه‌کت له خه‌یاڵدای ه هه‌ڵه‌بجه ناوچه‌کى داخراوه قورس ه بۆ خزمه‌تى ئهو کچانه‌ى ده‌یانه‌وێت پ����رۆژه‌ت هه‌بێت ل �ه‌ب �هر ئ���هوه پێت بێنه بوارى راگه‌یاندنه‌وه؟ ئ �هڵ��ێ��ن ت���ۆ خ��ۆت ه�������هر ل������ه س������هرهت������اىبهچى بوویت کارکردنمه‌وه هه‌رکه‌سێک ت����اوه‌ک����و ل��ه ب����وارى راگ �هی��ان��دن ئ��ێ��م �ه داواى ه����اوک����ارى ل���ێ ک��ردب��ێ��ت��م به پ���ێ���ى زان����ی����ارى و ت���وان���اک���ان���م ه�����اوک�����اری�����م ک���ردون و خوا ی���ارب���ێ���ت ه���هر ب����ه‌رده‌وام����ی����ش ده‌ب�����م ،س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه پ���رۆژه‌ی���هک بۆ ک�����چ�����ان وهک ئ��ه‌زان��ى
پێش ب��ک�ه‌وی��ن ،هه‌میشه کچانى قه‌زا و ناحیه‌کان ئهگهر تواناکانیان ل�����ه‌ڕاده ب���ه‌ده‌ری���ش ب��ێ��ت ب���ه ه��ۆى نه‌بوونى ده‌زگایه‌کى دیار ون ده‌بن. چ����هت����ر :ئ�����هو ک����هس����هى ده‌ب��ێ��ت��ه ه��اوس�ه‌رى تۆ پێویسته خ��اوهن��ى چ که‌سایه‌تیه‌ک بێت؟ به‌ڕاستى پێت بڵێم تا ئێستا بیرم لهزهواج نه‌کردوه‌ته‌وه ،له‌کاتى خۆیان که‌سایه‌تیه‌که‌ى ده‌رده‌که‌وێت.
شۆفێرى به‌ڕێز...
رێگه به په‌ڕینه‌وه‌ى پیاده‌ڕه‌وان بده ،تا ناچار نه‌بن ب ه شێوه‌ى نادروست بپه‌ڕنه‌وه کۆمه‌ڵه‌ى سه‌المه‌تى هاتوچۆ له کوردستان
وه‌رگێڕان
خۆپیشانده‌رانی «داگیرکاری» ل ه خالێکدا هاوبه‌شن
«پێویستی به ئه‌ڵته‌رناتیڤێک ل ه جیاتی سیستمی کاپیتالیزم ههیه» ینی ئوزگور پلوتیکا و :هێدی ئه‌حمه‌د
«قه‌زافى له پشت پیالنێکهوه بووه له عێراق»
فۆتۆPA :
nچاالکیه‌کانی داگیرکاری ئانتی‌کاپیتالیست له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌رانی نوێ درێژه‌ی ههیه
ناوه‌ندی حقۆق بهسهر دهکهنهوه و ناڕه‌زایه‌تی خۆیان سهبارهت به‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ی پۆلیس راده‌گه‌یه‌نن. هه‌ندێکیان بۆچونیان وای �ه ک�ه ل�ه هه‌ر شوێنێکی دنیا کورد بهشداری خۆپیشاندان بکات ،به دڵنیاییهوه هه‌ندێکان ناڕه‌حه‌ت دهک���ات ک�ه دوات���ر دهبێته ه��ۆی ئ �هوهی راپۆرتیان بکهن .چونکه ئهم جۆره چاالکیانه له بواری سیاسیه‌و‌ه زه‌مینه‌ی ئهوهی ههیه ک �ه ت��وێ��ژه ج��ی��اوازه‌ک��ان نزیکی یه‌کتر بکاتهوه .ته‌نانه‌ت ئهم لێک نزیکبونه‌و‌ه له هه‌ڵکوتانی گوماناوی پۆلیسی بۆ سه‌ر مه‌یدانه‌کانی داگیرکاریدا نرخی سیاسی خۆی ههیه .له نێوان ئهم داگیرکاران‌ه و خێمه‌ی گه‌نجانی کورد هێشتا چوار رۆژ به سه‌ر هه‌ڵدانی خێمه‌ی ئ�هو که‌سانه‌ی له درێ��ژای��ی رۆژدا دێنه گه‌نجانی ک��ورد تێناپه‌ڕێ که ئێواره‌ی ری��زی��ان �هوه ،زۆر بۆچونی ج��ی��اواز ههیه، رۆژی پێنج شهمه روب �ه‌ڕوی هه‌ڵکوتانی به‌اڵم ئاسان نیه که کهسێک بدۆزیته‌وه پۆلیس ده‌ب��ن �هوه .ب�ه بیانۆی ئ���هوهی به حوکمی پێشوه‌خت بدات .ئه‌وانه‌ی به‌دوای دوای چه‌ک ده‌گ�هڕێ��ن ،پۆلیس له‌گه‌ڵ ئه‌ڵته‌رناتیڤ و لێپرسینه‌وه‌ی سیستمن، چه‌ند تیم و سه‌گی تایبهت ،ناو خێمه‌کان به‌شداربوانی مه‌یدانی داگیرکارین .بهم ده‌گه‌ڕێن .دوای ( )45خوله‌ک پشکنین ،هۆیهوه ،ئهم چاالکیانه بۆ بیستنی ده‌نگی داوای لێبوردن ده‌که‌ن و ده‌ڕۆن .گه‌نجانیش بزوتنهوه سیاسیه‌کان که له ژێر زه‌خت و سه‌رکوتدان ،هه‌لێکی گرنگ ده‌خوڵقێنێت.
خۆپیشانده‌ران گرنگیه‌کی تایبهت ده‌ده‌ن ب ه ژیان له «دێهاتی داگیرکاری» خێمه‌کانی داگ��ی��رک��اری ل�ه رۆژه‌ک��ان��ی نان و چای بێ‌منه‌ت و حه‌زی لێ ده‌که‌ن. سه‌ره‌تادا ( )40بون به‌اڵم ئێستا له ( )200ئهمه له روی�هک��ی ت��رهوه بوهته سیمبۆلی دان‌ه زیاتره .له‌به‌ر ئهمه ،ناوهڕاستی ناوه‌ندی رۆح��ی ه��اوک��اری .م��رۆڤ�هک��ان خ��واردن��ی سه‌رمایه‌ی ش��ار ،ن��اوی لێ ن��راوه دێهاتی ئ��ام��اده‌ک��راو ل�ه م��اڵ �هوه ده‌هێنن و ل�هوێ ئانتی کاپیتالیست .وێڕای ئهمه ،بێ‌وچان ل�هگ�هڵ که‌سانی ت��ردا داب �هش��ی دهک �هن. خزمه‌تگوزاریه‌کانی سڕینه‌وه ،کۆکردنه‌وه‌ی له‌نده‌ن دوه‌مین ش��اری گ���ه‌وه‌ره‌ی ئابوری زبڵه‌کان ،ناوه‌ندی گه‌یاندن و ...دهکرێت .جیهانی‌ه و یه‌کێک له گرانترین شاره‌کانی ته‌نانه‌ت چ��االک��وان��ان ،له ئابوریه‌و‌ه بگر‌ه دنیا .له وه‌ه��ا شارێکدا که دڵ��خ��وازان ب ه تا سیاسه‌ت ،له زۆر بابه‌تدا له «خێمه‌ی پێکه‌نینه‌و‌ه خه‌ریکی خواردنی چا و نانی زان���ک���ۆ»دا ده‌س���ت ب �ه ئۆرگانیزه‌کردنی بێ‌منه‌تن ،مرۆڤ حه‌زی لێ ده‌کات .ئهو وته‌ی لیبراڵه‌کان که ده‌ڵێن «خۆویستی ل ه سمینار کراوه. کۆبونه‌وه‌ی ب�هڕێ��وه‌ب�هری داگیرکاری و سروشتی مرۆڤدا ههیه» ،له مه‌یدانه‌کانی به‌ڕێوه‌به‌رێتیه‌کانی تر به شێوه‌یه‌کی رێک داگیرکاریدا له‌گه‌ڵ ئهو هاوکارییه‌ی ک ه و پێک به‌رده‌وامه .لێره‌دا خه‌باتی هاوبه‌ش پهره ده‌ستێنێت ،بێ‌واتا دهبێت. ل�ه رێ��گ��ای ب��ڕی��اری کۆلکتیڤ بهڕێوه ی �هک��ێ��ک ل���ه ئ��ام��ان��ج �هک��ان��ی ه�ه‌رێ��م��ی ده‌چێت .سیستمی سیاسی مهیدانهکه ب ه داگ���ی���رک���اری ،گ��ف��ت��وگ��ۆی س��ی��اس��ی و گشتی پاڵ دهداته دیموکراسی راسته‌وخۆ .دان��وس��ت��ان��ی ف��ک��ری��ی�ه .چ���االک���وان���ان بۆ ئێستا بۆ کۆتاییدان به داگیرکاری ،ب ه ئهوهی درێژه بهم کاره بده‌ن ،ده‌ستیان کرد دڵنیاییهوه کاتێک ده‌ستنیشان نه‌کراوه ،به ده‌رک��ردن��ی رۆژن��ام �هی �هک .پێویستی به‌اڵم خۆپیشانده‌ران به النی که‌م تا سه‌ری رۆژن����ام����هی ن���وس���راو ب��هم��ج��ۆره داب��ی��ن دهک��رێ��ت .ل��ێ��ره‌دا ئ �هو که‌سانه‌ی مۆڵه‌ت ساڵی نوێ درێژه‌ی پێ ده‌ده‌ن.
وه‌رده‌گ���رن ،له کاتی خۆیدا مایکرۆفۆن ده‌گ��رن به ده‌ستیانه‌و‌ه و بۆچونی خۆیان ده‌رده‌ب��ڕن و هه‌ندێکان هونراو‌ه ده‌ڵێن .قس ه ره‌خنه‌ئامێزه‌کان له کاپیتالیزم ،له نێوان ئهو بانکدارانه‌ی که به جڵی زۆر گرانه‌و‌ه ل ه ده‌زگاکانی سه‌رمایه‌دا لهو دوروبه‌ره‌دا کار ده‌که‌ن ،ناکۆکی زۆر سه‌یر دروست ده‌کات. ش��وێ��ن �ه‌وار و پ�هی��ام��ی س��ی��اس��ی ل �ه س�هر دیواره‌کانی ده‌وروب�هری مهیدانهکه ،که‌ش و ه�ه‌وای موزه‌یه‌کی ک��راوه‌ی خوڵقاندوه. ل�ه س �هر یه‌کێک ل�ه دی���واری بانکه‌کان س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه ق �هی��ران��ی ئ���اب���وری ،وت �هی (روب��ی��ن)ی ئابوریناسی ن��وس��راوه« :حه‌ق به کارل مارکس بوو ،کاپیتالیزم ده‌توانێ خۆی بڕوخێنێت» .له سه‌ر ئهم دیواران ه ل �ه دوڕوی����ی ح��ک��وم�هت�هک��ان�هوه ب��گ��ره تا چاوچنۆکی بانکه‌کان و شه‌ڕ‌ه ناحه‌قه‌کان که ژماره‌یه‌کی زۆری ژن��ان بێ‌هاوسه‌ر ده‌بن ،له هه‌ر په‌یامێکدا روبه‌ڕوی ده‌بینه‌وه. هه‌مویان له خاڵێکدا هاوبه‌شن که سیستمی کاپیتالیست ئیتر بهمجۆره ناتوانێ به‌رده‌وام بێ و پێویستی به ئه‌ڵترناتیڤێک ههیه.
لیبیا «ت��اوان��ی ش�ه‌ڕ»ی��ان پێک هێناوه. رێکخستنی ل��ێ��ب��وردن��ی ن��ێ��ون�هت�هوهی��ی��ش «پێشێلکردنی مافهکانی م��رۆڤ» له الیه‌ن ده‌وڵه‌تی نوێوه شه‌رمه‌زار کردووه. یه‌کێک لهو بابه‌ته گرنگانه‌ی پێشێلکردنی مافهکانی م���رۆڤ ،چۆنێتی کوشتنی قه‌زافی بو که به زیندویی ده‌ستگیرا کرا و دواتر به لێدان کوژرا .بێده‌نگی پارێزه‌رانی مافهکانی مرۆڤ له ئێران ،سهبارهت به ره‌وشی لیبیا جێی سه‌رسوڕمانه« .یهک بان و دوو هه‌وا» چ واتایه‌کی ههیه؟ ئایا مافی مرۆڤ ـ ههروهها که خومه‌ینی و رێکخستنی (موجاهدینی خه‌ڵق) له ساڵی ()1357دا رایگه‌یاند ـ بۆ ده‌سه‌اڵتداره‌کان نیه ،چونکه ئه‌وان تاوانبار بون و خه‌ڵکی تێکۆشه‌ریان کوشتوه؟ ئێستا که هه‌موو خۆشحاڵن که قه‌زافی سته‌مکار و رژێمه‌که‌ی له‌ناو چون ،به‌اڵم ئه‌ڵێی چۆنێتی له‌ناوچونی قه‌زافی قه‌ت گرنگ نیه .ئامانج ،پ��اس��اوی ئ��ام��رازه؛ که ئامانج (روخ��ان��ی رژێ��م) به پیرۆزتر زان��را ،میتۆده‌کانی گه‌یشتن به ئامانج،
یاسا به‌تاڵه و ره‌ت ده‌کرێته‌وه». ه���هروهه���ا ل���هو وت���اره‌ی���دا ب�هڵ��ێ��ن��ی دا ک ه ف��ره‌ژن��ی یاسایی ب��ک��ات .ئهمه ه �هر ئهو ش�هری��ع�هت��گ�هرای��ی�ه ک �ه ئێمه ل �ه ئ��ێ��ران��دا تاقیمان ک��ردوه‌ت �هوه و به ئه‌زمون ک��راوه. به‌اڵم پێده‌چێ له ئێران ئاماده‌کاریه‌کانی پرۆژه‌ی کۆتایی ،یهک یهک له ماوه‌ی سااڵنێکی زۆردا پێک ه��ات��وه .ل �ه ئهم
ئه‌نجومه‌نی ئاسایش سهبارهت به پرۆژه‌ی ن��اوه‌ک��ی ئ��ێ��ران .ش��هش��هم :ب�ڵاوب��ون �هوهی ده‌ن���گ���ۆی ه��ه‌وڵ��دان��هک��ان��ی ده‌وڵ��هت��ان��ی رۆژئ��اوای��ی له پێناو پێکهێنانی یه‌کێتی نێوان گروپه جیاوازه‌کانی ئۆپۆزسیۆن و سازدانی به‌ره‌یه‌کی یه‌کگرتو له هه‌مویان. رێ���ژه‌ی دانیشتوانی ئ��ێ��ران ل�هگ�هڵ لیبیا ب���ه‌راورد ب��ک�هن .ش �ه‌ڕی ح �هوت مانگه‌ی
لیبیائیزه‌کردنی ئێران!
ئه‌کبه‌ر گه‌نجی و :سۆران محه‌مه‌د قۆناغی یه‌که‌می پرۆژه‌ی جیهانی رۆژئاوا له لیبیا کۆتایی پێهات. ب ه راشکاوی هه‌ندێ ل ه هۆزه‌کانی لیبیا قه‌زافیان نه‌ده‌ویست؛ به‌اڵم ئه‌مریکا و ده‌وڵه‌تانی رۆژئاوایی بڕیاری قه‌ده‌غه‌کردنی فڕینی فرۆکه‌ی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی به‌کار هێنا ک ه ئه‌نجومه‌نی ئاسایش وه‌ریگرتبو. بۆی ه بۆ ماوه‌ی حه‌وت مانگه لیبیا ل ه الیه‌ن ناتۆو ه بۆردومان کراوه.
هه‌ر چی بێت ناتوانین به «شۆڕشی گه‌ل» یان «ده‌ستێوه‌ردانی مرۆڤدۆستانه» به‌ناوی بکه‌ین .لهم م��اوه‌دا ده‌ی��ان ه�ه‌زار که‌س له خه‌ڵکی لیبیا کوژراون .پێده‌چێت ژماره‌ی راسته‌قینه‌ی کوژراوه‌کان ،دوای تێپه‌ڕبونی چه‌ندین ساڵ راگه‌یه‌ندرێت ،له‌به‌ر ئهوهی کێشه ساز نه‌کات .ئهو کاته ئیتر کار له کار ترازاوه و له‌گه‌ڵ لێدوانه‌کانی رێکخستنی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ،الیه‌نه‌کانی شه‌ڕ له
15
کورد له میدیا جیهـا‌نـیـیه‌کاندا
بزوتنهوهی «داگیرکاری» ک ه ل ه ()15 ئه‌یلوله‌و ه به‌ره‌ودوا ل ه ته‌واوی دنیا ده‌ستی پێکرد ،ل ه ( )80واڵت و ()950 ناوه‌نددا ده‌ربازی دوه‌مین چاالکی جیهانی خۆی دهبێت.
کاتێ چاالکیه‌کانی داگ��ی��رک��اری دوو ههفته پێش له شه‌قامی (پائولس)ی له‌نده‌ن له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌رانی نوێ به‌رده‌وام بوو، گه‌نجانی کوردیش به هه‌ڵدانی خێمه هاتنه ریزی خۆپیشانده‌رانه‌وه. چ��االک��ی �هک��ان��ی داگ���ی���رک���اری ئانتی کاپیتالیست که له ()15ی ئه‌یلوله‌وه ل���ه ل���هن���ده‌ن ده‌س���ت���ی پ��ێ��ک��رد ،ل �هگ �هڵ خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ران��ی ن���وێ درێ����ژه‌ی ه�هی�ه. له نێوان ئ�هم خۆپیشانده‌رانه ،گه‌نجانی کوردیش به‌شدارن که ئه‌وانیش ده‌یانه‌وێ داواکاریه‌کانیان ب �ه‌رز بکهنهوه و ئه‌وێ وه‌کو پالتفۆرمێک به‌کار بهێنن. گه‌نجانی ن��اوب��را ده‌ڵ��ێ��ن« :ل���هو کایه‌ی ک �ه ئ��ان��ت��ی ک��اپ��ی��ت��ال��ی��س��ت�هک��ان ،ئانتی ف��اش��ی��س��ت �هک��ان ،ژی���ن���گ���ه‌پ���ارێ���زه‌ک���ان و فمێنیسته‌کان داگیریان ک���ردوه ،ئێمه‌ش وهک���و گه‌نجانی ک���ورد شوێنی خۆمان گ���رت .ل �هو ک��ات �هوه خێمه‌مان ه �هڵ��داوه، روب���ه‌ڕوی پێشوازی گه‌رمی مرۆڤه‌کان بوینه‌ته‌وه .ئهو گه‌نجانه‌ی ده‌وروب�ه‌رم��ان، سهبارهت به کێشه‌کانی کوردستان پرسیار دهک����هن و ن��ی��گ�ه‌ران��ی ره‌وش����ی ع �ه‌ب��دواڵ ئۆجه‌النن» .گه‌نجان به تایبهت له سه‌ر خێمه هه‌ڵدراوه‌کانیان به گهوره ئهو وته‌ی ئۆجه‌النیان نوسیوه‌ته‌و‌ه که «پێداگری ل�ه س �هر سۆسیالیزم ،پێداگری‌ه ل�ه سه‌ر مرۆڤبون».
