Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΚΔΟΣΗ 1η
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
2015-2016
ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤ. Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Με το επιστημονικό κύρος του Φιλολογικού τμήματος του Φροντιστηρίου http://www.christodoulou-n.eu/ http://christodouloufro.blogspot.gr
Λεωφ όρος Γεωργίου Παπανδρέου
Δρ Νικόλαος Στ. Χριστοδούλου Έξω Παναγίτσα, 34.100 Χαλκίδα Διδάκτωρ Μαθηματικών (Ανάμεσα Intersport & Mini Market Τερτίπης) Διευθυντής Σπουδών 2221 302 266 & 6939 588 769 Email: christodouloufro@gmail.com Skype: christodouloufro
Επιμέλεια: Περιβολάρη Ματίνα (Φιλόλογος)
www.christodoulou-n.eu 1
ΒΟΗΘΗΜΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ.
® Πνευματικές Υποχρεώσεις: 2015 Φροντιστήρια Μ.Ε ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Λεωφόρος Γεωργίου Παπανδρέου, Έξω Παναγίτσα, Χαλκίδα, ΤΚ 34100 2221303366 - 6939588769 Απαγορεύεται κάθε αντιγραφή μερική ή ολική και με οποιοδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό ή χειρόγραφο, καθώς και για οποιοδήποτε σκοπό. Σχόλια, προτάσεις, βελτιώσεις, υποδείξεις για σφάλματα γίνονται ευχαρίστως δεκτά στην διεύθυνση christodouloufro@gmail.com
Σημείωμα Αυτό το βοήθημα ΑΡΧΑΙΩΝ της Γ΄ Λυκείου με το Νέο Σύστημα αποτελεί ένα δείγμα της δουλειάς που γίνεται στο Φροντιστήριο ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ. Η χρησιμότητα αυτής της προσπάθειας έγκειται στο γεγονός ότι για πρώτη φορά συγκεντρώνεται σε ένα φυλλάδιο όλες οι απαραίτητες γνώσεις των ΑΡΧΑΙΑ για την επιτυχή εισαγωγή στα ΑΕΙ. Έτσι ο υποψήφιος είναι σε θέση όχι μόνο να επαναλάβει την ύλη εν τάχει αλλά επιπλέον διευκολύνεται να την εμπεδώσει συγκρίνοντας και συνδυάζοντας τα επιμέρους λήματα. Η προετοιμασία των υποψηφίων, με ορίζοντα τις Εισαγωγικές Εξετάσεις στα ΑΕΙ, αποσκοπεί στην ουσιαστική κατανόηση της ύλης, αποφεύγοντας την άσκηση αποστήθησης και τον μηχανιστικό τρόπο σκέψης. Η διδακτική μας μεθοδολογία στηρίζεται στην πολυπρισματική προσέγγιση της ύλης, ώστε να προσαρμόζεται ευκολότερα στις πρασλαμβάνουσες και στις απορίες του κάθε υποψηφίου. Επιπλέον, η εκπαιδευτική διαδικασία υποστηρίζεται μέσω των συγγραμμάτων που έχουν καταρτιστεί από τους διδάσκοντες καθηγητές του Φροντιστηρίου ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ και καλύπτουν διεξοδικά όλη την ύλη των Εξετάσεων για το μάθημα. Οι σημειώσεις αυτές δημοσιοποιούνται με την ίδια αρχική ελπίδα που γράφτηκαν: ότι θα βοηθήσουν κάποιους νέους παράλληλα με τα μαθήματα τους να κάνουν μία είσοδο στο εξαίρετο μάθημα των ΑΡΧΑΙΩΝ. Φιλολογικό Τμήμα Φροντιστηρίου ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Δρ Νικόλαος Στ. Χριστοδούλου Διδάκτωρ Μαθηματικών-Διευθυντής σπουδών Επιμελεια: Φιλολογικό τμήμα
www.christodoulou-n.eu
ΒΟΗΘΗΜΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ.
