ROZWĂ“J MIAST W POLSCE
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Warszawa 2010
Opracował zespół w składzie: Grzegorz Węcławowicz, Magdalena Łotocka, Anna Baucz Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ul. Wspólna 2/4 00-926 Warszawa ISBN: 978-83-7610-207-8 Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Tel: (+48) 22 461 39 07 Fax: (+48) 22 461 32 63 http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/polityka_regionalna/rozwoj_miast/strony/rozwoj_miast.aspx
WSTĘP
6
I. DIAGNOZA STANU POLSKICH MIAST 1. Tło historyczne procesów urbanizacyjnych w Polsce
8 8
1.1 Historyczne źródła urbanizacji w Polsce 1.2 Urbanizacja w warunkach gospodarki centralnie sterowanej
10
1.3 Specyfika miasta polskiego jako miasta socjalistycznego
11
1.4 Transformacja miasta polskiego do warunków gospodarki rynkowej
13
2. Struktura osadnicza w Polsce
15
3. Demografia i trendy migracyjne
22
3.1 Tendencje populacyjne na terenach miejskich
24
3.2 Migracje wewnętrzne do obszarów miejskich
39
3.3 Migracje zagraniczne
49
3.4 Podsumowanie
59
4. Sytuacja społeczna ludności miejskiej
66
4.1 Charakterystyka ubóstwa w Polsce
66
4.2 Wykluczenie społeczne i ubóstwo w mieście
70
4.3 Nierówności rozwojowe wewnątrz polskich miast – segregacja przestrzenna ludności miejskiej
74
4.4 Obszary zdegradowane w polskich miastach
76
5. Zmiany w strukturze gospodarczej obszarów miejskich
78
5.1 Zróżnicowania przestrzenne w zakresie dochodu narodowego
79
5.2 Struktura przestrzenna ośrodków zarządzania gospodarczego
90
5.3 Struktura i rozmiar firm na obszarach miejskich
94
5.4 Zatrudnienie – dezaktywizacja zawodowa i rynek pracy
98
5.5 Klastry
104
5.6 Handel zagraniczny i bezpośrednie inwestycje zagraniczne
106
6. Kształtowanie się kapitału ludzkiego i społecznego w miastach
4
8
122
6.1 Kapitał ludzki
122
6.2 Szkolnictwo wyższe
130
6.3 Tworzenie i absorpcja kapitału ludzkiego w miastach wojewódzkich
133
6.4 Kapitał społeczny
142
7. Potencjał inwestycyjny, innowacyjny i naukowy na obszarach miejskich 145 7.1 Struktura przestrzenna atrakcyjności inwestycyjnej
145
7.2 Rozmieszczenie ośrodków innowacji
149
7.3 Działalność badawczo-rozwojowa
152
7.4 Wynalazczość
157
8. Infrastruktura transportowa
161
8.1 Infrastruktura drogowa
161
8.2 Infrastruktura kolejowa
163
8.3 Dostępność ośrodków miejskich
163
8.4 Miejski transport publiczny
170
9. Infrastruktura mieszkaniowa
173
9.1 Sytuacja mieszkaniowa w Polsce
173
9.2 Lokalna sytuacja mieszkaniowa w miastach
174
10. Stan środowiska naturalnego w miastach
176
10.1 Podstawowe informacje dotyczące problemów ochrony środowiska w miastach 176 10.2 Typy miast pod względem położenia wzdłuż korytarzy ekologicznych