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
کێشه‌ی ئێمه ده‌ربازبون ب ه سیستمێکی دیموکراتیک و ئازاد و پارێزه‌ری مافی مرۆڤه، نه‌ک روخاندنی رژێم ب ه هه‌ر مه‌رجێک
هه‌ر چی بێت ،گرنگ نیه .ئینجا جیلی ئێمه نه‌یبینێ که یه‌کێتی و خزمه‌ت به رژێمێک کرا که هێرشی کرده سه‌ر واڵتی ئێران؟ کاتێ روخانی رژێم و به‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌اڵت بوو به هه‌موو شتێک ،گروپێک ئ��ام��اده‌ن له پێناو گه‌یشتن ب�هو ئامانجه، له‌گه‌ڵ شه‌یتانیش یه‌کێتی پێک بهێنن. سه‌رده‌مانێک ئامانج و نه‌ریتانێک هه‌بون که‌س په‌سه‌ندی نه‌ده‌کرد پێشێل بکرێن. ئێستا ت���اک خ���ۆی رازی����ه ک �ه داوا له ئه‌مریکا و ده‌وڵه‌تانی رۆژئاوایی بکات، ئهو به‌اڵیه بهسهر ئێراندا بێنێت که بهسهر لیبیادا هێنایان .ئه‌ڵێی سه‌رکه‌وتنی ناتۆ له لیبیا ،بیره‌وه‌ری تاڵ و تفتی زیانی ناو خه‌رجیه قورسه‌کانی عێراق و ئه‌فغانستان له‌بیر بردوه‌ته‌وه .به‌اڵم دادوه‌ری سهبارهت به لیبیا هێشتا زوه. م��اوهی �هک پێش ئێستا ل�ه سیمینارێک له‌سه‌ر ب�هه��اری ع�ه‌ره‌ب��ی به‌شداریم کرد. نوێنه‌ری لیبیا له کۆنفرانسه‌که‌دا ده‌یوت دوای سه‌رکه‌وتنی «حکومه‌تی قورئان» ساز دهکهین .له سه‌ر مێزی خواردن له پێش ئاماده‌بوان وتم «تۆ به قورئان سوێند ده‌ده‌م که حکومه‌تی قورئان ساز نه‌که‌ن .ئێمه کردمان ،ئاکامه‌که‌ی چی بو؟ حکومه‌تی قورئان بێ‌واتایه .قورئان و خودا خۆ ناتوانن حکومه‌ت بکهن ،به‌ڵکو هه‌میشه گروپێک به ن��اوی قورئان ،سته‌مکارانه حکومه‌ت و خیانه‌ت دهک �هن دیموکراسی و مافی مرۆڤ په‌یڕه‌و بکهن» .ده‌یوت «حکومه‌تی دی��م��وک��راس��ی ب�ه وات���ای ده‌ستپێکردن له س��ف��ره‌وه‌ی�ه ،ب �ه‌اڵم حکومه‌تی ق��ورئ��ان پاڵ دهداته ئه‌زمونێکی په‌سه‌ندکراو». مسته‌فا عه‌بدولجه‌لیل ،به‌رپرسی ئه‌نجومه‌نی نه‌ته‌وه‌یی لیبیاش له وتارێکدا له جه‌ژنی ئازادی لیبیا وتویه «هه‌ر یاسایه‌ک دژبه ئیسالم و شه‌ریعه‌تی ئیسالمی بێت ،به پێ
هه‌ر چی بێت ناتوانین روداوه‌کانی لیبیا به «شۆڕشی گه‌ل» یان «ده‌ستێوه‌ردانی مرۆڤدۆستانه» به‌ناوی بکه‌ین هه‌فتانه‌ی دوای��ی��دا هه‌ندێ گۆڕانکاری نوێ به شێوازی خواره‌وه روی داوه: ی���هک���هم :راپ���ۆرت���ی (ئ �ه‌ح��م �هد ش�هه��ی��د)ه سهبارهت به ره‌وشی پێشێلکردنی مافهکانی م��رۆڤ له ئێران بۆ رێکخستنی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان .دوه‌م :تۆمه‌تبارکردنی ئێران ب�ه داڕش��ت��ن��ی پیالنی ت��ی��رۆری باڵیۆزی سعودیه ل�ه ئه‌مریکا .سێیه‌م :ده‌وڵ�هت��ی سعودیه له ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نهتهوه ی �هک��گ��رت��وهک��ان ل��ه ب��ه‌رام��ب��هر ت��ی��رۆری باڵیۆزخانه‌که‌ی سکااڵ دژی ئه‌مریکا ت��ۆم��ار دهک����ات .چ�����واره‌م :ب�هه�هن��دب��ون��ی پرۆژه‌ی ئابلۆقه‌ی بانکی مه‌رکه‌زی ئێران. پێنجه‌م :راپۆرتی ئه‌نجومه‌نی ئاژانس بۆ
لیبیا ده‌ی��ان ه �ه‌زار ک��وژراوی ب��ه‌دواوه بو، گریمان ئ �هم پ��رۆژه‌ی �ه ببێته ه��ۆی گیان له‌ده‌ستدانی ی �هک ملیۆن ئێرانی ،ئایا دی��س��ان بێده‌نگی ره‌وای����ه؟! ده‌ب��ێ هه‌ندێ ک�هس بڵێن ئهمه باجی حاشاهه‌ڵنه‌گری روخانی «رژێمێکی جه‌نایه‌تکار»ه ،به‌اڵم بۆ پارێزه‌رانی مافی مرۆڤ و هێزه‌کانی نیشتمانی ئ��ێ��ران��ی گ��ری��ان��ی ب���ه‌دواوه‌ی���ه. دهکرێت دژی حکومه‌تی ئێران و هێرشی سه‌ربازی ده‌وڵه‌تانی بیانی ببین و هاوکاری هیچ الی�هک��ی��ان ن�هک�هی��ن .کێشه‌ی ئێمه دهرب��ازب��ون به سیستمێکی دیموکراتیک و ئازاد و پارێزه‌ری مافی مرۆڤه ،نه‌ک روخاندنی رژێم به هه‌ر مه‌رجێک.
رۆژنامه‌ى (الزه‌مان) له‌سه‌ر زارى جێگرى س�����ه‌رۆک وه‌زی����ران����ى ع���ێ���راق���هوه ب�ڵ�اوی کردوه‌ته‌وه ،که قه‌زافى ل ه پشت پیالنێکهوه بووه بۆ هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ى سه‌ربازى ل ه دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا ل ه عێراق و ده‌س���ه‌اڵت���ى ئیسَتاى ع��ێ��راق��ی��ش ب���هرهو دیکتاتۆریه‌تێکى نوێ هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرێت. س���اڵ���ح م���وت���ڵ���هگ ،ج��ێ��گ��رى س����ه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌ش داوه «ل ه ئێستاى عێراقدا ئه‌وه‌ى حکومه‌تى عێراقى پێى هه‌ڵده‌ستێ ب�ه ن��اوى هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ى سه‌ربازیه‌وه خه‌ڵکى ده‌ستگیر ده‌کات ئهوه چه‌ند کهسێک بوون که پێنج ساڵ پێش ئێستا مردون و هیچ بنه‌مایه‌کیشى نیه و ده‌سه‌اڵتى عێراقیشى بهم کارانه‌ى هه‌نگاو به‌ره‌و دیکتاتۆریه‌ت ده‌نێت». جێگرى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق وتیشى: «ئهو که‌سانه‌ى که ده‌ستگیر کراون له‌سه‌ر ب��ن�هم��اى دو س �ه‌رچ��اوه ده‌س��ت��ى پ��ێ��ک��ردوه. یه‌که‌میان :سوریای ه و دوه‌میشیان سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى جێبه‌جێکردنى لیبیا محمود جبرییل ه که سه‌ردانى به‌غداى کردبو چه‌ند زانیاریه‌کى دابوی ه ده‌س�ه‌اڵت��داران��ى عێراق ک ه گوایه موعه‌مه‌ر قه‌زافى سه‌رپه‌رشتى پیالنێکى هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ى سه‌ربازى ده‌کات دواى ک��ش��ان�ه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا ل ه عێراق به بێ ئ �ه‌وه‌ى ناوه‌رۆکى ئهو پالن ه ئاشکرا بکات».
«ئایا ده‌تانه‌وێ ته‌نیا کوردانی ئاکه‌په‌یی بمێننه‌وه؟»
حه‌سه‌ن جه‌مال ،رۆژنامه‌نوسی به‌ناوبانگی تورک ،ره‌خنه‌ی گرت ل ه ده‌ستبه‌سه‌رکردنی ئه‌ندامی مه‌جلیسی ب �ه‌ده‌پ �ه ،پرۆفیسۆر (ب���وش���را ئ �ه‌رس��ان��ل��ی) ک �ه ل �ه‌ب �هر دۆزی که‌جه‌ک ه ده‌ستبه‌سه‌ر کرا و ئهم پرسیاره‌ی ک��رد «ئ��ای��ا ده‌ت���ان���هوێ ته‌نیا ک��وردان��ی ئاکه‌په‌یی بمێننه‌وه؟ ی��اخ��ود ده‌ت��ان �هوێ هه‌مو ئهو کوردانه‌ی ئاکه‌په‌یی نین بڕۆن ه ش��اخ؟ ئایا بۆسه‌کانی سااڵنی ( )90ب ه شێوه‌یه‌کی تر دێنه‌وه به‌رچاومان؟» ل � ه چ��وارچ��ێ��وهی ئ��ۆپ �ه‌راس��ی��ۆن��ی دوای���ی که‌جه‌که‌دا ،ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌ری لیژنه‌ی ناوه‌ندی به‌ده‌په( ،مسته‌فا ئاڤجی) ،نوسه‌ر (ره‌قیب زاراکۆلو) و ئه‌ندامی مه‌جلیسی به‌ده‌په ،پرۆفیسۆر دکتۆر بوشرا ئه‌رسانلی ده‌ستبه‌سه‌ر کران .دوای ئهم روداوه ،حه‌سه‌ن ج �هم��ال ،ل� ه گۆشه‌که‌یدا ل� ه رۆژن��ام �هی (میلیه‌ت) ک��اردان�هوهی نیشان دا و وتی «م��ن هه‌ڵوێستی پرۆفیسۆر ئه‌رسانلی س �ه‌ب��اره‌ت ب � ه ک��وده‌ت��ای ( )12ئ���ازار ب ه دیموکراتیک له قه‌ڵه‌م ده‌ده‌م .کاتێ له‌سه‌ر دۆزی که‌جه‌که گیرا ،ئهو سێ پرسیارم بۆ دروست بوو».
«نابێت دادگای بااڵی عێراق لێکدانه‌وه بۆ ده‌ستور بکات»
له‌گه‌ڵ هه‌ر وادێ و ئاڵۆزبوونی زیاتری ق�هی��ران��ی سیاسی ع��ێ��راق��دا ،ل �هم چه‌ند رۆژه‌ی رابردودا هه‌ندێک روداوی ناواز‌ه ل ه واڵته‌که‌دا رویان داوه ،وهک هه‌واڵی ک��وده‌ت��ای به‌عسیه‌کان و راگه‌یاندنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سه‌اڵحه‌دین بۆ بون ب ه هه‌رێمێکی سه‌ربه‌خۆ ل ه چوارچێوهی عێراقێکی فێدراڵیدا. دک��ت��ۆر ف �ه‌ره��اد ئ �هت��روش��ی ،ئه‌ندامی پ��ه‌رل��هم��ان��ی ع���ێ���راق ل���هس���هر لیستی کوردستانی ده‌ڵێت ت�ه‌واوی روداوه‌کانی ئێستای عێراق وهک په‌رچه‌کرداریان لێهاتوه بهرامبهر کسانه‌وه‌ی سه‌ربازه‌کانی ئه‌مریکا ،که بڕیاره تا کۆتایی ئه‌مساڵ واڵته‌ک ه جێبهێڵن. دک��ت��ۆر ئ�هت��روش��ی ده‌ش��ڵ��ێ��ت دوو رێگ ه ج���اره ل��ه‌ب�����هردهم ع��ێ��راق��ی�هک��ان��دای�ه بۆ هێورکردنه‌وه‌ی ڕه‌وشی سیاسی واڵته‌که، یه‌که‌میان پابه‌ندبوونه به ده‌س��ت��وره‌و‌ه و دووه‌میشیان جێبه‌جێکردنی به‌نده‌کانی رێکه‌وتنی هه‌ولێره.
بیروڕا
روڕه‌شى بۆ ئیمپریالیستى ئه‌مریکى و شاگرده‌کانی
فواد زیندانی له کاتێک باکورى ئه‌فریقا گۆڕانکارى یا چاره نوسیان بزره ،به‌اڵم سه‌رمایه‌دارى گه‌وره‌ى گرته خۆ و به به‌هارى عه‌ره‌بى جیهانى و ناتۆ رۆڵى ته‌ماشاکه‌ر ده‌بینن، ناونرا ،وهک هێمایه‌ک بۆ رزگاربوونى چونکه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان وا ده‌خوازێت، خه‌ڵکى ئهو واڵتانه له دیکتاتۆره‌کانى هۆکاره‌که‌شى بێگومان نه‌بوونى پتڕۆڵه وه‌کو زه‌ینه‌لعابدین بن عه‌لى و حوسنى له سوریا ئ �ه‌وه‌ش رۆژ ب �ه‌رۆژ میلله‌ت م���وب���اره‌ک و م��وع �هم��م �هر ق��ه‌زاف��ی ده‌کاته سوته‌مه‌نى له سوریا. به‌یارمه‌تى راسته‌وخۆ یا ناڕاسته‌وخۆى ئ�هگ�هر ئێمه س�هی��رى ش��ێ��وازى گرتن و سه‌رمایه‌دارى جیهانى و په‌یمانى ناتۆ ،کوشتنى موعه‌ممه‌ر ق �ه‌زاف��ى بکه‌ین به‌اڵم له‌هه‌مانکاتدا یارمه‌تى و ته‌نانه‌ت ب��ۆم��ان ده‌رده‌ک �هوێ��ت ک�ه ب �هو کوشتنه هه‌ڵوێسته س��هرب��ازى و سیاسیه‌کانى خودى قه‌زافى رزگارى بوو به‌هه‌مان شێوه سه‌رمایه‌دارى به سه‌رۆکایه‌تى ئه‌مریکا له‌هه‌مانکاتدا واڵت��ان��ى س�ه‌رم��ای�ه‌دارى و ئینگلیز و واڵتانى ناتۆ و شاگرده‌کانى رزگ���اری���ان ب����وو! دی��ک��ت��ات��ۆرێ��ک که وهک����و ت��ورک��ی��ا و ق���هت���هر راس��ت �ه‌وخ��ۆ زیاتر له ( )40ساڵ به ئاگر و ئاسن پ �هی��وهن��دى ب �ه ب��وون��ى رێ����ژه‌ى ن���هوت -حوکمى ک��ردب��ێ��ت ب �ه ه����ه‌زاران که‌سى پتڕۆڵ هه‌بوو لهو واڵتانه‌ى که شۆڕشى زیندانى سیاسى واڵت �هک �هى کوشتبێ میللى تێدا ئه‌نجامدرا هه‌ر ئه‌وه‌ش بووه ی��ا ش��وێ��ن ب���زرى ک��ردب��ێ��ت ،ل �ه م���اوه‌ى هۆى ئه‌وه‌ى مۆدێلى جیاواز لهو واڵتانه ( )40ساڵى راب��ردوو له الی�هن واڵتانى ره‌نگ بداته‌وه ،بۆ نمونه گه‌لى سوریا سه‌رمایه‌دارى چاوپۆشى لێکرابوو جگه به کورد و عه‌ره‌ب و که‌مه‌نه‌ته‌وه‌کانه‌وه ل�ه‌وه‌ش پشتگیریشى کرابوو به‌تایبه‌تى ئ���ه‌وپ���ه‌ڕى ئ��ازای �هت��ى ن��ی��ش��ان ده‌ده‌ن له واڵتانى چه‌کفرۆشى وه‌کو ئه‌مریکا و خۆپیشاندانه‌کانیان به‌شێوه‌یه‌کى سڤیل ئه‌ڵمانیا و ئیتاڵیا و فه‌ڕه‌نسا ،ئه‌مڕۆکه و م���ۆدێ���رن ب �ه‌ب��ێ چ���هک روب�����ه‌ڕووى ب�هم��ش��ێ��وهی�ه ب �ه‌دی��ل ده‌گ��ی��رێ و دوات��ر سوپایه‌کى ملهوڕى به‌عسى ده‌بنه‌وه که به‌ده‌مانچه له‌سه‌رى دهدرێ��ت ،بێگومان تا ئێستا زیاتر له سێ ه�ه‌زار قوربانى زه‌ره‌رم�هن��دى یهکهم گه‌لى لیبیا دهبێت ل��ێ��ک �هوت �هوه ،جگه ل���ه‌وه‌ى ب �ه ه���ه‌زاران به‌تایبه‌تى ئ�هوان�هى ل�هو ( )40ساڵه‌دا که‌س له زیندانه‌کان ده‌ستبه‌سه‌ر کراون به‌نهێنى ل�هس��ێ��داره‌دراون یا تیرۆرکراون