ΔΕΙΓΜΑ
Επιμελεια: Φιλολογικό τμήμα
www.christodoulou-n.eu
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ενότητα 2
2
Ανάλυση βασικών όρων του κειμένου Θέμα :τα μέσα που δόθηκαν στα ζώα, για να προφυλάσσονται αυτά από τους εχθρούς τους και από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους θα εξασφάλιζαν την τροφή και τη διαιώνιση του είδους τους Ήν γαρ ποτέ χρόνος: Η φράση αυτή είναι συνηθισμένη αρχή ενός μύθου. Μοιάζει με το αντίστοιχο μια φορά και έναν καιρό Θεοί μέν ήσαν: H φράση αυτή απλώς βεβαιώνει την ύπαρξη των Θεών. Δεν αναιρεί τις απόψεις του Πρωταγόρα. Δηλ. το γεγονός ότι αναφέρει ότι υπήρχαν Θεοί δεν αποτελεί αντίληψη του σοφιστή. Ο ίδιος ήταν σχετικιστής δηλ. κατά τον σύγχρονο όρο είναι αγνωστικιστής ( δεν πίστευε σε τίποτα ). Η φράση εδώ από την μια υποδηλώνει την τότε αντίληψη που επικρατούσε για το Θείο δηλαδή το δωδεκάθεο, αλλά από την άλλη απλώς δηλώνει την ύπαρξη ενός θρησκευτικού συναισθήματος και όχι την ύπαρξη θεών. Και τούτοις χρόνος ήλθεν είμαρμένος γενέσεως. Ο Πρωταγόρας δεν αποδέχεται μόνο τη δημιουργία των θνητών όντων (και άνθρωποι και ζώα) αλλά και των Θεών. Πριν από το κάθε έμβυο ον δημιουργήθηκαν και οι Θεοί. Αυτό αποδεικνύεται από το <<και τούτοις>>. Την άποψη αυτή του σοφιστή αποδοκιμάζουν οι Ελεάτες φιλόσοφοι. Επίσης η φράση <<ειμαρμένος χρόνος>> δηλώνει το χρόνο που προόρισε το πεπρωμένο. Έχει δηλαδή την έννοια του αναπότρεπτου. Αυτού που είναι προορισμένο να συμβεί απαρέγκλιτα. Γης ένδον ………κεράννυται: Εδώ ο σοφιστής αναφέρεται στα στοιχεία της κοσμογονίας. Θεωρίες κοσμογονίας: 1) Παρμενίδης 2 στοιχεία φωτιά χώμα 2) Εμπεδοκλής Ίωνες φιλόσοφοι 4 στοιχεία Ελεάτες φιλόσοφοι
φωτιά αέρας χώμα νερό
3) Πρωταγόρας υιοθετεί την β΄ θεωρία Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 1
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Τα χαρακτηριστικά των 2 Τιτάνων Προμηθέας: πολυμήχανος και πανούργος βοηθός του Δία και μεγάλος ευεργέτης του ανθρώπινου γένους. Επιμηθέας : Απρόσεκτος που υποπίπτει συνεχώς σε σφάλματα. Προκάλεσε πολλά σεινά στην ανθρωπότητα από την περιέργειά του να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας.
Προμηθέα ………αυτός νείμαι: Ο επιμηθέας ζητά την αντιστροφή των ρόλων. Με βάση τα χαρακτηριστικά τους την διανομή έπρεπε να την κάνει ο Προμηθέας ο οποίος προ-νοεί δηλαδή προβλέπει. Ο Επιμηθέας απλώς έπρεπε να κάνει την επιθεώρηση της μοιρασιάς. Την εντολή για να μοιράσουν τις δυνάμεις στους ανθρώπους την είχαν δώσει σε σχήμα χιαστό «κοσμησαί τε και νειμαι» οι ίδιοι οι Θεοί θα ασχολούνταν με την εξωτερική μορφή των ανθρώπων. Νέμων δε ………εκόσμει : Προκειμένου ο Επιμηθέας να μη διαταράξει τη φυσική νομοτέλεια δηλαδή να μην είναι η μοιρασιά μονομερής απένειμε την δύναμη και την ταχύτητα με τον τύπο της αποκλειστικής διάζευξης δηλαδή ή το ένα ή το άλλο όχι ναι και τα δύο Σμικρότητι ……έσωζεν: Η φράσεις «σμικρότητι ήμπισχεν» και « ηυρε μεγέθει» δείχνουν ότι ο Επιμηθέας ξεπέρασε τα όρια της δικαιοδοσίας του. Με βάση την εντολή των Θεών αρμοδιότητά του ήταν η διανομή των ιδιοτήτων. Εδώ όμως φαίνεται να επεμβαίνει στη σωματική διάπλαση, αρμοδιότητα που ήταν καθαρά των Θεών. Αρμοδιότητες στην κατανομή των χαρακτηριστικών
