داریوش له دیدارێکی
ریکالم
ب ه جیاوازییه‌کانه‌وه له‌ژێر چه‌تردا کۆده‌بینه‌و‌ه
نرخ 750 :دینار
تایبه‌تدا بۆ
(چه‌تر) ده‌دوێ
ژمار ه 84
ساڵی دووه‌م
ل11-10
رۆژنامه‌یه‌کی گشتی هه‌فتانه‌یه ،کۆمپانیای چه‌تر ده‌ریده‌کات
دووشه‌ممه 2011/12/12
WWW.Chatrpress.com
نرخی()750دینار
(21ی سه‌رماوه‌زی )2711
د.به‌رهه‌م له نێوان وه‌رگرتنی جێگری سه‌رۆکی هه‌رێم و جیابونه‌وه‌یدا
به‌رپرسێکى یه‌کێتى :یه‌کێتى پشتیوانى لێ ناکات و ئه‌مریکا پاره‌ى پێداوه عارف قوربانى راسپارد بوو که ته‌له‌فۆن هه‌ڵسوڕاوێکى ب��زوت��ن�هوهى گۆڕانیش تایبه‌ت ب ه چه‌تر ب��ۆ رۆژن��ام �هى ه��اواڵت��ى ب��ک��ات ،ئ�هوه پێیوایه« :ئ �ه‌گ �ه‌ر ب �هره �هم س��اڵ��ح له سه‌رچاوه‌یه‌کى بااڵى ناو پارتى سه‌رۆک وه‌زیرانه‌که‌ى داوه‌ته‌وه به یه‌کێتى بچێته دهرهوه ته‌نها که‌سێکه یه‌کێتى له‌باره‌ى داهاتووى یه‌کێتى و مه‌سعود بارزانى وتویه‌تى دوو و ناوى د.به‌رهه‌مه و هیچى ترى پێوه د.به‌رهه‌م دواى لێسه‌ندنه‌وه‌ى مانگم ده‌وێت تا قه‌ناعه‌تیان پێده‌که‌م ،نامێنێت ،باوه‌ڕم وا نیه ئهوهى نه‌وشیروان سه‌رۆکى حکومه‌ت ،ئاماژه بۆ ههموو ج��ارێ ب�هره�هم ساڵح خ��ۆى وا مسته‌فا کردى ئه‌م بتوانێت شتى وه‌ها ئهوه ده‌کات ،که د.به‌رهه‌م دووباره بکاتهوه». ده‌کات». ته‌نیا پرۆپاگه‌نده ده‌کات ئه‌گینا ئ �هو س�ه‌رچ��اوه‌ی�هى ن��او یه‌کێتى باسى سه‌رکۆ عوسمان ،باسى ل�ه‌وه‌ش کرد: نیازى جیابوونه‌وه‌ى نیه له له‌وه‌ش کرد « :ئیحتیماله وه‌ک ده‌ڵێن «ن��ه‌وش��ی��روان مسته‌فا پێشتر ل�هن��او یه‌کێتى ،به‌رپرسێکى گۆڕانیش که‌ناڵێکى ئاسمانى دابمه‌زرێنێت و یه‌کێتیدا ب��ۆچ��ون و رای �هک��ى جیاواز ده‌ڵێت :ئهو ناتوانێ وه‌ک ئه‌مه‌ش پاره‌ى ده‌وێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ى گومانم و تایبه‌تى ه�ه‌ب��ووه ،له‌گه‌ڵ خه‌ڵکانى بکات. نه‌وشیروان مسته‌فا ههیه ،یان پاره‌ى له ئه‌مریکییه‌کان یان ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتى ئهو بۆچونانه‌ى یه‌کى ل�ه ع��ێ��راق وه‌رده‌گ����رت ،دوات���ر ئ �هو بڕه گرتووه‌ته‌وه ،بۆیه توانى له یه‌کێتى بێته به‌رپرسێکى بااڵى یه‌کێتى که نه‌یویست پاره‌یه‌یان بڕى و بۆیه رۆژنامه‌ى ئاسۆ دهرهوه و هێزێکى تر دروست بکات به ناوى ئاشکرا بکرێت ،له باره‌ى داهاتووى و گۆڤارى هه‌فته‌نامه داخ��ران ،به‌اڵم ناوى ئۆپۆزسیۆنه‌وه و سه‌رکه‌وتو بووه د.ب���هره���هم���هوه ت��ای��ب �هت ب��ۆ (چ �هت��ر) گومانیشم ههیه پ���اره‌ى ل�ه عێراقه‌وه تێیدا ،بۆیه هاتنه ده‌ره‌وه‌ى له یه‌کێتى ئاماژه‌ى بهوه کرد« :پارتى دواى ئهوهى بۆى دابینکرابێت ،له‌به‌رئه‌وه ،به‌رهه‌م ته‌نها وه‌ک به‌رهه‌م ساڵح ده‌بێت. بڕیاریدا پ��اش س �ه‌رى س��اڵ حکومه‌ت ساڵح په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ مالیکى تا بڵێى درێژه بۆ ل 3 وه‌ربگرێته‌وه له یه‌کێتى ،به‌رهه‌م ساڵح ،خراپه».
ه هۆشبه‌ره‌کانى پێناکرێ» «حکومه‌تى هه‌رێم چاره‌سه‌رى کێشه‌ى ماد گه‌رمیان ،زیاتر ل ه ( )450که‌س به‌تۆمه‌تى به‌کارهێنان‌و بازرگانیکردن بهماده هۆشبهرهکانهوه گیراون چۆمسکی:
عه‌لی که‌ریم:
هانا شوان:
رۆژئاوا ل ه دیموکراسییه‌تى
روداوه‌کانی بادینان پێشێلکردنی
حزبه‌کان جه‌سته‌ى ژنان
واڵتانى عه‌ره‌بى تۆقیوه
ل18
به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتى:
ه پارتى ه ک هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نیی باره‌گاى سوتاندبێ تایبه‌ت ب ه چه‌تر بادینان که ستراتیژییه‌ت و جێنفووسی پارتییه ،پارتى چ قازانجێک ده‌کات تا ئه‌حمه‌د کانى ،لێپرسراوى مه‌کته‌بی پشێوى دروست بکات. په‌یوه‌ندییه‌کانى کوردستانى و ئه‌حمه‌د کانی له به‌رامبه‌ر ئهو وتانه‌ی عێراقی پارتى دیموکراتى کوردستان که باس لهوه ده‌که‌ن که باره‌گا سوتاندن له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى (چه‌تر)دا الی پارتی ب��ووه به کلتور ،جه‌ختی باس له‌و ه ده‌کات ،تا ئێستا هیچ لهوه کردهوه که ئهو قسانه بێ بنه‌مان به‌ڵگه‌یه‌ک نیی ه ک ه بیسه‌لمێنێ پارتى ئهو قسانه‌ی به «بوختان» ناوبرد و باره‌گاکانى یه‌کگرتووى سوتاندووه .رایگه‌یاند« :هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نییه بیسه‌لمێنێت که پارتى سوتاندبێتى». س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه روداوه‌ک����ان����ی ده‌ڤ���ه‌ری ب��ه‌رپ��رس��هک��هی پ���ارت���ی ل���ه وه‌اڵم���ی ب��ادی��ن��ان وت��ی :گ��وم��ان ل �ه‌وه‌دای �ه ئهو پرسیارێکی (چ���هت���ر)دا ک �ه بۆچی ده‌ست و پالنه ده‌ره‌کى بێت و خه‌ڵکێک تا ئێستا ته‌نیا ئه‌ندامانی یه‌کگرتوو له‌ناو هه‌رێمى کوردستانیش پێوه‌ندیان گیراوه و هیچ ئه‌ندامێکی پارتی به به‌و تۆڕه‌وه هه‌بێت. مه‌الکه‌ی زاخ��ۆش�هوه نه‌گیراوه باسی ن���اوب���راو ل��ه س���ه‌ر ئ���هو گ��ری��م��ان��ان�هی لهوه کرد :له الیه‌ن الیه‌نى جێبه‌جێکاره‌وه ب��اس ل��هوه دهک���هن ک�ه ئ �هم رووداوان���ه ئ �هوه ران�ه‌گ�هی�هن��راوه ئ �ه‌وان �هى گیراون س��ن��اری��ۆی خ����ودی پ���ارت���ی ب��ێ��ت بۆ یه‌کگرتوون یان یه‌کگرتوو نین« .من ش��اردن �ه‌وه‌ی داه��ات��ی گومرکی برایم دڵنیام ل���ه‌وه‌ی ئ �ه‌وان �هى ده‌ستیان له‌و خه‌لیل رایگه‌یاند :ئهوه زۆر دووره له تاوانه هه‌بێ گیراون جا سه‌ر به هه‌ر راستییهوه .پارتى له کوێی ئهو ره‌وش ه حزب و الیه‌نێک بێت». سوودمه‌نده تا ئهو سیناریۆیه دروست درێژه بۆ ل 5 بکات؟ له ده‌ڤه‌رێکى ئ��ارام��ى وه‌ک
ئازادی نیشتمانی بوو
ل5
داواى داخستنى ئهو حزبه ده‌کرێت ک ه باره‌گا ده‌سوتێنێت
یه‌کگرتوو :پارتى داخستن قبوڵ ه یاسا سه‌روه‌ر نییه ناکات ،چونک تایبه‌ت ب ه چه‌تر به‌رپرسێکى یه‌کگرتوو ئاماژ ه بۆ ئهو ه ده‌کات ،به‌هۆى ئهوهى ل ه هه‌رێمى کوردستان یاسا سه‌روه‌ر نییه ،ئهوا پارتى داخستن په‌سه‌ند ناکات ،به‌رپرسێکى پارتیش ئهو ه ده‌خاته‌ڕوو ،ک ه سوتاندنى باره‌گاکانى یه‌کگرتوو کاردانه‌وه‌ى ئهو خه‌ڵک ه بوو ک ه ماڵ و موڵکیان سوتێنرا.
عه‌بدواڵی مه‌ال نوری ،په‌رله‌مانتار له فراکسیۆنی گۆڕان له‌باره‌ى سوتاندنى ب����ارهگ����اوه ده‌ڵ���ێ���ت :ئ��هم��ه ل��وت��ک�هی پێشێلکردنی یاسایه ،له هه‌ر واڵتێکی ت��ردا بێت ئهو حزبه‌ی ده‌ستتێوه‌ردانی ههبووه بۆ کاروباره‌کانی حکومه‌ت، ئهو حزبه‌ی ده‌ستێوه‌ردانی ههبووه له سوتاندنی باره‌گاکانی ح��زب ده‌بێت به یاسا قه‌ده‌غه بکرێت ،وه‌ک چۆن حزبه‌که‌ی موباره‌ک قه‌ده‌غه کرا. وتیشی :په‌رله‌مان ده‌بێت یاسایه‌ک
ده‌رب��ک��ات بۆ قه‌ده‌غه‌کردنی ئه‌وهێزه سیاسیانه‌ی که‌باره‌گا ده‌سوتێنن. ب���ه‌اڵم ن �هس��ره‌دی��ن س�ه‌ع��ی��د ،ب�ه‌رپ��رس��ى مه‌ڵبه‌ندى زاخۆى یه‌کگرتووى ئیسالمى ک��وردس��ت��ان ،ل �ه‌وب��اره‌ی �هوه رایگه‌یاند: ه�ه‌رگ��ی��ز پ��ارت��ی ئ���هوه ق��ب��وڵ ناکات که قه‌ده‌غه بکرێت ،چونکه یاسا له کوردستاندا سه‌روه‌ر نییه. له‌الیه‌کى ت��رهوه عه‌بدولوه‌هاب عه‌لی، ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی سه‌رکردایه‌تی پ���ارت���ی دی���م���وک���رات���ی ک���وردس���ت���ان ل �ه س��ل��ێ��م��ان��ى ،ب��ۆچ��وون��ى وای����ه :ئ�هو ت��ۆم��هت��ان��هی ب���رای���ان���ی ی �هک��گ��رت��وو هه‌مووی ره‌تده‌که‌ینه‌وه ،ئێمه داوای��ان لێده‌که‌ین ده‌بێت ئه‌وان داوای لێبوردن له پارتی دیموکرات بکه‌ن ،چونکه یه‌کگرتوو خ��ۆی��ان کێشه‌یان له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی ناوچه‌که ه�هی�ه ،ده‌یانه‌وێت کێشه‌که ب�هس�ه‌ر پ��ارت��ی بشکێننه‌وه، ده‌ستی تۆمه‌ت بۆ ئێمه راده‌کێشن، ده‌بێت ئێمه ئه‌وان بده‌ین به دادگا. درێژه بۆ ل 3
به‌کاردێنن
ل4
ل8
«ده‌بوو یه‌کگرتوو داواى ئازادکردنى گیراوه‌کانى له حکومه‌ت بکات» چه‌تر -گۆڤارعوسمان پاش ئه‌وه‌ی ب ه هۆی ئازاد نه‌کردنی ئه‌ندامه‌کانیه‌و ه یه‌کگرتوو ،ئاماده‌ی دانیشتنه‌که‌ی ماڵی ئه‌میری کۆمه‌ڵی ئیسالمی نه‌بوو له‌گه‌ڵ پارتی ,عه‌لی باپیر بێ ئاگایی خۆی ل ه هه‌بوونی مه‌رجێکی له‌و چه‌شن ه ده‌ربڕی و ئه‌ندامێکی سه‌رکردایه‌تی پارتیش پێیوای ه ده‌بێت یه‌کگرتوو داوای ئازادکردنی گیراوه‌کانی ل ه حکومه‌ت بکات.
چ��ن��ار س �ه‌ع��د ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا ،ئ�هن��دام��ی س �ه‌رک��ردای �هت��ی پ��ارت��ی دی��م��وک��رات��ی ک��وردس��ت��ان ،ئ���ام���اژه‌ى ب���ه‌وه‌ک���ردوه : «نه‌ده‌بوو یه‌کگرتوو له یه‌که‌م هه‌نگاوه‌وه بایکۆتی کۆبو‌ونه‌وه‌کان بکات ،به‌ڵکو دهب��وو کۆبو‌ونه‌وه‌کان بکرێت ،ئه‌گه‌ر نه‌گه‌شتنایه‌ته رێککه‌وتن ،ئه‌وکات ده‌یانتوانی دانیشتنه‌کان بایکۆت بکه‌ن‌و هه‌ڵوێستی خۆیان ئاشکرابکه‌ن». ئ �هو ئ�هن��دام�هى س�ه‌رک��ردای�هت��ى پارتى ه��ێ��م��اى ب��ۆ ئ��ه‌وه‌ش��ک��رد :ح��زب�هک��ان��ی ئۆپۆزسیۆن زۆرجار باسى تێکه‌ڵکردنی
ح���زب و ح��ک��وم �هت دهک�����هن ،ب���ه‌اڵم ئێستا خۆیان کێشه‌کانی حکومه‌ت ده‌سه‌پێنن به‌سه‌ر حزبێکی دیاریکراودا، له کاتێکدا پارتیش به‌هه‌مانشێوه‌ی حزبه‌کانی دیکه له‌و ناوچانه باره‌گای ههیه. ئ���ه‌وه‌ش���ى راگ����هی����ان����دوه« :ن���ه‌ده‌ب���وو یه‌کگرتو‌وی ئیسالمیی کوردستان ب��اس��ى دهس��ت��گ��ی��رک��راوه‌ک��ان��ی له‌گه‌ڵ پ���ارت���ی ب���ک���ردای���ه ،چ��ون��ک �ه پ��ارت��ی ئ �هن��دام��ان��ی ی �هک��گ��رت �ووی ده‌ستگیر ن���هک���ردووه ،به‌ڵکو الی�هن�هک��ان��ی سه‌ر به وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆی حکومه‌ت ئهو کاره‌یان ک��ردووهو ده‌بێت یه‌کگرتوو له حکومه‌ت داوای ئازادکردنی بکات، نه‌ک له پارتی». له‌الیه‌کى ت��رهوه عه‌لی باپیر ئه‌میری ک��ۆم�هڵ��ی ئیسالمی ک��وردس��ت��ان له کۆنگره‌یه‌کی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند «ی�هک��گ��رت��ووی ئیسالمی پێشتر به منیان نه‌گوتووه که مه‌رجیان ههیه بۆ ئه‌وه‌ی له کۆبوونه‌وه له‌گ هڵ پارتی به‌شداری بکه‌ن».
هەواڵ ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
2
بۆچــوون ئایا ئهوه کێیه له‌باشووردا ئه‌م ره‌وشه‌ى ئاڵۆزکردوه؟ uتارا حسێن u ئ����هوه ب��ۆچ��ى ل���ه‌وه‌ت���ى ک����ورد ه �هی �هو س���ه‌ره‌ڕاى ب��ون و درووس���ت بونى ژن و پ��ی��اوى ههمیشه تێکۆشه‌ر له‌هه‌موو س �ه‌رده‌م وکاتێکدا ک��ورد به‌رگرى بێ وێنه‌ى ک���ردووه و ههمیشه تێکۆشاوه بۆده‌سته‌به‌رکردنى مافه‌کانى خۆى ،چ واڵتێک چ نه‌ته‌وه‌یه‌ک هێنده‌ى کورد خه‌باتى کردوه و خۆى کردوه به‌قوربانى ب��ۆ خ��اک و نیشتمان و ئ��ااڵک �هى و له‌هه‌مان کاتدا تا ئێستاخاوه‌نى واڵتێک بێت که دڵى پارچه‌پارچه کرابێت؟ ئایا سه‌رکرده‌کانى ئێمه و کاربه‌ده‌ستانى ئێمه تائێستا خۆیان رووب�ه‌ڕووى ئه‌م پرسیاره ک��ردووه‌ت �هوه؟ ی��ان به‌ته‌مان تا هه‌تایه هه‌رخۆیانى لێ که‌ڕ وکوێر بگرن و بڵێن ده ى تا کاتى حوکمى منه پێویسته خۆم و نه‌وه‌کانم و بنه‌ماڵه‌کانم تێروپڕ بکه‌م و بایى ن�ه‌وه‌ک��ان��ى داهاتوشمان ل �ه بانکه جیهانییه‌کاندا مسۆگه‌ر بکه‌م دواى ئهوه بۆکورد و کوردستان و ن�هت�ه‌وه‌ک�هم خ��وا که‌ریمه .ب�ه‌داخ�هوه هه‌ر حیزبیک وه�ه‌ر سه‌رکرده‌یه‌کمان به‌ردى دامه‌یه‌که وبه‌ده‌ستى وواڵتێکه‌وه ,به‌ڕاستى چیتر واڵت به‌م شێوه نابرێت بهڕێوه بۆیه پێویستمان به خۆکۆکردنه‌وه و به‌خۆداچوونه‌وه ههیه چونکه ئێستاش هه‌لێک ماوه بۆئه‌وه‌ى مێژوو نه‌فره‌تتان لێ نه‌کات ئێستا من ویستم داواکارى ب���ک���هم ب���ۆک���ارک���ردن���ى ه �هم �ه‌الی �هن �ه بوئاواکردنى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى کورد، به‌اڵم بهداخهوه تازه به‌تازه و له‌کاتى ئهو هه‌وڵه‌ى که واڵتپارێزان و ڕۆشنبیران دهی���دهن بۆ ئاماده‌کردنى کۆنفرانسی نه‌ته‌وه‌یى و ل �هم ئ��ان وساته گرنگه‌دا دیسان به پالن و سیاسه‌تى دوژمنانى کورد پشێوى رووى کردۆته‌وه هه‌ریمى ک��وردس��ت��ان ره‌ن��گ��ه زۆرک�����هس بڵێت ئهمه هیچ ده‌ستێکى له‌پشته‌وه نییه و به‌ڵکو خودى پارته‌کان ئه‌م دۆخه‌یان خ��ۆل��ق��ان��دووه نه‌خێر ب���ه‌ڕاى م��ن ئهمه ده‌ستێکه .چۆن؟بێ گومان مه‌به‌ست له‌م ده‌سته‌واژه ئهوه نییه که له واڵتێکى ت��رهوه که‌سێک هاتبێت ئاگر به‌ربداته دوک��ان و شوێنى کاسپى خه‌ڵک یان سووتاندنى باره‌گاى پارته‌کان ،به‌ڵکو ئه‌م ده‌سته به‌سیاسه‌ت ومه‌رامى گاڵوى خۆى به په‌روه‌رده چووه‌ته ناخى پارته‌کانى خۆمانه‌وه .ڕهنگه ئ�هو پارتانه خودى خۆیشیان هه‌ست نه‌که‌ن ئهمه ده‌سته، به‌بێ ئهوهى بیرله‌وپاڵنه‌ره به‌هێزه بکاتهوه که‌وا ده‌کات له کاتێکدا که کوردستان چوارده‌ورى به‌دڕکى دوژمنانى له‌مێژینه ده‌وردراوه من بۆچى خه‌ریکم به‌ده‌ستى خۆم ئاگر له نێو ماڵى خۆم ب �ه‌رده‌ده‌م ئهمه ئهو ماڵ وێرانییه‌یه که‌ساڵه‌هایه کورد به‌ده‌ستییه‌وه ده‌ناڵێنێت و تائێستاش مافى ملیۆنان کورد خوراوه له‌مرۆڤ ب��ون��ی��ی�هوه ت��اده‌گ��ات �ه هه‌رمافێکى تر ئ���هوهى ل� ه س�ه‌ره‌ت��ا باسمان ک��رد ئهمه هۆکاره‌کانییه‌تى سیاسه‌تى داگیرکه‌ران و ناهۆشیارى تاکى ئێمه له‌و سیاسه‌تانه و چاونوقاندنى سه‌رکرده‌کانمان له‌ئاستى مافه‌کانمان وه‌ک نه‌ته‌وه وایان کردوه تا ئه‌مڕۆش حاڵمان ئه‌م حاڵه بێت بۆیه من پڕ به‌ده‌نگم هاوارئه‌که‌م ،ده‌پاڕێمه‌وه ئ�هى میلله‌تى ده‌سته‌مۆى ک��ورد ئه‌ى میلله‌تى چاوبه‌ستکرا و که فێرکراوى وه‌ک زوحاک مرۆڤ خۆربیت خۆت نه‌وه‌ى خۆت بخۆیت بۆئه‌وه‌ى مێشکت ب �ه‌رب�ڵاو نه‌بێت و ل�ه‌خ�هم��ى نێوماڵى خۆتدا نه‌په‌رژێیته سه‌ر ده‌وروب�ه‌رت که ئاخۆ چ ده‌گوزه‌رێ له چوارده‌ورم تکا ئه‌که‌م وه‌ک تاکێکى خه‌مخۆرى ئه‌م واڵته له‌سه‌رۆکى هه‌رێمه‌وه تاکوپارت و ڕۆشنبیران هه‌وڵى هێورکردنه‌وه‌ى ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌بده‌ن له‌برى به‌نزین کردن به‌ئاگردا ،دڵنیابن ئهمه هیوا و ئاواتى دوژمنانى ئێمه‌یه و زه‌ره‌رمه‌ندیش ته‌نها کورد وکوردستانه.
ل ه که‌رکوک میتی تورک یاری به‌هه‌ستی تورکمانه‌کان ده‌کات
چه‌تر سه‌الحه‌دین ساڵه‌یی
دوای ئاشکرابوونی وێنه‌ی ئه‌ندامێکی میتی تورک ل ه الپه‌ره‌ی فه‌یسبووک ،به‌هۆیه‌و ه وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی تورکیا الپه‌ڕه‌ی فه‌یسبووکی نووسه‌رو رۆژنامه‌نووسی تورکمان (سه‌الح به‌هلول دامرچی) داده‌خات. ل �هو ب���ارهوه ن��وس�ه‌ر چۆنیه‌تی داخستنی الپه‌ره‌که‌ی بۆ رۆژنامه‌ی (چه‌تر) باس دهک���ات :ل� ه مانگی راب���ردوو شاندێکی ت��ورک��ی به‌مه‌ستی س��ه‌ردان��ی م���ه‌زاری
ش�ه‌ه��ی��دان��ی ت��ورک��م��ان س��ه‌ردان��ی ش��اری الیه‌نێکی تر بووه‌و به‌مه‌ست و ناوی شاراو‌ه که‌رکوکیان کرد ،یه‌ک ل ه ئه‌ندامانی ئهو بۆ که‌رکوک هاتوون ،تورکیا ناخوازێت شاند‌ه خۆی ناساند ک ه پسپۆری بواری ئهو شاند‌ه له‌الیه‌ن هیچ ده‌زگایه‌کی ناوخۆ لێکۆڵینه‌وه‌کانی رۆژه�ه‌اڵت��ی ناوه‌راست ه و دهرهوه بناسرێن. ل � ه ب���ه‌وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه‌ی ت��ورک��ی��ا و ل ه دوای دروست بوونی ناڕه‌زایه‌تی ل ه چه‌ند کاتی سه‌ردان بۆ گۆڕستانی شه‌هیدانی الیه‌نی تورکمانی و ت��ورک ب ه تایبه‌ت ت��ورک��م��ان ب �هت��ای��ب �هت ب �هس �ه‌رک��ردن �ه‌وه‌ی سایتی تورکی نێوده‌وڵه‌تی که‌من له‌وێ مه‌زاری شه‌هید(نه‌جده‌ت قۆجاق) که ل ه به‌رپرسی ه�ه‌واڵ��ی تورکمانی عێراقم ، ( )1980/1/16له‌الیه‌ن رژێمی به‌عسی وه‌زاره‌ت��ی دهرهوه تورکیا ناچار بوو دوای رووخ���او ل� ه س��ێ��داره‌دراب��وو ،وه‌ک ک��اری هه‌فته‌یه الپه‌ڕه‌که‌م بکاتهوه. رۆژنامه‌وانی وێنه‌ی ئهو میوانانه‌م گرت ش���ای���ان���ی ب����اس���� ه رۆژن�����ام�����هن�����ووس و و له‌په‌ڕه‌ی تایبه‌تی خۆم له فه‌یسبووک ن��ووس �ه‌ر س���ه‌الح دام��رچ��ی یه‌کێک ه ل ه ب�لاوم ک��ردوه ،ب ه بالوکردنه‌وه‌ی وینه‌کان رۆژن��ام �هن��ووس��ان��ی ک �ه‌رک��وک ب���اوه‌ڕی یه‌کسه‌ر ک��اردان �ه‌وه‌ی وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه‌ی ب �ه‌ب��رای �هت��ی ن��ێ��وان و ک���ورد و ت��ورک��م��ان ه�هی��ه و سیاسه‌تی تورکیا ب�هن��ادروس��ت تورکیا به‌داخستنی الپه‌ڕه‌که‌م بینرا. دوات����ر ده‌رک�����هوت ئ���هو ش��ان��ده س���ه‌ر ب ه ده‌بینێت.
سلێمانى )15( ،سه‌نته‌رى مه‌ساج داده‌خرێن چه‌تر کاو‌ه حسێن
به‌ڕێوه‌به‌رى کاروبارى گه‌شتیارى له‌پارێزگاى سلێمانی ڕایگه‌یاند، به‌هۆى جێبه‌جێنه‌کردنى ڕێنماییه‌کانى وه‌زاره‌تى گه‌شتوگوزارى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانه‌وه ،له‌سلێمانیدا ( )15سه‌نته‌رى مه‌ساجیان
داخستووه. مسته‌فا حه‌مه ڕه‌حیم ،له‌لێدوانێکى تایبه‌تدا بۆ رۆژنامه‌ى (چه‌تر) ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد، ئهو مه‌رجانه‌ى بۆ سه‌نته‌رى مه‌ساجه‌کان دانراوه ،ده‌بێت له‌سه‌نته‌ره‌که‌دا وه‌ک ئامێرى وه‌رزش���ک���ردن‌و س��اون��او ،ل �ه‌گ �هڵ کامێراى چاودێریکردن‌و ڕه‌چاوکردنى پاکوخاوێنى ته‌ندورستى سه‌نته‌ره‌کان ،هه‌بێت وتیشى« :له‌کۆى ( )18سه‌نته‌رى مه‌ساج که له‌سلێمانیدا ههیه ،به‌هۆى جێبه‌جێنه‌کردنى رێنماییه‌کانه‌وه ( )15سه‌نته‌ریان داخراوه».
به‌ڕێوه‌به‌رى کاروبارى گه‌شتیارى له‌پارێزگاى سلێمانی باسى له‌وه‌شکرد ،له‌به‌ر ئهوهى ئهو رێنماییانه تازه‌ن له‌گه‌ڵ حه‌جم و قه‌باره‌ی ئهو سه‌نته‌رانه‌دا ناگونجێت ،چونکه ئهو سه‌نته‌رانه ده‌بێت ژوری پێشوازى‌و خۆگۆڕینى هه‌بێت، ب �ه‌اڵم ئ �هو سه‌نته‌رانه له‌ماڵه‌کان دان���راون ئه‌وش له‌گه‌ڵ رێنمایییه‌کاندا ناگونجێت، ه���اوک���ات ه�ه‌رک�هس��ێ��ک��ی��ش ل���ه‌داه���ات���وودا بییه‌وێت سه‌نته‌رى مه‌ساج بکاتهوه ده‌بێت ڕێنماییه‌کانى وه‌زاره‌ت�����ى گ�ه‌ش��ت��وگ��وزار جێبه‌جێبکات.
که‌الر ،له ( )11مانگدا ده‌ست به‌سه‌ر زیاتر له ( )72ته‌ن خۆراکى به‌سه‌رچودا گیراوه چه‌تر دلێر عه‌بدولڕه‌حمان
به‌رپرسی به‌شی چاودێرى ته‌ندروستى له‌مه‌ڵبه‌ندى خۆپاراستنى ته‌ندروستى که‌الر ده‌ست به‌سه‌رداگرتنى زیاتر له( )72ته‌ن خۆراکى به‌سه‌رچوى له‌ماوه‌ى ()11 مانگدا له‌که‌الر راگه‌یاند و به سه‌دان دوکانیش به هۆی سه‌رپێچیه‌وه رووبه‌ڕووی
داخستن و سزا بوونه‌ته‌وه. حه‌سه‌ن محه‌مه‌د عیسا ،به‌رپرسی به‌شی چ���اودێ���رى ت �هن��دروس��ت��ى ل �ه م�هڵ��ب�هن��دى خ��ۆپ��اراس��ت��ن��ى ت �هن��دروس��ت��ى ک����ه‌الر به (چ���هت���ر) ى راگ��هی��ان��د «ل�ه‌ئ�هن��ج��ام��ى پشکنین ب �ه‌دواداچ��ون بۆ جۆروکوالێتى خۆراکى سنوره‌که له‌ماوه‌ى ( )11مانگى راب���ردودا ت��وان��راوه دهس��ت بگیرێت به‌سه‌ر ( )72ته‌ن‌و ( )172کیلۆ گرام خۆراکى به‌سه‌رچودا». هه‌روه‌ها وتى «جۆرى خۆراکه‌کان بریتین ل �ه شیرینى ،ش��ی��ره‌م�هن��ى ،خ���واردن���هوهى گازى ،گۆشت‌و خوارده‌مه‌نى له‌قوتونراوو هاوکات ( )99دوکان‌و شوێنکار به‌هۆى
پابه‌ندنه‌بون به‌رێنماییه‌کانى ته‌ندروستى داخراون‌و ()473دوکانیش غه‌رامه‌کراون‌و ( )430دوک����ان����ى ت���ری���ش ئ���اگ���ادار کراونه‌ته‌وه». عیسا ئ��ام��اژه‌ى ب�ه‌وه‌ش��دا «ل�ه‌وم��اوه‌ی�ه‌دا ( )529مۆڵه‌تنامه‌ى ته‌ندروستى به‌خشراوه و ( )1937ناسنامه دراوه به‌کرێکاران‌و ب����ه‌دواداچ����ون‌و س�����ه‌ردان ب��ۆ ()4180 شوێنکار کراوه». ه����هروهک وت��ی��ش��ی «م��ان��گ��ى تشرینى دووه‌م زۆرترین خۆراکى به‌سه‌رچوى تێدا گیراوه که ( )21تۆن بوه‌و مانگى ئابیش که‌مترین رێژه‌ى خۆراکى به‌سه‌رچوى تێدا گیراوه که‌ته‌نها یه‌ک تۆن بوه».
سلێمانى :باڵوکردنه‌وه‌ى فۆرمێک له گه‌ڕه‌کى هه‌واره به‌رزه ،گومان الى هاواڵتیان دروست ده‌کات بکرێت به(چه‌تر)ى ڕاگه‌یاند که ئهو شتێکى ب��ۆ ن��اک��رێ��ت الى ئێمه بۆی ه چه‌تر فۆڕمه گومانى ئهوه لێ ده‌کرێت حزبی ده‌مانه‌وێت ناوى هه‌مووان تۆمار کرابێت هه‌رێم کاوانى بێت ن�هک حکومى ئ�هو هاواڵتییه‌ش المان. ئهوه ده‌خاته‌ڕوو له هیچ گه‌ڕه‌کێکى تر راشیگه‌یاند :هۆکارى ئه‌وه‌شى بۆچى له گه‌ڕه‌کى هه‌واره به‌رزه له سلێمانى ئهو فۆڕمه دابه‌شنه‌کراوه ،ب���هس ل �ه‌گ �ه‌ڕه‌ک��ى ه����ه‌واره ب����ه‌رزه ئ�هم له سلێمانى له الیه‌ن موختارى ئهو گه‌ڕه‌که‌وه فۆڕم ته‌نها له‌گه‌ڕه‌کى هه‌واره به‌رزه نه‌بێت و فۆڕمه دابه‌شده‌کرێت ،ئه‌وه‌یه که‌ئه‌م ئاماژه بۆ ئ�ه‌وه‌ش دهک��ات ئهو فۆڕمه گ���ه‌ڕه‌ک���ه م��وخ��ت��ارهک��هى پ��ێ��ش��ووت��رى دابه‌شکراوه گومانى ئه‌وه‌ی لێ ده‌کرێت که فۆڕمێکی حزبی پڕنه‌کرێته‌وه له هیچ شوێنێک کارمان گ�����ۆڕاوه ،ب��ۆی �ه ئ��ێ��م�ه س���ه‌ر ل��ه ن��وێ ناوه‌کان و زانیارییه‌کانمان الى خۆمان بۆ ناکرێ. بێت نه‌ک حکومى ،موختارى له به‌رامبه‌ردا لوقمان عه‌زیز ،موختارى تۆمارکرده‌وه ،ئهو موختاره ئهوه ده‌ڵێت گه‌ڕه‌که‌که‌ش ده‌ڵێت ئهو گه‌ڕه‌کى هه‌واره به‌رزه ،باس لهوه ده‌کات ،رۆژان����ه خه‌ڵکى دێ��ت�ه الم���ان ئیش و فۆڕمه هیچ په‌یوه‌ندییه‌کى ئ �هو ف��ۆڕم �ه هیچ په‌یوه‌ندییه‌کى به ک��ارى بۆ دهک�هی��ن ئ �هوهى ن��اوى نه‌بێت به‌حزبه‌وه نییه. حزبه‌وه نییه ئهو فۆڕمانه بۆ ئه‌وه‌مانه هه‌تا نه‌زانین له کوێ داده‌نیشێت ئیش هاواڵتییه‌ک که نه‌یویست ناوى ئاشکرا که ئهوهى ناوى تۆمار نه‌کرابێت هیچ و کارى بۆ ناکه‌ین.
راپۆرتێکی (چه‌تر) ژنان هان دهدات تا به دواداچونی بۆ بکه‌ن چه‌تر تایه‌ر تۆفیق
دوای ئه‌وه‌ی که له ژماره ()83 ی رۆژنامه‌ی (چه‌تر) بابه‌تێک به ناوی «له خواروی عێراقه‌وه ژنان بۆ سواڵ کردن ده‌هێنرێنه که‌رکوک» باڵوکرایه‌وه، کۆمه‌ڵێک له ژنانی سه‌ربه‌خۆ بڕیاریان داوه که لیژنه‌یه‌ک پێک بهێنن بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی ئهو ژنانه. ئه‌ندامێکی ئ�هو لیژنه‌یه به‌ناوی به‌یات ره‌شید به (چه‌تر)ی راگه‌یاند :خوێندنه‌وه‌ی ئهو راپۆرته کاریگه‌ریه‌کی زۆری له سه‌ر دانام بۆیه منیش له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک له ژنانی شارکه بڕیارمان داوه لیژنه‌یه‌ک دروس��ت بکه‌ین بۆ چاره‌سه‌رکردنی ئهو کێشه‌یه و س�ه‌ردان��ی وه‌زی��ری کاروباری ک��ۆم�ه‌اڵی�هت��ی بکه‌ین و ت��ا ل �ه رێگای
ئه‌وانه‌وه بتوانن موچه‌یه‌ک بۆ ئهو ژنانه دابین بکه‌ن که موچه‌یان نیه و بۆیه په‌نا ده‌به‌ن بۆ سواڵ کردن. س��رود محه‌مه‌د ،به‌رپرسی لقی هیوای ع��ێ��راق��ی دوای دهس����ت خ��ۆش��ی ک���ردن ل���ه رۆژن���ام���هک���ه پ��ێ��ی راگ���هی���ان���دی���ن : به‌ڕاستی شتێکی زۆر باشه ئه‌گه‌ر ئهو راپۆرته کاری پێ بکرێت و بۆیه ده‌بێت لیژنه‌یه‌کیش دروست بکرێت تا بزانین که ئهو ژنانه‌ی که له سه‌ر شه‌قامن ماڵ و شوێنی حه‌وانه‌وه‌یان ههیه ،نه‌ک ته‌نیا ئهوه که موچه‌یه‌کیان بۆ دابین بکه‌ین. وتیشی :ده‌بێت حکومه‌ت به‌رپرسیش بێت له سه‌ر ئه‌وه‌ی ئایا ئه‌م ژن و مندااڵنه که له سه‌ر شه‌قامن ،ئایا ده‌توانن بچنه‌وه بۆ ماڵی خۆیان و له الیه‌ن ماڵه‌وه توندوتیژیان له گه‌ڵدا ناکرێت ،بۆیه ئه‌گه‌ر شتێکی ئاوا بکرێت ئێمه‌ش ده‌ستخۆشیان لێ ده‌که‌ین و دڵنیاشتان دهک �هم �هوه ک�ه ب�ه ههموو شێوه‌یه‌ک به‌دواداچوونی بۆ بکه‌ین.
ته‌کیه ،زیادبوونی روداوه‌کانی هاتوچۆ هاواڵتیان نیگه‌ران ده‌کات چه‌تر هه‌رێم کاوانی
له ماوه‌ی ( )11مانگدا ()25 روداوی هاتوچۆ له ناحیه‌ی ته‌کیه روویانداوه و به‌م هۆیه‌شه‌وه ( )25هاواڵتی بریندار بوون و سێ که‌سیش ژیانیان له ده‌ست داوه و هاواڵتیان ئهمه بۆ که‌مته‌رخه‌می حکومه‌ت ده‌گه‌ڕێننه‌وه. ڕۆژن��ام �هن��وس ،سه‌رتیپ ناسیح ،هێما بۆئهوه دهک��ات ده‌ڵێت ،له دروس��ت بوونى ناحیه‌ى ته‌کیه‌دا تائێستا به ده‌یان که‌س بونه‌ته قوربانى و گیانیان له ده‌ست داوه، به‌هۆى ئهو ڕێگایه‌وه. سه‌رتیپ ئه‌وه‌ش ده‌خاته‌ڕوو :ئێمه وه‌ک خه‌ڵکى ته‌کیه ده‌یان جار داوامان کردووه رێگا چاره‌یه‌ک بۆ ئهو شه‌قامه سه‌ره‌کیه ب��دۆزرێ��ت��هوه خ�هڵ��ک��ى ل���هو م�ه‌رگ�هس��ات�ه بپارێزرێتن ،به‌اڵم بهداخهوه به‌رپرسان هیچ
ئاوڕێکیان نه‌داوه‌ته‌وه. ئیسماعیل ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا ،ه���اواڵت���ی ،له لێدوانێدا بۆ رۆژنامه‌ى «چه‌تر» ئاماژه بهوه ده‌کات حکومه‌ت هیچ ئاوڕێک له خه‌ڵکى ناداته‌وه له ته‌کیه‌دا ،ئه‌م ڕووداوانه یه‌که‌م جار نییه و چه‌ندین جار دووب��اره بونه‌ته‌وه و به هۆی ئه‌م شه‌قامه‌وه‌چه‌ندین که‌س گیانیان له ده‌ست داوه. نه‌وزاد جه‌الل ،به‌ڕێوه‌به‌رى شاره‌وانى ته‌کیه ئاماژه‌به‌وه دهک��ات ،پردێکى په‌ڕینه‌وه له قۆناغى جێبه‌جێ کردندایه به‌م نزیکانه دهس���ت پ��ێ��دهک��ا ،ل�ه ب�ه‌رن��ام�هى ()2012 دوو پ��ردى ترمان داوا ک���ردووه ،وتیشی: خزمه‌تگوزارى کراوه له‌ته‌کیه‌دا ،به‌اڵم له ئاست داواک��ارى خه‌ڵکیدا نییه و ئاماژه بهوه ده‌کات گله‌یی و داواکارى هاواڵتیان ڕاسته ،له جێى خۆیدایه. ن��اح��ی�هى ت�هک��ی�هى ک��اک�هم�هن��د س���ه‌ر به ق�ه‌زاى چه‌مچه‌ماڵه‌و ل �ه‌ڕووى ئیدارییه‌وه سه‌ر به پارێزگاى سلێمانییه ،له‌ئێستادا ژماره‌ى دانیشتوانى زیاتر له ( )25هه‌زار دانیشتوانه.
پزیشکانى عێراق هه‌ڕه‌شه‌ى مانگرتنى به‌رده‌وام ده‌که‌ن
پزیشکانى ع��ێ��راق دژى ب��ڕی��ارهک�هى وه‌زاره‌ت���ى دارای��ى به نیازن که‌مپین ل ه سه‌رجه‌م عێراق دروست بکه‌ن و داوا ل ه سه‌رۆکایه‌تى کۆمار ،ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران بکه‌ن بۆئه‌وه‌ى بڕیاره‌که‌ى سندوقى دراوى نێوده‌وڵه‌تی ره‌تکه‌نه‌و‌ه و موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران زیاد
بکرێت. سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌سه‌ندیکاى پزیشکانى دی��ال �ه ب���ه(چ���هت���ر)ى راگ �هی��ان��د ئێم ه وه‌ک پزیشکان ،داوامان به‌رزکردۆته‌و‌ه ب���ۆس���ه‌رج���هم س �هن��دی��ک��اک��ان��ى ع��ێ��راق ل���ه‌ه���هم���وپ���ارێ���زگ���اک���ان ،ب����ۆئ����هوهى که‌مپێنیک ،دروس��ت که‌ین و داوا ل ه هه‌رسێ سه‌رۆکایه‌تیکه‌ى عێراق بکه‌ین بڕیاره‌که‌ى سندوقى دراوى نێوده‌وڵه‌تى ره‌ت��ک �هن �هوه و م��وچ �هى ف �ه‌رم��ان��ب �ه‌ران زی��اد بکرێت ئ �هو س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه وتیشى گه‌رحکومه‌تى عێراقى واڵممان نه‌ده‌نه‌و‌ه بۆ زیادکردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پزیشکان ،ئهوه له‌سه‌رجه‌م پارێزگاکانى عێراق مانگرتنمان به‌ردوام ده‌بێت تاکو ملکه‌چى زیادکردنى موچه‌کانمان ده‌بن. ئه‌وسه‌رچاوه‌ی ه وتیشى :وه‌زاره‌تى ناوخۆ م��وچ�هى پۆلیسى زی���ادک���ردوه له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ش��دا ک�ه بڕوانامه‌کانیان ناگات ه ناوه‌ندی و سه‌ره‌تایی ل ه پزیشکان زیاتر وه‌رده‌گ����رن پزیشکیش ب �هم مه‌ترسى و دڵه‌ڕاوکێیه‌و‌ه موچه‌ى مانگانه‌ى به‌شى بژێوى ژیانى ناکات.
ته‌نها ئه‌نجومه‌نى ن��وێ��ن�ه‌ران ب��ۆى هه‌ی ه ره‌شید خورشید «وتیشى ئێم ه به‌ره‌سمى داواى هه‌رێم بونى پارێزگاى سه‌اڵحه‌دینمان کردوه پاشگه‌زنابینه‌و‌ه‌هه‌روه‌ها رونى کردوه که‌وه‌فدێک له‌ئیداره‌و ئه‌نجومه‌نى پارێزگا داوایان له‌جه‌الل تاڵه‌بانى کردوه پشتگیران لێبکات بۆهه‌رێمبونى سه‌اڵحه‌دین. ئ �ه‌وئ �هن��دام �ه ئ���ام���اژه‌ى ب��ۆئ �ه‌وش��دا که
س������ه‌رۆک ک���ۆم���ار ،ب �هڵ��ێ��ن��ى پ���ێ���داون که‌پشتگیرى ل�ه‌ه�ه‌رێ��م ب��ون��ى پارێزگاى سه‌اڵحه‌دین بکات ،داوا له‌مالکى ده‌کات رێگایان پێبدات ناوبراو ته‌کیدى کردوه که‌به‌پێى یاسا مالکى ب��ۆى نی ه رێگرى اڵ بۆدادگاى فیدراڵى بکات گه‌رنا سکا به‌رزده‌که‌نه‌و‌ه راپرسى له‌نێوان دانشتوانى شاره‌ک ه ده‌که‌ن.
چه‌تر زانیار داقوقى
دوای ئه‌وه‌ی ل ه کۆنگره‌یه‌کی رۆژنامه‌وانیدا رافع عیساویى، وه‌زیری دارایی رایگه‌یاند سندوقى دراوى نێوده‌وڵه‌تى رازى نی ه له‌ساڵى()2012 موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى عێراق زیاد بکرێت ،چونک ه ئهو بودجه‌ی ه کاریگه‌رى لهسهر ئابورى عێراق ههیه، ژماره‌یه‌ک ل ه پزیشکانی عێراق هه‌ڕه‌شه‌ی خۆپیشاندانیان کرد.
()400سکااڵ بۆ لێسندنه‌وه‌ى متمان ه له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سه‌اڵحه‌دین به‌رزکراوه‌ته‌و ه چه‌تر زانیار داقوقى
ئاژانسى هه‌واڵى سه‌ربه‌خۆى عێراقى ،لهسهر زارى عه‌باس حمیداوى ئه‌میندارى ئیتالفى ئه‌نباری عێراق
باڵویکردۆته‌و ه ک ه ()400 سکااڵ‌ى پێگه‌یشتو ه له‌الیه‌ن سه‌رۆک عه‌شره‌ت پیاومه‌عقوالن و هاواڵتیانى سه‌اڵحه‌دین ده‌رباره‌ى لێسندنه‌وه‌ى متمان ه له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سه‌اڵحه‌دین،بۆئه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنى نوێ ئه‌نجام بدرێت
رێگانه‌درێت پارێزگاکه‌یان بکرێت ه هه‌رێمێکى سه‌ربه‌خۆ. له‌الیکى ت �ر‌وه ره‌شید خورشید ،ئه‌ندامى ئ �هن��ج��وم �هن��ى پ���ارێ���زگ���اى س �ه‌اڵح �ه‌دی��ن به(چه‌تر) راگه‌یاند که‌به‌هیچ جۆرێک خه‌ڵکى پارێزگاى سه‌اڵحه‌دین بۆیان نی ه متمانه له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگا بسه‌ننه‌و‌ه
داواى داخستنى ئهو حزب ه ده‌کرێت ک ه باره‌گا ده‌سوتێنێت
به‌رپرسێکى یه‌کگرتوو :پارتى داخستن قه‌بوڵ ناکات ،چونکه یاسا سه‌روه‌ر نییه ئاماده‌کار
دانێر قه‌ره‌داغی به‌رپرسێکى یه‌کگرتوو ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات ،به‌هۆى ئهوهى له هه‌رێمى کوردستان یاسا سه‌روه‌ر نییه ،ئهوا پارتى داخستن په‌سه‌ند ناکات، به‌رپرسێکى پارتیش ئهوه ده‌خاته‌ڕوو ،که سوتاندنى باره‌گاکانى یه‌کگرتوو کاردانه‌وه‌ى ئهو خه‌ڵکه بوو که ماڵ و موڵکیان سوتێنرا.
نه‌سره‌دین سه‌عید ،به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى زاخ������ۆى ی���هک���گ���رت���ووى ئ��ی��س�لام��ى کوردستان ،به (چه‌تر)ى راگه‌یاند: سوتاندنى باره‌گا بوه‌ته که‌لتورێک له ناوچه‌ى بادینان ،هه‌ر روداوێکیش رووبدات ئهوا یه‌کگرتوو ده‌بێته ئامانج ل�ه س��اڵ��ى ( )2005ه �هڵ��ب��ژاردن کرا باره‌گای ئێمه سوتێنرا و چه‌ند که‌سمان لێ ک��وژرا .وتیشى :پارتی حزبێکی ده‌سه‌اڵتداره ئهو یاسا ده‌رده‌کات نه‌ک حزبه‌کانی تر. ه���ه‌روه‌ه���ا ع���ه‌ب���دواڵی م���هال ن���وری، په‌رله‌مانتار له فراکسیۆنی گۆڕان، ئاماژه بهوه ده‌کات :سوتاندنی باره‌گا و ماڵی گشتی به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌یه له ه �ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان ی��اس��ا س���ه‌روه‌ر ن��ی��ی�ه ،دام��وده‌زگ��اک��ان��ی حکومه‌ت که ئه‌رکی پاراستنی ماڵ و ژیانی خه‌ڵکییان ل�ه ئه‌ستۆیه ت��ا ئێستاش ده‌زگ��ای سه‌ربه‌خۆ نین ،به‌ڵکو سه‌ر به حزبه‌کانن له حزبه‌کانه‌وه ئاراسته‌ى خۆیان وه‌رده‌گرن ،له‌راستیدا له هه‌رێمی کوردستان قه‌یرانى یاسا نیه ،به‌ڵکو یاسا ل�ه ئاست دهس��ت��ێ��وه‌ردان��ی حزب
په‌کی ک �هوت��ووه ،ئ �ه‌وه‌ی له بادینان رویدا باره‌گای حزبی بوو ،راسته‌وخۆ ده‌بینین ده‌زگاکانی ئاسایش و پۆلیس تێوه‌گالون ،خۆیان خه‌ریکی سوتاندنی باره‌گاکانن. وتیشى :ئهمه لوتکه‌ی پێشێلکردنی یاسایه ،له ه�ه‌ر واڵتێکی ت��ردا بێت ئهو حزبه‌ی ده‌ستتێوه‌ردانی ههبووه بۆ کاروباره‌کانی حکومه‌ت ئهو حزبه‌ی دهس��ت��ێ��وه‌ردان��ی ه�ه‌ب��ووه له سوتاندنی ب��ارهگ��اک��ان��ی ح��زب دهب��ێ��ت ب �ه یاسا قه‌ده‌غه بکرێت ،وه‌ک چۆن حزبه‌که‌ی موباره‌ک قه‌ده‌غه کرا. به‌رپرسه‌که‌ی مه‌ڵبه‌ندی یه‌کگرتووى زاخۆ له ب��اره‌ى داخستنى ئهو حزبه‌ى ب���ارهگ���ا دهس��وت��ێ��ن��ێ��ت ،ده‌ڵ���ێ���ت :ئ��هوه کارێکی م�ه‌ح��اڵ�ه ،هه‌رگیز پارتی ئ���هوه ق��ب��وڵ ن��اک��ات ،چ��ون��ک�ه یاسا له کوردستاندا س��ه‌روه‌ر نییه .به‌اڵم عه‌بدواڵی مه‌ال نوری ده‌ڵێت :ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان بیه‌وێت هه‌ڵوێستێکی جدی وه‌رب��گ��رێ��ت و ک��ۆت��ای��ی ب �ه کلتوری باره‌گا سوتاندن و کۆتایی به نه‌ریتی ماڵ و دوکانی گشتی بێنێت ،ئهوه ب��ه ب��ڕی��ار و ب��هی��ان ده‌رک�����ردن و به ئیدانه‌کردن نابێت ،ده‌بێت یه‌ک یاسا ده‌ربکات به یاسا ئهو حزبه دابخات و کاری سیاسی لێ قه‌ده‌غه بکات .به ده‌ر له‌مه هیچ هه‌ڵوێستێک له ئاست گه‌وره‌یی ئهو روداوانه‌دا نابێت. له‌الیه‌کى تره‌وه به‌یان عه‌زیزی ،خاوهنى م��اس��ت�ه‌ر ل �ه ی��اس��ای ن��ێ��ون�هت�ه‌وه‌ی��ی و مامۆستای زانکۆ ،له‌باره‌ى سوتاندنى ب��ارهگ��اوه بۆچوونى وای �ه :حاڵه‌ته‌که حاڵه‌تێکی سیاسی ب���ووه ،بۆیه له‌م باره‌یه‌وه کێشه و روداوه‌ک�ه پشتگوێ خراوه.
ئه‌وه‌شى وت :سوتانی باره‌گاکان ل ه ه�ه‌ر الی�هک�هوه سه‌یری بکه‌ین ،ئهوا کارێکی ناشایسته‌یه چ له ب��واری کۆمه‌اڵیه‌تی و له بواری یاساییه‌وه، چ له‌باری ئایینیشه‌وه .ناوبراو چه‌ند الیه‌نێکی سوتاندنی دوک��ان�هک��ان و باره‌گاکانیش رون ده‌کاته‌وه و ده‌ڵێت: چ موڵکی تایبه‌تى بن یان موڵکی گشتی ب��ن ،به گشتی یه‌کێکن له ماڵه گشتییه‌کانی هاواڵتیان و نابێت ب�ه هیچ ش��ێ��وه‌ی�هک بسوتێنرێن ،له واڵت���ان ئ �ه‌گ �ه‌ر شوێنه گشتییه‌کان
ته‌نانه‌ت ئهو که‌سانه‌شی که ماڵ و دوکانیان نه‌سوتێنراوه ئهوا ترسێکییان ههیه له‌وه‌ی رۆژێک له رۆژان چی ب�ه س �ه‌ر م��اڵ و موڵکی ئه‌وانیشدا ب��ێ��ت ،ح��اڵ�هت��ێ��ک��ی ت���رس و ت��ۆق��ان��دن له‌ناو کۆمه‌ڵگه‌دا دروست ده‌کات که ئه‌مه‌ش دیسان نایاساییه. روون��ی��ش��ی ک����ردهوه :ل �ه واڵت���ی ئێمه که م��ادام ئهو شوێنانه داده‌م�ه‌زرێ��ت وات���ا ل �ه ب���اری ع��ورف �هوه کۆمه‌ڵگه گ�هی��ش��ت��ووه ب �ه قه‌ناعه‌تێک ک �ه را ج��ی��اوازه‌ک��ان قبوڵ بکات ،ئاماده‌یه
به‌رپرسێکى پارتى: یه‌کگرتوو خۆیان کێشه‌یان له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی ب��ادی��ن��ان ه�هی�ه ،دهی��ان�ه‌وێ��ت کێشه‌که به‌سه‌ر پارتیدا بشکێننه‌وه بسوتێنرێت به‌پێی یاسا ئهو شوێنانه‌ی ده‌سوتێنرێن ئهوه زه‌ره‌رێکی مادی و مه‌عنه‌وی لێ ده‌درێت. ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو :ده‌بێت به ههموو شێوه‌یه‌ک م��اڵ و موڵکی خه‌ڵکی بپارێزرێت ،چونکه الیه‌نێکی تری حاڵه‌تی ترساندن و تۆقاندن له‌ناو ئهو ک��رده‌وان �ه زۆر به‌رجه‌سته دهب��ێ��ت�هوه،
ک �ه ه �هم��وو ک �هس �ه ج��ی��اوازه‌ک��ان ب ه ههموو ئه‌خالقێکی تایبه‌تی خۆیهوه قه‌بوڵ بکرێت ،ب �ه‌اڵم له حاڵه‌تێکی وادا که هه‌ڵه‌سن شوێنه جیاوازه‌کان له رقی یه‌کتری ده‌سوتێنن به تۆڵه سه‌ندنه‌وه ئه‌م شوێنانه ده‌سوتێنرێن یان ده‌ڕوخێنرێن ،ئه‌مه‌ش گه‌ڕانه‌وه‌یه‌که بۆ دۆخێکی پێش هاواڵتی بوون پێش
یاسا ،پێش نه‌ریتى کۆمه‌اڵیه‌تی ،ب ه جۆرێک که وا ده‌زانین ئێمه له‌باری کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه ئاماده‌یی ئ�هوه نین که لێبورده‌ییه‌کمان ببێت به‌رامبه‌ر که‌سه‌کانی که یه‌ک هه‌نگاو تا دوو هه‌نگاو ده‌مانهێنێته‌وه بۆ دواوه. ئهو شاره‌زایه‌ى بوارى یاسا راشیگه‌یاند: پێویسته ی��اس��ای�هک هه‌بێت ههموو الی���هن���هک���ان ب��گ��رێ��ت �هوه ،ی��اس��اک �ه‌ش زه‌مانه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی هه‌بێت ،واتا توانایه‌کى به‌هێز له پشتییه‌وه راوه‌ستا بێت ،ئه‌گه‌ر یاساکه شکێنرا بتوانرێت سزاى ئهو الیهنه بدات. له‌الیه‌کى تره‌وه عه‌بدولوه‌هاب عه‌لی، ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی سه‌رکردایه‌تی پ��ارت��ی دی��م��وک��رات��ی ک��وردس��ت��ان له سلێمانى ،بۆچوونى وایه :کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی ئاژاوه‌گێڕ دهس��ت دهک �هن به سوتاندنی م��اڵ و موڵکی خه‌ڵک ئ�هو م��اڵ و موڵکه‌ی خه‌ڵک زیاتر هی ئێزدی و مه‌سیحی بوون ئه‌وه‌ش به راستی موڵکی خه‌ڵکه ،بێگومان ئ�هو خه‌ڵکه به رۆژی رون��اک ماڵ و موڵکی ده‌سوتێت ،ئ �ه‌وا بێگومان ک���اردان���هوهى ت��ون��دت��ری��ی��ان دهب��ێ��ت و له‌به‌رامبه‌ردا باره‌گاکانی ئه‌وانییان سوتاندووه. وت���ی���ش���ى :پ����ارت����ی دی���م���وک���رات���ی کوردستان به ههموو توانایه‌وه هه‌وڵی پ��اراس��ت��ن��ی داوه ه���ه‌ر ئ���ه‌وه‌ن���ده‌م���ان ت��وان��ی ب��ی��پ��ارێ��زی��ن ه�����هروهک چ��ۆن نه‌مانتوانی ماڵ و موڵکی مه‌سیحی و ئ��ێ��زدی��ی �هک��ان ب��پ��ارێ��زی��ن ،ئ���اواش نه‌مانتوانی باره‌گاکانی یه‌کگرتووش ب��پ��ارێ��زی��ن ،چ��ون��ک�ه رۆژی هه‌ینی ب��وو مزگه‌وتیشیان ب �هک��ار هێنا بۆ کۆکردنه‌وه‌ی خه‌ڵکه‌که.
راپۆرت ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
3
ئ������هو ئ����هن����دام����هی ئ���هن���ج���وم���هن���ی سه‌رکردایه‌تی پارتی ئه‌وه‌شى ئاشکرا کرد :چه‌ند مه‌الیه‌کییان به‌کارهێنا بۆ هاندانی خه‌ڵک ،به‌اڵم ئێمه ده‌بێت ئهوهمان بیر نه‌چێت ههموو کلتوری ب��ارهگ��ا س��وت��ان��دن و م��اڵ و موڵکی گشتی سوتاندن و به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵک سوتاندن ههموو ئهوانه ره‌ت ده‌که‌ینه‌وه. راشیگه‌یاند :هه‌ردوو حاڵه‌ته‌که یاسا شکاندنه ،ئێمه پێدا ده‌گرین لهسهر ئه‌وه‌ی سه‌ره‌تای ئه‌م ئاشوبه له کوێوه ده‌ستی پێکرد ،زۆر ک�هس ته‌عدای لێکرا و م��اڵ و موڵکی سوتێنرا، بێگومان ئه‌ویش په‌رچه‌کرداری ده‌بێت، ئ�ه‌گ�ه‌ر ئێمه کۆنترۆڵمان نه‌کردایه ئهوا خراپتر ده‌قه‌وما روداوه‌که‌ش زۆر به‌په‌له بوو. به‌رپرسه‌که‌ى پارتى له سلێمانى وتیشى: ئ�هو تۆمه‌تانه‌ی برایانی یه‌کگرتوو هه‌مووی ره‌ت ده‌که‌ینه‌وه ،ئێمه داوایان لێده‌که‌ین ده‌بێت ئه‌وان داوای لێبوردن له پارتی دیموکرات بکه‌ن ،چونکه یه‌کگرتوو خۆیان کێشه‌یان له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی ناوچه‌که ههیه ،ده‌یانه‌وێت کێشه‌که به‌سه‌ر پارتی بشکێننه‌وه، ده‌ستی تۆمه‌ت بۆ ئێمه راده‌کێشن، ده‌بێت ئێمه ئه‌وان بده‌ین به دادگا ،ئێمه دژی ئهو شااڵوی راگه‌یاندنه‌ین که ئێستا له راگه‌یاندنه‌کانی یه‌کگرتوو ههیه ،ده‌بێت ئهو شااڵوه‌ی راگه‌یاندنه ب��وه‌س��ت��ێ��ن��رێ��ت ،چ��ون��ک�ه ک��اری��گ �ه‌ری خ��راپ��ی دهب��ێ��ت ل�هس�ه‌ر ب��اری ده‌رون��ی هاواڵتییان له هه‌رێمی کوردستان.
دواى لێسه‌ندنه‌وه‌ى پۆستى سه‌رۆکى حکومه‌ت چاره‌نوسى د.به‌رهه‌م به‌ره‌و کوێ؟
به‌رپرسێکى یه‌کێتى :یه‌کێتى پشتیوانى لێ ناکات و ئه‌مریکا پاره‌ى پێداوه ئاماده‌کار ئاراس عوسمان سه‌رچاوه‌یه‌کى بااڵى ناو یه‌کێتى له‌باره‌ى داهاتووى د.به‌رهه‌م دواى لێسه‌ندنه‌وه‌ى سه‌رۆکى حکومه‌ت ،ئاماژه بۆ ئهوه ده‌کات ،که د.به‌رهه‌م ته‌نیا پرۆپاگه‌نده ده‌کات ئه‌گینا نیازى جیابوونه‌وه‌ى نیه له یه‌کێتى، به‌رپرسێکى گۆڕانیش ده‌ڵێت: ئهو ناتوانێ وه‌ک نه‌وشیروان مسته‌فا بکات.
ب��ه‌رپ��رس��ێ��ک��ى ب�����ااڵى ی �هک��ێ��ت��ى که نه‌یویست ن���اوى ئ��اش��ک��را ب��ک��رێ��ت ،ل ه ب��اره‌ى داهاتووى د.به‌رهه‌مه‌وه تایبه‌ت ب���ۆ (چ���هت���ر) ئ���ام���اژه‌ى ب����هوه ک���رد: «پ��ارت��ى دواى ئ���هوهى ب��ڕی��اری��دا پاش سه‌رى ساڵ حکومه‌ت وه‌ربگرێته‌وه له یه‌کێتى ،به‌رهه‌م ساڵح ،عارف قوربانى راسپارد بوو که ته‌له‌فۆن بۆ رۆژنامه‌ى هاواڵتى بکات ،ئهوه پارتى سه‌رۆک وه‌زی��ران �هک �هى داوه‌ت����هوه ب�ه یه‌کێتى و مه‌سعود بارزانى وتویه‌تى دوو مانگم ده‌وێت تا قه‌ناعه‌تیان پێده‌که‌م ،ههموو جارێ به‌رهه‌م ساڵه‌ح خۆى وا ده‌کات». ئ �هو س�ه‌رچ��اوه‌ی�هى ن��او یه‌کێتى باسى ل �ه‌وه‌ش ک��رد« :به‌رهه‌م ساڵح ده‌زانێت پاش وه‌رگرتنه‌وه‌ى پۆستى سه‌رۆکایه‌تى حکومه‌ت لێى وه‌ک جاران هێزى نابێت، پاشان دێت ئهو جۆره پڕوپاگه‌ندانه باڵو ده‌کاته‌وه ،له رێگه‌ى هه‌ندێک که‌سه‌وه و گوایه نیازى جیابونه‌وه‌ى ههیه ،ئه‌گه‌ر نا هیچ شتێکى له‌و شێوهیه له ئارادا نیه، به‌اڵم ئیحتیماله وه‌ک ده‌ڵێن که‌ناڵێکى ئاسمانى دابمه‌زرێنێت و ئه‌مه‌ش پاره‌ى ده‌وێ����ت ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوهى گ��وم��ان��م ههیه، ی���ان پ����اره‌ى ل �ه ئ�هم��ری��ک��ی��ی�هک��ان ی��ان له عێراق وه‌رده‌گ����رت ،دوات��ر ئ �هو بڕه پاره‌یه‌یان بڕى و بۆیه رۆژنامه‌ى ئاسۆ و گۆڤارى هه‌فته‌نامه داخ��ران ،به‌اڵم گومانیشم ههیه پ���اره‌ى ل�ه عێراقه‌وه ب��ۆى دابینکرابێت ،له‌به‌رئه‌وه به‌رهه‌م س��اڵ��ح پ�هی��وه‌ن��دى ل�ه‌گ�هڵ مالیکى تا
بڵێی خراپه من ده‌یزانم ،زانیاریم ههبووه له ئه‌مریکیه‌کان شتێک وه‌رده‌گرێت، ب���ه‌اڵم چ �هن��ده و ب��ۆچ��ى وه‌ری��ده‌گ��رێ��ت ئه‌وه‌یان نازانم ،ئێستاش ئه‌مریکییه‌کان ده‌کشێنه‌وه ئهو بڕه پاره‌یه‌یان بڕیوه». ئ �ه‌وه‌ش��ى راگ �هی��ان��د« :ب��هره��هم ساڵح خودى خۆى ئاسوده نیه له‌ناو یه‌کێتى، ئه‌گه‌ر له یه‌کێتیش بێته دهرهوه وه‌ک
و ئهو یه‌کێتى پشتیوانى لێناکات. پێیوایه« :ئ �ه‌گ �ه‌ر ب �هره �هم س��اڵ��ح له له‌الیه‌کى تره‌وه ئارى هه‌رسین ،ئه‌ندامى یه‌کێتى بچێته دهرهوه ته‌نها که‌سێک ه ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى هێما و ناوى د.به‌رهه‌مه و هیچى ترى پێوه ب��ۆ ئ���هوه دهک����ات« :ج �هن��اب��ى ک��اک نامێنێت ،باوه‌ڕم وا نیه ئهوهى نه‌وشیروان د.ب���هره���هم ت��وان��ی��وی �هت��ى س �ه‌رک �هوت��و مسته‌فا کردى ئه‌م بتوانێت شتى وه‌ها بێت به‌پێى ئ �هو ب���ارودۆخ���هى ه�ه‌ب��ووه دووباره بکاتهوه». له کوردستاندا ،ئهو نامه‌یه‌ى باڵوى سه‌رکۆ عوسمان ،باسى له‌وه‌ش کرد: ک���ردهوه ماناى ئازایه‌تیه له‌کاتێکدا «ن �ه‌وش��ی��روان مسته‌فا پێشتر له‌ناو
هه‌بێت له ریزه‌کانى یه‌کێتیدا ،ئه‌گه‌ر وازی����ش بهێنێت و کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى میدیایى دروست بکات ،پێموایه نابێته جه‌زیره‌یه‌ک بۆ ک��ورد ،کۆمه‌ڵگه‌ى میدیایى له کوردستاندا سه‌رکه‌وتوو ن��اب��ێ��ت ،یه‌کێتى و پ��ارت��ی��ش ئ �ه‌وه‌ی��ان دروستکرد بۆ لێدانى یه‌کتر سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون ،له‌الیه‌کى تره‌وه بۆچونم وا نیه
بکات ،ئه‌وانه‌ى هاتنه پێشه‌وه ئه‌وان ه بوون که هه‌موویان ناته‌با بوون ،خه‌ڵکه ڕۆشنبیره‌که‌ى ناو یه‌کێتى ئهو رۆڵه‌یان نهماوه و به‌جێهێشتنى مام ج�ه‌الل بۆ ب �ه‌غ��داد ئ �هم �ه‌ش وای��ک��رد زۆر کات به‌رهه‌م ساڵه‌ح بێ پشتوپه‌نا بێت. وت��ی��ش��ى« :راس��ت �ه پ��ارت��ى پشتگیرى ن�هک��ردب��ێ��ت و ک��ێ��ش�هی��ان ب��ۆ دروس���ت
به‌رپرسێکى پارتى: ح���ه‌ق ب���وو ن���هک ی�هک��ێ��ت��ى و پ��ارت��ى ئۆپۆزسیۆنیش ده‌بوو زیاتر پشتیوانیان بکردایه له د.به‌رهه‌م «یه‌کێتى پشتگیری د.به‌رهه‌میان نه‌کرد له م��اوه‌ى ئ �هو دوو ساڵه‌ى ل ه س��ه‌رۆک��ای��هت��ى ح��ک��وم �هت��ى ه�ه‌رێ��م��ى کوردستان بوو» نه‌وشیروان مسته‌فاى پێناکرێت و خه‌ڵکى له‌گه‌ڵ نیه ،ئ�ه‌وه‌ش��ى له‌گه‌ڵیدایه به هه‌ندێک پاره و ئیمتیازات له‌گه‌ڵیدان، که‌ناڵى ( )NRTبه‌رهه‌م ساڵح پشکى تێیدا ههیه ،وه‌ک بازرگانى و عومه‌ر فه‌تاحیش به هه‌مان شێوه ،وازهێنانى به‌رهه‌م ساڵح له رێزه‌کانى یه‌کێتیش پێموایه ب �ه‌ره‌و الوازى ده‌چێت ،ئه‌گه‌ر بکرێته جێگرى س�ه‌رۆک��ى هه‌رێمیش س �ه‌رۆک��ى ه �ه‌رێ��م هیچ ده‌سه‌اڵتێکى وه‌هاى بۆ ناهێڵێته‌وه ،له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵح وه‌ک کاک کۆسره‌تى پێناکرێت
ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى بیت». ه���ه‌رس���ی���ن ب����اوه‌ڕی����ش����ى وای ن��ی � ه یه‌کێتى به‌رهه‌م ساڵح پ�ه‌راوێ��ز بخات «ل����ه‌ب����ه‌رئ����هوهى ک �هس��ێ��ک��ى دی�����ار و به‌رچاوى ناو ئهو حزبه‌یه ،پێشموانیه خۆشى نیازى واى هه‌بێت واز بهێنێت له‌به‌رئه‌وه‌ى که‌سێکى مه‌بده‌ئیه ،بۆیه ح���ه‌ق ب���وو ن���هک ی�هک��ێ��ت��ى و پ��ارت��ى ئۆپۆزسیۆنیش ده‌بوو زیاتر پشتیوانیان بکردایه له د.به‌رهه‌م وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانى کوردستان». هه‌ڵسوڕاوێکى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانیش
یه‌کێتیدا ب��ۆچ��ون و رای�هک��ى جیاواز و تایبه‌تى ههبووه ،له‌گه‌ڵ خه‌ڵکانى ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتى ئهو بۆچونانه‌ى یه‌کى گرتووه‌ته‌وه ،بۆیه توانى له یه‌کێتى بێته دهرهوه و هێزێکى تر دروست بکات به ناوى ئۆپۆزسیۆنه‌وه و سه‌رکه‌وتو بووه تێیدا ،بۆیه هاتنه ده‌ره‌وه‌ى له یه‌کێتى ته‌نها وه‌ک به‌رهه‌م ساڵح ده‌بێت». رۆژن��ام�هن��وس��ێ��ک��ی��ش ب��ۆچ��ون��ى وای���ه: «ت���ا ئ��ێ��س��ت��ا ه��ی��چ ش��ت��ێ��ک ن��ی �ه بۆ به‌رچاو ڕوونى که پێمان بڵێت به‌رهه‌م ساڵح نیازى وازهێنان و به‌جێهێشتنى
ئهو پیاوه پاڵپشتى نه‌بێت و بێته دهرهوه له یه‌کێتى ،له‌به‌رئه‌وه‌ى سااڵنێک له دهرهوه توانیویه‌تى خۆى پێبگه‌یه‌نێت و کۆتایى نایه‌ت له دواى ته‌واوبونى له سه‌رۆکى کابینه‌ى شه‌شه‌م». له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج ،ئاماژه‌ى به‌وه‌ش کرد« :بهداخهوه یه‌کێتى پشتگیریان نه‌کرد له م��اوه‌ى ئ�هو دوو ساڵه‌ى له س �ه‌رۆک��ای �هت��ى ح��ک��وم �هت��ى ه�ه‌رێ��م��ى کوردستان بوو ،ل�ه‌دواى کۆنگره‌که‌وه ئ�هو یه‌کێتییه‌ى ج��اران نه‌ما خه‌ڵک دڵخۆش بکات و بیناى ئه‌مه‌لى لهسهر
ک��ردب��ێ��ت و ج��ی��اب��ون �هوهى گ��ۆڕان��ی��ش کاریگه‌رى کرده سه‌ر ئه‌م پیاوه ،ئهو هێزه‌ى که مایه‌وه له‌مه‌کته‌ب سیاسى هێزێکى عه‌سکه‌رى بوون و پاڵپشتیان نه‌کردوه ،راموایه به‌رهه‌م ساڵح پاش وازه��ێ��ن��ان��ى ل �ه ح��ک��وم �هت چ��اوه‌ڕێ��ى ب��ڕی��ارى م���ام ج���ه‌الل دهک����ات ،وه‌ک خۆشى وتویه‌تى دوات��ر قسه‌ى خۆمم هه‌ی»ه. (چ���هت���ر) زۆر ه���هوڵ���ی���دا ب �ه‌رپ��رس��ى مه‌کته‌بى ب �هره �هم ساڵح وه‌رب��گ��رێ��ت، به‌اڵم په‌یوه‌ندییه‌کان وه‌اڵم نه‌درانه‌وه.