یا چاره‌نوسیان ن��ادی��اره ،یا ئ�هو گۆڕه ب���هک���ۆم���ه‌اڵن���هى ک���ه ل���ه داه����ات����وودا ده‌دۆزرێنه‌وه هه‌مووى بێ وه‌اڵم ده‌مێننه‌وه به‌شێوه‌یه‌کى تر هه‌زاران دۆزى که‌ڵه‌که بووى ئهم ( )40ساڵه به‌ئه‌نقه‌ست له‌گه‌ڵ نه‌مانى قه‌زافى له‌ناوبردرا ،به‌رپرسى ئهم بابه‌ته‌ش ئه‌نجومه‌نى رزگارى نیشتمانى لیبیه که وابه‌سته‌ى ئه‌مریکایه ،چونکه ق�ه‌زاف��ى پێویست ب��وو ک�ه گیرا دوات��ر بدرایه به دادگا له‌پێناو یه‌کالکردنه‌وه‌ى ه �هم��وو دۆزه ن��ادی��اره‌ک��ان ل �ه رێگه‌ى دادگاوه ،له‌وه‌ش گرنگتر تاوانى واڵتانى چ��هک��ف��رۆش ک���ه ت���ا دوای���ی���ن چ��رک�ه قه‌زافیان پێ چه‌ک ده‌کرد به‌تایبه‌تى ف���هڕهن���س���ا ک���ه ل��هس��ال��ى (– 2009 )2010تازه‌ترین بۆندى چه‌کفرۆشتنى له‌گه‌ڵ لیبیا واژۆ کردبوو ،هه‌ر له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ش واڵت��ان��ى س �ه‌رم��ای �ه‌دارى و شه‌ڕ و چ�هک��ف��رۆش زۆر به‌خێرایى لێدوانى پشتگیرى و ده‌ستخۆشیان بۆ کوشتنى قه‌زافى راگه‌یاند ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى قه‌زافى دادگ��ای��ى ن �هک��را و ه �هم��وو په‌یوه‌ندیه نهێنى و قێزه‌ونه‌کانى له‌گه‌ڵ واڵتانى چه‌کفرۆش له‌گه‌ڵ خۆى برده گۆڕه‌که‌ى ه��اوش��ێ��وه‌ى س���ه‌دام حسێن ،چ��ۆن هه‌تا ل�هس��ێ��داره‌ش��درا ل�هس�هر دۆزى هه‌ڵه‌بجه دادگاى نه‌کرا و په‌یوه‌ندییه قێزه‌ونه‌کانى له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکانى به‌رهه‌مهێنانى چ�هک��ى کیمیاوى ل �هگ �هڵ خ��ۆى ب��رده ناو گۆڕه‌که‌ى و ئ �ه‌وه‌ش گۆڵێک بوو له گه‌لى ک��ورد ک��را ،هه‌مان گۆڵیش له گه‌لى لیبیاش کرا .له لیبیا رێژه‌ى یاساناسان به‌تایبه‌تى ل �ه‌ب��وارى یاساى نێوده‌وڵه‌تى هه‌ر زۆر که‌مه ،جگه له‌وه‌ش کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى خێڵه‌کیه. ب��اب �هت��ى ه���ه‌ره س �ه‌رس��وڕه��ێ��ن �هر ئ �هوهی �ه
ـعات شالیت بۆ ئێمه‌ى کورد پرسیارى گرنگ لێره‌دا ئهوهیه خوێندنه‌وه‌ى ک��ورد ب��ۆ ئ �هم سه‌رکه‌وتنه دوو الیه‌نه‌ى ح��م��اس و ئ��ی��س��رائ��ی��ل ل���ه گ���ۆڕی���ن���ه‌وه‌ى دی��ل�هک��ان��ی��ان��دا چ��ۆن �ه؟ ئ��ای��ا ه���هر وهک��و هه‌واڵێک ل�ه که‌ناڵه‌کانى راگه‌یاندندا ب�ڵاوی��دهک �هن �هوه؟ ی��اخ��ود خ��وێ��ن��دن�ه‌وه‌ى بۆ دهکرێت له‌سه‌ر ئاستى ده‌سه‌اڵتى هه‌رێم؟ ئ�ه‌ون��ده‌ى من ئاگاداربم له‌شى کردنه‌وه‌ى ه�ه‌واڵ و شرۆڤه‌ى هه‌واڵدا ته‌نها باس له لێهاتوویى و لێزانى سه‌رکردایه‌تى بزوتنه‌وه‌ى حماس دهکرێت له چۆنێتى بردنه‌وه‌ى لهم کایه سیاسیه‌دا و چۆن ئهو هه‌موو ماوه‌یه شوێنى -جلعات شالیت -به‌نهێنى مایه‌وه! به‌اڵم بهداخهوه ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ئهم رووداوه
گ��رن��گ�هدا کهسێک نیه ج��ورئ�هت��ى ئ�هوه ئێمه‌ى گه‌لى کورد ته‌نانه‌ت له‌ماناى په‌ندى بکات و بڵێت دهبێت ئێمه‌ى کوردیش هه‌وڵه پێشینانمان وانه وه‌رناگرین و خۆمان بێ دیبلۆماسیه‌کانمان چڕ بکه‌ینه‌وه بهرامبهر ئاگا کردوه لێیان ئه‌گینا ئه‌وه‌ى ئیسرائیل به ده‌وڵ �هت��ى تورکیا بۆ ده‌سته‌به‌رکردنى ک��ردى ب��ۆ س�هرب��از جلعات شالیت ته‌نها ئ�����ازادى ب��ۆ ب �هڕێ��ز ع���ه‌ب���دواڵ ئ��ۆج �ه‌الن .ئهوهی (ئهگهر برا له‌پشت برابێت مه‌گه‌ر له‌کاتێکدا تاکو ئێستاش مه‌رکه‌زیه‌ت و ق �ه‌زا ل �ه‌الى خ��وداب��ێ��ت) .حماس کاتێک ناوه‌ندگیرى بڕیاره‌کان له ده‌ستى ئ�ه‌وه‌دان گره‌وى برده‌وه که شوێنى ده‌ستبه‌سه‌ر کردنى ل �ه‌زی��ن��دان ئێمه ئ �هگ �هر س �ه‌رک��رده‌ش��م��ان جلعات شالیت ته‌نها چه‌ند که‌سێکى دیارى زیندانى کرابێت گوێمان لێ نه‌بێت ئه‌ى ئهو ک��راو له سه‌رکردایه‌تى ده‌یانزانى ،مه‌رج هه‌موو هاواڵتیه کوردانه‌ى که که‌وتونه‌ته نیه هه‌موو نهێنیه‌کان له‌الى راى گشتى به‌ربه‌زه‌یى عهرهبه شۆڤێنیه‌کان له عێراقدا ئاشکرا بکرێن له‌به‌ر پاراستنى ده‌ستکه‌وتى و ئهو هه‌موو گه‌نجانه‌ى دیپۆرت ده‌کرێنه‌وه نه‌ته‌وه‌یى و نیشتمانى به‌مه‌رجێک ئامانجى ل �ه ئ��ه‌وروپ��اى ئ���ه‌رزى خ �ه‌ون �هک��ان �هوه کێ پیرۆزتر له پاراستنى ئهو نهێنیه‌دا هه‌بێت! ب����ه‌اڵم ل����ه‌الى ئ��ێ��م�ه پ��رس �ه ن���هت���هوهی���ى و به‌رگریان لێ بکات و مافیان بپارێزێت؟
گه‌لێکى تر له‌الیه‌ن واڵتێکى ئه‌ندامى ن��ات��ۆ و ب��ه‌ڕه‌گ��ه‌ز موسڵمان زی��ات��ر له ( )80ساڵه قڕ دهکرێت ،ئه‌ویش گه‌لى ک���ورده ک�ه ل�ه‌الی�هن رژێ��م��ى فاشیستى ت��ورک رۆژان �ه هێرشى ده‌کرێته سه‌ر. ئه‌ردۆغان وهک فاشیستێکى گرێدراوى سه‌رمایه‌دارى عاله‌مى و ناتۆ به ته‌پڵ و ئیقاعى ئیسالمى ده‌یه‌وێت شه‌قامى ع �ه‌ره‌ب��ى و ئیسالمى چ �ه‌واش �ه بکات، گوایه دژ به ئیسڕائیله ،له‌هه‌مانکاتدا بنکه‌ى رادار و دژه موشه‌کى له‌پێناو پ��اراس��ت��ن��ى ب����ه‌رژه‌وه‌ن����دى ئ��ی��س��رائ��ی��ل و ئ�هم��ری��ک��ا ل��هو واڵت��ی �ه داده‌م �ه‌زرێ��ن��ێ��ت و ب�هش��دارى ش �ه‌ڕى لیبیاى ک��رد وهک پۆلیسێکى ه��ارى ئه‌مریکى راسته‌وخۆ کار بۆ رووخانى رژێمى سوریا ده‌کات، هه‌موو ئهو پێچ و په‌نایه‌ى که ده‌یکات ت�هن��ی��ا ی��هک ه �ه‌ده‌ف��ى ه �هی �ه ،ئ�ه‌وی��ش له‌ناوبردنى ئیراده‌ى سیاسى گه‌لى کورده به‌گشتى و گه‌لى کوردمان له باکور به‌تایبه‌تى و به ه��اوک��ارى ئه‌مریکا و پشتگیریکردنی .سایکۆلۆژیه‌تى رژێمى ت��ورک��ى سایکلۆژیه‌تى ش���ه‌ڕه ،به‌هۆى خۆ ب�ه‌زل زانین و غ��رور ب��وون هه‌ر ده‌م رێ��گ��اى ش �ه‌ڕ ه�هڵ��ده‌ب��ژێ��رێ��ت ،جگه له شااڵوه‌کانى گرتن و راوه‌دونانى خه‌ڵکى سڤیلى ک��ورد ک�ه ب��هه��ه‌زاران خه‌ڵک له زیندانه‌کان ده‌ستبه‌سه‌رن به‌تاوانى ک��ورد ب��وون ،ئه‌شکه‌نجه‌دانى سه‌رۆکى پارتى کرێکارانى کوردستان عه‌بدواڵ ئ��ۆج �ه‌الن ل�ه ئیمراڵى م���اوه‌ى زی��ات��ر له ( )12ساڵه له ژوورى تاکه‌که‌سیه که له جیهان وێنه‌ى نیه و قه‌ده‌غه‌کردنى زمانى کوردى و ئینکارکردنى کورد له ده‌ستورى تورکیا ،سه‌ربارى ئ�ه‌وه‌ى که گه‌لى کورد و بزوتنهوه ئازادیخوازه‌که‌ى
ه �هم��وو ک���ات خ���وازی���ارى چ���اره‌س���ه‌رى دی��م��وک��رات��ى و ئ��اش��ت��ی��ان �هى ک��ێ��ش�هى کورد بووه ،له‌به‌رامبه‌ردا رژێم و سوپا و ناسیۆنالیستى ت��ورک ه �هر بیر له له‌ناوبردنى گه‌لى ک��ورد دهک�هن�هوه ،به هێرشى س��هرب��ازى ب��ۆ ده‌ره‌وه‌ى سنوره ده‌س���ت���ک���رده‌ک���ان���ى ن���ێ���وان ب �هش �هک��ان��ى کوردستان ،له هێرشه‌کانى ئهم دواییه‌دا چونکه ئێمه‌ى کورد بێکه‌سین ساڵه‌هاى دواى ئ�ه‌وه‌ى سوپاى تورکیا گه‌وره‌ترین س��اڵ�ه ل �ه ئه‌نجامى ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی �هک��ان��ى زه‌برى پێکه‌وت که له ساڵى ()1990هوه سه‌مایه‌دارى و سیاسه‌ته‌کانى ئه‌مریکا زه‌برى وا به‌هێزى به‌رنه‌که‌وتوه ،ئه‌ردۆغان ده‌بین به سوته‌مه‌نى ،دواترین به‌ڵگه‌ش به‌ناچارى په‌نا ده‌بات بۆ هێزى پێشمه‌رگه ئ �ه‌وه‌ب��وو ک �ه ل �ه کاتێک ل �ه ب��اک��ورى و داواى یارمه‌تى له پێشمه‌رگه ده‌کات! ک��ورس��ت��ان ه����ه‌زاران رۆڵ���هى ک���ورد که ئه‌وه‌ش ده‌یسه‌لمێنێت که سوپاى تورکیا شه‌ش په‌رله‌مانتار و چه‌ندین شاره‌داریان تواناى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى هێزى گه‌ریالى تێدایه بهبێ ت��اوان زیندانى ک��راون هه‌ر نییه ،له‌هه‌مانکاتدا تورکیا ده‌یه‌وێت له‌وکاته‌ش که تورکیا هێرشى سه‌ربازى ش���ه‌ڕى ک���ورد ب �هک��ورد دروس���ت بکات ب��ۆ س �هر ک��وردس��ت��ان ده‌س��ت پێکردوه و له‌پێناو الوازک��ردن��ى پێگه‌ى حکومه‌تى ژم��اره‌ی��ک س��هرب��ازى ل��ێ��ک��وژراوه ب�هو هه‌رێمى باشورى کوردستان له عێراق .ب��ۆن �هوه ئه‌مریکا ل �ه‌ب �ه‌رزت��ری��ن ئاست، ده‌س �ه‌اڵت��داران��ى ب��اش��ور ئ�هگ�هر واب��زان��ن ئیدانه‌ى بزوتنه‌وه‌ى ئازادیخوازى کوردى س���اڵ���ى ()1992 - 1991وه ئ���هوه له باکورى کوردستان کرد. هه‌ڵه‌یه‌کى م �ه‌زن دهک���هن ،باشتر وای�ه ئۆباما زۆرب��اش ده‌زان��ێ��ت گه‌لى کورد نه‌که‌ونه هه‌ڵه‌کانى راب���ردوو ،چونکه رۆژانه له تورکیا قڕ دهکرێت تا ئێستا سه‌رده‌م سه‌رده‌مى له‌ناوچوونى سیستمى ئ��ی��دان �هى ت��ورک��ی��اى ن���هک���ردوه ،به‌ڵکو دیکتاتۆریه‌ته له ناوچه‌که ،پێویسته هاریکارى سه‌ربازى و هه‌واڵگرى ده‌کات بزانین که سێکوچکه‌ى دژ به‌کورد زۆر دژ به‌گه‌لى کورد ،که‌چى بهپێچهوانهوه الواز بووه له‌ناویش ده‌چێت ،ئهو واڵتانه‌ى هه‌ر دوێنێ ئۆباما ئیدانه‌ى بزوتنه‌وه‌ى ک�ه کوردستانیان ب�هس�هر داب�هش��ک��راوه ئ��ازادی��خ��وازى ک���ورد دهک����ات ،ل��ه‌وه‌ش ئێستا هه‌مووى دژ به‌یه‌کن و سه‌رقاڵى سه‌یرتر هه‌ر دوێنێش ئۆباما خۆشحاڵى کێشه‌ى ناوخۆن ،له‌به‌ر ئهوه حکومه‌تى خ���ۆى ب��ۆ ک��وش��ت��ن��ى ق���ه‌زاف���ى دهرب���ڕى ه �ه‌رێ��م��ى ب���اش���ورى ک��وردس��ت��ان وهک��و که‌واته له تورکیا ئه‌مریکا پشتگیرى له ئه‌رکێکى ئ�هخ�لاق��ى ن �هک هه‌رنابێت دیکتاتۆریه‌تى که‌مالیستى دژ به‌گه‌لى هاریکارى دوژمنان بکات له به‌شه‌کانى ک���ورد دهک���ات و ل �ه لیبیا خۆشحاڵى ت��رى ک��وردس��ت��ان ،به‌ڵکو ده‌ب��ێ��ت رۆڵ��ى بۆ کوشتنى قه‌زافى ده‌رده‌ب��ڕێ! ئهوهیه باشتر ببینێت بۆ چاره‌سه‌رى دیموکراتى رووڕه‌ش����ى ئیمپریالیستى ئه‌مریکى و و ئاشتیانه‌ى کێشه‌ى کورد لهو به‌شانه‌دا ،شاگرده‌کانی.
نیشتمانیه‌کانمان یان فه‌رامۆش کراوه یان دوژمنانمان باس و خواسى خۆیان له‌سه‌ر چاره‌نوسى نه‌ته‌وه‌که‌مان دهک���هن!! له‌برى خ��ۆم��ان!؟ ئ �هو داه���ات و پ��اره و سامانه گشتیانه دهبێت ئاشکرا بکرێت بۆ ڕاى گشتى ،به‌اڵم زۆر به‌نهێنى له حسابى چه‌ند که‌سێکدا پارێزراون له‌بانکه‌کاندا! هاواڵتى کورد کاتێک متمانه به ده‌سه‌اڵت دهک��ات که وه‌کو ئیسرائیل هه‌ڵسوکه‌وت بکات بهرامبهر به هاواڵتیانى ،کاتێک خۆى ده‌کاته قوربانى نیشتمان که وه‌کو حماس ژیانى زیندانیه‌کانى الى جوله‌که هێڵى سوربێت! کۆشکى سپى سوپاس و پێزانینى خۆى ئاراسته‌ى به‌ڕێز سه‌رۆکى عێراق کرد له بهرامبهر رۆڵ بینینى له ئازاد کردنى گه‌شتیاره‌کانیدا که له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه ده‌ستگیر کرابوون .بۆ دهبێت بۆ ئازادکردنى به‌ڕێز ئۆجه‌الن هیچ هه‌وڵێک ل �ه‌ئ��ارادا نه‌بێت؟! ب��ۆ ل�ه‌ب��رى ئ �هو هه‌موو
خانه‌قین به‌پێى ب��ڕی��ارى خ��ودى مالکى، ئێمه‌ش ل�هگ�هڵ ئ �هم ب��ڕی��اره‌دان��ی��ن ،ب�ه‌اڵم ب �ه‌رام��ب �هر ب �ه ب��ڕی��ارى س���ه‌رۆک وه‌زی���ران ن��اک��رێ��ت ق��وت��اب��ى و خ��وێ��ن��دک��ار بهێننه سه‌رشه‌قام بۆ پاشگه‌زبونه‌وه‌ى له بڕیاره‌که‌ى، به‌ڵکو ده‌ب��ێ��ت ب�هڕێ��ز س���ه‌رۆک کۆمارى عێراقى فیدراڵ رووبه‌ڕوى ئهو بڕیاره بێته‌وه و داک��ۆک��ى ل�ه مافى گه‌له‌که‌ى بکات کاتێک سه‌رۆکى رژێمى به‌عس -سه‌دام حسێن -ده‌س��ت گیرکرا پ��رس��ی��ارى لێکرا بۆ به‌ره‌نگاریت نه‌کرد و خ��ۆت راده‌ستى سه‌ربازه ئه‌مریکیه‌کان کرد ئه‌ویش وتى من سهرکرده و سه‌رۆکم ناکرێت بهرامبهر سه‌ربازێک بوه‌ستم و بجه‌نگم ئهگهر له‌برى ئهو سه‌ربازه ج��ۆرج بوش ده‌ب��وو راسته‌خۆ یان ده‌یکوشتم یان ده‌مکوشت ،بۆیه دهبێت ب��ڕی��ارى س �ه‌رک��رده س �ه‌رک��رده‌ى بهرامبهر پوچه‌ڵى ک��ات�هوه ئ�ه‌وک��ات گ �ه‌ل به‌یه‌ک ده‌نگ به‌ڵێ ده‌کات.