Θεοί : σωματική διάπλαση Τιτάνες : ιδιότητες
Ούτως επανισων: Με την φράση αυτή σε δηλώνει ότι προσπάθησε ο Επιμηθέας να αποκαταστήσει την ισοδυναμία ανάμεσα στα όντα. Αντίθετα, σημαίνει την προσπάθεια αποκατάστασης της ισορροπίας. Αυτό το πέτυχε με την τήρηση συμμετρικών αναλογιών στα ζώα. ( όσο είχαν δύναμη ήταν βραδυκίνητος σε αντίθεση με τα πιο αδύναμα)
Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 2
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Μη τι γένος αιστωθείη: Η φράση αυτή αποτελεί το γενεσιουργό αίτιο και επιδιωκόμενο σκοπό όλων των αγωνιωδών προσπαθειών του Επιμηθέα. Γενικό σχόλιο Η όλη ενότητα χαρακτηρίζεται από απλό και ανεπιτήδευτο ύφος. Πέρα από την πρώτη φράση «ην γαρ ποτέ χρόνος» υπάρχουν και άλλα στοιχεία που τα κάνουν να μοιάζει με παραμύθι. Συγκεκριμένα έχουμε στη φράση «νείμαντος δε μου » , «επίσκεψαι» το μετασχηματισμό από πλάγιο σε ευθύ. Επίσης έχουμε μικρές περιόδους, παλιλλογίες, παρατακτική σύνδεση με κυρίαρχο το ζεύγος μεν-δε. Επίσης, συναπτές διαιρέσεις (είναι ρητορικά σχήματα της μορφής π.χ. στα μεν έδινε ταχύτητα χωρίς μέγεθος, ενώ στα άλλα μέγεθος χωρίς ταχύτητα). Τέλος κάποιες ποιητικές εκφράσεις όπως άοπλων φύσιν, σμικρίτητι ήμπισχεν, κ.τ.λ.
Σχόλια σχολικού εγχειριδίου σε εμπλουτισμένη μορφή χρόνος: Εννοεί 11.. την αρχή του χρόνου, 22.. την αρχή της δημιουργίας, 33.. το σημείο εκείνο που ακολουθεί τη θεογονία, δηλαδή τη γένεση των θεών. Είναι χαρακτηριστικό πως στην αρχαιοελληνική μυθολογική σκέψη υπάρχει μόνον θεογονία, και όχι κοσμογονία, όπως σε άλλες μυθολογίες ή στην εβραιοχριστιανική Γένεση. Δημιουργία κατά τον Ησίοδο :Θεογονία Στον Ησίοδο, στη Θεογονία του αναφέρει, μετά τη δημιουργία των θεών, την ύπαρξη των ανθρώπων χωρίς να εξηγεί πώς πλάστηκαν και από ποιον. Δημιουργία στο μύθο του Πρωταγόρα Ο Πρωταγόρας μεταφέρει το κέντρο του ενδιαφέροντος στον άνθρωπο. Στον μύθο του, παρακολουθούμε τη διαδικασία με την οποία τα μεν ζώα "διαμορφώθηκαν", απέκτησαν δηλαδή το καθένα τις δικές του ιδιότητες, ο δε άνθρωπος απέκτησε τα χαρακτηριστικά εκείνα, τις αρετές, που συνιστούν τελικά την ανθρώπινη ουσία του. θνητά γένη : τα θνητά πλάσματα, δηλαδή τα διάφορα είδη ζώων.
Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 3
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ἐκ γῆς καὶ πυρός: 11.. η γη, 22.. η φωτιά, τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία δημιουργήθηκε το σύμπαν 33.. το νερό (δες Εισαγωγή) 44.. ο αέρας Σύμφωνα με τη μυθική σκέψη πολλών αρχαίων λαών η Γη επιπλέει στο νερό, και κατά τον Όμηρο υπεύθυνος για τους σεισμούς είναι ο θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας. Σύμφωνα τώρα με τις θεωρίες του Θαλή, το νερό αποτελεί την αρχή της δημιουργίας, το στοιχείο από το οποίο δημιουργήθηκαν όλα τα άλλα, ενώ η Γη στηρίζεται πάνω στον Ωκεανό. Η κίνηση του νερού ερμηνεύει επομένως το φαινόμενο των σεισμών. Ο Θαλής δεν έχει απομακρυνθεί από τα παραδοσιακά σχήματα του μύθου και το νερό θεωρείται ακόμα υπεύθυνο για τους σεισμούς της Γης· το νερό παρουσιάζεται όμως ως φυσική δύναμη, όχι ως θεϊκή ενέργεια. Το "υπερφυσικό" στοιχείο απορρίπτεται και οι ιδιοτροπίες του Ποσειδώνα δεν αποτελούν αποδεκτή ερμηνεία των φυσικών φαινομένων.