177
10.3 Zagrożenia środowiska
179
10.4 Infrastruktura komunalna
180
II. POLITYKA I ZARZĄDZANIE ROZWOJEM MIAST W POLSCE 1. Polityka mieszkaniowa 2. Użytkowanie gruntów i planowanie
188 188 201
2.1 Zmiana struktury gruntów zurbanizowanych i zabudowanych w Polsce w okresie od 1970 r. do 2008 r.
203
2.2 Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntów w miastach ze szczególnym uwzględnieniem gruntów zurbanizowanych
205
III. PODSUMOWANIE – KLUCZOWE PROBLEMY ROZWOJU MIAST W POLSCE
216
SPIS TABEL
224
SPIS RYCIN
228
SPIS WYKRESÓW
230
BIBLIOGRAFIA
232
5
Niniejsza publikacja stanowi część Raportu Wprowadzającego Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na potrzeby przygotowania Przeglądu OECD krajowej polityki miejskiej w Polsce i jest podsumowaniem najważniejszych zagadnień dotyczących rozwoju miast w Polsce. W 2009 r. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego powierzyło Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) opracowanie Przeglądu OECD krajowej polityki miejskiej w Polsce. Dokument jest opracowywany w ramach nowej serii przeglądów, których celem jest zbadanie polityki skierowanej do obszarów miejskich w poszczególnych krajach OECD. Prace nad nim mają się zakończyć w 2011 r. Polski wkład w przygotowanie dokumentu OECD stanowi przede wszystkim opracowanie Raportu wprowadzającego – tzw. Background Report. Raport odnosi się do pytań kwestionariusza nadesłanego przez OECD i przekazanego Ministerstwu Rozwoju Regionalnego. Został on opracowany w dwóch częściach: część pierwsza dotyczy diagnozy społeczno-gospodarczej i trendów rozwoju polskich miast; część druga dotyczy kwestii obecnych uwarunkowań prawnych polityki i zarządzania rozwojem miast w Polsce. Niniejsza publikacja zawiera wybrane części Raportu wprowadzającego, które są najbardziej interesujące dla wszystkich odbiorców w kraju. Raport został opracowany na przełomie grudnia 2009 i stycznia 2010 r. W związku z powyższym przedstawione w nim dane statystyczne dotyczą głownie 2008 r. Całość Raportu dostępna jest na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Raport wprowadzający został opracowany w Departamencie Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w oparciu o wiedzę ekspercką zgromadzoną w resorcie oraz w licznych opracowaniach eksperckich i analitycznych będących w posiadaniu MRR oraz nadesłanych przez członków Lokalnego Zespołu Ekspertów ds. rozwoju miast1. Lista wykorzystanych opracowań znajduje się w bibliografii. W Raporcie wykorzystano także wkłady nadesłane przez inne resorty odpowiedzialne za dane zagadnienia.
1
W skład Zespołu wchodzą: Tadeusz Markowski, Przewodniczący KPZK PAN; Tomasz Parteka, Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego; Andrzej Porawski, Dyrektor Biura Związku Miast Polskich; Zbigniew Strzelecki, Dyrektor Mazowieckiego Biuro Planowania Regionalnego; Grzegorz Węcławowicz, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, PAN; Zbigniew Ziobrowski, Zastępca Dyrektora Instytutu Rozwoju Miast w Krakowie; Małgorzata Stawikowska, Departament Badań Regionalnych i Środowiska Głównego Urzędu Statystycznego oraz pracownicy MRR, DKS.
6
Dane statystyczne zawarte w dokumencie opierają się przede wszystkim na materiałach nadesłanych przez Główny Urząd Statystyczny. Przez miasta (obszary miejskie) w dokumencie rozumiane są jednostki podziału terytorialnego kraju, którym aktem prawnym nadano status miasta2. W myśl obowiązujących przepisów są to miasta na prawach powiatu (NTS-4), pozostałe gminy miejskie oraz części miejskie gmin miejsko-wiejskich (NTS-5). Poziom szczegółowości danych dla poszczególnych zjawisk był uzależniony od ich dostępności. W przypadku braku danych na poziomie poszczególnych miast, w Raporcie przedstawiono charakterystykę w podziale na miasto/wieś ogółem dla całego kraju, dla grup miast według wielkości lub dla regionu.
2
Przez miasto rozumie się wyodrębniony obszar posiadający status miasta nadany aktem prawnym. Miasto to w Polsce wyodrębniona jednostka pod względem prawno-administracyjnym. W Polsce obowiązuje następująca definicja prawna: miasto to jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych posiadająca prawa miejskie, bądź status miasta nadany w trybie określonym przepisami. W podziale administracyjnym miasta mają status samodzielnej gminy (gmina miejska) lub - w przypadku niewielkich miast – wchodzą one w skład gmin miejsko-wiejskich. Nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są przez Radę Ministrów w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy (na podstawie Ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. z późniejszymi zmianami).