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
17
هاوکارى و دۆستایه‌تیه‌ى که کوردى باشور هه‌یه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌مریکادا داواى لێنه‌کرێت که کار بۆ ئازادکردنى ئۆجه‌الن بکات؟ ل �ه ئ��ای��ن��ى پ��ی��رۆزى ئ��ی��س�لام��دا کاتێک مرۆڤێک ده‌م��رێ��ت ب �هڕێ��زه‌وه ده‌ش��ۆرێ��ت و کفن دهک��رێ��ت و ده‌ن��ێ��ژرێ��ت هه‌تا مرۆڤه زی��ن��دوه‌ک��ان خۆیانیان ل �ه‌ال پ��ی��رۆز بێت و له هه‌وڵى هاوکارى یه‌کتردابن له‌ژیاندا! نه‌ک ژیانیان له‌به‌ر چاو ناشرین بێت .جێى سه‌رسوڕمان و سه‌رسامییه که نه‌ته‌وه‌یه‌کى فیداکارى وه‌کو کورد رێز له‌خودى نه‌گرێت له‌به‌رامبه‌ر بێ ده‌نگ بوونى بۆ ئازادکردنى س��ه‌رک��رده‌ی��هک��ى! ئیتر چ���ۆن چ��اوه‌ڕێ��ى ف��ی��داک��ارى و دڵ��س��ۆزى ل�ه گه‌نجانى ئهم نیشتمانه بکرێت که ده‌سه‌اڵت فه‌رامۆشى کردون. له هه‌رێمدا و له راگه‌یاندنه‌کانه‌وه باس له داگرتنى ئااڵى کوردستان دهکرێت له‌سه‌ر دام و ده‌زگ��ا فه‌رمیه‌کانى حکومه‌ت له
(وان) گه‌لی تورکی رووبه‌ڕوی دهوڵهت کرده‌وه
ئارام پێنجوێنى ک��اره‌س��ات�ه سروشتییه‌کان خاسیه‌تێکی گرنگی کۆکردنه‌وه‌ی دۆست و دوژمنی ههیه له شوێنی روداودا ،له دۆخی وادا ه�هڵ��وێ��س��ت و ک��اردان �ه‌وه‌ک��ان��ی م��رۆڤ له خاڵێکدا به‌یه‌ک ده‌گ�هن وهک��و بڵێین «پیاوکوژ پیاوکوژی و دزی دزییه‌که‌ی دواده‌خ���ات» ناخۆشییه‌کان وه‌ال ده‌خرێن و وهک ک��اردان�هوهی�هک��ی مرۆڤایه‌تیش ه���هم���وو ک����هس ح�����ه‌زده‌ک�����ات روو له رزگارکردن و هاوکاری لێقه‌وماوان بکات. دوورترین که‌سێکیش له مرۆڤایهتی ،لهو ساته‌وه‌خته‌دا هه‌ست به مرۆڤبوونی خۆی ده‌کات .ئهمه له‌ناو کورداندا تا رادهیهک زیاتر هه‌ستی پێکراوه. له کاره‌ساته‌که‌ی رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ی راب���ردووی ش��اری (وان)ی��ش��دا هه‌ر کورد فریای ک��ورد که‌وتن .ده‌وڵ�هت��ی تورک و ده‌زگ���اک���ان���ی ل���ه ی �هک �هم��ی��ن س��ات��دا کاره‌ساته‌که‌یان ب�ه‌رووداوێ��ک��ی سووک و ب���چ���ووک ه����ه‌ژم����ارد ،وهک چ��ۆن
والی»نوێنه‌ری دهوڵهت له‌شاره‌که« سه‌ر به پارتی داد داوای پێکه‌وه کارکردنی س��ه‌رۆک��ی ش���اره‌وان���ی ش���اری (وان)ی رهتکردهوه «ئهمه له‌کاتێکدا لهو واڵته‌دا وه‌زاره‌ت و ده‌زگایه‌کی فه‌رمی ده‌وڵه‌تیش ههیه ب �هن��اوی ئافاتی سروشتییه‌وه«، سه‌رۆک کۆمار و سه‌رۆک وه‌زیر داوای ه��اوک��اری زیاتر له ( )50واڵت��ی دوور و نزیکیان ره‌ت��ک��ردهوه ،چۆن ده‌وڵه‌تێکی وهک تورکیا دوای تێپه‌ڕبوونی ()18 کاتژمێر زیاتر رووی له شاره‌که کرد که خودی ئه‌ردۆگان دانی پێدانا که ()24 ک��ات��ژم��ێ��ری س �هرهت��ا که‌مته‌رخه‌مبوون له ب �هرهو پیره‌وه‌چوونیاندا .تا پێنج رۆژ دوای رووداوه‌ک �هش زیاتر له ( )50دێی لێقه‌وماوی رووداوه‌ک�ه ده‌ستی هاوکاری ته‌واوه‌تییان پێنه‌گه‌یشتبوو بهتایبهتی له مه‌سه‌له‌ی خێمه و خێوه‌تدا. ک��ارب �ه‌ده‌س��ت��ان��ی ده‌وڵ����هت ل �ه یهکهمین روون��ک��ردن�هوهی��ان��دا ل�ه دوای رووداوه‌ک���ه
گ��رن��گ��ی��ی�هک��ی زۆری�����ان ب��ه ه���ه‌ب���وون و نه‌بوونی زیانه‌کانی ده‌زگاکانی خۆیان له ن��اوچ�هک�هدا و ه��اواڵت��ی لێقه‌وماو و ده‌زگاکانی ده‌وڵه‌تیان لێک جیاکرده‌وه. دوا ب���ه‌دوای ئ�هم�هش چه‌ند بێژه‌رێکی ه �ه‌واڵ و به‌رنامه ته‌له‌فزیۆنییه‌کانیان ده‌س��ت��ی��ان ک���رد ب �ه وت���ن���هوهی چه‌مک و فه‌لسه‌فه‌ی فاشیستیانه وهک (له شاخه‌کان سه‌ربازه‌کانمان راو ده‌که‌ن ،له ش��اره‌ک��ان ب�ه‌ردب��اران��م��ان دهک��هن و ئێستا داوای ه��اوک��اری دهک���هن) و ی��ان (خوا ده‌زان��ێ کاره‌سات بهسهر کێ دا دێنێت و ئینشه‌اڵ هه‌موویان بێ کهڵک ده‌بن) و (ئه‌گه‌رچی له وان-یش بێت فه‌الکه‌ت بهسهر رۆژهه‌اڵتدا هاتووه) و...هتد ،له هیچ شوێنێکی جیهان که‌س دوعای بهم رهنگه له که‌سی تر ناکات ،به‌اڵم به داخه‌وه له تورکیا له شاشه‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌کانه‌وه زه‌قبوونه‌وه ،به‌شێوه‌یه‌ک له ساته‌وه‌ختێکی وه‌ه���ا ه�هس��ت��ی��اری��ش��دا پ��ارت��ێ��ک��ی ن���ه‌ژاد په‌رستی وهک ( )MHPبانگه‌وازی له سوپا ده‌کات که له کوردستاندا به‌رد بهسهر ب �ه‌رده‌وه نه‌هێڵێت و ئهمه بکرێته هه‌لێک بۆ کۆتاییهێنان به هێزی کورد لهو واڵته‌که‌دا.. هه‌ر له یهکهمین ساته‌وه پارت و رێکخراوه ک��وردی و دیموکراتیخوازه‌کانی باکور بهتایبهتی ،روویان له شاره‌که کرد و به‌ده‌م هاواری لێقه‌وماوانه‌وه چوون ،له‌زۆربه‌ی زۆری شار و شارۆچکه‌کاندا ده‌ست به
ک��ۆک��ردن �هوهی ه��اوک��اری ک��را و په‌یتا په‌یتا گه‌یه‌ندرانه شاره‌که و ده‌وروبه‌ری، لێره‌دا شایانی گوتنه که بڵێین کورد هێنده ده‌رفه‌تی له به‌رده‌ستدا نیی ه که له ساته‌وه‌ختێکی وه‌هادا باڵ بهسهر هه‌موو دۆخه‌که‌دا بگرێ .به‌اڵم وهک چۆن له کاره‌ساته‌کانی خۆشماندا بینیمان به هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێت ب��ه‌ده‌م ی�هک�هوه ده‌چین، له‌وێش ههروهها .به‌اڵم ئه‌ردۆگان و دام و ده‌زگ��اک��ان��ی��ان هه‌تا ل�ه ده‌ستیان دێ که‌مته‌رخه‌مییه‌کانی خۆیان به بیانووی گ��وای �ه خه‌ڵکی ن��اوچ �هک �ه ه��ارب��وون و هه‌ڵده‌کوتنه سه‌ر کاربه‌ده‌ستانی مانگی سوور و دزیان لێده‌که‌ن خۆیان له تیری ره‌خنه‌ی نه‌ژادپه‌رستی ده‌دزن���هوه .ئه‌ی باشه هه‌ر خودی ئه‌ردۆگان نه‌بوو فه‌رمانی به هه‌موو بانکه تایبهت و حکومییه‌کان کرد که جگه له مانگی س��وور که‌س بۆی نییه هاوکاری بگه‌یه‌نێته ناوچه‌که و کێ هاوکاری ده‌کات ده‌بێ راده‌ستی مانگی س��ووری تورکی بکات ،ئهمه له‌کاتێکدا گهلێک رێکخراو و ده‌زگای کۆمه‌ک و هاوکاری هه‌ن له ناوچه‌که‌دا به‌اڵم خاڵی سهرهکی لێره‌دا ئهوهیه مانگی سوری تورکی سه‌ر به ده‌وڵه‌ته و پێویسته ه �هم��وو ج���ۆره ه��اوک��اری��ی �هک ک �ه به کوردان بکرێ له ده‌وڵه‌ته‌وه بێت .دهوڵهت ب��ۆی ه�هی�ه ه��اوک��اری��ی�هک��ان وه‌ربگرێت و بیگه‌یه‌نێت!( .ئهمه له کاتێکدا که هه‌ر له به‌رنامه‌ی ته‌له‌فزیۆنی که‌مپینی
هاوکاری بۆ شاری وان دا کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌تیش ده‌یان گوت ئێمه به گومانین له گه‌یاندن و نه‌گه‌یاندنی هاوکارییه‌کان به لێقه‌واماوان و دانیشیان به‌وه‌دا نا که بڕێکی زۆر ل�هو هاوکارییانه‌ی ساڵی ()1999ی ئه‌سته‌مبوڵ که بۆ لێقه‌وماوان کۆکرابۆوه درابوو به سوپا. ب����ه‌اڵم س �ه‌رن��ج��ڕاک��ێ��ش��ت��ری��ن خ����اڵ که
پێویسته زی��ات��ر تیشکی بخرێته سه‌ر ئ���ه‌وه‌ب���وو گ �ه‌ل��ی ت���ورک و ک���ورد ئ�هم ج��اره‌ی��ان پێکه‌وه گوێیان ب�ه حکومه‌ت نه‌دا به پێچهوانهوه ره‌خنه‌یه‌کی توندیان ل �ه که‌مته‌رخه‌می ح��ک��وم�هت گ��رت و ده‌رگ����ای ه��اوک��اری�هک��ان��ی��ان پێکردنه‌وه هه‌ر ئهمه بوو به هۆکاری پاشه‌کشه و
ره‌خنه‌دانی ئه‌ردۆگان و عه‌بدواڵ گول و هاوه‌ڵه‌کانیان له‌به‌رامبه‌ر دۆخه‌که‌دا .بێ گومان دروستبوونه‌وه‌ی برایه‌تی کورد و تورک ئه‌گه‌رچی به‌هۆی بومه‌له‌رزه‌شه‌وه بێت رووداوێکی گرنگه و ئومێد به‌خشه، به‌تایبه‌ت ئ�هگ�هر بێتوو ئ �هم کاره‌ساته س��رووش��ت��ی��ی �ه ب��ب��ێ��ت�ه س���هرهت���ای���هک بۆ تێگه‌یشتنی تورک له کورد و خراپترین
وژی��دان��ی��ان ن �ه‌رم بکاتهوه و ئ�هگ�هر ئهم برایه‌تی و هاوخه‌مییه‌ی گه‌لی تورک بۆ گه‌لی کوردی نیشاندا ببێت به سه‌ره‌تای زی��ن��دوک��ردن �هوهی چهمکی ب��رای�هت��ی و پێکه‌وه ژیان ،تۆ بڵێی شتێک بمێنێته‌وه ب�هن��اوی کێشه‌ی ک���ورده‌وه له باکوری کوردستان؟.
بیروڕا
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه 2711/8/9 2010/11/8 ممه‌ممه- 2011/10/31 دووشه
16
ئه‌رکی ده‌سه‌اڵت ل ه چاره‌سه‌ری پرسی کورددا ه�ه‌رک�هس و ده‌وڵه‌تێک هه‌بوونی کورد په‌سند دهک �هن ،له‌سه‌روشیانه‌و‌ه هه‌رچوار ده‌وڵ�هت��ی داگیرکه‌ری س�هر کوردستان. به‌اڵم ئهوهی ناتوانن هه‌رسی بکهن کورد وه‌کو نهتهوه و میلله‌ته ،بۆیهش ده‌ڵێن کورد ده‌توانێت خاوه‌نی مافی تاک بێت نه‌ک مافی گشتی .وات��ا مافی نه‌ته‌وه‌یی و
سه‌ردار ستار ل�� ه س���هرهت���ای س��هدهی��هک��ی ن��وێ��دای��ن و رۆژهه‌اڵتی ناوین پێویستی به سه‌رله‌نوێ داڕشتنه‌وه ههیه ،چونک ه بینیمان سیستمی دوو جه‌مسه‌ری رووخ��ا ،هاوپه‌یمانه‌کانی ه�هن��دێ��ک رووخ����ان ن��م��ون�هی «س���ه‌دام» هه‌ندێکیش ل ه به‌رده‌می رووخانن نمونه‌ی «ئه‌سه‌د» ،هه‌ندێکیش ل ه ناو بێچاره‌ییدا ده‌تلێنه‌وه نمونه‌ی «تورکیا و ئێران»، هه‌مانکات دهستپێکردنی به‌هاری عه‌ره‌بی خێرایی ده‌دات��� ه داڕش��ت��ن �هوهی سیستمی رۆژهه‌اڵتی ناوین. گه‌لی کورد وه‌کو نه‌ته‌وه‌یه‌کی ره‌سه‌نی ئ �هم هه‌رێمه ،ب��ه‌اڵم ل� ه س���هدهی راب���ردوو ن��ک��ۆڵ��ی ل��� ه ه���ه‌ب���وون���ی ک����را ،ل �هگ �ه ڵ ئه‌وه‌شدا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک له‌ناوده‌بردرا. له‌به‌رامبه‌ر سیاسه‌تی ل�هن��اوب��ردن گه‌لی کوردیش سیاسه‌تی به‌رگریکردنی کرده بنه‌مای تێکۆشان و سه‌لماندی ک ه وه‌کو نه‌ته‌وه‌یه‌ک ههیه و له‌ناوناچێت .ئێستا
دیموکراتی ب ه گه‌لی کورد ره‌وا نابینرێت. الوازی هێزه کوردییه‌کان له رابردوودا زوو ده‌که‌وتنه ناوچوارچێوه‌ی سیاسه‌ته‌کانی داگ��ی��رک �هر ک �ه ک���ورد ب �هک��ورد کوشتن بوو ،یان وهک خۆیان ده‌یانگوت «سه‌گ به‌سه‌گ بخنکێنه« ،ئه‌وه‌ش وای کردبوو گه‌لی کورد له‌ناوخۆیدا یه‌کێتی و یه‌کبوون ب ه خ �ه‌ون بزانێت .ئ �ه‌وه‌ش ب��ووه هۆکاری ئ �ه‌وه‌ى ل ه نه‌وه‌ته‌کانی س �هدهی راب��ردوودا زۆرت��ری��ن ش �ه‌ڕی ناوخۆ ئه‌نجامبدرێت و گه‌وره‌ترین زیان به‌کورد بگه‌ێنێت. م�������اوهی ده س���اڵ��� ه ه���ێ���ز‌ه س���ی���اس���ی و چکدارییه‌کانی کورد وازی��ان ل ه شه‌ڕی یه‌کتری هێناوه ،ب�ه‌اڵم هێشتا کارێکی ئ �هوت��ۆ ب��ۆ یه‌کێتی و یه‌کبونی ک��ورد ن �هک��راوه ،به‌تایبه‌ت ده‌س �ه‌اڵت��ی هه‌رێمی ک���وردس���ت���ان ک �هم��ت��ری��ن ئ���ام���اده‌ک���اری لهوبارهیهوه نیشانداوه .ده‌ب��ێ ئ�هوه بزانین ئ���هوه ده س��اڵ� ه ش �ه‌ڕ ن��هک��راوه ،ک���ورد ل ه
کامه‌ران گوڵپی پێش ش�هش س��اڵ و له ساڵى ()2006دا ک��ردن��ى ج��ل��ع��ات ش��ال��ی��ت ،ب���ه‌اڵم ب�هه��ۆى له چاالکییه‌کى پارتیزانى ک �هم وێنه‌دا ی �هک��ڕی��زى فه‌له‌ستینیه‌کان و دڵ��س��ۆزى چه‌کدارانى حماس له که‌رتى غه‌زه توانیان سه‌رکردایه‌تى -حماس -بۆ دیله‌کانیان له جلعات شالیت ب �ه‌دی��ل ب��گ��رن و بیکه‌نه زیندانه‌کانى ئیسرائیلدا توانرا شکست به‌و کارتى فشار بۆ سه‌ر ده‌وڵه‌تى ئیسرائیل ،هه‌موو هه‌واڵنه بهێنرێت تا دواج��ار و له دواى ئ����ه‌وه‌ى چ�هن��دی��ن��ج��ار ئیسرائیل له رێگه‌ى ناوبژیوانى راسته‌وخۆى ئه‌ڵمانیا بۆ رێگه‌ى هه‌وڵى سه‌ربازى و دزه‌کردنى موساد گۆڕینه‌وه‌ى جلعات شالیت به ()1027 بۆ که‌رتى غ �ه‌زه به ئومێدى دۆزی��ن�هوه و دیلى فه‌له‌ستینى کۆتایى به‌ژیانى دیلى ده‌ستنیشان ک��ردن��ى شوێنى ده‌ستبه‌سه‌ر ئهم سه‌ربازه ئیسرائیلیه هێنراو ئازادى بۆ
هه‌رچوارپارچه‌ی کوردستان بوه‌ت ه خاوه‌نی زۆرترین ده‌ستکه‌وت ،بۆی ه ئه‌مڕۆ له‌گه ڵ ئهوهی ده‌خوازرێ ده‌ستکه‌وته‌کانی هه‌رێم ب��پ��ارێ��زرێ��ن ،هه‌مانکات ل� ه ب��اک��ور و ل ه رۆژئاواش داوای چاره‌سه‌ری پرسی کورد دهکرێت ،ئه‌وکات پێویسته چی بکرێت بۆ یه‌کبوونی کورد؟ باش ه ئهگهر بێت و یه‌کێتی له نێوان هێزه سیاسیه کوردییه‌کان بکرێت ده‌سیکه‌وته‌کانی کورد ده‌گه‌ن ب ه چ ئاستێک؟ پێش ئ���هوهی ک��ار ب��ۆ یه‌کێتی سیاسی بکه‌ین ،ده‌ب���ێ س �هرهت��ا زم��ان��ی ک��ۆن ل ه سیاسه‌ت کردن له‌گه‌ڵ یه‌کتری فڕێده‌ین و زمانێکی ت��ر به‌کاربێنین ک � ه بۆنی چ��اره‌س�هری لێ بێت ،ئه‌گه‌رنا به‌زمانی راب�����ردوو ل�هوان�هن��ی��ی�ه ب��ت��وان��ی��ن یه‌کێتی ناوخۆیی دروست بکرێت. ئ �هی زم��ان��ی چ��اره‌س �هری چ��ۆن دروس��ت دهبێت؟ ل ه ئێستادا که پیالنگێڕی و کۆنسێپتێکی ن��وێ ل ه س�هر بزوتنهوهی ئ��ازادی گه‌لی ک��ورد به‌ڕێوه‌ده‌چێت ،ئه‌ویش ب ه دووب��اره بێبه‌ش کردنه‌وه‌ی کورد ل ه داڕشتنه‌وه‌ی سیستمدا ،سه‌رپه‌رشتیکار و داڕێ��ژراوی پیالنه‌ک ه ده‌وڵه‌تی داگیرکه‌ری تورکه، ده‌یه‌وێت هه‌ریه‌ک ل ه ئێران و عێراقیش به‌کاربێنێت و ده‌ستوه‌ردات ه ناوخۆی سوریا و رژێ��م��ی ئ �هس �هد ب��ێ��ک��اری��گ�هر ب��ک��ات. هه‌وڵێکی زۆری��ش��ده‌دات تاکو ده‌سه‌اڵتی ه�ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان بکاته الیه‌نگری پیالنه‌کانی ،ئه‌ویش به‌دوو شێوه «ئهگهر بکرێت ببێت ه پارچه‌ێک له شه‌ڕ ،ئه‌گه‌رنا سیاسی و دیبلۆماسی هاوکاریان بکات». ل���هو پ��ی�لان��هدا س���هرهت���ا ئ���ێ���ران چانسی خۆی تاقی ک��ردهوه ،ب�ه‌اڵم ل ه ئه‌نجامی به‌رخۆدانێکی ی �هک مانگی پ �ه‌ژاک، تێکشکا و ئاگربه‌ستی دوو الی�هن�هی
په‌سند کرد ،ئه‌مه‌ش بووه هۆکار قاچێکی س���هرهک���ی پ��ی�لان �هک �ه ت��ێ��ک بشکێت. ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی کوردستان ههرچهنده سه‌ره‌تا چاوه‌ڕێی ده‌کرد کا ئه‌نجامی شه‌ڕ چی دهبێت ،بۆیه بێ ده‌نگی هه‌ڵبژارد، دوای ئ���هوهی زان���ی ئ��ێ��ران له‌شکاندای ه ئه‌وکات هه‌ڵسا به‌ڕۆڵی ناوبژیوانیکردن، ههرچهنده ل ه لێدوانه‌کاندا پشتی ده‌وڵه‌تی ئێرانیشی ده‌گ���رت ،ب��ه‌اڵم ل�ه کۆتاییدا ناوبژیوانیه‌که‌ی که‌وته خزمه‌ت بزوتنهوهی کوردی رۆژهه‌اڵت و قاچێکی ئهو پیالنه به‌ره‌ودواوه گه‌ڕێنرایه‌وه. تورکیا له ئێستادا هه‌موو گرانی داوه‌ته س�هر زاڵبوونی بهسهر جیهانی عه‌ره‌بی به‌تایبه‌تیش ده‌یه‌وێت به‌هاوکاری له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا پ��ارت�هک�هی ئ �ه‌ردۆغ��ان بکه‌نه نمونه‌ی ئیسالمی لیبراڵ له هه‌رێمه‌که‌دا، ب��ۆ ئ �هم �هش �ه پ �هی��وهن��دی �هک��ان��ی ل�هگ�هڵ ئیسرائیل تائاستێک ئهگهر تاکتیکیش ب��ێ��ت ت��ێ��ک��دا ،زۆرت���ری���ن ده‌س���ت���وه‌ردان���ی ک��رده ک��اروب��اری فه‌له‌ستین ،ئ�ه‌ردۆغ��ان گه‌شتێکی ک��رد ب��ۆ میسر و لیبیا و ت��ون��س .ئ�هم��ان�ه ه �هم��وو هه‌ڵسوکه‌وتی ده‌وڵه‌تی تورکیامان بۆ ئاشکرا ده‌کات. ل�ه‌الی�هک��ی ت��ر له‌ئاستی ن��اوخ��ۆدا ئیتر ئه‌ردۆغان و پارته‌که‌ی هه‌موو دهسهاڵته مه‌ده‌نیه‌کان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتی سوپاشی خسته ژێر رکێفی خۆی ،ئیدی له‌مه‌ودوا ئهگهر بڵێین دیکتاتۆریه‌تی ئه‌ردۆغان ب���اوه‌ڕده‌ک���هم به‌هه‌ڵه ن�ه‌چ��ووی��ن ،چونکه هه‌موو بڕیاره‌کانی تورکیا ئێستا مه‌ده‌نی و سه‌ربازی له‌ده‌ستی ئه‌ردۆغاندان .ده‌بێ ئ���ه‌وه‌ش له‌بیرنه‌که‌ین دوای��ی��ن گه‌شتی ع �ه‌ب��دواڵ گ��ول ب��ۆ ک��وردس��ت��ان ب�ه‌ج��ل و به‌رگی سه‌ربازییه‌وه نیشانیده‌دا که به هه‌موو هێزیه‌وه له ئاماده‌کاری دواییدان بۆ هێرش کردنه سه‌ر هه‌رێمی کوردستان.