راپۆرته هه‌واڵ
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
4
«ئۆجه‌الن که‌وته‌به‌ر پرۆژه‌یه‌کى داگیرکارى ک ه تائێستاش به‌رده‌وامه» هه‌ولێر ،کۆنفرانسی ئازادی ئۆجه‌الن به‌ڕێوه‌چوو
هه‌ولێر هه‌نگاو هاشم ڕۆژى شه‌ممه به‌بۆنه‌ى()63 یه‌مین ساڵیادى ڕاگه‌یاندنى جاڕنامه‌ى مافى مرۆڤى جیهانى له‌شارى هه‌ولێر کۆنفرانسێک له‌باره‌ى ڕه‌وشی عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن له‌زینداندا به‌ڕێوه‌چوو که‌باسی بارودۆخى یاسایی و ته‌ندروستى ئۆجه‌الن کرا.
چاودێران ئاماژه به‌وه‌ده‌که‌ن ،ده‌بێت پرسی ئۆجه‌الن بکرێته پرسێکى نه‌ته‌وه‌یی ،وه‌ها سه‌یر بکرێت که ڕزگ��ار بونى بۆشایه‌ک له خه‌باتى کوردایه‌تى پڕده‌کاته‌وه‌و ،دۆزى کوردیش به‌ره‌وه پێشه‌وه ده‌بات. له‌ساڵى ()1999دا ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا ئۆجه‌الن ڕێ��ب�ه‌ری پارتى کرێکارنى کوردستان له کیننا ڕف��ێ��ن��درا ،تائێستا ل�ه زیندانێکی تاکه‌که‌سی ل�ه دورگ���هی ئیمراڵی به‌ند کراوه. له‌کۆنفرانسه‌که‌دا تیشک خرایه سه‌ر بارى ته‌ندروستى عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن له‌زینداندا و ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌درا ،م���اوه‌ى ( )136رۆژه پارێزه‌ره‌کانى ئۆجه‌الن ڕێگه‌یان لێگریاوه س �ه‌ردان��ى ب��ک�هن ،ه �ه‌روه‌ه��ا تائێستا()35 پارێزه‌رى له‌الیه‌ن تورکیاوه ده‌ستگیر کراون، له‌کاتێکدا ئۆجه‌الن به‌پێی یاسای مرۆڤ دۆستى و ههموو به‌یاننامه و رێکه‌وتنامه نێونه‌ته‌وه‌یی و جاڕنامه‌ى جیهانى مافى مرۆڤى ڤیه‌نناى ساڵى ()1948ى مافى پاراستنى ههیه ،سه‌ره‌ڕاى ڕێککه‌وتننامه‌ى جنێفى ساڵى( ،)1949له‌به‌ر ئهوه ئۆجه‌الن دیلى جه‌نگ و په‌نابه‌رێکى سیاسیه ،و به‌پێی ڕاپۆرته‌کان ره‌وشی ئۆجه‌الن له دۆخێکی خراپدایه له چه‌ندین رووه‌وه مافه‌کانى پێشێل ده‌کرێت ،جگه له‌مه‌ش که‌سوکاره‌که‌شی
n
ه چه‌ندین رووه‌و ه مافه‌کانى پێشێل ده‌کرێت ه ل ه دۆخێکی خراپدای ره‌وشی ئۆجه‌الن ل
زیاتر ل ه چوار مانگ ه نه‌یانبینیوه ،پێشتریش ک � ه دهی��ان��ب��ی��ن��ى ش��وش �هی �هک��ى ج��ی��اک �ه‌ره‌و‌ه له‌نێوانیاندا ه �ه‌ب��و ،ب � ه ت�ه‌ل�هف��ۆن قسه‌یان ده‌کرد ،هه‌روه‌ها ل ه به‌ندیخانه‌دا ژووره‌که‌ى شه‌ش مانگ جارێک بۆیاخ ده‌کرێته‌وه ک ه بۆیاخه‌ک ه چه‌ند مادده‌یه‌کى ژه‌هراوى تێدایه، به‌م هۆیهوه ئۆجه‌الن قوڕگ ولوت وگوێ و سی ڕاسته‌ى توشی نه‌خۆشی بوه. ع���ه‌دن���ان ع��وس��م��ان ئ �هن��دام��ى پ�ه‌رل�هم��ان��ى ک��وردس��ت��ان ب��ۆ (چ �هت��ر) ئ��ام��اژه‌ى ب���ه‌وه‌دا، پێشێلکاریه‌کان به‌رامبه‌ر به‌عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن له‌زینداندا له‌ئاستێکى به‌رزدایه ،چونکه هه‌ر زیندانى کردنه‌که‌ى پێشێلکاریه‌کى گه‌وره‌یه، پێویست ب��وو ئ��هو که‌سایه‌تی ه مامه‌ڵه‌ى جه‌نگاوه‌رى له‌گه‌ڵدا بکرایه ،به‌تایبه‌ت ک ه ئێستا ب��اس له هه‌نگاوى ت��از‌ه و چاره‌سه‌ر
کێشه‌ى کورد ده‌کرێت. عه‌دنان عوسمان باسی له‌وه‌شکرد ،ئۆجه‌الن یه‌کێکه له‌ڕابه‌ره‌کانى خه‌باتى کوردایه‌تى، ده‌بێت دانوستانه‌کان بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌ى کورد له‌گه‌ڵ که‌سی وه‌کو ئه‌ودا بێت. ئ �ه‌وه‌ش��ی وت :م��ام �هڵ �هى خ���راپ ل�ه‌گ�هڵ ئ��ۆج��ه‌الن��دا دهک���رێ���ت ک �ه‌ئ �هم � ه به‌شێکى ه���ۆک���ارى ف��ش��ارى ن��اوخ��ۆی��ی ت��ورک��ی��ای�ه، هه‌روه‌ها به‌شێکى په‌یوه‌سته به‌و عه‌قڵیه‌ته‌ى ک ه هێشتا نایه‌وێت چاره‌سه‌رى ڕاسته‌قینه‌ى کێشه‌کان هه‌بێت ،هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر ئۆجه‌الن ئ����ازاد ب��ێ��ت ک��اری��گ �ه‌رى گ�����ه‌وره‌ى ب�هس�ه‌ر ڕوداوه‌کانه‌و‌ه ده‌بێت ،تواناى به‌مه‌رجه‌ع بونى خه‌باتى نه‌ته‌وایه‌تى ههیه. ڕونیکرده‌وه ،پێویست ه پرسی ئۆجه‌الن بکرێت ه پرسێکى نه‌ته‌وه‌یی ،وه‌ها سه‌یر بکرێت ک ه
ڕزگار بونى بۆشایه‌ک له خه‌باتى کوردایه‌تى پڕده‌کاته‌وه و به‌ره‌وپێشه‌وه‌ى ده‌بات ،هه‌روه‌ها ئ���هو ک �هس � ه ده‌ت��وان��ێ��ت س �ه‌ق��ام��گ��ی��رى بۆ تورکیا به‌گه‌ڕێنێته‌وه‌و ،دۆزى کورد به‌روه پێشه‌وه ببات له‌و به‌شه گه‌وره‌ى کوردستان ک �ه ک��وردس��ت��ان��ى ب���اک���وره ،دهب��ێ��ت حزبه سیاسیه‌کانی کوردستانیش فشارى گه‌وره‌یان هه‌بێت له‌پێناوى ئازادکردنى ئۆجه‌الن. خانم ڕه‌حیم ،ئه‌ندامى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌ى ک��ورد به (چ�هت��ر)ى ڕاگه‌یاند :ڕه‌وش��ی ت��هن��دروس��ت��ى ئ���ۆج���ه‌الن ل �ه‌خ��راپ��ی��دای �ه و به‌شێوه‌یه‌کى گشتى ( )PKKستراتیجیه‌تى ب��ۆ ڕه‌وش���ی ئێستا ڕون ب��ک��ات �هوه ،ئ �هوهى هه‌ستى پێ ده‌که‌ین بارو گوزه‌ر‌انى ئۆجه‌الن له دۆخێکى خراپدایه ،بۆیه ده‌بێت کورد ڕوئیای نه‌ته‌وه‌یى وستراتیجى هه‌بێت بۆ ئه‌م
فۆتۆ :کاروان ئیبراهیم
مهبهسته. مومتاز ح �هی��ده‌رى ،نوسه‌ر وڕۆژنامه‌نوس ک���ه ب���ه‌ش���دار ب���وو ل���ه ک��ۆن��ف��ڕان��س �هک �ه‌دا ڕای��گ�هی��ان��د :پێشێلکاریه‌کان دژى ک��ورد له‌په‌یمانى لۆزانه‌وه ده‌ست پێ دهک��ات که گه‌وره‌ترین کێشه‌ى کورده ،ئهو به‌شه‌ى که کوردستانى پێوه لکێنردا که که‌مالیزمه به‌پێی ب���هرژهوهن���دى واڵت��ان��ى داگ��ی��ر که‌ر ک��ارده‌ک��ات ،بۆیه جیهانى نێو نه‌ته‌وه‌یی ومافى م��رۆڤ پێویسته بیر له‌وه‌بکه‌نه‌وه که نه‌ته‌وه‌ى کورد ژێر ده‌سته‌و مافه‌کانى پێشێل ده‌کرێت ،ده‌ستگیرکردنى ئۆجه‌النیش به‌م شێوهیه مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵى دا به‌شێکه له‌وپێشێلکاریانه. وتیشى ،یه‌کێک ل �هو س �ه‌رک��ردان �هى که ل���ه ن���ی���وه‌ى دووه‌م�����ى س�����ه‌ده‌ى بیسته‌مدا
خه‌باتکارێکى کاریگه‌ربوو ئۆجه‌النه ،بۆیه به‌شێکه له‌نه‌ته‌وه‌ى کوردو پێشێلکاریه‌کان به‌رامبه‌رى گه‌وره‌ن لهسهر ئاستى جیهاندا، م��ێ��ژوى تایبه‌تى خ��ۆى ه�هی�ه ،ک�هوت�ه به‌ر پ��رۆژه‌ی �هک��ى داگ��ی��رک��ارى ک �ه تائێستاش به‌رده‌وامه. دکتۆر کامه‌ران به‌روارى ئه‌ندامى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌ى کوردستنان و مامۆستاى زانکۆ ئاماژه‌ى به‌وه‌دا ،گرتنى عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن پرسێکى سیاسیه و ،دۆزى کورد ئاڵۆزترین دۆزه له‌جیهاندا ،ه �ه‌رچ��وار پارچه‌که‌شی ی����هک پ��رس��ی��ان ه��هی��ه ک���ه داواک����ردن����ى مافه‌کانیانه ،هه‌روه‌ها گه‌لى ک��ورد()60 ملیۆن کهسه ،له‌په‌یمانى لۆزانه‌وه ده‌وڵه‌تانى ڕۆژئاوا زوڵمیان له‌گه‌لى کورد کردوه ،بۆ ئێستا پێویست ده‌کات قه‌ره‌بوى بۆ بکه‌نه‌وه. وتیشى ،ده‌ستگیرکردنى ئۆجه‌الن له‌الیه‌ن ( )32ده‌وه‌ڵ���هت���هوه ب��وو ک��ه ئ�هم�ه ماناى گ�ه‌وره‌ى ههیه که په‌یوه‌ندى به چاره‌نوسی ک��ورده‌وه ههیه ،هه‌روه‌ها ترس له به‌رنامه‌ى ع�ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج�ه‌الن هه‌بو ،گه‌لى کوردیش به‌گشتى پڕۆژه‌ى ئاشتى و چاره‌سه‌رى ههیه، سیسته‌مى فیدراڵیش باشترین رێگه‌یه بۆ گه‌لى کورد. ئ���ام���اژه‌ى ب����ه‌وه‌ش����دا ،دۆزى ک����ورد له باکورى کوردستان به‌بێ ک��ورد چاره‌سه‌ر نابێت ،هه‌روه‌کو چۆن له‌پارچه‌کانى تردا چاره‌سه‌ر نه‌بووه ،کورد ئاماده‌ى ئاشتییه، ب���ه‌اڵم ه��ێ��زه‌ک�هى ب �ه‌رام��ب �ه‌رى ئ��ام��اده نیه‌و دیموکراسیان تێدا به‌دى ناکرێت. به‌روارى ،ئه‌وه‌شى وت :پێویسته هێزى گه‌ریال و پژاک وپێشمه‌رگه هه‌بێت بۆ پاراستنى گ�ه‌ل ،چونکه چه‌ک بۆ ک��ورد شه‌ڕه‌فه، ئ�ه‌گ�ه‌ر ک��ورد ب��ێ چ �هک بێت ل�هن��او ئهو ده‌وڵه‌تانه‌دا چی به‌سه‌ر دێت؟ ڕون���ی���ک���ردهوه ،ن��اب��ێ��ت ب �ه سیاسه‌ته‌کانى ( )AKPهه‌ڵبخه‌له‌تێن ،ئ �هوهى ئێستاش ب �ه‌دى دهک��رێ��ت گه‌لى ک��ورد ی�هک ده‌نگ ه نمونه‌ش له‌کاره‌ساتى وان وگرتنى ئۆجه‌الن و تۆپبارانه‌کانه.
«حکومه‌تى هه‌رێم چاره‌سه‌رى کێشه‌ى ماده هۆشبه‌ره‌کانى پێناکرێ»
ل ه ماوه‌ى ( )6ساڵدا زیاتر ل ه ( )450که‌س به‌تۆمه‌تى به‌کارهێنان‌و بازرگانیکردن بهماده هۆشبهرهکانهوه گیراون چه‌تر دلێر عه‌بدولڕه‌حمان له‌دواى روخانى رژێمى پێشوى عێراقه‌وه له‌نیسانى ( ،)2003رۆژ دواى رۆژ ژماره‌ى بازرگانان‌و به‌کارهێنانى ماده هۆشبه‌ره‌کان له‌عێراق‌و هه‌رێمى کوردستاندا به‌ره‌و هه‌ڵکشان ده‌چێ‌و په‌رله‌مانتارێکیش جه‌خت له‌وه‌ده‌کاته‌وه که‌حکومه‌تى هه‌رێم چاره‌سه‌رى کێشه‌ى ماده هۆشبه‌ره‌کانى پێناکرێ.
ه��اوک��ات ب�ه‌رپ��رس��ی ه��ۆب�هى نه‌هێشتنى م���اده ه��ۆش��ب�ه‌ره‌ک��ان ل��ه‌ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌رای�هت��ى ئاسایشى سلێمانى ئاماژه ب��ه‌وه‌ده‌دات که له‌دواى ساڵى()2005هوه زیاتر له ()450 که‌س به‌تۆمه‌تى کێشان و بازرگانیکردن به‌و ماده‌یه‌وه ده‌ستگیرکراون و زیاتر ل ه ( )50کیلۆ ماده‌ى هۆشبه‌ریش ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه. به‌وته‌ى عه‌مید ج �ه‌الل ب �ه‌گ ،به‌رپرسی ه��ۆب �هى نه‌هێشتنى م���اده ه��ۆش��ب�ه‌ره‌ک��ان ل �ه‌ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رای �هت��ى ئ��اس��ای��ش��ى سلێمانى «ع��ێ��راق و هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان تاساڵى ( )1991ب��اش��ت��ری��ن واڵت ب���وه ل���ه‌ڕوى نه‌بونى ماده هۆشبهرهکانهوه ،به‌اڵم له‌پاش ک���ۆڕه‌وه‌ک��� ه و ک��ۆچ��ک��ردن��ى ه��اواڵت��ی��ان بۆ واڵتانى دراوس��ێ و راهاتنى هه‌ندێ که‌س لهسهر ئهو مادانه‌‌و گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ عێراق و هه‌رێم ل �ه‌دواى ( )2003رێژه‌ى به‌کارهێنه‌ران‌و بازرگانى پێوه‌کردنى ماده هۆشبه‌ره‌کان روى له‌زیادبون کردوه به‌اڵم خۆشبه‌ختان ه تائێستا ح��اڵ�هت�هو هێشتا نه‌بۆته دیارده». ناوبراو ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند «ل �ه‌دواى ساڵى ()2005هوه که‌به‌شی نه‌هێشتنى م���اده ه��ۆش��ب �ه‌ره‌ک��ان ل�ه‌ب�ه‌ڕێ��وهب�ه‌رای�هت��ى
ئاسایشى سلێمانى ک���راوه‌ت���هوه تائێستا زیاتر له( )450که‌س به‌تۆمه‌تى کێشان‌و بازرگانیکردن به‌ومادانه‌و‌ه ده‌ستگیرکراون ک���ه‌چ���واری���ان ژن���ن و 32که‌سیشیان ب��ازرگ��ان��ی��ان پ���ێ���وه‌ک���ردوه و ب �ه‌زی��ن��دان��ى هه‌تاهه‌تایی سزادراون‌و ده‌ستگیراوه به‌سه‌ر زیاتر له( )50کیلۆ ماده‌ى هۆشبه‌ریشدا له‌جۆره‌کانى تریاک‌و حه‌شیش‌و هیرۆیین و کراک‌و شیشه». ه���ه‌ره‌وه‌ه���ا وت���ى :ت �هم �هن��ى ب��ازرگ��ان��ان و ئ��ال��وده‌ب��وان��ى م��اده ه��ۆش��ب�ه‌ره‌ک��ان له‌نێوان ( 18بۆ )45ساڵیدایه‌و ک��وردو ع�ه‌ره‌ب‌و فارسیشیان تێدایه ،به‌اڵم زۆرینه‌یان کوردن. عه‌مید جه‌الل له‌باره‌ى هاتنه‌ژوره‌وه‌ه‌ى ماده هۆشبه‌ره‌کانیشه‌وه رونیکرده‌وه :هه‌ندێکیان به‌قاچاخ و هه‌ندێکیشیان له‌سنوره‌کانه‌وه دێنه هه‌رێمه‌وه چونکه دۆزینه‌وه‌یان ئاسان نیه ،ب �ه‌اڵم تائێستا هیچ زانیاریه‌کمان له‌به‌رده‌ستدانیه بۆ چونى ماده هۆشبه‌ره‌کان له هه‌رێمه‌وه ،بۆ واڵتانى دراوسێ». ب �ه‌پ��ێ��چ �ه‌وان �هى ئ���هو دهن��گ��ۆی��ان��هى ب��اس له‌وه‌ده‌که‌ن که‌به‌رپرسان له‌پشت بازاڕى ماده هۆشبه‌ره‌کانه‌وه‌ن عه‌مید جه‌الل به‌گ وتى: هیچ به‌ڵگه‌یه‌کمان له‌به‌رده‌ستدانیه که بیسه‌لمێنێ به‌رپرسان له‌پشت ئهو مادانه‌وه‌ن به‌پێچه‌وانه‌وه زۆر هاوکاریمان ده‌که‌ن له‌ڕوى پێدانى زانیارى و دۆزی��ن�هوهى بازرگانان‌و ماده هۆشبه‌ره‌کان‌و ئامۆژگاریمان ده‌که‌ن زۆر توندبین له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا که مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌که‌ن». ئه‌وه‌شی خسته‌روو :پاش ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی م��اده هۆشبه‌ره‌کان به‌ئاگادارى دادوه‌ر و ئیحاله‌کردنى ب��ۆدادگ��ا ده‌ره‌ج���هى قه‌تعى وه‌رده‌گرێ و دادگا فه‌رمانى ته‌له‌فکردنى ده‌رده‌ک����ات و ب�ه ب �ه‌رچ��اوى که‌ناڵه‌کانى راگ�هی��ان��دن و نوێنه‌رى ئاسایش‌و دادگ��او وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى ده‌سوتێنرێ». ب���ه‌رپ���رس���ی ه���ۆب���هى ن �ه‌ه��ێ��ش��ت��ن��ى م���اده هۆشبه‌ره‌کان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ئاسایشى
س��ل��ێ��م��ان��ى ئ��اش��ک��رای��ک��رد «ل���ه‌ب���ه‌رئ���هوهى تائێستا له‌کوردستاندا سه‌نته‌رێک نیه بۆ راهێنانه‌وه‌و چاککردنه‌وه‌ى ئالوده‌بوانى ماده هۆشبه‌رکان وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى ه�ه‌رێ��م ب��ڕی��ارى ک��ردن �هوهى س��ێ سه‌نته‌رى داوه له‌پارێزگاکانى هه‌ولێر ،ده��ۆک و سلێمانى به‌مه‌به‌ستى چاککردنه‌وه‌ى حاڵه‌تى ده‌رون��ى ئه‌وکه‌سانه‌ى ئالوده‌بون به‌کێشانى ماده‌کانه‌وه ،چونکه زۆرجار خه‌ڵک گیراوه پ��اش ته‌واوبونى حوکمه‌که‌ى گ�ه‌ڕاوه‌ت�هوه سه‌رى‌و به‌هه‌مان تاوان ده‌ستگیرکراوه‌ته‌وه». س���ادق ئ�ه‌ح��م�ه‌د ،ت��وێ��ژه‌رى کۆمه‌اڵیه‌تى له‌باره‌ى هۆکاره‌کانى په‌نابردنى تاکه‌کانى کۆمه‌ڵگه بۆ ماده هۆشبه‌ره‌کان به (چه‌تر) ى راگ�هی��ان��د «نه‌بونى وشیاریى لهسهر زیانه‌کانى به‌کارهێنانى م��اده‌ک�هو بونى فشارى کۆمه‌اڵیه‌تى‌و خراپی بارى ده‌رونى‌و ژینگه‌ش هۆکارى په‌نابردنى گه‌نجانه بۆ به‌کارهێنان‌و کێشانى ماده هۆشبه‌ره‌کان‌و ب �ه‌زۆری��ش ئ�ه‌وک�هس��ان�ه ب �هک��ارى ده‌هێنن ک�ه‌ب��ارى ئابوریان باشه چونکه ماده‌که نرخى گرانه‌و که‌سى که‌مده‌رامه‌ت ناتوانێ بیکڕێت». ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ى« :ئ �ه‌وک �هس��ان �هى م��اده هۆشبه‌ره‌کان به‌کارده‌هێنن لهسهر ئاستى ت��اک هیچ س��ودێ��ک��ی��ان ب��ۆ کۆمه‌ڵگه نابێت‌و دهبنه گرفت به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگاوه‌و زۆرجاریش ده‌ستدرێژى سێکسی ده‌که‌نه س�ه‌ر خه‌ڵک‌و دزیشیان لێ ده‌وه‌شێته‌وه‌و گه‌ر خوێندکاربن خوێندنه‌که‌شیان له‌کیس ده‌چێت». ب �ه‌ب��ڕواى ئ �هو ت��وێ��ژه‌ره کۆمه‌اڵیه‌تیه بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى دیارده‌که‌و که‌مکردنه‌وه‌ى زیانه‌کانى پێویسته «هه‌ڵمه‌تى گشتگیر ب��ک��رێ‌و ح��ک��وم�هت ل �ه‌رێ��گ �هى وه‌زاره‌ت����ه ج��ی��اوازه‌ک��ان��هوه ب��ڕی��ارى ب��ۆ ده‌رب��ک��ات‌و بودجه‌ى باشی بۆته‌رخان بکات‌و کۆنگره‌ى تایبه‌تى بۆ رێکبخات راگه‌یاندنه‌کانیش ب��اس��ی ک��اری��گ�ه‌ری�ه خ��راپ�هک��ان��ى بکه‌ن‌و
n
ه ماده‌ی هۆشبه‌ر چه‌ند به‌سته‌ی ده‌ستبه‌سه‌راگیراو ل
له‌رێگه‌ى مزگه‌وت‌و قوتابخانه‌کانیشه‌وه ه��اواڵت��ی��ان‌و ق��وت��اب��ی��ان له‌مه‌ترسیه‌کانى ئاگاداربکرێته‌وه». ل���ه‌ڕوان���گ���هى ئ��ای��ن��ی��ش �هوه م����هال ج��اس��م ک �ه‌الرى پێشنوێژو وتارخوێنى مزگه‌وتى شێخ ع�ه‌ب��دول��ق��ادر ل �هک �ه‌الر ب �ه (چ�هت��ر) ى راگه‌یاند «له‌ئاینى ئیسالمدا خواى گ���هوره خ���واردن���هوهى م��اده کحولیه‌کان‌و ماده هۆشبه‌ره‌کانى قه‌ده‌غه‌کردوه و نابێت مرۆڤى موسڵمان به‌کاریان بهێنێ». به‌بڕواى ئهو مامۆستا ئاینیه چاره‌سه‌رى ماده‌ى هۆشبه‌ر له‌رێگه‌ى مزگه‌وته‌کانه‌وه ناکرێ چونکه «مرۆڤى ئالوده‌بو به‌ماده‌ى ه��ۆش��ب �ه‌ر س���ه‌ردان���ى م��زگ��هوت ن��اک��ات‌و حسابیش ب��ۆ وت���ارى مامۆستاى ئاینى ناکات بۆیه پێویسته حکومه‌ت‌و یه‌کێتى زانایان لیژنه‌ى تایبه‌تمه‌ند دروستبکه‌ن بۆ چاره‌سه‌رکردن‌و روبه‌ڕوبونه‌وه‌ى دیارده‌که». ن���اوب���راو ه��ۆک��ارێ��ک��ى ت �ه‌ش �هن �هس �هن��دن��ى
ب �هک��اره��ێ��ن��ان‌و ب��ازرگ��ان��ی��ک��ردن��ى ب �هم��اده هۆشبهرهکانهوه گه‌ڕانده‌وه بۆ جوانکردنى دی������ارده‌ک������ه ل�����ه‌الی�����هن ک���هن���اڵ���هک���ان���ى راگه‌یاندنه‌وه». نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ په‌رله‌مانتارى لیستى گ���ۆڕان له‌لیژنه‌ى ن��اوخ��ۆ ب �ه (چ �هت��ر)ى راگه‌یاند «له‌سه‌ره‌تاى ده‌ستبه‌کاربونى ئه‌م خوله‌ى په‌رله‌مانه‌وه وه‌کو لیستى گۆڕان پ���رۆژه یاسایه‌کمان پێشکه‌ش ک��رد بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى ماده هۆشبه‌ره‌کان ،به‌اڵم له‌الیه‌ن لیستى کوردستانیه‌وه ره‌تکرایه‌وه‌و پاش ماوه‌یک له‌ته‌شه‌نه‌سه‌ندنى دیارده‌که ئ���ه‌وان���ی���ش گ �ه‌ش��ت��ن �ه ئ����هو ق �هن��اع �هت �هى که‌پێویسته ئه‌م کێشه‌یه چاره‌سه‌ربکرێ‌و ئێمه‌ش وه‌کولیژنه‌ى ناوخۆ له‌گه‌ڵ الیهنه پ�هی��وه‌ن��دی��داره‌ک��ان��ى ئاسایش کۆبوینه‌وه‌و پ��رۆژه یاسایه‌کیان ناردبۆ لیژنه‌که‌مان، ب �ه‌اڵم تائێستا راپ��ۆرت��ى کۆتایی لهسهر ن �هن��وس��راوه ب��ۆئ��هوهى بخرێته ب�ه‌رن��ام�هى
فۆتۆ :ئینته‌رنێت
کاره‌وه». ن���اوب���راو وت��ی��ش��ى «پ��ێ��وی��س��ت�ه حکومه‌ت به‌توندى ئیجرائات له‌گه‌ڵ ئهو که‌سانه‌دا بکات که‌بازرگانى پێوه‌ده‌که‌ن یان به‌کارى ده‌هێنن ،چونکه گه‌وره‌ترین مه‌ترسیه لهسهر ژیان‌و ئارامى کوردستان به‌تایبه‌تى توێژى گه‌نجان و هۆکارێکه بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى خێزان». هه‌روه‌ها وتى «بۆ چاره‌سه‌رى ئالوده‌بوانیش پێویسته ح��ک��وم�هت س�هن��ت�ه‌رى تایبه‌تى دروستبکات بۆ ئ��هوهى له‌پاش گرتنیان به‌باشی بێنه‌وه ناوکۆمه‌ڵگه چونکه گرتن به‌ته‌نها چاره‌سه‌ر نیه بۆ دیارده‌که». ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا ج��ه‌خ��ت��ی��ش��ی��ک��ردهوه «ئ���هم حکومه‌ته‌ى ئێستا چاره‌سه‌رى دیارده‌ى ماده هۆشبه‌ره‌کانى پێناکرێ‌و به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌بێته هۆى گه‌وره‌کردن و ته‌شه‌نه‌پێدانى، چونکه خاوهنى سیستم نیه‌و گرنگیه‌کى ئه‌وتۆشی پێنه‌داوه».
به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتى :سوتاندنى باره‌گا بوختانێکه به پارتى ده‌کرێت ،هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نییه که پارتى باره‌گاى سوتاندبێ سازدانى
فه‌ره‌یدون بێوار ئه‌حمه‌د کانى ،لێپرسراوى مه‌کته‌بی په‌یوه‌ندییه‌کانى کوردستانى و عێراقی پارتى دیموکراتى کوردستان له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى (چه‌تر)دا باس لهوه ده‌کات ،تا ئێستا هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نییه که بیسه‌لمێنێ پارتى باره‌گاکانى یه‌کگرتووى سوتاندووه...
چه‌تر :دواى تێپه‌ڕبوونى هه‌فته‌یه‌ک به‌سه‌ر رووداوه‌ک��ان��ى بادیناندا ،ئێستا خوێندنه‌وه‌تان بۆ هۆکار و لێکه‌وته‌کانى چییه؟ ـ لێکه‌وته‌کانى خراپ بوون و کاریگه‌ری خ��راپ��ی ل �هس �ه‌ر ده‌روون�����ى ج��هم��اوه‌رى ک��وردس��ت��ان دروس���ت ک��رد ،به‌تایبه‌تى برا مه‌سیحى و ئێزدییه‌کان که سه‌دان ساڵه پێکهوه ژی��اوی��ن .کاریگه‌ریشی ل���هس���ه‌ر ره‌وش������ی ک���ۆم���ه‌اڵی���هت���ى و ئابوورى و سیاسی کوردستان ههبووه. ده‌رئه‌نجامه‌کان له ئاستى چاوه‌ڕوانیدا نه‌بوون ،بۆیه بۆ هۆکاره‌کانى ده‌ڵێین: ئ�هوه ده‌ستێکه و پیالنێکى دارێ��ژراوه، گ��وم��ان ل �ه‌وه‌دای �ه ئ �هو دهس��ت و پالنه ده‌ره‌کى بێت و خه‌ڵکێک له‌ناو هه‌رێمى کوردستانیش پێوه‌ندیان ب �هو ت��ۆڕه‌وه هه‌بێت .خۆشبه‌ختانه دواى رووداوه‌کانى بادینان زۆرینه‌ى حزب و الیه‌نه‌کان به‌و ئاراسته‌یه کاریان کرد ،که دۆخه‌که هێور بکرێتهوه و هه‌موومان ئیدانه‌ى ئهو حاڵه‌ته دزێوه‌مان کرد. چه‌تر :ئێوه ده‌ڵێن ده‌ستێکى ده‌ره‌ک��ى ههیه ،بۆ ئاشکراى ناکه‌ن ئهو ده‌سته کێیه؟ ـ ج��هن��اب��ی س������ه‌رۆک ل��ی��ژن �هی �هک��ى لێکۆڵینه‌وه‌ى دروست کردووه ،په‌رله‌مانى ک��وردس��ت��ان��ی��ش ل��ی��ژن�هی�هک��ى ن���ارد بۆ بادینان ،بۆیه تا لیژنه‌که کاری خۆی ئه‌نجام دهدات و لێکۆڵینهوه لهسهر رووداوه‌ک����ه و ه��ۆک��ارهک��ان��ى دهک��ات، ناتوانین سه‌د له سه‌د بڵێین :فاڵن الیه‌ن
n
ئه‌حمه‌د کانى ،لێپرسراوى مه‌کته‌بی په‌یوه‌ندییه‌کانى کوردستانى و عێراقی پارتى دیموکراتى کوردستان فۆتۆ/چه‌تر
و کهسه. چ�هت��ر :ئ �هو پ�لان و دهس��ت�هى ک�ه ئێوه باسی لێوه ده‌که‌ن ،ئایا هاوکات پێکهوه سوتانى مه‌ساج م مه‌یفرۆشتنه‌کانى له‌گه‌ڵ باره‌گاکانى یه‌کگرتووى کردووه به ئامانج یان دوو رووداوى لێکجوودان؟ ـ ب �ه ب���ڕواى م��ن ئ��هو ک �هس �هى پالنى داڕشتووه بۆ سوتانى دوکانى مه‌ساج و مه‌یفرۆشتن و شوێنه گه‌شتیاریه‌کان، هه‌ر ئه‌ویش پالنى ههبووه بۆ سوتانى ب��ارهگ��اک��ان ،ب �ه‌اڵم ل�ه‌وان�هی�ه ب��ارهگ��اى حزبه‌که دی��اری��ک��راو ن �ه‌ب��ووب��ێ ،ب �ه‌اڵم پالنى ههبووه بۆ دروستکردنى پشێوى و لێکترازاندنى یه‌کڕیزى ناو ماڵى کورد. چه‌تر :هه‌ندێک سیاسه‌توان وا خوێندنه‌وه بۆ رووداوه‌کانى بادینان ده‌که‌ن که ئهوه پێوه‌ندى به ملمالنێی چه‌ند که‌سێکى ناوخۆی پارتییه‌وه ههیه ،به‌تایبه‌تى که پارتى نێچیروان بارزانى بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى
پۆستى حکومه‌ت کاندید کردووه؟ ـ قه‌تعه‌ن شتى وانییه. چ��هت��ر :ه �هن��دێ��ک ک���هس پ��ێ��ی��ان��وای�ه رووداوه‌کانى بادینان سیناریۆی خودى پارتییه بۆ شاردنه‌وه‌ى داهاتى گومرگى ده‌روازه‌ى سنووری ئیبراهیم خه‌لیل؟ ـ ئهوه زۆر دووره له راستییهوه .پارتى ل�ه کوێی ئ �هو ره‌وش���ه س��وودم�هن��ده تا ئ��هو سیناریۆیه دروس���ت ب��ک��ات؟ له ده‌ڤه‌رێکى ئارامى وه‌ک بادینان که ستراتیژییه‌ت و جێنفووسی پارتییه، پارتى چ قازانجێک ده‌کات تا پشێوى دروس�����ت ب���ک���ات؟ ئ�����هوهى گ��وم��رگ��ى ئیبراهیم خه‌لیلیش دووره له راستییهوه. به پێچه‌وانه‌وه ،ئێمه زانیاری ته‌واومان ههیه لهسهر هه‌ندێک الی �هن و حزب که کادیره بااڵکانیان پاره‌یه‌کى زۆریی خه‌ڵکیان الیه و شوێنبزریان کردووه. چ �هت��ر :پ�ه‌رل�هم��ان��ت��ارێ��ک پێشنیاری
ئه‌وه‌یکرد که ئه‌گه‌ر به‌پێی ده‌ره‌نجامى لیژنه‌ى لێکۆڵینهوه سه‌لمێنرا الیه‌نێک (چ پارتى یان یه‌کگرتوو) تاوانباره و ده‌ستى ههبووه له خوڵقاندنى رووداوه‌کان ئهوا به‌پێی یاسا باره‌گاکانى دابخرێت و کاری سیاسی لێ قه‌ده‌غه بکرێت ،راى ئێوه له‌مباره‌وه چییه؟ ـ ئ�ه‌گ�ه‌ر سه‌لمێنرا پ��ارت��ى ت��اوان��ب��اره، ملکه‌چین و رازی����ن ب���هو ی��اس��ای�هى کوردستان که خۆمان ده‌ستمان ههبووه له داڕشتن و ده‌رکردنى. چه‌تر :ئهوهى جێی سه‌رنجه ئه‌وه‌یه ته‌نیا ئه‌ندام و الیه‌نگرانى یه‌کگرتوو لهسهر رووداوه‌ک���ان گیراون و ده‌گیرێن ،هیچ ئه‌ندامێکى پ��ارت��ى و ته‌نانه‌ت خ��ودى مامۆستا ئایینییه‌که‌ش نه‌گیراوه که تۆمه‌تباره به خولقێنه‌ری رووداوه‌ک��ان، بۆچی؟ ـ ت�هن��ی��ا ب���راده‌ران���ى ی �هک��گ��رت��وو ب��اس
ل���هوه دهک����هن ه���ه‌واداران���ی���ان گ��ی��راوه، ب �ه‌اڵم له الی �هن الیه‌نى جێبه‌جێکاره‌وه ئ��هوه ران �ه‌گ �هی �هن��راوه ئ �ه‌وان �هى گیراون یه‌کگرتوون ی��ان یه‌کگرتوو نین .من دڵنیام لهوه ئه‌وانه‌ى ده‌ستیان له‌و تاوانه هه‌بێ گیراون جا سه‌ر به هه‌ر حزب و الیه‌نێک بێت. چ��هت��ر :س���ه‌ب���اره‌ت ب��ه رووداوه‌ک����ان����ى بادینان سیاسه‌ت و هه‌ڵوێستى یه‌کێتى نیشتمانى چۆن ده‌بینن ،به تایبه‌تى که مه‌کته‌بی راگه‌یاندنى ئهو حزبه به‌یانى ئیدانه کردنى ده‌رکردووه؟ ـ به‌پێی رێکه‌وتننامه‌ى ستراتیژی س��ی��اس�هت��ى ی�هک��ێ��ت��ى و پ��ارت��ى وه‌ک��و یه‌ک وای �ه ،پارتى و یه‌کێتى ت�ه‌واوى رووداوه‌کانى بادینان ئیدانه ده‌که‌ن. چ����هت����ر :ک����ه الی����هن����ه س���ی���اس���ی و ئایینییه‌کان به سه‌رپه‌رشتى به‌ڕێزت ل���ه ه��ه‌ول��ێ��ر ک����ۆب����وون����هوه ،ی�هک��ێ��ت��ى ب �ه‌ش��داری ئ �هو ک��ۆب��وون�هی�هى ن�هک��رد، ئه‌مه‌ش وا ده‌خوێنرێته‌وه که یه‌کێتیش ل�ه چۆنییه‌تی مامه‌ڵه‌کردنى پارتى ناڕازییه؟ ـ ئ����هوه خ �ه‌ل �ه‌ل��ێ��ک��ى ف �هن��ن��ى ب���وو له مه‌کته‌به‌که‌ى ئێمه‌وه روویدا ،براده‌رانى ئێم ه پێوه‌ندییان به ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بی سیاسی و پێوه‌ندییه‌کانى یه‌کێتییه‌وه ک���ردب���وو ،وه‌اڵم����ى پ��ێ��وه‌ن��دی��ی�هک�هی��ان ن��ه‌داب��ۆوه ،ل�ه‌وان�هی�ه نه‌یانناسی بێت، ئ �هم��ان��ی��ش ج��ارێ��ک��ى ت���ر پ��ێ��وه‌ن��دی��ان نه‌کردبۆوه ،که‌واته ده‌توانم بڵێم یه‌کێتى نیشتمانى ئ���اگ���ادار ن���هک���راب���ۆوه له کۆبوونه‌وه‌که. چه‌تر :ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بی راگه‌یاندنى یه‌کێتى ،هه‌ندێک له میدیاکاران و به‌رپرسانى پارتى به (ده‌مدرێژ) وه‌سف ده‌کات و بهوه تۆمه‌تباریان ده‌کات که دژایه‌تى یه‌کێتى و خودى مام جه‌الل و دکتۆر به‌رهه‌م ده‌که‌ن ،هه‌ڵوێستى ئێوه له‌مباره‌وه چییه؟ ـ ئێمه وه‌کو پارتى ئۆرگانى فه‌رمیمان ه��هی��ه ،وه‌ک����و رۆژن���ام���هى خ��ه‌ب��ات و کوردستان تیڤى و تاراده‌یه‌ک زاگرۆس تیڤیش ،ئ �ه‌گ �ه‌ر ل �ه ه��ه‌ر ی��هک له‌و ده‌زگایانه هێرش بکرێته سه‌ر جه‌نابی
دیدار ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
5
م���ام ج���ه‌الل ی���ان د.ب���هره���هم ئ�ه‌وک��ات� ه ح�ه‌ق��ی��ان�ه واب��ڵ��ێ��ن ،ب����ه‌اڵم ک��ه ئێستا م��ن ل �ه رۆژن���ام���هى (چ��هت��ر) دیمانه ده‌که‌م ئهوه وه‌کو خۆم دکتۆر به‌رهه‌م هه‌ڵده‌سه‌نێگینم راى پارتى نییه .بۆیه ئهو هه‌ڤاڵه‌ى یه‌کێتى ده‌بێ ئهو شتانه لێکجودا بکاتهوه. چه‌تر :ئه‌مینداری گشتى یه‌کگرتوو له به‌یانه‌که‌یدا ده‌ڵێت :ئێمه ده‌زانین پارتى کوێی دێشێ .پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه ئایا ئێوه کوێتان دێشێ؟ ـ ئێمه به‌و رووداوان �ه و به تێکچوونى ئارامى و ئه‌زموونى هه‌رێمى کوردستان جه‌رگمان دێشێ. چه‌تر :ده‌وترێت باره‌گا سوتاندن له‌الی پارتی بووه به کولتور ،چونکه دووجار باره‌گاى یه‌کگرتوو و جارێک باره‌گاى گۆڕان له‌ژێر ده‌سه‌اڵتى پارتى سووتاوه؟ ـ ئهوه بوختانێکه به پارتى ده‌کرێت ،ده‌نا له شوێنانى تریش شتى واهه‌بووه .هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نییه بیسه‌لمێنێت که پارتى سوتاندبێتى. چه‌تر :پارتى بهوه تۆمه‌تبار ده‌کرێ که ئاراسته‌ى رووداوه‌کانى بادینانى گۆڕیوه ب��ۆ ش����ه‌ڕی م �ه‌زه �ه‌ب��ی و ئ��ای��ی��ن��ى و ده‌یه‌وێ شه‌ڕی مه‌سیحى و یه‌کگرتوو هه‌ڵگیرسێنێت ،وه‌اڵمى ئێوه چییه؟ ـ هیچ شه‌ڕێک له نێوان مه‌سیحى و یه‌کگرتوو نییه و پارتیش ئاراسته‌ى رووداوه‌کانى نه‌گۆڕیوه .قه‌ت مه‌به‌ستى پارتیش ئهوه نییه ئاشوب بنێته‌وه ،به‌ڵکو واقیعه‌که خۆی ئهوه نیشان دهدات. تێبینى :له مانگى ()10هوه (چه‌تر) هه‌وڵده‌دات دیمانه‌ى د.ئاراس حه‌سۆ میرخان ،به‌رپرسی لقى ()16ى پارتى بکات لهسهر پرسه‌کانى رۆژ ،دواى چه‌ندینجار به‌ڵێندانیان و وه‌اڵمدانه‌وه‌ى چه‌ندین پرسیاریان لهسهر ناسنامه‌ى رۆژن��ام�هک�ه و ب��ردن��ى رۆژنامه‌که بۆیان ،به‌اڵم دیمانه‌که هه‌ر رێکنه‌خرا و به‌ڵێنه‌که‌یان نه‌برده‌سه‌ر!!؟ F_bewar@yahoo.com
عه‌لى که‌ریم :ناکرێت لێر ه ده‌سه‌اڵتێکى تۆتالیتارى و پێشێلکارى مافى مرۆڤ په‌یڕه‌و بکرێت و ل ه ده‌ره‌وه‌ش داواى پشتیوانى واڵتان بکه‌ین سازدانى هانا ئازاد له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا عه‌لى که‌ریم، سه‌رۆکى ئینستیتوتى کوردستان بۆ مافه‌کانى مرۆڤ بۆچوونه‌کانى له‌باره‌ى رووداوه‌کانى بادینانه‌و ه ده‌خاته‌ڕوو ئهو رووداوانه‌ش ب ه گه‌وره‌ترین پێشێلکارى ده‌زانێت به‌رامبه‌ر ماف و ئازادیه‌کان له هه‌رێمى کوردستان...
چ �هت��ر :س �ه‌ره‌ت��ا ئ �ه‌گ �ه‌ر ل����ه‌وه‌وه دهس��ت پێبکه‌ین خوێندنه‌وه‌تان چیه ،بۆ ئهو بارودۆخه‌ى له بادینان روویدا؟ ـ ئهو روودوان��ه گه‌وره‌ترین پێشێلکارى ب��وو ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ر م��اف�هک��ان��ى م��رۆڤ و ئ����ازادى نیشتمانى ،ئ �هو رووداوان����ه ده‌ریخست که له هه‌رێمى کوردستان تا ئێستا دیموکراسى جێگیر نه‌بووه و تا ئێستا خه‌ڵکێک هه‌ن له هه‌ندێک حاڵه‌ت ده‌ستکارى دیموکراسى ده‌که‌ن و هێشتا کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى م�ه‌ده‌ن��ى له هه‌رێمى کوردستان دروست نه‌بووه ،بۆیه پێویستى به هه‌وڵى زیاتره ،گرنگترین ئ�هو ده‌رخستانه‌ى که ل�هو رووداوان���هى بادینان ده‌رکه‌وت ئه‌وه‌بوو ،که تا ئێستا عه‌قڵیه‌تى سیاسى له هه‌رێمى کوردستان ره‌وشێکى مه‌ده‌نى نیه و گ�ه‌وره‌ت��ره له یاسا. چه‌تر :ئایا سوتاندنى باره‌گا له هه‌رێمى کوردستان دیارده‌یه یان حاڵه‌ته؟ ـ سوتاندنى باره‌گا له هه‌رێمى کوردستان
ناتوانرێت بوترێت دیارده‌یه ،چونکه له رووى زانستییه‌وه خوێندنه‌وه‌ى بۆ ده‌کرێت، حاڵه‌تى خه‌ته‌رناکتر ههیه له سوتاندى ب��ارهگ��ا و که‌یسێکى زۆر ترسناکه، له ده‌ڤ�ه‌رى بادینان چوار جار باره‌گاى سیاسى سوتێنراوه و ئه‌گه‌ر دهس �ه‌اڵت چاره‌سه‌رى بۆ نه‌دۆزێته‌وه ده‌بێته هۆى پێشێلکارى ماف و ئازادییه‌کان ،بۆیه ده‌سه‌اڵت له‌و رووداوانه به‌رپرسه.
روودوه‌کانى ب�������ادی�������ن�������ان گ�����ه‌وره‌ت�����ری�����ن پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��ارى بوو له‌به‌رامبه‌ر م����اف����هک����ان����ى مرۆڤ و ئازادى نیشتمانى
چ�هت��ر :ئ �هو سوتاندنى ب��ارهگ��ای��ان�ه تا چه‌ند په‌ڵه‌یه‌کى ره‌شه به نێوچه‌وانه‌ى ده‌سه‌اڵتى سیاسییهوه؟ ـ بێگومان کاریگه‌ریه‌کى نه‌رێنى ده‌بێت لهسهر هه‌رێمى کوردستان و ناوبانگى هه‌رێم ،ته‌نانه‌ت ئهو رووداوانه کاریگه‌رى ههیه لهسهر ئ �هوهى که چیتر واڵتانى دونیا پشتگیرى دۆزه‌کانى کورد نه‌که‌ن، ناکرێت لێره ده‌سه‌اڵتێکى تۆتالیتارى و پێشێلکارى مافى مرۆڤ په‌یڕه‌و بکرێت و ل�ه ده‌ره‌وه‌ش داواى پشتوانى واڵت��ان بکه‌ین ،بۆیه ئه‌گه‌ر پشتوانى بۆ واڵتانى دونیا به‌ده‌ست بهێنى ده‌بێت ئهو بنه‌مایانه جێبه‌جێ بکرێت که واڵتانى دیموکرات په‌یڕه‌وى ده‌که‌ن ،چونکه به‌هارى عه‌ره‌بى ئهوهى سه‌لماندووه و ناکرێت به پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌وه کار بکرێت. چه‌تر :دواى ئهو رووداوان��ه کۆمه‌ڵێک هه‌نگاو له‌الیه‌ن په‌رله‌مان و الیه‌نه‌کانى تر گیرایه‌به‌ر بۆ هێورکردنه‌وه‌ى بارودۆخهکه، ئهوه چۆن ده‌بینى؟ ـ ه���ی���وادارم ب��ڕی��ارهک��ان��ى پ �ه‌رل �هم��ان��ى کوردستان جێبه‌جێ بکرێت ،ئهو کێشه‌یه پێویستى به چاره‌سه‌رێکى هه‌میشه‌یى ههیه نه‌ک چاره‌سه‌رێکى کاتى ،ئه‌گه‌ر ئهو کاره کرا ئینجا حزبى ده‌ره‌وه‌ى یاسا و سه‌پێنه‌ر دروست نابێت ،بۆیه پێوسته به ئه‌رێنى بڕوانین له چاره‌سه‌ره‌کان ،پێویسته س �ه‌رۆک��ای �هت��ى ه �ه‌رێ��م ب�ه‌رپ��رس��ی��ارێ��ت��ى نیشتمانى بگرێته ئه‌ستۆ و مه‌سعود ب��ارزان��ى بیسه‌لمێنێت ل�ه تاقیکردنه‌وه ده‌رچ�������ووه ،چ��ون��ک �ه ئ��ێ��س��ت��ا م�هس��ع��ود بارزانى له‌به‌رده‌م تاقیکردنه‌وه‌یه‌کى زۆر گه‌وره‌دایه.
n
عه‌لى که‌ریم ،سه‌رۆکى ئینستیتوتى کوردستان بۆ مافه‌کانى مرۆڤ فۆتۆ /چه‌تر
چه‌تر :بۆچونێک ههیه ده‌ڵێت :سه‌رۆکى ه��ه‌رێ��م ن �هی��ت��وان��ی��وه ب��ێ الی��هن��ى خ��ۆى بسه‌لمێنێت له‌و رووداوانه‌دا؟ ـ ئێستا لیژنه‌یه‌کى پێکهێناوه و هیوادارین لیژنه‌که‌ى س �ه‌رۆک��ى ه�ه‌رێ��م ئه‌نجامى ل��ێ��ک��ۆڵ��ی��ن �ه‌وه‌ک��ان راب��گ �هی �هن��ێ��ت ،ئ �هو رووداوانه‌ى له بادینان روویدا ئیهانه‌یه به سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ،بۆیه پێویسته خۆیان رزگار بکه‌ن له‌و قه‌یرانه‌دا ،به شێوه‌یه‌ک ب��ارزان��ى پێویسته ل �هو رووداوه‌دا که‌س نه‌ناسێت و به یه‌ک چاو سه‌یرى بکات. چ �هت��ر :وه‌ک ئ���هوهى دی���اره حکومه‌ت
رۆڵێکى به‌رچاوى نه‌بووه له‌و کێشانه‌دا، هۆکه‌ى بۆچى ده‌گه‌ڕێته‌وه؟ ـ رۆل��ى حکومه‌ت ل�ه چاره‌سه‌رکردنى ب��ارودۆخ�هک�ه ئ�ه‌وه‌ی�ه ،که حکومه‌تیش چاوه‌ڕوانى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم ده‌کات و رۆڵى سه‌رۆکایه‌تى حکومه‌تیش دیار نه‌بووه. چ��هت��ر :ئ �ه‌زم��ون��ى پێکهێنانى لیژنه ل �ه ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان ب��اش ن��ی�ه ،به به‌ڵگه‌ى ئهوهى تا ئێستا ()17ى شوبات ن �ه‌گ �هی��ش��ت��وه‌ت �ه ب��ن��ب �هس��ت ل���ه رێ��گ �هى لیژنه‌که‌وه؟
ـ ل �هس �ه‌ر ئ �ه‌زم��وون��ى راب����ردوو ناتوانین ب��ڕی��ار ب��دهی��ن ،چونکه ()17ى شوبات ب �ه‌ر ل�ه ده‌ستپێکردن و ق��وڵ ب��وون �هوهى به‌هارى عه‌ره‌بى بوو ،بۆیه ئهوه جیاوازه، ده‌سه‌اڵت باش لهوه تێده‌گات که ده‌بێت دواى به‌هارى عه‌ره‌بى کاره‌کانى به باشى ئه‌نجامبدات ،ب �ه‌اڵم نابێت ئ�هو لیژنانه شوێنى دادگ��ا بگرنه‌وه ،بۆیه پێویسته ئ�هو رووداوان���ه ببێته وێستگه‌یه‌ک بۆ به‌خۆداچوونه‌وه‌ى دهس �ه‌اڵت له هه‌رێمى کوردستان و سیستمێک بێته کایه‌وه سه‌روه‌رى یاسا هه‌بێت.
ن یه‌که‌م به‌رپرسێکی په‌ژاک :ناسیۆنالیسته ئێرانییه‌کا چاولێکه‌ریان ل ه سیستمی تورکیایه دیدارى چه‌تر
مه‌زده‌ک مهابادى ،ئه‌ندامى کوردیناسیۆنى پارتى ژیانى ئازادى کوردستان ( ،)PJAKله‌م دیداره‌دا ئاماژه بۆ گۆشه‌گیرى ئۆجه‌النده‌کات و راشیده‌گه‌یه‌نێک که ئه‌مریکا له‌رێگاى ()AKP وه‌ک ئیسالمی لیبڕاڵه‌وه ده‌یه‌وێت په‌ره به ئیسالمی لیبراڵ بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ستیاری گه‌ل له به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته که‌متر بکه‌نه‌وه .جه‌ختیشکرده‌وه که‌رۆڵی پێشه‌نگ ده‌ده‌ن به تورکیا و له به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌شدا ،الوازکردنی گه‌لی کورد به‌دی ده‌کرێت.
چ��هت��ر :ئ��ێ��وه وه‌ک ( )PJAKک ه له‌چوارچێوه‌ى فکرى عه‌بدواڵ ئۆجه‌الندا سیاسه‌تده‌که‌ن ،پێتان وایه ده‌وڵه‌تى تورکیا ب��ۆچ��ى هێنده رێ��ب��ه‌ره‌ک��هت��ان گۆشه‌گیر ده‌کات؟ ـ��ـ��ـ دواب������ه‌دوای ئ����هوهى سیستمێک به‌ناوی سیستمی ئیمراڵی به‌سه‌ر رێبه‌ر ئاپۆدا سه‌پێندرا .هه‌م گه‌له‌کۆمه‌که و هه‌م سیستمی ئیمراڵی چه‌ند په‌یامێکیان ه����ه‌ب����وو .ی���هک���هم ئ������ه‌وه‌ی ک���ه ک���ورد ن��ات��وان��ێ ل���هو چ��اره‌ن��وس��ه ک��ه سیستمه داگ��ی��رک��ه‌ره‌ک��ان ب��ۆی��ان داڕش��ت��ووه وه‌ک کوردی له‌ت‌ل هت‌کراو و بێهێز له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مانه بجوڵێنه‌وه .چونکه رێبه‌ر ئاپۆ پێشه‌نگایه‌تی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی ئه‌م بزوتنه‌وه ئ��ازادی��خ��وازه‌ى دهک���رد ،سیاسه‌تێک به‌م شێوه به س��ه‌ری��دا سه‌پێنرا که سیستمی ئیمرالی سیاسه‌تێکی وه‌ک ئهوه که تۆ وه‌ک که‌سێک؟ له راستیدا کێشه‌یه‌ک ب��هن��اوی کێشه‌ی ک���ورد نییه و ئهمه به‌سه‌ریدا سه‌پێنرا. سیستمی ئیمراڵی میکرۆمۆدێڵیکه که ده‌یانه‌وێ لهسهر ههموو کوردستان دایسه‌پێنن تا ک��ورد واز له تێکۆشانی ناسنامه‌یی و سیاسی بهێنێت ک��ه له ب��ه‌رام��ب��ه‌ر ئ��هم��ه ک���ورد ب��ه تێکۆشانی هه‌م ئایدیۆلۆژیکی و هه‌م سیاسی ،ئهو سیاسه‌تانه‌ی تێک شکاند .س��ه‌رۆک ئ��اپ��ۆ پ��ارادی��گ��م��ای��هک��ی ن���وێ ب��ۆ ئ��هم تێکۆشانه‌ی گه‌لی کورد هێنایه ئاراوه و ئێمه‌ش وه‌ک ( )PJAKلهسهر بنه‌مای ئه‌م پارادیگمایه تێکۆشان بهڕێوه ده‌به‌ین. چه‌تر :ئێوه چۆن ئه‌م پارادیگمایه‌تان شیکردۆته‌وه و خه‌باتى بۆ ده‌که‌ن؟ ـــ تێکۆشانی ( )PJAKل��ه سه‌ر بنه‌مای ئه‌وه‌یه که چ��ۆن ت��اک له ناو کۆمه‌ڵگا دهب��ێ��ت��ه خ��اوه‌ن��ی ناسنامه‌ی ن���هت���ه‌وه‌ی���ی و ئ����هو ن��اس��ن��ام��هی��ه هیچ
جیاوازییه‌ک ناخاته ناو گه‌النی دیکه. ئهو تاکه به‌و ناسنامه‌یه ده‌بێته خاوه‌نی ئ��ی��راده ک��ه هیچ هێزێکی ت��ر ناتوانێ تێکی بدات .تێکۆشانی ئێمه وا نییه که خه‌ڵکێک بیه‌وێ ده‌وڵه‌تێک بڕوخێنێت یان له ده‌وڵه‌تدا له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت هاوبه‌ش بێت .واته تێکۆشانه‌که لهسهر بنه‌مای ده‌سه‌اڵت نییه ،به‌ڵکو لهسهر ئهو بنه‌مایه‌یه که له سه‌ر کۆمه‌ڵگا چ کاریگه‌رییه‌کی ده‌بێت. چ��هت��ر :ئ��ێ��وه ل��ه قۆناغێکدا س��ه‌رت��ان هه‌ڵدا بۆشایێکى چه‌کدارى و سیاسى له رۆژهه‌اڵتى کوردستاندا هه‌بوو ،حزبه‌کانى رۆژهه‌اڵت دانیشتن ،ئهمه چۆن بوو؟ ــــ گه‌لی رۆژه���ه‌اڵت ک��ه ه��ه‌ر به‌و شێوهیه حزبه‌کانی دیکه تێدا خه‌باتیان ک��ردووه هێزی دا به ده‌وڵ��هت ،وای کرد که ده‌وڵ��هت بتوانێ کۆمه‌ڵگای کورد لیبڕالیزه ب��ک��ات ،ب���ه‌اڵم گ��ه‌ل��ی ک��ورد رێبازێکی ن��وێ و تێکۆشانێکی نوێى دۆزییه‌وه که هه‌مان رێبازی رێبه‌ر ئاپۆیه. بۆیه کاتێ له ساڵی ( )1999گه‌لی رۆژه��ه‌اڵت راپه‌ڕین و له ئه‌نجامی ئهو راپه‌ڕینه‌دا ( )PJAKساز بوو .به‌اڵم ئهو سیستمه‌ی ئه‌مڕۆ سیاسه‌تێکی تر په‌یڕه‌و ده‌کات .ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که گه‌لی کورد و تێکۆشانه‌که‌ی له دنیا و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا گه‌یشتۆته ئاستێکی به‌رز و، ئه‌مڕۆ گه‌لی کورد ته‌نیا گفتوگۆ لهسهر هه‌بوون و نه‌بوونی خ��ۆی ناکات وه‌ک س��ه‌ده‌ی بیسته‌م ،به‌ڵکو پێگه‌ی خۆی گفتوگۆ دهک��ات و به رون��ی ب��اس لهوه ده‌کات که چ پێگه‌یه‌کی ههیه و خاوه‌ن چ هێزێک ده‌بێ و به‌و پێگه‌یه ده‌یه‌وێت وه‌کو هێزێک ناسنامه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی گه‌لی خ��ۆی ده‌رخ���ات .وه‌ک نمونه له ب���اک���وری ک��وردس��ت��ان گ��ه‌ل��ی ک���ورد و خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموکراتیکى راگه‌یاند ک��ه به‌مشێوه‌یه ل��ه ده‌ستدرێژییه‌کانی ده‌وڵ��هت بۆ کوردستان که‌م دهک��ات��هوه و هێزێکی گه‌وره ده‌دا به گه‌لی کورد .له باشوری رۆژئ���اواش ده‌بینین که گه‌لی ک���ورد سیاسه‌تێکی س��ه‌رب��ه‌خ��ۆ پ��هی��ڕه‌و دهک���ات و دی��م��وک��راس��ی داده‌س��ه‌پ��ێ��ن��ێ و له ک��رداردا جێبه‌جێ دهک��ات ..هه‌روه‌ها ده‌بینین که له رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا تێکۆشان له ئاستێکی زۆر ب��ه‌رز و به ئیراده‌یه‌کی مه‌زن بهڕێوه ده‌چێت .ده‌وڵه‌تی ئێران وا ده‌زانێت که له‌ناو کورداندا هیچ هێز و ئیراده‌یه‌کی نه‌هێشتوه .چونکه پێی وابوو هیچ هێزێک له‌ناو کورداندا نییه بۆ به‌رخۆدانی ،بۆیه به بێ پێوان هێرش ده‌کاته س��ه‌ر گه‌لی ک��ورد .ب��ه‌اڵم ئهمه فه‌لسه‌فه هێزی داوه‌ته گه‌لی رۆژهه‌اڵتی ک��وردس��ت��ان ک��ه ب��ه رون���ی ئ���ه‌وه‌م���ان له به‌رخودانی قه‌ندیلدا بینی.