Οι θεωρίες του Αναξίμανδρου και του Αναξιμενη. Λίγα ξέρουμε τελικά για τον Θαλή, παρά την τεράστια εκτίμηση που είχαν γι' αυτόν οι μεταγενέστεροι. Ο Αναξίμανδρος (610- 546) ήταν πάντως ο πρώτος στοχαστής που δημοσίευσε μια επιστημονική - φιλοσοφική πραγματεία (χαμένη σήμερα) και μάλιστα σε πεζό λόγο. Στη θέση του νερού, που για τον Θαλή αποτελούσε την αρχή του κόσμου, ο Αναξίμανδρος τοποθετεί το ἄπειρον, από το οποίο όλα δημιουργούνται και στο οποίο όλα επιστρέφουν. Η πρόοδος είναι μεγάλη για την εξέλιξη της αφηρημένης σκέψης, αφού στη θέση ενός καθαρά υλικού, συγκεκριμένου στοιχείου, ο Αναξίμανδρος τοποθετεί μια έννοια σχεδόν μαθηματική. Πολύ σημαντική επίσης είναι η θεωρία του για την θέση της Γης στο σύμπαν. Για τον Αναξίμανδρο, η Γη είναι τοποθετημένη στο κέντρο του σύμπαντος και δεν έχει ανάγκη κανενός στηρίγματος, διότι απέχει εξίσου από όλα τα σημεία της ουράνιας περιφέρειας. Με τη θεωρία αυτή ο Αναξίμανδρος διαφοροποιείται οριστικά τόσο από τις μυθικές κοσμογονίες όσο και από τις αστρονομικές θεωρίες των Βαβυλωνίων (στις οποίες η ελληνική επιστημονική σκέψη χρωστάει πάρα πολλά). Για τον Αναξίμανδρο, το σύμπαν είναι ένας γεωμετρικός χώρος: η οργάνωσή του μπορεί να κατανοηθεί με βάση τη γεωμετρία. Ο τρίτος των Μιλήσιων φιλοσόφων, ο Αναξιμένης, πέθανε ανάμεσα στο 528 και το 525, δεν γνωρίζουμε όμως τη χρονολογία της γέννησής του. Ο Αναξιμένης πρότεινε ως αρχή του σύμπαντος όχι το νερό ή το άπειρο, αλλά τον αέρα. «Όπως η ψυχή, που είναι αέρας, συγκρατεί το σώμα, έτσι και ο αέρας συνέχει το σύμπαν». Δυστυχώς, πολύ λίγα πράγματα διέσωσε η αρχαία παράδοση από την ενδιαφέρουσα θεωρία του Αναξιμένη.
11.. Θαλής : Νερό 22.. Αναξίμανδρος : « ἄπειρον» 33.. Αναξιμένης : αέρας
ὥρα [η λέξη παράγεται από την ίδια ινδοευρωπαϊκή ρίζα από την οποία στα αγγλικά παράγεται η λέξη year, το έτος]: α) ορισμένος χρόνος, χρονική περίοδος που ορίζεται από τους φυσικούς νόμους, περίοδος του έτους, του μήνα, της ημέρας· β) εποχή του έτους [οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν τρεις εποχές του χρόνου: Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 4
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
11.. το ἔαρ, δηλαδή την άνοιξη, 22.. το θέρος, δηλαδή το καλοκαίρι, 33.. και τον χειμῶνα, ενώ 44.. την ὀπώραν, το φθινόπωρο, τη θεωρούσαν μάλλον ως ακμή του καλοκαιριού]· Η ακμή του έτους· μέρος της ημέρας ή του ημερονυκτίου. Επειδή η λέξη χρησιμοποιούταν ιδιαίτερα για να δηλώσει την καλύτερη εποχή του χρόνου, κατέληξε επίσης να σημαίνει, όπως η λέξη καιρός, την κατάλληλη ώρα, τη σωστή στιγμή, όπως ακόμα και την καλή στιγμή της ζωής του ανθρώπου, δηλαδή τη νεότητα. Στη μυθολογία, οι Ώρες, κόρες του Δία και της Θέμιδος, ήταν τρεις: 1) η Ευνομία, 2) η Δίκη και 3) η Ειρήνη, προστάτευαν δε τις εποχές του έτους και τους καρπούς κάθε εποχής, και θεωρούνταν αιτίες της ωριμότητας και της τελειότητας όλων των φυσικών πραγμάτων, κυρίως δε της ακμής και της ομορφιάς του ίδιου του ανθρώπου.