ده‌سته‌به‌رکرا .له سه‌رده‌مى ته‌کنه‌لۆژیا و چه‌کى ئه‌تۆمى و سه‌ربازى بێ شوماردا ئ �هو راستیه ب�ه ئیسرائیل سه‌لمێنرا که کێشه‌کان به ش�ه‌ڕ و چ�هک و جبه‌خانه یه‌کال ناکرێنه‌وه ،به‌ڵکو یه‌کڕیزى و یهک هه‌ڵوێستى له‌به‌رامبه‌ر دوژمندا به‌هێزترین چه‌کى سه‌رده‌مه بۆ گه‌یشتن به‌ئامانجه‌کان. لێرهوه دهکرێت بچینه ناو بابه‌ته‌که‌مانه‌وه و ده‌رگاى پرسیار و سه‌رنج به‌ڕووى رابه‌رانى ک��ورد و سه‌رکردایه‌تى ک��وردا بکه‌ینه‌وه که ئایا له س �هرهت��اى رفاندنى نایاسایى و نامرۆیى و به‌ڕێز ئۆجه‌النه‌وه له الیه‌ن ده‌وڵه‌تانى (ئه‌مریکا ،تورکیا ،ئیسرائیل) ئێوه چه‌ندجار داواى ئازادکردنى ئه‌وتان کردوه؟ چه‌ندجار نوێنه‌رتان لهو واڵتانه ئهم پرسه‌ى خستووه‌ته به‌رباس و خواس؟ تاکو ئێستا چه‌ندجار هاوسۆزى و هاوخه‌میتان بۆ ده‌ربڕیوه؟ ئهم پرسیارانه وه‌اڵمدانه‌وه‌ى ده‌وێت ،چونکه یه‌کێتى ئه‌وروپا کار له‌سه‌ر
وانه‌یه‌ک له ئازادکردنى جلـــــ ن��اڕه‌وای�هت��ى دۆس��ی�هى به‌ڕێزیان دهک��ات و ره‌خنه‌ى ههیه ده‌رباره‌ى دادگایى کردنه‌که‌ى و زیندانى کردنى! به‌ڵێ-جلعات شالیت -خواپێداو سه‌ربازێکى بێ پله‌ى نادیاربوو له سوپاى ئیسرائیلدا، ب �ه‌اڵم له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ى حکومه‌تى ئیسرائیل گیانى هاواڵتى خۆیى له‌ال به‌نرخه توانى دوباره ئازادى بۆ جلعات شالیت سه‌ربازى ب��ک��ڕێ��ت�هوه! ب���ه‌اڵم س �ه‌رک��رده‌ی �هک��ى وهک��و ب�هڕێ��ز ئ��ۆج �ه‌الن ک�ه یه‌کێکه ل�ه رێ��ب�ه‌ره نه‌ته‌وه‌ییه‌کانى گ�ه‌ل�هک�هم��ان و گه‌النى ئ��ازادی��خ��واز ل �ه جیهاندا ل �ه ک��رده‌ی�هک��ى شه‌رمنانه‌دا رفێنرا و درایه ده‌ستى ده‌وڵه‌تى تورکیا ،ئ �هم روداوه هه‌موو میدیاکانى
له دوو هێرش و پیالنێکی گه‌وره‌دا هێزه‌کانی گه‌ریال بوونه هۆکاری پاراستنی هه‌رێمی کوردستان «له قه‌ندیل و چه‌لێ» ،ده‌بێ ئهو چاالکیه‌ی گه‌ریال له ناوچه‌ی چه‌لێ وه‌کو پاراستنی هه‌رێمی کوردستان به‌ناو ب��ک �هی��ن ،چ��ون��ک�ه س��وپ��ای ت��ورک��ی��ا له ئاماده‌کاری دواییدابوو بۆ ئۆپه‌راسیۆنی س �هر ه�ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان ،ل�ه‌ب��ن�ه‌ڕه‌ت��دا پیالنی تورکیا ت��ا ئاستێکی ب�ه‌رف��روان تێکچوو .بۆیه لێدوانی سه‌رۆکی هه‌رێمی و حکومه‌تی هه‌رێم بۆ سه‌رکۆنه‌کردنی چاالکی گه‌ریال له‌بنه‌ڕه‌تدا هه‌ڵه‌یه‌کی گ����هورهی����ه ک���ه ده‌س����ه‌اڵت����ی ه �ه‌رێ��م��ی کوردستان ده‌ی��ک��ات ،چونکه ئ �هو رۆڵه دڵسۆزه‌ی که خۆی بۆ پاراستنی هه‌رێم دهک��ات�ه قوربانی به‌ڕاستی ب��ێ به‌ختی ک����ورده ل �ه‌ج��ی��ات��ی داگ��ی��رک��هر رۆڵ���هی ک��وردی خۆبه‌ختکه‌ر سه‌رکۆنه بکرێت، ن��ازان��م ن�ه ده‌س �ه‌اڵت��ی ه�ه‌رێ��م نازانێت نه که‌وتۆته ناو غه‌فله‌تێکی گهوره ،چونکه گه‌ریال خۆی ده‌کاته قوربانی و ئه‌وانیش ده‌چن له تاران و ئه‌نقه‌ره سیاسه‌تی له‌سه‌ر دهک �هن و له‌سه‌ر خوێنی ئهو گه‌نجانه‌یه ده‌سه‌اڵتدارانی ت��اران و ئه‌نقه‌ره بانگیان دهک���هن و م��ام�هڵ�هی سیاسیان له‌گه‌ڵ ده‌که‌ن ،ئایا ئهگهر گه‌ریال نه‌بێت سنوری ئێران و تورکیا بپارێزێت ،ئه‌رێ باشه کێ ده‌یپارێزێت؟ پێویست ه ده‌سه‌اڵتی هه‌رێم خۆی له‌چی رزگ����ار ب��ک��ات؟ ه �هم��ان��ک��ات پێویست ه پ��ێ��گ �هی خ���ۆی چ���ۆن ب�هک��ارب��ێ��ن��ێ��ت بۆ چ��اره‌س �هری کێشه‌ی ک��ورد له باکور و رۆژه �ه‌اڵت ،هه‌مانکات گره‌نتی کردنی ده‌ستکه‌وته‌کانی هه‌رێمی کوردستان؟ بۆی ه ده‌بێ ده‌ست لهو وتار‌ه کالسیک ه بێنن ک ه ده‌ڵێن ئێمه شه‌ڕی ئێران و تورکیامان پێناکرێت ،یان په‌که‌ک ه ره‌چاوی ره‌وشی
جیهانى هێنایه‌گۆ ،ب���ه‌اڵم دواى ()15 ساڵ له ده‌ستگیرکردنى به‌ڕێزیان نه‌توانراوه له‌سه‌ر ئاستى بااڵ دیده‌نیه‌ک سازبکه‌ن و له نزیکهوه وه‌کو کوردێک گوێ له داواکارى ی��اخ��ود بیربۆچونه‌کانى بگیرێت له‌مه‌ڕ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ى ره‌واى گه‌له‌که‌مان له‌باکور! بۆیه ده‌ڵێم ئهگهر به‌ڕێز ئۆجه‌الن له‌هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌کى تربوایه ئێستا ئ��ازاد ک��راب��وو .س��ێ گ�هش��ت��ی��اره ئه‌مریکیه‌که به‌نایاسایى سنورى ئێرانیان به‌زاند و دواى ده‌س��ت��گ��ی��رک��ردن��ی��ان و زی��ن��دان��ى ک��ردن��ی��ان ئازادکران؟ بۆ؟ چونکه که‌سانێک هه‌بوون که داکۆکیان له که‌یسه‌که‌ى ئه‌وان ده‌کرد! شانازیه بۆ ئێمه‌ى کورد که سه‌رکرده‌یه‌کى
هه‌رێمی کوردستان ناکات! ،باوه‌ڕده‌که‌م که‌س داوای ئهوهی نهکردوه ک ه هه‌رێمی کوردستان شه‌ڕی ئێران و تورکیا بکات. باوه‌ڕده‌که‌م که‌سیش له‌گه‌ڵ ئهوه نیی ه ک ه هه‌رێمی کوردستان ببێته پارچه‌یه‌ک له‌شه‌ڕ له دژی ئهو ده‌وڵه‌تانه ،ههروهها که‌سیش نایه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌کانی ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم خ��راپ ببن چ له ب��واری سیاسی و چ ل�ه ب���واری ئ��اب��ووری .ئ �هی ئ �هوهی داوا دهکرێت له ده‌س�ه‌اڵت��ی هه‌رێم تاکو ئه‌رکی خۆی جێبه‌جێ بکات و ئه‌ویش له‌الی خۆی بتوانێت پارچه‌یه‌ک بێت ل ه تێکدانی ئهو کۆنسێپته‌ی سه‌ر کوردستان و گ��ره‌ن��ت��ی ک��ردن��ی ده‌س��ت��ک�هوت�هک��ان��ی هه‌رێمی کوردستان به‌شێوه‌یه‌کی گشتی؟ بۆ ئه‌مه‌ش پێویست ه له‌جیاتی ئهوهی خۆی بکاته پشتیوانی ده‌وڵه‌تانی داگیرکه‌ر و سه‌رکۆنه‌ی به‌رخودانی گه‌ریال بکات ،ب ه بڕوای من ئهو پێگه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی هه‌یه‌تی بخاته خزمه‌ت چاره‌سه‌ری دیموکراتیانه‌ى ک��ێ��ش �هی ک�����ورد ،ئ���هم���هش ب���ۆ ک���ورد هه‌وڵدانێکی ستراتیژیه ،چونک ه ئهگهر پرسی کورد ل ه ئێران و تورکیا چاره‌سه‌ر نه‌بێت ،له‌وانه‌نیی ه ده‌ستکه‌وته‌کانی هه‌رێم گ��ره‌ن��ت��ی ب��ک��رێ��ن و ن��اوچ � ه داب���ڕاوه‌ک���ان ب��گ�هڕێ��ن��درێ��ن�هوه ،ل �ه‌ب �هر ئ���هوهی ئه‌مڕۆ ده‌رفه‌ت ل ه هه‌ر رۆژێک زیاتر له‌بارتر‌ه بۆ چاره‌سه‌ری پرسی کورد ،ده‌بێ هیچ که‌س باوه‌ڕنه‌کات ب ه بێده‌نگی و ب ه وازهێنانی پ �هک �هک � ه و پ����ه‌ژاک ت��ورک��ی��ا و ئ��ێ��ران چ��اره‌س �هری کێشه‌ی ک��ورد دهک���هن ،یان واز له هه‌رێمی کوردستان دێنن و به‌ڕێزو‌ه پهیوهندی له‌گه‌ڵ داموده‌زگاکانی هه‌رێم داده‌ن��ێ��ن .بۆیه پێویست ه ده‌سه‌اڵتدارێتی هه‌رێم ئه‌رکی نیشتمانی به‌باشی جێبه‌جێ ب��ک��ات و پ��ێ��گ�هک�هش��ی ب��خ��ات�ه خ��زم�هت چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد.
نه‌ته‌وه‌یى دوور له ره‌نگ و بیرى حزبایه‌تى وه‌کو عبداڵ ئۆجه‌النمان ههیه. زیندانى کردنى ئهو له‌به‌ر کارى تیرۆرستى و فرۆشتنى نیشتمان نییه ت��اک��و ئێمه خ��ۆم��ان��ى ل��ێ ب����ه‌دور ب��گ��ری��ن! زی��ن��دان��ى کردنى به‌ڕێزیان ته‌نها له‌به‌ر ئهوهیه که داواى ئ���ازادى و مافى ژی��ان دهک��ات بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ى! بۆیه دهبێت له‌به‌ر پاراستنى هه‌ستى یهک نه‌ته‌وه‌یى له‌ناو حزبدا و له رێنماییه ناوخۆیه‌کانى حزبدا ئه‌ندامان و کادیران تێبگه‌یه‌نن که کوردى هه‌رچوار پارچه‌که یهک نه‌ته‌وه‌ن و له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى ته‌سکى حزبایه‌تى نه‌بینه خۆرکه بۆ گیانى یه‌کترى.
یهک ملیۆن دۆالره‌که بۆ وان بوو یان بۆ ئه‌ردۆغان؟!
کوردۆ شوانی ئهوهی له شاری وانی باکوری کوردستان روی��دا له دوای بومه‌له‌رزه‌ک ه زۆر که‌سی خ��اوهن وی��ژدان��ی توشی سه‌رسوڕمان کرد، بێگومان روداوه‌ک � ه کاره‌ساتێکی سروشتی پڕ له‌خه‌م و ئ��ازار ب��وو ک ه ه���ه‌زاران که‌س بوونه قوربانی ،به‌اڵم ئهوهی لهو کاره‌سات ه سروشتیی ه ک��اره‌س��ات ت��ر ب��وو هه‌ڵوێستی دوژمنکاران ه و نامرۆڤانه‌ی حکومه‌ته‌که‌ی ئه‌که‌پ ه و هه‌ندێ شۆڤێنی و نه‌ته‌وه‌په‌رستی تورک بوو ،له‌راستیدا ب ه ده‌نگه‌وه نه‌چون و بێخه‌می و بێباکی ل ه ئاست کاره‌ساتێکی ب �ه‌وش��ێ��وهی �هدا هێڵی دوژم��ن��ک��اری��ش تێپه‌ڕ دهک��ات ،ل�ه‌وه‌ش نامرۆڤانه‌تر خۆشحاڵبونی ئهو تورکه خۆپه‌رستان ه بوو ک ه ل ه هه‌ندێ تی ڤی و سایتی ئه‌لیکترۆنی تورکیاوه به‌دیکرا ،ه�هر ل ه دوای کاره‌ساته‌که‌و‌ه و له رۆژی یه‌که‌مدا خه‌ڵکی ش��اری وان و ئه‌رجیش و گونده‌کانی ده‌وروبه‌ری هاواری ئه‌وه‌یان کرد ک ه حکومه‌ت وهک پێویست به هانایانه‌وه نه‌هاتو‌ه ل ه ره‌وشێکی زۆر نال ه
باردان ،حکومه‌ته‌که‌ی ئه‌ردۆغان به‌وه‌شه‌و‌ه ن�ه‌وه‌س��ت��ا ک� ه خ��ۆی ل� ه ب �ه‌ده‌ن��گ �هوه چونی ئهو خه‌ڵکه ماڵوێران ه دزی��وهت �هوه ،ته‌نانه‌ت هاوکاری واڵتانی ده‌وروب��هر و جیهانیشی ل ه سه‌ره‌تادا رهتکردهوه که چه‌ند واڵتێک ئاماده‌یی خۆیان پێشاندا بۆ یارمه‌تیدانی خه‌ڵکه‌که ،دی���اره ه��اوک��اری و یارمه‌تی واڵتان ته‌نها پێویستیه‌کانی رۆژانه‌ی ژایان نییه ،به‌ڵکو ره‌وانه‌کردنی تیمی پسپۆڕ و ش��اره‌زاش �ه بۆ ئ��هوهی ژیانی ئ �هو که‌سان ه رزگار بکهن که هیوای رزگاربوونیان ههیه، بیانوی ئهوهی پێویستی ب ه هاوکاری هیچ الیه‌ک نیه. بێگومان ئ �هو هه‌ڵوێست ه نامرۆڤانه‌یه‌ی ئ �ه‌ردۆغ��ان و حزبه‌که‌ی ل�هوێ��وه س�ه‌رچ��اوه ده‌گ���رێ���ت ک��� ه ن���اوچ��� ه ک��اره‌س��ات��ب��اره‌ک��ه ک��وردس��ت��ان �هوه و دان��ی��ش��ت��وان��ی ک����وردن و زۆری��ن�هش��ی��ان ل � ه ه�هڵ��ب��ژاردن� ه په‌رله‌مانی و شاره‌وانیه‌کاندا ده‌نگیان به حزبه‌که‌ی ئه‌ردۆغان نه‌داوه ،به‌ڵکو ده‌نگیان به پارتی
ئاشتی و دیموکراتی داوه که ئه‌ردۆغان ب�ه ن �هی��اری خ��ۆی ده‌زان��ێ��ت ،ب �ه‌اڵم ئ �هوهی مایه‌ی سه‌رسوڕمان ه ئ�هوهی�ه به‌کام یاسا و رێسا و ئاین ره‌وای���ه ل�ه کاتی رودان��ی ک��اره‌س��ات��ێ��ک��ی س��روش��ت��ی پ���ڕ ل���ه زی��ان��ی گیانی ب �هو ره‌ن��گ �هدا ک� ه نزیکه‌ی شه‌ش سه‌د که‌س ژانیان له دهستداوه و زیاتر ل ه دوو هه‌زار که‌سی تریش برینداربون تۆڵه‌ی سیاسی ل�هو خه‌ڵکه ماڵوێرانه بکرێته‌وه! جگ ه ل �هوهی خه‌مساردییه‌کی زۆر ک��راوه له رزگارکردنی ئهو که‌سانه‌ی که‌وتونه‌ت ه ژێرخانوو‌ه روخاوه‌کانه‌وه ،ل ه سه‌ره‌تایی ترین فریاگوزاریش فه‌رامۆش کراون ،ههرچهنده ئ �هو خه‌ڵکه ب��ێ م��اڵ و حاڵه وهک باس دهک��رێ��ت پێویستیان به سه‌دوبیست ه �ه‌زار خێمه بووه ،به‌اڵم مانگی سوری تورکیا ل ه دوای چوار رۆژ ته‌نها ده هه‌زار خێمه‌ی بۆ خه‌ڵک دابین کردوه ،ئهو خه‌مساردییه‌ش ب ه ئاشکرا دیاره که حکومه‌ت نیازی هاوکاری ک���ردن���ی خ �هڵ��ک��ی ش����اری وان و ن��اوچ � ه کاره‌ساتباره‌که‌ی نیه و زیادبوونی ژماره‌ی قوربانیه‌کانیش تاوانێکه ل ه ئه‌ستۆی خودی ئه‌ردۆغان و حکومه‌ته‌که‌یدایه ،دواجار رووی ره‌ش و دزێ��وی حکومه‌ته‌که‌ی ئه‌که‌پ ه و سه‌رۆکه‌که‌ی بۆ هه‌موو الیه‌ک ئاشکرابوو، چه‌ندین رۆژنامهی جیهان ئاماژه‌یان بهوه ک��ردووه که حکومه‌ت به هانای خه‌ڵکی کاره‌ساتباره‌و‌ه نه‌چووه ،ته‌نانه‌ت سی و سێ موختار ده‌ستیان ل ه کاره‌که‌یان کێشایه‌وه ب ه هۆی ده‌سته‌وه‌ستانی حکومهتهوه ،ئهوهی
مه‌به‌ستم ه ئاماژه‌ی پێبکه‌م یهک ملیۆن دۆالره‌که‌ی حکومه‌تی هه‌رێمه که داوێتی ب�ه کونسوڵخانه‌ی تورکیا ل�ه هه‌ولێر ب ه ناوی هاوکاری بۆ خه‌ڵکی وان ،بێگومان هاوکارکردنی خه‌ڵکی وان له الیه‌ن حکومه‌ت و خه‌ڵکی باشوری کوردستانهوه ئه‌رکێکی نه‌ته‌وه‌یی ه بهر له‌وه‌ی ئه‌رکی مرۆیی بێت، ب �ه‌اڵم بۆ دهبێت هاوکارییه‌که راسته‌وخۆ به خه‌ڵکی وان نه‌درێت له رێی سه‌رۆکی شاره‌وانیه‌که‌یانه‌و‌ه که هڵبژێردراوی خۆیانه، یان له رێگه‌ی مانگی سوری کوردستان که ئێستا ل ه واڵتانی ئه‌وروپا کۆمه‌ک و هاوکاری کۆده‌کاته‌وه ،جگه له‌وانه‌ش ده‌کرا
ئهو ملیۆن دۆالره له رێی مانگی سوری عێراقیه‌وه ب��درای�ه به خه‌ڵکی لێقه‌وماوی شاری وان نه‌ک بدرێت به کۆنسوڵی ئهو حکومه‌ته‌ی ک�ه پێشتر ئ��ام��اژه‌م��ان بهبێ خه‌مییه‌که‌ی کرد؟! جێی خۆیه‌تی بپرسین ئایا ئهو بڕه پاره‌ی ه بۆ شاری وان بوو یان بۆ ئه‌ردۆغان؟! مرۆڤ ده‌که‌وێته گومانه‌وه ل�هوهی ئهو بڕه پاره‌ی ه کۆنسوڵی ت��ورک��ی��ا دوای وهرگ��رت��ن��ی ل ه حکومه‌تی هه‌رێم بیبه‌خشێت ب ه دۆسته‌کانی خوی و نه‌یاره‌کانی کورد ل ه عێراقدا دوور نی ه پاره‌که درابێت ب ه به‌ره‌ی تورکمانی ل ه جێی ئهو مینحه‌یه‌ی مانگانه له تورکیای
وه‌رده‌گ���رن ،ه��ی��وادارم ئ�هو کۆمه‌کانه‌ی ل ه شاره‌کانی باشوری کوردستان کۆده‌کرێته‌و‌ه به فیڕۆ نه‌درێت و بدرێت به‌و که‌سانه‌ی دڵ���س���ۆزی ک����ورد و ک��وردس��ت��ان��ن ن �هک دوژمنی. ج��ێ ب��ی��ره��ێ��ن��ان�هوه گ��وم��ان ه �هی � ه ل���هوهی کاره‌ساته‌ک ه سروشتی نه‌بێت و ده‌ستێکی پیالنگێڕی له‌پشته‌و‌ه بێت ب ه پێی گرته‌یه‌کی ڤ��ی��دی��وی ک � ه ل � ه سایته‌کانی ئینته‌رنێت باڵوکراوه‌ته‌وه؟! kurdonasihfaraj@yahoo.com