چه‌تر :له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا که‌تۆ ده‌ڵێیت، مه‌ترسى ئ���هوه ده‌بینن ک��ه ل��ه هه‌رێمى رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاستدا ئه‌مریکا پرسێکى ه��هره گ���ه‌وره‌ى ک��ورد دهک��ات��ه خۆراکى رۆڵگێرانى تورکیا له‌هه‌رێمه‌که ئهمه بۆچى؟ ـــ ئهمه زۆر گرنگه که دوژمنانی گه‌لی کورد له به‌رامبه‌ر ئهمه چی ده‌که‌ن؟ ده‌یانه‌وێ رۆڵێک بده‌ن به تورکیا .واته ئه‌مریکا و ده‌وڵه‌ته ئه‌وروپیه‌کان ده‌یانه‌وێ گه‌لێک ل��ه پیالنه‌کانیان ل��ه رێگای تورکیاوه بخه‌نه بواری کرداریه‌وه .به دوو سێ هۆکار ئه‌وه‌ی که ( )AKPوه‌ک ئیسالمی لیبڕاڵ پرۆژه‌یه‌کی نێونه‌ته‌وه‌ییه که ده‌یانه‌وێ له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا پیاده‌ی بکه‌ن ،مۆدێرنیته‌ی لیبراڵیزم له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست سه‌رنه‌که‌وت ،بۆیه ده‌یانه‌وێ په‌ره به ئیسالمی لیبڕاڵ بده‌ن بۆ ئ��ه‌وه‌ی هه‌ستیاری گه‌ل له به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته که‌متر بکه‌نه‌وه .دووه‌میش ئ��ه‌وه‌ی��ه که پێویست به هاوپه‌یمانیه‌کى ه��ه‌رێ��م��ی ه��هی��ه ک��ه ئ��هو هاوپه‌یمانییه هاوته‌ریبی سیاسه‌ته‌کانی ئه‌وان بجوڵێته‌وه و وه‌ک م��ۆدێ��ل��ێ��ک ل��ه رۆژه���ه‌اڵت���ی
و خاوه‌نی ناسنامه .هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ش به دانانی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا و ئێران نیشانی ده‌دا نایه‌وێ ک��ورد ببێته خاوه‌ن هێز .ئه‌وه‌ش به شێوه‌یه‌کی کرداری و ب��ه به‌کارهێنانی بومبی کیمیاوی ده‌یسه‌لمێنێت. چ��هت��ر :س�����ه‌ره‌ڕاى گ��ۆش��ه‌گ��ی��رى س��ه‌ر ئ��ۆج��ه‌الن ،پ��ارێ��زه‌ره‌ک��ان��ی��ش��ى ده‌گ��ی��رێ��ن، ئه‌مه‌یان بۆچى؟ ـــ سیاسه‌تی گۆشه‌گیری لهسهر رێبه‌ر ئاپۆ گۆشه‌گیرییه‌کی ئاسایی نیه ،به‌ڵکو سیاسه‌تی گه‌له‌کۆمه‌یه بۆ له‌ناوبردنی گه‌لی کورد .ئێستا نزیک به چوار مانگه له رێبه‌ر ئاپۆ هه‌واڵێک نیه و گه‌لی کورد له ته‌ندروستی رێبه‌ره‌که‌ی ئاگادار نیه .وای لێ هاتووه که هێرش ده‌کرێته سه‌ر پارێزه‌ره‌کانی و ده‌ستگیر ده‌کرێن .ئه‌وه‌ش دێته واتای ئه‌وه‌ی که ده‌وڵ��هت��ی ت���ورک هیچ رێ��گ��ای��هک بۆ پاراستن ناهێڵێت و درێژه به هێرشه‌کانی دهدات .ئ���ه‌گ���ه‌ر وه‌اڵم�����ی س��ی��اس��هت��ی ل��هن��اوب��ردن ن��ه‌درێ��ت��هوه ،پێگه‌ی گه‌لی کورد ده‌که‌وێته مه‌ترسییه‌وه .ئه‌م شه‌ڕه ته‌نیا له به‌رامبه‌ر ( )PKKنیه ،به‌ڵکو
تورکیا نزیک پرسى کورد ده‌بێته‌وه؟ ـــ سیستمی ئێران چاولێکه‌رییه‌که له سیستمی ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌ی تورکیا. زۆر که‌س رهخنه له ( )PJAKده‌گرن که زۆر باسی تێکۆشان له دژی تورکیا دهک��ات .ئه‌وانه‌ی که مۆدێلی تورکیا دایده‌مه‌رزێنێ و دایده‌سه‌پێنێت .ئێمه نین، له راستیدا ناسیۆنالیسته ئێرانییه‌کانن که یه‌که‌م چاولێکه‌ریان له سیستمی تورکیایه .ئێران له سه‌ده‌ی ()19هوه تا ئێستا له گۆڕانکارییه‌کانی سیستمی تورکیا چاولێکه‌ری ک���ردووه .ه��ه‌ر له ن��ی��زام��ی ع��وس��م��ان��ی��هک��ان��هوه ت��ا رژێمی ن���وێ ،ت��ورک��ی��ا ل��ه ح��زب��ی (ئیتیحاد و ته‌ره‌قی)هوه تا په‌ره‌سه‌ندنی ناسیۆنالیزم و دام��ه‌زران��دن��ی ده‌وڵ��هت ـ نه‌ته‌وه و ریفۆرمه‌کانی ئ��هت��ات��ورک ،ئ��ێ��ران له‌و سیستمه چ��اول��ێ��ک��ه‌ری ک������ردووه .ه���ه‌ر ئ��ه‌وان��ن که دهی��ان��ه‌وێ سیستمی تورکیا وه‌ک سیستمێکی دی��م��وک��رات��ی��ک نیشان ب�������دهن .خ����ۆی����ان وه‌ک
کوردستانی
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
7
تاکه تاوانیان رێکخستن کردنی گه‌لی ک��ورده .شاره‌وانیه‌کان و په‌رله‌مانتاران که له رێگای حقۆقییه‌وه ،گه‌لی کورد هه‌ڵی بژاردون ،ده‌ستگیر و ئه‌مه‌ش وه‌ک پێشکه‌وتنی سیاسی ناو ده‌به‌ن. چه‌تر :وات��ه ئێرانیش هه‌مان مۆدێلى سڕینه‌وه‌ى کوردى ههیه؟ ـــ له راستیدا هه‌مان کۆمه‌ڵکوژیه. چاولێکه‌ری له‌م مۆدێله ته‌نیا کێشه‌که ق��وڵ��ت��ر دهک���ات���هوه .ب���ه‌داخ���هوه گه‌لێک پارتی و حزبی کوردی هه‌ن که باس له گۆڕانکاری له تورکیا ده‌که‌ن .بۆ نمونه س��ه‌رۆک��ی حزبێکی ک��وردی ب��اس لهوه
«مۆدێرنیته‌ی لیبراڵیزم ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست سه‌رنه‌که‌وت ،بۆی ه ده‌یانه‌وێ په‌ره ب ه ئیسالمی لیبڕاڵ بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ستیاری گه‌ل ل ه به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته که‌متر بکه‌نه‌وه» ناوه‌ڕاست دایمه‌زرێنن .له‌به‌ر ئه‌مه‌یه ک ه رۆڵ��ی پێشه‌نگ ده‌ده‌ن به تورکیا و له به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌شدا ،الوازک��ردن��ی گه‌لی کورد به‌دی ده‌کرێت. چه‌تر :ده‌بینین تورکیا له به‌رامبه‌ر س���وری���اش دهی���ه‌وێ���ت ه��هی��م��هن��هى خ��ۆى بسه‌پێنێت و ل��ه ک���وردان���ى رۆژئ�����اواى کورستان نیگه‌رانه؟ ـــ ئێستا له به‌رامبه‌ر سوریا رۆڵێکیان دا ب��ه ت��ورک��ی��ا و ئ��ه‌رک��ی ئ��ه‌وه‌ی��ه که سه‌ره‌تا تورکیا هێرش بباته سه‌ر سوریا. تورکیاش ده‌یه‌وێ به جێبه‌جێکردنی ئهو ئه‌رکه کورد له سوریا نه‌بێته خاوه‌ن هێز. یه‌کێک له‌و مه‌رجانه که تورکیا ببێته مۆدێلێک ب��ۆ رۆژه��ه‌اڵت��ی ن��اوه‌ڕاس��ت ئه‌وه‌یه که هێزه‌کانی ئه‌مریکا و ده‌وڵه‌تانی ئه‌وروپا یارمه‌تی تورکیا بده‌ن که کورد له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست نه‌بێت به هێز
هـــه‌واڵــی کوردستانی گۆڕێکى ب ه کۆمه‌ڵى ( )15ئه‌ندامى ( )PKKدۆزرایه‌وه
( )PKKپه‌یامێکى بۆ (ئه‌لعه‌ره‌بیه) نارد
له‌ناوچه‌ى پاسور-ى ئامه‌د گۆڕێکى به کۆمه‌ڵى ()15 ئه‌ندامى ( )PKKکه له ئۆپه‌راسیۆنى ئه‌یلولى ()1996دا ژیانى خۆیان له ده‌ستدابوو ،دۆزرانه‌وه .ئه‌وه‌شانده‌ى که پێک هاتبوو بۆ لێکۆڵینهوه له گۆڕ‌ه به‌کۆمه‌ڵه‌ک‌ه پێیوابوو که سوپا له کاتى ئۆپه‌راسیۆندا چه‌کى کیمیایى به‌کار هێناوه. ئاژانسى( )DÎHAباڵوى کردهوه ،له گوندى کۆچکا-ى ناوچه‌ى پاسور-ى ئامه‌د ،له ئه‌یلولى ()1996دا سه‌رله‌شکرى فه‌رماندارى جه‌ندرمه‌ى پاسور له به‌شى هه‌وایى له دژى ئه‌ندامانى ( )PKKئۆپه‌راسیۆنێکى به‌رفراوانى پێکهێنا و له‌و ئۆپه‌راسیۆنه‌دا ( )15ئه‌ندامانى ( )PKKژیانیان له‌ده‌ستدا. ()M.Ş.Aگه‌واهیده‌رى روداوه‌ک‌ه که نه‌یویستو‌ه ناوى خۆى به‌رێت ئ��هوه ده‌گێڕێته‌و‌ه که :ئه‌ندامانى ( )PKKله‌و ئۆپه‌راسیۆنه‌دا به چه‌کى کیمیایى ژیانیان له ده‌ستداوه ،له دواى ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌ش ته‌رمه‌کانیان به هه‌لیکۆپته‌ر هێنایان بۆ گوندى کۆچکا و له به‌رده‌م کانى گونده‌ک‌ه هه‌ر ()15 ته‌رمه‌که‌یان ریزکرد و گولل‌ه بارانیانکردن و ،تا پێنج مانگ ێ مانه‌وه. ته‌رمه‌کان‌له‌و
که‌ناڵى ئاسمانى (ئه‌لعه‌ره‌بیه) که له (دوب��هى) به‌رنامه‌کانى خۆى به زمانى عه‌ره‌بى باڵو ده‌کاته‌وه به‌پشت به‌ستن به میدیاکانى تورکیا رایده‌گه‌یێنێ که ( )PKKپشتگیرى له رژیمى سوریا ده‌کات و ئ��ۆج��ه‌الن له نامه‌یه‌کدا داواى له ئه‌ندامانى ( )PKKکردووه هاوکارى رژیمى سوریا بکه‌ن و ده‌ڵێت ( )PKKدژى راپه‌ڕینى گه‌النه)PKK( ، ش په‌یامى شه‌رمه‌زارکردنى بۆ ئه‌م میدیای‌ه نارد. کۆمیته‌ى ب��ه‌ڕێ��وهب��ه‌رای��هت��ى پ��ارت��ى کرێکارانى کوردستان له به‌یاننامه‌یه‌کدا وێ���راى به‌ناڕاست وه‌سفکردنى ئه‌م ههواڵه ده‌ڵێت :ئهو هه‌وااڵن‌ه دوورن له راستییهوه و له چوارچێوه‌ى که‌مپینى ناوزڕاندنى ( ،)PKKله الیه‌ن ده‌زگاکانى تورکیاوه ئاماده ک���راون .کۆمیته‌ک‌ه وێ��راى باسکردن له خه‌باتى بێوچان خۆى بۆ مافه‌کانى گه‌لى کورد ده‌ڵێت: باڵوکردنه‌وه‌ى هه‌واڵى به‌م چه‌شنه‌ی‌ه سه‌رنه‌که‌وتوون و قه‌تیش سه‌رناکه‌ون و دوا له گه‌لى کورد ده‌کات له به‌رامبه‌ر هه‌واڵى به‌م چه‌شنه‌ی‌ه هوشیار بن.
شه‌ڕی ده‌وڵه‌تی تورکیا و هێزه ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌کانه که ده‌یانه‌وێ تا سه‌د ساڵی دیکه به سه‌ر گه‌الندا دایسه‌پێنن. ته‌واوی سیاسه‌تمه‌داران و رۆشنبیران و هونه‌رمه‌ندان ده‌بێت بزانن که سه‌رکه‌وتنی ئهو سیاسه‌تی له‌ناوبردنه لهسهر سه‌رۆک ئاپۆ سه‌رکه‌وتنی سیاسه‌تی له‌ناوبردنی گ��ه‌ل��ی ک���ورد و کێشه‌که‌یه‌تی .بۆیه گ��ه‌ل��ی ک���ورد دهب���ێ ب��ه‌ره‌ن��گ��اری ئ��هم سیاسه‌ته بێتهوه که له دژی رێبه‌ر ئاپۆ وه‌ک سه‌مبۆلی تێکۆشانی ک��وردی ئ��ازاد بهڕێوه ده‌چێت .گرنگی ئهمه بۆ رۆژه��ه‌اڵت��ی ک��وردس��ت��ان و ب��ۆ ت��ه‌واوی گه‌لی کورد ئه‌وه‌یه که خاڵی گرنگی ب��ه‌رق��ه‌راری دیموکراسی و چ��اره‌س��ه‌ری کێشه‌ی ک��ورده هه‌م له تورکیا هه‌م له ئێران و هه‌م له ته‌واوی هه‌رێمدا. چه‌تر :بڕوات وایه که ئێرانیش وه‌ک
ئۆپۆزسیۆنی ده‌وڵ��هت��ی ئێران ده‌زانن ،به‌اڵم وه‌ک ئاڵته‌رناتیڤی سیستمی تورکیا نیشان ده‌ده‌ن .له حاڵێکدا ئهمه رون��ه که ل��ه ت��ورک��ی��ا ب��ۆ ک���وردان سیستمی دیموکراسی نیه ،به‌ڵکو ل��ه تورکیا سیاسه‌تی له‌ناوبردن ههیه n .مه‌زده‌ک ئه‌گه‌ر گۆڕانکارییه‌ک له تورکیا هه‌بێ، هی خوێنی هه‌زاران شه‌هیده و تێکۆشانی رێ��ب��ه‌ر ئ��اپ��ۆی��ه .ب��ه س���ه‌دان رۆشنبیری ک����ورد ک��ه ت��هن��ی��ا ت��اوان��ی��ان داخ����وازی کلتوری خ��ۆی��ان دهک���هن ک����وژراون؛ به ن��م��ون��ه ک��ان��اڵ��ی ئ��اس��م��ان��ی��ان دان����اوه که دیسان تێدا گوڕ به سیاسه‌تی له‌ناوبردن ده‌ده‌ن ،به‌کارهێنانی چه‌کی کیمیایی، گرتنی ه���ه‌زاران رۆشنبیری ک��ورد که
مه‌هابادی دهک��ات که «گه‌لی ک��ورد له باکوری ک��وردس��ت��ان چیان ده‌وێ���ت ،تورکیا زۆر گۆڕانکاری کردووه» .ئێمه تێده‌کۆشین که ئێرانێکی دیموکراتیک ساز بکه‌ین ک��ه م��اف��ی گ��ه‌ل��ی ک����ورد و گ��ه‌الن��ی دیکه‌ی ئێران تێدا مسۆگه‌ر بێت .ئه‌گه‌ر گه‌لی ک��ورد دهی��ه‌وێ چاره‌نوسی خۆی دیار بکات ده‌بێ نه‌هێڵێت که مۆدێلێک وه‌ک مۆدێلی ( )AKPدروست ببێت.
هه‌شته‌مین کۆنفرانسى نێونه‌ته‌وه‌یى کورد ئه‌نجامنامه‌که‌ى راگه‌یاند ئاماده‌کار ئاژانسه‌کان ـــ چه‌تر
له رۆژان��ى( 7ــ )8ى ئه‌م مانگه ،ل ه برۆکسلى پایته‌ختى به‌لژیکا هه‌شته‌مین کۆنفرانسى ن��ێ��ون��هت��ه‌وه‌ی��ى ک���ورد ب��هس��ت��را و ئه‌نجامنامه‌ى کۆنفرانسه‌که‌ش راگه‌یاندرا. ل��� ه ح���هوت���ى ک��ان��ون��ى ی��هک��هم��دا ه��ه‌ش��ت��هم��ی��ن کۆنفرانسى نێونه‌ته‌وه‌یى ک��ورد ل ه په‌رله‌مانى ئه‌ورپا له به‌لژیکا ده‌ستى پێکردبوو و بۆ ماوه‌ى دوو رۆژ چاره‌سه‌رکردنى پرسى کورد وتووێژ و تاوتێکران. کۆمیسیۆنى هاواڵتیانى په‌رله‌مانى ئه‌وروپا و پارتى چه‌پ ،هه‌شت ساڵ ه له برۆکسلى پایته‌ختى به‌لژیکا کۆنفرانسى کورد بهڕێوه ده‌برێت. ده‌یان سیاسه‌تمه‌دار ،ئه‌کادیمیست و پارێزه‌رانى مافى مرۆڤ به‌شداراى کۆنفرانسه‌ک ه ببوو .رۆژى پێنج شه‌ممه‌ش ()8ی مانگ ،ئه‌نجامنامه‌ى کۆنفرانسه‌که بۆ رایگشتى راگه‌یاندرا. هه‌روه‌ها گرتنى سیاسه‌تمه‌داران له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تى تورکیاوه شه‌رمه‌زار ک��راوه و داوا ک��راوه یاساى به‌ناو “دژه تیرۆر” ک ه رێخۆشکه‌ره بۆ ئه‌نجامدانى ئۆپه‌راسیۆن ه سیاسییه‌کان ،به‌ته‌واوه‌تى هه‌ڵگیرێت. ه��ه‌روه‌ه��ا ب��ه‌ش��دارب��وان��ى کۆنفرانسه‌ک ه لهسهر نوسینه‌وه‌ى ده‌ستورێکى نوێ بۆ تورکیا کۆک بوون و داوا کرا ئهو ده‌ستور‌ه نوێیه ،سنوره‌کانى ئایدیۆلۆژى تورکچییه‌تى تێپه‌ڕێنێت و لهسهر بنه‌ماى پێکهاته‌کانى کۆمه‌ڵگه ئاماده بکرێت. جه‌خت له‌م خااڵن ه کرا:
دهب��ێ ئ��هو خاڵهىک����ه ل���� ه دهس����ت����ورى ت���ورک���ی���ادا ه��هم��وو ک���هس���ێ���ک وه‌ک ه��اواڵت��ی��ان��ى ت��ورک ناو دهب��ات و نکۆڵى گ��روپ��ى ت��ر دهک���ات، هه‌ڵگیرێت. دهب��ێ ئ��هو خاڵهىب�����اس ل����ه ئ�������ازادى ب����������اوه‌ڕى دهک������ات ب��ه‌گ��وێ��ره‌ى دادگ���اى م��اف�� هک��ان��ى م��رۆڤ سه‌ره‌ڕاست بکرێتهوه. دهب��������ێ رێ������ژهىلێبوردنێکى گشتى کرد. ()10%ى ب��ه‌رب��هس��ت��ى به‌شدارانى هه‌شته‌مین کۆنفرانسى نێونه‌ته‌وه‌یى هه‌ڵبژاردنه‌کان هه‌ڵگیرێت. دهب��ێ خ��اڵ��ى()311ى یاساى سزا گرانه‌کانى ک���ورد په‌یامێکى ب��هم شێوه‌یه‌شیان ئاراستهىواڵتانى ئه‌ندام له یه‌کێتى ئه‌ورپا کرد: تورکیا هه‌ڵگیرێت. ده‌بێ مافى پ��ه‌روه‌رد‌ه به زمانى زگماکى ل ه -ده‌بێ ئهو واڵتانه‌ى ئه‌ندامن ل ه یه‌کێتى ئه‌ورپا،ئه‌وانه‌ى ک ه به گوێره‌ى خواسته‌کانى ده‌وڵه‌تى ده‌ستوردا مسۆگه‌ر بکرێت. هه‌روه‌ها کۆنفرانسه‌ک ه سه‌باره‌ت به گۆشه‌گیرى ت��ورک مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ پرسى ک��ورد دهک��هن و گرانى س��ه‌ر عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن و ئۆپه‌راسیۆن ه له‌به‌رامبه‌ر کردهوه دژه دیموکراتیکه‌کان بێده‌نگن، ده‌ستبه‌ردارى ئهو هه‌ڵوێسته‌یان بن و کۆتایى ب ه سیاسییه‌کان چه‌ند بڕیارێکى دا: پێویست ه چاوپێکه‌وتنه‌کان ل��هن��ێ��وان پارتى سیاسه‌تى خۆیان بێنن.ک��رێ��ک��ارن��ى ک���وردس���ت���ان( )PKKو ده‌وڵ��هت��دا به‌شداربوانى کۆنفرانسه‌ک ه ئاماژه‌یان به‌وه‌شکرد ک��ه دان��ان��ى ن����اوى( )PKKل��ه لیستى تیرۆر، جارێکى تر ده‌ستپێبکه‌نه‌وه. دهب��ێ ده‌رف��هت بۆ ئۆجه‌الن بڕه‌خسێندرێت تا رێگرى ههره گه‌وره‌یه له‌به‌رده‌م چاره‌سه‌رى پرسىکورد و داوایان له یه‌کێتى ئه‌ورپا و ئه‌مریکا کرد بتوانێ رۆڵى خۆى بگێڕێت. -کۆنفرانس ل ه قۆناغى ئێستادا ،بانگى ده‌رکردنى ( )PKKل ه لیستى تیرۆر ده‌رخه‌ن.
کوردستانی
تادێت شه‌پۆلى ناڕه‌زایى و خۆپیشاندانى کورد ل ه رۆژئاواى کوردستان زیاتر هه‌ڵده‌کشێت
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
6
«دواى رووخانى رژێمى سوریا کورد پێگه‌یه‌کى به‌هێزى ده‌بێت»
ئاماده‌کار هانا ئازاد
تادێت شه‌پۆلى ناڕه‌زایى و خۆپیشاندانى کورد له رۆژئاواى کوردستان پتر هه‌ڵده‌کشێت، چاودێرانیش ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌که‌ن تورک ده‌ست دهخاته نێو کاروباره‌کانیان له سوریا، جه‌ختیش لهوه ده‌که‌نه‌وه که تورکیا ده‌یه‌وێت ناوچه‌یه‌ک له رۆژئاواى کورستان بکاتهوه و داگیرى بکه‌ن .چاالکوانێکیش پێى وایه ،تورکیا ترسى له به‌هێزى کورد ههیه.
شێرزاد ئێزیدى ،چاالکوان و رۆشنبیرى رۆژئاواى کوردستان ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات، ده‌وڵ���هت���ى ت����ورک پ��ێ��ی��وای��ه ک���ه م��اف��ى nتورکیا ترسى له به‌هێزبوونی کورد ههیه له سوریا به‌سه‌ر کورده‌وه‌هه‌یه ،بۆیه دهس��ت دهخاته ئ��ه‌وه‌ش��ى خ��س��ت��ه‌ڕوو ،ک�� ه ئێستا رۆڵ��ى کارێکى باشه ب��ۆئ��هوهى ئۆپۆزسێونێکى کاروباره‌کانى له رۆژئاواوه. ک��ۆم��ک��ارى ع���ه‌ره‌ب���ى زی���ات���ره ل���ه رۆڵ���ى به‌هێز دروست بکرێت. دواى یاند: ه راگ ش��ێ��رزاد ،به(چه‌تر)ى ئهو چاالکوان و رۆشنبیره‌ى رۆژئ��اوا، تورکیا له‌ناوچه‌که‌دا و له‌قاهیره‌ش ئێستا واو ه ت ��ورد ک سوریا رووخاندنى به‌عس له هه‌وڵده‌درێت بۆ دروستکردنى کۆنگره‌یه‌ک هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد که ئێستا سه‌رده‌مى دیموکراسییه و خه‌ڵک داواى مافى خۆى مافه‌کانى خۆى به‌ده‌ست ده‌هێنێت و ئه‌وه‌ش بۆ ئۆپۆزسیۆنى سورى. کاردانه‌وه‌ى ده‌بێت لهسهر مه‌سه‌له‌ى کورد ناوبراو ،له درێژه‌ى لێدوانه‌کیدا ،ئاماژه ده‌کات ،بۆیه هه‌ڵوێسته‌کانى تورک له‌وه‌دا کانى له تورکیا .جه‌ختیشکرده‌وه :هه‌ڵوێسته بۆ ئه‌وه‌شده‌کات که سیاسه‌تى تورکیا بۆ شکستى هێناوه ددان به‌کوردا نانێت. دروست کورد له‌سوریا جۆرێک له‌مه‌ترسى ئێزیدى ،له‌وه‌ش ده‌دوێت :کورد پێویستى له‌ناوبردنى ئۆپۆزسیۆنى سوریا شکستى کردووه لهسهر ده‌وڵه‌تى تورک ،هه‌رچه‌نده ه��ێ��ن��ا ،ل���هم���اوه‌ى دوو ه��هف��ت��هى داه��ات��وو ب��ه‌وه‌ی��ه ب��ه‌رب��هس��ت��هک��ان تێک بشکێنێ، زۆر جار قسه‌یان له‌دوا ده‌کرێت ،که گوایه کۆنگره‌یه‌کى ف��راوان ده‌ست پێده‌کات بۆ چونکه تائێستا زوڵ���م ک���ردن ب��ه‌رام��ب��ه‌ر کاره‌کانى کورد له سوریا نه‌شیاون. دانانى نه‌خشه‌یه‌ک له‌دواى رژێم ،ئه‌مه‌ش به‌کورد ته‌نانه‌ت له عێراقیش به‌رده‌وامه.
هه‌روه‌ها د.ره‌زوان بادینى ،مامۆستاى زانکۆى سه‌اڵحه‌دین ،لهوه ده‌دوێت که ئهو مه‌ترسییه‌ى تورک هه‌یه‌تى ههموو الیه‌ک ده‌زان���ن به‌تایبه‌تى ل��هس��ه‌ر ئۆپۆزسیۆنى سوریا. وتیشى :دژایه‌تى کردنى کورد و تورک له‌به‌رژه‌وه‌ندى هیچ که‌س والیه‌نێکدانیه، پێویسته ه��هم��وو الیه‌نێک ی��هک کیان دروس��ت بکه‌ن ،ب��ۆئ��هوهى ئامانجه‌کانمان به‌دى بهێنین. ئ��ام��اژه بۆ ئ��ه‌وه‌ش��دهک��ات که پێویسته
ده‌وڵه‌تى تورک واز له‌وسیاسه‌ته بهێنێت ک ه په‌یڕه‌وى ده‌کات و خۆى ته‌با بکات له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌کانى تر و چیتر ده‌ست نه‌خاته ناو کاروبارى کورد له پارچه‌کانى کوردستان. د.ره‌زوان ،ئه‌وه‌شى وت :له ئه‌سته‌نبوڵ چ��هن��دی��ن ک��ۆن��ف��ران��س��ی��ان ئ��هن��ج��ام��داوه به‌مه‌به‌ستى فشار خستنه س��ه‌ر تورکیا تاوه‌کو ئهو سیاسه‌تانه‌ى بگۆڕێت ،چونک ه گۆڕینى سیاسه‌تى تورکیا له‌به‌رژه‌وه‌ندى کورددایه. ئ���هو م��ام��ۆس��ت��اى زان��ک��ۆ ،ه��ێ��م��اى بۆ ئه‌وه‌شکرد که :پێویست ه کورد کار بۆئهوه بکات ژیانێکى ته‌با دروست بکات و خۆى بکات به‌چه‌ترى کێشه‌کان. د.ب��هن��گ��ى ح���اج���ۆ ،س��ی��اس��هت��م��ه‌دارى رۆژئاواى کوردستان ،پێیوایه ،رۆژ به‌ڕۆژ له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ى چاالکیه‌کانى کورد له سوریادا تورکیا زیاتر ده‌یه‌وێت ده‌ست بخاته نێو کاروباره‌کانى کوردهوه ،ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ده‌گه‌ڕیته‌و‌ه ک ه ت��ورک ده‌یه‌وێت دواى رووخانى ئه‌سه‌د مۆمى ک��ورد له‌و ناوچه‌ی ه بکوژێنێته‌وه. د.به‌نگى ،وتیشى:دواى رووخانى رژێمى سوریا ک��ورد پێگه‌یه‌کى به‌هێزى ده‌بێت و تورکیاش له‌وکات ه ده‌ترسێت ن��ه‌وه‌ک فشارى بخرێته سه‌ر. ئ����هو س���ی���اس���هت���م���ه‌داره‌ى رۆژئ�������اواى کوردستان ،ئاماژه‌ى به‌پرسى کوردیش کرد له تورکیادا وتى :دوا رێگاى بۆ تورکیا ئ��ه‌وه‌ی��ه ک��ه کێشه‌ى ک���ورد ل�� ه تورکیا چاره‌سه‌ر بکات ،چونک ه له‌الیه‌ن کوردهوه
فشارێکى زۆرى ده‌خرێـته‌سه‌ر. ه��ه‌روه‌ه��ا ه��ۆزان عه‌فرینى ،لێپرسراوى رێکخراوى که‌نه‌دى بۆ مافه‌کانى مرۆڤ ب ه (چه‌تر)ى راگه‌یاند :تورکیا به‌رانبه‌ر ب ه کورد له‌و ناوچه‌ی ه چه‌که‌کانى خۆى به‌کارده‌هێنێت بۆ ئهوهى له‌داهاتوو بتوانێت رۆڵ���ى خ��ۆى ببینێت ،ئ���ه‌وه‌ش له‌ڕێگه‌ى ئ��ی��خ��وان موسلیمین دهک����ات ب��ۆ ئ���هوهى له‌چوارچێوه‌ى سیاسه‌تى تورکیا کاره‌کان به‌ڕێوه‌ببردرێت. عه‌فرینى ،ئه‌وه‌شى ئاشکراکرد که ئێستا تورکیا به‌نیاز‌ه ناوچه‌یه‌ک بکاتهوه ل ه سوریا که ئهو ناوچه‌ی ه ده‌که‌وێت ه هه‌رێمى ک��وردان ک ه به‌هه‌وڵى چه‌ند الیه‌نێکى تر ده‌یانه‌وێت ئهو ناوچه‌ی ه بۆخۆیان داگیر بکه‌ن ،ئه‌مه‌ش کوردى نیگه‌ران کردووه، چونک ه تورکیا ب ه پیالنگێڕى ئهو کاره ده‌کات. ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد ،تورکیا هه‌وڵى داوه له‌نێوان هێزه کوردییه‌کانى رۆژئاواى ک���وردس���ت���ان ن��اک��ۆک��ى دروس�����ت ب��ک��ات ب��ۆ ئ���هوهى هێزیان نه‌مێنێت و ،ئێستاش کورده‌کان راده‌کێشن بۆ ناو ئه‌نجومه‌نى سوریا. ناوبراو ،جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه :پێویست ه کورد زیاتر یه‌ک ریزى بپارێزێت و دواى رژێمى به‌عس ،سیستمێکى نوێ بێنه‌ت ه ک��ای��هوه ،ب��ه‌اڵم ئ��ه‌گ��ه‌ر دهس��ت��ى تورکیاى ت��ێ��داب��ێ��ت ئ����هوه ه��ه‌رگ��ی��ز سیستمه‌ک ه دیموکراسى نابێت ،چونکه تائێستا تورکیا مافى به‌هاواڵتیانى خۆى نهداوه.
()3395ئه‌ندامى پارتى ئاشتی‌و دیموکراتى ده‌ستگیر کراون
له‌رۆژێکدا نۆ کورد له‌الیه‌ن پۆلیسى تورکه‌وه ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌کرێن و پێنج که‌سیش ده‌خرێنه به‌ندیخانه‌وه ئاماده‌کار شالیار کوردۆ
ره‌شبگیرى ده‌ستبه‌سه‌رکردن و ده‌ستگیرکردن له‌باکورى کوردستان له‌الیه‌ن پارتى ده‌سه‌اڵتدارى تورکیا پارتى دادو گه‌شه پێدان()AKPهوه له‌دژى گه‌لى کورد به‌ڕێوه‌ده‌برێت ،به به‌رنامه‌ڕێژیى و گرجووگۆڵى درێژه‌ى ههیه ،له‌ئه‌نجامى ئهو هه‌ڵمه‌ته ره‌شبگیرییانه‌ى که له‌ژێر ناو و به‌بیانووى()KCK هوه ده‌کرێنه‌سه‌ر کوردان؛ نزیکه‌ى( )5000سیاسه‌تمه‌دار، داکۆکیکه‌رانى مافى مرۆڤ ،و هه‌ڵبژێردراوان و نوێنه‌رانى گه‌ل
که‌سایه‌تی هه‌فته
ده‌ستگیرکراون.
ئه‌ندامێتى له ئه‌ندام په‌رله‌مانێکى پارتى ئاشتی و دی��م��وک��رات��ى ل��ێ��س��هن��درای��هوه و چ���وار ئ��هن��دام پ��ه‌رل��هم��ان��ى ت��ر هێشتا ل ه به‌ندیخانه‌دان .له‌ناو ئهو حه‌وت مانگه‌ى دوایى دا؛ به‌پێى ئامارێکى( )BDPپێنج ئه‌ندامى ده‌سته‌ى به‌ڕێوه‌به‌ریى ناوه‌ندیى ( )BDPو ( )12ئه‌ندامى ئه‌نجوومه‌نى پ��ارت�� هک�� ه و ( )28پ��ارێ��زگ��ارى ش���ار و هه‌رێمه‌کان ،و()13س����ه‌رۆک ش��اره‌وان��ى و ی��اری��ده‌ده‌ره‌ک��ان��ی��ان دهس��ت��گ��ی��رک��راون. ب��ه‌گ��وێ��ره‌ى خ��هم�ڵان��دن��ى ئ���هم رێ��ژه‌ی��ه ل ه گ��ی��راوان؛ له‌ڕۆژێکدا نۆ ک��ورد له‌الیه‌ن وه ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌کرێت و پۆلیسى تورکه پێنج که‌سیش ده‌خرێنه به‌ندیخانه‌وه .ئهو فشار و هێرشانه‌ى ده‌وڵ�� هت��ى تورکه‌کان به‌رامبه‌ر به کوردان به‌تایبه‌ت؛ له‌سه‌رده‌مى
ده‌سه‌اڵتدارێتى پارتى دادوگه‌شه‌پێدان‌ـه‌و‌ه پ��ت��رب��وون .ه��هم��ان ئ���هو س��ی��اس��هت��هى ک ه په‌یڕه‌وده‌کرێت؛ له دهی��هى()1990دا خۆى له کردارى کوشتاری نادیار دا ده‌بینییه‌وه، له‌سه‌رده‌مى ()AKPدا ئه‌م ه گۆڕاوه بۆ ره‌شبگیری .له‌سه‌رده‌مى()AKPدا ده‌شێ بگووترێت؛ له‌په‌رله‌مانتارانى ()BDPـه‌و‌ه بگره تا ئه‌ندامان و الیه‌نگرانى ()BDP که‌سێک نهماوه که له‌دادگادا دۆز له‌دژى نه‌کرابێته‌وه! ب���ه‌گ���وێ���ره‌ى ئ���ام���ارهک���هى ()BDP له‌ڕێکه‌وتى ()2009/4/13وه تاکو مانگى جوتمه‌هى ساڵى( )2011ل ه ()7748که‌س که له‌الیه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستبه‌سه‌ر کراون، ()3395که‌س خراونه‌ت ه به‌ندیخانه‌کانه‌وه، به‌مه‌دا دهردهکهوێت ک ه رۆژان ه نۆ کورد دهس��ت��ب�� هس��ه‌ر دهک��رێ��ن و پێنج که‌سیش
ده‌خرێنه نێو به‌ندیخانه‌کان. پ����اش ه��� هڵ���ب���ژاردن���ه پ��ه‌رل��هم��ان��ی��هک��هى ت��ورک��ی��ا ل��ه رێ��ک��هوت��ى ()2011/6/12 ه���هڵ���م���هت���هک���ان���ى دهس���ت���گ���ی���رک���ردن���ى دهس��ه‌اڵت��داری��ی��هک��هى()AKPب�� ه گرتن و ده‌ستبه‌سه‌رکردن پتربووه .له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ش هه‌ڵمه‌ته‌کانى فشار و ده‌ستگیرکردنه‌کان ل���هس���ه‌ر ب��ه‌رپ��رس��ان��ى پ���ارت���ى ئ��اش��ت��ى و دی��م��وک��راس��ی ،ب��ه‌ڕێ��وهب��ه‌ران��ى ش��اره‌وان��ی، ئ�� هن��دام��ان��ى ئه‌نجومه‌نى شاره‌وانییه‌کان پتربووه. ه�������ه‌روه‌ه�������ا ب����ه‌پ����ێ����ى راپ����ۆرت����ێ����ک����ى ئاژانسى( )DÎHAله ئه‌سته‌نبوڵ ته‌نها له‌ناو ( )70رۆژى دوایدا ل ه هه‌ر رۆژێکدا ێ مانگى دوایشدا سێ کورد گیراون ،ل ه س ( )410ده‌ستبه‌سه‌ر کراون و له‌م ژماره‌یه‌ش ( )237که‌س خراوه‌ت ه به‌ندیخانه‌وه.
فه‌رهاد تونچ:
هـــه‌واڵــی کوردستانی
با ئه‌ردۆغان له‌به‌رده‌م په‌یکه‌رى سه‌ید ره‌زا چۆک دابدات
ه���ون���ه‌رم���هن���دى ک����ورد ف���هره���اد ت��ون��چ وه‌ک که‌سایه‌تى چاالک ل ه بوارى سیاسى و پالێوراو له هه‌ڵبژاردنه‌کانى رابردووى په‌رله‌مانى تورکیا ب ه هۆى ئهوهى که له رێپێوانى رۆژى شه‌ممه‌ى ده‌رسیم به‌شدارى کرد و وتارێکى پێشکه‌ش کرد وه‌ک که‌سایه‌تى هه‌فته‌ى رۆژنامه‌که‌مان هه‌ڵبژارد. هونه‌رمه‌ند فه‌رهاد تونچ رایگه‌یاند« :وه‌ک چۆن ویلى بڕانتى ئه‌ڵمانى له به‌رده‌م مۆنۆمێنتى جووله‌که‌کان چۆکى دادا ،ئه‌ردۆغانیش له‌به‌ر ده‌م په‌یکه‌رى سه‌ید ره‌زا چۆک داب��دات و ئه‌وکات داواى لێبوردن بکات». رێپێوانه‌که ل ه الیه‌ن ه��ه‌زاران هاواڵتى ده‌رسیمى ب��ه ده‌ستپێشخه‌رى ( )45پ���ارت و رێ��ک��خ��راوه سیاسى و مه‌ده‌نى له چوارچێوه‌ى «پاڵتفۆڕمى
دێ��م��وک��راس��ى» ل��ه ژێ��ر ن��اوى «م��ی��ت��ی��ن��گ��ى »37-36 ک��� ه ئ��ام��اژه‌ی�� ه ب�� ه س��ااڵن��ىک���ۆم���هڵ���ک���وژى ده‌رس���ی���م – رێپێوانێکیان ڕێکخست و تا په‌یکه‌رى سه‌ید ره‌زا ب��ه‌رده‌وام بوو. له رێپێوانه‌که‌دا ن��هوهى سه‌ید ره‌زا «زێ��ل��ی��خ��ا پ�����ۆاڵت»، نوێنه‌رى ()BDPى مووش ل ه پارله‌مانى تورکیا «ده‌میر چه‌لیک»« ،فه‌رهاد تونچ»، نوێنه‌رى کۆنگره‌ى دێمۆکراتیکى گه‌ل ،شاره‌دارى ده‌رسیم «ئه‌دیب ه شاهین» و هه‌ژمارێکى تر ل ه شاره‌دارانى هه‌رێمه‌که ئاماده‌ى ڕێپێوانه‌ک ه بوون و چه‌ند هاواڵتى به‌سااڵچووى ده‌رسیمى ئاماده‌بوون که ل ه کۆمه‌ڵکوژیه‌که رزگ��اری��ان ببوو و ل ه ب��ه‌رده‌م په‌یکه‌رى سه‌ید ره‌زا و بیره‌وه‌ریه‌کانیان سه‌باره‌ت به‌م کۆمه‌ڵکوژی ه باس کرد. ل ه چاالکییه‌که‌دا هونه‌رمه‌ند»فه‌رهاد تونچ» ب�� ه ن��وێ��ن��ه‌رای�� هت��ى ل�� ه رێ��ک��خ��راوى «ک��ۆن��گ��ره‌ى دێمۆکراتیکى گ���ه‌الن» وتارێکى پێشکه‌شى ئاماده‌بوانى کرد که تێیدا سه‌باره‌ت به داواى لێبوردنى ئه‌ردۆغان ل ه ده‌رسیمیه‌کان وتی :داواى لێبوردنى که‌سێک که ئێستاش ،نه‌وه‌کانى سه‌ید ڕه‌زا دهک��ووژێ ،که‌ى جێگه‌ى باوه‌ڕپێکردنه‌وه؟
جوگرافیاکه‌مان ،تێر خوێن ب��ووه ،ئیتر به‌س ه بۆ کوشتنى رۆڵه‌کانمان! به دووپاتکردنه‌وه‌ى چه‌ند وته‌ى سه‌ید ڕه‌زا ،داواى لێبوردن ناکرێت، ئه‌ردۆغان ئه‌گه‌ر ده‌یه‌وێ به ڕاستى داواى لێبوردن له ده‌رسیمیه‌کان بکات ،ده‌بێ بێت ه ئه‌م شار‌ه و وه‌ک چۆن ویلى بڕانتى ئاڵمانى ل ه به‌ر ده‌م بیناى یادبوودى جووله‌که‌کان چۆکى دادا ،ئه‌ردۆغانیش له‌به‌ر ده‌م په‌یکه‌رى سه‌ید ره‌زا چۆک دابدات و ئه‌وکات داواى لێبوردن بکات. ج�� هم��اوه‌ر ئ��هم داخ��وازی��ان��ه‌ش��ى خستۆته‌ڕوو ک ه ئاژانسى دیجله باڵوى کردوونه‌ته‌وه: الی��� هن���ه‌ش���اره‌وه‌ک���ان���ى ک��ۆم��هڵ��ک��وژى درس��ی��م و به‌رپرسیارانى ئاشکرا بکرێن. م��ه‌زارى شێخ ره‌زا و هه‌ڤااڵنى ئاشکرا بکرێن و چاره‌نووسى بنه‌ماڵه‌ى کۆچپێکراوه‌کان و سه‌رجه‌م کیژه بێسه‌روشوێنکراوه‌کان دیارى بکرێن. کۆمیسیۆنێکى س��ه‌رب��ه‌خ��ۆ ب��ۆ لێکۆڵینهوه ل��ه م��ێ��ژوون��وس��ان و ن��وێ��ن��ه‌ران��ى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى پێکبهێنرێت. دان ب ه تاوانه‌که‌دا بنرێ و له په‌رله‌مانه‌وه داواى لێبوردن ل ه ده‌رسیمییه‌کان بکرێت. سه‌رجه‌م ئارشیوه‌کانى ده‌وڵه‌ت له‌مباره‌وه پێشکه‌ش به لێکۆڵه‌ران بکرێن. ناوى راسته‌قین ه ده‌رسیم له تونجه‌لییه‌و‌ه بکرێتهوه ب ه ده‌رسیم و سه‌رجه‌م ئهو شوێنانه‌ى ک ه ناویان گۆڕاوه ناوى راسته‌قینه‌ى خۆیان بۆ بگه‌ڕێته‌وه.
ل ه سوپاى سوریادا س ێ سه‌ربازى کورد ده‌کوژرێن
کوشتنى گوماناوى گه‌نجانى کورد له ناو سوپاى سوریادا به‌رداوامه .هه‌شتى ئه‌م مانگه ته‌رمى گه‌نجێکى کورد به‌ناوى باسل عه‌بدول عه‌زیز ،راده‌ستى بنه‌ماڵه‌که‌‌ى ک��رای��هوه ل��ه قامیشلۆ .باسل ل��ه ش��ارى س��ارهک��ب-ى سوریا سه‌ربازى ده‌کرد،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کرێت که ل ه ئه‌نجامى ئهشکهنجه دانێکى گراندا گیانى له‌ده‌ستداوه. به‌اڵم ئه‌فسه‌ره‌که‌ى باسل ،ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات ک ه باسل له ئه‌نجامى هێرشێکى چه‌کداریدا دژى ده‌وڵه‌ت ئهو ک��وژراوه .به پێى ئاگادارى باوکى باسل عه‌بدول عه‌زیز ،عه‌بدولعه‌زیز ،وتى« :دوو کاتژمێر به‌رل‌ه مردنى ک��وڕ‌هک��هم له‌گه‌ڵ ک��وڕ‌هک��هم وت��وووێ��ژم��ان ک���ردووه و رهوشى کوڕکه‌م باش بوو ،دواى دوو کاتژمێر باسل ،به هۆکارێک که نازاندرێت چۆن بووه ژیانى له‌ده‌ستداوه». له چه‌ند رۆژی راب��ردوودا دوو گه‌نجى ترى کوردیش، به‌ناوه‌کانى(محه‌مه‌د عه‌بدۆ ده‌روێش و محه‌مه‌د عه‌لى) به‌شێوه‌یه‌کى گوماناوى و نادیار له نێو ریزه‌کانى سوپاى سوریادا ده‌کوژرێن.
قامیشلۆ ،ل ه هه‌ینی وه‌فادا تاوانه‌کانى سوریا بیرخرانه‌وه
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌کی زۆری هێزی ئه‌منی سوریا باڵوه‌یان پێکرابوو ،رۆژى هه‌ینى( )9مانگ هه‌زاران گه‌نجی ک��ورد له ش��اری قامیشلۆ رژان��ه سه‌ر شه‌قامه‌کان و ل ه رێپێوانێکی هێمنان‌ه و رێکخراو له‌گه‌ڵ کۆی رێکخراوی گه‌نجانی ک��ورد و هه‌ندێک رێکخستنى حزبی و ئهو هه‌ینیه‌ش ناونرا «هه‌ینی وه‌فا بۆ شه‌هیدانی ()12ی ئازار» له‌م هه‌ینیه‌دا ئاشوریه‌کان به‌شدار نه‌بوون به‌هۆی به‌رباڵوی زۆری هێزه ئه‌منیه‌کان له‌و ناوچانه‌ی ئه‌وان لێی نیشته‌جێن. له ژێر ره‌وشێکی ئه‌منی توندا خۆپیشانده‌ران دروشمیان به‌رز کردبوه‌و‌ه بۆ روخانی رژێمی سوریا و وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ئهو تاوانانه‌ی ده‌زگا ئه‌منیه‌کان به‌رامبه‌ر گه‌لی کورد ئه‌نجامیان داوه ،داواکردنی مافی گه‌لی کورد له سوریا و چه‌ندین دروشمیش به‌رز کرابوونه‌و‌ه له دژی به‌شێک ل ه ئۆپۆزسیۆنی سوری که دژی مافه‌کانی کوردن.له‌زاری په‌یامنێری فوراته‌و‌ه ئه‌وه‌ش پشتڕاست کرایهوه که شه‌ش خۆپیشانده‌ری کورد له شاری قامیشلۆ ده‌ستگیر کراون و تا ئێستاش ناسنامه‌یان نادیاره.
ژنان
ساڵی دووەم ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
8
زیندوو مامۆستایانى ئاینى چ په‌یامێک ده‌ده‌ن به کۆمه‌ڵگا uشیالن شاکر u
ههموو ئاینێک یان فکر‌و ئایدیۆلۆژیایه‌ک بۆ ئ��هو گه‌له‌ى که تێیدا سه‌رهه‌ڵده‌دات گرنگى خۆى هه‌یه‌‌و ئاماده‌یه خۆیشى بۆ بکاته قوربانى چونکه سهرچاوهى ژیانیانه. ههموو ئایینه‌کانیش که هاتوون خاوهنى کۆمه‌ڵێک په‌یامى‌وه‌ک :به‌یه‌که‌‌وه ژیان، ئاشتى‌و یه‌کسانى بوون .به‌اڵم ئه‌مڕۆ ئاین تهواو پێچهوانه کرا‌وه‌ته‌‌وه‌‌و به‌کارده‌هێنرێت بۆ به‌ده‌ستخستنى ب�هرژهوهن��دى الیه‌نێک. ئه‌گه‌ر له رووى ژنه‌‌وه ئاین هه‌ڵسه‌نگێنین ده‌بینین ب�ه‌ه��ۆى ئ���هوهى ک�ه ئاستى ژن‌و پێشکه‌‌وتنى ژن له کۆمه‌ڵگادا سهرچاوهى ه �هم �وو پێشکه‌‌وتنه‌کانه ،چونکه ژن بنیادى کۆمه‌ڵگا‌و پێشه‌نگى کۆمه‌ڵگا بووه ،هه‌میشه‌‌و له ههموو سیسته‌م‌و هه‌تا ئاینه‌کانیشدا هه‌‌وڵدرا‌وه که نزیکایه‌تى‌و چه‌مکێک‌و رێبازێکى تایبه‌ت له سه‌ر ژن به‌کار بهێنن بۆ داگیرکردنى ژن تا به شێوه‌یه‌کى ئاسانتر بتوانن کۆمه‌ڵگا کۆنترۆڵ ب��ک�هنو ئامانجه‌کانى خۆیان بپێکن. ل��ه‌الی��هن م��ام��ۆس��ت��ا ئ��ای��ن��ی�هک��ان�هوه زۆر ه��ێ��رش��ک��رای �ه س���ه‌ر ژن ل��ه خ��وت��ب�هک��ان��ى هه‌ینیدا‌و ب���ووه ه��ۆى ن��اڕه‌زای��ی�هک��ى زۆر ل �ه‌الی �هن ژن��ان �هوه .ئ �هم ل��ێ��دوان��ان�ه ب�هن��اوى ئاینى ئیسالمه‌وه هه‌وڵده‌درێت به کۆمه‌ڵگا قبوڵبکرێن ،له‌ڕاستیدا ئهوهى که ئه‌مڕۆ ل�ه کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌دا ب �هن �اوى ئیسالم‌و به‌جێهێنانى بنه‌ماکانى ئیسالم بهڕێوه ده‌چێت ،دووره له ئیسالمیه‌تى راسته‌قینه‌وه، ئ���ه‌گ���ه‌ر ب���گ���ه‌ڕێ���ی���ن���هوه ب���ۆ ئ��ی��س�لام��ى راسته‌قینه‌‌و ئهو کاته‌ى که ئیسالم هاتۆته گۆڕه‌پانه‌کانه‌‌وه گۆڕانکاریه‌کى کردووه له ژیان‌و رهوشى ژن له‌و سه‌رده‌مه‌دا ،به‌اڵم له ڕۆژى ئه‌مڕۆدا پێویستى به فراوان کردنه، چ��ون��ک�ه پێشکه‌‌وتنه‌کان گه‌یشتونه‌ته ق��ۆن��اخ��ێ��ک��ى زۆرج����ی����اواز ل���ه ڕاب�����ردوو. ب �ه‌اڵم هه‌ندێک له مامۆستایانى ئاینى ههمیشه له وتار‌و کۆڕ‌و کۆبو‌ونه‌‌وه‌کاندا ه���هوڵ���ده‌ده‌ن ک �ه ه����هروهک 1400س��اڵ پێش ئێستا په‌یامه‌کانیان بده‌نه خه‌ڵک‌و با‌وه‌ڕیان پێبهێنن .دهمهوێت باس له وته‌ى مامۆستایه‌کى ئاینى بکه‌م له‌کاتى وتارى هه‌ینیدا چۆن بانگى له خه‌ڵک ده‌کرد نابێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ک کچان دواى ته‌مه‌نى 13 ساڵى بچن بۆ خوێندن‌و له ماڵ ده‌ربکه‌ون‌و بۆ ئهوهى له کارى خراپه به‌دوربن ده‌بێت له 14ساڵیدا به‌شو‌و بدرێن .لێره‌دا ئهوهمان بۆ دهردهکهوێت که هه‌ر‌وه‌ک چۆن سیسته‌مى دهس��ه‌الت��دارى‌و س �ه‌رم��ای �ه‌دارى مۆدێرنیته ه��هوڵ��ده‌ده‌ن ل�ه رێ��گ�هى ژن���هوه کۆمه‌ڵگا بخه‌نه ژێر ده‌ه‌سه‌اڵتى خۆیان ،به‌مشێوه‌یه‌ش ده‌بینین که به‌ناو مامۆستا ئاینیه‌کان ئاین دهک�هن�ه یه‌که‌مین ه �اوک��ارى سیسته‌مى دهس �ه‌اڵت��دارى پیا‌وساالرى بۆ له‌ناوبردنى ماف‌و ئازادیه‌کانى ژن. ژن هه‌تا رۆژى ئه‌مڕۆ هه‌رچه‌نده ئه‌گه‌ر له‌ئاستێکى ب��ڵ��ن��ددا نه‌بێت توانیویه‌تى تێکۆشان بکات له به‌رامبه‌ر ههموو ئهو سیسته‌مانه‌ى که بۆ بنده‌ستخستنى ژن ک��اری��ان ک���ردووهو ک��ارده‌ک �هن ،ئه‌مڕۆش ئهو تێکۆشانه به‌رده‌‌وامه‌‌و ژنان درێژه به تێکۆشان ده‌ده‌ن ،له‌گه‌ڵ پێشکه‌‌وتنه‌کاندا ژن��ان��ی��ش گ�هی��ش��ت�وون�هت�ه ئ��اس��ت��ێ��ک که خۆیان بناسێنن‌و دۆز‌و کێشه‌کانى خۆیان وه‌ک دۆزێ��ک��ى کۆمه‌ڵگا‌و کێشه‌یه‌کى سه‌ره‌کى کۆمه‌ڵگا بناسێنن .ئه‌گه‌رچى له هه‌ر هه‌نگا‌وێکماندا ده‌بینه ئامانجى زۆرێ��ک له مامۆستایان‌و له بڵندگۆى م��زگ��هوت�هک��ان��هوه ه��ان��ى خ�هڵ��ک ده‌درێ���ت له‌ناو چ��واردی��واردا ژنان کۆیله بهێڵنه‌وه. به مامۆستایانى به‌رێزى ئاینى ده‌ڵێم ئهوهى که ئێوه ده‌یکه‌ن دژى دین‌و ئاینه .نه‌ک ئهوهى که ژنان ده‌یکه‌ن چونکه ئهوه ئێوه‌ى پیا‌وانن 5000ساڵه ژنان کۆیله ده‌که‌ن‌و به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک بازرگانى پێوه ده‌که‌ن. ئه‌گه‌ر‌وه‌ک ئاینیش له‌ده‌ستى بگرین ئهوا ئێوه‌ن له ئاین التاندا‌وه ،چونکه نه‌تانتوانیوه راس��ت�ه‌ق��ی��ن�هى ئ��ای��ن بگه‌یه‌ننه خه‌ڵک‌و ب��ڵ��ن��دگ��ۆک��ان��ت��ان ب��ک �هن ب �ه ق��وت��اب��خ��ان��هو فێرگه‌یه‌ک .بۆیه هه‌چى ز‌و‌وتر هیوادارم ئیتر ئ��ای��ن به‌کارنه‌هێنن ب��ۆ مه‌به‌ست‌و مه‌رامه‌کان‌و چیتر ژنان مه‌که‌نه ئامانجى پیالن‌و زهنیه‌ته کۆنه‌په‌رست‌و ئه‌قڵیه‌ته دواکه‌‌وتوه‌کانتان.
هانا شوان :حزبه‌کان جه‌سته‌ى ژنان به‌کار دێنن
«ئهوهى له به‌رژه‌وه‌ندى ژنانه ئیراده‌ى ئازادى ژنان خۆیان‌ه بۆ به‌ره‌وپێشچوون» ئاماده‌کار شه‌یدا مه‌عروف
سه‌رنوسه‌رى ڕۆژنامه‌ى (ڕێوان) که رۆژنامه‌یه‌کى ژنانه ،ل ه دیدارێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ل ه گیرفته‌کانى ئه‌مڕۆى ژنان و که‌موکورتیه‌کانى چاالکوانانى ناو رێکخراوه ژنانیه‌کان ده‌دوێت هانا شوان، ده‌ڵێت :هه‌میش ه زۆرینه‌ى حزبه‌کان ب ه ئیسالمى و عیلمانیه‌و ه جه‌سته‌ى ژن وه‌ک فۆرمێک بۆ ته‌عبیرکردن ل ه خواست و داواکاره‌کانى خۆیان به‌کاردێنن و پێشیوای ه ئهوهى له به‌رژه‌وه‌ندى ژنان ه ئیراده‌ى ئازادى ژنان خۆیان ه بۆ به‌ره‌وپێشچوون.
چ�هت��ر :ب��ارودۆخ��ى ئێستاى ژن��ان��ى هه‌رێمى کوردستان چۆن ده‌بینى؟ ـ به‌پێى ئاماره‌کان و ئهو کارانه‌ى ده‌کرێت، بارودۆخی ژنان تهواو ئاڵۆز و مه‌رگه‌ساتباره، چ��ون��ک �ه رێ���ژه‌ک���ان���ى ک��وش��ت��ن ئ �ه‌گ �ه‌رچ��ى ئیدعاى ئ �هوه دهک��رێ��ت ک �هم ب��ۆت �هوه ،ب�ه‌اڵم رێ��ژه‌ک��ان��ى ک��وش��ت��ن و خۆکوشتن و ئهو ژنانه‌ى توشى نه‌خۆشى خه‌مۆکى بوون له ده‌ره‌نجامى توندوتیژیه‌وه ،ئه‌وانه‌ى هانده‌درێن بۆ خۆکوشتن ،زیادیکردو‌ه و له‌زیادبوندایه، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی‌ه بۆ ئهوهى له‌مساڵدا به‌تایبه‌تى بارودۆخى ژنان س�ه‌ره‌ڕاى ئهو ڕێگه‌چارانه‌ى پێشتر ئیشى له‌سه‌رکراو‌ه ئێستاش ڕووبه‌ڕووى دهبنهوه. چه‌تر :رێ��ژه زۆره‌ى ڕێکخره‌وه‌کانى ژن��ان و کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى زیادیکردو‌ه که به‌رده‌وام له زیادبونن بۆ کاریگه‌رى نه‌بوه؟ ـ یه‌کێک له‌و گله‌ی‌ه زه‌قانه‌ى له‌مڕۆى ناوه‌ندى کارى ڕێکخراوه‌یى و ناوه‌ندى ڕۆشنبیرى و ڕاگه‌یاندنیش ههیه ئهو گله‌ی‌ه زۆرانه‌ن پێشتر ههمیشه له حکومه‌ت وده‌سه‌اڵت و ده‌زگاکان ده‌کرا ،ڕێکخراوه‌کانیش هاتونه‌ت‌ه ئهو لیسته‌ى که گله‌یه‌کى زۆریان له‌سه‌ره ،گله‌ییه‌کانیش له‌جێى خۆیه‌تى و نه‌بونه‌ت‌ه چونکه جێگه‌ى متمانه‌ى ژنان ئه‌گه‌ر جێگه‌ى متمانه‌ى ژنان بونای‌ه هه‌ڵبه‌ت ئاماره‌کان به‌و شێوهیه نه‌ده‌بوون، بۆیه که‌سانى سه‌ربه‌خۆ ئه‌وانه‌ى باگراوندێکى
ڕۆشنبیرییان ه�هی�هو ل�هن��او ڕێکخراویشدا کارده‌که‌ن گله‌یى له ڕێکخراوه‌کان ده‌که‌ن چى کهسه حزبیه‌کان یان سه‌ربه‌خۆ یان سه‌ربه ئۆپۆزیۆنش ،ئهو ڕه‌خنه‌ى یه‌ک ڕهنگه له ڕێکخراوه‌کان به‌تایبه‌تى ڕێکخراوه‌کانى ژنان ههیه ،هه‌ڵه‌به‌ت‌ه گله‌ییه‌ک‌ه ی �هک ڕهنگه بۆ ههموو ڕێکخراوه‌کان ئهو ڕێکخراوانه‌ش که‌سه‌ربه‌خۆن ئهو ڕێکخراوانه‌ش سه‌ر به‌حزبن، ئهمه بۆخۆیى ئه‌شکالیه‌تى گه‌وره‌مان دینێته پێش که‌پێویستى به‌ئیشکردن و وه‌اڵمدانه‌وه‌ى ک��ۆى ههموو ئ �هو پرسیارانه‌یه ،له ناوهنده رۆشنبیرى و ڕاگه‌یه‌نداناکانه‌و‌ه به‌تایبه‌تى ژنان ده‌کرێت ،چونکه ئهوانه زۆرینه‌ى ژنانن گله‌یان له‌و رێکخراوانه ههیه. چه‌تر :پێتوانی‌ه ئ�هو ڕێکخراوه‌کانى ژنان زیاتر له پێناو به‌هێزکردن و ڕووسپیکردنى حزبه‌کانیاندان نه‌ک بۆمه‌سه‌له‌ى ژن؟ ـ ئێستا بارودۆخهکه ئهوهنده ئاڵۆزه ،ئه‌گه‌ر ڕێکخراوه‌کیش حزبى بێت ،ب �ه‌اڵم جورئه‌ت و ئیراده پێویسته ،به‌وشێوه‌ى که وه‌زعیه‌تى ژنان پێویستیه‌تى و کارده‌کات ده‌ستخۆشى لێ دهک��هم ،ب �ه‌اڵم له‌ناو حزبه‌کاندا ته‌وه‌جو ههیه ،به‌تایبه‌تى حزبه گ �ه‌وره‌ک��ان له‌الیه‌ن ڕۆشنبێرانى ئهو حزبانه‌و‌ه پیانوای‌ه که‌پاره‌یه‌کى زیاد‌ه سه‌رفده‌کرێت بۆ ڕێکخراوه‌کان ،هێشتا ڕێکخراوه‌کان گله‌یشیان هێناوه‌ت‌ه سه‌رخۆیان و ح��زب�هک�هی��ان ،ل�ه‌ب��رى ئ���هوه ب��ۆ په‌رپیدانى ژم��اره‌ی �هک ژن��ى نوخب‌ه له‌نێو حزبه‌کاندا خه‌رجبکرای‌ه کاریگه‌رى باشترده‌بوو ،ئهو ژنه نوخبانه‌ش که دهکهوتنه ناو ناوهنده بااڵکانى ئه‌حزاب‌ه سیاسیه‌کان کاریگه‌ریان زیاترده‌بوو له‌به‌رژه‌وه‌ندى ژناندا ،ئه‌گه‌رچى ئهمه ئه‌گه‌رى ههیه ناتوانین بڵێن یه‌قینه ،راسته پێشنیارى ژماره‌یه‌ک له ڕۆشنبیر و ڕاگه‌یاندکارانه، ب��ه‌اڵم ه �هم��وان کۆکین ل�هس�ه‌ر ئ���هوهى ئهو ڕه‌خنانه‌ى روب �ه‌ڕووى ڕێکخراوه‌کان ده‌بێته‌وه ڕه‌خنه‌ى جدین و پێویسته ڕێکخراو شێوازى کاروچاالکى خۆى له‌سه‌ردروست بکاتهوه، ئه‌گه‌ر ن��ا ،ئ �ه‌وا گ�ه‌ر بزانن خیانه‌تیان له جه‌ماوه‌رى ژنانکردو‌ه باشتروای‌ه ده‌رگاکانیان دابخه‌ن. چه‌تر :زۆر ده‌وت��رێ��ت ڕێکخراوه‌کانى ژنان ڕووکه‌شان‌ه بۆ مه‌سه‌له‌کان ده‌چ��ن له برى ئ �هوهى زهنه‌تى پ��ی��اوس��االرى ڕه‌ت بکه‌نه‌وه، هۆکارى ئهمه بۆچى ده‌گه‌ڕێته‌وه؟
ـ به‌شێک ل�ه ڕێ��ک��خ��راوه‌ک��ان کاریگه‌رى ن �ه‌رێ��ن��ی��ان ه���ه‌ب���وه ب���ۆ ژن�����ان ،کۆمه‌ڵێک ڕێگه‌چار‌ه ههیه ده‌توانین بیگرینه‌به‌ر بۆ ئهوهى ئه‌م وه‌زعیه‌ته ،ئه‌م ره‌خنان‌ه که‌پێشتر ئاماژه‌م پێدا ده‌شێت له‌زهنى خۆیاندابن ،رێکخراوه‌کان پێویستیان ب�هوه ههیه که‌که‌سى ئه‌کتیڤ و چ��االک بگرن‌ه خ��ۆی��ان ،که‌سانێک که باگراوندێکى خۆڕۆشنبیرکردنیان هه‌بێت، که باوه‌ڕو متمانه‌یان بهوه هه‌بێت ،که ده‌یڵێن نه‌ک له ناو ڕێکخراو باس له‌وه‌بکه‌ن ده‌بێت داکۆکى له‌ژن بکرێت ،به‌اڵم کاتێک خۆى بوه‌خه‌سو غه‌در له‌بوکه‌که‌ى بکات ،ئه‌زیه‌تى ژن����ان ب����دات و ببێته س���ه‌رچ���اوه‌ی���هک بۆ توندوتیژى ،هه‌روه‌ها مه‌سه‌له‌ى به‌ئاکادیمى ک��ردن��ى هه‌ندێک ل�ه پرسه‌کانى ژن��ان له‌م ن��اوه‌ن��دان�ه‌دا مه‌سه‌له‌ى ک��ۆک��ردن�هوهى یاخود توێژینه‌و‌ه له بابه‌تى خۆسوتاندن ،خۆکوشتن ئ �هم توێژینه‌وان‌ه دهک��رێ��ت ببنه ئیشکردنى حکومه‌ت و ڕێکخراو کۆمه‌ڵێک ده‌زگایتر که له ئێستادا که‌من یاخود نین ،ئه‌مانه هه‌مووى هۆکارن بۆ ئ�هوهى ڕێکخراوه‌کان یاخود وه‌زعیه‌تى ژنان به‌ره‌و ئاقارێکى باشتردا بڕوات. چه‌تر :ڕاگه‌یاندنه‌کانى ژنان کاریگه‌ریان له‌چ ئاستێکدایه له کاتێکدا ئه‌م رێژ‌ه زۆره‌ى توندوتیژیه‌ى ههیه؟ ـ ڕاگه‌یاندنه‌کانیش وه‌ک ڕێکخراوه‌کان به‌ده‌رنین له‌و ڕه‌خنانه‌ى که‌لێیان ده‌گیرێت، من وه‌ک سه‌رنوسه‌رى ڕۆژنامه‌یه‌کى ژنان زۆر ئهو ڕه‌خنانه‌م به‌هه‌ند وه‌رگرتو‌ه ته‌نانه‌ت وتوێژم له‌گه‌ڵ ئهو که‌سانه‌کردو‌ه که ڕه‌خنه له ڕۆژنامه‌ک‌ه ده‌گرن ،هه‌روه‌ها هه‌وڵمداو‌ه له ێگه‌ى ئهو که‌سانه‌ى پرۆفیشناڵن له‌بابه‌تى ته‌رحى کۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ئهوهى ئێمه ده‌یکه‌ین، ب��ۆئ �هوهى ل �ه رۆژن��ام �هک �هم �هوه کاریگه‌رى ئیجابى هه‌بى و نه‌رێنى نه‌بێت بۆ خۆکوشتن و وێنه‌ى ترسناک و قێزه‌ونى تیا نه‌بێت ،هه‌روه‌ها ئ�هوهى که زۆر به‌الى منه‌و‌ه مهبهسته ئهو په‌یامه‌ى ئه‌مانه‌وێت بگات به ژنان به‌و شێوه راستوودروست‌ه بگات که سودمه‌ند بێت نه‌ک ته‌نها ته‌رحى بابه‌ت بکه‌ین و لێ گه‌ڕێن، پێویسته ئهو ڕاگه‌یاندنانه‌ى تایبه‌تن به‌ژنان یه‌ک له بنه‌ما سه‌ره‌کیه‌کانى سه‌رکه‌وتنیان به‌ره‌وپێشبردنى ئه‌م قۆناغه‌ی‌ه و زیاترو زیاتر وت��ووێ��ژک��ردن ب �ه خ���ودى ژن���ان بێت لهسهر
nهانا شوانی سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی رێوان خواستویست و داواکاریه‌کانیان کارکربکرێت. چه‌تر :جه‌سته‌ى ژن له‌نێو گۆڤارو ڕۆژنامه و ته‌له‌فزیۆنه‌کان ڕیکالمى پێده‌کرێت ،ژن وه‌ک کااڵ ده‌خرێت‌ه ڕوو ههموو الیه‌کیش لێى بێده‌نگ‌ه بۆ؟ ـ جه‌سته‌ى ژن ههمیشه زۆرینه‌ى حزبه‌کان به ئیسالمى و عیلمانیه‌و‌ه وه‌ک فۆرمێک بۆ ته‌عبیرکردن له خواست و داواکاره‌کانى خۆیان به‌کارى دێنن ،نه‌ک ته‌عبیر له خودى ئهو ژنه بکه‌ن ،هه‌ڵبه‌ت ئهو ژنانه‌ى ده‌چنه ڕی��زى ئ �هو حزبانه‌و‌ه چ وه‌ک عیلمانى چ وه‌ک ئیسالمى دوباره دهبنهوه خزمه‌تکارێکى ن��اڕاس��ت �ه‌وخ��ۆى ئ �هو ح��زب �هو ته‌وجوهاتێکى سیاسى که ئهمه هه‌رگیز له به‌رژه‌وه‌ندى ژنان نیه ئهوهى له به‌رژه‌وه‌ندى ژنانه ئیراده‌ى ئازادى ژنان خۆیان‌ه بۆ به‌ره‌وپێشچوون. چه‌تر :ژنکوژێک به بڕیارێک ئازادکراو، زۆرینه‌ى رێکخراوه‌کان هاتنه قسه له‌سه‌رى، به‌اڵم هیچیان بۆ نه‌کرا بۆ له‌و مه‌سه‌النه‌دا
پشت له ژنان ده‌کرێت؟ ـ ئ���هوهى دواى لێودرنه‌ک‌ه پیشبینی ک��را، زۆر به‌ئاسانى هاته‌دى پێشبنى ئه‌وه‌کرا که ب��ک��وژى ژن���ان زی��ادب��ب��ێ��ت ،چونکه بکوژ ئ��ازاد ده‌کرێت ،بکوژان ده‌زان��ن سوڵحیان بۆ ده‌کرێت و ماوه‌یه‌کى که‌م له زیندا به‌سه‌ر دهب �هن ،ئ�هو م��اوه‌ی�ه‌ش که‌له‌وى ئاماده‌باشی کردنه بۆ به‌ربونیان ،بۆیه کێشه نیه ئه‌گه‌ر ب��ک��وژێ��ت ،ه�ه‌رل�ه هاوپیشه‌که‌ى خ��ۆت که ه��اوڕه‌گ�ه‌زى خۆت‌ه یه‌کێک لهوانه بێگه‌رد ئهوه چه‌ند ساڵ به‌سه‌ر کوشتننیدا تێپه‌ڕیوه هێشتا هاوسه‌ره‌که‌ى ده‌ستگیرنه‌کراوه ،ئهوه له‌کاتێکدای‌ه ک �ه ش��وێ��ن�هک�هى ده‌زان��رێ��ت، ده‌زانرێت به‌چ شێوه‌یه‌ک و به‌چ ناحه‌قیه‌ک بێگه‌رد ک���وژرا ،ب �ه‌اڵم ن �هک ه �ه‌ر بێگه‌رد ده‌یانى وه‌ک بێگه‌ر ههیه که‌هه‌روا خوێنیان ب�ه‌ه�ه‌ده‌رچ��ووه و له‌ئه‌نجامى سوڵحێکدا یان له‌ئه‌نجامى داڵده‌دانى حزبێکا بکوژه‌کان به ئازادى و سه‌ربه‌خۆیى ده‌گه‌ڕێن.
یاساى توندوتیژى خێزانى له‌نێوان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى خێزان و پاراستنیدا
مه‌الکان ده‌ڵێن ئهو یاسایه خێزان هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه، رێکخراوه‌کانیش به یاسایه‌کى گرنگ بۆ کۆمه‌ڵگه ناوى ده‌به‌ن ئاماده‌کار کاروان ئیبراهیم
ئه‌گه‌رچى یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتیژى خێزانى له ماوه‌ى رابردوودا هه‌رایه‌کى زۆرى نایه‌وه و مامۆستایانى ئایینى والێکیان دایه‌وه ،که ئهو یاسایه ده‌بێته هۆى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى خێزان، به‌اڵم چاودێران و یاساناسان ده‌ڵێن ئهو یاسایه نابێته هۆى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ،به‌ڵکو پارێزگارى له خێزان ده‌کات.