7
MIAST 1.1 Historyczne źródła urbanizacji w Polsce Poznanie współczesnej urbanizacji Polski oraz kształtujących ją procesów wymaga znajomości historycznych uwarunkowań. Proces urbanizacji w kaşdym kraju czy większym regionie społeczno-gospodarczym, poza dominującymi wieloma cechami wspólnymi, ma swoją specyfikę wynikającą z historii, tradycji kulturowych, poziomu rozwoju gospodarczego, zmian społecznych i politycznych. Procesowi urbanizacji na ziemiach polskich specyfikę regionalną nadała kultura polska, która przez całe średniowiecze i niemal do połowy XX wieku miała charakter ziemiański i wiejski. Ukształtowana ówcześnie sieć miast odpowiadała potrzebom gospodarki i osadnictwa wiejskiego. Sieć ta modyfikowana była pod wpływem innowacji napływających z Zachodu, a dotyczących şycia społecznego, funkcji gospodarczych i kulturalnych oraz rozwiązań prawnych, które pozwalały na wydzielenie w strukturze społecznej ludzi şyjących „na prawie miejskim� (Gieysztor, 1994). W Polsce umiarkowanemu wzrostowi miast od połowy XVII wieku towarzyszył spadek ich znaczenia pod względem politycznym i prawnym. Wyrazicielem dąşeń kulturowych, politycznych i gospodarczych była szlachta, a nie mieszczaństwo, które traktowano często podejrzliwie, jako konkurentów do władzy i przywilejów. Istotnym powodem wolniejszego rozwoju miast w Polsce niş w Europie Zachodniej były instytucjonalne bariery mobilności społecznej i geograficznej chłopów, w postaci poddaństwa, które ograniczało szybszy wzrost ludnościowy miast. Przyczyniło się to do powstania odrębności cywilizacyjnej Polski na tle innych krajów Europy, zwłaszcza Europy Zachodniej. Dodatkowo, załamanie gospodarcze, klęski militarne w XVII i XVIII wieku zakończone utratą niepodległości oraz rozbiorami, spowodowały agraryzację cywilizacyjną Polski. Niewiele zmieniła sytuację stopniowa odbudowa od połowy XVIII wieku sieci miejskiej oraz przyjęcie w Konstytucji 3 maja, Prawa o miastach. Miasta w Polsce kształtowały się jednak pod dominującym wpływem urbanizacji zachodnioeuropejskiej. Z badań historycznych wynika, şe w 1578 r. ludność miejska stanowiła 28,8% mieszkańców ziem polskich, a w połowie XIX wieku (1842 r.) tylko 20% (Herbst, 1954; Dumała, 1974). Początki urbanizacji związane z uprzemysłowieniem w stylu zachodnim zapoczątkowane zostały na ziemiach polskich dopiero w drugiej połowie XIX wieku. W tym czasie w Wielkiej Brytanii w miastach mieszkało juş ponad 50% ludności (1850 r.), w mniej uprzemysłowionej i zurbanizowanej Francji niewiele ponad 25%, a w Stanach Zjednoczonych tylko 15,3%. Na ziemiach polskich (w zaborze rosyjskim) powstają i rozbudowywane są nowe ośrodki przemysłowe, takie jak: Šódź, Zgierz, ŝyrardów, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Królewska Huta, Warszawa, powstaje przemysł
8