تیۆری
تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی مۆته‌که‌ی سه‌ده
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
18
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ته ،هه‌فتانه ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت
ئازادى سوارى
جۆالنه‌که‌م ده‌بێ یاده تاڵه‌کانم بوون به جۆالنه ،دووکه‌ڵى ج��گ�هرهک�هش��م ب��وو ب �ه ک�ه‌ل�ه‌پ��چ�ه ،که‌ى ئازادى سوارى جۆالنه‌که‌م ده‌بێ؟ نازانم. که‌ى ده‌سته‌کانم ئازاد ده‌بن؟ نازانم حه‌تمه‌ن ده‌زان��ن دڵم چۆله‌که‌یه‌کى سه‌رگه‌ردانه په‌راسووه‌کانمى به‌جێهێشتووه و هه‌ڵفڕیوه بۆ کوێ ،دیسان نازانم؟! له چاوه‌کانم (س��ف��ر) ل�ه‌ج��ی��ات��ى فرمێسک ئ �ه‌ب��ارێ، ره‌ن���گ���هک���ان���ی���ش ب��ێ ڕه‌ن���������گ دی���������ارن، ه �هت��اک��و ئاسمانیش ک��اڵ �ه ،دهری����ا ب���ۆره، م�����ان�����گ ره‌ن����گ����ى ماته ،ره‌نگى هه‌تاو م����ه‌ل����وول����ه ،ت �هن��ه��ا ره‌ن��گ��ى ش �هو سپییه، خه‌ونه ئاڵۆزه‌کانیش ب��وون به‌ته‌لى کاره‌با و برینه‌کانم ده‌که‌نه ت����اڤ����گ����هى خ���وێ���ن. س����ه‌رم ب���ه‌ق���هد گ��ۆى زه‌وى قورسه به‌چوار ده‌ورى پێنووسه‌که‌م ئه‌سوڕێته‌وه ده‌مێکه په‌نجه‌کانم وه‌ری���ون، ده‌م��ێ��ک �ه ن��وێ��ن�هک�هم خۆڵه‌مێشه ،چیما؟ ت�����هن�����ه�����ا م�����ێ�����ز و کورسیه‌که‌م ،ده‌ڵێى چ��ی��ل��ک �هن ،ئ��ام��اده‌ن ب���ۆ گ���ڕگ���رت���ن .که م�����ردی�����ش�����م ک����هس شوێنم ناگرێته‌وه نه منداڵى ن�ه گه‌ماڵى رۆژان�������ى ل���ه‌دای���ک ب��وون��م ،پێنووسه‌که‌م م����������ۆم����������هک����������ان داده‌گ����ی����رس����ێ����ن����ێ، ب�������ه‌ئ�������اخ�������ێ�������ک ئه‌کوژێنه‌وه ،مه‌پرسن ک��ێ ئ��ام��اده ده‌ب���ێ؟ ک����هس! ش���ۆڕش���هک���هى ن��اخ��ی��ش��م ب���رۆ و برژانگم و قژم ئه‌سووتێنێ ئه‌مێنم ته‌نها خ��ۆم و که‌ناڵى الجزیره ه�هر دوو چاوم ده‌ب��ن�ه الی��ت و تیشکه‌که‌ى جگه‌ره‌کانم داده‌گ��ی��رس��ێ��ن��ێ ن �هک چ���ه‌رخ ،خ�هڵ��وزى مه‌قه‌ڵێه‌که‌شم بوون به‌هه‌ڵمات ،ژیانم بۆ دووب��اره‌ده‌ک �هن �هوه و خه‌ونه‌کانم ده‌که‌نه ته‌باشیرى سپى ،مێژووى گوێ که‌ڕه‌کانم بۆ ده‌که‌نه نه‌خشه‌یه‌ک ،که خ��ۆم تێى ن��اگ�هم .الپ �ه‌ڕه ه�هڵ��ب��ده‌ره‌وه و سنوور بۆ م �ه‌رگ داب��ن��ێ .خوێنه‌ریش به‌ئه‌وپه‌ڕى غ �ه‌ب��ارى پ��رس��ی��ارى ره‌شبینیم لێده‌کات، منیش ژم��اره‌ى باوێشکه‌کانى ده‌ژمێرم. دایکم هه‌میشه پێى ده‌وتم :بۆچى باوکت م���ردوه وا گ�ل�اراوت ک���ردوه؟ باوکیشم ب �ه‌زم��ان��ى گ��اڵ��ت�ه ج��اری��ی �هوه ده‌ی����وت :نا دایکى مردوه .دایک و باوکێک مردنى یه‌کتر بخوازن .چ جۆره منداڵێک گۆش دهک �هن؟ مه‌گه‌ر هه‌رخۆیان بزانن ئاوها به‌پێى قسه‌کانى دایکم منداڵێکى ئاخر ش �ه‌ڕم لێ ده‌رچ��وو و ب �هس! ژن منداڵى دهبێت. گوایه گۆڵێک دهک��ات ،منیش وشه‌ى زۆڵ���م ل��ێ ل��ه‌دای��ک ده‌ب��ێ��ت ،هێلکه‌ش ناکه‌م ،هێشتا مریشک له‌من (دایک) ت�����ره ،ک���ه م���ن���داڵ���ى س���ۆم���اڵ���ى ده‌ب��ی��ن��م له‌تینوویه‌تیدا گیان له‌ده‌ست ده‌دا شیوه‌نى بۆ دهک�هم .یانى چى ئهم ناعه‌داله‌تیه‌ى زه‌وى و ئاسمان؟! کۆسه من بارانم ده‌وێ
ره‌حمه‌تى جارانم ده‌وێ گڕِه‌م دێ بۆ عه‌داله‌تى ئاسمان .ئیتر عه‌داله‌تى سه‌رزه‌مین نابینیت .مه‌حاڵه ش����هوان رۆژان ق���وت ده‌دات و میلى سه‌عاته‌کان بۆ دواوه ئه‌گه‌ڕێنه‌وه .گۆى زه‌وى بهپێچهوانهوه ئه‌خولێته‌وه و بڕبڕه‌ى مێژوو ورد و خاش بووه که‌س به‌که‌س نیه. په‌ندێکى فه‌ڕه‌نسى ههیه ده‌ڵێ هه‌ریه‌که و بۆ خ��ۆى ،هه‌مووش ب����ۆ خ��������ودان ،ئ��ێ��س��ت��ا ئ����هو پ���هن���ده پ��وچ �هڵ ب��ووه‌ت �هوه ،سێ به‌شى مرۆڤایه‌تى چه‌پڕه‌ون س �ه‌رى منیش بووهته ت �ه‌پ��ڵ .ب���ه‌دارى ح�ه‌ق ک����ه پ��ێ��ن��وس �هک �هم �ه ل����ێ����ى ده‌ده‌م وش����ه ل���هگ���وێ���ی���هک���ان���م���هوه ده‌ب��ارێ��ت�ه س �هر شانم. ک��ه زۆر ق��ورس��ه نه ح �هم��اڵ��ی��م پ��ێ��دهک��رێ و ن���ه وه‌رزش و نه هه‌ڵپه‌ڕکێ .که‌س نیه قورسایى و ب��ارى ئهم وشانه‌م لێ هه‌ڵگرێ. م���هگ���هر خ����ۆم ببمه ح�����هم�����اڵ و ل���هن���او گ��وێ��ن��ی �هک��دا ک��ۆی��ان ب��ک �هم �هوه و ف��ڕێ��ی��ان ب���ده‌م���ه ن����او روب����ارى بێهوده‌یى ،زۆرجار که (س���ی���زی���ف) ه��ی�لاک ده‌ب���������وو .ل���ه‌ج���ی���ات���ى ئ���هو م��ن ب �ه‌رده‌ک �هی��م هه‌ڵده‌گرت ،له‌هیچه‌وه دای���������ک���������م ن���������اوى (ئ����اوڕۆش����ن ک����ه‌ره) ى ل��ێ ن���هن���اوم .ه �هر که منداڵ ب��ووم زۆر گ���ه‌ڕۆک ب���ووم .بهبێ ه���وده ده‌چ��ووم��ه ب��ازاڕ بهبێ هۆ سه‌ردانى هه‌موو کۆاڵنه‌کانى ئهم بهر ک��ۆرده‌ره‌وه و ئهو بهر کۆرده‌ره‌م دهک��رد .که م��ان��دوو ده‌ب��ووم الى یه‌کێ لهو حه‌وت دایکانه‌م ئارامم ده‌گرد جارێ الى ئامه‌ڕه‌شى تلیاک کێش ،جارێ الى ئامینه قاچاخچى .ج��ارى واش هه‌بوو خ��ۆم ئ �ه‌دزی��ی �هوه ل�ه گ���ه‌ڕه‌ک و ده‌ب��ووم ب�ه توتکه سه‌گى باجى ئایشێى پاقله فرۆش و ده‌یبردم بۆ سه‌ر ئه‌ڵوه‌ن هه‌ندێ ج��اری��ش الى م��ی��م خ��ورش��ی��دى ده‌م��وچ��او هه‌ڵگر و به‌ربوک ،به‌کورتى ئارامگام ن���ه‌ب���وو ،دای���ک���م ه�����ه‌رالى م���ه‌ال ع���ارف نوشته‌ى عاقڵى بۆ دهک���ردم .تا ده‌ه��ات م��ن ع �ه‌ج��ول ت��ر ده‌ب����ووم ئینجا ه�هم��وو ش��ارم ن��اس��ى ،په‌یامنێرى ک �هس ن�ه‌ب��ووم ی�هک�هی�هک�ه دوک���ان داره‌ک��ان��م ده‌ن��اس��ى. ک��وردى و تورکمانى و عه‌ره‌بیم ده‌زان��ى په‌کم نه‌ده‌که‌وت نێره‌که‌رێکى خنجیالنه ب��ووم بۆیه له منداڵیه‌وه تامى بێهوده‌یم کردبوو. یهک هه‌ڵم نه‌ده‌گه‌یانده دایکم بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌نجامى دادگ��اک��ان��ى ه�ه‌رل��ێ��دان و سزا بوون نه‌بێ ورده ورده بووم به گه‌وره‌ترین ئ �هک��ت �ه‌رى س��ی��ن�هم��ای��ى ،ب �هخ��ۆم ن �ه‌زان��ى ت��اگ �ه‌وره ب��ووم .ک�ه دانیشتنى سێیه‌مم کرد له‌گه‌ڵ ده‌رونناسه‌که‌مدا وتى :ئایا به‌خۆتت زانیوه که ئه‌کته‌رێکى سینه‌مایت و له سه‌روى ئه‌کته‌ره به‌ناوبانگه‌کانیت و به‌خۆتت نه‌زانیوه؟
گڕه‌م دێ بۆ عه‌داله‌تى ئاسمان .ئیتر عه‌داله‌تى سه‌رزه‌مین نابینیت .مه‌حاڵه شه‌وان رۆژان قوت ده‌دات و میلى سه‌عاته‌کان بۆ دواوه ئه‌گه‌ڕێنه‌وه. گۆى زه‌وى بهپێچهوانهوه ئه‌خولێته‌وه و بڕبڕه‌ى مێژوو ورد و خاش بووه که‌س به‌که‌س نیه
نوسینی به‌همه‌ن توتونچی
رێ��ک��خ��راوی ن �هت �هوه ی�هک��گ��رت��ووه‌ک��ان ،ل �ه دۆخێکدا ب����ه‌دواداچ����ون ب��ۆ ب��ه‌رن��ام��هی خ���ۆی س���ه‌ب���اره‌ت ب ه به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆریزم ده‌کات که مه‌سه‌له‌ی مافی مرۆڤیش ئه‌سته‌مه جیا لهم به‌رنامه بێت .ئهم مه‌سه‌ل ه ل ه رێگای ده‌رکردنی هه‌ندێ بڕیارنامه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ،ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ،کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤ و ...ئه‌نجام دراوه .ئهم بڕیارنامانه زیاتر ل ه سه‌ر ئهم مه‌سه‌له جه‌خت دهکهنهوه ک ه هه‌ر چه‌شن ه هه‌وڵدانی دهوڵهت بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆریزم ده‌بێ له سه‌ر بنه‌مای به‌ڵێن‌نامه‌کانی مافه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی ئ�هوان بێت .لهم پێناوه‌دا ،هه‌وڵدانه‌کانی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بۆ دابینکردنی مافی مرۆڤ له چوارچێوهی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆریزم ،له الیه‌ن بڕیارنامه‌کانی ( )1456ئهم ئه‌نجومه‌نه رێنوێنی ده‌کرێ و له سه‌ر ئهم مه‌سه‌له جه‌خت دهک��ات�هوه که ده‌وڵه‌ته‌کان ده‌بێ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆریزم به‌پێی ماف ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان و ره‌چ��اوک��ردن��ی م��اف��ی م���رۆڤ ،ب�ه‌دواداچ��ون��ێ��ک��ی دۆستان ه بکهن .وێڕای ئهمانه ،بهداخهوه ده‌وڵه‌ته‌کان ل ه کرده‌وه‌دا روبه‌ڕوی کێشه‌وبه‌ره‌ی به هه‌ند ده‌بنه‌وه، چونکه نه‌بونی پێناسه‌یه‌کی رون له تیرۆریزم دهبێت ه هۆی به‌کارهێنانی خراپی ئازادی له پێناو دابینکردنی ئاسایش ،ب ه جۆرێک که لهم په‌یوه‌ندیه‌دا ،سنوری نێوان تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی و تیرۆریزمی ناده‌وڵه‌تی هێشتا نادیار ماوه‌ته‌وه. ل������ه الی������هک������ی ت��������رهوه به‌کارهێنانی توندوتیژی س����ی����اس����ی ل������ه الی������هن ده‌وڵ �هت �هک��ان �هوه زی��ات��ر ل ه چوارچێوهی دابینکردنی ئ���اس���ای���ش���ی ن���هت���هوهی���ی پ���اس���اوی ب��ۆ ده‌ه��ێ��ن��ن �هوه. ئ�هم�ه ل �ه حاڵێکدایه ک ه تیرۆریزم جیهانی بوه‌ته‌و‌ه و ده‌وڵه‌ته‌کانی روب �ه‌ڕوی ده‌م���رگ���هی جیهانیبونی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی خۆی ک��ردوه‌ت��هوه .زۆر ئاسایی ه که ئهم کێشه‌وبه‌ره نه ته‌نیا ب��وهت �ه ه��ۆی دروستبونی نیگه‌رانیه گشتیه‌کان ل ه ژی��ان��ی رۆژان�����هدا ،به‌ڵکو له ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییشدا ک���ێ���ش���هگ���ه‌ل���ی وهک������و؛ توندوتیژی ،مرۆڤدزی ،ده‌ستدرێژی له سه‌ر سنوره‌کان و ...له‌گه‌ڵ خۆی هێنابوو. بێگومان تیرۆریزم یه‌کێک ل ه مه‌سه‌له و کێشه‌کانی کۆمهڵگای هه‌نوکه‌ییه .ئهم پرسیاره دروست ده‌کات ئایا تیرۆریزمی نوێ (تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی) قه‌یرانێک ه ک ه کۆنترۆڵ بکرێت؟ یان ئاماژه‌ی کشانه‌وه‌ی ه ل ه سیستمی جیهانی که بریتین له ده‌وڵه‌ته نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و کۆمه‌ڵێک ل� ه ده‌س �ه‌اڵت �ه ئ��اب��وری ،م�ه‌زه�ه‌ب��ی و سیاسیه شه‌ڕخوازه‌کان؟ ئایا ده‌رکه‌وتن و حاکمیه‌تی دوباره‌ی تیرۆر و سێبه‌ری توقێنه‌ری ل ه سه‌ر سیاسه‌تی جیهانی ،نیشانده‌ری په‌ره‌سه‌ندنی هاوبه‌شی له نێوان کۆمه‌ڵێک واڵتی شه‌ڕخوازه؟ ئایا تیرۆریزمی نوێ ل�هگ�هڵ هه‌ڵسوکه‌وتی ت��ون��دوت��ی��ژی خ��ۆی ده‌ی���هوێ بێته ن��م��ون�هی�هک ل �ه سیستمی ن���وێ جیهانی بۆ په‌ره‌پێدانی توندوتیژی و له‌ناوبردن؟ ئایا له‌گه‌ڵ بونی جیاوازیه‌کانی هه‌نوکه‌یی ئه‌مڕۆ ده‌توانین کێشه‌کانی تیرۆریزم به تهواوهتی چاره‌سه‌ر بکه‌ین؟ و... پێناسه‌ی تیرۆریزم وش�هی تیرۆر به وات��ای ترساندن ،ترس و وه‌حشه‌ته. فه‌رهه‌نگی گ�ه‌وره و به‌ناوبانگی (لیتره) ،تیرۆریزم وه‌کو «به‌رقه‌راری فه‌رمانڕه‌وایی تۆقاندن و وه‌حشه‌ته« پێناس ه کردوه؛ تیرۆر کرده‌یه‌کی یه‌کانه یان سۆزداری نیه ،به‌ڵکو هه‌وڵدانێکی به‌کۆمه‌ڵ ،رێکخستن‌کراو و ت �هن��ان �هت ستراتیژیه‌کی سیاسیه .ه��هروهه��ا ل ه فه‌رهه‌نگه‌کانی فه‌رهه‌نگستانی فه‌ڕه‌نساش به واتای «سیستم یان رژێمی وه‌حشه‌ت» دێت .له کۆنگره‌ی شۆڕشگێڕانی فه‌ڕه‌نسا تیرۆر وه‌کو یاسایه‌ک ئه‌رێ کرا و له هه‌مان ساڵی ( )1793له هێرشی «تیرۆری ی �هک �هم» ن��زی��ک�هی ( )20ه���ه‌زار ک �هس به‌تایبه‌ت ژماره‌یه‌کی زۆر له رۆحانی کریستیانی و الیه‌نگری فه‌رمانڕه‌وایی ،له سه‌رانسه‌ری فه‌ڕه‌نسا کوژران .دواتر وشه‌ی تیرۆریزم واتای به‌رفراوانتری له‌خۆ گرت و ل ه فه‌رهه‌نگی وشه‌کان به واتای «سیستمی وه‌حشه‌ت و تیرۆر» پێناسه کرا .له ئه‌نجامدا ،تیرۆریست کهسێک ه که هه‌وڵی ده‌دا له رێگای سیستمێک له ت��رس و توندوتیژی ،تیڕوانینه‌کانی خۆی بسه‌پێنێت .ههروهها نوسینه‌کانی بریتانیکا تیرۆریزم به واتای به‌کارهێنانی سیستماتیکی تۆقاندن یان توندوتیژییه‌ک که پێشبینی ناکرێت له دژی حکومه‌ته‌کان .وه‌زاره‌ت��ی بهرگری واڵته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا ،له ساڵی (،)1990
تیرۆریزم وه‌ها پێناسه ده‌کات« :به‌کارهێنانی نایاسایی زۆر ی��ان ه�ه‌ڕه‌ش�هک��ردن به مه‌به‌ستی به‌کارهێنانی توندوتیژی له دژی تاکه‌کان یان موڵک و ماڵیان له پێناو تۆقاندنی حکومه‌ته‌کان یان کۆمه‌ڵگاکان ب ه مه‌به‌ستی گه‌یشتن به ئامانجی سیاسی ،مه‌زهه‌بی یان ئایدیۆلۆژیکی» .خاڵی هاوبه‌شی هه‌موو پێناسه‌کان ئهوهیه که تیرۆریزم به‌رده‌وام گه‌ره‌نتی توندوتیژی یان هه‌ڕه‌شه‌یه به توندوتیژی و تۆقاندن. ل ه ( )60و ()70کانی سهدهی بیسته‌مدا ،کرده‌وه‌ی تیرۆریستی له ئه‌وروپا و کیشوه‌ره‌کانی تر ئێجگار به‌رباڵو بویه‌وه و گروپه‌کانی وه‌کو «بریگادی سور» له ئیتالیا و «ب��ادر ماینهۆف» ل ه ئه‌ڵمانیا هاتن ه کایه‌وه که تیرۆریزم وه‌کو ستراتیژیه‌کی تێکۆشانی سیاسی ـ کۆمه‌اڵیه‌تی په‌سه‌ند کردبوو .ئهم گروپان ه له الیهکهوه شێوه و شێوازه‌کانی نوێ تیرۆریزم وه‌کو م��رۆڤ��دزی��ن ،بارمته‌گرتن ،بۆمبگوزاری له شوێن ه گشتیه‌کان ،فرۆکه‌دزین و ...به‌کار ده‌هێنن و ل ه الیه‌کی تره‌وه ،بوارێکی نێونه‌ته‌وه‌ییان دا به تیرۆریزم. ئه‌مڕۆ کۆنترۆڵ‌کردنی تیرۆریزم به هۆی نه‌ناسینی ناوه‌ڕۆکی و نه‌بونی هاوڕایی سهبارهت به‌وه‌ی ک ه چ سه‌رچاوه‌یه‌ک بۆ تێکۆشان له‌گه‌ڵ ئهوه ده‌بێ وه‌گه‌ڕ بخرێت زۆر دژواره .له الیهکهوه ده‌وڵه‌ته‌کان له‌گه‌ڵ ب�ه‌ره‌ن��گ��ارب��ون�هوهی ،بێگومان ب��ۆ ق�ه‌ره‌ب��وک��ردن�هوهی هه‌ڵدانی تیرۆریسته‌کان رهنگه توندوتیژی به‌کار بهێنن و له ئه‌نجامدا کێشه دروست بکهن و له الیه‌کی تره‌وه، چاوپۆشیکردن ل ه ک��اری تیرۆریسته‌کان ،ده‌توانێ گڵۆپی سه‌وز ل ه قه‌ڵه‌م بدرێت و له پێناو هه‌وڵدانه‌کانی