رۆژى ( )2011/12/7ب �ه‌ڕێ��وهب �ه‌رای �هت��ى ب �ه‌دواداچ��وون��ى توندوتیژى دژ ب ه ژن��ان ل ه پارێزگاى سلێمانى له هۆڵى ئوتێل (مه‌م و زین) گفتوگۆیه‌کى کراوه‌ى بۆ مامۆستایانى ئایینى و رێکخراوه‌کانى ژنان و ئه‌فسه‌رانى بنکه‌کانى پۆلیس رێکخست لهسهر یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتیژى خێزانى. ل ه س �ه‌ره‌ت��ادا م��وق�ه‌ده‌م س�ه‌رک�هوت عومه‌ر، به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى به‌دواداچوونى توندوتیژى دژ ب� ه ئ��اف��ره‌ت��ان ل�ه پارێزگاى سلێمانى ،قسه‌یکرد و وت��ى :ئامانجمان ل ه رێکخستنى ئ�هم گفتوگۆ ک��راوه‌ی�ه ئه‌وه‌ی ه ک ه چۆن خه‌ڵک له‌م یاسای ه تێبگه‌یه‌نین و خه‌ڵکى لهسهر هۆشیار بکه‌ینه‌وه ،چونک ه راستینه‌ى کۆمه‌ڵگه‌ى کوردى پێویستى ب ه ده‌رچواندنى یاسایه‌کى له‌م جۆره ههیه. دواتر پشده‌ر ره‌شید ،شاره‌زا له بوارى یاسایدا باسى ل�ه‌وه‌ک��رد :یاساى توندوتیژى خێزانى پێویستى به رێنمایى و شێواز و میکانیزمى جێبه‌جێکردنه ،هه‌روه‌ها مامۆستایانى ئایینى وایان لێکدایه‌وه که ئه‌م یاسایه ده‌بێته هۆى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى خێزان ،به‌اڵم له راستیدا به‌و
nگفتوگۆیه‌کى مامۆستایانى ئایینى و رێکخراوه‌کانى ژنان و ئه‌فسه‌رانى پۆلیس لهسهر یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتیژى خێزانى
شێوهیه نییه. ی���اس���اى ژم�����اره ()8ى س��اڵ��ى ()2011 ى ب �ه‌رن��گ��ارب��وون �هوهى ت��ون��دوت��ی��ژى خێزانى ل�ه هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان ل�ه م���ادده‌ى دووه‌م بڕگه‌ى یه‌که‌مدا ده‌ڵێت :قه‌ده‌غه ده‌کرێت لهسهر هه‌رکه‌سێک که وابه‌سته‌ى په‌یوه‌ندى خێزانى بێت ،توندوتیژى خێزانى ئه‌نجام بدات، له‌وانه‌ش توندوتیژى جه‌سته‌یى و سێکسى و ده‌روون�����ى ل �ه چ��وارچ��ێ��وه‌ى خ��ێ��زان ،ئ�هم کردارانه‌ش وه‌ک نمونه‌ى توندوتیژى خێزانى داده‌ن��رێ��ن (زۆرل��ێ��ک��ردن ل�ه هاوسه‌رگیرى، هاوسه‌رگیرى ژن به‌ژن و به‌شودانى بچوک، ب�ه‌ش��ودان له‌برى خوێن ،ته‌اڵقدانى ب �ه‌زۆر، بڕینى په‌یوه‌ندى خزمایه‌تى ،زۆرلێکردنى م��ێ��رد ل �ه ژن �هک �هى ل �هس �ه‌ر ل�ه‌ش��ف��رۆش��ى و داوێ��ن پیسى کردنه پیشه ،خه‌ته‌نه‌کردنى مێینه ،ناچارکردنى تاکه‌کانى خێزان لهسهر وازهێنان له فه‌رمانبه‌رێتى یان کار به بێ ره‌زام��هن��دى خ��ۆی��ان ،ن��اچ��ارک��ردن��ى منداڵ لهسهر کارکردن و ده‌رۆزه‌ک��ردن و وازهێنان ل �ه خ��وێ��ن��دن ،خ��ۆک��وش��ت��ن ب �ه ک��اری��گ�ه‌رى توندوتیژى خێزانى ،له‌باربردن به کاریگه‌رى
توندوتیژى خێزانى ،لێدانى تاکه‌کانى خێزان و مندااڵن به هه‌ر بیاونوویه‌ک ،ریسواکردن و جنێودان و جنێودان به که‌سوکار و به‌که‌م ته‌ماشاکردنیان و ئ���ازاردان و پیاده‌کردنى گوشارى ده‌روون��ى له‌سه‌رى و پێشێلکردنى م��اف��هک��ان��ى و ب������ه‌زۆر س �ه‌رج��ێ��ی��ک��ردن��ى هاوسه‌رێتى). ه���ه‌روه‌ه���ا ل �ه ب��ڕگ �هى ی �هک �هم��ى م���ادده‌ى سێیه‌مدا هاتووه «دادگایه‌کى تایبه‌تمه‌ند به کێشه‌کانى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتیژى خێزانى پێکده‌هێنرێت .دووه‌م :لهسهر وه‌زاره‌تى ک��ارو ک��اروب��ارى کۆمه‌اڵیه‌تییه له هه‌رێم بنکه‌ى داڵ��ده‌دان بۆ قوربانیانى توندوتیژى خ��ێ��زان داب��ی��ن��ب��ک��ات .س��ێ��ی�هم :کێشه‌کانى توندوتیژى خێزانى خزمه‌تگوزارییه‌کانى تۆڕى پاراستنى کۆمه‌اڵیه‌تى ده‌یانگرێته‌وه». بۆ ئه‌نجامدانى هه‌ر یه‌ک له‌و توندوتیژیانه‌ش س��زا دان���راوه ،بۆ نمونه :له م��اده‌ى شه‌شه‌م له بڕگه‌ى یه‌که‌مدا ده‌ڵێت «س��زا ده‌درێ��ت به ب��ژاردن که‌متر نه‌بێت له یه‌ک ملیۆن دینار ،زیاتریش نه‌بێت له پێنج ملیۆن دینار هه‌ر که‌سێک هانى ئه‌نجامدانى ک��رده‌وه‌ى
خه‌ته‌نه‌ى مێینه بدات». فه‌الح مورادخان ،له رێکخراوى وادى ئه‌ڵمانى له گفتوگۆى کراوه‌که‌دا قسه‌یکرد و وتى: له ماوه‌ى ( )20ساڵى رابردوودا له‌م ههرێمه له بوارى مافى مرۆڤدا پێشێلکارى به‌رده‌وام ه �ه‌ب��ووه ،ت�هن��ان�هت زۆرک���ات ره‌وش���ى ژن��ان گه‌یشتوه‌ته ئاستێک پێویست به راگه‌یاندنى بارى نا ئاسایى ههبووه ،ئه‌گه‌ر حکومه‌تى ه�ه‌رێ��م بتوانێ ی��اس��اى ب�ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون�هوهى توندوتیژى خێزانى جێبه‌جێ بکات ،ئهوا زۆر پێش ده‌که‌وێت ،چونکه ئه‌م یاسایه پێویستى به دامه‌زراندنى چه‌ندین داموده‌زگا ههیه، پێویستى به شوێنى داڵده‌دانى ژنان ههیه. له‌الیه‌کى تره‌وه جوان عوسمان ،له رێکخراوى ئاسوده بۆچوونى خۆى خسته‌ڕوو ،ناوبراو وتى :ئێمه پێویستمان ب ه هۆشیارکردنه‌وه‌یه، ئه‌ویش له رێگه‌ى په‌روه‌رده‌وه ،ره‌گه‌زى نێر و مێ ئاشنا بکرێن به یاساکان ،پێویستمان به شۆڕش ههیه بۆ نه‌هێشتنى هه‌ر دیارده‌یه‌کى ناو کۆمه‌ڵگه ،چونکه توندوتیژى ده‌بێته هۆى دواکه‌تنى ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه. ل�ه گفتوگۆکه‌دا مامۆستایانى ئایینی
فۆتۆ /کاروان ئیبراهیم
له‌گه‌ڵ به‌شێکى یاساکه‌دا نه‌بوون و ده‌یانوت ده‌بێته هۆى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى خێزان ،عه‌باس خ��در ،وتاربێژ و به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى یه‌کێتى زانایانى ئایینى ئیسالمى کوردستان رایگه‌یاند :ئێمه‌ش وه‌ک زانایانى ئایینى دژى ژن به‌ژن و به‌زۆر به‌شودان و گه‌وره به بچوکین که ئه‌مه‌ش له یاساکه‌دا هاتووه، به‌اڵم ئێستا رێکخراوه‌کانى ژنان هه‌وڵ ده‌ده‌ن ژن��س��االرى بێننه ئ���اراوه ،ئ�هم�ه‌ش کێشه‌ى ج��ی��اب��وون�هوه و کێشه‌ى م��ن��داڵ و چه‌ندان کێشه‌ى ترى لێده‌که‌وێته‌وه ،هه‌ندێک خاڵ له یاساکه‌دا ههیه خێزان هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه، وه‌ک لێدانى منداڵ. ه �ه‌ر ل�ه گفتوگۆکه‌دا ف���ه‌الح م��ورادخ��ان وتیشى« :ئهوهى که باس ده‌کرێت له دواى ()1991هوه له هه‌رێمى کوردستان نزیکه‌ى ( )10هه‌زار ژن ک��وژراون ،ده‌یان هه‌زاریش توندوتیژیان به‌رامبه‌ر کراوه ،ئێمه راپرسیمان ک����ردووه ل �هن��او ( )32خوێندنگه رێ���ژه‌ى خه‌ته‌نه‌کردن ( )%98بووه ،ئه‌م یاسایه زۆر باشه بۆ کۆمه‌ڵگه ،ده‌بێت خه‌ته‌نه‌ى مێینه‌ش به فه‌توا قه‌ده‌غه بکرێت».
«ئه‌ڤرو ده‌ستهه‌التێ چ ئیستراتیجیه‌تا روون به‌رامبه‌ر گه‌نجى نینه» ئاماده‌کار
پرژان دهۆکى ئه‌ڤ بوویه‌رێن ل ڤێ داویێ هاتین پێش ل هه‌رێما کوردستانێ ،مه بفه‌ر دیت هنه‌کێ ل سه‌ر ره‌وشا گه‌نجێ کورد براوه‌ستین و چه‌ند بۆچونێن جیاواز ل سه‌ر گه‌نجێ جڤاکا کورد وه‌ربگرین.
کاروان ئه‌کره‌م ،گه‌نجه‌ک دهۆکێ ی ه لهسهر ره‌وشا گه‌نجان وه‌ها گۆت :بدیتنا م��ن پارتێن دهس��ت��ه �ه‌الت��دار ه �ه‌روه‌س��ان پارتێن دن ژى گه‌نجى بکاردئینت ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه یێن تایبه‌ت ،ئه‌ڤ یه‌که ژى دزڤره ژبۆ گه‌له‌ک ئه‌گه‌ران کو گه‌نج خوه راده‌س��ت بکه‌ت ،یه‌ک ژوان ئه‌گه‌ران نه‌بوونا ره‌وشه‌نبیریه‌کا ب�ه‌رف��ره‌ه کو بزانیت ئ �ه‌رک و مافێن وى چنه ،ئانکو گه‌نجێ کورد پرانیا وان نها چ ئارمانجێن ده‌ست نیشانکرى نینن ،هه‌روه‌سان گه‌له‌ک ژ گه‌نجێ مه تا رۆژا ئیرۆ یێ بێ کاره پرانیا جاران نه‌جاردبه گه‌له‌ک کاران بکه ژ پێخه‌مه‌ت برێڤه‌برنا ژیانا خوه. ک��اروان ،گ��ۆت :هه‌روه‌سا گه‌له‌ک ژ گه‌نجێن نهۆ دجڤاکا کوردى دا خوه‌دى باوه‌رنامه‌نه و نه هاتینه دام �ه‌زران��دن له‌وران پارتێن سیاسى ژى دزانن چاوان یاریێ ب ڤان گه‌نجان بکه‌ن .ل�ه‌وران ئه‌ز دبێژم ئه‌ڤه ههموو دبنه ئه‌گه‌ر کۆ گه‌نجێ مه خوه الواز ببینت و پارتێن سیاسى بکارن کارتێکرنێ ل وى بکه‌ن و ژبۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه بکاربینن. ئ��ی��ح��س��ان ق����ادر دوس���ک���ى ،ک��ادرێ��ن یه‌کگرتووا ئیسالما کوردستانێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان وه‌ها دپه‌یڤه :گومان ت��ی��دا نینه گ�هن��ج هێزه‌کا ڤه‌شارتیه، که‌نگى بکارئینانا ڤێ هێزێ لدویف ئه‌رێنى ونه‌رێنى بکارهات دێ ،ئه‌نجام لدویف وێ ج��ورى بیت ،رام��ان ژێ که‌نگى خراب بکارئینا دێ کاره‌سات بیت و که‌نگى بو باشیێ بکارئینا دێ سیمایێ پێشکه‌فتنێ ل��دور خو په‌یداکه‌ت. ئه‌حمد یاسین ب �هن��دى ،رۆژن��ام �ه‌ڤ��ان
ب��ڤ��ى ئ���اوای���ى ب �ه‌رس��ڤ��ێ دده :پشتى س �هره��ل��دان��ا()1991و ئ �هو ره‌ڤشتێ ژن��ۆ راب��ووى ئانکو ئ�هو مرۆڤێ شنى پ��هی��داب��ووى ،ل س���ه‌ر ئ��ام��ارا هه‌رێما کوردستانێ ،مرۆڤه‌که ئیرۆ گه‌هشتیه ق��ون��اغ��ا گ�هن��ج��ات��ی��ێ ئ����ه‌وى م��رۆڤ��ى ده‌رده‌س����ه‌رى و نه‌خوه‌شى ن�ه دیتى نه ئه‌ڤێن ک��ۆ ب س �ه‌رێ ملله‌تێ ک��ورد هاتین ،ژبه‌ر هندێ ژى ب دیتنا من نابیت گه‌نج ببیته ئامیره بو بکارئینانا ت��ۆن��دو تیژیێ ژالی���ێ ه��ه‌ر هێزه‌کێ ڤه ئه‌ڤجا چ ژ الیێ ده‌ستهه‌التێ ڤه بیت یان ژ الیێ پارته‌کا سیاسى ڤه بیت .مه‌به‌ست پێ ئ�هوه ئهو گه‌نجێ پشتى سه‌رهلدانێ خوه ئاڤاکریه ژ الیێ ه��زرى و ره‌وشه‌نبیرى ،ئانکو خ��وه‌دان هزر و ئایدولوژیه‌کا جودایه ،ده‌ما کو دهێته بکارئینان وه‌کو کوێله به‌رامبه‌ر هنده‌ک پاره‌یى یان هنده‌ک تشتێ دیتر بمن وه‌ره گه‌نجێ مه ئهو ره‌وشه‌نبیریه ی��ان ئ �هو ه��زر ههیه ک��و خ��وه ن�ه ده‌ت ده‌ستێ پارته‌کێ یان هێزه‌کا سیاسى و ببیته ئ�ه‌گ�ه‌رێ تێکدانا ب��اردوخ��ى، چونکه هه‌ر تاکه‌که‌سه‌ک دناڤ ڤى باردوخى دا دێ زی��ان ڤێ که‌ڤیت و، زه‌ره‌رم�هن��دێ سه‌ره‌کى ئهو و چڤاکێ وى ب گشتى یه ،هه‌روه‌سا دبێژم ئیرۆ مه هنده‌ک گه‌نج هه‌نه مه ئومێد پێ ههیه کو دێ کارن وه‌التى برێڤه ببن و وه‌التى ئاڤا بکه‌ن. شه‌وکه‌ت سندى ،مامۆستا هاریکارێ راگ��رێ ڤه‌کولیتا خواندنێن زانستێن مرۆڤایه‌تى ل زانکۆیا زاخۆ وه‌ها په‌یڤى: ئه‌م دک��ارن ببێژن ئه‌وێ ئه‌ینیا کو ل باژێرێ زاخۆ توندوتیژى روویداى ،ناڤ بکن ب ئه‌ینیا ره‌ش یان ئه‌ینیا خه‌مان ی��ان ئه‌ینیا ب��ری��ن��دارک��رن��ێ ،ه �ه‌روه‌س��ا دک���ارن ژ دوو ئالیان ڤ�ه روونکرنێ بده‌ن ،ژ ئالیێ ئێکێ ڤه دوزا کوردى دوزه‌ک نه‌ته‌وه‌یى یه و دوزا رزگارکرنا وه‌الته‌کی یه ،که‌سایه‌تیا کوردى یه، لڤێ ده‌رێ پشتى کو پارچه‌یه‌ک ژ کوردستانێ رزگاربووى و کورد بخوه ده‌ستهه‌الێ لێ دکن ،به‌لێ ئه‌م دکارن پرسیاره‌کێ بکن ئه‌رێ حکوومه‌ت و په‌رله‌مانێ کوردستانێ ک��ارى دوزا ک��وردى یا نه‌ته‌وه‌یى یا کو ب چه‌نده
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
کارا
9
گه‌نج و ملمالنێى سیاسى uسازان تۆفیق u
« nهه‌ر الیه‌نه‌کێ گه‌نجان پالبده ژ بۆ خراپکاریان ئه‌ڤ ه دێ بته کاره‌سات ،چونک ه گه‌نج سه‌روه‌ت و سامانێ ملله‌تانه»
ه��ان س���االن خ��وی��ن ب��ۆ هاتیه رێ��ت��ن و خه‌لکێ زیندان پێڤه دیتیه ئایا ئه‌ڤا سه‌رکرده‌یان کارى ڤێ نامێ بپارێزن و ئ�ه‌وان هزر و بیرۆ باوه‌رێن پاک کو ک��وردا ش��ۆره‌ش بوکرین و ،خزمه‌ت و خه‌بات بۆ کرین ئایا مه شیا وێ نامێ بپارێزین و بده‌ینه ده‌ستێن ڤان گه‌نجێن تازه ژ دایکبووینه و تازه په‌یدابوینه؟ هه‌ردیسان ئیحسان ق��ادر ،دب��ێ��ژه :لێ جهێ داخێ یه ئه‌ڤرو ده‌ستهه‌التێ چ ئیستراتیجیه‌تا روون به‌رامبه‌ر گه‌نجى نینه بو پێشڤه‌برنا وى ،جوداهى بکار ئینانا گه‌نجى بو مه‌ره‌مێن حزبیێن ب��ه‌رت��هن��گ و ب���ۆ ب گ �هف��ک��رن��ێ ل به‌رامبه‌ر الیه‌نکێ جودا ژ هزرا وى.. بوچى بکارئینانا وى؟ جونکه گه‌نج یێ خوین گه‌رمه ب کوره‌یى دچیت و (عاتیفه) کارتێکرنه‌کا ئێکسه‌ر ل��ێ دک���هت ،دبیته (ئ �ه‌دات �هک) بو بکارئینانا وى بو به‌رژه‌وه‌ندیێت هنه‌ک
که‌سێن مه‌زن و حزبێن ده‌ستهه‌الت ،یان دا شه‌رێ خو پێبکه‌ت ،یان دا عه‌یبێت خ��و پ��ێ ب نخێڤیت و ،بکارئینانا گه‌نجى ب��و ڤ��ان م �ه‌ره‌م��ا وه‌ک بومه دی��ار ب��وى د رویدانێن زاخ��و ودهوکێ دا په‌سه‌ندا ئیفالسێ ونه‌کرنا خزمه‌تا ده‌ستهه‌التێ یه ژ الیه‌کى و دا عه‌یبێن خو ب ڤه‌شێریت و هاوالتى بێ رویدانا ڤه مژویل بیت و رازى بیت شینا داخازا مافێ خو بکه‌ت حه‌جى مغسۆ ،ڤه‌کوله‌رێ چڤاکى ب ڤى ئاوایى شرۆڤه‌کرنه‌ک بۆ بابه‌تێ م���ه‌دا :ب دیتنا م��ن ه �ه‌ر الیه‌نه‌کێ گه‌نجان پالبده ژبۆ خراپکاریان ئه‌ڤه دێ بت کاره‌سات ،چونکه گه‌نج سه‌روه‌ت و سامانێ ملله‌تانه ،پێدڤى یه ئه‌م باشترین ده‌رڤه‌ت ژبۆ گه‌نجێ خوه ده‌ستبه‌ربکه‌ن ژبۆ کارێن باش و پێشکه‌ڤتنێ نه‌ک ده‌رفه‌تێ بره‌خسینن ژبۆ کارێن خراپ و نه مرۆڤایه‌تى ،هه‌ر پارته‌کا هه‌ولبده‌ت
گ �هن��ج��ان پ��ال��ب��ده‌ت ژب���ۆ ک���ارێ���ن نه مرۆڤایه‌تى ئهو پارت خه‌له‌ت د پرنسیپ و یاسایێن پارتایه‌تیێ و چڤاکێ سفیل دگه‌هت ،هه‌روه‌سا گه‌نجێ مه یێ نها پێدڤى ب ره‌وشه‌نبیریێ ه�هی�ه داک��ۆ ب��زان��ی��ت دێ چ���اوان که‌سایه‌تیا خوه ئاڤاکت ،و ل سه‌ر رێکه‌کا ئاشتى و دوور ژ تۆندوتیژیێ ژیانا خوه بۆرینت ،ب دیتنا من دڤێت پارتێن مه به‌ره‌ڤ وه‌ک هه‌ڤیێ و دادپ �ه‌روه‌ری��ا چڤاکى بچن، چونکه ئ�هم وه‌ک ئێزدى و مه‌سیحى ژ که‌وکه‌به‌کێ دیتر نه‌هاتینه ،له‌وران دڤێت رێز ل هه‌ر که‌سه‌کێ و الیه‌نه‌کێ بهێته‌گرتن ،هه‌روه‌سا خویابوو کو ئهو که‌سێن ئه‌ڤ جوره توندوتیژیه ل ده‌ڤه‌را زاخۆ و ده‌ورووب�ه‌ران په‌یداکرین که‌سێن ئانارشیزمى و که‌سێن خراپکاربوون، هه‌روه‌سا روویێ کوردان دراگه‌هاندنێن جیهانى دا هنه‌کێ هاته شێالندن و کرێت بوو.
له‌دوای دامه‌زراندن گه‌نجان بیروڕاکانیان ده‌گۆڕێت
گه‌نجێک :بیروڕا و ره‌خنه‌ى گه‌نجان پێش دامه‌زراندن هۆکاری مادیی و نه‌بونى کاره ئاماده‌کار دیمه‌ن و الوێن به‌شێک له‌گه‌نجان له‌پێش دامه‌زراندنیان له ده‌زگا حکومى و ئه‌هلییه‌کان رهخنه له ده‌سه‌اڵت ده‌گرن ،به‌اڵم که داده‌مه‌زرێن ئهو ه ئهو ره‌خنانه‌ى پێشتریان نامێنێت، هه‌ندێک له‌گه‌نجان هۆکاره‌که‌ى ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ الیه‌نى ماددى و ئه‌ندامێکى رێکخراوێکى گه‌نجانیش پێیوایه ئهو گه‌نجه‌ى که‌چووه ئهو سیستمه‌ی ده‌سه‌اڵته‌وه که بۆی دیاریکراوه ئهو گه‌نجه ئه‌وه‌ی هه‌یه‌تی له‌ناخیدا
ب����اوه‌ڕ ع���وم���ه‌ر ،ت����هم����هن( )25س��اڵ خوێندکاری زان��ک��ۆ ،ئ��ام��اژه بۆ ئهوه ده‌کات که هۆکاری ده‌ربڕینی بیروڕاو ره‌خنه‌کانی گه‌نجان پێش دامه‌زراندن، ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ب��ۆه��ۆک��اری م����اددی و پێشدا جه‌ختده‌کاته‌وه :گه‌نجان ل �ه ب�ه‌ه��ۆى نه‌بونی ک��ار ره‌خ��ن�ه دهک���رن و بیرو راکانیان ده‌رده‌ب����ڕن ،چونکه له‌و کاته‌دا خۆی دانه‌مه‌زراوه‌و په‌یوست نیه ب ه هیج داموده‌زگایه‌ک یان مووچه‌ی نیه ئه‌مه‌ش ده‌بێته ه��ۆی ئ��ه‌وه‌ی که رهخنه بگرێت .ب���اوه‌ڕ ،ئ�ه‌وه‌ش��ى خسته روو :کاتێک گه‌نجه که دام�هزرا ئهو بیرو رای��هی نامێنێت ،چونکه ده‌بێته مووچه خۆر ،الی ئێمه‌ش هه‌رکه‌سه‌و ب��ۆ ب��هرژهوهن��دی خ��ۆی ه��هوڵ دهدات، کاتێک خۆی کاری ده‌ست ده‌که‌وێت ئاگای له‌وانی دوای خۆی نابێت. گۆران مسته‌فا ،کارمه‌ند ،پێیوایه ه �هم��وو گ�هن��ج��ێ��ک م��اف��ی خۆیه‌تی بیروڕای خۆی ده‌رببڕێت له‌هه‌رکات و
گه‌نجان
nحکومه‌ت ده‌یه‌وێت به‌دامه‌زراندن گه‌نجان بێده‌نگ بکات بارودۆخێکدا بێت ،له‌مه‌دهد‌وێت :من هه‌وڵیدا له‌دوای تهواو کردنی خوێندن له که کارمه‌ندم له فه‌رمانگه کاره‌با وه‌ک شوێنێک دابمه‌زرێت ،به‌اڵم دانه‌مه‌زرام، گه‌نجێک ده‌توانم ئه‌گه‌ر بیروڕای خۆمم رێزان وتیشی :زۆر گه‌نجی تر هه‌بوون هه‌بێت لهسهر هه‌ر شتێک ده‌ریببڕم و که هه‌مان کێشه‌ی منیان هه‌بوو ،به‌اڵم پێشم وا نیه کار بکاته سه‌ر کاره‌که‌م .هه‌ندێک ل�ه‌وان�ه که دوات��ر دام���ه‌زران گۆران ،ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌ش کرد راسته وه‌کو جاران بیروڕاو ره‌خنه‌کانیان نه‌ما، ئه‌گه‌ر له دائیره‌ی حکومی دابمه‌زریێت چونکه بوونه خاوه‌نی مووچه‌ی خۆیان، نابێت بیرو راکه‌ت له سنوور ده‌ربچێت .به‌ڕای من نه‌مانی ره‌خنه‌و بیرو راکانیان پێشیوایه که زیاتر ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئهو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ هۆکاری ماددی. دام �ه‌زراوه‌ی �هی ک��اری تێدا ده‌که‌یت و ناوبراو ،درێژى پێداو ئه‌وشى خسته روو: گه‌نجان فه‌راغێکی زۆریان ههیه ،له‌و که‌سه‌که‌ش خۆی. رێزان ره‌حیم ،ده‌رچ��ووی ئاماده‌یی ک��ات�ه‌دا ه �هوڵ دهدات بێته موچه‌خۆر بازرگانی ،ئه‌م گه‌نجه ئهوه ده‌گێڕێته‌و ل���ه‌ده‌زگ���ای���هک داب���م���ه‌زرێ���ت ،ت��ا ل �هو که وه‌ک ده‌رچوی ئاماده‌یی بازرگانی بارگرانیه‌ی ک �هم بکاتهوه که‌ده‌گات
ب����ۆدام����رک����ان����دن����ه‌وه‌ی چ����االک����ی و ناڕه‌زاییه‌کانی گه‌نجان له‌کۆمه‌ڵگادا، یه‌کێکه له‌وهۆکارانه‌ی وزه‌ی شۆڕش ک �ه ل �ه‌گ �هن��ج��ان��داه �هی �ه الوازده‌ک������ات، ب��ۆن��م��ون �ه ل �هک��وردس��ت��ان دام���ه‌زران���دن وه‌ک پێداویستی سه‌ره‌کی گه‌نجانی لێهاتووه ،سیروان ،پێشیوایه که ئه‌مڕۆ رێژه‌ی زۆری گه‌نجان بێکارن و ئاستی زان��س��ت��ی��ان الوازه ،ئ�ه‌گ�ه‌رس�هی��رێ��ک��ی ئه‌وسیستمه‌ی حکومه‌تی هه‌رێم بکه‌ین ئ���ه‌وه‌ن���هک���اری ب��ۆگ �هن��ج ن �هک��ردووه‌ک �ه دابمه‌زرێن دواترده‌بینین گه‌نج رووبه‌ڕوی بێ هیوای ده‌بێته‌وه له‌م واڵته ،وتیشی: ب��ه‌داخ��ه‌وه‌دام��ه‌زران��دن ب���ووه ب�ه هیوای گه‌نجان ،دهس���ه‌اڵت بۆ ئامانجه‌کانی خۆی به‌کاری ده‌هێنێت ،ئه‌مه‌شتێکی راس��ت نیه ،چونکه پێویسته کارێکی واب��ک��رێ��ت ئ �ه‌گ �ه‌رگ �هن��ج داش��ن �هم �هزرا ه��ی��وای �هک��ی ت���ری ه �ه‌ب��ێ��ت ،دهب��ی��ن��ی��ن گه‌نج له‌ناو کۆمه‌ڵگا بووته کۆیله‌ی دهس��������ه‌اڵت ،ل���ه‌ئ���هن���ج���ام���دا خ��زم��هت به‌ده‌سه‌اڵتداره‌که ده‌کات .کاتێک پێش وێنه :ئینته‌رنێت دامه‌زراندن کۆمه‌ڵێک رهخنه و ناڕه‌زایی به‌وشوێنه بیری ده‌چێته‌وه که چه‌نده‌ها ده‌رده‌بڕێت ،به‌اڵم که‌چووه ئه‌وسیستمه‌ی گ �هن��ج��ی ت����رل����ه‌دوای ئ������ه‌وه‌وه ه �هی �هو دهس �ه‌اڵت �هوه که ب��ۆی دی��اری��ک��راوه ئهو گیرۆده‌یه ،به‌کۆمه‌ڵێک گرفته‌وه. گه‌نجه ئ �ه‌وه‌ی هه‌یه‌تی له‌ناخیدا ده‌ى ه ئاماژ به‌کر مه‌حمود ،رۆژنامه‌فرۆش نێژێت .ناوبراو ،هێماى بۆ ئه‌وه‌شده‌کات ه �� � داخ ی ب���ۆئ���هوه دهک�����ات ک �ه‌ج��ێ��گ �ه که‌ئامانجی رێ��ک��خ��راوه‌ک�هی��ان ئ�ه‌وه‌ی�ه گ�هن��ج��ان��م��ان ت�هن��ه��ا ب��ۆ مه‌به‌ستێکی گه‌نج به‌دوای ئیراده‌و ناسنامه‌ی خۆیدا دی���اری���ک���راو ه����هوڵ ده‌ده‌ن ،چونکه بگه‌ڕێت ،به‌ره‌و ئه‌وفاکتۆرانه‌بڕۆن که ئه‌رکیانه له‌خه‌می کۆمه‌ڵگه‌که‌یان بن له‌ناخیانداکپ ک��راون ،وه‌داواکاریشین و بۆبه‌ره‌وپێش چونی هه‌وڵبده‌ن. له‌سه‌رجه‌م رێکخراو و گه‌نجان نه‌که‌ونه سیروان محه‌مه‌د ،ئه‌ندامی رێکخراوی ژێرئه‌وسستمه‌داڕێژراوه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت و گ�هن��ج��ان��ی واڵت پ��ارێ��زی ب��اش��ووری خۆیان بپارێزن ،ئه‌ویش به‌خۆ وشیارکردن ک���وردس���ت���ان ،ه��ێ��م��ا ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ده‌ک���ات :له‌رووی نه‌ته‌وه‌یی و نشتمانی و کلتوری دام�ه‌زران��دن له‌ئه‌مڕۆدا له‌وهۆکارانه‌یه کوردییه‌وه ئه‌وکات ده‌توانێت خزمه‌تی که‌له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانه‌وه ده‌گیرێته‌به‌ر نه‌ته‌وه‌بکات.
ل��ه زۆرب�����هى واڵت���ان���ى ج��ی��ه��ان و ل�هو واڵت��ان�ه‌ش که تا راده‌یه‌کی زۆر پ���ێ���ش���ک���هوت���ون ،ه�هم��ی��ش� ه ێ گه‌نجان بونه‌ته قوربانى ملمالن سیاسیه‌کان و وه‌ک قه‌لغانێک بۆ شه‌ڕ دژ به‌یه‌ک به‌کارهاتوون ،جا ئهوه شه‌ڕى چه‌ک یان ئایدولۆژى بووبێت ،له هه‌رێمى کوردستانیش ئهوه به‌ڕاده‌یه‌کى زۆر زه‌ق بوته‌و‌ه و له مێژووى ملمالنێکانى نێوان ه��ێ��زه س��ی��اس��ی�هک��ان��دا ل �ه رێ��گ�هى راکێشانى ه�هس��ت و س��ۆزی��ان�هوه گه‌نجان په‌لکێش کراون بۆ ناو ئهو ئاگره‌ی هێزه سیاسیه‌کان خۆشیان ک���ردووه ،له م��اوه‌ى ئه‌مساڵیشدا چه‌ندین ج��ار ئهمه ب�ه‌دی��ک��را ل ه ()17ی ش���وب���ات و رۆژان�����ى دوای����ى گ �هن��ج ب���ووه س��وت�هم�هن��ی ئ��اگ��ره ه�هڵ��گ��ی��رس��اوه‌ک�هی نێوان ئۆپۆزسیۆن و دهس���ه‌اڵت و پاش شه‌هید و برینداربوونی چه‌ندین ک��هس ب���ه‌داخ���هوه ئ��ۆپ��وزس��ی��ۆن و دهس�ه‌اڵت��ی��ش که‌سیان خ��ۆی��ان ب ه تاوانبار نه‌زانى .له روداوه‌ک��ان��ی چ�هن��د رۆژى راب����ردووى ده‌ڤ��ه‌ری ب���ادی���ن���ان���ی���ش ک����ه ت���ێ���ک���ڕا ل� ه س���ی���ن���اری���ۆی���هک ده‌چ��������وو ب��ۆ ج��ێ��ب �ه‌ج��ێ��ک��ردن��ى پ��ی�لان��ى چ�هن��د که‌سێک ی��ان هێز و الیه‌نێکى دی��اری��ک��راو ک �ه وه‌ک هه‌میش ه له پێناوی مه‌رامه‌کانی خۆیان ج��گ��ه ل���ه دهس���ت���گ���رت���ن ب��هس��ه‌ر داهاتی ئه‌م واڵته ده‌ستیان وه‌ردایه ژی��ان��ی تایبه‌تی خه‌ڵک و زۆر بێباکانه گه‌نجانیان هاندا وه‌ک سوته‌مه‌نیه‌ک ب��ۆ خۆشکردنی ئ��اگ��ره‌ک�هی خ��ۆی��ان فڕێیان دان� ه ناو کوره‌ی خۆشکراوی شه‌ڕه‌وه، لێره‌دا دووباره رووی جوانى گه‌نج ش��ارای��هوه و ک��رای �ه مافیایه‌کى ت��وق��ی��ن�ه‌ر ک �ه ه �ه‌رک��ات بیه‌وێت ب��هس��ه‌ر م���اڵ و ح���اڵ و ژی��ان��ى خه‌ڵکیدا بدات ،له‌کاتێکدا ده‌بوو هه‌وڵبدرایه گه‌نج هێدی هێدی ببرێته ن���او ک��ای �هی س��ی��اس��ی و به‌شێوه‌یه‌کی ب�ه‌رچ��او ب�ه‌ش��داری پێبکرێت له ناوه‌نده‌کانی بڕیاردا، ئه‌مه‌ش نه‌ک ته‌نیا له‌به‌ر خودی گ��هن��ج ،ب �هڵ��ک��و ب��ۆ ن��وێ��ب��وون �هوه و ت�����ازه‌گ�����ه‌ری ل����ه س��ی��س��ت��م��ی ح��وک��م��ڕان��ی و رێ��خ��س��ت��ن �ه‌وه‌ی بنچینه‌ی حزبایه‌تی به شێوه‌یه‌کی مۆدێرن که له‌گه‌ڵ نه‌وه‌ی نوێدا بگونجێت ،چونکه ئه‌وانه‌ی ئێستا له پۆسته بااڵکاندان ته‌مه‌نێکیان ب��هس��ه‌رب��ردووه و ت��وان��ای خ��ۆی��ان ب �هک��اره��ێ��ن��اوه و ئێستا ن���ۆره‌ی گه‌نجانه ،بۆ ئه‌وه‌ی ئهو وزه‌یه‌ی هه‌یانه به‌فیڕۆ نه‌چێت و له خزمه‌تی واڵت به‌کاری بهێنن ،به‌اڵم سه‌د مه‌خابن له هه‌رێمی کوردستان ههمیشه پێچه‌وانه‌که‌ی ده‌بینین، ئ��هم��ه‌ش ب��ه زی��ان��ی کۆمه‌ڵگ ه ده‌ش��ک��ێ��ت �هوه ،ب��ۆی �ه ئ����هوهى زۆر گرنگه چیتر گه‌نجان به چه‌پڵه‌ى که‌س هه‌ڵنه‌په‌ڕن و ببنه خاوهنى ئایدۆلوژیا و که‌سایه‌تى خۆیان بنوێنن و نه‌بنه جێبه‌جێکه‌رى پالن ه شه‌ڕه‌نگێزه‌کان...
وشه‌کان زمانى کوردى خستوه‌ته مه‌ترسیه‌وه چه‌وساندۆته‌و‌ه و به‌م پیالن ه دزێو‌ه هه‌وڵیان خۆى مانه‌وه‌ى گه‌له‌که‌ی کردوه ،ده‌بوای ه ل ه داوه بۆ سڕینه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگ و کلتور و بواری فه‌رهه‌نگیشه‌و‌ه ئهو کاره‌ی بکردبای ه ناسنامه‌ی ئه‌م میله‌ته .هه‌ربۆی ه ئهو ژێر بۆ نمون ه فه‌رهه‌نگستانێکی هه‌بوای ه ل ه چه‌پۆکی ه وای��ک��ردوه زم��ان��ی ک���وردی ب ه پسپۆڕانی زمان پێکباهاتبا و بێ پسانه‌و‌ه شێوه‌یه‌کی ب �ه‌رچ��او ل� ه ژێ��ر کاریگه‌ری خ �ه‌رێ��ک��ی پ��اراس��ت��ن��ی زم���ان���ی ک���وردی زم��ان� ه ب��ااڵده‌س��ت�هک�هی ئ �هو واڵت � ه بێت و له‌به‌رامبه‌ر هژمونی زمانی داگیرکه‌ران به‌لێشاو وش ه غه‌یر‌ه کوردیه‌کان بێن ه نێو ببوایه ،هه‌روه‌ها هه‌وڵدان بۆ وش ه داتاشین زمانی کوردی ،تاکی کورد ل ه ئاخافتنی بۆ ئهو که‌ره‌سته‌و شتان ه ک ه ئێستا به‌هۆی یه تێکنۆلۆژیه‌و‌ه هاتووه‌ت ه ئاراوه تا به‌م شێوه رۆژانه‌ی خۆیدا به‌کاری بێنێ. گوڵکارى ل �هو ب���اوه‌ڕه‌دای��� ه گه‌لى ک��ورد زمانی کوردی واکسین ه بکرێت و بپارێزرێت. ب��ۆ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانى خ��ۆى جیا هه‌ربۆی ه شۆڕش گوڵکار له‌و باوڕه‌دای ه تاق ه ل� ه ش��ه‌ڕى چ �هک��دارى دهب��وای � ه ل� ه رێگاى رێگاى دانانی فه‌رهه‌نگستانێکی زمان ه و پاراستنى زم��ان�هوه هه‌وڵى م��ان�هوهى خۆى به‌کارهێنانی وش ه خۆماڵیه‌کان ل ه ده‌زگا بدایه ،وتى :بهداخهوه کورد تا ئێستا ته‌نها راگه‌یاندن ه گشتیه‌کان ،ب�ه ه�هوڵ��ی ئهو ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی ع�هس��ک�ه‌ری ب �ه‌رگ��ری له‌مانى فه‌رهه‌نگستانه‌یه ،هه‌روه‌ها به‌کارهێنانی ئهو
وشان ه ل ه ده‌زگا راگه‌یاندن ه گشتیه‌کان تا ب��ۆی� ه بێگومان ل �ه ک��وردس��ت��ان هێنان و ه�ه‌ب��ێ��ت وه‌ک ه �هم��وو واڵت����ان ت��ا رێگ ه به‌وشێو‌ه ئه‌م وش ه کوردی ه ره‌سه‌ن و خۆماڵیان ه به‌کارهێنانى وشه‌ى بێگان ه له‌ناو خه‌ڵک و نه‌درێت زمانى بێگانه تێکه‌ڵ ب ه زمانى جێگای وشه‌ی زمانانی دی بگرێتهوه و ل ه به‌تایبه‌ت ل ه ناو میدیاکان جگ ه ل ه زمانى کوردى بکرێت ،گه‌ر وشه‌یه‌کیش ل ه زمانى ویژدانى خه‌ڵک جێگا بگرێت .چونک ه هیچ شیرینى کوردى بۆ کورد بهداخهوه کارێکى کوردیدا نه‌بوو ئهو ناوهنده ب ه پشتبه‌ستن نه‌ته‌وه‌یه‌ک به‌شه‌ڕ وکوشتن وقه‌اڵچۆکردن تاراده‌یه‌کى زۆر نه‌شیاو نه‌گونجاو‌ه و زه‌ره‌رى ب ه کتێب ه مێژویه‌کان و فه‌رهه‌نگى وشه‌ى له‌نێو ناچێ ،به‌ڵکو کاتێک هه‌ره‌س دێنێت زۆرت��ره ل ه قازانجى .چونک ه به‌کارهێنانى ک���وردى ک � ه یه‌کێک ل���ه‌وان (هه‌مبان ه و نێوی ل ه مێژوو ئه‌سڕێته‌و‌ه ک ه زمانی ئه‌وجۆر‌ه وشه‌و ده‌سته‌واژان ه ل ه ناو زمانى بۆرینه)یه ،هه‌روه‌ها ئهو که‌سانه‌ى شاره‌زایی کوریدا بهداخهوه ده‌بێت ه هۆى الوازک��ردن و زمانى کوردین که‌ڵک وه‌ربگریردرێ بۆ زگماکی خۆی ل ه بیرکردبێت. پاراستنى زمانى پاراوى کوردى به‌تایبه‌ت له سمکۆ بێکه‌س شاعیر له واڵت��ى نه‌رویج فه‌وتانى وش ه جوانه‌کانى کوردى. ئاماژه‌ى ب �ه‌وه‌دا زمانى دای��ک گرنگترین سمکۆ وتیشى :بهداخهوه الوه‌کان و نه‌وه‌کانى راگه‌یه‌نه‌کاندا ک ه زمانى ده‌ربرینى زۆربه‌ى شتى ژیانى هه‌ر مرۆڤێکه ،بۆی ه له‌و واڵته‌دا دواتریش له‌گه‌ڵ ئهو وش ه بێگانان ه ک ه ته‌نیا زۆرى خه‌ڵکى کوردستان ه به‌جوانى و به‌پاکى هه‌رچى ئیمکانات هه‌ی ه ده‌یخه‌ن ه به‌رده‌ستى خزمه‌تکردن ه ب ه نه‌ته‌وه‌کانى جیا ل ه کورد دوور ل ه وشه‌ى بێگانه. ه���ه‌ر ک �هس��ێ��ک گ���ه‌ر خ���ۆی���ان ب��ی��ان �ه‌وێ له نێوچوونى زمانى شیرینى کوردى هیچ سمکۆ بێکه‌س ئه‌رکى پاراستنى زمانى خه‌ڵکى هه‌ر واڵتێک بێت تا منداڵه‌کانیان ده‌سکه‌وتێکى بۆ کورد نیه ،بۆی ه گرنگ ه کوردى ل ه وشه‌ى بێگانه له پله‌ى یه‌که‌مدا یه‌که‌مجار زمانى دایکى خۆیان فێرببن ،ل ه هه‌رێمى کوردستان ناوه‌ندێکى زمانه‌وانى ده‌خ��ات � ه ئه‌ستۆى ن��وس �ه‌ران و راگه‌یاندن ه
هونه‌ر و وێژه
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
11
کوردیه‌کان ،وتى :ئه‌رکى یه‌که‌م ده‌که‌وێت ه سه‌رشانى نوسه‌ران و راگه‌یه‌ن ه کوردییه‌کان به‌گشتى ت��ا ب��ت��وان��ن ل�ه‌ئ��اس��ت ئ��هو پرس ه گرنگه‌دا ب ه باشى و ب ه ت�ه‌واوى ل ه زمانى شیرینى دایک که‌ڵک وه‌رگرن تا ههموو خه‌ڵکى کوردستان ب ه متمانه‌و‌ه سه‌یریان ب��ک��هن ،راگ���هی���ان���دن ببێت ه ی�هک��ێ��ک ل ه گرنگترین موڵکى زمانى کوردى بۆ ههموو کوردێک.
قیڕێنم بژی ئازادی گه‌الن و بمرێت داگیرکاری واڵتان
قوربانى دان نایه‌ته‌کایه‌وه ره درا ،به‌اڵم به هه‌زاران ی تر شوێنیان ده‌گرنه‌وه، نده تامو چێژی ئازادى
باشورى کوردستانت کرد
و ن����ه‌وه‌ده‌ک����ان س�هی��ری م��ان��دی که نه‌ته‌وه‌یه‌کى ی ن �هت �هوهى ک��ورد له‌ژێر وون و زۆر پێی دڵگران یان دهک��رد که چ جۆره ن ،ب�ه‌ڕاس��ت��ی ناخۆشبوو هونه‌رمه‌ند بێت پێویسته ههموو مرۆڤێک بکات ه‌یربکات ،بۆیه که هاتم شکه‌وتنێکی له‌ڕاده‌به‌ده‌رم له ههموو شتێک زیاتر
م هه‌م له‌ڕوى
بوو حکومه‌تێکی کوردیم پێویسته زیاتر کاربکه‌ن ���هک���ان���ی واڵت��هک��هی��ان، ب�ه ت��ورک��ى و ع�ه‌ره‌ب��ى یو ئ�ه‌وه‌ن��ده‌م به کوردی
نه‌دی ،هه‌روه‌ها جیاوازیه‌کى زۆر گ�ه‌وره‌م بینی له نێوان شاره‌کان له‌ڕوى خزمه‌تگوزاریه‌وه نازانم بۆچى ده‌گه‌ڕێته‌وه ،به‌اڵم به‌هه‌رحاڵ پێویستی به زیاتر ره‌نج و خه‌بات ههیه ئه‌م واڵت �ه .به‌ڕاستی زۆر شوێن له‌م جیهانه چوم ،به‌اڵم هیچ شوێنم وه‌ک کوردستان نه‌بینیوه ،ئه‌توانم به بوکی جیهان ناوی ببه‌م هه‌م
چه‌تر :ئایا هونه‌رمه‌ند ده‌توانێت شۆڕش دروستبکات به هونه‌ره‌که‌ی؟ ـ به‌دڵنیایی ده‌توانێت شۆڕش دروستبکات ،زۆرێک له ئێمه ئێستا بێ قه‌ید و شه‌رت له‌سێداره‌دانی له‌سه‌ره ئه‌گه‌ر بکه‌وێته دهس��ت کۆماری ئیسالمى ئیران، ئهو هونه‌رمه‌ندانه‌ی که له ده‌ره‌وه‌ى واڵتن بۆچی؟
له هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه‌نده‌ی نوسینم به تورکى و عه‌ره‌بى له شه‌قامه‌کانیاندا بینى نیو ئه‌وه‌نده‌م به کوردی نه‌دى ل �ه‌ڕوى سروشته‌وه و ه�هم ل �ه‌ڕوى مرۆڤه‌کانه‌وه ،ل ه ه�هم��وو روی �هک �هوه سه‌رنجى م���رۆڤ ب��ۆ الیخۆی راده‌کێشێت ،هیوادارم به یه‌کگرتنێکى تهواو له به‌ینى خۆیان بتوانن خۆیان بپارێزن و نه‌هێڵن جارێکیتر ببنه کۆیله‌ی ده‌ستی نه‌یارانیان. چ �هت��ر :ت��اچ �هن��د ئاشناییت ل �ه‌گ �هڵ ه��ون�ه‌رم�هن��ده کورده‌کان ههیه؟ ـ ئ���هوهى راس��ت��ی بێت ن��ات��وان��م بڵێم زۆر ،ب��ه‌اڵم تا ئاستێک ئاشناییم ههیه ئه‌وانه‌ى ئێستا که له‌گه‌ڵ ی �هک هاوڕێین هونه‌رمه‌ند جه‌مشید و کارێکى هاوبه‌شیشمان له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ند رۆژانیش ئه‌نجام داوه ،زۆر گوێ له سه‌ید عه‌لی ئه‌سغه‌رى کوردستانی ده‌گرم که به‌ڕاستی که‌سێکى بلیمه‌ت بوه له روى ده‌نگ و سه‌دای خۆیهوه ،زۆر پێی سه‌رسامم و له به‌رهه‌مه نوێیه‌که‌شم گورانیه‌کى کوردیم داناوه که ئێستا له سه‌ری کارده‌که‌م هیوادارم ببێته جێگای دڵخۆشى برا کورده‌کانمان له‌جیهان و به‌تایبه‌تی له کوردستان.
چونکه ئهو وشه‌یه‌ى که له‌ناو ئاواز و هونراوه‌که‌یدا به کاریدێنی راسته‌وخۆ کارده‌کاته سه‌ر جواڵنه‌وه‌ى هه‌ستی واڵتپارێزى و هۆشیارکردنی که‌سانی خه‌وتو له ژێر رکێفی دیکتاتۆریه‌تى ئیسالمى که له‌ناو واڵت حوکمڕانی ده‌کات ،زۆر له نه‌ته‌وه بنده‌سته‌کان خۆیان به هونه‌ره‌که‌یانه‌وه گرتوه هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک گه‌ر بیه‌وێت خۆى له‌به‌رامبه‌ر زوڵم و سته‌م رابگرێت و به‌رگری له خۆى بکات پێوسته کلتور و زمان و ئه‌ده‌بیاتی خ��ۆی و ه��ون�ه‌ری واڵت �هک �هی خۆی بپارێزێت ،چونکه ه �ه‌ر ن �هت �ه‌وه‌ی �هک ب�ه هونه‌ری خۆی و چاندی نه‌ته‌وه‌یی خۆى ده‌ناسرێت ،ئه‌گه‌ر کلتوری خۆت له‌ده‌ستدا ئیتر ژیانکردنت بێ مانایه و مردویه‌کى ج��واڵوی��ت ،که‌واته ت��ۆی هونه‌رمه‌ند ئه‌گه‌ر به دڵسۆزانه کاربکه‌ى ده‌توانیت شۆڕشێک به ده‌نگ و سه‌دای خۆت ساز بکه‌ی. چه‌تر :ئێستا له باکوری کوردستان به توندترین شێوه کوردان ئهشکهنجه ده‌کرێن و قه‌تڵ ده‌کرێن تۆ ئاگاداریت له‌م بارۆخه تا چه‌نده؟
هونه‌ری
شه‌وکه‌ت ئه‌مین کورکى خه‌اڵتى ئاکادیمیاى ئاسیا په‌سیفیکى به‌ده‌ستهێنا
فیلمی «ئای دل» له له‌نده‌ن
سیناریۆى پ��رۆژه‌ى فیلمى نوێى (شه‌وکه‌ت ئه‌مین ک��ورک��ی) خه‌اڵتى ( )25ه �ه‌زار دۆالرى سندوقى فیلمى ئاکادیمیاى خ�ه‌اڵت��ى ئیسکرینى ئاسیا ـ په‌سیفیک و ئه‌نجومه‌نى فیلمى ئه‌مه‌ریکاى له واڵتى ئوسترالیا به‌ده‌ستهێنا. فیلمى (بیره‌وه‌رییه‌کانى س �ه‌ر ب���ه‌رد) که نوێترین فیلمى (ش�ه‌وک�هت ئه‌مین ک��ورک��ی)ی�ه ،ئێستا له قۆناغى ئاماده‌کارییه ،سیناریۆى ئه‌م پرۆژهیه له نوسینى هاوبه‌شى (ش�ه‌وک�هت ئه‌مین کورکی) و (مه‌ممه‌د ئه‌کتاش)ه و بڕیاره له ساڵى داهاتوودا ک��ارى وێنه‌گرتنى ئه‌نجام ب��درێ��ت ،ئهمه دووه‌مین خه‌اڵتى فیلمى (بیره‌وه‌رییه‌کانى سه‌ر به‌رد)ه که پێش وێنه‌گرتن وه‌ریده‌گرێت. سندوقى فیلمى ئاکادیمیاى خه‌اڵته‌کانى ئیسکرین ئاسیا ـ په‌سیفیک و ئه‌نجومه‌نى فیلمى ئه‌مه‌ریکا، ساڵى ( )2010ده‌ستى به‌کار کردووه ئه‌م خه‌اڵت‌ه له الیه‌ن APSAوه‌ک یارمه‌تییه‌کى ئابوورى سااڵنه، پێشکه‌ش به هونه‌رمه‌ندانى براوه ده‌کرێت.
فیلمی دیکۆمێنتی «ئای دل» که له رۆژئاوای کوردستان به‌رهه‌م هاتو‌ه و ل ه سوریا رێگه ب ه نمایشکردنی ن����ه‌دراوه ،ل� ه فێستیڤاڵی فیلمی کوردی له له‌نده‌ن بۆ یه‌که‌مجار نمایش ده‌کرێ. ب ه گوێره‌ی هه‌واڵێکی «ئه‌لعه‌ره‌بیه» ،فیلمی «ئ��ای دل» گۆشه‌یه‌ک ه ل� ه ژی��ان��ی رۆژان���هی ک��ورده‌ک��ان��ی س��ووری��ا و ب � ه الوک���ی ب �ه س��ۆزی ژنانی کورد ده‌وڵه‌مه‌ند کراوه .له مانگی مارسی راب��ردوودا ،رێگه به‌م فیلمه نه‌درا له ڤێستیڤاڵی فیلمی دیکۆمێنتی «دۆک��س بۆکس» بخرێت ه روو. زیاد کولسوم ،ده‌رهێنه‌ری «ئای دل» ئاشکرای کرد کاربه‌ده‌ستانی فه‌رهه‌نگی سوریا رێگه‌یان نهداوه ئهو فیلمه نمایش بکرێ که ل ه گوندێکی کوردستان به‌رهه‌م هاتووه .گوتیشی :ئه‌وان پێیان وای��ه فیلمه‌ک ه پ��ڕوپ��اگ�هن��دهی سیاسی ی��ان ب ه واتایه‌کی تر ،وه‌ده‌نگ هاتنه له سه‌ر مافه‌کانی خه‌ڵکی کورد.
ـ ب�هڵ��ێ ئ��اگ��ادارم ک �ه چ��ۆن زوڵ���م ب��ااڵ دهس��ت �ه ل ه باکوری کوردستان ،به‌تایبه‌تی به‌م دواییه بویینه شاهیدى بومه‌له‌رزه‌که‌ى شاری (وان) که به هه‌زاران که‌س له ژێر باڵه‌خانه‌کان گیانیان له‌ده‌ستداو هیچ هاوکارییه‌کیان نه‌کرا ئه‌م خه‌ڵکه لێقه‌وماوه له الیه‌ن حکومه‌که‌وه ،به‌ڕاستی جێگای داخه که مرۆڤ ئهوهنده بێ به‌زه‌یی بێت له به‌رامبه‌ر یه‌کتری ،به‌اڵم به شتێک زۆر سه‌رسام بوم له‌ناو شه‌قامه‌کانى (لوس ئه‌نجلس) سندوقێکی گ �ه‌وره‌م بینی که له‌سه‌ری نوسرابو بۆ پشتگیری شاری (وان)ى تورکیا ،ئهمه جێگای خۆشحاڵی م��ن ب��وو ک�ه بینیم که‌مێک مرۆڤایه‌تی ماوه. چه‌تر :تا ئێستا کارێکت کردوه دواتر په‌شیمان ببی له کردنى؟ ـ ئهو کاره‌ی که‌من به‌ڕاستی لێی په‌شیمان بوم ئهوه بوو که زۆر خراپ ئالوده‌ببوم بهماده هۆشبه‌ره‌کان که به‌ڕاستى زیانێکی زۆر گه‌وره‌م بینی له به‌کارهێنانى، به‌اڵم ئێستا له زۆر شوێنی جیهانیش ئۆفیسمان داناوه
ژیانێکى نوێ و خۆیان له‌م ده‌رده‌سه‌ریه رزگاربکه‌ن، ئه‌مه‌ش جۆرێکى ت��ره له سیاسه‌ته چه‌په‌ڵه‌کانی دوژمن ده‌یه‌وێت کارێک بکات تا ئاستی هۆشیاری گه‌نجان نه‌مێنیت و هیزر له ش��ۆڕش و سه‌رهڵدان نه‌که‌نه‌وه ،ته‌نها کارێکى په‌شیمانیم به دواوه بێت کردبێتم ئهمه بوو ،به‌اڵم ئێستا له ههموو رویه‌که‌وه ئێمه به‌ره‌نگاری بوینه‌ته‌وه. چه‌تر :داریوش بۆکێ گۆرانی ده‌چرێت؟ ـ بۆ مرۆڤایه‌تى ،بۆ ویژدانه ره‌قه‌کان ،بۆ منداڵه بێ سه‌ر په‌ناهه‌کان بۆ دایکه دڵ سوتاوه‌کان بۆ چاو له‌رێیه‌کان ،بۆ بێ که‌سان و بۆ به‌که‌سه‌کان، ب��ۆ س���ۆزی دای���ک گ��ۆران��ی ده‌ڵ��ێ��م ب��ۆ نیشتمانه برینداره‌که‌م ده‌لورێنم و به ده‌نگێکى پر له عه‌شق و سۆز و هیوا و برین و حه‌سره‌ت بو ئازادى یه‌کجاره‌کی ده‌قیڕێنم و هاوارده‌که‌م بژی ئازادیی گه‌الن و بمرێت داگیرکاری واڵتان. چه‌تر :له کۆتایی وته‌کانت چیمان پێ ده‌ڵێی؟ ـ زۆر خۆشحاڵبوم که دیدارتان له‌گه‌ڵ من ئه‌نجامدا،
ئه‌گه‌ر کلتوری خۆت له‌ده‌ستدا ئیتر ژیانکردنت بێ مانایه و مردویه‌کى جواڵویت بۆ ئهو که‌سانه‌ی که ده‌یانه‌وێت ماده هۆشبه‌ره‌کان ته‌رک بکه‌ن ،چونکه به‌ڕاستى ژیانی مرۆڤه‌کان گرنگتره له ههموو شتێکی سه‌ر روى ئه‌م جیهانه، بۆیه داوا له ههموو ئه‌وکه‌سانه ده‌که‌م که تێوه‌گالون به ماده‌هوشبه‌ره‌کان با له ئێستاوه ده‌ستبکه‌ن به
هه‌ڵبژارده‌ی فۆتۆ
ساڵو و رێزی بێ پایانم بۆ خوێنه‌ره‌کانتان و ستافی رۆژنامه‌که‌تان ه��ی��وادارم رۆژێ��ک بێت که دوب��اره بتوانم س�ه‌ردان��ی کوردستان بکه‌م و گورانیه‌کانم بچڕم بۆ الیه‌نگرانم له کوردستان ،دوباره سوپاس و هیوای به‌خته‌وه‌ری بۆ ئێوه.
هونه‌ر و وێژه
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
10
دیدار
گه‌الوێژ مێهفه‌ر
زمانى کوردى زمانێکى ده‌وڵه‌مه‌ند ه و ل ه چه‌ندین دیالێکت و زاراوه‌ى جۆراوجۆر پێکهاتوه .به‌اڵم به‌هۆى داگیرکاریه‌و ه سااڵنێک ه به‌جێگه‌ى ئهو ههموو زاراوان ه ل ه وشه‌ى
هاتنى به لێشاوى وشه‌ى بێگانه و داتاشینى بێگان ه که‌ڵک وه‌رده‌گیردرێت، ئه‌مه‌ش مه‌ترسى ل ه ناوچوونى ره‌سه‌نایه‌تى زمان زیاترده‌کات، ل ه راپۆرتێکى ڕۆژانامه‌ى (چه‌تر) دا ره‌خن ه ده‌گیرێت و ڕۆشنبیران و میدیاکان ب ه به‌رپرسیار ده‌زانرێت. ره‌س��وڵ��ى سوڵتانى نوسه‌ر و وه‌رگ��ێ��ر باس لهوه ده‌کات ک ه چاوه‌ڕوان ده‌کرا ل ه باشورى کورستان زمانى کوردى گه‌شه‌ى پێبدرێت، به‌اڵى به‌سه‌رداهات ،له‌وباره‌و‌ه وتى :په‌ستم و ن��اره‌ح�هت��م ک� ه ده‌بینم زم��ان�هک�هم ئ��اواى ب �هس �هره��ات��ووه ،ب��ه‌داخ��هوه ل �هو س��ااڵن�هی دواییدا ل ه باشوری کوردستانه‌که‌مان ک ه چ�����اوه‌ڕوان دهک���را گ�ه‌ش�هی�هک��ی باشتری
کلتوری و روناکبیری ب ه تایبه‌تی ل ه بواری ل � ه روی رێ��زم��ان��ی �هوه ه �هڵ �هن و راستیان زماندا پێشکه‌وتنێکی به‌رچاوتر ببینین ،ناکه‌نه‌وه؟ ئاخۆ زمانه‌وانیان نییه یان بۆیان دهک��رێ بڵێم ل ه زۆر الیه‌نه‌و‌ه ئهو بواران ه گرنگ نییه؟ وتى له‌وه‌اڵمدا وتویان ه ئێم ه تووشی داکشانبون .میدیاکان ل ه پێناوی نامانه‌وێت خه‌ڵک فێری زمانی کوردی گه‌یاندنی په‌یامدا و ب ه ئامراز زانینی زمان ب��ک �هی��ن ،ده‌م���ان���ه‌وێ���ت پ �هی��ام��ی خ��ۆم��ان و نادروستبوونیان ل ه هه‌مبه‌ر زمانه‌که‌ی بگه‌یه‌نین. خۆماندا و ب ه بیانووی س��اده ک��ردن�ه‌وه‌ی ره‌س���وڵ���ى س��وڵ��ت��ان��ى ئ���ام���اژه‌ى ب �ه‌وه‌ش��ک��رد ک� ه دی���اره ئ �ه‌وان � ه ل� ه پێناوی گه‌یاندنی زمان ،به‌اڵیه‌کیان به‌سه‌ر زمان هێناوه. ئ��هم ن��ووس��هره وت��ی��ش��ى :ئ���هوهى ن��اره‌ح�هت��ى پ�هی��ام�هک�هی خ��ۆی��ان��دا ئ �ه‌گ �ه‌ر به‌هه‌ڵه‌ش کردوم ئه‌وه‌ی ه هه‌رچه‌ند لێره شاره‌زاش بیت ،بێت ،بۆیان گرنگ نیی ه چۆن زمانه‌که‌مان چونک ه بڕوانامه‌ت نی ه که‌س گوێت لێ ده‌شێوێنن و چ زیانێکی پێ ده‌گه‌یێنن. ناگرێت ،باسى له‌وه‌شکرد ک ه ساڵی رابردوو ,نادروستبونی ئه‌وانه‌ی ئێستا ده‌ستیان داوه‌ت ه نامه‌یه‌کى بۆ س�ه‌رن��وس�ه‌ری یه‌کێک ل ه قه‌ڵه‌م ل ه ئاستی زمانه‌که‌ماندا وایکردوه گۆڤاره‌کان نووسیو‌ه گله‌یی ئهوهى لێکردو‌ه هه‌رکه‌س ئیمتیازی گۆڤار و رۆژنامه‌یه‌ک بۆچی زۆربه‌ی ناوی وتار و سه‌ردێڕه‌کانیان یان بڕوانامه‌ی زانکۆى وه‌رگرت ،ب ه که‌یفی
خۆی وشه‌یه‌ک داتاشێت .هه‌ر ده‌نگیش هه‌ڵبڕیت ،پێت ده‌ڵێن شه‌هاده‌ی بااڵت ههیه؟ خۆ ئه‌گه‌ر نه‌تبێ ،موعجیزه‌ش بنوێنی، هیچ ناهێنی .ئهو نمونه‌شى هێنایه‌وه‌و وتى: ده‌زگایه‌ک به که‌یفی خۆی به‌بێ تێفکرین ل � ه هیچ بنه‌مایه‌کی زان��س��ت��ی ،وش �هی (کاتژمێر)ی کردوه‌ت ه (کاژێر) بۆ؟ چونکه ئه‌وه‌یان ساده‌تره .کاژێر ل ه زمانی کوردیدا وات��� ه ق��وژب��ن ،که‌لێن ،ک��ون و که‌له‌به‌ر. هه‌روه‌ها له گۆڤارێکیش (موزیک ژه‌ن) یان کردۆه‌ت ه (م��وزی��ژه‌ن) .ئ�هوه هه‌ر جێی گاڵته‌‌و پێکه‌نینه .قسه‌شم له‌گه‌ڵکردن، چونک ه شه‌هاده‌ی ماسته‌ڕ و شتی ئاوام نه‌بوو وه‌ریان نه‌گرت .وتم ئه‌وه‌ی لێ ده‌درێ و ده‌ژه‌نرێ موزیک نییه ،ئامێره‌که‌یه‌تی.