Ερμηνευτικές ερωτήσεις 1.ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν -τυποῦσιν αὐτὰ θεοί: Νομίζετε ότι οι απόψεις αυτές έρχονται σεαντίθεση με τη θέση του Πρωταγόρα περὶ μὲν θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι, οὔθ’ ὡς εἰσὶν οὔθ’ὡς οὐκ εἰσὶν οὔθ’ ὁποῖοί τινες ἰδέαν· πολλὰ γὰρ τὰ κωλύοντα εἰδέναι ἥ τ’ ἀδηλότης καὶ βραχὺς ὢν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου; (Να συμβουλευτείτε και την εισαγωγή του βιβλίου σας σ. 25). 2.Με ποιες ιδιότητες - δυνάμεις εξόπλισε τα ζώα ο Επιμηθέας και από ποιους κινδύνους τα εξασφάλιζαν αυτές; 3(σχολικό). Στον μύθο του Πρωταγόρα, ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως το πιο αδύναμο και λιγότερο προικισμένο βιολογικά ον. Συζητήστε αυτή την παρουσίαση και αναζητήστε τα χαρακτηριστικά εκείνα του ανθρώπου που του επέτρεψαν να επιβιώσει, να διαφοροποιηθεί από τα άλλα θηλαστικά και να αναπτύξει πολιτισμό.
Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 5
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Αδίδακτο Κείμενο 3
Ἄνδρες στρατιῶται Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων, ὁ μὲν ἀγὼν ὁ μέλλων ὁμοίως κοινὸς ἅπασιν ἔσται περί τε σωτηρίας καὶ πατρίδος ἑκάστοις οὐχ ἧσσον ἢ τοῖς πολεμίοις· ἢν γὰρ κρατήσωμεν νῦν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν. ἀθυμεῖν δὲ οὐ χρὴ οὐδὲ πάσχειν ὅπερ οἱ ἀπειρότατοι τῶν ἀνθρώπων, οἳ τοῖς πρώτοις ἀγῶσι σφαλέντες ἔπειτα διὰ παντὸς τὴν ἐλπίδα τοῦ φόβου ὁμοίαν ταῖς ξυμφοραῖς ἔχουσιν. ἀλλ’ ὅσοι τε Ἀθηναίων πάρεστε, πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειροι ὄντες, καὶ ὅσοι τῶν ξυμμάχων, ξυστρατευόμενοι αἰεί, μνήσθητε τῶν ἐν τοῖς πολέμοις παραλόγων. Θουκυδίδου Ἱστοριῶν VII, 61
Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 6
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἀγὼν : την αιτιατική πληθυντικού ναυσίν : την κλητική ενικού ὅπερ : τη δοτική πληθυντικού στο θηλυκό γένος πρώτοις : τον ίδιο τύπο στον συγκριτικό βαθμό σφαλέντες : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος κρατήσωμεν : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα στην ίδια φωνή ἐπιδεῖν : το απαρέμφατο του ενεστώτα στην ίδια φωνή πάσχειν : το γ΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα ἔχουσιν : το α΄ ενικό πρόσωπο της ευκτικής του αορίστου β΄ στην ίδια φωνή μνήσθητε : το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: στρατιῶται, τῳ, ἀθυμεῖν, τῶν ἀνθρώπων, ταῖς ξυμφοραῖς, τῶν παραλόγων Γ3β. «ἢν κρατήσωμεν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν»: να μεταφέρετε το παραπάνω χωρίο στον πλάγιο λόγο (και με τους δύο τρόπους) εξαρτώντας το από τη φράση «Ὁ Νικίαςεἶπεν»
Επιμέλεια: Στούπας Κων/νος
www.christodoulou-n.eu 7