تریان ،توندوتیژیه‌کی زیاتر به‌کار بهێنن .چونکه ل ه دیدی ئهوانهوه تیرۆریزم چه‌شنه‌یه‌که له توندوتیژی سیاسی بۆ البردنی رکابه‌ر ،به هه‌ر شێوه و رێبازێک که بێت؛ له روانگه‌ی ئهوانهوه بڕیارێکه له پێناو شه‌ڕ و وه‌اڵم��دان �هوه به هێزه ف�ه‌رم��ان��ڕه‌وه‌ک��ان که به‌هۆی دروستکردنی هه‌لومه‌رجی قه‌یراناوی ،سه‌پاندویان ه ب� ه س �هر ده‌وروب���هری���ان و ب�ه گشتی جیهان .که‌وات ه گومانێک نیه ک ه ئامانجی یه‌که‌می تیرۆریزم، ئ �هو ج���ۆره ک�ه ش���ه‌ڕخ���وازان ل�هگ�هڵ ف�ه‌رم��ان��ڕه‌وای��ی ده‌وڵ�هت به‌کاری ده‌هێنن ،دروستکردنی قه‌یران و ل ه ئه‌نجامدا سه‌لماندنی بێ‌هێزی رژێم له به‌ڕێوه‌بردنی کاروباره‌کانه. ئامانج و کرده‌وه تیرۆریستیه‌کان ئهو شته‌ی تیرۆریزمی سه‌رده‌می ئێمه له سه‌رده‌مانی رابردو جیا دهکاتهوه ئهوهیه ک ه ئه‌مڕۆ مۆته‌که‌ی تیرۆر هه‌موو نه‌ته‌وه‌کان و ناوچه‌کانی جیهانی گرتوه‌ته‌وه، ب ه جۆرێک که تیرۆریزم له هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی بوهته هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی نێونه‌ته‌وه‌یی و جیهانی .تیرۆریزم دیارده‌یه‌کی له‌گه‌ڵ توندوتیژیه و جۆش و خرۆش و کاردانه‌وه‌ی توندوتیژئامێزانه وهک ئاژر و شه‌ڕاشۆیی ل �هگ �هڵ خ���ۆی ده‌ه��ێ��ن��ێ��ت .ت��ی��رۆری��زم ئه‌نجامدانی ئامانجداری توندوتیژیه به مه‌به‌ستی دروستکردنی وه‌حشه‌ت ،هه‌ڕه‌شه و تۆقاندنه .نابێ فه‌رامۆش بکرێت که شوێنی رودان ،ب��ک�ه‌ران و ئه‌نگێزه‌ی ک��رده‌وه‌ی تیرۆریستی ،ل ه تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی گروپ و رێکخراوه تیرۆریستیه‌کانه .تیرۆریزم دیارده‌یه‌کی ت��ازه نی ه و مێژو پڕه له ئازار و ره‌نجی مرۆڤایهتی که شاهیدی ه�ه‌وڵ��دان�ه تیرۆریستیه‌کان ب��وه و ئه‌نجامه‌که‌شی، رێگریکردن له ئ��ازادی و بێبه‌شکردنی مرۆڤه‌کان ه ل � ه م��اف � ه س �هرهک��ی �هک��ان��ی��ان .ه���هروهه���ا خ��راپ��ب��ون��ی پهیوهندی نێوان ده‌وڵه‌ته‌کان ،یه‌کپارچه‌یی نیشتمانی، ناسه‌قامگیرکردنی حکومه‌ته‌کان و گۆڕانکاری ل ه پێکهاتهی سیاسه‌تی ده‌ره‌کی و ناوخۆیی واڵته‌کان ک ه هه‌موی ئه‌نجامی هه‌وڵدانه تیرۆریستیه‌کانه. تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی وشه‌ی تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی ل ه سه‌رده‌می سه‌رۆک کۆماری (ره‌یگان) بۆ کرده‌وه‌ی توندوتیژی سوک ل ه دژی ده‌رفه‌تی دیپلۆماتیک و دامه‌زراوه سه‌ربازیه‌کانی ئه‌مریکا به‌کار هێنرا .ئهم شێوه له تیرۆریزمه له‌گه‌ڵ روداوه‌کانی داگیرکردنی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریکا ل ه
تاران له ساڵی ()1979دا و ههروهها بۆمبگوزاری ل ه دژی کادر‌ه سه‌ربازیه‌کانی ئهو واڵته ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ده‌ناسرێت .و ئهو واڵتانه‌ش که پشتیوانی ئهم جۆره کرده‌وانه ده‌که‌ن ،به ده‌وڵه‌ته تیرۆریستیه‌کان به‌ناوبانگن ،چونک ه به هۆکاری جۆراوجۆر پشتگیری ل �ه ت��ی��رۆری��زم دهک����هن .یه‌کێک ل � ه ئامانجه‌کانی تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی ،به‌دیهێنانی کۆمه‌ڵێک ئامانجی س��ی��اس�هت��ی ده‌ره‌ک���ی��� ه ک � ه ل �ه رێ��گ��ای س��ی��اس��ی ی��ان سه‌ربازیه‌وه به‌ده‌ست نایه‌ن .هه‌ندێ جار ده‌وڵه‌ته‌کان بۆ به‌ده‌ستهێنانی یان بوژاندنه‌وه‌ی پێگهی ده‌سه‌اڵت و دزه‌ی خۆیان له نێوان بزوتنهوهی ئایدیۆلۆژیکه‌کان، پشتیوانی له تیرۆریزم ده‌که‌ن .وێڕای ئهمه ،هه‌ندێکی تر له هه‌وڵدان ه تیرۆریستیه‌کان به پشتیوانی دهوڵهت بۆ سه‌رکوتی دژبه‌رانی ناۆخۆ له رێگای کوشتنی دژبه‌ران له ده‌ره‌وه‌ی واڵت ئه‌نجام ده‌درێت .به‌کارهێنانی تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی ،نیشانده‌ری شێوازی که‌م خه‌ته‌ر و که‌مخه‌رج ه بۆ رێنوێنی سیاسه‌تی ده‌ره‌ک��ی .ئهو تیرۆریستانه‌ی له الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌کانه‌وه پشتگیریان لێ دهکرێت ،ده‌توانن کهڵک وهرگ��رن له یارمه‌تیه‌کانی ده‌وڵ���هت ک �ه بریتین ل �ه؛ چ���هک ،ته‌قه‌مه‌نیه‌کان، پ �هی��وهن��دی �هک��ان ،ب�هڵ��گ�هک��ان و پ �هن��اگ��ای ئ�هم��ن بۆ په‌روه‌رده و چاالکی .په‌یبردن به هه‌وڵدانه‌کانیان زۆر دژواره ،به جۆرێک ک ه ئهو ده‌وڵه‌تانه‌ی ده‌ستیان تێدا ههیه ،ده‌توانن رێز و ره‌وایه‌تی خۆیان ل ه کۆمهڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی بپارێزن و ل ه هه‌مان کاتدا ،ب ه شێوه‌یه‌کی نهێنی ،بۆ گه‌یشتن ب ه ئامانجه‌کانیان ،پێداویستی مادی چاالکی ه تیرۆریستیه‌کان دابین و پشتیوانیان لێ بکهن .تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی کرده‌وه‌ی توندوتیژئامێز‌ه و خاوه‌ن ئه‌نگێزه‌ی سیاسی له رێگای کاربه‌ده‌ستانی نهێنی دهوڵهت ل ه دژی ئامانج ه ناسه‌ربازیه‌کان. ئ��������هوان ب����ۆ پ�����ارێ�����زگ�����اری و به‌رباڵوکردنی ده‌سه‌اڵتی خۆیان، به‌رده‌وام په‌نا ده‌به‌ن بۆ تۆقاندنی توندوتیژئامێزانه و له‌ناوبردنی سیاسی .تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی ده‌توانێ ب ه شێوه‌ی تیرۆریزمی ن���اوخ���ۆی���ی ب��ێ��ت ک���ه ل �هگ �هڵ پشتیوانی ده‌زگایه‌کی ئاسایشی، پۆلیسی یان سه‌ربازی بێت ک ه بوهته هۆی زیادبونی قوربانیان له ب���ه‌راورد له‌گه‌ڵ جۆرهکانی ت�����ری ت����ی����رۆری����زم .ه����هروهه����ا تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی ده‌توانێ ب ه شێوه‌ی تیرۆریزمی ده‌ره‌کی بێت وه‌کو؛ مرۆڤدزین ،بارمته‌گیری، ده‌ستدرێژیکردن به سنوره‌کان و کوشتنی رێبه‌رانی و پێشه‌نگانی گهلێک. ده‌وڵ�هت� ه تیرۆریستیه‌کان بۆ گه‌یشتن ب ه ئامانجی سیاسی دیار و له‌پێش داڕێژراو ،روو ده‌که‌ن ه چاالکی تیرۆریستی به تایبهت دزینی مرۆڤ ،ب ه جۆرێک ک ه ناوه‌ڕۆکی ئهم خه‌باتانه ب ه تهواوهتی حیساب کراوه و ورده ن�هک هه‌ڵکه‌وت بێت .چونکه تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی بۆ پارێزگاری و بوژاندنه‌وه‌ی فه‌رمانڕه‌وایی سیاسی خۆی زۆر هۆشمه‌ندان ه ده‌جوڵێته‌وه. تیرۆریزمی ده‌وڵ �هت��ی چه‌کی ده‌وڵ �هت �ه الوازه‌ک��ان �ه، ئ�هوان�هی له به‌رباڵوکردنی خه‌باتی مافی مرۆڤ و دابه‌شکردنی دادپ��ه‌روه‌ران��هی سامانی نیشتمانی بێ‌هێز و به‌رنامه‌ن .تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی ،پێشێلکردنی ئاشکرای مافی مرۆڤه ل ه ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی و گرنگینه‌دان ب�ه په‌یمان ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانه .ئ �هوان ئهمه نازانن که بهم کرده‌وانه ،له‌جیاتی مه‌ڵبه‌ندی مرۆڤایهتی ب�هرب�ڵاوت��ر ب��ک�هن�هوه ،ب�ه پێچهوانهوه ل ه ئاستی جیهاندا رۆژبه‌رۆژ که‌مڕه‌نگتر و له ئه‌نجامدا کایه‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی ل ه پێناو گه‌یشتن به ئاشتیه‌کی هه‌میشه‌یی به‌رته‌سکتر دهکهنهوه .چونک ه به‌رژه‌وه‌ندی و نهێنی مانه‌وه‌ی خۆیان له تێکدانی ئاشتی جیهانی و سازدانی قه‌یراندا ده‌بینن. ده‌وڵ�هت�ه تیرۆریستیه‌کان ده‌ب��ێ ل �هوه تێبگه‌ن که ب ه ده‌ستدرێژیکردن ،تیرۆر ،دزینی رێبه‌رانی میلله‌تێک، ن ه ته‌نیا کێشه‌یه‌ک چاره‌سه‌ر ناکه‌ن ،به‌ڵکو پهره ب ه کلتوری تۆقاندن و توندوتیژی ده‌ده‌ن ل ه کۆمهڵگای ج��ی��ه��ان��ی��دا .ده‌ره‌ن��ج��ام��ی ئ�����ه‌وه‌ش ،ب �هرب�ڵاوب��ون��ی و پ�ه‌ره‌س�هن��دن��ی ت��ون��دوت��ی��ژی و وه‌ح��ش�هت� ه ل�ه س �هر ئهم گۆی زه‌مینه .زۆر ئاساییه که کاریگه‌ری ده‌کات له سه‌ر ژیانی مرۆڤه‌کان و فه‌رمانڕه‌واییه‌کان .ب ه تایبهت له سه‌ر چۆنێتی کاروباری سیاسه‌تی ده‌ره‌کی ده‌وڵه‌ته‌کان و کاری بازرگانی کۆمپانیاکان ،ههروهها له س �هر پێکهاتهی هێزه ئه‌منیه‌کانی ده‌وڵه‌ته‌کان کاریگه‌ریه‌کی ب �ه‌رچ��او دهک���ات .هێنده ک�ه ده‌ب��ێ ت �ه‌واوی سامان و بودجه‌ی نیشتمانی ده‌ب��ێ بخرێت ه خزمه‌تی ل�هن��اوب��ردن��ی ئ �هم مۆته‌که‌یه .بێگومان، دهوڵهت ه تیرۆریستیه‌کان خۆیان ل ه کۆمهڵگای جیهانی ده‌زانن به‌اڵم بێ‌خه‌به‌ر له‌وه‌یک ه هه‌ر رۆژ له متمانه‌یان که‌م دهبێتهوه و ل ه کۆمهڵگای جیهانیدا ،ره‌وایه‌تی خۆیان ل ه ده‌ست ده‌ده‌ن.
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو‌ه تا ئازادانه لێرهوه هه‌ر هه‌فت ه و ل ه سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو.
››
...
پرسی ئه‌مجاره‌ی (چه‌تر):
بۆ به‌هاناوه‌چونی لێقه‌وماوانی بومه‌له‌رزه‌که‌ی وان پێویسته چی بکرێت؟
ساڵح مه‌حمود ،ته‌مه‌ن ()79 ساڵ: موسڵمان له هه‌ر کوێ بێت لهم دنیا ،پێویستى ب ه هاوکارى و ئاوڕلێدانه‌وه ههیه .له پاره ئازیزتر نیه .با حکومه‌ت به پاره یارمه‌تى ئهو لێقه‌وماوانه بدات خه‌ڵکیش پێویسته هاوکاریان بکات. مامۆستا جه‌مال ،ئیمام و پێش‌نوێژى مزگه‌وتى (پاشا) ى شارى هه‌ڵه‌بجه که وتارى رۆژى هه‌ینى ته‌رخان کردبو به هاوکارىکردنى گه‌لی باکوری کوردستان: ئیمه چۆن له کیمیابارانى هه‌ڵه‌بجه‌دا پێویستمان به هاوکارى هه‌مو که‌س هه‌بو ،له روى ئاینى و نه‌ته‌وه‌ییشه‌وه گرنگه و پێویسته هاوکارى خه‌ڵکى لێقه‌وماو بکرێت. جوتیار نوره‌دین کاسبکار و ته‌مه‌ن ( )26ساڵ: به‌ڕاى من هه‌ر که‌سه و له ئاستى خۆیه‌وه ئهگهر شتێکى که‌میش بوه هاوکارى ئهو خه‌ڵکه کاره‌ساتباره‌ى وان بکات ئهوه بۆ خۆى هه‌ڵوێستێکى مرۆڤانه و کوردانه‌یه .بۆ نمونه بتوانن له شوینێک کۆبونه‌وه‌یه‌ک ساز بکهن بۆ پاره کۆکردنه‌وه بۆیان یاخود خواردنیان بۆ کۆ بکهنهوه شتێکى باشه .جگه له‌وه‌ى هاوکاریه له هه‌مان کاتدا هاوسۆزیشه بۆیان .ئهگهر له توانمدا هه‌بێت به دڵنیاییهوه هاوکاری ده‌که‌م.
تاریق عومه‌ر ،دانیشتوى شارى هه‌ڵه‌بجه ،کاسبکار: به بۆچونى من هاوکاریکردن له هه‌مو روانگه‌یه‌کى ئاینى و مرۆڤدۆستى کاریکى باشه. هه‌ر له ده‌زگا حکومیه‌کانه‌وه تا وه‌کو هاواڵتیه‌کى ئاسایی پێویسته هاوکارى بکات .چونکه به‌شێکن له نه‌ته‌وه‌ی کورد و ئیستا پێویستیان به ئێمه ههیه .کاتێک ئێمه ئاواره‌ى ئێران و تورکیا بوین پێویستیمان به بچوکترین هاوکارى ئهو واڵتانه هه‌بوو .گرنگه ئیداره‌ى هه‌ڵه‌بجه هاوکارى ئهو لێقه‌وماوانه بکات هه‌رله ماده‌وه تا وه‌کو که‌لوپه‌ل و خۆراک. عومه‌ر عوسمان کیخسرو، کارمه‌ندى پۆلیسى هاتوچۆ: من به ماده ،به خوێن و له الیه‌ن مه‌عنه‌وییه‌وه ،ئاماده‌م هاوکارى ئهو هاواڵتیان بکه‌م به مه‌رجێ بزانم هاوکاریه‌که ده‌گاته ده‌ستیان و له ناو خۆماندا نه‌فه‌وتێت .بۆم بکرێ به هه‌موو شێوه‌یه‌ک هاوکاریان ده‌که‌م. وهک موسلمان و الیه‌نى نه‌ته‌وه‌ییش گرنگه. هیوادارم تورکیا خۆشى خه‌مسارد نه‌بێت و به هۆى کوردبونیانه‌وه گرنکیان پێ نه‌دات. گۆران ئه‌دهه‌م ره‌حیم قایمقامى قه‌زاى هه‌ڵه‌بجه: بڕیاره رێکخراوه‌کان هه‌ستن به کۆکردنه‌وه‌ى شتومه‌ک بۆ ئهو لێقه‌وماوانه‌ى شارى وانى باکوری کوردستان. یارمه‌تیدانى خه‌ڵکى وان زۆر گرنگه .چونکه ئێمه کۆمه‌ڵێک کێشه‌مان
ئه‌نه‌ناس ددان له کلۆربوون ده‌پارێزێت ئاماده‌کار
ئاشتى ئه‌حمه‌د ئه‌نه‌ناس « »Pine appleپێک دێت له ئاو‌و شه‌کر ،ههروهها خوێیه کانزاییه‌کان وه‌کو فلۆر ،پۆتاسیۆم و سۆدیۆمى تێدایه. سرکه‌ى برۆملین و ڤیتامینه‌کانى (A، C، )Bى تێدایه و چه‌ندین سوودى گرنگى ههیه له‌وانه: .1فرمانه‌کانى جگه‌ر چاالک ده‌کات و زه‌ردویى ناهێڵێت. .2له بهر بونى مادده‌ى فلۆرید تیایدا ڕێ دهگرێت له کلۆربونى ددان و داخورانى. وا باشتره بدرێت به منااڵن له قۆناغى گه‌شه‌کردن بۆ پارێزگارى له ددان‌و پوکیان. .3له‌ڕێى ئهو ئه‌نزیمانه‌ى تیایدایه ڕێ دهگرێت له دروستبونى گرێ‌و هه‌ڵئاوسانى شانه‌کان‌و هه‌وکردنیان. .4هه‌رسکردنى خواردن ئاسان دهکاتو ڕێ دهگرێت له قه‌بزبونى گه‌ده. .5ڕێ دهگرێت له که‌ڵه‌که‌بونى چه‌ورى له‌ناو مولوله‌کانى خوێن به تایبه‌تى خوێنبه‌ره‌کان .بۆیه ڕێ دهگرێت له ڕه‌قبونى خوێنبه‌ره‌کان.