ئه‌وه‌شی ل��ێ��دهدات ژه‌ن��ی��اره .ه�ه‌روه‌ه��ا وتى: کورتکردنه‌وه‌ی هه‌ر وشه‌یه‌ک ده‌بێت لهسهر بنه‌مایه‌کی زانستیان ه بێت .که‌س بۆى نیی ه ل ه خۆیهوه کارى وابکات. ش�����ۆرش گ���وڵ���ک���ار ،ش��اع��ی��ر و ن��وس��ه‌ر وت��ى :ده‌بێت ئ �هوه ل ه ب�ه‌رچ��او بگرین ک ه کۆمه‌ڵگای ک���وردی ،سااڵنێکی زۆره کۆلۆنی ب��ووه و مه‌خابن تاکی کوردیش له فێربوون و بارهێنان ب ه زمانی زگماکی خۆی بێبه‌شکراوه ،ئ�ه‌وه‌ش نیشانه‌ی زوڵم و س���ه‌ره‌ڕۆی���ی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی و ن��ادادپ��ه‌روه‌ری رژێم ه داگیرکه‌ره‌کانی کوردستانه ،چونکه ئهو رژێمان‌ه هه‌ژمونی زمانی خۆیانیان به‌سه‌ر زمانی ک��وردی زاڵ���ک���ردووه ،ب �هم شێوه‌ی ه تاکی ک��وردی��ان
داریوش بۆ ( چه‌تر ) :
به ده‌نگێکى پڕ له عه‌شقه‌وه ده‌ق
ئاماده‌کار ئێرانی رومکرده ده‌ره‌وه‌ى واڵت ،ئێستا له ئه‌مریکا ژیان به‌سه‌رده‌به‌م. حه‌مید مسته‌فا چ �هت��ر :ل �ه م����اوه‌ى دوای����ی بینیمان ل �ه‌گ �هڵ ژن�ه هونه‌رمه‌ندی کورد (رۆژان) گۆرانیه‌کتان به‌سه‌ر هونه‌رمه‌ندى ناوداری ئێرانی داریوش ئهو تێکۆشه‌رانه‌ی به‌م دواییه له‌الیه‌ن کۆماری مه‌حمود ئیقبالی له دیدارێکى تایبه‌تى ئیسالمی له سێداره درابون (فه‌رزادى که‌مانگه‌ر و رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا باسله‌وه ده‌کات هه‌ر هاوڕێکانى) وت ،چ هه‌ستێکت ال دروست بوو که نه‌ته‌وه‌یه‌ک گه‌ر بیه‌وێت خۆى له به‌رامبه‌ر ئه‌م کاره‌تان ئه‌نجامدا؟ زوڵم و سته‌م رابگرێت و به‌رگری بکات، ـ دهمهوێت له سه‌ره‌تا ئهوه بڵێم ،نه‌ک ته‌نها کورد پێوسته کلتور و زمان و ئه‌ده‌بیاتی خۆی ی��ان ف��ارس بێت ،ئێمه گ��ۆران��ی ب�هس�ه‌ری��دا بڵێین، و هونه‌ری واڵته‌که‌ی بپارێزێت .هه‌روه‌ها نه‌خێر ئهوهى ناوی مرۆڤایه‌تى لهسهر بێت و خۆی ده‌ڵێت “به ده‌نگێکى پر له عه‌شق و سۆز و به که‌سێکی هونه‌رمه‌ند بزانێت پێویسته بچوکترین هیوا و برین ده‌قیڕێنم و هاوارده‌که‌م بژی خه‌تا که له دژی که‌سانی ئازادیخواز و شۆڕشگێر ئازادیی گه‌الن و بمرێت داگیرکاری واڵتان” .ده‌کرێت بیخه‌نه به‌رچاوی جیهان با ههموو جیهان بزانێت که که‌سانێک هه‌ن بۆ ئازادی واڵته‌که‌یان چ�هت��ر :دهک��رێ��ت که‌مێک ل�ه س �ه‌ر ژی��ان��ت بۆمان گیانی خۆشیان فیدا ده‌که‌ن ،بۆیه به پێویستم زانی بدویێ؟ هه‌م وه‌ک خزمه‌تێکی مرۆڤایه‌تی و وه‌ک ئه‌رکێکى ـ له ()15ی رێبه‌ندانی ساڵی ( )2650ک��وردی سه‌رشانم و وه‌ک هونه‌رمه‌ندێکى دوره واڵت هه‌ست و له شاری تاران له‌دایکبووم ،بۆ یه‌که‌مجار له ()9 ساڵیمه‌وه له جه‌ژنێکى قوتابخانه‌ى ش��اری ئ��اراب چ��وم�ه س �ه‌ر ش��ان �ۆ ،ه �ه‌ر ل �ه س �ه‌رت��ای ته‌مه‌نمه‌وه ل �ه قوتابخانه‌کانى ف��اڕاب��ی ک���ه‌رج ،رازی و له نێو ک��ورده‌ک��ان له سنه و ئازاده‌گانی ت��اران ژیانم ب �هس �ه‌رب��رد .ل �ه س��اڵ��ی ( )2660ل �ه‌گ �هڵ ح�هس�هن خه‌یاتباشى ئاشنابوم له هه‌مان ساڵی یه‌که‌م له‌گه‌ڵ گۆرانی (به‌من نگو دوستت دارم) واته (پێم مه‌ڵێ خۆشم ده‌وێی) له شیعر و ئاوازی ئاوازدانه‌ری به‌توانا سۆزی خۆم له‌گه‌ڵ گیانی ئه‌م شه‌هیدانه ده‌رببڕم و و گه‌نج ده‌روێش مسته‌فا جاویدان ناوبانگم په‌یداکرد ،دوستایه‌تیه‌کى گه‌رم له نێوان ئێمه و برا کورده‌کانمان ب����ه‌رده‌وام ل�ه تێکۆشان و م��ان��دوب��ون��داب��وم ل�ه پێناو له ههموو جیهان دروستبکه‌م .هه‌ڵبه‌ت زۆر سوپاسی هونه‌ره‌که‌م ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ هاتنه سه‌رته‌ختى کۆماری هونه‌رمه‌ندی هه‌ست ناسک (رۆژان) دهک �هم که ئیسالمى ئێران منیش وه‌ک زۆر له هونه‌رمه‌ندانی به‌ڕاستی زۆر پێکهوه ماندوبوین ،دهمهوێت ئه‌وه‌ش
بڵێم هیچ ئازادیه‌ک به‌بێ ق راسته فه‌رزادێک له سێدار شیرین و فه‌رهاد و فه‌رزادی چه‌ند زوڵم زیاتر بێت ئه‌وه‌ن زیاتر ده‌بێت. چه‌تر :جارێک سه‌ردانی ب بارودۆخیت چۆن بینی؟ ـ ل �ه س��اڵ��ی ه �ه‌ش��ت��اک��ان و ته‌له‌فزیۆنمان دهک��رد و ده‌م ه���ه‌ژار و ده‌رب����ه‌ده‌ر ب �هن��اوی فشاری واڵتان په‌رتوباڵو بو دهب��وم ،هه‌ستم به ئازاره‌کانی ئێش و ئ��ازارێ��ک دهک��ێ��ش��ن بۆم ،چونکه که‌سێک که هه‌ست به ئێش و ئ��ازاری نه‌ک به چاوی نه‌ته‌وه سه بۆ کوردستان به‌ڕاستی پێش بینی له‌م سه‌فه‌ره‌م ،ئهوهى
ئه‌توانم کوردستان به بوکی جیهان ناو ببه‌م سروشته‌وه و هه‌م له‌ڕوى مرۆڤه‌کانییه‌وه
که‌سایه‌تی هه‌فته
به‌ڕۆژ ئاکره‌یی:
هه‌واڵی
«به‌ته‌ما بووم له ته‌م بدوێم» به ده‌نگه‌وه باڵو ده‌که‌مه‌وه ئاماده‌کار
شااڵو ئه‌حمه‌د به‌ڕۆژ ئاکره‌یی ،نووسه‌ر و وه‌رگێڕ ،پاش سااڵن نیشته‌جێبوون له واڵتى سوید، به کۆمه‌ڵێک به‌رهه‌مه‌وه بۆ کوردستان گه‌ڕاوه‌ته‌وه و خاوهنى دوو کۆچیرۆکه به زمانى فارسى و پێنج کۆ شیعریشى به زمانى کوردى ههیه .وه‌ک خۆى وتى :یه‌ک له کتێبه شیعرییه‌کانم به ن��اوى (به‌ته‌مابووم له ته‌م بدوێم) لهسهر سێدی ،به ده‌نگى خ��ۆم ت��ۆم��ارک��ردووه و له‌گه‌ڵ چاپى دووه‌م���ى کتێبه‌که‌مدا، باڵویده‌که‌مه‌وه.
له سااڵنى ڕاب����ردوودا ،به هاوکاری (خه‌بات عارف) ڕۆمانى (شازاده ب��چ��ک��ۆل)ی��ان وه‌رگ���ێ���ڕاوه و چاپیانکردووه .له ماوه‌ى ڕابردوویشدا،
ڕۆمانى (دووپشک)...ى موحسین ئابه‌که‌نارى وه‌رگێڕاوه‌و .ب�ه‌ڕۆژ ،به‌رهه‌مه وه‌رگێڕدراوه‌کانى زۆر له نووسینه‌کانى زیاترن .هه‌ڵبه‌ت به‌رهه‌مه چاپنه‌کراوه‌کانیشى زیاترن له‌وانه‌ى که هێشتا چاپى نه‌کردوون .بۆ نموونه شیعره‌کانى شاملو و فروغ و سه‌ید عه‌لى ساڵى و نیما و مه‌والناى ڕۆم���ى وه‌رگ���ێ���ڕاون و ب�ه‌چ��اپ��ى ن �ه‌گ �هی��ان��دوون. هه‌ندێک له به‌رهه‌مه‌کانى ڕۆماننووسى ناودارى ئێرانى (هۆشه‌نگ گوڵشیری) وه‌رگێڕاوه و چاپینه‌کردوون، به‌ڕۆژ شیعرى کوردیشى ب����ۆ زم����ان����ى ف���ارس���ى وه‌رگێڕاوه. ئ�هم�ه جگه ل �ه شیعره ئێرۆتیکییه‌کانى ساقى قه‌هره‌مان و شیعره‌کانى ش����اع����ی����رى ب����ه‌ڕه‌گ����ه‌ز ک����ورد ،وری���ا م���ه‌زه���ه‌ر و ڕۆم��ان��ێ��ک��ى غواڵمحوسێنى ساعێدى و شانۆنا‌مه‌یه‌کى به‌هرامى به‌یزایی. له‌مباره‌یه‌وه که داخ�������وا ک��هى ئه‌م به‌رهه‌مانه ل����ه‌چ����اپ
جێگای خۆشحاڵیم بوو ئه‌وه‌ب له‌م واڵت �ه‌دا بینی ،ب�ه‌اڵم ب��ۆ س�ه‌رخ��س��ت��ن��ی س���ه‌روه‌ری� چونکه ئ �ه‌وه‌ن��دهی نوسینم له شه‌قامه‌کانیاندا بینى نی
ده‌درێن و به‌ده‌ستى خوێنه‌رانى کورد ده‌گه‌ن ،به‌ڕۆژ ئاکره‌یى ،وتى «ئه‌م به‌رهه‌مانه سااڵنێکه له‌گه‌ڵ خۆمدا ده‌یانبه‌م و ده‌یانهێنم ،بۆیه وا به ئاسانى چاپیان ناکه‌م ،له‌به‌ر دوو هۆکار ،هۆکارێکیان جارێکى تر پێیاندا ده‌چمه‌وه .هۆکاره‌که‌ى تریش ده‌م �ه‌وێ له‌سه‌رخۆ و به شێوه‌یه‌کى ڕێکوپێک چاپیان بکه‌م». هه‌روه‌ها نووسه‌ر ،له شارى تاران ،یه‌ک له کتێبه شیعرییه‌کانى خ���ۆی ،ب�ه ن���اوى (ب�هت�هم��ا ب��ووم له ته‌م بدوێم) لهسهر سێدی ،به ده‌نگى خۆی تۆمار کردووه و له‌م باره‌یه‌یشه‌وه وتی «به‌نیازم ئه‌م به‌رهه‌مه سێدییه‌که‌م له‌گه‌ڵ چاپى دووه‌مى کتێبه‌که‌دا به‌چاپ بگه‌یه‌نم». به‌ڕۆژ ئاکره‌یی نووسه‌ر ،له‌دایکبووى ()1963 ى کوردستانى باشووره و ( )15ساڵ له ژیانى خۆى له ئێران به‌سه‌ر ب��ردووه پێوه‌ندییه‌کى باشى له‌گه‌ڵ شاعیرى فارس ،ئه‌حمه‌د شاملوودا ههبووه و زیاد له بیست ساڵێکیش له سوید ژیاوه و ماوه‌ى یه‌ک -دوو ساڵێکیشه گه‌ڕاوه‌ته‌وه شارى هه‌ولێر. به‌رهه‌مه چاپکراوه‌نی به فارسى (شتێک هه‌ر له‌م نزیکانه)( ،ئێمه لێره‌ین) کۆچیرۆکن. ب�هره�هم�ه شیعره‌کانى ب �ه ک���وردی (م���ردن له ئاوێنه‌دا) و (دیسان مردن له ئاوینه‌دا) و (له‌ودیو ش��ه‌وى پ�هی��ڤ�هک��ان�هوه) و(ف �ه‌رام��ۆش��ی ،ن��ازن��اوى مه‌رگه) و (به ته‌ما بووم له‌ته‌م بدوێم).
فێستیڤاڵى دووه‌می کامه‌ران موکرى رێکخرا
به‌دروشمى ئه‌ستێر‌ه دره‌وشاوه‌کانى کورد له ئاسمانى رۆشنبیریى ع�ه‌ره‌ب��ی��دا ،یه‌کێتى نوسه‌رانى کورد فێستیڤاڵى دووه‌مى (کامه‌ران موکرى) بۆ ماوه‌ى چوار رۆژ له هۆڵى ته‌وارى شارى سلێمانى به‌ڕێوه‌برد. له رۆژان��ى فێستیڤاڵه‌که‌دا چه‌ندین وتار و پارچه شیعرو لێکۆڵینهوه و گفتوگۆکردن و ئاهه‌نگى گ��ۆران��ى و میوزیک پێشکه‌شکران ،و هه‌روه‌ها رێوڕه‌سمى پ �ه‌رد‌ه الدان لهسهر په‌یکه‌رى کامه‌ران موکرى له باخى گشتى به‌ڕێوه‌چوو ،له کۆتایی فێستیڤاڵه‌که‌شدا چه‌ند تابلۆى تیپى هونه‌رى میللى نمایشکرا و به‌دابه‌شکردنى دی��ارى و بڕوانامه‌ى رێزلێنان به‌سه‌ر به‌شداربووان کۆتایى به‌فێستیڤاڵه‌که هات. دووه‌م��ی��ن س��اڵ�ه ل �ه ی���ادى م��اڵ��ئ��اوای��ى (ک��ام �ه‌ران موکری)ى شاعیری گ �ه‌وره‌ى ک��ورد ،فێستیڤاڵى کامه‌ران موکرى له الیه‌ن یه‌کێتى نوسه‌رانى کورد لقى سلێمانى سازبکرێت و بڕیاریش‌ه ههموو ساڵێک له یادى ڕۆژى کۆچى دوایى ئهو شاعیره‌دا چاالکی گه‌وره‌ى ئه‌ده‌بى ئه‌نجامبدرێت..
یه‌که‌مین فێستیڤاڵى فیلمى به‌ریتانى له هه‌ولێر به‌ڕێوه‌چوو
یه‌که‌مین فێستیڤاڵى فیلمى به‌ریتانى ل�ه الی�هن کۆنسوڵخانه‌ى گشتى به‌ریتانیا له ش��ارى هه‌ولێر س��ازک��را ،تێیدا چه‌ندین فیلمى ن���اودارى به‌ریتانى ن��م��ای��ش��ک��ران .چ �هن��د ده‌ره��ێ��ن �ه‌رێ��ک��ى به‌ریتانیش وۆرکشۆپێکیان بۆ ده‌رهێنه‌رانى کوردکرده‌وه. ده‌ره��ێ��ن �ه‌ری به‌ریتانیش ده‌ڵ��ێ��ن دهب���ێ حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان سه‌رمایه‌گوزارى بکات ل ه بوارى به‌رهه‌مهێنانى فیلمدا ،تا چیرۆکى ک��ورد بگات ه جیهان و له‌و بڕوایه‌شدان ک ه ئه‌گه‌ر کار له‌و بواره‌دا بکرێت ،جوگرافیاى کوردستان تواناى هه‌ی ه ببێت ه شوێنێکى گونجاو ب��ۆ دروستکردنى فیلمه‌کانى هۆڵیود. ه���ه‌روه‌ه���ا ل �ه پێشنیارى ت��ری��ش��دا ب��ۆ (رووداو)ى رایانگه‌یاند :پێویسته هاوکارى دارایى بۆ ده‌رهێنه‌ر‌ه نێوخۆییه‌کان هه‌بێت ،فێستیڤاڵى سااڵنه‌ى تایبه‌ت ب ه سینه‌ما و فیلم بکرێت ،ستۆدیۆیى تایبه‌ت به فیلم و کۆمپانیایه‌کى تایبه‌ت ب ه فرۆشتنى ئهو فیلمان ه به سینه‌ما و که‌ناڵه ته‌له‌فزیۆنییه‌کان دابنرێ، یاسایه‌کى تایبه‌ت ب ه کۆپیڕایت ده‌ربکرێت.
دۆسیه
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
12
دۆس���ی���هى ئ �هم��ج��اره‌ی (چ����هت����ر) ب�����اس ل��ه
س��وت��ان��دن��ی ب��ارهگ��ای الیهنه سیاسییه‌کانی هه‌رێمی
ک��وردس��ت��ان دهک�����ات ،ک��ه ل��هم��اوه‌ی راب�����������ردوودا ب�����ارهگ�����ای چ �هن��دی��ن
پ��ارت��ی س��ی��اس��ی داگ���ی���رک���راوه ،ی��ان ... چ��ۆڵ��ک��راوه ی��اخ��ود س��وت��ێ��ن��راوه ئاماده‌کردنی عه‌لى فه‌تاح مه‌جید
الپه‌ڕه‌کانى مێژووى کورد پڕن له یاده‌وه‌رى تاڵ و سه‌رگوزشته‌ى یه‌کتر پاکتاوکردن و سڕینه‌وه‌ى یه‌کترى ،پ��ڕن له کوشتنى یه‌کتر و سوتاندن و تااڵنکردنى م��اڵ و باره‌گاى یه‌کترى ،پڕن له مه‌ترسى ناوخۆیى و ههمیشه چه‌قۆکان ل�ه ملى یه‌کترى دهس���ون ،ئهمه ته‌نها م��ێ��ژووى ن��او ژیانى سیاسى و ئیدارى ناو شاره‌کانى کوردستان نییه ،به‌ڵکو مێژووى شاخیش پڕیه‌تى له سوربوونى ده‌ستى یه‌ک به خوێنى یه‌کترى، ههمیشه بیرکردنه‌وه‌کان له ئاستى مانه‌وه و ئه‌نجامدانى هه‌ر شتێک که بۆ مانه‌وه پێویست بکات دابون ،مێژووى پاش راپه‌ڕین پڕه له میوانداریکردنى هێزه‌کانى دوژمنان (ئ��ێ��ران ،عێراق ،تورکیا) بۆ له‌ناوبردنى یه‌کترى ،هه‌ر له هاتنى هێزه‌کانى پاسداران له‌الیه‌ن یه‌کێتى نیشتمانى کوردستانه‌وه بۆ س�ه‌ر کۆمهڵه و دیموکراتى رۆژهه‌اڵتى ک��وردس��ت��ان ،هاتنى هێزه‌کانى پ��اس��داران له‌الیه‌ن یه‌کێتى نیشتمانى کوردستانه‌وه بۆ سه‌ر پارتى دیموکراتى کوردستان ،دواتر گ �ه‌ڕان �هوهى هێزه‌کانى پارتى دیموکراتى کوردستان به پشتیوانى هێزى پاسدارانى ئ��ێ��ران ل�ه س��ن��ورى پێنجوێن و هه‌ڵه‌بجه‌وه دژى (ى.ن.ک) ،داڵ���ده‌دان���ى چه‌ندین الی���هن���ى ت����ون����دڕه‌وى ئ��ی��س�لام��ى ل���ه س �ه‌ر س��ن��وره‌ک��ان ل �ه‌الی �هن ک��ۆم��ارى ئیسالمى ئێرانه‌وه و به‌کارهێنانیان دژى هێزه‌کانى (ى.ن.ک) ،میواندارى کردنى فڕۆکه و ه��ێ��زه‌ک��ان��ى ت��ورک��ی��ا ل���ه‌الی���هن پ��ارت��ى دیموکراتى کوردستانه‌وه دژى هێزه‌کانى (ى.ن.ک) ،دهی��ان ج��ار پێشوازیکردن و پێشڕه‌ویکردنى (پ.د.ک) و رێپێدان به سنور به‌زاندنى هێزه‌کانى تورکیا بۆ ناو خاکى هه‌رێم به مه‌به‌ستى لێدانى هێزه‌کانى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که)، پ��ێ��ش��ڕه‌وى م��ی��وان��داری��ک��ردن��ى هێزه‌کانى رژێمى به‌عس له‌الیه‌ن پارتى دیموکراتى کوردستانه‌وه ،له (31ى ئابى )1996بۆ راوه‌دونانى هێزه‌کانى (ى.ن.ک) و دواتر گ���ه‌ڕان���هوهى ه��ێ��زه‌ک��ان��ى (ی.ن.ک) به پشتیوانى سوپاى پاسداران بۆ راوه‌دونانى هێزه‌کانى پارتى. پارتى و روداوى سوتاناندنى گوندى (که‌له‌کین) کوشتنى به کۆمه‌ڵى سورچییه‌کان ساڵى ( )1996یه‌کێک له شومترین و پڕ کاره‌ساتترین ساڵى پاش راپه‌ڕینه ،تایبه‌ت به ب��اش��ورى کوردستان ئ�هو ساڵه ،ساڵى گه‌ڕانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئهو رژێمه بوو که به چه‌کى کیمیایى ل ه هه‌ڵه‌بجه‌یدا و ئه‌نفالى گه‌رمیان و چه‌ند ناوچه‌یه‌کى دیکه‌شى ک���رد ،ه �ه‌ر ل �ه ن��اوه‌ڕاس��ت��ى ئ �هو س��اڵ �ه‌دا، گوندى (که‌له‌کین) بووه ئامانجى بارینى خه‌زه‌بى هێزه‌کانى (پ.د.ک) و بڕیارى پاکتاوکردنى پارتى پارێزگاران له‌الیه‌ن سه‌رکردایه‌تى (پ.د.ک)هوه درا ،ئهو هێرشه‌ى هێزه‌کانى (پ.د.ک) بۆ سه‌ر گوندى که‌له‌کین (عه‌شیره‌تى سورچى) و پارتى پارێزگاران ،به‌و بیانووه بوو که سورچییه‌کان داڵده‌ى هه‌اڵتوییه‌کى سه‌ر به (ى.ن.ک)یان داوه.
هه‌ڵکوتانه‌سه‌ر باره‌گا له ()PKKوه تا یه‌کگرتوو ل��ه ت���اوان���ى ک��وش��ت��ن��ى س��ورچ��ی �هک��ان ل ه گ��ون��دى (ک�ه‌ل�هک��ی��ن) ک �ه ل �ه رێکه‌وتى ()1996/6/16دا رووی��دا ،له‌الیه‌ن پارتى دیموکراتى کوردستانه‌وه نزیکه‌ى ()100 هاواڵتى ک��وژران و ( )98که‌سى تریش ده‌ستگیرکران و ره‌وانه‌ى زیندانه‌کانى پارتى دی��م��وک��رات ک��ران ل�ه ئ��اک��رێ ،پێش ئهو روداوه‌ش له رێکه‌وتى ( )1996/6/10له بازگه‌ى (سپیلک) هه‌وڵى کوشتنى (حسێن ئاغاى سورچى) درا له‌الیه‌ن پارتییه‌وه به‌اڵم سه‌رى نه‌گرت ،تاکو له‌په‌المارى گوندى (که‌له‌کین)دا به‌بریندارى کوشتیان. ئه‌م په‌الماره‌ى پارتى دیموکراتى کوردستان بۆسه‌ر سورچییه‌کان و پارتى پارێزگاران چه‌ندین کاردانه‌وه‌ى نێوده‌وڵه‌تى لێکه‌وته‌وه، به‌جۆرێک ک�ه به‌رپرسى مافى مرۆڤى په‌رله‌مانى به‌ریتانیا داواى بانگکردنى (مه‌سعود ب��ارزان��ى) دهک��ات بۆ به‌رده‌مى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان لهسهر ئهو تاوانه و داوا ده‌کات ئه‌مریکا و ئه‌وروپا تێبگه‌یه‌نرێ که مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ بارزانى نه‌که‌ن. (ل��ۆرد ئیڤبرى) لێپرسراوى مافى مرۆڤى په‌رله‌مانى به‌ریتانیا ده‌رب���اره‌ى قه‌تڵوعام (کوشتنى به کۆمه‌ڵ)ى سورچیه‌کان له گوندى که‌له‌کین نامه‌یه‌ک بۆ (جێرمى هانلى) به‌رپرسى ک��اروب��ارى کوردستانى ع��ێ��راق ل �ه وه‌زاره‌ت�����ى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا دهن��ێ��رێ که‌تێیدا نوسیویه‌تى (مه‌سعود بارزانى نکۆڵى له‌و تاوانه ناکات که تێیدا له‌وانه‌یه زیاتر له ( )100که‌س کوژرابن و ( )79که‌سى تریش ده‌ستبه‌سه‌ر کراون، ب�ه‌پ��ێ��چ�ه‌وان�هوه ه �هوڵ��ى داوه پ��اک��ان�هى بۆ بهێنێته‌وه به‌وه‌ى سورچییه‌کان سیخوڕێکى یه‌کێتیان پ�هن��اداوه ،سورچییه‌کان نکوڵى ل �هوه دهک��هن و (حسێن ئاغاى سورچى) سه‌رۆکى ناسراوى عه‌شیره‌ته‌که ههمیشه پیاوێکى ئاشتیخواز و ناوبژیوان ب��ووه و هه‌رگیز الیه‌نى هیچ یه‌کێک ل �هو دوو حزبه سه‌ره‌کیه‌ى نه‌گرتووه. ه �ه‌ر ل �هو ن��ام �ه‌دا ه��ات��ووه (حسێن ئاغاى سورچى) له ئه‌نجامى تۆپباران بریندار بووه و له کاتێکدا پیاوه‌کانى هه‌وڵیان ده‌دا برینه‌کانى بۆ بپێچن ،به‌اڵم هێزه‌کانى بارزانى کوشتیان ،دوات��ر ماڵ و خانه‌واده‌که‌شیان تااڵن کرد ،خانه‌واده‌که‌ى یه‌ک سه‌عات مۆڵه‌تیان پێدرا له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ى چه‌کدا به‌خاکى بسپێرن ،ل ه هه‌مان کاتدا ()79 ئه‌ندامى نێرینه‌ى خانه‌واده‌که‌یان به‌بارمت ه گ��رت ،ژن��ان و م��ن��دااڵن ت��وان��ی��ان بگه‌ن ه هه‌ولێر ک ه ماوه‌ى ( )100کیلۆمه‌تر دوره له شوێنى عه‌شیره‌ته‌که‌یانه‌وه ،پێویست ه کۆمه‌ڵى نێوده‌وڵه‌تى هه‌وڵى ئازاد کردنى بارمته‌کان بدات و لێکۆڵینه‌وه‌ى خێرا له‌و ت��اوان� ه دڕن��دان�هی� ه دهس��ت پێبکات ،لۆرد ئێڤبرى له درێژه‌ى نامه‌که‌یدا ده‌ڵێت :من پێشنیار دهک���هم ب � ه ی��ارم�هت��ى چ��اودێ��رى ن�هت�ه‌وه‌ی�هک��گ��رت��ووه‌ک��ان ل�هس�ه‌ر کوشتنى کوێرانه و بێ دادگایى کردن به‌یارمه‌تى س��ه‌رچ��اوه‌ک��ان��ى ت��ر ئ���هم ک����اره ئ�هن��ج��ام بدرێت تاسه‌ره‌نجام ئه‌وانه‌ى فه‌رمانى ئهو قه‌تڵوعامه‌یان داوه ئه‌وانه‌ى جێبه‌جێشیان کردووه به‌سزاى خۆیان بگه‌ن. ناوبراو له‌کۆتایى نامه‌که‌یدا بۆ (جێرمى هانلی) ل� ه نوسینگه‌ى وه‌زی���رى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا نوسیویه‌تى (پێویست ه مسته‌ر بارزانى بانگ بکرێ بۆ مه‌ڵبه‌ندى مافى مرۆڤى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له ژنێف و راستى ئه‌م روداوانه روون بکاتهوه له‌پاش نامه‌که‌ى جێرمى هانلى بۆ لۆرد ئیڤبری ،لۆرد پرسه‌نامه‌یه‌ک بۆ عومه‌ر ئاغاى سورچى دهن��وس��ێ و نامه‌یه‌کیش ئاراسته‌ى مه‌سعود بارزانى ده‌کات ،به‌اڵم جێرمى هانلى نامه‌یه‌کى تر ئاراسته‌ى لۆرد ئیڤبرى ده‌کات و ده‌ڵێ (مه‌سعود بارزانى) هه‌میش ه ئ��ام��اده ب��ووه ب��ۆ به‌کارهێنانى زه‌ب���رى چ �هک ب��ۆ گه‌یشتن به‌ئامانج ه سیاسیه‌کانی.
به‌ر رقى ژماره‌یه‌ک که‌س و ل ه سنورى بادینان سوتێنران ،ئهو کات یه‌کگرتووى ئیسالمى بڕیاریدا بوو به ته‌نها و به لیستى سه‌ربه‌خۆ ب�ه‌ش��دارى ل ه هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراقدا بکات ،ئه‌م ه بووه پاڵنه‌ر و هۆکارى دژایه‌تیکردنێکى ت��ون��د ل �ه‌الی �هن (ی��ن��ک و پ����دک)هوه ،ب ه تایبه‌ت له‌الیه‌ن پارتییه‌وه،هه‌ر ئهو کات ی �هک��گ��رت��ووى ئیسالمى ت�ه‌خ��وی��ن��ک��را ب ه پارچه پارچ ه کردن و تێکدانى ناو ماڵى ک��ورد و دژایه‌تیکردنى به‌رژه‌وه‌ندی ه بااڵ ن �هت �ه‌وه‌ی��ی �هک��ان ،ک �ه دواج����ار ب���ووه هۆى سوتاندنى زیاتر ل ه ( )40باره‌گا و ناوه‌ندى ئیعالمى یه‌کگرتوو ل ه بادینان و کوشتنى چ��وار ک��ادرى یه‌کگرتووى ئیسالمى ک ه تیایاندا (م.م��وش��ی��ر ئ�ه‌ح��م�ه‌د) ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کگرتوو بوو ،دواجار ئه‌م ه ب��ووه هۆى ناکۆکیه‌کى گ �هوره ل ه ن��ێ��وان ی�هک��گ��رت��ووى ئیسالمى و پارتى دیموکرات ،به‌اڵم له کۆتاییدا یه‌کگرتووى ئ��ی��س�لام��ى ره‌زام����هن����دى ده‌رب�����ڕى ک �ه ب ه رێکه‌وتنى عه‌شایرى له‌گه‌ڵ پارتى پێک بێتهوه و پ��ارت��ى دیموکراتیش ق�ه‌ره‌ب��ووى م��اددى باره‌گاکانى یه‌کگرتووى ک��ردهوه و خوێنى ک��وژراوه‌ک��ان��ى یه‌کگرتوویشى قه‌ره‌بوو کردهوه ،به بڕواى چاودێران ئه‌م ه ب ه یه‌کێک ل ه هه‌ڵ ه مه‌زنه‌کانى یه‌کگرتووى ئیسالمى دا‌ده‌نرێت که بووه رێگر ل ه به‌رده‌م ته‌ده‌خوالتى دادگادا.
ب�ه‌زان��دن��ى ئ �هو هێڵه شه‌رعیه‌تى ت���ه‌واوى داموده‌زگاکانى هه‌رێمى کوردستان دهخاته ژێر پرسیاره‌وه ،داواکارین: لیژنه‌یه‌کى پ�ه‌رل�هم��ان��ى پێکبهێنرێ له س��ه‌رج��هم ف��راک��س��ی��ۆن�هک��ان به‌مه‌به‌ستى ب �ه‌دواداچ��وون‌و لێکۆڵینه‌وه‌‌و سزادانى ئهو ت��ۆم �هت��ب��اران �هى ت �ه‌ق �هی��ان ل �ه ه��اواڵت��ی��ان ک���ردووه ،بۆ لێپێچینه‌وه له خه‌مساردى‌و که‌مته‌رخه‌مى داموده‌زگاکانى ئاسایش‌و پۆلیس ل�ه ه���ه‌ردوو پ��ارێ��زگ��اى سلێمانى‌و هه‌ولێر که نه‌یانتوانیوه باره‌گاى حزب‌و هێزه سیاسییه‌کان بپارێزن.
د.بورهان یاسین :نانبڕین و باره‌گا سوتاندن ،لوتکه‌ى فاشیزمه ناکرێت ئۆپۆزسیۆن بچنه ناو حکومه‌تێکه‌وه باوه‌ڕى به سوتاندنى الیه‌نێکى تر هه‌بێت له رێکه‌وتى ( )2011/12/2رۆژى هه‌ینى، له سنورى بادینان و له زاخۆ ،پاش نوێژى هه‌ینى ژماره‌یه‌کى زۆر له خه‌ڵکى ناوچه‌که هه‌ڵیان کوتایه س �ه‌ر چه‌ندین سه‌نته‌رى م�هس��اج و دهی���ان دوک��ان��ى مه‌یفرۆشى و چه‌ندین ئوتێل و شوێنى گشتیان سوتاند، ئه‌م روداوه راسته‌وخۆ به‌و ئاراسته‌یه‌دا برا که ئه‌وانه‌ى هه‌ڵیان کوتاوه‌ته سه‌ر دوکانى مه‌یفرۆشى و شوێنه گشتییه‌کان سه‌ر به یه‌کگرتووى ئیسالمى کوردستانن و هه‌ر راسته‌وخۆ زۆربه‌ى باره‌گاکانى یه‌کگرتووى سوتاندنى باره‌گاکانى ئیسالمى ل�ه (زاخ���ۆ ،سێمێل ،ده��ۆک، بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ل ه هه‌ولێر و زاوی��ت �ه ،دێ��ره‌ل��وک ،ق �هس��رۆک) له‌الیه‌ن سۆران ژم��اره‌ی �هک��ى زۆر خ �هڵ��ک �هوه س��وت��ێ��ن��ران، تااڵنکردنى مه‌کۆى دهۆک ج��ێ��گ�هى ب��اس �ه ه���ه‌ر زوو ئ���هم روداوان�����ه ل�� ه رێ��ک �هوت��ى ( )2011/2/17ش��ارى ناکۆکى راگه‌یاندنى گه‌وره‌یان خسته نێوان
فیدراسیۆنى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نى :حکومه‌تی هه‌رێم له قه‌یرانى کارگێڕیى‌و نیشتمانیى قوڵدایه فیدراسیۆنى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نى له راگه‌یاندراوێکدا به‌رپرسیاریه‌تى پشێویه‌کانی ن��اوچ �هی ب��ادی��ن��ان ده‌خ�هن�ه ئ �هس��ت��ۆی ح��ک��وم �هت و ت�ه‌ئ��ک��ی��د ل���هوه دهک����هن����هوه ک���ه (ح��ک��وم �هت��ی ه�ه‌رێ��م��ى کوردستان له قه‌یرانێکى کارگێڕیی و نیشتمانیى قوڵدایه) له راگه‌یاندنه‌که‌یاندا ئاماژه‌یان به‌وه‌شداوه ک�ه پێویسته :حکومه‌ت و ده‌زگاکانی پ��ۆل��ی��س و ئ��اس��ای��ش رێ��وش��وێ��ن��ى یاسایى پێویست بگرنه‌به‌ر ،هه‌تا بیسه‌لمێنن که به‌کردار پ��ارێ��زه‌رى سه‌ر‌وماڵى هاواڵتیانن و ج��ی��اوازى له نێوانیاندا ن��اک�هن ،ئه‌گه‌ر نا ،ئهوا به‌ته‌واوه‌تی متمانه له‌ده‌ستده‌ده‌ن، ل�ه به‌شێکى ت��ری راگ�هی��ان��دن�هک�ه‌دا ئهو رێکخراوانه «پارتى دیموکراتى کوردستان وه‌ک حیزبى بااڵده‌ستی ناوچه‌که« به به‌رپرس ده‌زان��ن له روداوه‌ک��ان��ی بادینان، چونکه هێزه‌کانى پۆلیس و ده‌زگاکانى پارتى دیموکراتى کوردستان و یه‌کگرتووى ئ��اس��ای��ش ل �ه‌ژێ��ر دهس���ه‌اڵت���ى پ��ارت��ی��دان‌و ئیسالمى ک��وردس��ت��ان �هوه ،ب � ه ج��ۆرێ��ک ده‌ڤه‌ره‌که به ده‌ڤه‌رى پارتى ناسراوه. که یه‌کگرتووى ئیسالمى ،پارتى وه‌ک حکومڕانى ناوچه‌که به به‌رپرس ده‌زانێت به‌یاننامه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم و تێڕوانینى رۆشنبیران له سوتاندنى باره‌گاکانیان ،له میدیاکانى یه‌کگرتووى ئیسالمیه‌وه چه‌ندین گرته‌ى د.بورهان یاسین :ئهو به‌یانه‌ى که سه‌رۆکى ڤیدیۆیى پیشاندران که پیاوانى پۆلیس و هه‌رێم ده‌ریکرد ئاماژه‌یه‌کى زۆر ترسناکه، ئاساشى ناوچه‌که به‌شدارن له سوتاندنى چونکه له‌الیه‌که‌وه ده‌سه‌اڵتى ره‌هایان ههیه ب��ارهگ��اک��ان��ى ی �هک��گ��رت��ووى ئیسالمى و و له‌الیه‌کى تره‌وه به‌یان ده‌رده‌که‌ن به‌رده‌وام کار ئاسانى بۆ سوتێنه‌ران ده‌که‌ن ،پاش روداوه‌کانى بادینان مه‌سعود بارزانى جگه له‌وه‌ى که یه‌کگرتووى ئیسالمى ئه‌م سه‌ردانى زاخۆى کرد و له به‌یاننامه‌یه‌کدا روداوان �ه به دووب��اره بوونه‌وه‌ى روداوه‌کانى ئ��ی��دان �هى ک���اره ت��ون��دوت��ی��ژی�هک��ان��ى ک��رد، ساڵى ( )2005و سوتاندنى باره‌گاکانیان ه �ه‌روه‌ه��ا داوای��ک��رد س �ه‌رج �هم الیه‌نگرانى ل�ه ب��ادی��ن��ان ده‌زان��ێ��ت ،ک�ه دواج���ار پارتى یه‌کگرتووى ئیسالمى ئ��ازاد بکرێن ،له دیموکراتى کوردستان ق�ه‌ره‌ب��ووى م��اددى ب���اره‌ى ب�هی��ان��ن��ام�هک�هى س �ه‌رۆک��ى هه‌رێم یه‌کگرتووى ئیسالمى ک���ردهوه ،هه‌رچى د.ب��وره��ان یاسین لێکۆڵه‌ر و مامۆستای پارتى دیموکراتى کودستانه ،له وت�ه و لۆند له سوید رایگه‌یاند :ئهو به‌یانه‌ى که شیکردنه‌وه‌کانیاندا یه‌کگرتووى ئیسالمى سه‌رۆکى هه‌رێم ده‌ریکرد ئاماژه‌یه‌کى زۆر تۆمه‌تباره‌که‌ن به نانه‌وه‌ى شه‌ڕى مه‌زهه‌بى ترسناکه ،چونکه له‌الیه‌که‌وه ده‌سه‌اڵتى و ل��ێ��دان��ى م�هس��ی��ح��ی�هک��ان ب �ه ئامانجى ره‌ه��ای��ان ه�هی�ه و ل�ه‌الی�هک��ى ت���رهوه به‌یان یه‌کگرتووى ئیسالمى ده‌بینن ،به‌و بیانووه‌ى ده‌رده‌ک���هن وه‌ک ئ �هوهى هیچ ده‌سه‌اڵتیان زۆری��ن �هى کاسبکارانى مه‌یفرۆشى له‌و نه‌بێت ،کاتێکیش ل�ه ب�هی��ان�هک�ه‌دا باس ناوچه‌یه‌دا هاواڵتیانى مه‌سیحین ،له هه‌مان له توڕه‌یى خه‌ڵک ده‌کرێت ،به‌یانه‌که‌ی ک��ات��دا پ��ارت��ى دیموکراتى ک��وردس��ت��ان له س �ه‌رۆک��ى ه �ه‌رێ��م ده‌رچ���ون���ه ل �ه ق �هی��ران، زارى زۆربه‌ى ئه‌ندامانى مه‌کته‌بى سیاسى بگره قوڵتریشى ده‌کاته‌وه ،له‌به‌رئه‌وه ئهوه و کۆمیته‌ى سه‌رکردایه‌تی و وته‌بێژه‌کانى ئاشکرایه که ده‌سه‌اڵت حه‌ز و خه‌باتى بۆ پارتییه‌وه داوا ل�ه یه‌کگرتوو ئیسالمى ئه‌وه‌یه مۆنۆپۆڵى ت��ه‌واوى هه‌بێت به‌سه‌ر کوردستاندا ،که‌چى کاتێک روداوێکى ده‌که‌ن داواى لێبوردنیان لێبکات. مه‌ولود ب��اوه‌م��راد :ئێمه وه‌ک یه‌کگرتوو ل�هو شێوهیه روده‌دات بێده‌سه‌اڵتى خۆى
ساڵی ( )1997له شاری هه‌ولێر هێرش کرایه‌سه‌ر ژماره‌یه‌ک باره‌گا و نوسینگه‌ی نزیک له ( )PKKو له‌و روداوه‌دا ( )64که‌س تا ئێستا بێسه‌روشوێنن
س��ل��ێ��م��ان��ى ب����ووه ن���اوچ���هى گ���ه‌وره‌ت���ری���ن خۆپیشاندانى جه‌ماوه‌رى ک ه ماوه‌ى زیاتر له دوو مانگ ب���ه‌رده‌وام ب��وو ،ده‌ستپێکى خۆپیشاندانه‌کان ل� ه ب �ه‌رده‌رک��ى س �ه‌راى سلێمانى دهس��ت��ى پ��ێ��ک��ردوو ه �هم��ان رۆژ گواسترایه‌و‌ه بۆ به‌رده‌م لقى ()4ى پارتى دیموکراتى کوردستان و بیناى لق به‌رد باران کرا و له‌الیه‌ن پاسه‌وانه‌کانى لقه‌که‌ى ته‌قه له خۆپیشانده‌ران کراو چه‌ندین شه‌هید و بریندارى لێکه‌وته‌وه ،ئه‌م روداوه وایکرد که هه‌مان شه‌و له شارى هه‌ولێرى پایته‌خت و ق �ه‌زاى باره‌گا و مه‌کۆ سه‌ره‌کیه‌کانى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بسوتێنرێن ،تایبه‌ت به‌م روداوه فراکسیۆنى گۆڕان له په‌رله‌مانى کوردستان به‌یاننامه‌یه‌کى بۆ رای گشتى خه‌ڵکى کوردستان باڵوکرده‌وه که تیایدا ه���ات���ووه :س��وت��ان��دن��ى ه�����ه‌ردوو ب��ارهگ��اى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان له شارى هه‌ولێر‌و قه‌زاى سۆران به‌به‌رچاوى داموده‌زگاکانى ئاسایش‌و پۆلیسه‌وه ،له‌شکرکێشى‌و جواڵندنى هێز به‌مه‌به‌ستى به‌کارهێنانى ل�ه ملمالنێى سیاسیى ناوخۆدا ،زنجیره‌یه‌ک په‌ره‌سه‌ندنى سوتاندنى باره‌گاکانى مه‌ترسیدارن که هه‌موومان ده‌خه‌نه به‌رده‌م یه‌کگرتوو ساڵى ()2005 به‌رپرسیارێتیه‌کى مێژوییه‌وه .ئێمه لێرهوه کوشتنى چوار کادرى یه‌کگرتوو رایده‌گه‌یه‌نین که ته‌قه‌کردن له هاواڵتیانى مه‌ده‌نى له‌الیه‌ن پاسه‌وانانى حزبه‌وه ،له‌ژیر ک ه یه‌کیان ئه‌ندامى مه‌کته‌بى هه‌ر پاساوێکدا بێت ،تاوانێکه ئه‌نجامده‌رانى سیاسى بوو له رێکه‌وتى ( )2005/12/6باره‌گاکانى روب �ه‌روى به‌رپرسیارێتى ده‌کاته‌وه ،خوێنى یه‌کگرتووى ئیسالمى کوردستان که‌وتن ه ه��اواڵت��ی��ان��ى ک��وردس��ت��ان هێڵێکى س��وره‌‌و
به‌رپرسانى ئ��ی��دارى و سیاسى پ��ارت��ى ل ه ناوچه‌ى بادینان به به‌رپرسیار له‌و رووداوانه ده‌زانین له‌باره‌ى سوتانى باره‌گاکانیانه‌وه مه‌ولود ب���اوه‌م���راد ئ �هن��دام��ى م�هک��ت�ه‌ب��ى سیاسى یه‌کگرتووى ئیسالمیى کوردستان ده‌ڵێت: ئهو رووداوانه چه‌ند جار دووباره بوونه‌ته‌وه ب �ه داواى ل��ێ��ب��وردن و ق �ه‌ره‌ب��وک��ردن �هوه و ب�هڵ��ێ��ن��ى رون����ه‌دان����هوهى چ���اره‌س���ه‌ر ن��اب��ن، به‌ڵکو ب �هوه چ��اره‌س�ه‌ر دهک��رێ��ت که ئێمه ل �ه‌گ �هڵ س �ه‌رک��ردای �هت��ى پ��ارت��ى بگه‌ینه تێگه‌یشتنى هاوبه‌ش که ئایا پارێزگارى له‌بوونى یه‌کگرتوو وه گرنتى (زه‌م���ان) ب �ه‌رده‌وام��ب��وون��ى ک���ارو چ��االک��ى سیاسى دهک����هن ل �ه ن��اوچ �هک��ان��ى ژێ���ر دهس �ه‌اڵت��ى خۆیاندا یان نا؟ چونکه ئهوه چوار جاره پ��ه‌الم��ارى ب��ارهگ��اک��ان��ى ئێمه ده‌ده‌رێ����ت، دووان��ی��ان به‌عه‌مه‌لى له ()2005/12/6 وه له ( )2011/12/2و دووانیشیان به ئابڵوقه‌دان و په‌المارى سوتاندن به‌هه‌وڵێکى زۆر پێشمان لێگرتوون ،ده‌بێت لهوه بگه‌ین ئه‌م روداوانه ئه‌نجامى بڕیار و روانینێکه و ده‌بێ هۆکاره‌که‌ى بزاندرێت. ئهو ئه‌ندامه‌ى مه‌کته‌بى سیاسى له درێژه‌ى ل��ێ��دوان �هک �هی��دا رای��گ �هی��ان��د :ئێمه وه‌ک یه‌کگرتوو به‌رپرسانى ئیدارى و سیاسى پارتى له ناوچه‌ى بادینان به به‌رپرسیار له‌و رووداوانه ده‌زانین و به‌رپرسانى پارتیش له‌و ناوچهیه ده‌بێ ته‌حه‌مولى به‌رپرسیاریه‌تى بکه‌ن و ئیجرائاتى یاسایییان له‌گه‌ل بکرێت، له‌کۆى گشتیدا ده‌بێ سه‌رکردایه‌تى پارتى ده‌سپێشخه‌رى چاره‌سه‌رى کێشه‌که بکات.
نیشان دهدات .هه‌ر له درێ��ژه‌ى وته‌کانیدا د.ب���وره���ان وت���ى :پێویسته روداوه‌ک���ان���ی ناوچه‌ی بادینان و سوتاندنى باره‌گاکانی یه‌کگرتوو زه‌نگێکى زۆر ج��دى ب��ن بۆ ه �ه‌ر س��ێ الی�هن��ى ئۆپۆزسیۆن ل �هو روهوه که پرسى به‌شداریکردنیان له حکومه‌تدا ته‌نها خۆکوشتن ده‌بێت و ناکرێت بچنه ن��او حکومه‌تێکه‌وه ب���اوه‌ڕى به سوتاندنى الیه‌نێکى تر هه‌بێت و لهسهر بیروڕاى جیاواز خه‌ڵک ده‌ستگیربکات و نانبڕاویان بکات، ن��اوب��راو ئه‌وه‌شى رون��ک��ردهوه :که نانبڕین و ب��ارهگ��ا س��وت��ان��دن ،لوتکه‌ى فاشیزمه، بۆیه ناکرێت بچینه ن��او حکومه‌تێکه‌وه ک�ه ( )20ساڵه خه‌ڵک رێ��گ�هى پێداوه به‌ره و پێشه‌وه ب��ڕوات ،به‌اڵم رۆژ به رۆژ قه‌یرانه‌کانی قۆڵتر ده‌کاته‌وه. سه‌رۆکى هه‌رێم و یه‌کگرتووى ئیسالمى ئه‌بوبه‌کر عه‌لى :بڕوامان به لیژنه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم نیه تایبه‌ت به س �ه‌ردان و پێکهێنانى لیژنه‌ى لێکۆڵینهوه و به‌یاننامه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم ،ئه‌بوبه‌کر عه‌لی ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کگرتووى ئیسالمی راگه‌یاند: تائێستاش نازانین هۆکارى دانانى ئهو پالنه بۆ پ�ه‌الم��اردان��ى باره‌گاکانى یه‌کگرتوو چییه ،چونکه هیچ پێشینه و واده‌یه‌کى ن �ه‌ب��وو ئ��ێ��م�ه‌ش س��ه‌رم��ان س���وڕم���اوه ،که چ خوێندنه‌وه‌یه‌کى هه‌ڵه بۆ یه‌کگرتوى ئ��ی��س�لام��ى و ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و ن��اوچ�هک�ه وایکردوه ،له کاتیکدا خه‌ڵک چاوه‌ڕیى چاکسازیه ،روداوێکى له‌م شیوه‌یه روبدات، ئه‌بوبه‌کر ع �ه‌ل��ی ،بێمتمانه‌یى خ��ۆى له لیژنه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم نیشاندا که بۆ به‌دواداچونى کێشه‌کان پێکهینراوه و وتی: بڕوامان به لیژنه‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم نیه، چونکه ئه‌زمونه‌کانى رابورد و پێمان ده‌ڵێت: ئهو جۆره لیژنانه ،ناتوانن ده‌ست ببه‌ن بۆ ره‌گ‌و ریشاڵى هۆکاره‌کان و تاوانباران دی���ارى ب��ک �هن ،به‌ڵکو ب��ۆ دام��رک��ان �هوهى دۆخه‌که‌یه به ته‌نیا. هه‌روه‌ها له م��اوه‌ی راب��ردوودا به شێوازی جیا جیا هێرش ک��راوه‌ت �ه س �ه‌ر ب��ارهگ��ا و نوسینگه‌ی الیهنه سیاسییه‌کانی تر .بۆ نمونه :ل�ه ساڵی ()1997دا ل�ه ش��اری هه‌ولێر هێرش کرایه سه‌ر باره‌گای یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی کوردستان که ئهو ک��ات�ه ل�ه ()PKKهوه ن��زی��ک ب���وو ،هه‌ر ل �هو ک��ات�ه‌دا هێرش کرایه س �ه‌ر ناوه‌ندی ک�ه‌ل��ت��وری میزۆپۆتامیا و رۆژن��ام �هی (واڵت) و ن�ه‌خ��ۆش��خ��ان�هی�هک ک �ه سه‌ر ب�ه مانگی س��وری ک��وردس��ت��ان ب��وو ،که ئه‌مانیش له ()PKKهوه نزیک بوون ،له‌و هێرشانه‌دا ( )64رۆژنامه‌نوس و هونه‌رمه‌ند و که‌مئه‌ندام و بریندار ل �ه‌الی �هن پارتی دیموکراتی ک��وردس��ت��ان�هوه بێسه‌روشوێن ک��ران و تا ئێستا چاره‌نوسیان ن��ازان��رێ. ئهمه سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی چه‌ندین جار له‌الیه‌ن بنه‌ماڵه‌کانیان و رێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤه‌وه داوای ئاشکراردنی چاره‌نوسیان کراوه ،به‌اڵم تا ئێتا بێ ئه‌نجام بووه. ه �ه‌روه‌ه��ا ل� ه ساڵی ( )2000ل� ه ش��اری سلێمانی هێزه‌کانی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان هێرشیان کرده سه‌ر باره‌گای حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری کوردستان و ل���هو ه��ێ��رش �ه‌دا پ��ێ��ن��ج ک���هس ژی��ان��ی��ان له‌ده‌ستدا ،به‌و هۆیهوه ل ه مانگی ()9ی ئه‌مساڵدا حزبی کۆمۆنیست سکااڵی ل �هس �ه‌ر ش��ه‌ش ک��هس ل �ه س�ه‌رک��ردای�هت��ی ئه‌وکاتی یه‌کێتی تۆمار کرد ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ ئه‌نجامێکی نه‌بووه. هه‌روه‌ها ل ه ساڵی ( )2007به‌ره‌گاکانی پارتی چاره‌سه‌ری دیموکراتی کوردستان له شاره‌کانی هه‌ولێر و سلێمانی و دهۆک داخ����ران ،ئ�هم�ه‌ش دوای ئ���ه‌وه‌ی له‌الیه‌ن هێزێکی زۆری ئاسایشه‌و‌ه هه‌ڵیان کوتای ه سه‌ر ئهو باره‌گایانه و تابلۆکانیان هێنای ه خ���واره‌و‌ه و چه‌ندین ئه‌ندامیان ئ�هو کات ه ده‌ستگیر کران .تا ئێستاش رێگ ه نه‌دراو‌ه ئ��هو پ��ارت � ه ب��ارهگ��اک��ان��ی ل �ه ش��ارهک��ان��ی هه‌رێمی کوردستان بکاتهوه .هه‌روه‌ها ل ه دوا هه‌ڵبژاردنیشدا ل ه هه‌رێمی کوردستان ل� ه ( )2009/7/25رێگه ن���ه‌درا پارتی چاره‌سه‌ری به‌شداری هه‌ڵبژاردن بکات.
سه‌رۆکى پارتى نیشتمانى تورکمان :په‌یوه‌ندى کورد و تورکمان له رووى کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه مێژووییه ،به‌اڵم له رووى سیاسییهوه ئه‌نجامى نه‌پێکاوه سازدانى سه‌اڵحه‌دین ساڵه‌یى جه‌مال شان ،سه‌رۆکی پارتی نیشتمانی تورکمان ،که ساڵی پار به‌هۆی ناڕازی بوون ل ه سیاسه‌تی به‌ره‌ی تورکمانی، له‌گه‌ڵ حزبه‌که‌یدا له‌و به‌ره‌ی ه جیابوه‌وه ،له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى (چه‌تر) باس له‌و ه ده‌کات، ک ه ناکرێ به هیچ شێوه‌یه‌ک کورد و تورکمان له‌یه‌ک دووربخرێنه‌وه...
چ�هت��ر :ب��ارودۆخ��ی سیاسی ئه‌مڕۆی عێراق چۆن ده‌بینن؟ ـ بارودۆخی سیاسی عێراق ناجێگیره، هۆکاره‌که‌شى بۆ زۆربوونی پارته‌کان ده‌گه‌ڕێته‌وه ،به تێڕوانین و بۆچوونی ج�����ی�����اوازه‌وه ،ه���اوک���ات س���ه‌رچ���اوه‌ی ه��اوک��اری��ی دارای���ى ح��زب��ی راسته‌وخۆ کاریگه‌ری لهسهر بۆچوون و رێڕه‌ویان ههیه ،مه‌سه‌له‌یه‌کی تر گه‌لی عێراق پاشکۆییه‌کی سیاسی و دیموکراتی نییه ،ته‌نها رێره‌و و بۆچوونی حزبێک یا رژێمێک له یه‌که‌م رۆژی دامه‌زراندنی عێراق بااڵده‌ست بووه ،به‌تایبه‌ت دوای سااڵنی سه‌ره‌تای حه‌فتاکان و کۆتایی هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی رابردوو ،له‌به‌رئه‌م ه ره‌وش���ی سیاسی جێگیر نییه ،ئۆمێد ده‌خ��وازی��ن ب���ه‌ره‌و جێگیربوون هه‌نگاو بنێت ،له‌گه‌ڵ ئ �ه‌وه‌ش دی��ارده‌ی زۆری حزبایه‌تی ده‌بینرێ ،بۆی ه ئه‌جێنداکان زیاتر به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی حزبایه‌تییان پێوه دی��اره ن�هک ب �هرژهوهن��دی گشتی واڵت ،ههموو ده‌زانین حزبایه‌تی له‌پێناو ب �هرژهوهن��دی گشتی نیشتمان هاتوه‌ت ه ئ���اراوه و دروس��ت ب��ووه ،ن �هک له‌پێناو ب�هرژهوهن��دی تایبه‌ت ،ئه‌م ه بۆ که‌می
ئه‌زمونی سیاسی ده‌گه‌ڕێته‌وه ،ئه‌مڕۆ له عێراق زیاتر ل ه ( )300حزب ههیه، ئ�هم رێ��ژه‌ی� ه گه‌لێک زۆره به ب �ه‌راورد له‌گه‌ڵ واڵتانی تری جیهان .بۆ نموونه، واڵتی میسر رێژه‌ی دانیشتوانی ()75 ملیۆن ک�هس�ه ،ده‌بینین ( )50پ��ارت ب��ه‌ش��دارن و ب��وون��ی��ان ه �هی �ه ،ب���ه‌اڵم ل ه ڵ عێراق ( )300پارت ده‌بینرێ ،له‌گ ه س����ه‌رده‌م ئ �هو رێ��ژه‌ی �ه ب���ه‌ره‌و که‌مبوون ڵ پێشکه‌وتنی په‌یڕه‌و و ده‌ڕوات و له‌گ ه به‌رنامه‌ی نیشتمانی جێگای به‌رنامه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی ده‌گرێته‌وه. چه‌تر :چ��ۆن بۆ نزیکبوونه‌وه‌ی نێوان کورد و تورکمان ده‌ڕوانێت؟ ـ نزیکبوونه‌وه‌ی نێوان کورد و تورکمان لهسهر ئاستی سیاسی و حزبی پێویسته، به‌اڵم ئه‌م نزیکبوونه‌وه‌یه لهسهر ئاستی سیاسی ب ه ته‌واوه‌تی هێشتا ئه‌نجامی خ��ۆی نه‌پێکاوه ،ب �ه‌اڵم لهسهر ئاستی کۆمه‌اڵیه‌تی نزیکبوونه‌وه‌ی مێژوویی ههیه ،ئهو دیارده‌یی ه تا ئه‌مڕۆ بوونی ههیه ،ب �ه‌اڵم له رووی سیاسییهوه بۆ که‌می ئه‌زموون الی هه‌ردوو نه‌ته‌وه‌ی ڵ کورد و تورکمان ده‌گه‌ڕێته‌وه ،له‌گ ه ئ��ه‌وه‌ش��دا ئ��هم گ��ۆڕان��ک��اری��ی��ان�هی ئه‌م دوای��ی �ه په‌یوه‌ندییه‌کانی به‌ره‌وپێشه‌و‌ه بردووه ،چونکه زه‌وی و زاری کورد و تورکمان پێکهوه له‌الیه‌ن رژێمی به‌عس داگیر کرابوو ،هه‌روه‌ها خێزانی کورد و تورکمان پێکهوه تێکه‌اڵون ،ناکرێ ب ه هیچ شێوه‌یه‌ک ل ه یه‌ک دووربخرێنه‌وه، پێویسته لهسهر حزب ه سیاسییه‌کان ئهو تێکه‌ڵ بوون ه کۆمه‌اڵیه‌تیه بزانن بیری
لێ بکه‌نه‌وه ،له‌نێوان ه�ه‌ردوو نه‌ته‌وه‌ی برای کورد و تورکمان ،ئاوات ده‌خوازین ئ��هو برایه‌تیی ه ب��ۆ ئ��ای��ن��ده هه‌نگاوی ئه‌رێنی خۆی بنێت. چه‌تر :تێبینیتان بۆ به مه‌ده‌نیکردنی فڕۆکه‌خانه‌ی که‌رکوک چییه؟ ـ راده‌س��ت��ک��ردن��ی ب��ۆ دهس����ت پۆلیس ی��اخ��ود س��وپ��ا گ��رن��گ سه‌قامگیری ره‌وشه‌که‌یه ،پێویسته ده‌سه‌اڵتی هاوبه‌ش بێت ،ه�ه‌ر الیه‌نێک ک��ار و فه‌رمانی ج��ی��اوازه ،پ��رۆس �هی ب�ه مه‌ده‌نیکردنی ئ�هو فڕۆکه‌خانه‌یه ل ه پله و پۆست و ده‌سه‌اڵت گرنگتره. چه‌تر :بۆ کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا چۆن ده‌ڕوانن؟ ـ ک���ش���ان���ه‌وه‌ی ه��ێ��زه‌ک��ان��ی ئ�هم��ری��ک��ا پێویسته ،ب��ۆئ �ه‌وه‌ی واڵت ه�هس��ت ب ه بوون و سه‌ربه‌خۆبوونی خۆی بکات ،ب ه رای من کشانه‌وه به قۆناغ بێ نه‌ک یه‌کسه‌ر ،بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی ناوخۆی ع��ێ��راق ئ��ام��اده‌ب��اش��ی ه �ه‌ب��ێ ب��ۆ ه�ه‌ر ئه‌گه‌رێک و رووداوێ���ک ل ه بۆشایی ئه‌منی رووبه‌ڕووی ده‌بێته‌وه. چ �هت��ر :ک��ش��ان �ه‌وه‌ی ئه‌مریکا ره‌وش��ی واڵت به‌ره‌و ئاڵۆزی نابات؟ ـ کاره تیرۆرستییه‌کان به ناوی بوونی ه��ێ��زه‌ک��ان��ی ئ �هم��ری��ک��ا زی��ات��ر ئ�هن��ج��ام ده‌درا ،گوایه مه‌به‌ستیان سه‌ربه‌خۆیی عێراق بوو ،ئه‌گه‌ر له‌مه‌ودوا ئه‌وکاران ه نه‌وه‌ستان ئهوا مه‌به‌ست خزمه‌تی واڵت نه‌بوو ک ه بانگهێشتی بۆ ده‌کرا ،ئهوه ب ه پرۆسه‌ی نیشتمانی دانانرێ به کاری ئیرهاب ئ��ام��اژه‌ی پێده‌کرێ ،پێویست ه
لهسهر ههموو چین وتوێژێکی گه‌ل ب ه ههموو نه‌ته‌وه‌کانی دژی ئهو کاره قێزه‌ون ه بوه‌ستن. چه‌تر :بۆچى کار و چاالکی پارتی نیشتمانی تورکمانی رووی ل ه که‌مبوون کردووه؟ ـ له هه‌وڵی به‌دواداچوون و گۆڕانکاریداین له په‌یڕه‌و و به‌رنامه و ریزه‌کانی حزبدا جارێکیتر ،خاڵێکیتر :که‌می داهات و دارایی حزب ،بۆ دوارۆژ له هه‌وڵی به‌ره‌و پێشه‌وه چونداین. ڵ پ��ارت � ه چ��هت��ر :پ �هی��وه‌ن��دی��ت��ان ل��ه‌گ��ه س��ی��اس��ی��ی �هک��ان��ی ک���وردس���ت���ان ل���ه چ ئاستێکدایه؟ ـ په‌یوه‌ندی و گفتوگۆی به‌رده‌واممان ههیه ،هیچ جۆره کێشه و ئاڵۆزییه‌ک له‌نێوانماندا نییه. چه‌تر :راتان به‌رامبه‌ر ماده‌ی ()140 چییه؟ ـ ماده‌ی ( )140ب ه شێوه‌یه‌کی گشتی خاڵی باشی تێدایه ،هه‌ندێ خاڵی هه‌ی ه ل �هم کات ه جێبه‌جێ ناکرێت، چ��ون��ک �ه ره‌وه‌ش����ی ک����ه‌رک����وک سیاسییه ب ه
پ���ێ���چ���ه‌وان���هی وه‌زع�������ی ی���اس���ای���ی و دهس���ت���ووری ،ئ���هو ی��اس��ا و دهس���ت���ووره سوودی نییه ،ته‌نها له‌نێوان پێکهاته‌کان و پارت ه سیاسییه‌کانی که‌رکوک ب ه چاره‌سه‌ری سیاسی ده‌بێت. چه‌تر :گ�ه‌ڕان�ه‌وه‌ی که‌رکوک بۆ ناو ه�ه‌رێ��م��ی ک��وردس��ت��ان ل �ه ب���هرژهوهن���دی تورکمان نابینرێ؟ ه����ی����چ ـ له‌م ره‌وشه‌ی ئێستا جۆره باوه‌ڕێک ل����هن����ێ����وان ک���ورد و
به‌دواداچوون ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
13
ت��ورک��م��ان��دا دروس����ت ن���ه‌ب���ووه ،چونک ه پێشتر تورکمان به دهس��ت چه‌کداری ک��ورد رووب���ه‌ڕووی لێدان و ئه‌شکه‌نج ه ب��ووه‌وه ،له‌گه‌ڵ دهس��ت به‌سه‌رداگرتنی پ��ارت � ه سیاسییه‌کانی ک���ورد ب�هس�ه‌ر ه �هم��وو ف�ه‌رم��ان��گ��اک��ان��ی ک �ه‌رک��وک ب��ێ رێ��ک�هوت��ن��ی ت��ورک��م��ان ،پێویستی رێکه‌وتن ه پێش ئه‌وه‌ی کاره‌کان ده‌ستی پێکرابێ ،وه‌ک ئ��ام��اژه‌ی �هک ئه‌م ه ته‌نها ئێستا له ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ک�ه‌رک��وک ده‌بینرێ ،ئه‌گه‌ر پێش رووخانی سه‌دام رێکه‌وتنێک هه‌بوای ه وه‌ک ئ��ام��اژه‌ی �هک ب��ۆ ت��ورک��م��ان دۆخی ئێستا زۆر جیاواز ده‌بوو ،بۆی ه هه‌ڵه ل ه پارت ه سیاسییه‌کانی کورددا ههیه ،هه‌ڵه‌ی گ �هوره ،هه‌ندێ الیه‌ن و تاقم ئهو په‌یوه‌ندیه‌یان به‌ره‌و ئاڵۆزی برد ،ئهو تاقم و الیه‌نانه لهسهر کورد حیساب ناکرێن.
پرۆفایل جه‌مال محه‌مه‌د عه‌لی ،ناسراو ب ه (جه‌مال شان) ده‌رچ��ووی زانکۆی به‌غداد کۆلێژی ئاداب ساڵی ( )1977ئێستا سه‌رۆکی (پارتی نیشتمانی تورکمان) ه ئه‌م پارته ساڵى پار به‌هۆى ناڕازیبوونیان له سیاسه‌ته‌کانى به‌ره‌ى تورکمانى له‌و به‌ره‌ی ه جیابونه‌وه.
( )17دۆنم زه‌ویه‌که‌ى هه‌ڵه‌بجه ،پارکى مام جه‌الله ،یان حیجزى کۆمپانیاى نۆکان؟ ئاماده‌کار ئارام شه‌مێرانى
له هه‌ڵه‌نجه لهسهر رێگاى چاوگ ( )17دۆنم زه‌وى به بڕیارى مام جالل له‌الیه‌ن شاره‌وانى هه‌ڵه‌بجه‌وه ته‌رخان کراوه تا بکرێت به پارکێکى گه‌وره ،به‌اڵم کۆمپانیاکه به‌جێی هێشتووه و جگه‌له سیاجێک‌و چه‌ند عه‌مودێک‌و خه‌زانه‌یه‌کى ئاو هیچى ترى تێدا نیه و رۆژانه ئاژه‌ڵى تێده‌چێت ،هاواڵتیانى شاره‌که داوا ده‌که‌ن به‌زوترین کات ئهو پرۆژهیه تهواو بکرێت ،سه‌رۆکى شاره‌وانیش رایده‌گه‌یه‌نێت له ساڵى ()2012دا تهواو ده‌بێت‌و ئه‌گه‌ر واشنه‌بوو ئهوا خاوهنى قسه‌ى خۆیه‌تى‌و ئه‌وه‌ش ره‌تده‌کاته‌وه پرۆژه‌که حزبى بێت، به‌اڵم ئاماده نیه بڕى ئهو غه‌رامه‌یه ئاشکرا بکات که بۆ کۆمپانیاکه‌یان کردووه.
n
ه بکات فۆتۆ /ئارام شه‌مێرانی سێ ساڵه ده‌شتێک زه‌وى به‌ناوى پارکه‌و ه داگیر کراو ه و شاره‌وانیش ناتوانێ لێپێچینه‌و ه له‌و کۆمپانیای
ئهمه رابواردنه به شارێکى شه‌هید ،چونکه ماناى چیه سێ ساڵه ده‌شتێک زه‌وى به‌ناوى پارکه‌وه داگیر کراوه و شاره‌وانیش ناتوانێ لێپێچینه‌وه له‌و کۆمپانیایه بکات‌و بزانێت کوا بودجه‌که‌ى‌و که‌ى تهواو ده‌بێت،محه‌مه‌د ئ���ه‌وه‌ش ب�ه غ���ه‌در ده‌زان��ێ��ت ئ�ه‌گ�ه‌ر ناتوانن بیکه‌ن به پارک بۆ دابه‌شى ناکه‌ن به‌سه‌ر م��ح �هم �ه‌د ح��س �هی��ن پ��ی��اوێ��ک��ى دان��ی��ش��ت��وى فه‌رمانبه‌ران‌و ه �ه‌ژاران‌و خاوه‌ن شه‌هیده‌کانى ه�هڵ�ه‌ب��ج�هی��ه و ب �ه ن��ی��گ�ه‌ران��ى و ب��ێ��زاری �هوه کیمیاویدا ،کۆتا وته‌ى ئهو پیاوه ئه‌وه‌یه له لهسهر ئهو پرۆژهیه قسه دهک��ات و ده‌ڵێت :هه‌ڵه‌بجه‌دا تا سیل‌و س�ه‌ره‌ت��ان نه‌کرێت به‌و
خه‌ڵکه و هه‌موویان توشى نه‌خۆشى نه‌فسى نه‌بن پرۆژه‌که له‌دایک نابێت و ناکه‌وێته سه‌رپێ کارمه‌ندێکى فه‌رمانگه‌ى کاره‌باى هه‌ڵه‌بجه ل �هو ک��ات �ه‌دا ک�ه ئێمه سه‌رقاڵى ئاماده‌کردنى راپۆرته‌که بووین هاتبوو له‌گه‌ڵ تیمێکدا بۆ ئهوهى ئهو بالجیکتۆرانه چاک بکات که نزیکه‌ى ( )20دانه ده‌بن‌و ئه‌وه‌نده‌ش سه‌قه‌ت دانراون رویان کردووه‌ته قه‌برسانه‌که‌ى ته‌نیشتى نه‌ک وادانرابن ناو پارکه وه‌همیه‌که روناک بکه‌نه‌وه ،ئهو کارمه‌نده که نه‌یویست
ناوى بهێنرێت به رۆژنامه‌که‌مانى وت :ئه‌م کاره‌با به‌الشه زۆره‌ى وه‌ک وزه‌یه‌کى زۆر لێره‌دا س�ه‌رف ده‌کرێت بۆ ئ�هوه باشه کاتێ ش�ه‌وان�ه که‌سێک ده‌م��رێ��ت و ده‌یهێنن لێره بینێژن خێرى پارکه‌که ده‌گات (به گاڵته و پێکه‌نینه‌وه). به ب��ڕواى ناسح عه‌بدولڕه‌حیم رۆژنامه‌نوس ئهو شوێنه به‌ناوى پرۆژه‌وه له‌الیه‌ن کۆمپانیاى نۆکانه‌وه داگیر کراوه بۆ ئهوهى له ئاینده‌دا ئه‌وێ بوو به شوێنێکى گه‌شتیارى بدرێت به
کۆمپانیایه‌کى وه‌به‌رهێن ،چونکه له پرۆژه بودجه‌ى ساڵى ()2010دا ناوچه‌ى چاوگ و ب��اوه‌ک��ۆچ�هک به شوێنێکى گه‌شتیارى ناسێنراوه تا بکرێت به شوێنى گه‌شتوگوزار، ئهو رۆژنامه‌نوسه وتى« :شاره‌وانى هه‌ڵه‌بجه ئه‌وێى ئ��ام��اده ک���ردووه (حجز) بۆ ئاینده‌ى ک��ۆم��پ��ان��ی��اى ن��ۆک��ان��ى س���ه‌ر ب���ه یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان». خدر که‌ریم سه‌رۆکى شاره‌وانى هه‌ڵه‌بجه به (چه‌تر)ى راگه‌یاند :ئهو پرۆژهیه هه‌ندێک
که‌موکورتى تێدایه به‌تایبه‌ت له خه‌زانى ئ��اوه‌ک �هی��دا و هێشتا جێبه‌جێ ن �هک��راوه و تێستى ههیه ئه‌گه‌ر له تێسته‌که ده‌ربچێت ئهو کاته دێته زممه‌ى شاره‌وانى‌و به‌پێى ئهو به‌رنامه‌یه‌ى خۆمان هه‌مانه به موساته‌حه دهی��دهی��ن �ه الی�هن��ێ��ک��ى وهب �هره��ێ��ن ،ب �ه وت �هى سه‌رۆکى ش��اره‌وان��ى ئهو کۆمپانیایه‌ش که ( )17دۆنم زه‌ویه یان به‌و شێوهیه جێهێشتووه سه‌ر به ئیداره‌ى گشتى مام جاللن‌و ئه‌مان ته‌نها عه‌قدیان له‌گه‌ڵیاندا ههبووه و خۆیان رۆشتوون پاره‌که‌یان وه‌رگرتووه و که‌موکورتى سیاجه‌که‌شمان چاک کردووه و به‌دڵنیایشه‌وه له ساڵى داهاتوودا تهواو ده‌بێت و نوسراویشمان بۆ کردووه،که پرسیمان ئهو پرۆژهیه حزبیه و ئ��ێ��وه ن��ات��وان��ن لێپرسینه‌وه ب��ک�هن له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکه‌داو غه‌رامه‌یان بکه‌ن ،ناوبراو وت���ى :نه‌خێر ب �ه پ��ێ��چ�ه‌وان�هوه غه‌رامه‌شمان کردون ،به‌اڵم بڕى غه‌رامه‌که له به‌شى یاسایى شاره‌وانیه و دڵنیا نین چه‌نده و ته‌ئمیناتیشمان ل �هس �ه‌ر حیجز ک����ردوون ت��ا ئیشه‌که ت��ه‌واو بکه‌ن ،چونکه ئ�هو زه‌وی��ی�ه هى شاره‌وانییه نه‌ک زه‌راع �ه ،کۆتا قسه‌ى خدر که‌ریم به پێکه‌نینه‌وه ئهوه بوو (ساڵى 2012پرۆژه‌که تهواو ده‌بێت‌و خاوهنى قسه‌ى خۆشمم).