.6میزهێنه‌ره و رێ دهگرێت له دروستبونى به‌رد‌و لمى گورچیله‌‌و میزڵدان‌و بۆرى میز. .7تینویه‌تى‌و گه‌رمابون له هاویندا ده‌شکێنێت له‌به‌ر بونى بڕێکى زۆرى ئاو له پێکهاته‌که‌ى که رێ دهگرێت له خۆربردن. .8له‌به‌ر بونى ڤیتامین ( )Cتیایدا نه‌خۆشییه‌کانى سه‌رمابون و نیشانه‌کانى ناهێڵێت. زیانه‌کانى ئه‌نه‌ناس ـ زۆرخواردنى ئه‌نه‌ناس دهبێته هۆى سکچون و دڵ تێکهه‌ڵهاتن‌و دروستبونى لیرى پێست و زیپکه له ده‌وروبه‌رى هه‌ر دوو لێو و ده‌م. ههروهها دهبێته هۆى گرژبونى ماسولکه‌کانى منداڵدان‌و رشانه‌وه. ـ وا باشتره ئه‌نه‌ناس له کاتى سکپڕى و شیرداندا زۆر نه‌خورێت .خواردنه‌وه‌ى بڕێکى زۆر له شه‌ربه‌ته‌که‌ى له الى ئافره‌تى سکپڕ دهبێته هۆى کرژبونى ماسولکه‌کانى منداڵدان که ئه‌مه‌ش هۆکارێکه بۆ له‌بارچون. ـ زیاده‌خۆرى له شه‌ربه‌تى ئه‌نه‌ناس ئه‌بێته هۆى شڵه‌ژانى گه‌ده. ـ وا باشتره ئه‌وانه‌ى نه‌خۆشى فشارى خوێنیان ههیه خۆیان به دور بگرن له خواردنى ئه‌نه‌ناس.
کۆمپیوته‌ری ( )35دۆالری هیندی و داهاتوی بهرههمه کۆمپیوته‌رییه‌کان ئاماده‌کار
ئه‌حمه‌د عه‌بدواڵ نمونه‌یه‌کی بۆ تاقیکردنه‌وه له کۆمپیوته‌ری بچوکی شه‌خسی (تابلێت) که به نرخی ( )35دۆالر به ده‌ستی ده‌وڵه‌تی هیند به‌رهه‌م هاتووه ،ده‌توانێ داهاتوی بازاڕی بهرههمه کۆمپیوته‌رییه‌کان بگۆڕێت و له‌گه‌ڵ دابه‌زاندنی نرخی ئهم به‌رهه‌مانه، کۆمپیوته‌ر بکاته کااڵیه‌کی به‌کارهێنه‌ر بۆ هه‌مووان. بهرههمه ماڵپه‌ڕی نوسینی به کۆمپیوته‌رییه‌کانی «پیسیورلد» هاوکات له‌گه‌ڵ گواستنه‌وه‌ی به‌شی زۆری سه‌خت‌ئامێره‌کان و حافزه کۆمپیوته‌رییه‌کان له الیه‌ن زۆربه‌ی تۆڕه‌کان بۆ کایه ناڕاسته‌قینه‌ییه‌کان ،ئێستا زۆرێک له به‌کارهێنه‌ران ئیتر پێویستیان به کۆمپیوته‌ری شه‌خسی یان الپتۆپ زۆر چاک و قورس نیه.
به‌رهه‌مهێنانی ئهم کۆمپیوته‌ره شه‌خسیی ه سوکه له الیه‌ن ده‌وڵه‌تی هینده‌وه به‌تایبه‌ت به نرخی ( )35دۆالر وه‌رچه‌رخانێکی زۆر گرنگه .ئهم کۆمپیوته‌ره له‌گه‌ڵ ورژنه جۆراوجۆره‌کانی سیستمی لینوکس کار ده‌کات؛ حافزه ناوخۆیی نیه به‌اڵم ده‌توانێ زانیارییه‌کان له‌سه‌ر کارتێکی حافزه پاشه‌که‌وت بکات .تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی بریتین له؛ رێکخه‌ری وۆرد ،ده‌رفه‌تی کۆنفرانسی ڤیدیۆیی و له هه‌موی بۆ گرنگتر
پاشه‌که‌وتکردنی زانیاری له هه‌مبار‌ه ناڕاسته‌قینه‌کانی ئهو تۆڕانه‌ی که ته‌کوزه به ویندۆز ئیکپلۆرێر .سه‌رنجڕاکێشه جگه له باتری کاره‌با و د ه‌تو ا نێ وزه‌ی به هه‌تا و یش کار بکات.
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ
به‌سه‌ردا هاتوه له سااڵنى ڕابردودا و واڵتانى دراوسێ هاوکارمان بون. کاوه نورى ،مامۆستاى هونه‌ر له قوتابخانه‌ى کچان: کاره‌ساتى سروشتى له هه‌ر ناوچه‌یه‌ک هه‌بێت دهبێته هۆى ده‌ربه‌ده‌ربون و قوربانیدان .بۆیه پێویستی ب ه هاوکاریکردنه. ئهو کاره‌ساته‌ى وانیش پێش هه‌ر شتێک ئه‌وانه مرۆڤن ،دواتر کوردن ،پێویستیان به هاوکارىکردن ههیه .هاوسۆزى خۆمانیان بۆ ده‌رده‌بڕین .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌وانه له الیه‌ن تورکیاوه په‌راوێز خراون به هۆى کوردبونیانه‌وه .خۆزگه بۆ هه‌موو شتێک وهک که‌مپینى کۆکردنه‌وه‌ی هاوکاری بۆ گه‌لی وان ،خه‌ڵک یه‌کده‌نگ ده‌بوو. دڵنیا حه‌مه‌ساڵح هاواڵتی و دانیشتوی هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هید: پێموایه ئهو کاره‌ساته سروشتیه به‌سه‌رخه‌ڵکی وانى تورکیادا هاتوه دهبێت ئاوڕ لهو خه‌ڵکه بدرێته‌وه .چونکه ئه‌وانیش مرۆڤن و مافى هاوکارى و ژیانیان ههیه .هه‌ر شتیک سودى بۆ ئهو خه‌ڵکه هه‌بێت گرنگه و خه‌ڵکى هه‌ڵه‌بجه و ئیداره‌که‌ى به هانایانه‌وه بچێت. پێویسته حکومه‌تى هه‌رێم پێویستیه‌کان بگه‌یه‌نێته شوێنى مه‌به‌ست .هیوادارم خه‌ڵکى کوردستانى گیانى هاوکارى تێدا بێت. مامۆستا ئاشنا ،به‌ڕێوه‌به‌رى باغچه‌ى ساوایانى خونچه له هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید: کاره‌ساتى راستى به بومه‌له‌رزه‌که‌ى شارى وان زۆر کاره‌ساتێکى جه‌رگبڕه.
ساڵی دووه‌م ژماره 79 دووشه‌ممه 2711/8/9 - 2011/10/31
19
هیوادارم کاره‌ساتى وه‌ها روو نه‌داته‌وه .من وهک هاواڵتیه‌ک و وهک ئیداره‌که‌م ئاماده‌م بۆ هه‌ر هاوکاریه‌کى خه‌ڵکى وان .هیوادارم خواى گهوره سه‌بورى قوربانیه‌کانیان بداته‌وه و برینداره‌کانیش به زوترین کات چاره‌سه‌ر بکرێن. لوقمان عه‌بدولقادر :دیاره ئهو کاره‌ساته جگه‌له‌وه‌ى کاره‌ساتى مرۆییه خوێندنه‌وه‌ى جیاوازیش هه‌ڵده‌گرێت وهک ئاوڕلێدانه‌وه‌ى ده‌وڵه‌تان له کورد .پێویسته کورد لهو مه‌سه‌النه‌دا هاوکار بێت .ئێمه‌ش وهک هه‌ڵه‌بجه‌یی نرخى ئهو که‌سانه ده‌زانین که له کاتى کاره‌ساته‌کاندا کورده‌کان به‌هانامانه‌وه هاتون .کاتى خۆى چه‌ند پێویستیمان به هاوکارى بوو وهک ئیستا‌ش هاوکارىکردنى خه‌ڵکى وان زیاتر گرنگه .نابێت ئه‌وان حکومه‌ته‌که‌یان به‌هیچ شیوه‌یه‌ک هاوکاریان نیه. دهبێت ئێمه ده‌رک به مه‌زڵومیه‌ت و موعاناتیان بکه‌ین .هه‌ست به دیکتاتۆریه‌تى تورکیا بکه‌ین که له کۆڕه‌وه‌که‌دا یارمه‌تی کوردى نه‌دا. ئا /یادگار ره‌ئوف
هه‌ساره‌یه‌ک له ئه‌ڵماس پێنج هێنده‌ی قه‌باره‌ی زه‌وییه ئاماده‌کار
خه‌یام کارگه‌چی له‌سه‌رسوڕهێنه‌ره‌کانی گه‌ردون ،زانایان توانیویان پارچه‌یه‌ک له ئه‌ڵماس بدۆزنه‌و‌ه که قه‌باره‌که‌ی پێنج هێنده‌ی قه‌باره‌ی زه‌ویی ه و ده‌که‌وێته دوری چوار هه‌زار ساڵی تیشکییه‌وه له گه‌له‌ئه‌ستێره‌ی «رێگه‌ی شیری ،درب التبان ه milky )wayدا له دوای به‌دواچونه‌کانی زانایاندا بۆیان ده‌رکه‌وت ک ه هه‌ساره‌یه‌ک که هه‌موی له ئه‌ڵماس پێک هاتووه؛ ب ه چوار ده‌وری گه‌له‌ئه‌ستێره‌که‌دا ده‌سوڕێته‌و‌ه
و که له کاتی خۆیدا پارچه‌یه‌ک بووه ل ه کاربۆنی کریستاڵی و گۆڕاوه بۆ ئه‌ڵماس. تیره‌ی ئهم هه‌ساره‌یه ( )64000کیلۆمتر‌ه و ساڵێک له سه‌ر ئهم هه‌ساره‌یه ته‌نیا دوو کاتژمێره. زانایان له پێشدا وایانده‌زانی که ئهم ته‌نه‌گه‌ردونی ه ئه‌ستێره‌یه‌کی تیشکداره .ئهم هه‌واڵه له گۆڤاری ()Science ل ه الیه‌ن تیمێک ل ه زانایانه‌وه باڵو کراوه‌ته‌وه. سهرچاوهwww.ibtesama.com :
ئاگاداری گۆڤاری هاودەم وەک گۆڤارێکی کۆمەاڵیەتی کەلتوری گەنجان ،کە خاوەن ئیمتیازەکەی (بەهرۆز حسێن)ە ،خاوەن ئیمتیازەکەی دەبەخشێتە (کەیوان ئەبوبەکر) .هەر کەسێک الری هەیە لەسەر گۆڕینی خاوەن ئیمتیاز لە (بەهرۆز حسێن)ەوە بۆ (کەیوان ئەبوبەکر)،با پەیوەندی بە الیەنی پەیوەندیدار بکات ،لەماوەی 24کاتژمێری داهاتوو.
ونبوون
محه‌مه‌د عه‌لى ره‌شید خوێندکارى زانکۆى سلێمانى به‌شى خوێندنى ئیسالمى باجێکى ون کردوه .هه‌ر کهسێک دۆزییه‌وه بیهێنێته ئۆفیسی (چه‌تر) یان پهیوهندی بکات به ژماره ته‌له‌فۆنی)07480179510( :
کاریکاتێری ههفته
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
تارا جاف ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا کاروان ئیبراهیم گروپی دییه کۆمپانیای نێوه‌ند سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07480179510 07710299753 cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
چه‌ند کۆنسێرتێک بۆ لێقه‌وماوانى (وان) ئه‌نجامده‌دات 2711/8/9
ل10
No: (79) Mo.31/10/2011-
ریکالم
نیشتمانى ئێمه!؟
ریکالم
کاروان ئیبراهیم نیشتمانمان نیشتمانى ئ���ازار‌ه م �ه‌زن �هک��ان �ه ،نیشتمانى ئێش و نه‌هامه‌تى و زه‌حمه‌تییه ،نیشتمانى گریان و فرمێسکى ب���ه‌رده‌وام���ه ،نیشتمانى مه‌رگه‌سات و کۆمه‌ڵکوژى و شه‌هیده ،نیشتمانى زیند‌ه به چاڵکراوه‌کان و بێسه‌روشێن کراوه‌کانه... له واڵتى ئێمه‌دا ئ��ازار کۆتایى نه‌هاتووه ،سه‌دان ساڵه چه‌وساندنه‌و‌ه و کوشتنمان ب �ه‌رده‌وام �ه ،له ئێستاشدا له سه‌رانسه‌رى کوردستان خوێن ده‌ڕژێ، ک��ورد کۆمه‌ڵکوژ دهکرێت ،گ��ۆڕى به کۆمه‌ڵ ده‌دۆزرێته‌وه ،هێشتا ه�ه‌زاران الشه‌ى کوردى بێناز له‌ژێر خ��اک ده‌رنه‌هێنراوه ،که له راب���ردوودا به زیندوێتى خراونه‌ت‌ه ژێر خاک ،که‌چى هێشتا به کۆمه‌ڵ مردن ،به کۆمه‌ڵ کوشتن له نیشتمانماندا درێژه‌ى ههیه... ئهو دۆخه‌ى ئێستا کوردستانى تێدایه ،گوزارشتکردن لێى ساد‌ه و ئاسان نییه ،له هه‌ر چوار الى کوردستان خوێنى مرۆڤى ک��ورد ده‌ڕژێ ،س���ه‌ره‌ڕاى ئ�ه‌وه‌ش خوێنڕێژان زیاتر هێرش ده‌که‌ن و هه‌ر هه‌وڵى رژاندنى خوێنى زیاترى رۆڵه‌کانى کورد ده‌ده‌ن. ئهم چه‌ند رۆژه‌ى راب��ردوو له (دیوانیه) له شه‌ش گۆڕى به کۆمه‌ڵدا روفاتى ( )731هاواڵتى کورد دۆزرای����هوه ،که هه‌موویان جلوبه‌رگى کوردیان له‌به‌ردایه ،هه‌ر له پارێزگاى دیوانیه ( )150گۆڕى به کۆمه‌ڵ ماوه. له ماوه‌ى ساڵێکدا له‌سه‌ر سنورى باشور و رۆژهه‌اڵتى کوردستان نزیکه‌ى ( )50کۆڵبه‌ر کوژراون ،ته‌نها له دوو هه‌فته‌ى رابردووشدا نۆ که‌س کوژراون. ل �ه مانگى (ئ����اب)ى ئ���هم س��اڵ��دا فڕۆکه‌کانى تورکیا حه‌وت هاواڵتى هه‌رێمى کوردستانیان له (کورته‌ک) کرده خۆڵه‌مێش. ل �ه ()10ى ئ��هم م��ان��گ �هدا ب �هه��ۆى ب��ۆردوم��ان��ى فرۆکه‌کانى تورکیاوه (رۆسته‌م جودى) سه‌رکرده‌ى ک����وردى رۆژئ������اواى ک��وردس��ت��ان ل �هگ �هڵ ش�هش جه‌نگاوه‌رى تردا ژیانیان له‌ده‌ستدا. هه‌فته‌ى راب���ردوو ب��وم�ه‌ل�ه‌رزه‌ی�هک له پارێزگاى (وان)یدا ،تا ئێستا زیاتر له ( )582که‌س ژیانیان لهدهستداوه و زیاتر له ( )4152که‌سیش بریندار ب��وون ،به س��ه‌دان ه��ه‌زار هاواڵتیش له دۆخێکى دژواردا ده‌ژین. رۆژى ()23ى ئهم مانگه ته‌رمى ( )35گه‌نجى کورد که شێوێنراون و پارچه پارچه ک��راون له (جوله‌مێرگ) ئاشکرا ب��وو ،ئهو ( )35گهنجه گه‌ریالى پارتى کرێکارانى کوردستانن و «به چه‌کى کیمیایى شه‌هید کراون». لهم دۆخه‌دا که نه‌ته‌وه‌ى کوردى تێدا ده‌ژى و له‌سه‌ر خاکى کوردستان و له که‌سایه‌تى تاکى کورددا هه‌موو به‌ها مرۆڤایه‌تییه‌کان ژێر پێ ده‌خرێن و وان بومه‌له‌رزه لێیده‌دا ،که‌چى وه‌زی��رى به‌رگرى ئه‌مریکا چوه‌ته تورکیا «ب��ۆ هاوکاریکردنى تورکیا له رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گه‌ریالکانى پارتى کرێکارانى کوردستان» ،ئهمه به بێ دانانى هیچ رێزێک بۆ ئهم دۆخه ته‌عزیه باره‌ى کوردى تێدا ده‌ژى!! ئهمه جگه ل �ه‌وه‌ش وه‌زاره‌ت���ى ب�ه‌رگ��رى ئه‌مریکا (پنتاگۆن) له به‌یاننامه‌یه‌کدا به کۆنگرێسى راگ �هی��ان��دووه« :ئێمه به‌نیازین س��ێ فڕۆکه‌ى زۆر پێشکه‌وتووى جه‌نگى به تورکیا بفرۆشین ب��ۆ به‌کارهێنانى ل�ه دژى گه‌ریالکانى پارتى کرێکارانى کوردستان له ناوچه‌کانى باشوورى رۆژهه‌اڵتى تورکیا». ئ �هو ف��ڕۆک��ان�هى ب�ه تورکیا ده‌ف��رۆش��رێ��ن ج��ۆرى ()1-AHى سوپه‌ر کوبرایه و نوێترین فڕۆکه‌یه له بوارى شه‌ڕدا ،تورکیا سێ فڕۆکه‌ى لهو جۆره وه‌رده‌گ��رێ��ت ب�ه ب�هه��اى ( )111ملیۆن دۆالرى ئه‌مریکى. ئه‌مریکاى بانگه‌شه‌کارى «دیموکراتى و مافى م���رۆڤ» ف��ڕۆک �هى س��وپ�هر ک��وب��را ده‌فرۆشێته تورکیا بۆ ئه‌وه‌ى بۆ کوشتنى جه‌نگاوه‌رانى کورد به‌کاریبهێنێت ،له‌والشه‌وه ده‌ڵێت سه‌رده‌مى خه‌باتى چه‌کدارى نه‌ماوه!!؟ ئه‌نجام ،دهبێت هێزه سیاسییه کوردییه‌کان ئهوه بزانن هیچ ده‌وڵه‌تێک به راستى دۆستایه‌تى گه‌لى ک��ورد ن��اک��ات ،ه �هروهه��ا ه �هر هێزێکى سیاسى کوردى ئهو نه‌هامه‌تی و شه‌هیدانه‌ى گه‌له‌که‌مان له‌بیر بکات و به ئاراسته‌ى ده‌س��ت تێکه‌ڵکردن له‌گه‌ڵ نه‌یارانى کورد و گه‌نده‌ڵى و خۆفرۆشیدا بڕوات ،ئه‌وا دهبێت به نه‌فره‌ت و ریسوا بکرێت.