له‌م گۆشه‌یه‌دا هه‌رجار‌ه و زانیارییه‌کی پزیشکی له‌الیه‌ن پزیشکێکی پسپۆڕه‌وه ده‌خرێته‌ڕوو
زانیاری پزیشکی هه‌وکردنى ریخۆڵ ه کوێره د .رزگار محیه‌دین بێگومان هه‌ر که‌سیک ل ه ئێمه نه‌خۆشى ریخۆڵ ه ک��وێ��ره‌ى بیستوه و ئه‌گه‌ر زانیاریه‌کى که‌میش بێت ل �ه ب���اره‌ى ئ��هم نه‌خۆشیه ه�هی�هت��ى ،ره‌نگ ه
زۆرێکیشمان نه‌شته‌رگه‌رى ئه‌م نه‌خۆشیه‌مان بۆ ههموو که‌سێک ئه‌گه‌رى توشبونى ههیه ،ئه‌گه‌رى کرابێت ،رۆژانه پزیشکه‌کانمان له نه‌خۆشخانه‌کاندا توشبون ل ه پیاواندا زۆرتره. چه‌نده‌ها حاڵه‌تى ئه‌م نه‌خۆشی ه ده‌بینن و چاره‌سه‌رى ج��ۆرى خ��واردن :ئه‌گه‌رى توشبون له‌و که‌سانه‌دا بۆ ده‌که‌ن. زیاتره که گۆشت زۆر ئه‌خۆن وه‌ک له‌و که‌سانه‌ى به شێوه‌یه‌کى گشتى ریخۆڵ ه کوێره درێژیه‌که‌ى که سه‌وزه خۆرن ،چونک ه سلیلۆزى زۆرى تیادایه. ل� ه ن��ێ��وان ( )10-7،5س��م دای��ه و ئ�هس��ت��ورى و ریخۆڵه ک��وێ��ره ب�ه‌ه�ه‌ر ه��ۆی�هک بێت به‌تایبه‌ت درێ��ژی�هک�ه‌ش��ى ل�ه که‌سێکه‌وه ب��ۆ که‌سێکى تر خۆراک و پیسایى ره‌ق بو یان به‌هۆى هه‌ڵئاوساوى جیاوازه. گرێى لیمفه خانه‌وه. ئ �هو ه��ۆک��اران �هى پ �هی��وه‌ن��دی��ان ب �ه توشبونى ئه‌م نیشانه‌کانی: نه‌خۆشیه‌وه ههیه: /1ئ�����ازارى ن��اوس��ک ک �ه ب�ه‌ش��ێ��ک��ى زۆرى ل ه ت�هم�هن :زۆرت��ری��ن رێ��ژه‌ى توشبون ب �هم نه‌خۆشی ه ده‌وروپشتى ناوک ده‌ست پێده‌کات دوایى ئه‌چێت ه ل� ه م��ن��داڵ��دای�ه ،وات��� ه ئ �ه‌وان �هى ته‌مه‌نیان که‌م ه جێگاى ریخۆڵ ه ک��وێ��رهوه (به‌شى خ���واره‌وه‌ى الى ل �ه‌ده‌وروب �ه‌رى ( )10س��اڵ ،ب�ه‌اڵم له‌هه‌مان کاتدا راستى سک) ئهو ئازاره‌ش به‌هۆى جوڵ ه یا کۆک ه
یا جواڵنه‌وه‌ى سک زیاد ده‌کات. /2دڵتێکهه‌ڵهاتن و هه‌ندێک جاریش رشانه‌و‌ه به‌تایبه‌ت ل ه منداڵدا ،به‌رزبونه‌وه‌یه‌کى که‌مى پله‌ى گه‌رمى ل �ه‌ش ،ب �ه‌اڵم له کاتى ته‌قینى دا پله‌ى گه‌رمى زۆربه‌رز ده‌بێته‌وه. به‌شێوه‌یه‌کى سه‌ره‌کى هه‌وکردنى ریخۆڵ ه و گه‌د‌ه و هه‌وکردنى ئاڵوه‌کان له منداڵدا هۆیه‌که بۆ توشبون به‌م نه‌خۆشیه ،هه‌روه‌ها ل ه ئافره‌تانیشدا ته‌قینى کیسى هێلکه‌دان و هه‌وکردنى بۆریه‌کانى ف��ال��وب و ئ���ازارى ناوه‌ختى س��وڕى مانگان ه له‌و نه‌خۆشیانه‌ن که هۆکارن بۆ توشبون به ریخۆڵ ه کوێره .چۆنێتى دیارى کردنى ئه‌م نه‌خۆشی ه هه‌ندێ جار به سۆنار دیارى ده‌کرێت وه هه‌ندێ جاریش
پێویستى ب ه ته‌حلیلى تر هه‌ی ه ئه‌گه‌ر پێویستى کرد، چاره‌سه‌ریش بۆى نه‌شته‌رگه‌رییه. ئ �هوهى م��اوه‌ت�هوه بڵێین خواردنى س �ه‌وز‌ه هۆیه‌کى گرنگ ه بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى توشبون به‌م هه‌وکرن ه جگه له‌وه‌ى ک ه بۆ ته‌ندروستیشمان باشه ،پێویستیش ه هه‌رکاتێ هه‌ستمان به‌هه‌ر نیشانه‌یه‌ک کرد له‌و نیشانانه‌ى س�ه‌ره‌و‌ه سه‌ردانى پزیشکى تایبه‌ت به‌و نه‌خۆشی ه بکه‌ین و ن�ه‌ش��ت�ه‌رگ�ه‌رى ب��ۆ بکرێت، چونک ه جگه له‌وه‌ى که‌سى توشبو ئازارێکى زۆرى ده‌بێت ئه‌گه‌ر بێت و چاره‌سه‌رى گونجاوى ل ه کاتى خۆیدا بۆ نه‌کرێت ره‌نگ ه ببێت ه هۆى ژه‌هراوى بون ئاماده کردنی :الوێن جه‌الل
کراوه
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
14
ئاماده‌کار
سه‌الح مه‌حمود له‌م راپۆرته‌دا به شێوه‌یه‌کی کورت وێراى باسکردن ل ه قه‌یرانه‌کانى سیستمه‌کان له رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا ،سیستمى مۆدێرنیته‌ى دیموکراتیک به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته‌ى سه‌رمایه‌دارى خراوه‌ته‌ڕوو.
گه‌الن دواج��ار له رۆژه �ه‌اڵت و رۆژئ��اواى جیهان ل �ه ژێ��رن��اوى (ب��ه‌ه��ارى ع �ه‌ره‌ب��ى) و ب���زوت���ن���هوهى (وال س��ت��ری��ت) ب��ه رووى سیستمى ده‌وڵه‌تدا که به شێوه‌ى سیاسى، دی��ک��ت��ات��ۆرى و س �ه‌رم��ای �ه‌دارى و ره‌نگه جیاوازه‌کانى خۆى ده‌نوێنێ ،ته‌قینه‌وه .له راستیدا کۆمه‌ڵگاکان خ��وازی��ارن خۆیان رێکبخنه‌وه ،ده‌شکرێت به «خۆرێکستنه‌وه‌ى کۆمه‌ڵگا»کان به‌ناو بکرێـت. ب��زوت��ن �هى (وال س��ت��ری��ت) ب��زوت��ن�ه‌وه‌ی�هک��ى
گه‌الن له رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا به‌ره‌وڕوی ده‌سه‌اڵتداران بوونه‌ته‌وه
«مۆدێرنیته‌ى دیموکراتیک» ئه‌لته‌رناتیڤى ئۆجه‌الن ه بۆ قه‌یرانى سیستمه‌کان له به‌رازیل هی ()%5ی ده‌ره‌به‌گه‌کانه... ئایا له شۆڕش و راپه‌ڕین به‌و الوه چیتر چاوه‌ری ده‌کرێ؟ د.ساالر له‌باره‌ى راپه‌ڕینه‌کانى رۆژهه‌اڵتى ن��اوه‌ڕاس��ت��ی��ش�هوه ده‌ڵ��ێ��ت :راپه‌ڕینه‌کانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست بۆ ئازادی سیاسی و باری ئابوری و کۆمه‌اڵیه‌تیه و ده‌ڵێت: ئ �هم ناعه‌داڵه‌تیه ل�ه ه�هم��وو ده‌وڵ�هت�هک��ان وه‌ک یه‌ک نییه وه‌ک نمونه‌ش ئاماژه به رۆژئاواى ئه‌وروپا و والیه‌ته یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا ده‌کات و ده‌ڵێت ده‌بێت ئهو راستیه بزانین که له سه‌دا سێ پۆینت دووی سه‌روه‌ت و سامانی دونیا ده‌رژێته چه‌ند ناوچه‌یه‌کی بچوکه‌وه که بریتین له رۆژئاوای ئه‌وروپا و وی�لای �هت �ه ی�هک��گ��رت��وه‌ک��ان��ی ئه‌مریکا. بانکه‌کان له بازاری سه‌رمایه‌داریدا رۆلی مۆنۆپۆل ده‌بینن و س�ه‌رچ��اوه‌ی گه‌لێک ل �ه کێشه ئ��اب��وری �هک��ان��ن .س��وری��ا وه‌ک نمونه‌ى زیندوو له رۆژه�ه‌اڵت��ى ناوه‌ڕاست یه‌کێک ل �هو ده‌وڵ �هت��ان �هی �ه ک �ه شه‌پۆلى ج���هم���اوه‌رى س��ی��س��ت��م�هک�هى ده‌ه �ه‌ژێ��ن��ێ. س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه ه��ۆک��ارى ئ �هم ه �ه‌ژان �ه‌ش �هوه ش��اه��ۆز ح �هس �هن ب �ه‌رپ��رس��ى راگ �هی��ان��دن��ى
دهس���ه‌اڵت ،کێشه‌ى سیاسه‌ت و ئه‌خالقى ک��ۆم �هڵ��گ��ا ،ک��ێ��ش �هى زه��ن��ی��ی�هت�هک��ان��ى کۆمه‌ڵگا ،کێشه ئابورییه‌کانى کۆمه‌ڵگا، کێشه‌ى ئیندۆستریالیزمى کۆمه‌ڵگا، ک��ێ��ش�ه ئ��ی��ک��ۆل��ۆژی��ی�هک��ان��ى ک��ۆم�هڵ��گ��ا، ک��ێ��ش �هى ژن خ���ێ���زان ،خ���ێ���زان ،ژم����اره‌ى دانیشتوان و ره‌گ�ه‌زپ�ه‌ره‌س��ت��ى کۆمه‌ڵگا، کێشه‌ى شارگه‌رایى کۆمه‌ڵگا ،کێشه‌ى چین و ب��ڕۆک��راس��ى کۆمه‌ڵگا ،کێشه‌ى پ �ه‌روه‌ده و ته‌ندروستى کۆمه‌ڵگا ،کێشه‌ى ملیتارى کۆمه‌ڵگا ،کێشه‌ى ئاشتى و دیموکراسى کۆمه‌ڵگا دهک��ات و ههموو ئ��هو کێشانه ش��رۆڤ �ه دهک����ات ،ه �ه‌روه‌ه��ا ک�ه چ��ۆن ده‌وڵ���هت ل�ه ب���هرژهوهن���دى خۆى کۆمه‌ڵگاى به‌کار هێناوه ،ده‌خ��ات �ه‌ڕوو و چه‌مکه‌کان که پیشتر له ن��او سیستمى ده‌وڵه‌تگه‌را پێناسه‌کرابوو له ده‌ره‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت پێناسه ده‌کاته‌وه و سیستمێکى سیاسى و ئه‌خالقى به پێوانه‌کانى «ژێنگه‌پارێزى، ئ��ازادی ره‌گ �ه‌زى و دیموکراسى» که له پارێزنامه‌کان به هاوسه‌نگى و لهسهر زانستى فیزیکى ک��وات��ۆم��ى ی��ا خ��ۆد لێگه‌ڕینى ئازادى خراونه‌ته‌روو و ژنان و گه‌نجان رۆڵى
ه کاتی ده‌ستگیرکردنی خۆپیشانده‌رانی «وال ستریت»دا فۆتۆ :ئینته‌رنێت nپۆلیسه‌کانی ده‌وڵه‌ت ل
ج��ی��ه��ان��ی��ی�ه ن��م��ون �هی �هک �ه ل���ه ت �ه‌ق��ی��ن �هوهى گه‌الن به رووى ده‌سه‌اڵتداراندا و زۆربه‌ى شاره‌کانى ئه‌وروپا و ئه‌مریکاى گرتۆته‌وه و دروش��م��ى دژى سیستمى سه‌رمایه‌دارى جیهانى به‌رز ده‌که‌نه‌وه و رایده‌گه‌یێنن ئیتر چاوچنۆکى سه‌رمایه‌دارى به‌سه .سالڤۆى ژی��ژک فه‌یله‌سوفى سلۆڤینیایى که له خۆپیشاندانه‌کانى (وال ستریت) به‌شدار بووه و بۆ جه‌ماوه‌رى ناڕازى شه‌قامه‌کانیش راسته‌وخۆ ده‌دوێت له وتارێکیدا ئاماژه بهوه ده‌کات که سیستمى سه‌رمایه‌دارى له رووخان دایه و ئێمه ته‌نها ده‌یبینین و به‌رده‌وام ده‌بێت و ده‌ڵێت« :ئه‌وان ـ سه‌رکه‌شانى سه‌رمایه‌دارى ـ ئێمه به خه‌یاڵپه‌رست ن��او دهب���هن ،به‌اڵم خه‌یاڵپه‌رستى راسته‌قینه ئه‌وانه‌ن که پێیان وایه ئه‌م سیستمه ده‌توانێت بۆ ماوه‌یه‌کى نادیار هه‌ر به‌م شێوهیه درێژه‌ى هه‌بێت .ئێمه خه‌یاڵپه‌رست نین .ئێمه خه‌ریکین ئه‌وان له‌و خه‌ونه خۆشه‌یان که خه‌ریکه ده‌گۆڕێت بۆ کابوس ئاگا ده‌که‌ینه‌وه .ئێمه هیچ شتێک له‌ناو نابه‌ین .ئێمه ته‌نها بینه‌رى ئه‌وه‌ین که چ��ۆن سیستم ،خ��ۆى له‌نێو دهب��ات». ف�هی��ل�هس��وف��ى سلۆڤینیایى ب���اس ل���ه‌وه‌ش ده‌کات که ئه‌م کێشه‌یه کێشه‌ى گه‌نده‌ڵى و زیاده‌خوازى نییه ،به‌ڵکو کێشه‌ى سیستمه و ده‌ڵێت« :ئێمه ههموو شتێکمان ههیه، به‌اڵم زمانێکمان نییه که بتوانین نه‌بوونى ئازادیمانى پێ ده‌رببڕین ،سیستمى جێگیر ته‌نانه‌ت تواناى ئێمه‌ى بۆ خه‌یاڵپه‌رستیش سه‌رکوت کردووه». د.س���االر باسیره ک�ه مامۆستاى زانسته سیاسییه‌کانه و ل �ه زان��ک��ۆى سلێمانى وان����هى وت���ۆت���هوه ل���ه‌ب���اره‌ى ق�هی��ران�هک��ان��ى ناڕه‌زایه‌تییه‌کانى هاواڵتیانى رۆژئ��اوا که وه‌ک ب��زوت��ن�هوهى «وال ستریت» خۆیان ب�هن��او دهک���هن ده‌ڵ��ێ��ت :س �ه‌رچ��اوه‌ی کێشه و راپ �ه‌ڕی��ن �هک��ان ل �ه ه���ه‌ر شوێنێک بن ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ب��واری ئابوری و ئازادی م��رۆڤ ،دژ به گه‌نده‌ڵی که یه‌کێکیان ب��ێ��ئ��ه‌وه‌ی ت���ری���ان ن��اب��ێ��ت .ل����هوه ده‌چ��ێ��ت م��رۆڤ��ای �هت��ی ب �ه ئ �ه‌زم��ون �هک��ان��ی خ��ۆی��دا ب��ڕوات بۆ ئ �ه‌وه‌ی بگاته ئ�هو ئه‌نجامه‌ی ک��ام ل �ه سیستمه سیاسی و ئ��اب��وری و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان بۆ خۆی هه‌ڵبژێری که خه‌سڵه‌تی دادپ �ه‌وه‌ری��ی هه‌بێت .د.باسیره باس لهوه ده‌کات که ()%60ی سه‌رمایه‌ی شارێکی وه‌ک سان پاولی له به‌رازیل هی ()12کارگه‌ی سه‌رمایه‌داری ئه‌ڵمانیه... له کاتێکدا ()%95ی زه‌وی کشتوکاڵی
پارتى یه‌کێتى دیموکراتیک (،)PYD له چاوپێکه‌وتنێکى رۆژنامه‌ى (چه‌تر)دا ئاماژه به رژێمى سوریا ده‌کات و هۆکارى بنه‌ڕه‌تى قه‌یرانى سوریا وه‌ک نمونه بۆ کێشه‌ى ئ �هو سیستمه ده‌گ�ه‌ڕێ��ن��ێ��ت�هوه .و ده‌ڵێت« :سیستم به گوێره‌ى کاپیتالیزم و (ده‌وڵ��هت ـ نه‌ته‌وه) دام���ه‌زراوه به تایبه‌ت له سه‌رده‌مى هاتنه سه‌ر کارى به‌عس ئه‌م زهنییه‌ته دروس��ت ب��ووه و هه‌ندێک جار وه‌ک سۆسیالیست و هه‌ندێک جار وه‌ک نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ست و هه‌ندێ جار عیلمانى خۆى نواندووه .له بنه‌ڕه‌تدا له بنه‌ماى (ده‌وڵه‌ت ـ ن �هت �هوه) کێشه ه�هی�ه ک �ه کێشه‌کانى چینایه‌تى ،وه‌کهه‌وى نه‌ته‌وایه‌تى و ئازادى، له‌گه‌ڵ خۆى هێناوه ،له بن ناوى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌ییدا یه‌ک پارتى ده‌بێته ده‌سه‌اڵتدار و له له‌بن ناوى یه‌ک پارتیدا یه‌ک بنهماڵه حوکم ده‌کات ،ئه‌وه‌ش بمێنێته‌وه که واڵتانى زڵهێز ئهو بزوتنه‌وه جه‌ماوه‌ریانه به الڕێدا دهب���هن و دهی��ان��ه �ه‌وێ ب �ه ده‌مامکێکیتر «ئ��ی��س�لام��ى ن����ه‌رم» خ���ۆى ل �ه ن��اوچ�هک�ه خزێننه‌وه. ع���ه‌ب���دواڵ ئ���ۆج���ه‌الن وه‌ک رێ��ب �ه‌رێ��ک��ى ئایدۆلۆژى و فه‌لسه‌فى له پارێزنامه‌کانیدا م����ێ����ژوى گ���ه‌ش���هس���هن���دن و گ��ۆڕی��ن��ى ده‌م��ام��ک�هک��ان��ی ئ �هم سیستمانه‌ى ت��ا به ئ �هم��ڕو ش��ی��ک��ردۆت�هوه ب �ه گشتى مێژوى نوسراو و نه‌نوسراوى شڕۆڤه کردووه .باسى کۆمه‌ڵگاى ب �ه‌ر ل �ه یه‌که‌مین ده‌وڵ �هت��ى راهیبى سۆمه‌ڕه (کۆمه‌ڵگاى سروشتى) خستۆته‌ڕوو .ئۆجه‌الن له پارێزنامه‌کانیدا (ل���ه ده‌وڵ���هت���ى راه��ی��ب��ى س����ۆم����ه‌ڕه‌وه تا شارستانیه‌تى سه‌رمایه‌دارى و به‌رگریکردن ل ه گه‌لێک) به وردى باس له سه‌رده‌مى نیۆلۆتیک و شارستانیه‌ت دهک���ات که قه‌یرانه‌کانى سیستم که له کۆمه‌ڵگا ره‌نگى داوه‌ت���هوه ده‌خ��ات �ه‌روو ،ه�ه‌روه‌ه��ا له زنجیره مانیفستۆى شارستانێتى دیموکراتى که پێنج به‌رگى له خۆگرتووه ،هه‌ڵسه‌نگاندنى تیۆرى فه‌یله‌سوفان و شارستانییه‌ته‌کان و کارتێکردنیان له‌یه‌کتر باس دهک��ات و ده‌مامکى خواوه‌ندانى ده‌سه‌اڵت که خۆیان وه‌ک جادوگه‌ر پێشان ده‌ده‌ن هه‌ڵده‌داته‌وه و وه‌ک ئه‌لته‌رناتیڤ پێشنیارى سیستمێکى سیاسى و ئه‌خالقى ده‌کات. ئ���ۆج���ه‌الن ب���اس ل �ه ب�ه‌ش��ێ��ک ل �ه ب�ه‌رگ��ى س��ێ��ی �هم��ى م��ان��ی��ف��س��ت��ۆى ش��ارس��ت��ان��ێ��ت��ى دی��م��وک��رات��ى ب �ه ن���اوى «س��ۆس��ی��ۆل��ۆژی��ای ئ���ازادى» ب��اس له کێشه‌کانى ده‌وڵ���هت و
پێشه‌نگایه‌تى له سیستمه‌ک ه ده‌گێڕن و ده‌ڵێت« :تا ژن ئ����ازاد ن�ه‌ب��ێ��ت کۆمه‌ڵگا ئ��ازاد نابێت» .ئۆجه‌الن له به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته‌ى سه‌رمایه‌دارى سیستمى م�����ۆدێ�����ڕن�����ی�����ت�����هى دی������م������وک������رات������ى ده‌خ�����������ات�����������ه‌ڕوو. ل�����ه پ����ارادای����م����ى ئۆجه‌الندا ههموو پ��ێ��ک��ه��ات �هک��ان��ى گ���������ه‌ردوون ب�ه ه���اوس���هن���گ���ى یه‌کتر ت��ه‌واو دهک�����������هن و
رای��ده‌گ��هی��ێ��ن��ێ به پێچه‌وانه‌ى زهنییه‌ته‌کانى رابردوو و سۆسیالیسته‌کانیش که مرۆڤیان کردبوو سه‌نته‌ر رایده‌گه‌یێنێ «مرۆڤ به‌شێکه له ژێنگه نه‌ک ناوه‌ندى ژینگه ،به‌ڵکو بگره ته‌نانه‌ت خودى ژینگه‌شه». سه‌ردار ستار ئه‌ندامى ئاماده‌کارى سیستمى «هاواڵتى ئازاد و یه‌کسان»ه له باشورى کوردستان ،لهسهر ئه‌م ئایدۆلۆژیایه‌ی‌که به‌رده‌وام له لێگه‌ڕین دایه ،ره‌نگه‌جیاوازه‌کان کۆ ده‌کاته‌وه و ده‌یخاته بواری پراکتیکه‌وه، ده‌ڵ���ێ���ت :سیستمى «ه���اواڵت���ى ئ����ازاد و ی��هک��س��ان» سیستمێکى دی��م��وک��رات��ى، ج����هم����اوه‌رى ،رێ��ک��خ��راوه‌ی��ی �ه .سیستمى به‌هێزکردنى تاک و کۆمه‌ڵگایه .لهسهر بنه‌ماى دیموکراتى بێ جیاوازى (ره‌نگ، ره‌گه‌ز ،هه‌رێم) دامه‌زراوه و له هه‌مانکاتدا تایبه‌تمێندێتى هه‌رێمایه‌تى ه�هی�ه ،هه‌ر هه‌رێمیک ل �ه شوێنى خ��ۆی��دا ده‌توانێت خۆى به رێکخستن بکات و هه‌مووشیان وه‌ک��و بازنه له ده‌ورى یه‌کتر کۆ ببنه‌وه و زۆرترین ده‌سپێشخه‌رى تێدایه ،زۆرترین گوزارشتکردن له خۆى تێدایه ،بۆ ئازادى ره‌گه‌زى و پێشه‌نگایه‌تى ژن له‌و سیستمه، سیستم به بێ ژن و بێ گه‌نج بێ واتایه، بێ ئابورى سه‌ربه‌خۆ و پشتبه‌ستن به‌خۆ و به بێ چاالکى دیموکراتى نابێت .سیستمى ب �ه‌ئ��ی��راده‌ک��ردن��ى ت���اک و کۆمه‌ڵگایه.
به ک��وردى ده‌توانین بڵێین یه‌کێتى نێوان کۆمه‌ڵگایه به ههموو پێکهاته‌کانیه‌وه. سه‌ردار ستار هه‌روه‌ها له‌باره‌ى پێوه‌ندى نێوان ئه‌م سیستمه و ده‌وڵ�هت�هوه ده‌ڵێت :سیستم دژایه‌تى که‌سى تێدا نییه ،به‌اڵم پڕاوپڕه له تێکۆشان .له هه‌مان کاتدا ئوسلوبى دژ ،له‌ناوبردن ،تواندنه‌وه ،وه‌ک خۆ لێکردن ئ �ه‌وان �هى هیچ ت��ێ��دا نییه ،ب �ه پێچهوانه سیستم تێده‌کۆشێ زۆرت��ری��ن ئیمکان بۆ ت���اک وه‌ده‌س����ت ب��خ��ات و چه‌مکه‌کانى ن���اوه‌ن���دگ���ه‌رای���هت���ى ،ده‌وڵ �هت��گ �ه‌رای��ێ��ت��ى، ره‌گه‌زگه‌رایێتى ،ته‌نانه‌ت ئایین گه‌رایێتى، ههموو ئهوانه ته‌سک بکاتهوه و ده‌رفه‌تى دیموکراتى و خۆبه‌رێکخستنى کۆمه‌ڵگا، ئیراده‌ى تاک و کۆمه‌ڵگا فراوان کات و ئه‌وه‌ش ده‌بێته هێز و له دژ نییه .ده‌وڵه‌ت له‌ناو نابات ،شه‌ڕ له دژى که‌س ناکات و ده‌ڵێت: «وشه‌ى دژ له هاواڵتى ئازاد و یه‌کساندا چه‌وته ،وشه‌ى ههره گونجاو بۆ هاواڵتى ئ��ازاد و یه‌کسان ،تێکۆشانه له‌به‌رامبه‌ر کۆنه‌په‌ره‌ستى» .سیستمى ده‌وڵ�هت��گ�ه‌را، دهس���ه‌اڵت���گ���ه‌رای���هت���ى ،ئ��ای��ی��ن��گ �ه‌رای �هت��ى، ره‌گه‌زگه‌رایى و بێ ئیراده‌کردنى کۆمه‌ڵگا ل �ه ب �ه‌رام��ب �ه‌ر پ��ارچ�ه‌ب��وون��ى کۆمه‌ڵگا و نه‌بوونى ئابورى سه‌ربه‌خۆ ،هاواڵتى ئازاد ل���ه ب���ه‌رام���ب���ه‌ر ئ���ه‌وان���ه‌دا ت��ێ��ک��ۆش��ان
دهک����������ات و ده‌رف�������هت دهدات ب ه کۆمه‌ڵگا که خۆى بهڕێوه به‌رێت .ئه‌رکى ده‌وڵه‌ت و داموده‌زگاکانى که‌م ده‌کاته‌وه و بۆ کۆمه‌ڵگاى ده‌گه‌ڕێنێته‌وه .وا ده‌کات کۆمه‌ڵگا و ت��اک خ��ۆى خزمه‌تى خۆى بکات ،چاو له‌ده‌ستى که‌س نییه و خۆى ناکاته کۆیله‌ى که‌س. له‌باره‌ى نمونه‌کانى ئه‌م سیستمه س�ه‌ردار ستار ده‌ڵ��ێ��ت :تێکۆشانى ه��اواڵت��ى ئ��ازاد مێژووییه و له سه‌رده‌می ئاسینا تا ئێستا ئه‌م تێکۆشانه ههیه ،به‌اڵم ئ�هوهى ئه‌مڕۆ له باشورى کوردستان بهڕێوه ده‌چێت وه‌ک هاواڵتى نا وه‌ک سیستم ،به‌ڵکو هاواڵتیان پێشه‌نگایه‌تى سیستم دهک���هن ل �ه پێناو دیموکراتیزه‌کردنى کۆمه‌ڵگا .تێکوشانى ئ��ازادی��خ��وازى کوردستانیش نمونه‌ى ئه‌م تێکۆشانه‌یه .ئه‌م نمونه‌یه له ئه‌وروپا له رێ��ک��خ��راوى م�ه‌ده‌ن��ی��دا به‌رجه‌سته ده‌بێت، ب���ه‌اڵم گ��وزارش��ت ل �ه ه �هم��وو کۆمه‌ڵگا ناکات ،به‌شێکى کۆمه‌ڵگایه ،به‌اڵم ئهوهى له باکور ،رۆژئ��اوا و باشور ،رۆژه �ه‌اڵت ب �ه‌ڕێ��وه ده‌چ��ێ��ت ،تێکۆشانێکى م�ه‌ده‌ن��ى و ج�هم��اوه‌رى و سیاسى و دیموکراتییه و کۆمه‌ڵگا پێویستى پێیه‌تى و کۆمه‌ڵگا
ب����ه‌ره‌و ئ�����ازادى دهب����ات و ل��ه ب��اش��ور به ئیمکانى که‌مى که بۆى دروست بووه دوو کۆنفڕانس له سلێمانى و هه‌ولێر به‌ستراوه و له شاره‌کانى دیکه‌شدا ئاماده‌کارى بۆ ده‌کرێت ،له شاره‌کاندا به گه‌رمى پێشوازى لێده‌کرێت و ل �ه سلێمانیش ئه‌نجومه‌نى فره‌ڕه‌نگ و ده‌سته‌ى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى به‌توانا که هه‌موویان له چاالکوانى م�ه‌ده‌ن��ى و دیموکراتین پێکهاتووه و ئه‌وانیش ده‌توانن خزمه‌تى خۆیان و کۆمه‌ڵگاکه‌یان بکه‌ن و ئێمه جێبه‌جێکه‌رین و خۆمان ده‌بینه نمونه راستییه‌که. هه‌روه‌ها له‌باره‌ى شێوه‌ى خۆرێکخستنى ئه‌م سیستمه له گوند و شار و هه‌رێمه‌کانه‌وه ده‌ڵ��ێ��ت :ی �هک �هى خۆبه‌رێکخستنکردنى سیستمه‌که «کۆمین»ه کومینى (گوند، گ �ه‌ره‌ک ،ک��ۆالن) ئه‌گه‌ر کۆمین نه‌بێت ئه‌نجومه‌ن نابێت ئه‌نجومه‌ن که بوون ئیراده‌ى قه‌زایه‌ک ناحیه‌یه‌ک و شارێک گوزاشت ده‌که‌ن .ناوبراو له باره‌ى گرنگى کۆمینه‌وه ده‌ڵێت« :کومینێک ناوکى به‌ڕێوه‌چوون و ناوکى کۆمه‌ڵگایه ،پێویسته له سه‌ره‌تادا ب���اش ل �ه ک��ۆم��ی��ن تێبگه‌ین و ئ��ی��راده‌ى خۆمانى تێدا گوزارشت بکه‌ین کۆمینێک ته‌نها له ژن ،پیاو ،گه‌نج و رۆشنبیر... پێکنایێت ،به‌ڵکو له هه‌موویان پێکدێت راسته کومین ژم��اره‌ى ئه‌ندامانى که‌مه، به‌اڵم پێویسته جۆراوجۆر بن له کۆمه‌ڵگادا، کۆمینێک خۆى په‌روه‌رده و بهڕێوه ده‌بات
و ئابورییه‌کى س�ه‌رب�ه‌خ��ۆى ه�هی�ه ،خ��اوه‌ن چاالکییه خ��اوه‌ن��دارى له خه‌ڵک دهک��ات، پ�����ڕۆژه‌ى ه �هی �ه ب��ۆ خ �هڵ��ک و گ��ون��د و گه‌ڕه‌که‌که‌ى زۆرترین چاالکى و هاوکارى ب��ک��ات ،چ��ون��ک�ه ل �هن��او چاالکییه‌کاندا خ���ۆى ب �ه رێکخستن دهک����ات ،ب��ۆ ئهمه ه��اواڵت��ى ئ���ازاد پێویسته ،ه��اواڵت��ى ئ��ازاد ده‌ستپێشخه‌رییه و ئیراده‌یه‌کى فراوان پێشان ب���دات .کاتێک وه‌ه���ا کۆمینمان ناسى کۆمینه‌کان دێنه پاڵ یه‌ک و ئه‌نجومه‌نى گه‌ڕه‌ک و شار و قه‌زا دروست ده‌بن و چین و توێژه‌کان دێنه‌الى یه‌ک» .ئهو نمونه‌ى که له باشور پێشکه‌شمان کردووه دوو الیه‌نن به‌شێکى هى پارته‌کان و کۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى و رێکخراوه‌کانن و له‌گه‌ڵ ئهو که‌سانه‌ى ک�ه ل�ه کۆنفڕانسه‌که‌دا هه‌ڵده‌بژێردرێن دهبنه ئه‌نجومه‌ن .بڕیاره‌کانیش له رێگه‌ى کۆمسیۆنه‌کان ده‌گه‌نه ئه‌نجومه‌ن دهبنه ی��اس��اى ئ�ه‌خ�لاق��ى ئ�هن��ج��وم�هن و جێبه‌جێ ده‌کرێن .ئه‌نجومه‌ن هه‌م یاسا دانه‌ره هه‌میش جێبه‌جێکاره و ئه‌مر به که‌س ناکات که جێبه‌جێی بکات و خۆى ده‌یکات. په‌ره‌نسیپه‌کانى سیستمى هاواڵتى ئازاد و یه‌کسان .1سیستم خوڵقکار‌ه و خۆى به‌ڕێوه‌ده‌بات. .2ب���ه‌ش���داری���ک���ردن ل����هم س��ی��س��ت��م�ه‌دا خۆبه‌خشانه‌یه و خزمه‌ت به‌بنه‌ما ده‌گرێت. .3به‌رپرسیارێتى له‌م سیستمه‌دا خزمه‌تى زیاتره و ئیمتیازى نییه. .4زهنییه‌ت و ئه‌خالقى دیموکراتى ب ه بنه‌ما ده‌گیرێت. .5ج���ی���اوازى ن �هت �ه‌وه‌ی��ى، فکرى ،سیاسى و ره‌گه‌زى، ئ���ای���ی���ن���ى و ئ���ای���ی���ن���زای���ى، ئه‌تنیکى ،ره‌ن��گ و ته‌مه‌ن وه‌ک�����و ده‌وڵ����هم����هن����دى س �هی��ر ده‌کات و هاوسه‌نگى دادوه‌ران � ه ل ه نێوانیاندا دروس��ت دهک��ات و ناهاوسه‌نگى په‌سه‌ند ناکات. .6ل � ه ب��ڕی��ارهک��ان��دا که‌مینه و زۆری��ن �ه ب� ه بنه‌ما ناگیرێت ،راى گشتى به بنه‌ما ده‌گرێت. .7ج �هم��اوه‌ر بۆ خ��ۆى و ئه‌نجومه‌ن و ده‌سته‌کان میکانیزمه‌ى جێبه‌جێ کردنى بڕیاره‌کانى جهماوهره. .8هاوسه‌نگى ژینگه ،کۆمه‌ڵگا ل ه خۆرێکستن و به‌رێوه‌بردن و به‌رهه‌مهێناندان به بنه‌ما ده‌گیرێت. تێبینى ،ل�ه سوسیۆژیاى ئ���ازادى ع �ه‌ب��دواڵ ئ��ۆج �ه‌الن و نامیلکه‌ى هاواڵتى ئازاد و یه‌کسان سود وه‌رگیراوه.
بیروڕا
ساڵو سه‌رۆک ...کوا یاسا؟
کامه‌ران گوڵپى ئهو به‌ربه‌رى و وه‌حشیگه‌ریه له سه‌ده‌ى ()21دا ل���هم ه�ه‌رێ��م�ه ئ�����ازاده‌دا روو دهدات ته‌نها له واڵتى رواندا بینیم له نه‌وه‌ده‌کانى سه‌ده‌ى رابردوو! هه‌رێمى بێ یاسا و سه‌رۆکى بێ هه‌رێم ده‌بێت هه‌ر به‌و ئاقاره‌دا بڕوات ،چونکه هه‌یمه‌نه‌ى حزبى و بااڵده‌ستى به‌رپرسى نابه‌رپرسى ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان��ى لێکردوینه‌ته جه‌نگه‌ڵ ،چۆن؟ له یاساى جه‌نگه‌ڵدا هاتووه (مانه‌وه ته‌نها بۆ به‌هێزترینه) وات���ه ن �ه ع �ه‌ق��ڵ ،ن �ه ل��ۆژی��ک و نه ه �هس��ت ه��ی��چ ده‌ورێ���ک���ی���ان ن��ی �ه ل �هو یاسادا ،ئه‌م ک��رداره قێزه‌ون و نه‌شیاوه به یاساى مرۆڤایه‌تى له کوێى دونیاى پڕ رووناکى مه‌ده‌نیه‌ت و دیموکراسیدا جێى ده‌بێته‌وه؟ رۆژان�����ه گ��ۆڕان��ک��ارى ل��ه سیستمى حکومڕانى واڵت��ان��ى ناوچه‌که به‌رپا
ده‌بێت ،چونکه ئهوه خواستى گه‌النى ئازادیخوازه ،به‌اڵم له هه‌رێمى کوردستان هێشتا دروشمى -الحزب القائد -به‌رز ده‌کرێته‌وه! ئهوه ئێمه‌ى لێبورده‌ین (وه‌کو گه‌ل و جه‌ماوه‌ر) هه‌ڵه میژووییه‌کانى ح��زب��ى ق��ائ��ی��دم��ان ب��ی��رده‌چ��ێ��ت �هوه ی��ان چ��اوپ��ۆش��ى ل���ێ دهک���هی���ن ل���ه پێناو پاراستنى ئ�ه‌زم��ون��ى گه‌له‌که‌ماندا، ئه‌گینا به گه‌شتێکى خێرا به رابردوى هه‌ڵسوکه‌وتى -حزبى قائد-دا ده‌بینین ک �ه ه�هن��گ��اوى ل �هم��ج��ۆره‌ى بادینانى زۆر تیایه ،ب �ه‌اڵم مه‌خابن واڵت���ان و میله‌تان رۆژ به‌ڕۆژ له به‌ره‌وپێشچون و گه‌شه‌دان ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵتى کوردى هه‌ر له بازنه‌ى ته‌سکى حزبایه‌تى دا ده‌خولێته‌وه که به‌رامبه‌رى قبوڵ نییه و سوتاندنى باره‌گاکانى پارتێکى سیاسى مه‌ده‌نى بێ چه‌ک ده‌سوتێنن. سورچیه‌کان تاوانیان چى بوو؟ پارتى کرێکاران تاوانیان چى بوو؟ یه‌کێتى تاوانى چى بوو؟ حزبى سۆسیالست تاوانى چى بوو؟ پارتى چاره‌سه‌رى تاوانى چییه؟ که بۆ ماوه‌ى هه‌شت ساڵه له‌م هه‌رێمه‌دا وه‌کو پارتێکى مه‌ده‌نى نه‌ته‌وه‌یى (بێ چه‌ک) خه‌بات ده‌که‌ن و مۆڵه‌تى فه‌رمیان پێ نادرێت ئه‌ى یه‌کگرتوو تاوانى چیه؟ ته‌نها تاوانێک که یه‌کگرتوى پێ تاوانبار بکرێت ئه‌وه‌یه که پێگه‌یه‌کى ج �هم��اوه‌رى گه‌شه ک���ردووى ههیه له ده‌ڤه‌رى بادینان ،ئه‌گه‌ر بوونیش تاوان بێت ئهوا جگه له حزبى قائید ده‌بێت
هه‌موومان نه‌بین! له دواى راپه‌ڕینه‌و‌ه س��ود ل�ه س��ۆز و هه‌ستى ئ��ازادب��وون��ى ج �هم��اوه‌رى ه�ه‌رێ��م وه‌رگ��ی��را و تاپۆى ئ�هم گه‌له خرایه س�ه‌ر موڵکى حزبى قائیده‌وه ئیتر هه‌رالیه‌نێکیش به‌شدار بێت له‌گه‌ڵیدا ده‌بێت دوا بڕیار له‌الى ئهو بێت ،چونکه چاوساغى گه‌ل هه‌ر ئه‌وانن .چه‌ندین ساڵه گه‌لى کوردى خێر له‌خۆ نه‌دیو له پێناو پاراستنى ئه‌م ئه‌زموونه بیست ساڵییه‌دا ههموو سوکایه‌تیه‌کى ق��ب��وڵ ک��رد (ل�هس�ه‌ر ئینتماى ح��زب��ى چ�هن��دی��ن ک��هس بێ سه‌روشوێن کران) هه‌رێم ده‌بێت هه‌مووى چاوه‌ڕێى لوتف و به‌زه‌یى سه‌رۆک بن بۆ ئهوهى بڕیارێک ده‌ربکات کاتێک بڕیاریش ده‌رده‌ک���ات ک�هس جێبه‌جێى ناکات! پارتى حزبى قائید ده‌یه‌وێت هه‌مووان به ستایلى ئهو له ده‌الق �هى زانست و مه‌عیرفه‌ى ئ �ه‌وه‌وه له ژی��ان بڕوانن و هه‌ر کات ویستى پرسه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان بیرى خه‌ڵکى بباته‌وه و شانۆگه‌ریه‌کى خ��ۆى نمایش دهک���ات و خه‌ڵکى به زۆر بۆ بانگهێشت ده‌کات .هه‌ر وه‌کو ئه‌م شانۆگه‌ریه‌ى ده‌ڤه‌رى بادینان هه‌ر ل�ه سوتاندنى دوک��ان��ى م �هى فرۆشى هه‌تا ده‌گ��ات�ه سوتاندنى باره‌گاکانى ی�هک��گ��رت��وى ئ��ی��س�لام��ى ،ب��ۆی �ه ده‌ڵ��ێ��ن ل�ه ده‌ره��ێ��ن��ان و سیناریۆى سیاسیدا سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون تکایه! ک��ات��ێ��ک ک������ادرى ح��زب��ێ��ک قسه ده‌کات راسته‌وخۆ ره‌نگدانه‌وه‌ى په‌یڕه‌و
پڕۆگرامى ئهو حزبه له قسه‌کانیدا دیار ده‌که‌وێت ،شه‌وى ( )12/3له که‌ناڵى ( )NRTمیواندارى یه‌کێک کرابوو له هه‌ولێره‌وه به ناوى رۆژنامه‌نوسه‌وه، ه �ه‌ڕه‌ش �هى ئ���هوهى دهک���رد ک�ه گوایه ده‌بێت یه‌کگرتوو وه‌زن��ى خۆى بزانێت چ �هن��ده ،چونکه ئێمه ده‌ت��وان��ی��ن هه‌ر کات ویستمان بنکه و باره‌گاکانیان بپێچینه‌وه ،به وته‌ى ئهو کادره‌ى پارتى حزبى قائید ده‌بێت که‌س له به‌رامبه‌ر ئه‌واندا جورئه‌تى ئهوه ناکات بڵێت من بوونم ههیه ،چونکه بوونیش به‌ده‌ست ئهوانه! بێ ئاگا له‌وه‌ى که مرۆڤه‌کان خۆیان س �ه‌روه‌رن به‌سه‌ر ئیراده و بیرى خۆیاندا. کوردستان ته‌نها شتێک که جوانى ک���ردب���وو ل��ه پێگه ن��اوچ �هی��ى و ن��او خ��ۆی��ی�هک��ان��دا ئ���هم ف��ره‌ی��ى و پێکهوه ژی��ان �ه ب���وو ،ب���ه‌اڵم ح��زب��ى قائید ئهو نمونه‌یه‌شى کرده قۆچى قوربانى حه‌زى حزبایه‌تى و کلتورى رق و دوبه‌ره‌کى له نێوان هاواڵتیانى هه‌رێمدا چاندووه. خوێندنه‌وه‌ى واقیعیانه بۆ رووداوه‌کانى ده‌ڤه‌رى بادینان ئهو راستیه ده‌خه‌نه‌ڕوو ک �ه ه�هوڵ��ێ��ک��ى ج���دى ل��ه‌ئ��ارادای��ه بۆ چاکسازى له هه‌رێمدا له الی�هن سێ کوچکه‌ى ئۆپۆزسیۆنه‌وه بۆیه ده‌بێت به هه‌ر نرخێک بێت ئه‌م هه‌وڵه شکستى پێ بهێنرێت ،ئه‌ویش له رێگه‌ى لێدانى ج �هم��س �ه‌رى ب �ه‌ه��ێ��زى ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن�هوه ک��ه -ی��هک��گ��رت��ووه -چ��ون��ک �ه وه‌ک الى ه�هم��ووان ئاشکرایه باره‌گاکانى
بزوتنه‌وه‌ى گ��ۆڕان سوتێنران و ئێستا بوونیان نییه بۆیه ده‌بێت یه‌کگرتوو به ئامانج بگیرێت تاوه‌کو مه‌به‌ستى سه‌ره‌کى بێته‌دى که دور خستنه‌وه‌ى ش���ه‌ق���ام و ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن �ه ل���ه پ��رس��ى چاکسازى. دووه‌م بۆ ئهوهى بیسه‌لمێنێت که حزبى قائید هێشتا لهسهر نه‌هجى کۆنى ئاسن و ئاگر به‌رده‌وامه و پرسى دیموکراسیش ناتوانێت س�ه‌رى پێ دانه‌وێنێت .بۆیه ده‌ڵێین جه‌ماوه‌ر زۆر لهوه دیارتره که ئێوه بتوانن به نماشێک فریو بخوات و سازش لهسهر پرسه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانى بکات ،ههموو کارێک له دونیادا به یاسایه‌ک رێکخراوه ،بۆیه ئه‌ونده‌ى الی��هن��ه س��ی��اس��ی�هک��ان��ى ه��ه‌رێ��م جگه ل �ه خ���ودى ح��زب��ى ق��ائ��ی��د پ��اب �هن��دن به یاساکانه‌وه هیچ ک��ات خ��ودى حزبى ده‌سه‌اڵت پابه‌ند نییه. س�ڵاو س���ه‌رۆک ل�ه هه‌رێمى ئ��ازی��زدا ه��اواڵت��ی��ان دهب��ێ��ت م��ۆڵ �هت��ى ف�ه‌رم��ى وه‌ربگرن بۆ خۆپێشاندان یان رێپێوان، به‌اڵم حزبه‌که‌ى به‌ڕێزتان به‌بێ مۆڵه‌ت له به‌ڕێزتان باره‌گا و پێگه‌ى الیه‌نى تر ده‌سوتێنێت و تااڵنى دهک��ات! ئهوه ئێوه‌ن خاڵى لێکچوون و خاڵى هاوبه‌ش دروست ده‌که‌ن له نێوان ده‌سه‌اڵتدارانى میسر و لیبیا و شوێنه‌کانى ت��ر به کردارى دڕندانه و وه‌حشیانه‌ى شه‌بیعه و ب �هت �ه‌ل��چ��ی �هک��ان��ت��ان ب���ه‌رام���ب���ه‌ر به هاواڵتیانى خۆتان نه‌ک ئێمه‌ى سته‌م لێکراو.
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
15
راستیه‌ک ههیه دهب��ێ��ت بوترێت ک ه الیه‌نى ئازادیخواز و میلله‌ت دۆست و نیشتمان پ �ه‌روه‌ر هه‌رگیز له که‌ش و هه‌واى ئازادى و دیموکراسى ناترسێت، چونکه هه‌وڵ و ماندوبوون بۆ هێنانه‌دى ئازادییه ،ئهوه ده‌سه‌اڵته له‌رزۆکه‌کانى خاوه‌ن -ئاسن و ئاگرن -که به وشه‌ى (ئازادى) ترس دایان ده‌گرێت و یاساى شه‌لم کوێرن پیاده ده‌که‌ن به‌رامبه‌ر به هاونیشتمانیانى خۆى له پێناو کپ کردنى گڕکانى توڕه‌یى جه‌ماوه‌ردا. یه‌ک ریزى و یه‌ک هه‌ڵوێستى ههموو الی�هن�ه ئ��ازادی��خ��وازه‌ک��ان��ى گۆڕه‌پانى سیاسى هه‌رێم پێویسته و زه‌روره‌تێکى حه‌تمییه ،چونکه ئ���هوهى به‌رامبه‌ر یه‌کگرتوو کرا ،ئهو کرداره وه‌حشیانه به‌رامبه‌ر به ئازادنه‌بوونى مرۆڤه‌کان ک���راوه ب��ۆ ئ���هوهى ک��ل��ت��ورى ره‌ع��ی�هت و ئاغا زی��ن��دوو بمێنێته‌وه ،به‌رامبه‌ر ب �ه س����ه‌روه‌رى ی��اس��ا ک���راوه ک �ه حزب له س �ه‌روى یاساوه‌یه! هه‌ماهه‌نگى و یه‌ک ده‌نگى به ههموو بیر و ئایدیا و ره‌نگه‌کانه‌وه زامنى سه‌رکه‌وتنمانه له دژى هه‌ژموونى پاوه‌نخوازى سه‌پاندنى ب���ی���رى ت����اک����ڕه‌وى ل���ه دهس����ه‌اڵت����دا و له‌گۆڕنانى بۆ هه‌تاهه‌تایه.
کام ده‌وڵه‌تى کوردی؟
فه‌ره‌یدون بێوار ل �ه دواى ب �ه‌رپ��اب��وون��ى ش��ۆڕش�هک��ان��ى واڵت��ان��ى ع��ه‌ره‌ب��ی (ک���ه ب �ه ب �ه‌ه��اری عه‌ره‌بی ناسراوه) ،دروستبوونى (ده‌وڵه‌تى ک����وردى) ب��ۆت�ه جێی مشت و مڕی سیاسییه بیانییه‌کان و سه‌رکرده‌کانى هه‌رێمى کوردستان .به‌تایبه‌تى نووسه‌ران و رۆژن��ام��هک��ان��ى ئ��ی��س��رائ��ی��ل چه‌ند ئاماژه‌یه‌کیان بۆ گۆڕینى جوگرافیی رۆژه���ه‌اڵت���ى ن��اوی��ن و دروس��ت��ب��وون��ى ده‌وڵه‌تى کوردى خستۆته‌ڕوو ،ئه‌وه‌شیان
ئاشکرا کردووه که له ساڵى ( )2016پارچه‌ى کوردستان بێت ،ئ �ه‌وا ب�ه‌ڕاى ده‌وڵه‌تى ک��وردى له رۆژهه‌اڵتى ناوین من له‌م کاته‌دا ئه‌سته‌مه ،چونکه هیچ دروست ده‌بێت. زه‌مینه‌یه‌کى سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تى سه‌رکرده‌کانى هه‌رێمى کوردستانیش لهسهر ئاستى ناوخۆیی و ده‌ره‌ک��ى بۆ له‌مڕووه‌وه ده‌ستیان به جموجۆڵى سیاسی نه‌کراوه. ک����ردووه و م����اوه‌ى ( )2س���اڵ دهب��ێ��ت ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستیش لێی ده‌وڵه‌تى هه‌رێمى باس له به‌ستنى (کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یی کوردستان (ب��اش��ووری ک��وردس��ت��ان)ه، ک��وردس��ت��ان) دهک���رێ���ت ،ب �ه ب �ه‌ش��دارى ئ�ه‌وا دیسانه‌وه تووشی کێشه‌یه‌کى تر پارته سیاسییه‌کان و رێکخراوه‌کان و ده‌بینه‌وه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه :ئایا مه‌به‌ست له که‌سایه‌تییه‌کانى هه‌ر چ��وار پارچه‌ى ده‌وڵه‌تى باشوورى کوردستان ته‌نیا هه‌ر کوردستان ،بۆ گه‌اڵڵه‌کردنى کارنامه و سێ پارێزگاکه‌ى هه‌رێمى کوردستان نه‌خشه رێگه‌یه‌ک بۆ چۆنێتى چاره‌سه‌ر (هه‌ولێر و ده��ۆک و سلێمانى)ه ،یان ک��ردن��ى پ��رس��ی ک���ورد و یه‌کخستنى مه‌به‌ست لێی س��ن��ووری��ی جوگرافیى ن���اوم���اڵ���ى ک������وردى و گ��وت��ارێ��ک��ى باشوورى کوردستانه؟ یه‌کگرتوو. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست لێی ته‌نیا ه�ه‌ر سێ لێره‌دا کێشه‌یه‌کى زمانه‌وانیمان ههیه ،پارێزگاکه‌ى هه‌رێم بێت به‌بێ ناوچه ئ���ه‌وه‌ی���ش ئ���ه‌وه‌ی���ه :ئ��ای��ا م �ه‌ب �هس��ت له دابڕێنراوه‌کان که نزیکه‌ى له ()%40 ده‌وڵ �هت��ى ک���وردى ه �ه‌ر چ��وار پارچه‌ى ى کوردستانى باشور پێکدێنێت ،ئهوا کوردستانه ،یان هه‌ر به‌ته‌نیا مه‌به‌ست ده‌وڵه‌تێکى له‌رزۆک و پڕ کێشه ده‌بێت، لێی هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان (ب��اش��ووری چونکه دواى ئ�هوهى س �ه‌روه‌ری سیادى ک����وردس����ت����ان)ه؟ ،ئ���ه‌گ���ه‌ر م �ه‌ب �هس��ت خ���ۆی وه‌رده‌گ���رێ���ت چیتر ن��ات��وان��رێ لێی ده‌وڵ�هت��ى یه‌کگرتووى ه�ه‌ر چوار باس له ناوچه دابڕێنراوه‌کان بکرێت،
هه‌رکارێک ده‌که‌ن
هه‌زار خۆزگه به‌مه‌ى
حه‌مه شوان ئ��ێ��وه چ��ی��ن و چ��ی��ت��ان ده‌وێ�����ت ،ئ��ێ��وه خۆتان به چى ده‌زان��ن و به‌چى رازین کۆمه‌ڵگایه‌کتان تێکداوه کلتورێکتان ش��ێ��وان��دوه .ب��ۆم روون نابێته‌وه ل �ه چ ک��ل��ت��ور و ک��ۆم �هڵ��گ��ای �هک��دا ل���ه چ ئاینێکدا بووه شوشه‌ى مه‌ى و قورئان ب �ه ی���هک���هوه ل �ه ی �هک��ک��ات��دا بسوتێت
ک��ۆم�هڵ��گ��ای�هک��ت��ان پ������ه‌ره‌ورده ک���ردوه نازانێت چی ده‌وێت ،تۆوێکتان چاندوه ته‌نها دڕک ده‌گرێت ،گه‌ر ده‌تانه‌وێت ب�ه‌ش��ک��ان��دن��ى ش��وش��هى م���هى ،ن�هوت��ى دزراو و قاچاغمان بیر ده‌چێته‌وه ئهوا هه‌ڵه‌ن ،نه‌ک جارێک ه �ه‌زار جار به بۆنى ئهو نه‌وته مه‌ست ئه‌بینه‌وه هه‌زار جار به خه‌یاڵى چاکسازییه‌وه خه‌یاڵ ئه‌بینه‌وه ،گه‌ر ده‌تانه‌وێت به سوتاندنى سه‌نته‌رى مه‌ساجه‌کان روى ناشرینتان جوان ده‌بێته‌وه ،ئهوا خه‌یاڵتان خاوه ،گه‌ر ده‌تانه‌وێت به سوتاندى باره‌گاى ئیسالمى و قورئان خۆتان ده‌که‌نه مۆدێرنیزم و علمانیه‌ت ،ئهوا ئێوه له کۆن کۆنترن، ئێوه ئه‌قڵێکى چه‌ق به‌ستون ته‌نانه‌ت له ئه‌لف و بێى علمانیه‌ت و دیموکراسیش نازانن. ئێوه کۆمه‌ڵگایه‌کى وات��ان ده‌وێ که نه‌زانێت چى ده‌وێت ،به‌اڵم خۆتان چاک ده‌زانن چیتان ده‌وێت ،به‌دمه‌ستى و پاره
و پولى ناشه‌رعى و گیرفان پڕکردن پیشه‌تانه سه‌فه‌رى واڵتان و ڤێالو شه‌وى س��ور و ق��ۆرخ��ک��ردن��ى دهس����ه‌اڵت و... هتد ،بۆ ئێمه‌ش نه‌زانى و به‌شمه‌ینه‌تى و توندوتیژى و نه‌خۆشى شێرپه‌نجه و خواردنى ئێکسپایه‌ر به‌شمانه. ته‌نها م�هی�ه ب�ه راس���ت گۆیانه دێته گفتوگۆ و ب �ه ب��ێ ف��ێ��ڵ مه‌ستمان ئه‌کات ،ته‌نها مه‌یه پێمانده‌ڵێت ئێوه مه‌ستى فره‌ژنى و فره‌پۆست فره‌موچه و ف��ره‌ه��ه‌وه‌س��ن ئ��ێ��م�ه‌ش م�هس��ت��ى ف��ره ره‌نگ و فره‌گوڵ و فره‌گۆڕانین ،ئێمه خه‌یاڵى ده‌وڵ �هت و نیشتمانى ئازادین. ئێوه ده‌تانه‌وێت به درۆکانتان و به بڕیاره درۆکانتان مه‌ستمان که‌ن .وه‌ک خیام ده‌ڵێت مه‌ى خۆره‌وه نیت بۆچى ،توڕه‌ى بۆچى ،تۆ بۆ به خه‌مى مندا رۆچویت، فیزمان به سه‌را لێمه‌ده که تۆ مه‌ستى ناکه‌یت هه‌ر کارێک تۆده‌یکه‌یت سه‌د هه‌زار خۆزگه به مه‌ى.
ته‌نانه‌ت ده‌ستبردن بۆ ئهو ناوچانه‌ش به ده‌ستدرێژی هه‌ژمار ده‌کرێت. ئ��ه‌گ��ه‌ر م�ه‌ب�هس��ت��ی��ش ل��ێ��ی س��ن��ووری جوگرافیی کوردستانى ب��اش��ووره به ناوچه دابڕێنراوه‌کانیشه‌وه ،ئهوا دیسان تووشی کێشه‌یه‌کى یاسایی ده‌بینه‌وه، چونکه ل �ه دهس��ت��ووری ع��ێ��راق��دا ئهو ناوچانه به‌ستراونه‌ته‌وه به ماده‌ى ()140 و به ن��اوچ�هى کێشه لهسهر له نێوان هه‌رێم و به‌غدا وه‌سف کراون. بۆیه ته‌نیا به پشت به‌ستن به هاوکارى و پشتیوانى واڵته بیانییه‌کان ناتوانین ناوچه دابڕێنراوه‌کان بکه‌ینه به‌شێک ل���ه ده‌وڵ����هت����ى ه��ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان (کوردستانى ب��اش��وور) ،ئه‌گه‌ر پێشتر له‌ناوخۆی عێراقدا رێکه‌وتنى لهسهر ن�هک��راب��ێ��ت و کێشه‌که ب �ه ی��اس��ا یان ب���ه رێ��ک��هوت��ن��ى س��ی��اس��ی ی �هک�لای��ی نه‌کرابێته‌وه. ل���هم���ڕووه‌وه پ���رۆژه‌ک���هى م���ام ج���ه‌الل، س��������ه‌رۆک ک�����ۆم�����ارى ع����ێ����راق ب��ۆ چاککردنه‌وه‌ی ئهو سنوورانه‌ى که به
بڕیاری سیاسی ده‌ستکاری ک��راون و گۆڕدراون و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى سه‌رجه‌م ئهو بڕیار و یاسایانه‌ى که شه‌رعییه‌تیان به گۆڕینى دیموگرافی و سنووری ئ��ی��دارى پارێزگاکان داوه ،به نه‌خشه رێگه‌ى چاره‌سه‌ر و خێراتر گه‌ڕانه‌وه‌ى ن��اوچ�ه داب��ڕێ��ن��راوه‌ک��ان ده‌زان���م .ب �ه‌راى م��ن ه�ه‌رچ��ی زووت���ر جێبه‌جێ کردنى پ��رۆژه‌ک �هى م��ام ج���ه‌الل ،هه‌نگاوێک زووت��ر نزیکمان دهک��ات �هوه له ده‌وڵه‌تى س��ن��ووری��ی ج��وگ��راف��ی��ی ک��وردس��ت��ان��ى باشوور به که‌رکوکیشه‌وه. بۆ ئ �هوهى ئه‌م ده‌وڵه‌ته پایه‌کانى پته‌و بێت و پارچه‌کانى تری کوردستانیش پشتیوانی بێت یان پشتیوانیان بێت ،ئهوا پێویسته هه‌رچی زووت���ره (کۆنگره‌ى ن�هت�ه‌وه‌ی��ی ک��وردس��ت��ان) ب�ه ب�ه‌ش��داری هه‌ر چوارپارچه‌ى کوردستان ،به بێ هه‌اڵوێردکردنى هیچ الیه‌ن و که‌سێک بێته گ��رێ��دان و ب�ه پێی تایبه‌تمه‌ندى هه‌ر پارچه‌یه‌کى کوردستان ،بڕیاری گونجاو بۆ چۆنێتى چاره‌سه‌ر کردنى
دۆزى ک��ورد له‌و پارچه‌ى کوردستانه بێته‌دان. پێشموایه به بێ پێوه‌ندى دیپلۆماسیی ئاشکراى نێوان هه‌رێمى کوردستان و ده‌وڵ�هت��ى ئیسرائیل و به‌بێ پشتیوانى ئیسرائیل ده‌وڵه‌تى کوردى نایه‌ته بوون. بۆیه پێویسته چیتر کورد شه‌رمنانه له‌م پێوه‌ندییه نه‌دوێت و له ره‌خنه‌ى ئهو واڵته عه‌ره‌به به‌ناو ئیسالمییانه نه‌ترسێت که خۆیان به‌نهێنی و ئاشکرا پێوه‌ندیان له‌گه‌ڵ ئیسرائیل ههیه. له هه‌مووى گرنگتریش ئه‌وه‌یه زه‌مینه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تى بۆبێته س��ازان و ئاشتى کۆمه‌اڵیه‌تى له ن��او ک���وردان به هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستانه‌وه بێته ئاراوه و به‌رژه‌وه‌ندییه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانییه‌کان بخرێته س���ه‌رووى ب�هرژهوهن��دی��ی�ه حزبی و شه‌خسییه‌کان و یه‌کێتى ک���وردان بێته‌ئاراوه و به‌هارى کوردی تێکه‌ڵ به به‌هاری عه‌ره‌بی ببێت. F_bewar@yahoo.com
ته‌شه‌نه‌کردنى له‌شفرۆشی
په‌رێز سابیر
له‌شفرۆشى له واڵتێکدا ته‌شه‌نه ده‌کات که جه‌نگ کۆمه‌ڵگاى داغان کردبێت، به جۆرێک که زۆرب �هى قوربانیه‌کانى جه‌نگ پیاوانبن و ژنانێکى زۆر بێ پیاو دهک���ه‌ون و ئ�ه‌رک��ى گ��ران��ى بژێوى خانه‌واده‌که‌یان ده‌که‌وێته ئه‌ستۆ.
ک���ات���ێ���ک ل����ه م���ی���دی���اک���ان ب�����اس ل�ه دی����ارده‌ى له‌شفرۆشى دهک��رێ��ت ،کتێبى «ئۆقیانوسێک له ت��اوان»م��ان دێته‌وه پێش چاو که له ساڵى ()2007دا خه‌اڵتى پێبه‌خشرا و ل�ه الی��هن خ��ات��وو (خ�هن��دان محه‌مه‌د ج���ه‌زا)وه ن��وس��راوه و ل�ه الی�هن ڕێکخراوى ڕۆشنبیرى و کۆمه‌اڵیه‌تى (خانزاد)هوه ئاماده‌کراوه. به‌شێک له خوێنه‌رانى ئ�هو کتێبه بێ متمانه‌ییان ئه‌وه‌یان الدروستبوو بوو به‌وه‌ى بابه‌ته‌کان و نمونه‌کانى ناو ئهو کتێبه دووره له‌راستییه‌وه ،به‌شێک له زانایانى ئاینى و رۆشنبیران پێیانوابوو که ئه‌م توێژینه‌وه‌یه راست نییه و له واڵتێک که زۆرینه‌ى دانیشتوانه‌که‌ى موسڵمانه شتى وا روو نادات. ب�����ه‌اڵم ئ��ێ��س��ت��ا ڕۆژان�������ه دهب��ی��ن��ی��ن و ده‌بیستین ک�ه له‌میدیاکانه‌وه ئامارى م���اڵ���ه ل��ه‌ش��ف��رۆش��هک��ان��ى ش���ارهک���ان���ى هه‌رێمى کوردستان باڵوده‌کرێته‌وه ،که سه‌رچاوه‌یه‌کى سه‌ره‌کین بۆ باڵوبونه‌وه‌ى نه‌خۆشى و ماده هۆشبه‌ره‌کان. ک���ه ل���هک���ات���ى ب��ڵ�اوب����ون����هوهى کتێبى
«ئۆقیانوسێک له تاوان» الیهنه ئه‌منیه به‌رپرسه‌کان و ده‌زگ��ا په‌یوه‌ندیداره‌کان دهس��ت��ی��ان��ب��ک��ردای �ه ب �ه چ���اره‌س���ه‌رى ئ�هو کێشه‌یه و ب��اب�هت�هک�هی��ان به‌شێوه‌یه‌کى ج��دى وه‌رگ��رت��ای �ه ئێستا ئ��ام��ارى ماڵه له‌شفرۆشه‌کان نه‌ده‌گه‌یشته ئهو ئاسته. بونى ئهو ئامارانه‌ى که له میدیاکانه‌وه ب�ڵاوده‌ک��رێ��ت �هوه س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه دی���ارده‌ى له‌شفرۆشى له هه‌رێمى کوردستان چه‌ند پرسیارێک ده‌وروژێنێت ،ئایا ئه‌م دیارده‌یه رێگه‌یى پێدراوه یان یاساغه؟ ئایا له‌م بواره‌دا رۆڵى رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى و رێکخراوه‌کانى ژنان به ههموو ناو و پێکهاته جیاوازه‌کانیانه‌وه چیه؟ ئایا له ناو ئێمه‌دا هه‌ژارى و ده‌وڵه‌مه‌ندیى کۆمه‌ڵگایان کردووه به‌دوو چینى تهواو جیاوازه‌وه؟ ئایا رۆڵى خانه‌واده چیه له‌م بواره‌دا؟ ئه‌م دیارده‌یه وه‌کو شێرپه‌نجه له خاڵێکى الوازى له‌شى کۆمه‌ڵگه‌وه تێکه‌ڵ ده‌بێت ئه‌گه‌ر زوو پێشى پێ نه‌گرین و چاره‌سه‌رى ن �هک��رێ��ت ه���هم���وو ج �هس��ت �هى ک��ۆم �هڵ داده‌ڕزێنێ و دواجار به‌ره‌و نه‌مانى ده‌بات.
)Lowستراتیجیی سه‌ربازیی ده‌وڵه‌تی تورکیاه باکووری کوردستان ــــــی گه‌لی کورد ل دارستانه‌کان ،وه‌به‌رهێنانی له پاراستنی دارس��ت��ان �هک��ان ل �ه ت��ورک��ی��ا دهک�����رد ،به باشووری رۆهه‌اڵتیشه‌وه. ئابووریی تورکیا له سااڵنی ()1990 کاندا فره الواز ب��ووه .به‌ڵگه‌یه‌کیش بۆ ئهمه بریتیه له رێژه‌ی به‌رزی هه‌اڵوسان: ل���ه س���اڵ���ی ( )%80( )1996ب���وو، ( ،)%91( )1997هه‌روه‌ها له ()1998 دا ( )%54ب��وو .سیمایه‌کی ئابووریی دیکه‌ی جه‌نگه‌که بریتیه له زێده‌بوونی چاالکییه‌کانی بازاڕی ره‌ش ،بۆ نموونه، بازرگانیی چه‌ک‌و ماده بێهۆشکه‌ره‌کان، هه‌روه‌ها زێده‌بوونی گه‌نده‌ڵیی .چه‌ندین که‌س‌و کۆمپانیا هه‌ن که سوود له‌و جه‌نگه ده‌بینن ،بۆ ئه‌وان ،ئاشتیی مانای کۆتایی ئهو بیزنسه قازانجبه‌خشه ده‌گه‌یه‌نێت.
م��ح �هم �ه‌د س��ن��ج �ه‌ری پ �ه‌رل �هم��ان��ت��اری ( )DEPل���هس���اڵ���ی ()1993دا، له‌کاتێکدا گروپی مافه‌کانی مرۆڤ وه‌ک کوشتنێکی نادیار له‌قه‌ڵه‌میاندا. سنجه‌ر له شه‌قامێکی باتماندا ته‌قه‌ی لێکرا و ک���وژرا .ل�ه س��ااڵن��ی (-1997 ،)1998چ��وار دادگ��ای��ی لهسهر ()89 ئه‌ندامی حیزبواڵ به‌تۆمه‌تی کوشتنی ( )113که‌س هه‌بوو. ل���ه گ���روپ���ه ن��ی��م��چ �هس �ه‌رب��ازی��ی �هک��ان��دا دهس �ه‌اڵت��ی رێ��ب�ه‌رای�هت��ی��ی ش���اراوه‌ی���ه .له ب��اک��ووری ک��وردس��ت��ان ه��ێ��زه سهربازییو نیمچه‌سه‌ربازییه‌کان بێ رێبه‌رایه‌تییه‌کی ه���اوب���ه‌ش ک����ارده‌ک����هن ،س �ه‌رب��ازه‌ک��ان��ی له‌شکر‌و ئه‌ندامه‌کانی تیمه تایبه‌ته‌کان له‌ژێر سایه‌ی وه‌زاره‌تی جیاوازن ،هه‌روه‌ها پ��ۆل��ی �س‌و ج���هن���درم���ه‌ش .ه���ه‌ری���هک له گروپه نیمچه‌سه‌ربازییه‌کان-وه‌ک تیمه تایبه‌ته‌کان ،ژیته‌م ،دژه‌گه‌ریالکان،
له‌نێوان ده‌سه‌اڵتداران‌و بانده تاوانکاره‌کان ب��ڵ�اوب����ووه‌وه ،دڵ��ه‌ڕاوک��ێ��ی��هک��ی ج��دی��ی له‌هه‌مبه‌ر ئهو گه‌نده‌ڵییو به‌دبه‌کارهێنانه‌ی دهس �ه‌اڵت له‌الیه‌ن هێزه ئاسایشییه‌کانه‌وه ورووژان�����د .م��ح�هم�ه‌د ئ��اک��اری وه‌زی���ری ن��اوخ��ۆ ،پ�هی��وه‌ن��دی��ی ب�ه قوربانییه‌کانی رووداوه‌ک��������هوه ه���ه‌ب���وو ،وای���ک���رد دهس��ت له‌کار بکێشێته‌وه .له ئه‌پرڵی 1998دا، که‌یسێکی دادگاییان له‌دژ کردنه‌وه .له سێپته‌مبه‌ری 1998دا ،ئه‌یوب ئاچیکی وه‌زی��ری ده‌وڵ �هت ،له‌نێو ئهو بانگه‌شانه‌ی سه‌باره‌ت به په‌یوه‌ندی ناوبراو به عه‌الدین چاکجی سه‌رۆکی تاوانه رێکخراوه‌کانه‌وه هه‌یبووه ،که له دهرهوه به پاسپۆرتێکی دپلۆماسیی تورکییه‌وه ده‌ستبه‌سه‌رکرا، ده‌ستی له‌کارکێشایه‌وه .میدیای تورکیی بۆ چه‌ند مانگێک رووماڵی ئه‌م هه‌واڵه‌ی کرد .یه‌ک له‌و سه‌رنجانه ئهو ههواڵه بوو که چاتڵی بۆماوه‌ی زیاتر له ده‌یه‌یه‌ک
له‌سه‌ره‌تای سااڵنی 1990کاندا له‌وانه‌یه %50ی ک���وردان بێالیه‌ن یاخود نه‌یاری چاالکییه‌کانی په‌که‌که بوون .حکومه‌ت ئه‌م فاکته‌ی به‌کارهێنا ،وێڕای ناکۆکیی نێوان خێڵه‌کانی ک��ورد ،له دامه‌زراندنی سیستمه‌که‌ی خ��ۆی ک�ه تایبه‌تبوو به پاسه‌وانی گونده‌کان ،که لهسهر بنه‌مای ب��ون��ی��ات��ی ک��ۆم �ه‌اڵی �هت��ی��ی سوننه‌تیی هه‌رێمه‌که بنیاتنرا .به‌گوێره‌ی هه‌ندێک ه �هڵ��س �هن��گ��ان��دن)%90( ،ی پ��اس �ه‌وان��ی گونده‌کان له‌و گوندانه ده‌ژین که هێشتا سیستمی خێڵه‌کیی ت��ێ��دا ب��ااڵده‌س��ت �ه. ئ �هم سیستمه ب�ه ب��وون��ی گروپگه‌لێکی م��وڵ��ک��داری م���ه‌زن ج��ی��اده‌ک��رێ��ت �هوه که ل �ه‌ده‌وری سه‌رۆکخێڵه‌کان کۆبوونه‌ته‌وه، ئه‌وانه‌ی که بۆخۆیان موڵکدارن .ئه‌ندامانی عه‌شیره‌ت زۆرجار خاوه‌نی زه‌وی نین ،به‌اڵم لهسهر زه‌وی موڵکداره‌کان ک��ارده‌ک�هن. هه‌رچه‌نده ده‌وڵه‌ت زۆر له کوردانی ناچار
سیستمی پاسه‌وانی گونده‌کان دیارده‌یه‌که که جه‌نگێکی ناوخۆیی بۆ کۆمه‌ڵگایه‌کی سیڤیل هێناوه ،ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای کوردیی ب �هس �ه‌ر چ�هن��د گ��روپ��ێ��ک��دا داب �ه‌ش��ک��ردووه که له‌گه‌ڵ یه‌کدا به‌شه‌ڕدێن -ئامانجی حکومه‌تی تورکیی ئ�ه‌وه‌ی�ه «لێگه‌ڕێ ک��وردان یه‌کتری بکوژن ».ئه‌م سیستمه برینێکی هێنده قووڵی کردۆته جه‌سته‌ی کۆمه‌ڵگای ک��وردی��ی ک�ه ئ�ه‌گ�ه‌ر بێتو رۆژێ���ک جه‌نگه‌که ب�ه ق��ازان��ج��ی ک��ورد کۆتایی بێت ،س��اڕێ��ژک��ردن��ی برینه‌کان پێویستی به زیاتر له‌و شێوه کۆمسیۆنی راستییه‌ی باشووری ئه‌فه‌ریقا ههیه. ل��������ه‌ڕووی ت�����ی�����ۆره‌وه ،چ �هک��ه �هڵ��گ��رت��ن له‌ڕیزی پاسه‌وانی گونده‌کاندا کارێکی خ��ۆب �ه‌خ��ش��ان �هی �ه ،ب����ه‌اڵم ره‌ت���ک���ردن���ه‌وه‌ی ب�ه‌ش��داری��ی��ک��ردن ل �ه سیستمه‌که ل�ه‌الی�هن ت��اک �هک��ان ی���ان گ���ون���دهک���ان���هوه ل �ه‌الی �هن ده‌سه‌اڵتدارانی تورکییه‌وه به پشتگیرییه‌کی
له گروپه نیمچه‌سه‌ربازییه‌کاندا ده‌سه‌اڵتی رێبه‌رایه‌تیی شاراوه‌یه .له باکووری کوردستان هێزه سه‌ربازیی و نیمچه‌سه‌ربازییه‌کان بێ رێبه‌رایه‌تییه‌کی هاوبه‌ش کارده‌که‌ن ،سه‌ربازه‌کانی له‌شکر و ئه‌ندامه‌کانی تیمه تایبه‌ته‌کان له ژێر سایه‌ی وه‌زاره‌تی جیاوازن
گروپه نیمچه‌سه‌ربازییه‌کان حیزبواڵ گروپێکی ئیسالمیی چه‌کداری چاالکه له تورکیا ،که په‌یوه‌ندییه‌کی به حیزبواڵکه‌ی لوبنانه‌وه نییه .زۆربه‌ی ئه‌ندامه‌کانی کوردن .ئهوانه مێزه‌ر به‌سه‌ر و پانتۆڵ ف��ش و ک��وت�هک به‌ده‌ستن و کێردی قه‌سابان هه‌ڵده‌گرن .ئهو تاوانی کوشتنانه‌ی به‌م کێردان ه ئه‌نجامده‌درێن ههمیشه وه‌ک نیشانه‌یه‌ک بۆ حیزبواڵ ده‌رده‌که‌ون .زۆربه‌ی کوردان له‌و باوه‌ڕه‌دان که حکومه‌تی تورکیی حیزبواڵی له س��ااڵن��ی ()1980ک���ان���دا دام���ه‌زران���دووه بۆئه‌وه‌ی هێرشی پێ بکه‌نه سه‌ر په‌که‌که و الیه‌نگرانی .له‌کاتێکدا ره‌خنه‌گران هێزه ئاسایشییه‌کان به تێوه‌گالن له زۆرب�هی کوشتنه ن��ادی��ارهک��ان تۆمه‌تبار دهک �هن، ح��ک��وم �هت ئ��ۆب��اڵ��ی ز‌ورب����هی ئ �ه‌وان �هی خستۆته سه‌ر حیزبواڵ .له‌ساڵی ()1996 دا ،بۆ نموونه ،که‌یسێکی دادگا لهسهر حیزبواڵ کرایهوه سه‌باره‌ت به کوشتنه‌که‌ی
گ��ورگ �ه ب���ۆره‌ک���ان ،ه �ه‌روه‌ه��ا سوپای تایبه‌ت که له پاسه‌وانی گ��ون��دهک��ان پێکدێن -رێکخراو س�ه‌رک��ردای�هت��ی��ی خ��ۆی��ان ههیه، ل��ۆرده‌ک��ان��ى ج �هن��گ ،ئ �ه‌وان �هی زۆرب����هی ج���ار ل �ه ملمالنێیه‌که قازانج ده‌که‌ن .وه‌زیری مافه‌کانی م��رۆڤ ،ئه‌لکان هاجه‌لئۆغلو له ماوه‌ی ()10-8ی ئووتی ()1995 س �ه‌ردان��ی دێرسیمی ک��رد و دوای س�ه‌ردان�هک�ه س �ه‌ب��اره‌ت ب�ه سه‌رنجی خۆی دوابوو: «گ��وم��ان��ێ��ک��ی ه��اوب��ه‌ش ه �هی �ه که چ��ۆڵ��ک��ردن��ی گ���ون���دهک���ان ل���ه‌الی���هن ناوه‌ندێکه‌وه ئاراسته بکرێت .کاتێک من له‌وێ ب��ووم ،پارێزگاریش هه‌روه‌ها ل �هو فه‌رمانانه س �ه‌ری س��وڕم��اب��وو که ئاراسته‌ی گونده‌کان دهک��را »:پێویسته ئ �هم گ��ون��ده پێش ()15ی ئ �هم مانگه چۆڵبکرێت ».به‌بۆچوونی پارێزگار ،ئه‌م فه‌رمانانه له ئه‌فسه‌ره زۆر پله نزمه‌کانه‌وه دێ��ت ک �ه ب��ۆ س�ه‌رک��ردای�هت��ی��ی مه‌علوم ن��ی��ی�ه .ه��ه‌رک��هس ده‌ت��وان��ێ��ت گوندێک چۆڵبکات». له نۆڤه‌مبه‌ری ()1996دا ،رووداوێکی ه��ات��وچ��ۆ ل��ه ش����اری س��وس��ورل��وک له رۆژئاوای تورکیا قه‌وما که به‌ڵگه‌یه‌کی روون���ی س��ه‌ب��اره‌ت ب �ه پ�هی��وه‌ن��دی��ی نێوان رێکخه‌رانی ت���اوان ،مه‌هه‌په MHPو ه���ه‌روه‌ه���ا دهس����ه‌اڵت����داره ب�ه‌رپ��رس�هک��ان��ی ئ��اس��ای��ش��دا ب �ه‌ده‌س��ت �هوه ،به‌تایبه‌تیی له باشووری رۆژه �ه‌اڵت .له‌و ئۆتۆمبێله‌ی که خۆی کێشابوو له پشتی لۆرییه‌کی ب��ازرگ��ان��ی��ی��دا ،س��ێ ل��ه چ����وار که‌سی س�ه‌رن��ش��ی��ن��ی ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل�هک�ه گ��ی��ان��ی��ان ل�ه‌ده‌س��ت��داب��وو ،ل�ه‌وان�ه عه‌بدوڵاڵ چاتڵی راب�����ه‌ری پ��ێ��ش��ووی گ��ورگ �ه ب���ۆره‌ک���ان‌و چ���هک���داران���ی راس����ت����ڕه‌و ک���ه ل���ه‌الی���هن ئینته‌رپوڵه‌وه به‌تاوانی کوشتنی حه‌وت ئ �هن��دام��ی پ��ارت��ی ک��رێ��ک��اران ل �ه ساڵی ()1980دا داواک������راو ب����وو .ح��وس�هی��ن کۆجه‌داک ،جێگری پێشووی سه‌رۆکی پۆلیس له ئه‌سته‌نبوڵ ،هه‌روه‌ها گونجه ئوز ،شاجوانی پێشوو‌و دۆستی چاتڵی. ئ����ه‌وه‌ی ت�هن��ی��ا رزگ�����اری ب��ب��وو س��ی��دات بوجاک بوو ،ئه‌ندام په‌رله‌مانێکی به‌ره‌گه‌ز کوردو سه‌رۆکخێڵێک بوو که پایه‌یه‌کی گرنگی به‌رنامه‌ی حکومه‌تی تایبه‌ت به پ��اس�ه‌وان��ی گ��ون��دهک��ان ب��وو .راپۆرتێکی حکومیی له یه‌نایه‌ری 1998دا سه‌باره‌ت به رووداوه‌ک����ه راگ �هی �هن��درا ،وێ��ڕای ئهو راپۆرته په‌رله‌مانییه‌ی له‌ساڵی 1997هوه راگ��هی��هن��درا ب���وو .ئ��هو په‌یوه‌ندییانه‌ی
پ��ی��اوک��وژی ف�ه‌رم��ی��ی ح��ک��وم�هت ب��ووه، وێ��ڕای ئهو رۆڵه خراپه‌ی ناوبراو که له س �ه‌رۆک��اری شکاندنی زی��ن��دان له‌ساڵی 1978دا‌و ده‌رک���ردن���ی م��ح�هم�ه‌د عه‌لی ئاگجه‌ی ئه‌ندامی گ��ورگ�ه بۆره‌کاندا بینیوویه‌تی ،ئهو پیاوه‌ی که دواتر هه‌وڵی کوشتنی پ��اپ��ای دا .ههمیشه ی�هک سه‌رنجی بااڵده‌ست هه‌بوو :رێکخه‌رانی ت���اوان خ��زاب��وون �ه نێو س��وپ��ا ،هێزه‌کانی ئاسایش ،حکومه‌ت‌و هه‌روه‌ها په‌رله‌مانه‌وه. پاسه‌وانانی گوند س�هی��ف��ی ج�هن��گ��ی��ز ،ئ �هن��دام��ی پێشووی کویرتولوس ،که بۆ م��اوه‌ی سێ سا ڵ پاش کوده‌تا سه‌ربازییه‌که‌ی ساڵی ،1980 جه‌نگێکی گه‌ریالیی دژی هێزه‌کانی حکومه‌ت راگه‌یاند ،سه‌باره‌ت به‌م ماوه‌یه وتی: «ن���اوچ���ه گ��ون��دن��ش��ی��ن�هک��ان بایه‌خێکی ناوه‌ندییان بۆ ستراتیجی گه‌ریالیی ههیه، چونکه ناوچه گوندنشینه‌کان الوازترین خ��اڵ��ی ده‌وڵ���هت���ه .پێویسته ی�هک�هم��ج��ار بنکه‌ی خۆمان له ناوچه گوندنشینه‌کاندا هه‌بێت». حکومه‌تی تورکییش ل �ه‌الی �هن خۆیهوه هێزی خۆی له ناوچه گوندنشینه‌کاندا ب�ه دام �ه‌زران��دن��ی سیستمی پاسه‌وانانی گوند زێده‌کرد .له 4ی ئه‌پرڵی 1985دا، ح���ک���وم���هت ل����ه‌الی����هن ANAPهوه رێبه‌رایه‌تیی ک��راو تورگوت ئ��وزال بووه سه‌رۆک وه‌زیران ،ئه‌وه‌ی که دوو به‌ندی بۆ یاسای گوندی تورکیی زێ��دهک��رد، ئ����ه‌وه‌ی ه�ه‌ل��وم�ه‌رج��ێ��ک��ی ب��ۆ حکومه‌ت هێنایه‌ئارا «کورچولوک /پاسه‌وانانی ک��ات��ی��ی گ����ون����دهک����ان» ل���ه ه �ه‌رێ��م��ی حاڵه‌تی ئ��اوارت��ه‌دا ب�هک��رێ بگرێت .له میانه‌ی سیستمێکی نیمچه‌سه‌ربازیی ب��ۆ ت���ه‌واوک���اری���ی ئ��ۆپ �ه‌راس��ی��ۆن �هک��ان��ی جه‌ندرمه‌دا ،پاسه‌وانی گونده‌کان له‌الیه‌ن دهس �ه‌اڵت��داران �هوه چ �هک��دارک��ران‌و پاره‌یان پ��ێ��ده‌درا ت��ا ش���ه‌ڕی گ �ه‌ری�لاک��ان بک هنو رێگه‌یان لێبگرن که نه‌چنه گونده‌کان‌و پشتگیریی له گوندنشینانه‌وه وه‌ربگرن. ل�هس�ه‌ره‌ت��ادا ،پاسه‌وانانی گوند ته‌نیا له گونده‌کانی خۆیاندا جێگیربوون ،به‌اڵم ئێستا له ئۆپه‌راسیۆنه هێرشکارییه‌کاندا ب �ه‌ش��دار دهب����ن .ل�هن��ێ��و ئ���هو ()40.000 سه‌ربازه‌ی له مایۆی ()1997دا له‌الیه‌ن س��وپ��ای تورکییه‌وه ره‌وان���هی ب��اک��ووری عێراق ک��ران)10.000( ،ی����ان پاسه‌وانی گونده‌کان بوون. مکدۆواڵ مه‌زه‌نده‌ی ئه‌وه‌ی ک��ردووه که
ک��ردووه که ببنه پاسه‌وانی گونده‌کان، به‌اڵم له پارێزگاکانی هه‌کاریو خورناک، زۆربه‌ی خێڵه‌کان خۆبه‌خشانه به‌شدارییان ل �ه س��ی��س��ت��م�هک�ه‌دا ک�����ردووه .ی���هک له سیما خێڵه‌کییه‌کانی سیستمه‌که ئه‌وه‌یه ک �ه پاس���ه‌وان���ی گ��ون��دهک��ان دهس �ه‌اڵت��ی موڵکداره‌کان زێ��ده‌ده‌ک �هن ،چونکه ئه‌وان وه‌ک سوپایه‌کی تایبه‌تی سه‌رۆکخێڵه‌کان ه �هڵ��دهس��وڕێ��ن .ح��ک��وم�هت م��وچ �هی ئهو پاسه‌وانانه دهدات -که له ساڵی 1997دا ن��زی��ک �هی ( )135-110دۆالر ب���وو له مانگێکدا -به‌اڵم زۆربه‌ی جار موچه‌کان به‌مۆڵیی ب�ه سه‌رۆکخێڵه‌کان ده‌درێ���ت، ئه‌وانه‌ی که به‌شێکی زۆری ئهو پاره‌یه بۆخۆیان هه‌ڵده‌گرن .بۆ نموونه ،سیدات بوجاک که سه‌رۆکخێڵه‌‌و ته‌نیا رزگاربووی رووداوه‌ک����هی سوسورلوکه ،فه‌رمانده‌ی ده‌ه������ه‌زار پ���ی���اوی چ����هک����داره .کاتێک پ��اس�ه‌وان��ی گ��ون��دهک��ان وه‌ک سوپایه‌کی تایبه‌ت به‌کاربهێنرێت ه �ه‌روه‌ه��ا مانای ئه‌وه‌یه که سه‌رکردایه‌تییه‌کی هاوبه‌شیان نییه .له هه‌ڵبژاردنه هه‌رێمییه‌کانی ساڵی 1993دا ،زۆر ل��هو م��وڵ��ک��داران �هی که چاالکانه پشتگیریی به‌رنامه‌ی پاسه‌وانی گ��ون��دهک��ان��ی��ان دهک����رد ،وه‌ک س�ه‌رۆک��ی ش��اره‌وان��ی��ی هه‌ڵبژێردران .بێشکچی ئه‌م موڵکدارانه‌ی به «چینی به‌کرێگیراو» ناوده‌بات ،چونکه ئهوانه له‌گه‌ڵ بونیاتی ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌تدا هاوکاریی ده‌که‌ن. پ���اس���ه‌وان���ی گ���ون���دهک���ان ل���ه‌ون���اچ���ان���ه‌دا په‌روه‌رده‌بوون که تێیدا راژه ده‌که‌ن ،هه‌روه‌ها ئه‌وان شاره‌زای چیاکان بوون .سه‌ربازانی ت���ورک ل�ه رۆژئ����اوای واڵت���هوه ده‌ه��ات�ن‌و زۆربه‌یان له‌شاره‌کاندا مه‌زن ببوون ،هه‌ربۆیه ئهوانه بێ رێبه‌ری پاسه‌وانی گونده‌کان نه‌یانده‌توانی له‌و چیا‌و چۆڵه‌دا بگه‌ڕێن. «ده‌وڵ����هت����ی ت��ورک��ی��ی ب���ێ پ��اس��ه‌وان��ی گ��ون��دهک��ان ناتوانێت ل �ه‌وێ هه‌ڵسوڕێت. چیاکانی ئێمه تهواو بڵند و فره سه‌خته. خه‌ڵک ته‌نانه‌ت ناتوانن ل �ه‌وێ بشڕۆن، هه‌ربۆیه زۆر زه‌حمه‌ته .پاسه‌وانی گونده‌کان ناوچه‌که ده‌ناسن ،ئه‌وان له‌وشوێنه‌دا گه‌وره بوون .سه‌ربازه‌کان بێ ئه‌وان ناتوانن کاری خۆیان بکه‌ن .گه‌ر شتێک رووبدات له‌پێشدا پاسه‌وانی گونده‌کان ده‌نێرن .هه‌ربۆیه ئه‌وان یه‌که‌مجار ده‌م���رن .ه �ه‌روه‌ه��ا ئ���ه‌وان ئهو شته ده‌زان����ن .ئ �ه‌گ �ه‌ر گرفتێک هه‌بێت ئهوه ئه‌وانن که سه‌رزه‌نشت ده‌کرێن ...له میدیاکانی تورکه‌وه ئ�هوه باڵوده‌کرێته‌وه ک �ه ئ��ۆب��اڵ��ی شکسته‌کان ل �ه ئه‌ستۆی پاسه‌وانی گونده‌کانه». ئامانجی سیستم ئه‌وه‌یه که گونده کوردییه «باشه‌کان» له «خراپه‌کان» جیابکاته‌وه.
ناچاالک یان چاالکی په‌که‌که له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت. ده‌سه‌اڵتدارانی تورکیی له دامه‌زراندنی ئه‌م سیستمه‌دا ناکۆکییو ناته‌بایی نێوان خێڵه ک��وردی��ی�هک��ان��ی��ان ق��ۆزت��ۆت �هوه ،ئهو ناکۆکییانه‌ی زێده‌بوون‌و قووڵتر بوونه‌ته‌وه. عوسمان ب��ای��ده‌م��ی��ر ،جێگری س�ه‌رۆک��ی کۆمه‌ڵه‌ی تورکیی مافه‌کانی مرۆڤ IHDلقی دیاربه‌کر ،شرۆڤه‌یکردووه: «ل��� ه ه��ی��چ م�هڵ��ب�هن��دێ��ک��دا خ�هڵ��ک��ی ب ه وی��س��ت��ی خ��ۆی��ان ن �ه‌ب��وون �هت �ه پ��اس �ه‌وان��ی گ����ون����دهک����ان ،ک�������وردان ه��ێ��ش��ت��ا ل�هن��ێ��و سیستمی عه‌شیره‌تییدان ،ل ه سیستمێکی ده‌ره‌ب�ه‌گ��ای�هت��ی��ی��دا .ل � ه ه�هن��دێ��ک ناوچ ه گ��رف��ت ل�هن��ێ��وان ع�ه‌ش��ی��ره‌ت�هک��ان��دا ههیه. ی��س��ت��م��ی پ���اس���ه‌وان���ی گ���ون���دهک���ان ته‌نیا رێگه‌یه‌که بۆ قۆزتنه‌وه‌ی ئه‌م ناکۆکییانه. ئ �هو خه‌ڵکانه‌ی ک�ه بوونه‌ت ه پاسه‌وانی گونده‌کان هه‌روه‌ها ده‌ستیاکردووه به‌وه‌ی تاوانی دیکه ئه‌نجامبده‌ن». ل�ه م��ارت��ی 1997دا ،س �ه‌ردان��ی گوندی سامانیۆڵوم ل ه باتمان کرد ،ک ه هه‌ڵگرتنی چ���هک���ی���ان ل���ه پ����اڵ س���وپ���ای ت���ورک���دا په‌سه‌ندکردبوو .ل�ه‌گ��ون��دهک�ه‌دا نزیکه‌ی ه���ه‌زار که‌سێکی ت��ێ��دا ب���وو ،ل �ه‌وان � ه 26 پ��اس�ه‌وان��ی گ��ون��دی به‌کرێگیراوی تێدا بوو ،له‌گه ڵ پێنج پیاودا ک ه خۆبه‌خشانه‌‌و بێبه‌رامبه‌ر ئ �هو ک��اره‌ی��ان دهک���رد .هیچ راه��ێ��ن��ان��ێ��ک��ی ت��ای��ب �هت ن �ه‌ب��وو ب��ۆئ �ه‌وه‌ی ببیت ب � ه پ��اس �ه‌وان��ی گ��ون��د ،ته‌نیا داوا ئ���ه‌وه‌ب���وو ک �ه پێنج ق��ۆن��اغ��ی خوێندنی سه‌ره‌تایی تهواو کردبێت .له‌به‌رئه‌وه‌ی ل ه گوندی سامانیۆڵو که رازییبوون ببن ه پ��اس�ه‌وان��ی گوند خوێندنگای لێنه‌بوو، ئهوه روون نه‌بوو که‌وا داخۆ ئهو 31پیاوه چوونه‌ته خوێندنگا .پاسه‌وانی گونده‌کان مانگانه‌که‌یان ب ه موچه‌یه‌کی باش ده‌زانی، هه‌روه‌ها ئ �ه‌وان کاتی زیاده‌یان هه‌بوو ل ه کێڵگه‌کاندا ک��ارب��ک�هن .له‌گونده‌کاندا ێ خ�ه‌ری��ک ب��وو بنیاتده‌نرا، خ��ان��ووی ن��و ه�ه‌روه‌ه��ا گوندییه‌کان خوێندنگایه‌کیان ب ه پێنج مامۆستاو‌ه له‌گه ڵ بنکه‌یه‌کی ت �هن��دروس��ت��ی��ی پ��ێ��گ�هی��ش��ت ،ه �ه‌رچ �هن��ده ئه‌وه‌که‌ی دواییان به‌کارنه‌ده‌هێنرا ،چونک ه ئهو دکتۆر‌و دوو په‌رستاره‌ی که ده‌بووای ه بهاتنایه‌ته گونده‌ک ه ئاماده‌نه‌بوون بێن. سه‌رۆکخێڵێک ،که پیره‌مێردێکی شه‌ست ساڵه‌ی خاوه‌ن دوو ژن‌و نۆزده مندا ڵ بوو، به‌ئاماده‌بوونی ده ئه‌ندامی میت‌و پازد‌ه جه‌ندرمه ،بڕیاری گوندنشینه‌کانی بۆ په‌یوه‌ستبوون ب ه سیستمه‌و‌ه شرۆڤه‌کرد: «ئ��ێ��م � ه ل���ه‌ب���ه‌ر ق���ازان���ج ئ����هوه ن��اک �هی��ن. ئێمه ل�هن��ێ��وان دوو ئ��اگ��ردای��ن .م��ن هیچ
تایبه‌ت
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
17
رێ��گ �ه‌چ��اره‌ی �هک��ی دی���ک���هم ن��ی��ی �ه ،پ��اش ئ�ه‌وه‌ی په‌که‌که خۆم‌و دوو کوڕه‌که‌میان ب��ۆ م���اوه‌ی 24س��ات خسته زی��ن��دان�هوه. ب�ه‌اڵم له‌سه‌ره‌تادا زه‌حمه‌ت ب��وو .په‌که‌ک ه ه �ه‌ڕش �هی��ان ک���رد گ��ون��دهک �ه بسوتێنن. ئێمه پێمان وت��ن ک �ه ته‌نیا ده‌م��ان�ه‌وێ��ت گونده‌که‌مان بپارێزین .ئه‌گه‌ر په‌که‌ک ه ببینین به‌ناو کێڵگه‌کانماندا ده‌ڕۆن‌و لێمان ب���ه‌دوور دهب���ن‌و ه��ێ��رش ناکه‌نه س �ه‌رم��ان، ئهوا هیچ شتێک ناکه‌م .بڕیارێکی فره سه‌خته پیاو ببێت ب ه پاسه‌وانی گونده‌کان. ل�ه‌ڕاس��ت��ی��ی��دا ،هه‌ڵگرتنی چ �هک دژی خه‌ڵکه‌که‌ی خۆمان شه‌رمه‌زارییه ،به‌اڵم چ رێگه‌چاره‌یه‌کیش نییه». ئ��ام��ان��ج��ی پ���هک���هک���ه ب �ه‌ده‌س��ت��ه��ێ��ن��ان��ی پشتگیریی گوندنشینه‌کان‌و رێلێگرتنیان بوو له‌وه‌ی به سیستمی نیمچه‌سه‌ربازییه‌و‌ه په‌یوه‌ستبن .له‌ساڵی 1987دا ،بڕیاری په‌که‌ک ه له‌مه‌ڕ پاسه‌وانانی گوند بریتیبوو ل ه تارومارکردنی به‌کۆمه‌ڵیان .ئه‌م شێوه رێلێگرتنه‌یان دڵڕه‌قان ه بوو .ئهو گوندانه‌ی پ��اس �ه‌وان��ان��ی گ��ون��دی��ان ه �ه‌ب��وو هێرشیان دهک���رای��� ه س���ه‌ر .ه��اوک��اران��ی حکومه‌ت دهک�������وژران و زۆرب������هی ج����ار ت����ه‌واوی خێزانه‌کانیشیان دهک���وژران .له چه‌ندین ح��اڵ�هت��دا خ��ان��ووه‌ک��ان دهس��وت��ێ��ن��ران‌و ک��اول ده‌کران ،هه‌روه‌ها گوندنشینان ناچار ده‌کران هه‌ڵبێن .له‌کاتێکدا سه‌ربازانی تورکیی له‌الیه‌ن په‌که‌که‌وه دیلده‌کران ئاڵوگۆڕیان پ��ێ��دهک��را ،پ��اس�ه‌وان�ه گ��ی��راوه‌ک��ان��ی گوند ێ گولله‌باران ده‌کران .هه‌ندێک ده‌ستبه‌ج ل �ه پ��اس �ه‌وان��ان��ی گ��ون��د ب���هوه ن��اس��راب��وون ک�ه باجیان ب�ه په‌که‌ک ه ده‌دا‌و ته‌نانه‌ت ێ بۆئه‌وه‌ی فیشه‌ک‌و ته‌قه‌مه‌نیشیان ده‌دان له سزاو تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌یان دوور بن. ژم����اره‌ی پ��اس �ه‌وان��ان��ی گ��ون��د به‌خێرایی ل���ه‌زێ���دهب���وون���دا ب����وو ،ل �هس��اڵ��ی 1987دا نزیکه‌ی 6000پاسه‌وان بوون ،ل ه 1990دا نزیکه‌ی ،24.000ل ه 1995دا نزیکه‌ی ،70.000هه‌روه‌ها ل ه 1997دا نزیکه‌ی 110.000که‌س بوون .ئه‌وان وا ناسراون ک ه له‌نێو هێزه ئاسایشییه‌کانی حکومه‌تدا النیکه‌می راهێنان‌و دیسپلینیان هه‌یه‌‌و هه‌روه‌ها به‌رده‌وام ب ه گه‌نده‌ڵکاریی ،تاوان ه گشتیی ،هه‌روه‌ها پێشێلکردنی مافه‌کانی م��رۆڤ تۆمه‌تبار دهک��رێ��ن .پاسه‌وانانی گوند له تاوانێکی به‌و چه‌شنانه‌ی وه‌ک قاچاخچێتیی ،دزیی ،تااڵنیی ،هه‌ڵگرتنی ژنان‌و القه‌کردن تێوه‌گالون .سنان یارلیکایا، جێگری سکرتێری پ��ارت��ی جه‌هه‌په ،ل ه ئووتی 1997دا رایگه‌یاند ک ه «په‌که‌ک ه بۆ ده‌وڵ �هت مه‌ترسییه ،به‌اڵم پاسه‌وانانی گوند بۆ خه‌ڵکه‌که ».له‌ساڵی 1995دا، لیژنه‌ی په‌رله‌مانیی بۆ لێکۆڵینهوه له‌و کوشتنانه‌ی له‌الیه‌ن بکه‌رانی ن��ادی��ارهوه ئ�هن��ج��ام��ده‌دران ،ل� ه راپ��ۆرت �هک �هی خۆیدا داوایکرد کۆتایی ب ه سیستمی پاسه‌وانانی گوند بهێنرێت ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ی پاسه‌وانانی گ��ون��د ئ���هو دهس���ه‌اڵت���هی پ��ێ��ی��ان��دراوه له تێوه‌گالن له قاچاخچێتییو په‌الماردانی گ��ون��دهک��ان��دا ب �هک��ارده‌ه��ێ��ن��ن .ی��هک له هۆکاره‌کانی ئ�هم گرفتانه ئ�ه‌وه‌ی�ه که کۆنترۆڵێکی مه‌ده‌نیی به‌سه‌ر سیستمی پاسه‌وانانی گونددا نییه. ه �ه‌روه‌ه��ا سیستمه‌که له‌نێو خه‌ڵکانی تورکیشدا ب��ووه جێی ره‌خنه‌یه‌کی زۆر. ی �هک ل �هو ه��ۆک��اران�ه ئ �هو ترسه‌یه که پاسه‌وانانی گوند له‌کاتی هه‌لومه‌رجه قه‌یراناوییه‌کاندا ملکه‌چی ده‌وڵه‌ت نه‌بن. له‌ساڵی 1991دا ،ل�ه‌ب��اک��ووری عێراق، ئ �هوه پاسه‌وانی گونده‌کان ب��وون ،نه‌ک پێشمه‌رگه‌کانی پ��دک و ی��ن��ک ،که رووی تفه‌نگه‌کانی خۆیان کرده سوپای عێراقیی ،کاتێک ئهو سوپایه قه‌یرانی ئ��ۆت��ۆن��ۆم��ی��ی ک���وردی���ی پ���اش جه‌نگی که‌نداوی دامرکانده‌وه .له‌ساڵی 1993دا، کاتێک تانسۆ چیله‌ر ب��ووه س �ه‌رۆک وه‌زی���ران‌و سه‌رکردایه‌تیی حکومه‌تێکی هاوپه‌یمانیی ک��رد ک �ه پێکهاتبوو له / DEPپارتی رێگای راست‌و SHP پ��ارت��ی سۆشیال دیموکراتی گ �ه‌ل ،ئهو ب�هڵ��ێ��ن��ی��دا ک���ه سیستمی پ��اس �ه‌وان��ان��ی گوند هه‌ڵده‌وشێنرێته‌وه ،بێئه‌وه‌ی کاتی ه �هڵ��وه‌ش��ان��دهن �ه‌وه‌ک �هی دی����اری ب��ک��ات. ل�هس��اڵ��ی 1994دا ،ه��ه‌روه‌ه��ا س��ه‌رۆک ده‌میرئه‌ل به‌ڵێنیدا کۆتایی به سیستمی پاسه‌وانانی گوند بهێنێت.
تایبه‌ت
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه 2711/9/212010/11/8 ممه‌ممه- 2011/12/12 دووشه
16
ئ �هم نوسینه پوخته‌یه‌که ل�ه ن��اوه‌ڕۆک��ی په‌رتوکی (جه‌نگی ش��اراوه له باکوری کوردستان) که د.یاسین سه‌رده‌شتی بۆ زمانی کوردی وه‌ریگێڕاوه ،ئه‌م پوخته‌یه‌ش هه‌ر له‌الیه‌ن وه‌رگێڕه‌وه نوسراوه و تایبه‌ت بۆ (چه‌تر) نێردراوه و به چه‌ند به‌شێک باڵوده‌کرێته‌وه.. به‌شی دووه‌م میلیتاریزه‌کردنی پارێزگا کوردییه‌کان سیستمی به‌رگریی‌و ئاسایشیی کوردان حوکمی حاڵه‌تی ئاوارته ده‌توانرێت میلیتاریزه‌کردن به چه‌ندین شێوه له ژیانی رۆژان���ه‌دا ببینین .گرنگترین فاکت ئه‌وه‌یه که پارێزگا کوردییه‌کان هه‌ر له‌ساڵی ()1979هوه له سایه‌ی یاسای سهربازییو هه‌روه‌ها له ژوئیه‌ی ()1987 هوه له حاڵه‌تی ئاوارته‌دان (ئۆلگانوستو هال بۆلگه‌سی /ئۆهال) .خه‌ڵکی سڤیل وه‌ک پاسه‌وانانی گوند کراونه‌ته به‌شێک له سیستمی سه‌ربازیی ،هه‌روه‌ها راگواستنی به‌کۆمه‌ڵه‌کی خه‌ڵکه‌که ب�ه‌ڕێ��وه‌چ��ووه. پ��ێ��وی��س��ت�ه ف �ه‌رم��ان��ی ئ���اوارت���ه ل �ه‌الی �هن په‌رله‌مانی تورکییه‌وه هه‌ر چوار بۆ شه‌ش مانگ جارێک درێژبکرێته‌وه .له مارتی ()1996دا ،بۆ جاری بیست‌و شه‌شه‌مین ج��ار درێ��ژک��رای �هوه .ل�ه‌ب�ه‌رئ�ه‌وه‌ی یاسای حاڵه‌تی ئاوارته له باشووری رۆژهه‌اڵتدا ب��ۆ م���اوه‌ی دوو دهی �هی �ه ب��وو ره‌وای�هت��ی��ی پ��ێ��دراب��وو ،هه‌ربۆیه ته‌نیا ل�هم هه‌رێمه‌دا سیستمێکی یاسایی تایبه‌ت په‌ره‌یپێدرابوو. ن��م��وون�هی�هک ل �ه دووف��اق��ی��ی�هک��ان��ی ئه‌م سیستمه یاساییه‌دا بریتیه له درێژترین م��اوه‌ی ده‌ستبه‌سه‌رکردن ،تاکو مارتی ( )1997له هه‌رێمی حاڵه‌تی ئاوارته‌دا سی رۆژ ب��وو ،پ��اش ئ �ه‌وه‌ش وه‌ک ماوه فه‌رمییه‌که‌ی ده رۆژه ،له‌کاتێکدا له به‌شه‌کانی دیکه‌ی تورکیادا حه‌وت رۆژ بۆ ده‌ستبه‌سه‌رکردن دانراوه. له‌ساڵی ()1987دا ،پێگه‌ی پارێزگاری ه�ه‌رێ��م��ی��ی ه �ه‌رێ��م��ی ح��اڵ �هت��ی ئ��اوارت��ه (ناوچه‌ی ئۆهال) که به «پارێزگاری ب��ااڵ» ده‌ناسرا ،هێنرایه‌ئارا .پارێزگاری بااڵ فه‌رمانده‌ی هێزه رێکخراوه ئاسایشییه تایبه‌ت و گشتییه‌کانه ،ده‌زگ��ای میت (میلی ئیستیخبارات ته‌شکیالت)یشی له‌بنده‌ستدایه .ئهو ئهو ده‌سه‌اڵته‌ی ههیه که چاپه‌مه‌نییه‌کان کۆت‌وبه‌ند کات، کارمه‌ندی گشتیی له‌سه‌رکار البه‌رێت، گ��ون��دهک��ان راب��گ��وێ��زێ��ت ،ل �ه دادگ����ای مه‌ده‌نییدا چاودێریی ئهو داوایانه بکات که دژی ئه‌ندامانی هێزه ئه‌منییه‌کان به‌رزده‌کرێنه‌وه ،هه‌روه‌ها فه‌رمان دهدات به والیه هه‌رێمییه‌کان که «هه‌نگاوی پێویست» بگرنه‌به‌ر .پارێزگاری هه‌رێمیی له‌سایه‌ی حاڵه‌تی ئ��اوارت �ه‌دا ده‌سه‌اڵتی په‌سه‌ندکردن‌و ره‌تکردنه‌وه‌ی هه‌ر داوایه‌کی یاسایی ههیه که دژی ده‌سه‌اڵتدارانی حکومه‌ت به‌رزکرابێته‌وه .په‌سه‌ندنکردن ک��هم وێ��ن �هی �ه ،ئ��هم ک��ۆت‌وب �هن��ده ده‌بێته ه��ۆی ده‌گمه‌نیی ئ �هو داوای��ان �هی دژی ئه‌شکه‌نجه‌دان به‌رزده‌کرێنه‌وه. ب�ه ی��اس��ا ،ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران له‌گه‌ڵ س���ه‌رۆک���دا ،پ���اش راوێ����ژک����ردن ل�ه‌گ�هڵ ئ �هن��ج��وم �هن��ی ئ��اس��ای��ش��ی ن �هت �ه‌وه‌ی��ی��دا، ده‌گونجێت حاڵه‌تی ئاوارته له هه‌رێمێک یان زیاتر بۆ ماویه‌ک رابگه‌یه‌نێت که له ش�ه‌ش مانگ تێپه‌ڕنه‌کات (یاسای حاڵه‌تی ئاوارته) .به کردار ،ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران حاڵه‌تی ئ��اوارت�هی له باشووری رۆژهه‌اڵتی تورکیا هه‌ر له‌ساڵی ()1987 هوه ه���هم���وو چ����وار ب���ۆ ش���ه‌ش م��ان��گ جارێک راگه‌یاندوه ،به‌اڵم ژم��اره‌ی ئهو پارێزگایانه‌ی که یاساکه گرتوونییه‌وه جیاواز بووه .له سه‌ره‌تای ساڵی ()1996 دا ،پارێزگاکانی باتمان ،بینگۆل ،بتلیس، دی��ارب �هک��ر ،ه �هک��اری ،م��اردی��ن ،م��وش، سیرت ،شیرناخ ،تونجلی‌و وان خرابوونه بن یاسای حاڵه‌تی ئاوارته .له کۆتایی ساڵی ()1996دا ،نۆ پارێزگا خرانه بن یاساکه‌وه
جه‌نگی توندی نزمه‌ئاست (intensity warfare دژ به خه‌باتی چه‌کدارانه‌ی ئازادیخوازیــــ
(ئ���هو ی��اس��ای �ه ل �ه ن��ۆڤ �هم��ب �ه‌ری 1996 له‌ماردین هه‌ڵگیرا) .له ()1997دا ،ئهو یاسایه له شه‌ش پارێزگا کاری پێده‌کرا (له ئۆکتۆبه‌ری 1997له پارێزگاکانی بینگۆل ،ب��ات��م��ان و بتلیس هه‌ڵگیرا)، هه‌روه‌ها له ()1998دا ،دووب��اره یاساکه له‌و شه‌ش پارێزگایه کاری پێکرایه‌وه. ئ��اک��ام��ی ئ��ام��اده‌ک��اری��ی�هک��ان��ی حاڵه‌تی ئاوارته ئه‌وه‌یه که یاساکه له باشووری رۆژه �ه‌اڵت‌و به‌شه‌کانی دیکه‌ی تورکیا هه‌مان ئهو یاسایه نییه .وه‌زی��ری ناوخۆ به‌گوێره‌ی ئهو ده‌سه‌اڵته‌ی یاسای ژماره ( )430پ��ێ��ی��دراوه ،ده‌ت��وان��ێ��ت رێ��گ�ه له ب�ڵاوک��ردن �ه‌وه‌ی ه �ه‌ر ب�ڵاوک��راوه‌ی �هک له هه‌رێمه‌کانی ئاوارته‌دا بگرێت .هه‌ندێک ره‌وش ته‌نانه‌ت گاڵه‌ته‌جاڕییشه ،بۆ نموونه، ئ�هو مه‌سه‌له‌یه‌ی که له ئامه‌د له‌الیه‌ن رۆژن���ام���هن���ووس عیسمه‌ت ب��اک��اگ له رۆژنامه‌ی «ئولکه‌ده گوینده‌م» له‌مارتی ()1998دا ،باڵوکرایه‌وه ،ئهو رۆژنامه‌یه که الیه‌نگریی زمانی کوردیی تورکییه: «ئولکده گوینده‌م هه‌ر له 7ی ژوئیه‌ی 1997هوه ب��ڵ�اوک����راوه‌ت����هوه .گ��رف��ت و هه‌ڕه‌شه‌کان ده‌ستبه‌جێ ده‌ستیانپێکرد، ه�ه‌روه‌ه��ا له 26ی سێپته‌مبه‌ره‌وه به‌پێی ب��ڕی��اری ه��ێ��زه‌ک��ان��ی ئ��اس��ای��ش و س��وپ��ا، دابه‌شکردنی رۆژنامه‌که له مه‌ڵبه‌نده‌که ق���ه‌ده‌غ���هک���را .پ���ارێ���زگ���اری ب���ااڵ ب��ۆى شیکردینه‌وه که رۆژنامه‌که له قازانجی مه‌ڵبه‌نده‌که‌دا نییه هه‌ربۆیه له :دیاربه‌کر، هه‌کاری ،وان و شاره‌کانی دیکه‌ی بن یاسای ئاوارته قه‌ده‌غه‌کراوه .له‌به‌رئه‌وه هه‌ر له‌و کاته‌وه بهداخهوه نه‌مانتوانی ئهوه چاپ بکه‌ین که ده‌ماننووسی .رۆژنامه‌که‌مان له ئه‌سته‌نبوڵ ،ئه‌نکه‌ره‌‌و شاره‌کانی دیکه رێگه‌پێدراوه ،به‌اڵم ته‌نیا یه‌ک کۆپی له‌و رۆژنامه‌یه لێره ببینرێته‌وه ئهوا به‌گوێره‌ی یاسای ئاوارته ئۆفیسی سه‌رنوسه‌ره‌که‌ی داده‌خ�����رێ�����ت و رۆژن���ام���هن���وس���هک���ان���ی قۆڵبه‌ستده‌کرێن .هاوڕێیه‌کم دوو مانگ له‌مه‌وبه‌ر ته‌له‌فۆنی بۆکردم و پێیوتم که دانه‌یه‌کت بۆ ده‌نێرم .هێڵی ته‌له‌فۆنه‌که‌یان بڕی و ئهو هاوڕێیه‌شم ده‌سه‌تبه‌سه‌رکرا. داواکار په‌یوه‌ندیی پێوه‌کردم‌و به‌زمانێکی ه�ه‌ڕه‌ش�ه‌ئ��ام��ێ��ز له‌گه‌ڵم دوا ،هه‌رچه‌نده
هه‌ن که خراونه‌ته به‌ر خزمه‌تی سه‌ربازیی. به‌گوێره‌ی ئه‌منیستی ئینته‌رناشناڵ ،سوپا –پیاده ،ده‌ریایی ،هێزی ئاسمانییو هه‌روه‌ها پۆلیسی سه‌ربازیی ( )547,000که‌س له‌خۆده‌گرێت ،که لهوانه ()410,000 ک �هس راژه‌ی سه‌ربازیی ئه‌نجامده‌ده‌ن. له‌نێوان ( 140,000بۆ )150,000سه‌رباز له سوپای دووه‌م و سێیه‌می تورکی له هه‌رێمی حاڵه‌تی ئ��اوارت�ه‌دان .به‌گوێره‌ی وت���ارێ���ک ک��ه ل��ه 25ی ن��ۆڤ �هم��ب �ه‌ری ()1997دا له رۆژنامه‌ی «ملییه‌ت»دا ب�ڵاوک��راوه‌ت�هوه )215,000( ،سه‌رباز له هه‌رێمی حاڵه‌تی ئاوارته‌دا ههیه .سوپای تورکی پاش سوپای ئه‌مه‌ریکی ،دووه‌مین سوپای مه‌زنه له ناتۆدا. پ��ۆل��ی��س��ی ن��ی��ش��ت��ی��م��ان��ی��ی ت��ورک��ی��ی به ش��ێ��وه‌ی �هک��ی س �ه‌ره‌ک��ی��ی ل��ه ئاسایشی شاره‌کان به‌رپرسیاره ،به‌گوێره‌ی کورکچو، هێزی پۆلیس ( )120,000که‌سی ههیه، هه‌روه‌ها به گوێره‌ی بێرگه‌ر ،فردریک و سچیندێر )150,000( ،که‌سن .ئهو به‌شه‌ی که زۆر په‌یوه‌ندیی به‌م کۆڵینه‌وه‌یه ههیه بریتیه له پۆلیسی ئاسایش یاخود میت . MITدژه گه‌ریال رێکخراوێکه ک �ه ل �ه‌الی �هن م��ی��ت�هوه ئ��اراس��ت�ه‌ده‌ک��رێ��ت، ئ�ه‌وان له کۆتایی سااڵنی 1970کانه‌وه دامه‌زراون .بێرگه‌ر ،فردریک‌و سچیندێر، میتۆده‌کانی ک��اری میتیان بۆ نموونه ل������ه‌رووی ب �هک��اره��ێ��ن��ان��ی ک��ۆده‌ک��ان��ی ناوه‌وه ،به گه‌ستاپۆ له ئه‌ڵمانیای نازیی به‌راورد کردووه .ئه‌وان ئاماژه‌یان به‌وه‌داوه که ده‌زگ���ای میت ه �ه‌روه‌ه��ا ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی ت��ورک��ی��اش ئ��ۆپ �ه‌راس��ی��ۆن دهک�����ات ،بۆ نموونه ،ئ �ه‌وان له کوشتنی سیۆفیلۆس ج��ورج��ی��ادی��س��ی س���ه‌رۆک���ی ق��وب��رس��ی��ی- یۆنانیی «ک��ۆم��ی��ت�هی هه‌ماهه‌نگیی کوردستان» له 20ی مارتی 1994دا، به‌شدار بوون. جه‌ندرمه بریتیه له هێزی پۆلیسی ناوچه گوندنشینه‌کان ،ه �ه‌روه‌ه��ا ئ �هم هێزه له گواستنه‌وه‌ی زیندانییه‌کان به‌رپرسیاره. ده‌زگ������ا ه���ه‌واڵ���گ���ری���ی���هک���هی ژی��ت �هم �ه /JITAMج �هن��درم �ه ئیستیخبارات تیرۆرله موجاده‌له /رێکخراوی ئاسایشی دژه‌ت��ی��رۆری جه‌ندرمه ،که ل ه کۆتایی
( )20.000 -15,000که‌سن .له ئه‌پرڵی 1994دا ،چیله‌ری سه‌رۆک وه‌زیران وتی که «رۆژانێ دادێ خاڵێکی وه‌رچه‌رخان ده‌بێت له‌بواری شه‌ڕکردن دژی تیرۆریزم»، ب���ه‌اڵم ب��ای �ه‌خ��داران تێبینیانکردووه که «ل�ه‌ڕاس��ت��ی��ی��دا ،ئ �هو (کارگێڕییه‌که‌ی چ��ی��ل �ه‌ر) ک��ۆن��ت��رۆڵ��ی ت�����ه‌واوی پ��رس��ی کوردی به ده‌زگای سه‌ربازیی داوه‌‌و ته‌نیا چاوه‌ڕێی ئهوه دهک��ات چی رووده‌دات و داخۆ سوپا ده‌توانێت ئهو به‌ڵێنه‌ی داوێتی بیهێنێته‌دی». ئیگناتیف وه‌ک س �ه‌رب��ازخ��ان �هی �هک��ی گ���هوره وه‌س��ف��ی ب��اش��ووری رۆژه �ه‌اڵت��ی تورکیای ک���ردووه ،وڕه‌ی هێلیکۆپته‌ر به‌ئاسمانه‌وه ،شریخه‌ی F16به‌سه‌ر گونده ک��وردی��ی �هک��ان �هوه ،زری��پ��ۆش‌و تانکه‌کان ل �ه‌ه �ه‌ر دووڕی��ان��ێ��ک��ی س�ه‌ره‌ک��ی��ی ناوچه گوندنشینه‌کاندا وه‌س��ت��اون ،ه�ه‌روه‌ه��ا له هه‌ر چایخانه‌یه‌کی شاره‌کاندا پیاوێکی به ۆکی -تۆکی (ته‌له‌فۆنێکی ده‌ستییه له‌الیه‌ن پۆلیسه‌وه به‌کاردێت)یه‌که‌وه لێیه. دان��ی��ش��ت��ووان��ی ف�ه‌رم��ی��ی ک �ه ل �ه دوازده پارێزگای بن حاڵه‌تی ئاوارته‌دان بریتیه ل �ه ( )5,073,000ک���هس .ل �ه ن���ۆزده پارێزگای کوردیی ژم��اره‌ی دانیشتووان ( )9,885,000کهسه .ئهوانه به‌هۆی ( )150,000س���ه‌رب���از)40,000( ، پ���ۆل���ی���س )50,000( ،ج���هن���درم���ه، ( )110,000پاسه‌وانی گوند ،هه‌روه‌ها ( )20,000له ئه‌ندامانی تیمی تایبه‌ت له بن کۆنترۆڵ‌دا راگیراون ،که ده‌کاته ( )370,000که‌س .ئه‌گه‌ر تێکڕای ئه‌م پۆلیس و سه‌ربازانه له هه‌رێمی حاڵه‌تی ئ���اوارت���ه‌دا ج��ێ��گ��ی��رب��ن ،ئ���ه‌وا ه �ه‌ری �هک پۆلیس/سه‌رباز بۆ هه‌ر 14هاواڵتییه‌کی سڤیل دان��راون .ئه‌گه‌ر تێکڕای ژماره‌ی ئه‌م هێزه ئاسایشییانه له ته‌واوی پارێزگا ک��وردی��ی�هک��ان جێگیربکرێن ،ئ���ه‌وا هه‌ر پۆلیس/سه‌ربازێک بۆ 27هاواڵتی ده‌بن. سه‌ربازان به‌گوێره‌ی ره‌وشه سه‌ربازییه‌که ده‌گ��وێ��زرێ��ن �هوه ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه ژم��اره‌ی��ان له پارێزگا جۆربه‌جۆره‌کاندا ل�هو کاتانه‌دا که دروان جیاوازه .به‌وه‌ش له کوردستان، ب��ۆ ه �ه‌ر پۆلیس/سه‌ربازێکی تورکیی، ن��زی��ک �هی ( )27-14ه��اواڵت��ی ه�هی�ه،
ئ��هم رێ��ک��خ��راوان �ه «گ��ورگ �ه ب��ۆره‌ک��ان/ بۆزکویرتله‌ر»ه ،به‌شی چه‌کداری الوانی باڵی راستڕه‌وی پارتی مه‌هه‌په .گورگه بۆره‌کان بڕوایان وایه که ئه‌رکیانه که «دوژم���ن���ی ن���اوخ���ۆ» ق �ه‌اڵچ��ۆب��ک �هن. پێگه‌ی گ��ۆرگ �ه ب��ۆره‌ک��ان ه��اوش��ێ��وه‌ی ()SSی ئه‌ڵمانیای نازییه)SS( ، پاسه‌وانه بژارده‌کانی پارتی سوشیالیستی نه‌ته‌وه‌یی بوون له‌وماوه‌یه‌دا که پارته‌که هێشتا نه‌گه‌یشتبووه ده‌سه‌اڵت. مه‌زه‌نده‌کردنی جۆربه‌جۆریش سه‌باره‌ت به خه‌رجییه‌کانی حکومه‌ت بۆ جه‌نگه‌که ههیه .گوینلوک-سێنسه‌ن له زانکۆی ته‌کنیکی ئه‌سته‌نبوڵ مه‌زه‌نده‌یکردووه که ت���ورک���ی���ا خه‌رجییه سه‌ربازییه‌کانی پێنج ل �هس �ه‌دی داهاتی گ��ش��ت��ی��ی ن��هت��ه‌وه‌ی��ی��ه، به‌اڵم ئه‌م ریژه‌یه ههموو ئهو خه‌رجییه سهربازییو نیمچه‌سه‌ر با ز ییا نه‌ی ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی ل ه باشووری رۆژه�ه‌اڵت ن����ه‌گ����رت����ۆت����ه‌خ����ۆ. دات�����ای�����هک�����ی ب���هم چه‌شنه له سهرچاوه ف���ه‌رم���ی���ی���هک���ان���دا ن�����ی�����ن .وێ������ڕای خ �ه‌رج��ی��ی �هک��ان��ی وه‌زاره‌ت����������������������ی ب������ه‌رگ������ری������ی، ه������هن������دێ������ک خ������ه‌رج������ی������ی چ �هک��دارک��ردن ل����ه ب���ودج���هی وه‌زاره‌ت��������������ی ن���اوخ���ۆوه‌ی���ه، ک ه هێزه‌کانی پ�����ۆل�����ی�����س چ�����هک�����دار دهک����������هن. به‌گوێره‌ی الی���������زار‌و ران��������دال، ت��ورک��ی��ا زیاتر ل ه
ته‌ندروستیی .سه‌رنجدانێک له بودجه‌ی ده‌وڵه‌ت به‌ئاشکرا پێشانیده‌دات که چۆن بایه‌خپێدانی ته‌ندروستیی ،بۆ نموونه ،له تورکیادا پشتگوێخراوه: ن �ه‌خ��ش �هی :4پ��ش��ک�هک��ان��ی ب�ه‌رگ��ری��ی��و ته‌ندروستیی له بودجه‌ی گشتیی ده‌وڵه‌تی تورکیی (ژماره دانپێدانراوه‌کان) وه‌زاره‌تی وه‌زاره‌تی به‌رگریی ته‌ندروستیی 2.3 11.6 1985 2.6 13.5 1986 2.9 11.4 1987 2.9 10.4 1988 1.5 11.6 1989 4.7 11.7 1990
له سه‌ره‌تای ساڵی ()1996دا ،پارێزگاکانی باتمان، بینگۆل ،بتلیس ،دیاربه‌کر ،هه‌کاری ،ماردین ،موش، سیرت ،شیرناخ ،تونجلی‌و وان خرابوونه بن یاسای حاڵه‌تی ئاوارته ئاکامی ئاماده‌کارییه‌کانی حاڵه‌تی ئاوارته ئه‌وه‌یه که یاساکه له باشووری رۆژهه‌اڵت‌و به‌شه‌کانی دیکه‌ی تورکیا هه‌مان ئهو یاسایه نییه ک�هم��ن هێشتا رۆژن��ام �هک�ه‌ش��م ب�ه‌ده‌س��ت نه‌گه‌یشتبوو. ل���ه س��اڵ��ی ()1980دا ک��وده‌ت��ای �هک��ی س��ه‌رب��ازی��ی ل��ه ت��ورک��ی��ا ق��ه‌وم��او ئ�هو دهس����ت����ووره‌ی ک���ه ل���ه‌الی���هن دهس���ه‌اڵت���ی سه‌ربازییه‌وه له‌ساڵی ()1982دا ده‌رکرا ه��ێ��ش��ت��ا ل���هک���اردای���ه .س��وپ��ا رۆڵ��ێ��ک��ی رێبه‌رییانه‌ی له ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ( MGKمیلی جوڤینلیک کورولو) که رێبه‌رایه‌تی واڵت ده‌کات. ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی بریتین ل �ه :س���ه‌رۆک ،فه‌رمانده‌کانی سوپا ،هێزی ده‌ریایی ،هێزی ئاسمانیی، جه‌ندرمه ،س��ه‌رۆک وه‌زی���ر ،وه‌زیرکانی ناوخۆ ،دهرهوه ،هه‌روه‌ها به‌رگریی. سوپا‌و پۆلیس وه‌ک پێشینه‌یه‌کی ره‌وشه‌که‌ی پارێزگا کوردییه‌کان له ساڵی 1992هوه بۆ ،1997 من به‌کورتیی ئ�هو سیستمه سهربازییو پۆلیسییه‌م وه‌سفکردووه که له هه‌رێمی حاڵه‌تی ئاوارته‌دا کاریپێکراوه. سوپا‌و هێزه ئاسایشییه‌کان لهسهر بنه‌مای راژه‌ی جیهانیی سه‌ربازگیریی زۆره‌ملێی ک��ارده‌ک �هن ک�ه م��اوه‌ک �هی 18مانگه. ژم��اره‌ی جیاواز له‌باره‌ی ئهو که‌سانه‌وه
سااڵنی ()1980کانه‌وه دام �ه‌زراوه .بڕوا وایه که ژیته‌م له رووداوه‌کانی کوشتن‌و ف��ڕان��دن �هوه ی��ان «دی��ارن�هم��ان�هک��ان» که له‌الیه‌ن «بکه‌رانی نادیاره‌وه« ئه‌نجامدراون، ه �ه‌روه‌ه��ا ل �ه ب��ازرگ��ان��ی��ی هیرۆینیشه‌وه گالوه .له پارێزگا کوردییه‌کاندا نزیکه‌ی ( )50.000ج �هن��درم �ه و ()40,000 پ��ۆل��ی��س ه���هن .ک��ۆم �هڵ �هی پ��ارێ��زه‌ران��ی دیاربه‌کر ( )1998چاودێرییکردووه که به‌هۆی هێزه‌کانی پۆلیسه‌وه ،ئه‌وانه‌ی لێپرسینه‌وه بهڕێوه ده‌به‌ن ،له شه‌ڕه‌کانیشدا ب�ه‌ش��دارده‌ب��ن ،ئ�ه‌وان�ه کاتێک که‌سێک دهب�هن�ه زی��ن��دان به‌چه‌شنی گومانلێکراو مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ناکه‌ن به‌ڵکو وه‌ک دوژمنێک. تیمه تایبه‌ته‌کان(ئوزه‌ل تیم) له نۆڤه‌مبه‌ری 1993دا له‌الیه‌ن تانسۆ چیله‌ری سه‌رۆک وه‌زیرانه‌وه دام �ه‌زراوه «بۆ ئه‌وه‌ی شه‌ڕی چه‌کداره‌کان بکه‌ن به هه‌مان میتۆدگه‌لی خۆیان» .ئه‌ندامانی هێزه ئاسایشییه‌کان که به قورسیی چ�هک��دارک��راون ،لهسهر ج �هن��گ��ی داخ�����راو ل��ه‌گ��هڵ گ �ه‌ری�لاک��ان راهێنراون ،ئه‌مانه له ژێر ده‌سه‌اڵتی وه‌زیری ناوخۆدا هه‌ڵده‌سوڕێن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌شێکن له هێزه‌کانی پۆلیس ،هه‌رچه‌نده به‌گشتیی ئه‌مانه به «سه‌رباز» ناوده‌برێن .له ساڵی ()1994دا ،ژماره‌یان نزیکه‌ی له نێوان
ناگونجێت ژم��اره‌ی�هک��ی دروس��ت بدرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی سه‌رژمێرییه‌کی باوه‌ڕپێکراوی دان��ی��ش��ت��ووان نییه ،ژم����اره‌ی ک��ارم�هن��ده سه‌ربازییه‌کانیش هه‌روه‌ها جۆراوجۆره. ژم��اره‌ی کارمه‌ندانی پۆلیس و ئاسایش ه��ێ��ن��ده زۆرن ده‌گ��ون��ج��ێ��ت ک�هس��ێ��ک وا چ��اوه‌ڕوان بکات که تێکڕای تاوانباران گیراون و زیندانییکراون .که‌چی هێشتا سه‌ده‌ها حاڵه‌تی کوشتن له‌الیه‌ن بکه‌رانی نادیاره‌وه رووده‌ده‌ن ،هه‌روه‌ها سه‌ده‌ها که‌س شوێنه‌ون ده‌کرێن .البه‌ر له‌ساڵی ()1994دا سه‌رنجی بۆ ئه‌م حاڵه‌ته ناوازه‌یه راکێشاوه، کاتێک ه�ه‌واڵ��ی��دا ک�ه چ�هن��د تیمێکی شاراوه‌ی مه‌رگی دژه کورد بێ لێپرسینه‌وه هه‌ڵده‌سوڕێن وێرای ئاماده‌ییه‌کی به‌هێزی پۆلیس‌و سه‌ربازێکی زۆر. س��وپ��ا ،تیمه ت��ای��ب�هت�هک��ان ،ج�هن��درم�ه و ه���ه‌روه‌ه���ا م��ی��ت ب�ه‌ئ��اش��ک��را ب�هف�ه‌رم��ان��ی حکومه‌تی تورکییو ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی هه‌ڵده‌سوڕێن ،هه‌ربۆیه النیکه‌م هه‌ندێک ئه‌گه‌ری وه‌رگرتنی زانیاریی ل �ه‌ب��اره‌ی ه�هڵ��س��وڕان‌و ئ �ه‌وان �هی ک�ه له‌و هێزانه‌دا بڕیارسازن ههیه .به‌اڵم هه‌روه‌ها رێکخراوی نیمچه‌سه‌ربازیی به‌هێز ههیه که ئه‌ندامه‌کانیان ،شێوه‌ی هه‌ڵسوڕانیان، په‌یوه‌ندییان به بژارده‌ی ده‌سه‌اڵتداره‌وه فره ئه‌سته‌مه لێی بکۆڵرێته‌وه .گرنگترینی
پێنجیه‌کی بودجه‌ی نێوخۆیی خۆی ل ه ساڵی ()1994دا بۆ شه‌ڕکردن له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌دا خه‌رجکردووه .جه‌نگ ل ه باشووری رۆژهه‌اڵتدا سااڵنه هه‌شت ملیار دۆالر لهسهر تورکیا که‌وتووه .ئارتوگرول ک��ورک��چ��و ،رۆژن��ام �هن��ووس��ی تورکیی مه‌زه‌نده‌یکردووه که له ساڵی ()1993دا خه‌رجیی به‌رگرییوئاسایش ( )40له‌سه‌دی بودجه‌ی ده‌وڵه‌تی پێکهێناوه. جه‌نگه‌که ب ه دوو شێوه کاری ل ه ئابووریی تورکیی ک���ردووه .ی �هک �هم ،ئ �هو جه‌نگ ه پاره‌یه‌کی زۆری هه‌ڵلوشیو‌ه به‌جۆرێک بڕی ته‌واوی پاره بۆ وه‌به‌رهێنان نه‌ماوه‌ته‌وه. خه‌رجیی زۆری جه‌نگه‌ک ه حکومه‌تی ناچارکردوو‌ه ک ه له خه‌رجیی گشتیی هه‌ر کایه‌یه‌ک ببڕێت ،ک ه ئ �ه‌وه‌ش بۆخۆی دهب��ێ��ت �ه ه���ۆی ن��اج��ێ��گ��ی��ری��ی سیاسیی. هه‌شت ملیار دۆالر وات ه 120دۆالر بۆ هه‌ر هاواڵتییه‌ک ل ه تورکیادا ،ههموو ساڵێک ،ک ه ل ه خزمه‌تگوزارییه‌کانی: ف��ێ��رک��ردن ،بایه‌خپێدانی ته‌ندروستیی، گ���واس���ت���ن���هوه ،ه����ه‌روه‌ه����ا ک���ۆڵ���ین���ه‌وه‌‌و گه‌شه‌پێدان بێَبه‌ش ده‌بێت. ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی س �ه‌رچ��اوه‌ی �هک��ی فه‌رمیی، ب����ڕی خ �ه‌رج��ی��ی ب���ه‌رگ���ری���ی ههمیشه ف���ره ب��ڵ��ن��دت��ره ل��ه ئ���ه‌وه‌ک���هی وه‌زاره‌ت�����ی
1991 1992 1993 1994
10.4 11.3 8.9 9.5
1.3 4.6 3.9 3.5
دووه‌م ،سهرچاوه ئابوورییه‌کانی باکووری کوردستان چیدی به‌ته‌واویی سوودبه‌خش ن��اب��ێ��ت ،ئ����هو ن���اوچ���هی���هی ک���ه وه‌ک به‌رهه‌مهێنه‌رێکی گ��رن��گ��ی ب�هره�هم�ه کشتوکاڵییه‌کان به‌کارهێنراوه .به‌گوێره‌ی کۆمه‌ڵه‌ی تورکیی کشتوکاڵیی ،له‌ساڵی 1994دا ،ب���ای���ی( )350م��ل��ی��ۆن دۆالر پاشه‌کشه ل�ه به‌رهه‌می کشتوکاڵییدا ه����ه‌ب����ووه .ه����ه‌روه‌ه����ا ک��اول��ک��اری��ی �هک��ی مه‌زنی دارستانه‌کان وه‌ک رێبازێکی دژه‌ی��اخ��ی��ی��ب��وون گ���ی���راوه‌ت���ه‌ب���ه‌ر ،س��وپ��ا ناوچه‌یه‌کی ب �ه‌رف��راوان��ی دارستانه‌کان ده‌سووتێنێت بۆئه‌وه‌ی رێگه له گه‌ریالکان بگرێت خۆیانی تێدا بشارنه‌وه .له‌ساڵی ()1989دا ،ئ���هوه م���ه‌زه‌ن���دهک���راوه که هێزه‌کانی ئاسایش نزیکه‌ی ()25.000 تۆن له داری سااڵنه‌ی دارستانه‌کانیان سووتاندووه ،له‌هه‌مان کاتدا که به‌شی
تیۆری
رۆژئاوا ل ه دیموکراسیه‌تى واڵتانى عه‌ره‌بى تۆقیوه
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
18
گۆشه‌یه‌کی تایبه‌ته ،هه‌فتانه ئه‌حالم مه‌نسور ده‌ینوسێت
کلکه‌کانی کلتوور ئه‌گه‌ر بێت و یه‌که یه‌که کلکه زۆره‌کانی کلتور ببڕین ،ئ��ه‌وا مه‌شکه‌یه‌کی پڕ له بۆنی پیاییمان بۆ ده‌مێنێته‌وه یاخود بڕبڕه‌ی ئ��هو ماسیه‌مان بۆ ده‌مێنێته‌وه که بۆ شێخه‌که له رۆمانی شێخ وه‌زریا مایه‌وه .واته سه‌رتاسه‌ری ته‌مه‌نمان به فێڕۆ ده‌چێت. کلتوری ئێمه نه ئیسالمییه و نه ک��وردی و نه وه‌سه‌نییه ،به‌ڵکو بت په‌رستییه ،داب و نه‌ریته‌کان بوون به بت ،کڕنۆشی بۆ نه‌به‌ین به زه‌ندیق له قه‌ڵه‌م ده‌درێین. ج�������ه‌ژن ،ه����اوس����ه‌رگ����ی����ری ،س�����هی�����ران ،پ���رس���ه، سه‌رکرده‌په‌رستی و به‌دواکه‌وتنی ،گشت‌گه‌رایی، ت��اک‌گ��ه‌رای��ی ،رۆژێ ع��اره‌ف��ا ل��ه کوردستانی باشووردا بازاڕ ده‌بێته قیبله‌ی خێزانه‌کان ،نه گۆشت له دوکانی قه‌سابه‌کان ده‌مێنێ و نه چۆکلێت له دوکانی عه‌تاره‌کاندا و له سه‌ر عه‌ره‌بانه‌کاندا و ... قازانجی سوپه‌رماکێته‌کان ده‌گاته ئاسمان .خۆ مشه‌خۆره‌کان بازاڕ وه‌ک بڵێی تااڵنی ده‌که‌ن .ئیتر نه شوێن ده‌مێنێ له یه‌خچاڵه‌کاندا و پڕ ده‌کرێن به مریشک و ماڵ‌وێرانی ،چیه؟ جه‌ژنه ،لهوه گه‌ڕێ که مه‌یفرۆشه‌کان چه‌نێ قازانج دهک��هن ،شاری یاری ده‌بێته رۆژی حه‌شر ،ده‌عوه‌ت و ده‌عوه‌ت‌کاری تهواو نابن .ته‌نها من و هه‌ژاره‌کان جه‌ژن ناکه‌ین، به‌ره‌به‌یانی یه‌که‌م رۆژی جه‌ژن ژنان و کچان خۆیان ده‌ڕازێننه‌وه ،ته‌نێ ئاڕایش له‌م ده‌م و چاویان ده‌ده‌ن و روو ده‌که‌نه گۆڕستانه‌کان. م��ن ل��هم دی��اردان��ه س��ه‌ر ده‌رن��اک��هم .به‌یانی ج��ه‌ژن پیاوانی گه‌ڕه‌ک کۆ دهبنهوه و له ده‌رگای ماڵه دراوسێیه‌کان ده‌ده‌ن و چوکلێتێ وه‌رده‌گرن .ته‌نها من ده‌مێنمه‌وه که که‌س له ده‌رگام نادات ،دیاره که‌س نازانێت خۆم به نێره‌که‌ر ده‌زانم. هاوسه‌رگیری شووکردن و ژن‌هێنان پرسه‌یان ده‌وێ که‌چی ماڵی ب��وک ده‌بێته ب���ازاڕی ه���ه‌راج .خ��زم و دراوس���ێ و ه���اوڕێ ،ئ��هم ههموو شلوقییه ک��هس س��ه‌ری لێ ده‌رناکات. بازاڕکردن ،ئاڵتون هه‌ڵگرتن ،جل و به‌رگ کڕین، دوکانی وێنه‌گر ،هۆڵه‌کانی ئاهه‌نگ ،دابه‌شکردنی کارته‌کان به سه‌ر ماڵه‌کاندا .شه‌کراوخواردنه‌وه، رازاندنه‌وه‌ی سه‌یاره‌کان ،هه‌ڵپه‌ڕکێ ،به‌رزکردنه‌وه‌ی دهن��گ ،که‌ڕ دهب��ی ،له‌فه دابه‌شکردن ،ژن��ان هه‌ر ئه‌یڕێسن و که‌س سه‌ریان لێ ده‌رناکات ،شاییه و ده‌بیته مه‌یمون .پاشتێالنه ،وێنه‌گرتن ،قیژه‌قیژی مندااڵن ،هه‌لهه‌له ،قنگ بادان ،هه‌له‌که سه‌ماکردن، چه‌پڵه‌ڕێزان ،دیاریبه‌خشین به بوک ،قوڕبه‌سه‌ری، ئهمه هه‌مووی بۆ زیندانیکردنی ب��وک و زاوا. ه�� هف��ت��هی ی��هک��هم ه��هن��گ��وی��ن خ���واردن���ه و ئ���ه‌وه‌ی ئه‌مێنێته‌وه گوخواردنه. سه‌یران له دوای رۆژی نه‌ورۆز تا سه‌ره‌تای زستان ،هه‌ینی ههموو هه‌فته‌یه‌ک سه‌یرانگاکان پڕن له چی؟ مه‌قه‌ڵێ و خه‌لوز و باوه‌شین بۆ گۆشت و مریشک برژاندن .سه‌ماوه‌ر له الیه‌ک ده‌نگی هه‌لهه‌له‌کێشانی دێ ،کامێراکان وێنه ده‌گرن ،مه‌نجه‌ڵه‌کان پڕن له یاپراخ و بریانی ،هه‌ڵپه‌ڕکێ کردن و سه‌رچۆپی گرتن و عیوعیو ،خۆته‌ڕکردن به ئاوی کانی و جۆگه و تاڤگه‌کان ،گروپه‌کان ئه‌خۆته‌وه و قومار ده‌که‌ن، جڕت‌کێشان ،به‌رزکردنه‌وه‌ی ده‌نگی تۆمارگه‌کان، خۆگۆڕینی کچان له‌ناو پاسه‌کاندا ،تۆخکردنی سوراو و پشتی چاو و سه‌ر رومه‌ت ،دوباره وێنه‌گرتن، ب��ه‌رزب��وون��ه‌وه‌ی ق��ی��ژه‌ی ژن���ان ،تۆپ‌تۆپێن‌کردنی مندااڵن ،هه‌ر سینییه و چه‌ور ده‌بێ ،هه‌ر مه‌نجه‌ڵه و به‌تاڵ ده‌بێت هه‌ر که‌وچک و چه‌قۆ و چه‌ته‌ڵ ون ده‌بن ،دامێنی کراسه کوردییه‌کان قوڕاوی ده‌بن، هه‌ر که‌پره و پیس ده‌بێت ،فڕێدانی قوتو و شکاندنی شوشه ،هه‌ر کوڕه و گۆشت ده‌برژێنێ ،هه‌ر پیاوه و شیشێک وه‌رده‌گ���رێ .ژن��ان ته‌نگاو دهب��ن و بۆ ته‌والێت ئه‌گه‌ڕێ ،یان له پشتی گرده‌کان و له ناو دره‌خته‌کان میز ده‌که‌ن. هه‌ر بتڵی بیره‌یه و به‌تاڵ ده‌بێته‌وه و پیاوه‌کان به ئ���اره‌زوی خۆیان له ژێ��ر دره‌ختێک خۆیان به‌تاڵ دهک��هن��هوه ،کێ به کێیه ،ک��هس رۆژی حه‌شره. ئه‌مه‌یه سه‌یرانکردنی خێزانه‌کان ،سروشت وێ��ران ده‌کرێ و گوڵ لێ ئه‌کرێته‌وه و چیمه‌ن و گیای سه‌وزه پیس ده‌کرێن. شه‌و سفره‌ی ئێواره رائه‌خرێ .له رێگای گه‌ڕانه‌وه‌دا چینێکی تر خ��واردن��هوه و گۆشت ب��رژان��دن جگه ل��ه چ��هن��ه‌ب��ازی ن��او پ��اس��هک��ان ،گ��ۆران��ی چڕین و چه‌پڵه‌ڕێزان و پێشبڕکێ پاسه‌کان و به‌رزبوونه‌وه‌ی ده‌نگی گۆرانی داواکراوه‌کان و شه‌ڕ. پرسه به‌ر ده‌رگ��ای مزگه‌وته‌کان پڕن له سه‌یاره ،ده‌بێ پیاوه‌کان بچنه م��زگ��هوت ،خ��اوه‌ن‌م��ردوو وه‌ستاوه، ملیۆن که‌س ته‌وقه‌ی له‌گه‌ڵ دهک��ات تا ده‌ستی
سڕ ده‌بێ و قاچه‌کانی له رۆیشتن ده‌که‌ون ،که‌س مردووی مه‌به‌ست نییه ،به‌ڵکو خاوه‌ن‌مردوو ههموو شتێکه ،ئه‌گه‌ر بنه‌ماڵه‌ی م��ردووه‌ک��ه ده‌وڵه‌مه‌ند نه‌بن ،سه‌یاره‌کان گه‌ڕه‌که‌کان پڕ دهک��هن ،ده‌ڵێی که‌رنه‌ڤاڵه ،گۆڕستان پڕ دهب��ێ له پیاو ،پرسه‌ی مرۆڤی هه‌ژار ئهو په‌ڕه‌که‌ی ده پیاو له به‌ر ده‌رگای مزگه‌وت ده‌وه‌ستن .مردوویه‌کی بێ‌ناز ته‌نها خزمه نزیکه‌کان ده‌بینی ئه‌گینا که‌س خه‌فه‌ت ناخوات، خ��اوه‌ن‌م��ردوو نه‌بێ که‌س ناگری .به دوو سه‌یاره دهکهوتنه رێی و ده‌ینێژن .پرسه‌ی ژنان مه‌گه‌ر هه‌ر خۆم بزانم چی له سه‌ر ده‌نوسم. خاوه‌ن‌مردوو ده‌گری و به‌س یان ده‌سته‌کانی به‌رز دهک��ات��هوه و ده‌الوێ��ن��ێ��ت��هوه ،ژن���ان چ��ۆن��ی چاکی له‌گه‌ڵ یه‌کتری ده‌که‌ن ،خاوه‌ن‌پرسه ده‌ستی پڕه له بازن ،دایانناکه‌نی ،ئه‌وانه‌ی دێن به جلی جوان و ئارایشکردن ،ئاڵتونه‌کانی گوێ و مل و بازن و په‌نجه‌کانیان که پڕن له موستیله داناکه‌نرێن ،ده‌ڵێی حه‌مامی ژنانه .ههیه نه‌عله‌کانی له بن باخه‌ڵی ده‌شارێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌دزرێن .مه‌حاڵه شیوه‌ن بکه‌ن و له پێستی خۆیان ده‌رچ��ن .ئیتر هه‌ن به عه‌با و جلی کوردییه‌وه دێن .هه‌شن به پانتۆڵێکی ته‌سکه‌و دێن و ده‌ڕۆن .پرسه هه‌له بۆ زه‌واج .دایکه‌کان به وردی سه‌یری کچه‌کان ده‌که‌ن و ده‌بێ هه‌ر یه‌کێ په‌سه‌ند بکه‌ن و بۆ به‌یانی خوازبینی له ده‌رگای ماڵی کچه‌که دهدات. ته‌نها پ��ه‌رداخ��ێ ئ��او هه‌ڵده‌قوڕێنن و کلینکسی چڵمه‌که‌یان ده‌سڕن و له کاتی رۆیشتندا سه‌رخۆشی له خاوه‌ن‌پرسه ده‌که‌ن .به ماچ و موچ کۆتایی به ههموو شتێک دێت. سه‌رکرده‌په‌رستی له وه‌ته‌ی منداڵ بووین سه‌رکرده‌کانمان نه‌گۆڕاون، ج���هم���اوه‌ر و ح��زب��ی��ی��هک��ان خ��ۆی��ان ه��هڵ��ده‌واس��ن به س��ه‌رک��رده‌ک��ان( ،انشقاقیش) ببێ ه��ه‌ر خۆیانن، چیمان به چی کرد؟ نازانم و میلله‌ت هه‌ر خه‌ریکی چه‌پڵه‌لێدانه .باوبژی تهواو نابێت ته‌نها حیمایه‌کان ئ��ه‌گ��ۆڕدرێ��ن ،ئه‌گینا س��ه‌رک��رده‌ک��ان ه��ه‌ر خۆیانن حزبه‌کانیش هه‌ر وه‌کوو خۆیانن ،زیندانه‌کان پڕن له زیندانی ،ئ��ااڵ س��ه‌وز و زه‌رد و س��ور و شینی تۆخ گوزارشت له حزبه‌کانیان دهک��هن و ناکه‌ن، ده‌گمه‌نه به‌رپرسێکی گه‌وره دانیشێ و له سیاسه‌تی ناسیاسه‌تی کوردی نه‌کات .دروشم هه‌مان دروشمه، هه‌ڵبژاردن یانێ خۆریسواکردن ،سه‌ما و هه‌ڵپه‌ڕکێ و ده‌وڵ و زۆڕنا ،سه‌گ خاوه‌نی خۆی ناناسێت. ئااڵی حزبه‌کان له ده‌ستی منداڵدایه ،ئه‌شه‌کێنه‌وه، هه‌ر حزبێک و له شوێنێکدا ئاهه‌نگ ئه‌گێڕێ، س���ه‌رک���رده‌ک���ان ل��ه ری����زی پ��ێ��ش��ه‌وه‌ی ئاهه‌نگی حزبه‌که‌یان داده‌ن��ی��ش��ن ،گه‌نجه‌کانیش خه‌ریکی چه‌پڵه‌ڕێزان و فیک و فاکن ،که‌سیان نازانێ خودی ئه‌م هه‌ڵبژاردن ه چییه و چی نیه ،ژنان و کچان جلی کوردی ته‌نکیان له‌به‌ردایه و هه‌لهه‌له له دوای هه‌لهه‌له ده‌کێشن .وا ده‌زاننن پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن شایی و زه‌ماوه‌نده ،له هه‌ندێ شوێنیشدا که‌ر و ماکه‌ر له یه‌کدی جیا ناکه‌یته‌وه .ته‌نها من له بنج و بنه‌وانی ئه‌م به‌زمه تێده‌گه‌م و به خۆم ده‌ڵێم (ئاخرنه باخ) یانێ ئه‌نجامه‌که‌ی ببینه .لهوانه مرۆڤی عاقڵ هه‌بێت و له ماڵه‌وه دانیشێت و خۆی قه‌شمه‌ر نه‌کات ،ئه‌گینا باشوری کوردستان شلۆقه، ه��ه‌ر پ��اره‌ی��ه و ئ���ه‌ڕژێ ،گۆرانیبێژه‌کان ده‌ع��وه‌ت ده‌کرێن به گۆرانیه‌کانیان ختووکه‌ی سکرتێری حزبه‌کان و ده‌سه‌اڵتداران ده‌ده‌ن .له قاقای پێکه‌نین ب��هم ج��هم��اوه‌ره ناشارستانیه ورگ��ی��ان ب��ه‌رز و نزم ده‌بێته‌وه و ئیتر به ئاهه‌نگ ده‌نگی جه‌ماوه‌ره‌که‌یان ده‌کڕن و منیش کڕ و کپ له ماڵه‌وه داده‌نیشتم و باوکم وتنه‌ی ئه‌م قه‌شمه‌رجاڕییه ،مه‌گه‌ر ته‌نها من تێبگه‌م و بگریم. که‌س ناتوانێت به ته‌نیا بژیت ،نه قه‌یره و نه بێوه‌ژن، زوگورتیه‌کانیش ته‌نها بۆیان ههیه له سابونکه‌ران ئه‌پارتومه‌نت به کرێ بگرن ،چ تاک تاک ،یان کۆ کۆ ،چونکه له گه‌ڕه‌که‌کاندا ژوور و ماڵیات به کرێ نادرێتێ ،که‌س ماڵ به کرێ به زوگورتی نادات .وه‌ک بڵێی درم و تاعون باڵو ده‌که‌نه‌وه ناو ئهو کۆاڵنه (عه‌یبه ،چۆن دهب��ێ ،کچ و ژنمان ههیه!) تاک‌گه‌رایی له کوردستاندا قه‌ده‌غه‌یه، گشت‌گه‌راییش وا له مرۆڤ ده‌کات پێناسه‌ی ون بکات .ئه‌گه‌ر ژنێکیش ماڵی گرت و ته‌نیا بوو و به رێکه‌وت خزمه‌کانی سه‌ردانیان ک��رد ،ئهوه مه‌زبه‌ته‌ی له س��ه‌ر ده‌نوسن و دهی��دهن��ه موختار و له‌و کۆاڵنه ده‌ریده‌که‌ن .مناڵه‌ورده‌که فێر ده‌کرێن ده‌رگاکه‌ی به‌ردباران بکه‌ن ،ژنه و له سه‌ر شوی خۆی ده‌ترسێ ،به کۆمه‌ڵ داده‌نیشن و کۆ دهبنهوه و بوختانی پێ ده‌که‌ن. به هه‌ر حاڵ من سه‌ر له‌م کلتوره ده‌رناکه‌م ،ئه‌گه‌ر نیشتمان به‌جێ بهێڵی ،ئاخر روو بکه‌یته کوێ؟!
دیمانه :سیدا نۆریش و :حیده‌ر ناسیح
پرۆفایل ئ��اڤ��رام ن��وام چۆمسکی (،7/12/1928 فیالدلفیا ،پێنسیلوانیا) زمانناس ،فه‌یله‌سۆفی ئانارشیست و تیۆریسیه‌نی ئه‌مریکی به ناوی باوکی زمانناسی مۆدێرن یاد ده‌کرێت .تیۆری ن���اوداری چۆمسکی ،ل�ه دهی���هی ()1960 شۆڕشێکی له زمانناسی هاوچه‌رخدا دروست کرد .وتار و کتێبه‌کانی نوام چۆمسکی بووه سه‌ره‌تایه‌کی نوێ له کایه‌ی پیسکۆئانالیزی زماندا. ن��وام چۆمسکی ل �هم دی���داره‌دا که دوای ده‌ستپێکردنی راپه‌ڕینی گه‌الن له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا ساز دراوه ،باس لهوه ده‌کات که رۆژئاوا ،دیموکراسی بۆ رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ناهێنن و له پێناو ب��هرژهوهن��دی ئابوری خۆیان هه‌ڵده‌سوڕێن .چۆمسکی له‌م دیداره‌دا زیاتر نمونه‌ی میسر ده‌هێنێته‌وه و به وردی بابه‌ته‌کان هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت. به‌ڕێز چۆمسکى زۆرێک له خه‌ڵکى پێیان وایه که دیموکراسى و جیهانى عه‌ره‌بى پێکهوه ناگونجێن ،ئایا پێت وایه په‌ره‌سه‌ندنه‌کانى ئه‌م دواییه ئهو گریمانه‌یه به‌درۆ ده‌خاته‌وه؟ ـ ئهو گریمانه‌یه هه‌رگیز هیچ بنه‌مایه‌کى نه‌بووه .جیهانى عه‌ره‌بى ئیسالمى ،مێژوویه‌کى دوور و درێژى له دیموکراسى ههیه .ب��ه‌رده‌وام له الیه‌ن هێزه رۆژئاواییه‌کانه‌وه له‌ناو براوه .له ساڵى ( )1953ئێران سیستمێکى په‌رله‌مانى ه��ه‌ب��وو .ئه‌مریکا و به‌ریتانیا له ده‌سه‌اڵتیان خست .له عێراقیش له ساڵی ( )1958شۆڕش ب��ه‌رپ��ا ک���را ،ن��ازان��ی��ن چ��ى ب��هس��هره��ات ،ب��ه‌اڵم له‌وانه‌یه سیستمێکى دیموکراسى به‌دواى خۆیدا بهێنایه. له گفتوگۆ نێوخۆییه‌کانى ساڵى ()1958 دا ،ک��ه ه��ه‌ر ئه‌وکاته ب��ۆ خه‌ڵکیش ئاشکرا ک����ران ،س����ه‌رۆک (ئ��هی��ش��ن��ه��اوه‌ر ،س��ه‌روک��ى ئه‌وکاته‌ى ئه‌مریکا) سه‌باره‌ت به هه‌ڵمه‌تێکى رق و کینه له جیهانى عه‌ره‌بیدا دژ به ئه‌مریکا قسه‌ى دهک��رد ،ئهو رق و کینه‌یه‌ش له الیه‌ن خه‌ڵکه‌وه بوو نه‌ک حکومه‌ته‌کانیان .ئهوه بوو دواتر ده‌سته‌یه‌کى بااڵى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى له راگه‌یه‌ندراوێکدا ـ که ئێستاش ده‌توانى له ماڵپه‌ڕه‌که‌یان بیبینى ـ روون���ی���ان ک����ردهوه تێڕوانینى ج��ی��ه��ان��ى ع���ه‌ره‌ب���ى ئ���ه‌وه‌ی���ه که ئه‌مریکا رێگه له دیموکراسى و پێشکه‌وتن ده‌گرێت و پشتگیرى دی���ک���ت���ات���ۆره س��ه‌رس��ه‌خ��ت��هک��ان دهک���������ات. ه���ه‌ر
له‌و راگه‌یانراوه‌دا هاتبوو که ئێمه بۆ کۆنترۆڵى نه‌وته‌که‌یان ئ��هوه دهک��هی��ن .ئ��هو تێگه‌یشتنه‌ى جیهانى عه‌ره‌بیش که‌م تا زۆر دروسته و به شێوه‌یه‌کى بنه‌ڕه‌تى ئه‌وه‌یه که ئێمه ده‌یکه‌ین. وات��ا دیموکراسیه‌تى رۆژئ��اوای��ى رێگربووه له‌رێى سه‌رهه‌ڵدانى دیموکراسیه‌ت له جیهانى عه‌ره‌بیدا؟ ـ من نامه‌وێت به درێژى باسى بکه‌م ،به‌اڵم ب��هڵ��ێ ،ه��ه‌ر ب��هو شێوهیه .ب����ه‌رده‌وام دهب��ێ��ت له ئێستادا ،راپه‌ڕینى دیموکراسیانه‌ى گرنگ ده‌کرێت ،به‌اڵم له الیه‌ن دیکتاتۆره‌کانه‌وه له‌ناو ده‌برێت .به شێوه‌یه‌کى سه‌ره‌کى خۆمان وه‌ک ئه‌مریکا به پشتیوانى به‌ریتانیا و فه‌ڕه‌نسا، که‌واته به‌دڵنیاییه‌وه ئێستا دیموکراسیه‌ت له‌وێ ب��وون��ى نیه .چونکه ل��هن��اوى دهب���هن .ده‌ت��وان��ى هه‌مان شت بڵێى ده‌رب���اره‌ى ئه‌مریکاى التین. زنجیره‌یه‌ک له دیکتاتۆر له‌وێ سه‌ریان هه‌ڵدا له‌و کاته‌وه‌ى که ئه‌مریکا و پێشتریش ئه‌وروپا کۆنترۆڵیان کرد .بۆیه ئێستا دیموکراسیه‌ت له‌وێش نابینى چونکه له‌ناو ده‌برێت.
«رای گشتى عه‌ره‌بى کاریگه‌رى لهسهر سیاسه‌ت هه‌بووایه له واڵته‌کانیاندا ،ئهوه ئێستا به‌ریتانیا و ئه‌مریکا له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست ده‌رکرابوون» ک����ه‌وات����ه ت���ۆ ب���ه هیچ شێوه‌یه‌ک به به‌هارى ع���ه‌ره‌ب���ى س��ه‌رس��ام نه‌بوویت؟ ـ له‌ڕاستیدا من پ��ێ��ش��ب��ی��ن��ى ئ����ه‌وه‌م ن�����ه‌ده‌ک�����رد ،ب����ه‌اڵم پێشینه‌یه‌کى دوور و درێ���ژى ه��هی��ه ،با م��ی��س��ر ب��ه ن��م��وون��ه وه‌رگ��ری��ن ،تێبینى ئ������هوه ب���ک���ه ک��ه ئ���هو گ��هن��ج��ان��هى خۆپیشاندنه‌کانى ()25ى ئایاریان رێ���ک���خ���س���ت���ب���وو ن��اوى خۆیان نابوو «بزوتنه‌وه‌ى شه‌شى ن���ی���س���ان» ،ئ�����ه‌وه‌ش هۆکارى خۆى هه‌بوو، ش���ه‌ش���ى ن��ی��س��ان��ى ساڵى ()2008 وا چاوه‌ڕوان دهک��������������را ک���ه ببێته
چ��االک��ی��هک��ى ک��رێ��ک��اری��ى گ����هوره ل���هو واڵت�� ه ک��ات��ێ��ک ک��ارم��هن��دان��ى ک��ارگ��هی��هک��ى چنین له‌شارى (محه‌لله) که سه‌نته‌رێکى پیشه‌سازى گ��ه‌وره‌ی��ه مانگرتنیان دهس���ت پ��ێ��ک��رد ،وه‌ک پشتیوانیه‌ک بۆ ئهو خۆپیشاندانانه‌ى له میسر رووی���ان ده‌دا ،ب��ه‌اڵم ه��هم��وو ئ��هو ه��ه‌واڵن��ه له الیه‌ن حکومه‌ته دیکتاتۆره‌که‌یانه‌وه له‌ناو بران. ئێمه‌ش له رۆژئ���اوا هیچ گرنگى ب��هو شتانه ناده‌ین ،که دیکتاتۆره‌کان خه‌ڵک کۆنترۆڵ بکه‌ن ئیتر ئێمه گرنگى به‌چى بده‌ین! ب���ه‌اڵم م��ی��س��ری��هک��ان خ��ۆی��ان ئ���هو شتانه‌یان ب��اش ل��هی��اده ،ئ��ه‌وه‌ش ته‌نها ی��هک نموونه بوو له‌و زنجیره مانگرتن و جواڵنه‌وانه‌ى روویانداوه له‌وێ ،که هه‌ندێکى تریان سه‌رکه‌وتوو بوون. هه‌ندێک لێکۆڵینه‌وه‌ى ب��اش ک��راوه ده‌رب��اره‌ى ئهمه ،رۆشنبیرێکى ئه‌مریکى ههیه به‌ناوى (جۆوڵ بێنێن) که کارى زۆرى لهسهر جواڵنه‌وه کرێکاریه‌کانى میسر کردووه ،زۆر وتارى کۆن و نوێى ههیه له‌و باره‌یه‌وه ،که‌تیایاندا به‌شێوه‌یه‌ک ب���اس ل���هو خ��ه‌ب��ات��ه ک��رێ��ک��اری��ان��ه دهک����ات که ماوه‌یه‌کى زۆر به‌رده‌وام بوون که بریتى بوون له: چه‌ند تێکۆشانێک بۆ بونیادنانى دیموکراسى. (جۆرج ده‌بلیوبۆش) که پێش (باراک ئۆباما) سه‌رۆکى ئه‌مریکا بوو ،بانگه‌شه‌ى ئهوهى ده‌کرد که چۆن پوله‌کانى دۆمینه هه‌مووى پێکهوه ریز ده‌کرێن ،به‌رنامه‌که‌ى ئه‌ویش (رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاستى ن��وێ) به‌و شێوهیه ئ��ازادى له‌گه‌ڵ خۆیدا دێنێت بۆ ئهو واڵتانه ،ئایا ب��ه‌ڕاى تۆ پ��هی��وه‌ن��دی��هک ه��هی��ه ل��هن��ێ��وان راپ��ه‌ڕی��ن��هک��ان��ى جیهانى عه‌ره‌بى و سیاسه‌ته‌کانى (بۆش)دا؟ ـ بابه‌تى سه‌ره‌کى مێژووى نوێى دواى جه‌نگى جیهانى زۆربه‌ى وه‌ک ئهو مه‌سه‌له‌ى کاریگه‌رى دۆم��ی��ن��هی��ه واب����وو ک��ه ئ���هو ب��اس��ى دهک����ات، بڕوانه کوبا و به‌رازیل و ڤێتنام له‌و کاته‌دا، (کیسینجه‌ر) به ڤایرۆسێک به‌راوردى ده‌کرد که پێى وابوو ره‌نگه باخێرایى ته‌شه‌نه بکات ،ئه‌وبوو خۆى و (ریچارد نیکسۆن-سه‌رۆکى ئه‌وکاته‌ى ئه‌مریکا) پالنیان داده‌ڕشت به له‌سه‌رکارالبردنى (ئ��هڵ��ێ��ن��ده-س��ه‌رۆک��ى ئ��ه‌وک��ات��هى شیللى) که ل��ه هه‌ڵبژاردنێکى دیموکرتیانه‌دا دهس��ه‌اڵت��ى گرتبووه دهس��ت ،به‌تایبه‌تى (کیسنجه‌ر) پێى وابوو که ئهو ڤایرۆسه‌ى شیللى ره‌نگه به‌خێرایى بگوێزرێته‌وه بۆ دوورترین شوێنه‌کانى ئه‌وروپا، خۆى و (برێژنیڤ ،سکرتێرى گشتى کۆمیته‌ى ناوه‌ندى حزبى کۆمۆنیستى یه‌کێتى سۆڤێت) ل��هس��ه‌ر ئهمه ک��ۆک ب���وون ،ه��ه‌ردووک��ی��ان له دیموکراسى ده‌ت��رس��ان ،ئ��ه‌وه‌ب��وو (کیسنجه‌ر) دهی��ووت ئێمه پێویسته ئه‌م ڤایرۆسه راماڵین، رایانماڵى ،له‌ناویانبرد. ئ��هوهى ئێستاش ه��ه‌ر هه‌مان شته( ،ب��ۆش) و (ئۆبامب) هه‌ردوکیان له به‌هارى عه‌ره‌بى ده‌ت��رس��ن ،ئ���ه‌وه‌ش ل��ه‌ب��ه‌ر ی��هک ه��ۆک��ارى زۆر ه��هس��ت��ی��اره ک��ه ئ����ه‌وان دی��م��وک��راس��ى والت��ان��ى ع��ه‌ره‌ب��ی��ان ن��اوێ��ت ،چونکه ئ��ه‌گ��ه‌ر رایگشتى عه‌ره‌بى کاریگه‌رى لهسهر سیاسه‌ت هه‌بووایه له واڵته‌کانیاندا ،ئهوه ئێستا به‌ریتانیا و ئه‌مریکا له رۆژهه‌اڵتى ناوه‌ڕاست ده‌رکرابوون ،هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یه ئ��ه‌وان له دیموکراسیه‌تى ئهو ههرێمه ده‌ترسن. رۆژنه‌مه‌نووسى به‌ناوبانگى به‌ریتانى (رۆبه‌رت فیسک) که له رۆژه��ه‌اڵت��ى ن��اوه‌ڕاس��ت کار دهک��ات ،ب��هم دواییه رایگه‌یاند که ئۆباما و سیاسه‌ته‌کانى ناپه‌یوه‌ندیدارن به په‌ره‌سه‌ندنه‌کانى ناوچه‌که‌وه ... ـ ئ��هو وت���اره‌م خ��وێ��ن��ده‌وه ،شتێکى ب��اش بوو، (رۆبه‌رت فیسک) رۆژنامه‌نوسێکى کارامه‌یه و ،به‌باشى شاره‌زاى ئهو ناوچه‌یه‌یه ،پێم وایه ئهو مه‌به‌ستى ئه‌وه‌یه که چاالکوانانى جواڵنه‌وه‌که‌ى ()6ى نیسان هیچ گرنگیه‌ک به ئه‌مریکا ناده‌ن ،ئه‌وان له ئه‌مریکا هیوا بڕاوبوون ،ده‌زانن که ئه‌مریکا دوژمنیانه .له‌ڕاستیدا ()%90 ى رای گشتى میسر پێیان وایا که ئه‌مریکا خراپترن هه‌ڕه‌شه‌یه که رووبه‌رووی دهبنهوه ،له‌م روانگه‌یه‌وه ئه‌مریکا به‌دڵنیاییه‌وه ناپه‌یوه‌ندیدار نیه ،به‌ڵکو زۆر به‌هێزیشه. ه��هن��دێ��ک ک��هس ره‌خ��ن��ه ل��ه رووناکبیرانى ع��ه‌ره‌ب ده‌گ��رن ب��هوهى که زۆر بێده‌نگن و بێ هه‌ڵوێستن ،پێویسته روناکبیران چ ڕۆڵێکیان هه‌بێت له‌مڕۆدا؟ ـ رووناکبیران به‌رپرسیارێتیه‌کى تایبه‌تیان ههیه ،ئێمه له‌به‌ر ئ��هوه پێان ده‌ڵێن رووناکبیر که مافى له‌پێشتریان ههیه ،نه‌ک له‌به‌ر ئهوهى ل��ه خه‌ڵکانى ت��ر زی��ره‌ک��ت��رن ،ب��ه‌اڵم ت��ۆ ئه‌گه‌ر ئیمتیازێکت هه‌بێت و پێگه‌یه‌کت هه‌بێت ئهوه ده‌توانى هه‌ڵوێستى روونت هه‌بێت ،بۆیه ئه‌وکات پێتده‌وترێت رووناکبیر ،ئهمه له‌دنیاى عه‌ره‌بیشدا هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ی وه‌ک سه‌رجه‌م شوێنه‌کانى تر. سهرچاوه)chomsky.info.com( :
پرسی چه‌تر پرسی چه‌تر ،پانتاییه‌ک ه (چه‌تر) بۆ گوزارشتکردنی رای ئێوه‌ی هاواڵتی ره‌خساندوو‌ه تا ئازادانه لێرهوه هه‌ر هه‌فت ه و ل ه سه‌ر پرسێکی گه‌رم بۆچوونی خۆتان بخه‌نه‌ڕوو.
››
...
پرسی ئه‌مجاره‌ی (چه‌تر):
زیانه‌کانی رووداوه‌کانی دوایی بۆ هه‌رێمی کوردستان چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
دلێر عه‌بدولخالق ،رۆژنامه‌نووس: ب���ه‌داخ���هوه روداوه‌ک���ان���ى بادینان زی��ات��ر زی��ان��ی ب��ۆ س���ه‌ر دۆخ��ى سیاسى ،کۆمه‌اڵیه‌تى و ئابورى ه�ه‌رێ��م��ى ک��وردس��ت��ان ه �هی �ه .له دۆخ��ه سیاسیه‌که‌یدا ئاماژه‌یه بۆ یه‌ک خاڵى نێگه‌تیڤ که بریتیه له‌وه‌ى تا ئێستا ح��زب�ه سیاسیه‌کانى هه‌رێمى ک��وردس��ت��ان به‌تایبه‌ت حزبه بااڵده‌سته‌کان رانه‌هاتون لهسهر ئ �هوهى له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌کانی تر هه‌ڵ بکه‌ن و کێبڕکێیه‌کى ته‌ندروستى سیاسى دروست بکه‌ن .واته ئهمه نیشانه‌ى ئه‌وه‌یه که تا ئێستا رۆحیه‌تى فره‌حزبى و فره‌ڕه‌نگى له هه‌رێمى کوردستان قبوڵ ن�هک��راوه که ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه‌کى ترسناکه بۆ نه‌بوونى دیموکراسی .بۆ نمونه چ له کاتێکدا ده‌کرێته سه‌رباره‌گایه‌کى حزبى و ده‌سوتێنرێ چ له کاتێکدا هێرش ده‌کرێته سه‌ر سه‌نته‌رێکى مه‌ساج و چ فرۆشگاى مه‌یفرۆشى .ههموو ئه‌مانه به بڕواى من هێرشکردنه سه‌ر ئازادی .به‌تایبه‌ت له کوردستاندا که ئایین و ج��ی��اوازی زۆر ههیه .له هه‌مان کاتدا ل �ه‌ڕوى ئابوریشه‌وه ره‌نگ ه ئ�هو ج��ۆره شوێنانه بژێوى ژیانى چه‌ندین که‌سى دابین کردبێت .بۆیه له هه‌ر سێ حاڵه‌ته‌که‌دا زیانى داوه و ده‌سه‌اڵتى کوردیش ئه‌گه‌ر بڕیارى وایه ئه‌م ده‌سه‌اڵته ده‌سه‌اڵتێکى دیموکرات بێ، ده‌بێ به ههموو شێوه‌یه‌ک رێگه له‌م کارانه بگرێت و رێگه به ههموو الیهنه سیاسیه‌کانى تریش بدات له هه‌ر شوێنێکى ئه‌م هه‌رێمى کوردستانه باره‌گایان هه‌بێ و چاالکى سیاسى خۆیان بکه‌ن. مامۆستا نه‌زاکه‌ت ،مامۆستاى زان���ک���و :ل�����ه‌ڕوى م��ێ��ژووی��ی �هوه ته‌ماشا بکه‌ین ده‌بینین تاکى ک�����ورد گ �ه‌ل��ێ��ک ن��اخ��ۆش��ى و ن�ه‌ه��ام�هت��ى ب �هس �ه‌ر ه��ات��ووه که کاریگه‌رى خراپى ههبووه بۆسه‌ر بارى ده‌رونى تاکه‌کان .بێگومان رووداوه‌کانی دوایى
هه‌رێمى کوردستانیش هه‌مان کاریگه‌رى خراپى ده‌بێت بۆ سه‌ر بارى ده‌رون��ى هه‌ر یه‌ک له ئێمه .کاتێکیش الیهنه سیاسیه‌کان به سوتاندنى باره‌گا و سه‌نته‌رى مه‌ساج و فرۆشگاى مه‌ىفرۆشى یه‌کترى تۆمه‌تبار ده‌که‌ن ره‌نگه ببێته هۆى دروستکردنى ڕق و کینه له نێوان الیه‌نگرانى الیهنه سیاسیه‌کاندا .بهداخهوه ئهوهى له دنیاى سیاسى ئه‌مڕۆماندا به‌دى ئه‌که‌م ئه‌وه‌یه که حزب ،حکومه‌ت بهڕێوه ده‌بات و حزبه‌کانیش ئه‌وه‌نده‌ى بۆ به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان هه‌وڵ ده‌ده‌ن هێنده‌ش له خه‌مى ئه‌وه‌دا نین یه‌کتر قبوڵ بکه‌ن .جگه له‌وه‌ى سوتاندنى ئه‌م شوێنانه کارێکى نه‌شیاوه له هه‌مانکاتدا له‌ڕوى ئابوریشه‌وه نوێکردنه‌وى ئهو شوێنانه پاره‌یه‌کى باشى پێویسته. ئ����ازا ئ��ی��ب��راه��ی��م ،خ��وێ��ن��دک��ارى زان��ک��ۆ :ه��ه‌ر ک��ارێ��ک پشێوى ب��ن��ێ��ت �هوه ب����هت����اوان داده‌ن����رێ����ت. به‌تایبه‌ت ئهو روداوان���هى که له بادینان روی دا کاریگه‌رى زۆر خراپى هه‌بوو بۆ سه‌ر ئاسایشی هه‌رێمى کوردستان .ره‌نگه له‌ڕوى کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه چه‌ند لێکدانه‌وه‌یه‌کى بۆ کرابێت وه‌ک ئهوهى که کۆمه‌ڵگایه‌کى ئیسالمیمان ههیه ئه‌م جۆره کارانه تێدا ناشایسته‌یه ،به‌اڵم ئه‌مانه هه‌موى هۆکارى الوازن .جگه ل �ه‌وه‌ش ک��ردن�هوهى سه‌نته‌رى مه‌ساج له ناوچه‌ى زاخۆ مێژوویه‌کى زۆر که‌مى هه‌بوو .خه‌ڵکى ئ �هو ن��اوچ�هی�ه خ��ۆی��ان ل�ه رێ��گ��اى راگه‌یاندنه‌کانه‌وه ئه‌وه‌یان پێ قبوڵ نه‌بوو که سه‌نته‌رى مه‌ساج له‌وێدا بکرێتهوه و ئه‌گه‌ر کێشه‌ش یه‌کگرتووى ئیسالمى بوایه په‌رله‌مانتارانى یه‌کگرتوو ده‌یانتوانى خۆیان له رێگاى په‌رله‌مانه‌وه ئهو داوای�ه بخه‌نه به‌رده‌مى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان که ک��ردن�هوهى ئهو ج��ۆره شوێنانه قه‌ده‌غه بکرێت .بۆیه له راستیدا پێم وایه یه‌کگرتووى ئیسالمى هیچ په‌یوه‌ندیه‌کى به‌م رووداوانه‌وه نیه و هۆکاره‌که‌شى ده‌گ �ه‌ڕێ��ن��م �هوه ب��ۆ ه��ۆک��ارى سیاسى ب�هت��ای��ب�هت که
قارچک به‌سووده بۆ دابه‌زاندنى کێش
یه‌کگرتوى ئیسالمى له‌و ناوچانه‌دا به تایبه‌ت له زاخۆ وه‌ک هێزى یه‌که‌مه له‌و ناوچه‌یه‌دا. محه‌مه‌د جه‌مال ،رۆژنامه‌نووس: ئه‌م زیانانه‌ى که له‌م رووداوانه‌ى ئه‌م دواییه‌ى بادینان که‌وتۆته‌وه زی��ان��ى ههیه ه �هم ب��ۆ حزبه‌کان ه��هم ب��ۆ کۆمه‌ڵگا و ه��هم بۆ تاک .له‌به‌ر ئهوهى ئهمه وه‌ک کلتورێکی {خێڵه‌کی} ماوه‌ته‌وه. مه‌به‌ستم له رابردودا کاتێک خێڵه‌کان توشى گرفتێک ده‌هاتن ئهو گه‌نمه‌ى که چاندبویان ،خه‌رمانه‌که‌یان دهس��وت��ان��د .ب �ه‌داخ �هوه ئێستاش ئ�هم�هى روى داوه چ سوتاندنى باره‌گا حزبیه‌کان بێت یان ئازاردانى نه‌فسیه‌تى ت��اک �هک��ان ،پ �هی��ڕه‌وىک��ردن��ى ه �هم��ان ئ �هو کلتوره‌یه. له‌هه‌مان کاتدا کێشه‌یه‌کی تر ئه‌وه‌یه که تاکه‌کانى ئهو ناوچهیه له‌ڕوى ده‌رونیه‌وه هه‌ست به ئارامى ناکه‌ن. هه‌ست بهوه ده‌که‌ن که تاکحزبى ده‌بێ په‌یڕه‌وى بکرێت. بۆ نمونه کاتێک له‌و ناوچانه‌دا باره‌گاکانى گۆڕانیان سوتاند گۆڕان له‌وێ باره‌گاى دانه‌نایه‌وه ئێستاش که هه‌مان شتى به‌رامبه‌ر یه‌کگرتووى ئیسالمى کردووه ئه‌یه‌وێ یه‌کگرتووى ئیسالمى که له ناو ژماره‌یه‌کى زۆرى خه‌ڵکى ئه‌وێدا ههیه هه‌ڵیبکه‌نێ .پێشم وایه ره‌نگه له دواتریشدا الیه‌نه‌کانى تریش بگرێتهوه. جه‌الل غه‌ریب ،فه‌رمانبه‌ر :ئه‌م پ��ه‌الم��اردان و ب��ارهگ��ا سوتاندن و ن��اک��ۆک��ی�هى ن��ێ��وان پ��ارت��ی و یه‌کگرتووى ئیسالمى زه‌ره‌ر و زیانێکى زۆر به میلله‌ته‌که‌مان ده‌گه‌یه‌نێت له‌ڕوى کۆمه‌اڵیه‌تی و ئابورى و سیاسیه‌وه .هه‌روه‌ها برینى شه‌ڕى ناوخۆ دێنێته‌وه یادى میلله‌ته‌مان .جگه له‌وه‌ى له‌ڕوى کۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه ده‌بێته هۆى په‌رتبوون و ئایین و مه‌زهه‌به جیاوازه‌کان له‌یه‌ک ده‌که‌ون و رق و کینه دروس��ت ده‌بێ له نێوانیاندا .ل�ه‌ڕوى ئابوریشه‌وه
ساڵی دووه‌م ژماره 84 دووشه‌ممه 2711/9/21 - 2011/12/12
19
زیانێکى زۆر به هه‌رێمه‌که‌مان که‌وتوه که به چه‌ند ملیۆن دۆالر م��ه‌زه‌ن��ده دهک��رێ��ت جگه ل���ه‌وه‌ش به‌م رووداوانه له‌ڕوى سیاسیه‌وه گه‌وره‌ترین زه‌ره‌ر ده‌که‌ین و دوژمنانى میلله‌ته‌که‌مان پێخۆش ده‌بن و هه‌روه‌ها له الى حکومه‌تى ناوه‌ندیش وه‌زنمان که‌م ده‌بێته‌وه. ه��ێ��م��ن ع��وس��م��ان ،خ��وێ��ن��دک��ارى زانکۆ :هێرشکردنه سه‌ر باره‌گا و ده‌زگاى راگه‌یاندنى هه‌ر حزبێک هێرشکردنه بۆ سه‌ر ئازادى تاک و پ��اش��ان ئ����ازادى گشتی .ئه‌م رووداوان��هى که روی دا پێموایه کاردانه‌وه‌ى خراپى به‌دواوه بێت .چونکه ئهو که‌سانه‌ى هێرش ده‌که‌نه س�ه‌ر باره‌گا حزبیه‌کان و ده‌یسوتێنن ناحه‌زانى خه‌ڵک و واڵت و داروب���ه‌ردى ئه‌م واڵت�هن. ناڕه‌زاییده‌ربڕین شێوازى مه‌ده‌نیانه‌ى خۆى ههیه نه‌ک سوتاندنى باره‌گا .پێموایه گه‌وره‌ترین زیان گه‌یشتووه ئێمه‌ى کورد .یه‌که‌م ،به‌رته‌سکبونه‌وه‌ى ئازادى راده‌ربڕین و دووه‌م ،تێکچونى ئاسایشى کوردستان و هه‌ڕه‌شه و تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه بۆ سه‌ر الیهنه جیاوازه‌کان.
ئا /الوێن جه‌الل
په‌یوه‌ندی زیاتر له ()%40ی
شێرپه‌نجه‌کان
به خووه‌کانی ناو ژیانه‌وه‌یه
ئاماده‌کار
ئاشتى ئه‌حمه‌د ئاماده‌کار
قارچک Mushroom The Truffleجۆر ه رووه‌کێکى که‌ڕوویی ه و ده‌رکه‌وتوو ه ( )180جۆرى ههیه .ب ه قارچک وتراو ه گۆشتى رووه‌کى ،ئه‌ویش پاش ئهوهى ل ه هه‌ندێک جۆریدا زیاتر ل ه ( )30گرام پرۆتین ل ه ( )100گرام قارچکدا بینرا .ل ه کاتێکدا ئه‌م رێژه‌ی ه ل ه گۆشتى ئاژه‌ڵدا ته‌نها ( )20،15گرامه.
قارچک پێک ه��ات��ووه ل ه ئ��او (،)%88,5 چ����ه‌ورى ( ،)%3ک��ل��ۆر ( ،)0,8س��ۆدی��ۆم ( ،)%0,20ک��ال��س��ی��ۆم ( ،)%0,25ئاسن ( ،)%0,1پ���ۆت���اس���ی���ۆم ( ،)%0,4ی��ۆد ( ،)%10,015سلیلۆز ( ،)%0,8شه‌کر ( ،)%0,6هه‌روه‌ها ڤیتامین ( )B1تێدایه. ق��ارچ��ک چ�هن��دی��ن س���وودى گرنگى هه‌ی ه لهوانه: 1ـ چ��االک��ک�ه‌رێ��ک��ى ب��اش� ه ب��ۆ کۆئه‌ندامى ده‌مار‌و نوێکه‌ره‌وه‌یه بۆ شانه‌کان. 2ـ قارچک ده‌چێت ه سیستمى دابه‌زاندنى کێش ئه‌ویش ل ه جیاتى گۆشت به‌کار دێت.
هه‌مه‌ڕ ه‌نگ
هێدی ئه‌حمه‌د توێژینه‌و ه نوێیه‌کان نیشان ده‌ده‌ن هۆکاری توشبوونی نزیکه‌ی نیوێک له‌و نه‌خۆشانه‌ی ل ه به‌ریتانیا ک ه توشی شێرپه‌نج ه ده‌بن، خووگرتنه‌کانی وه‌ک جگه‌ره‌کشان، خواردنه‌و ه ئه‌لکهولییه‌کان و خواردنی خۆراکی ناته‌ندروستن.
3ـ ه�ه‌روه‌ه��ا ب�هس��ووده بۆ نه‌خۆشى شه‌کره‌‌و دووگ��ی��ان و ب��ه‌ده��ه‌رس و نه‌خۆشییه‌کانى گورچیله‌‌و زراو. قه‌ڵه‌وى. 4ـ ب��ۆ که‌م‌خوێنى ب �هس��ووده ئ �ه‌وان �ه‌ش ک ه 7ـ پێویست ه قارچک جوان بشۆررێته‌وه به ئاوى لیمۆ ،به‌ر له خواردنى بکوڵێندرێت .باشتر که‌مى ره‌گه‌زه‌کانیان ههیه. 5ـ ب�هس��ووده بۆ قه‌بزى و سیل ،باشتر وای ه وای � ه قارچک به‌بێ ئ��او بکوڵێندرێت پاش تێکردنى که‌مێک خوێ و لهسهر ئاگرێکى له‌گه‌ڵ لیمۆ یان سرکه بخورێت. 6ـ قارچک قه‌ده‌غه‌ی ه ل ه مناڵ و پیر‌و ژنى کز دابنرێت.
هۆتێل نۆبڵ مانگانه هاوکارى کۆمه‌ڵه‌ى ئۆتیزم ده‌کات هۆتێل نۆبڵ له شارى هه‌ولێر بڕیاری داوه وه‌ک کارێکى خێرخوازى مانگانه هاوکارى ببه‌خشێت‌ه کۆمه‌ڵه‌ى ئۆتیزمى کوردستان. فه‌ره‌یدون بێوار ،به‌رپرسى به‌شى راگه‌یاندنى کۆمه‌ڵه‌ى ئۆتیزمى کوردستان، له لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامه‌ى چه‌تر وتى «له‌م مانگه‌و‌ه به نووسراوى ژماره ( ،)116عه‌بدواڵ عه‌بدولڕه‌حمان خاوهنى هوتێلى نۆبڵ ،بڕیاری داوه وه‌ک کارێکى مرۆییان‌ه مانگانه بڕى ( )200دۆالر ببه‌خشێت‌ه کۆمه‌ڵه‌که‌مان، بۆ زیاتر خزمه‌تکردنى مندااڵنى ئۆتیستیک». ناوبراو روونیشى کردهوه که پێشتر له هه‌ر یه‌ک له هوتێله‌کانى (چوارچرا) و (نۆبڵ) سندوقییان دانابوو بۆ کۆکردنه‌وه‌ى هاوکاری ،به‌اڵم وه‌ک خۆى ده‌ڵێت «له‌م مانگه‌و‌ه ده‌سته‌ى کارگێڕى نوێى کۆمهڵه بڕیارى داخستنى هه‌ر دوو سندوقه‌که‌ی دا ،له به‌رامبه‌ریشدا خاوهنى هوتێل نۆبڵ بڕیارى به‌خشینى هاوکاریدا».
ئهو سوپاسى خاوهنى هه‌ر دوو ئوتیله‌ک‌ه و داواى له سه‌رمایه‌داران و بازرگان و خاوه‌نکاره‌کان کرد وه‌ک ئه‌رکێکى مرۆیى هاوکارى کۆمه‌ڵه‌کانى تایبه‌ت به خاوه‌ن پێداویست‌ه تایبه‌ته‌کان بکه‌ن .چونکه وه‌ک فه‌ره‌یدون بێوار باسى لێوه کرد «منحه‌ى سه‌رجه‌م کۆمه‌ڵه‌کان که‌مه ،به‌تایبه‌تى منحه‌ى کۆمه‌ڵه‌که‌ى ئێمه هه‌ر دوو لقى دهۆک و سلێمانیشه‌و‌ه یه‌ک ملیۆن و پێنجسه‌د هه‌زار دیناره .بۆیه ئهو منحه‌ی‌ه به‌شى رایى‌کردنى کاره‌کان ناکات و پێویستیمان به هاوکارى خێرخوازان و مرۆڤدۆستان ههیه». له کۆتاییدا راشکاوان‌ه راشیگه‌یاند که ن��ادادپ �ه‌روه‌رى له دیاریکردنى ب���ڕى م��ن��ح�هى س �هن��ت �ه‌ر و ک��ۆم �هڵ �ه و رێکخراوه‌کاندا ههیه.
()%25ی شیرده‌ره‌کان له به‌رده‌م مه‌ترسی له‌ناوچوونن
ئاماده‌کار هێمن عه‌لی
به‌پێی راپۆرتی «یه‌کێتی نێونه‌ته‌وه‌یی پاراستنی س��روش��ت» و رێکخراوه‌کانی دیکه‌ی چ��االک ل ه بواری حه‌یاتی وه‌حش ،نزیکه‌ی ( )%25شیرده‌ره‌کان له‌به‌ر خه‌ته‌ری له‌ناوچوونن و له ساڵه‌کانی دواییدا، جیلی چه‌ند شیرده‌رێکی تر به‌تایبه‌ت که‌رگه‌ده‌نی ره‌ش به ته‌واوه‌تی له‌ناو چووه. توێژه‌ران بۆ رێکخستنی راپۆرتی نوێ خۆیان که له‌م دواییه‌دا باڵو کرایهوه ،دۆخی ژیان و ژماره‌ی زیاتر
له ( )60هه‌زار جۆر له شیرده‌رانیان تاوتوێ کردووه. به‌پێی دۆزینه‌وه‌کانی ئه‌م راپۆرته نوێیه ،پێنج جۆر ل ه کۆمه‌ڵی هه‌شت جۆر ماسی له سه‌رانسه‌ری جیهاندا له دۆخ��ی له‌ناوچووندان )26( .جۆر له زینده‌وه‌ر‌ه وشکه‌ئاوییه‌کان له سااڵنی دواییدا دۆزراونه‌ته‌و‌ه ک ه به شێوه‌یه‌کی به‌هه‌ند له‌به‌ر مه‌ترسی له‌ناوچووندان. گوێ زه‌وی پڕه له زینده‌وه‌ر و رۆکگه‌لی زۆر به‌نرخ که هه‌ر ساڵه جیلێکی زۆر لهوانه له‌ناو ده‌چن .ئه‌گه‌ر هه‌وڵدانی پێویست بۆ پاراستنی حه‌یاتی وه‌حش و س��روش��ت��ی گ��ۆی زه‌وی ن�هک��رێ��ت ،ه �هم��ووی ئه‌م زینده‌وه‌ران‌ه رۆژێک دهبنه ئه‌فسانه.
به پێی راپ��ۆرت��ی سه‌نته‌ری لێکۆڵینهوه شێرپه‌نجه له به‌ریتانیا ،ته‌نباکو گه‌وره‌ترین هۆکاره بۆ توشبوون به شێرپه‌نجه که ده‌بێته هۆی روودانی ()%23ی شێرپه‌نجه‌کان له پیاوان و زیاتر له ( )%15.6له ژناندا. هۆکاری تر ،نه‌خواردنی میوه و سه‌وزه‌کانه له الیه‌ن پیاوان و زیادی کێش له ژناندا. ئ���هم راپ���ۆرت���ه ل��ه گ���ۆڤ���اری ب�ه‌ری��ت��ان��ی «شێرپه‌نجه» ب�ڵاو ب��وه‌ت �هوه و ن��وس�ه‌ران ئ �هم وت���اره ده‌ڵ��ێ��ن ئ�هم�ه تێروته‌سه‌لترین هه‌ڵسه‌نگاندنه سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ته. پرۆفیسۆر (مه‌کس پارکین) نوسه‌ری ب��ااڵی ئ �هم راپ��ۆرت �ه ده‌ڵ��ێ��ت« :زۆرێ��ک ل�ه خه‌ڵک وا بیر دهک �هن �هوه شێرپه‌نجه چاره‌نوسیان بووه یاخود له ژنێتیکی ئه‌واندا ههیه .یاخود هی به‌خت و شانسی خراپی ئه‌وان بووه .به‌اڵم سه‌یرکردنی ئاماژه‌کان به باشی نیشان ده‌ده‌ن که نزیکه‌ی ()%40 ی سه‌رجه‌م شێرپه‌نجه‌کان له‌و راهاتنانه‌یه که ده‌توانین بیانگۆڕین». باشترین ئامۆژگاری بۆ پیاوان بۆ ئه‌وه‌ی ک�ه توشی شێرپه‌نجه ن�ه‌ب��ن ،به‌الوه‌نانی
ج��گ�هره ،خ��واردن��ی میوه و س �ه‌وزه‌ک��ان و حاڵه‌تی شێرپه‌نجه له به‌ریتانیادا .نزیکه‌ی دابه‌زاندنی خواردنه‌وه ئه‌لکهولییه‌کان .ئه‌م ()%34ی شێرپه‌نجه‌کان له جگه‌ره‌کێشان، راپۆرته نیشانده‌ری ئه‌وه‌ی که به‌الوه‌نانی ج��ۆری خ���واردن ،خ��واردن �ه‌وه‌ی ئه‌لکهول ج��گ �هره و ک��ۆن��ت��رۆڵ��ی ک��ێ��ش ،باشترین و زی����ادی ک��ێ��ش ب��هره��هم دێ���ت)%4( . ئامۆژگارییه بۆ ئهو ژنانه‌ی ده‌یانه‌وێ شێرپه‌نجه‌کان پ�هی��وه‌ن��دی ههیه له‌گه‌ڵ له توشبوون به شێرپه‌نجه رزگاریان بێت .پیشه‌ی شه‌خس وه‌ک روبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی ماده پرۆفیسۆر پارکین ده‌ڵ��ێ��ت« :چ��اوه‌ڕێ��ی کیمیاییه‌کان .کاریگه‌ری و په‌یوه‌ندی نه‌بووین ببینین خواردنی میوه و سه‌وزه‌کان راسته‌وخۆی هه‌ندێ هۆکاری مه‌ترسیدار هێنده پ��ی��اوان ل�ه ب�ه‌رام��ب�ه‌ر توشبوون به به باشی سه‌لمێنراوه؛ وه‌ک په‌یوه‌ندی شێرپه‌نجه ده‌پارێزێت .و چاوه‌رێمان نه‌ده‌کرد جگه‌ره‌کێشان له‌گه‌ڵ شێرپه‌نجه‌ی سی. زی����ادی ک��ێ��ش زی��ات��ر ل��ه خ���واردن���ه‌وه‌ی (س��ێ��ر ری���چ���ارد ت��ام��پ��س��ۆن) س �ه‌رۆک��ی ئه‌لکه‌هول ،له ژناندا ئه‌گه‌ری توشبوون ب ه کۆلێژی پاشایه‌تی پزیشکان وت��ی که شێرپه‌نجه به‌رز بکاتهوه». ئ �هم دۆزی��ن�ه‌وان�ه زه‌ن��گ��ی وری��اک��ردن�ه‌وه‌ی له کۆی گشتیدا )14( ،خوو و هۆکاری ده‌وڵه‌ته‌کانه تا هه‌نگاوی به‌هه‌ندتر هه‌ڵگرن ژینگه‌یی وه‌ک شوێنی ژی��ان و جۆری له بواری ته‌ندروستی گشتیدا. پیشه ،سااڵنه ده‌بێته هۆی ( )134هه‌زار
کاریکاتێری هه‌فته
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
له‌دوای ژماره‌ی متمان ه خاوه‌ن ئیمتیاز سه‌رنوسه‌ر دیزاین باڵوکردنه‌وه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
دامه‌زراندن
212 که‌مال حه‌سه‌ن حه‌مه ره‌زا شۆڕش مسته‌فا گروپی دییه کۆمپانیای نێوه‌ند سیروان ئه‌حمه‌د حامد سلێمانی گه‌ڕه‌کی عه‌لی ناجی 07480179510 07710299753
گه‌نجان بیروڕاکانیان ده‌گۆڕێت
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
2711/9/21
ل9
No: (84) Mo.12/12/2011-
ریکالم
ئاڵۆزییه‌کانى هه‌رێم
ریکالم
کاروان ئیبراهیم هه‌رێمى کوردستان که ل ه س��ێ پ��ارێ��زگ��ا پێکهاتووه، ئ �هم س��ێ پ��ارێ��زگ��ای�ه‌ش م���اوه‌ى ( )20ساڵه به ده‌ست کۆمه‌ڵێک کێشه و قه‌یران و ناکۆکییه‌وه ده‌ناڵێنێت ،ئه‌م قه‌یران و ناکۆکیانه‌ش بوونه‌ت‌ه هۆى ئهوهى ئه‌م ههرێمه له ماوه‌ى ئه‌م بیست ساڵه‌دا له زۆر روهوه بۆ دواوه بگه‌ڕێته‌وه ،ئه‌گه‌ر چى له هه‌ندێک الیه‌نیشه‌و‌ه پێشکه‌وتن هه‌بێت. قه‌یران و کێشه‌کانى ئه‌م ههرێمه ئهوهنده قوڵن تا رۆژگارى ئه‌مڕۆش خه‌ڵکى سته‌مدیده‌ى کورد به ده‌ستییه‌و‌ه ده‌ناڵێنن ،ئهو سیاسه‌ته‌ى له ماوه‌ى ئه‌م بیست ساڵه‌دا په‌یڕه‌و کراوه نه‌یتوانیو‌ه هه‌رێمێکى تۆکم‌ه و به‌هێز له ب��وارى سیاسى و ئ��اب��ورى و کۆمه‌اڵیه‌تیدا دروست بکات. ئ�هو ئاڵۆزیانه‌ى له س�ه‌ره‌ت��اى ئ�هم مانگه‌شدا له بادینان هاته ئاراوه نیشانه‌ى ئه‌وه‌یه ،که له ماوه‌ى ئه‌م بیست ساڵه‌دا هه‌رێمى کوردستان نه‌که‌وتوته‌وه دۆخێکى جێگیره‌و‌ه و ملمالنێى ده‌سه‌اڵتخوازى و قۆرخکارى و حزبى ه�ه‌ر کاتێک بیه‌وێت ئه‌م ناوچهیه دهخاته ئاڵۆزییه‌وه ،به‌رژه‌وه‌ندى حزبى و که‌س و بنهماڵه له سه‌رووى ههموو شتێکه‌وه‌یه. ئهوهى له بادینان روویدا ئه‌گه‌ر حزبى ده‌سه‌اڵتدار ک��ردب��ێ��ت��ى ،ی����ان ح��زب��ێ��ک��ى س��ی��اس��ى ب �ه‌ه��ێ��زى به‌رهه‌ڵستکارى ده‌سه‌اڵت له‌و ناوچهیه کردبێتى، یاخود جه‌ماوه‌ر سه‌ربه‌خۆ ئهو کاره‌یان کردبێت ،ئهوا له هه‌ر سێ دۆخه‌که‌دا مایه‌ى شه‌رمه‌زارکردن و رهخنه لێگرتنه ،چونکه ئه‌گه‌ر حزبى ده‌سه‌اڵتدار ک��ردب��ێ��ت��ى ئ���ه‌وا دهی���ه‌وێ���ت ل�ه‌پ��ێ��ن��اوى م��ان��هوه و پیالنه‌کانى خۆیدا ناکۆکى ئایینى و مه‌زهه‌بى و نه‌ته‌وه‌یى دروس��ت بکات ،ئه‌مه‌ش مه‌ترسیداره و لوتکه‌ى خراپه‌کارى و چاوچنۆکییه ،هه‌روه‌ها سوتاندنى باره‌گا نیشانه‌ى سته‌مکارى و سڕینه‌وه‌ى ئه‌ویتره ،ئه‌مه‌ش س�ه‌رده‌م��ى به‌سه‌رچوو‌ه و هه‌ر هێزێک هه‌وڵ بدات ئه‌وى تر بسڕێته‌وه ،ئهوا چاڵ بۆ خۆى هه‌ڵده‌که‌نێت .له هه‌رێمى کوردستاندا له رابردووشدا باره‌گاى الیهنه سیاسییه‌کان سوتێنراوه و هێرش کراوه‌ت‌ه سه‌رى و به‌و الین‌ه سیاسییه چۆڵ کراوه ،دووباره بوونه‌وه‌ى ئه‌م کرداران‌ه خراپکردن و زڕاندنى ناوبانگى هه‌رێمى کوردستان و گه‌ڕانه‌وه بۆ دواوه‌یه. ئه‌گه‌ر الیه‌نێکى به‌رهه‌ڵستکار (ئۆپۆزسیۆن)ى ده‌سه‌اڵتیش باوه‌ڕى به سوتاندن و شکاندن و تێکدان هه‌بێت و ئهو ک��اره‌ى کردبێت ،ئ�ه‌وا مه‌ترسیداره و ئه‌م ههرێمه به‌ره‌و تاریکى دهب��ات ،ئه‌گه‌ر هه‌ر هێزێک باوه‌ڕى به نه‌هێشتنى ناوه‌نده‌کانى (مه‌ساج و مه‌یفرۆشى) هه‌بێت ،ئ �ه‌وا ده‌بێت له رێگه‌ى خۆدابڕین (ب��ای��ک��ۆت)هوه کۆتایى ب�هو ناوهندانه بێنێت ،وات��ا ج�هم��اوه‌ره‌ک�هى خ��ۆى و خه‌ڵکى لێ هۆشیار بکاتهوه ،که له رێى نه‌چوونى خه‌ڵکه‌وه ئهو ناوهندانه ناچار بن دایبخه‌ن. ئه‌گه‌ر جه‌ماوره‌یش سه‌ربه‌خۆ ئهو کاره‌یان کردبێت، ئهوا الوازى و ناهۆشیارى ئهو جهماوهره به روونى ده‌رده‌ک �ه‌وێ��ت ،چونکه زۆر ک��ارى تر ههیه که پێویسته ئهو جاماوه‌ره‌ى بادینان بیکه‌ن ،بۆ نمونه: خۆپیشاندان دژى زیندانیکردنى (سه‌ید ئه‌کره‌م خالید) که زیاتر له مانگێک‌ه به «بێ ئاگادارى حکومه‌ت» له زینداندا گۆشه‌گیر کراوه ،ته‌نها «له‌به‌رئه‌وه‌ى لهسهر داهاتى گومرگى ئیبراهیم خه‌لیل قسه‌ى کردووه» که تا ئێستا نازانرێت ئهو داهات‌ه چى لێدێت ،له‌کاتێکدا ئهوه داهاتى گشتى خه‌ڵکه ،وات��ا سه‌ید ئه‌کره‌م له‌پێناوى قسه‌کردن لهسهر به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک خراوه‌ت‌ه زیندان. خۆپیشاندان دژى خراپى سیستمى ته‌ندروستى ،که تا ئێستاش به‌هۆى کارى چه‌وتى زۆر دکتۆره‌وه زۆر که‌س توشى ئیفلیجى و تێکچوونى ده‌رونى و نه‌خۆشى قورس ده‌بن. خۆپشاندان دژى بااڵده‌ستى حزب به‌سه‌ر ئاسایش و پۆلیس و پیشمه‌رگه‌دا ،که تا ئێستا وه‌ک هێزێکى نیشتمانى و نه‌ته‌وه‌یى رێک نه‌خراون. خۆپیشاندان دژى بێکارى و داته‌پینى ئابورى هه‌رێمى کوردستان ،که ئه‌میش له‌الیه‌کى تره‌وه ئه‌م هه‌رێمه‌ى رووبه‌ڕووى مه‌ترسى و داهاتوویه‌کى نادیار کردوه‌ته‌وه ،خۆپیشاندان دژى ده‌وڵه‌مه‌ندبوونى نا ئاسایى به‌رپرسانى ئه‌م ههرێمه ....زۆر قه‌یران و گه‌نده‌ڵى و کێشه‌ى تر ههیه که پێویسته له‌پێناویدا خۆپیشاندان بکرێت. سه‌رئه‌نجام ده‌بێت به‌رژه‌وه‌ندى گه‌ل و نیشتمان بخه‌ینه سه‌رووى ههموو به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانى تره‌وه، ئه‌گه‌ر وا بکه‌ین ئهوا توشى قه‌یرانى نه‌خوازراو نابین. karwania@yahoo.com