Górnego Śląska (w zaborze pruskim). Pod koniec XIX wieku zniesiona zostaje we wszystkich zaborach pańszczyzna oraz następuje częściowe uwłaszczenie chłopów, umoşliwiając masowy napływ ludności wiejskiej do miast. Równocześnie szybki rozwój ludności w formie eksplozji demograficznej generował narastanie przeludnienia wsi oraz zwiększał presję migracyjną na miasta. Potencjalni migranci z obszarów wiejskich nie znajdując jednak miejsca w miastach na ziemiach polskich migrują do innych obszarów. Migranci z zaboru pruskiego masowo migrują do Westfalii i innych miast zachodniej Europy, natomiast z zaborów rosyjskiego i austriackiego, zwłaszcza z obszarów dotkniętych przeludnieniem rolnym, migrują do miast Ameryki Północnej. Proces urbanizacji - rozumiany jako przenoszenie się ze wsi do miasta - dla znacznej części społeczeństwa polskiego przeniesiony został na inny kontynent. W rezultacie na początku XX wieku poziom uprzemysłowienia ziem polskich szacowano na poziomie 26,6%, podczas gdy w Anglii i Walii wynosił 77%, we Francji ponad 40%, a w Niemczech 54,3% (Dziewoński i inni, 1977). Pierwszy spis powszechny w Polsce po odzyskaniu niepodległości wykazał, şe w 1921 r. tylko 24,6 % (tj. 6,97 mln) ludności Polski mieszkało w 632 miastach. W okresie prawie dwudziestu lat II Rzeczpospolitej udział ludności miejskiej wzrósł do 28,4% w sierpniu 1939 r. (Gawryszewski, 2005). Niewielki wzrost poziomu urbanizacji w okresie międzywojennym wynikał częściowo z narastania przeludnienia wsi, wynikającego z zahamowania emigracji zagranicznych, kryzysu gospodarczego zapoczątkowanego w latach 20-tych XX wieku oraz zacofania gospodarczego terenów peryferyjnych odziedziczonego po mocarstwach rozbiorowych, z których składała się odrodzona Polska. Na obszarze kraju występowały jednak silne zróşnicowania regionalne. W zachodniej części znalazła się silniej uprzemysłowiona i zurbanizowana część Śląska oraz Wielkopolska z gęstą siecią miast, z poziomem urbanizacji powyşej 30%. We wschodniej części znalazły się rolnicze województwa - np.: nowogródzkie, wołyńskie, poleskie - z poziomem urbanizacji ponişej 15%. W okresie międzyspisowym (1921-1931) ludność miast zwiększyła się o 27,4%, a poziom urbanizacji w województwie łódzkim podniósł się do 42%, w pomorskim i śląskim do 32,3%, w warszawskim do 47,4%. Nastąpił natomiast spadek poziomu urbanizacji w województwach białostockim, nowogródzkim i wołyńskim. W skali całego kraju w latach 1921-1931 roczny przyrost ludności miejskiej wynosił 2,5%, ale w latach 1931-1939 na skutek ostatnich lat kryzysu gospodarczego, tylko 2% rocznie (Gawryszewski, 2005). Przyrastała równieş szybko ludność wiejska i w rezultacie nadwyşkę ludności rolniczej szacowano na 4,5-8 milionów osób (Dziewoński i inni, 1977). Analizy zmian terytorialnych państwa polskiego spowodowanych drugą wojną światową wykazały bilans zmian ilościowych dotyczących sieci miast (A. Gawryszewski, 2005). W wyniku przesunięcia granicy na zachód, Polska utraciła 164 miasta, głównie małe o niskiej i drewnianej zabudowie, zazwyczaj niewyposaşone w infrastrukturę miejską oraz dwa duşe miasta - Wilno i Lwów. Uzyskała natomiast 256 miast o zwartej murowanej zabudowie, dobrze wyposaşonych w infrastrukturę miejską. Gdańsk oraz miasta Ziem Odzyskanych – zwłaszcza największe: Wrocław, Szczecin, Kołobrzeg, Elbląg – były jednak w znacznym stopniu zniszczone. Jeszcze większe straty dotknęły miasta ziem dawnych. Znacznemu zniszczeniu uległa Warszawa oraz wiele innych większych miast.
9
1.2 Urbanizacja w warunkach gospodarki centralnie sterowanej Pierwszy powojenny spis powszechny w 1946 r. daje tylko przyblişony obraz zróşnicowań poziomu urbanizacji na obszarze Polski w jej nowych granicach. Migracje związane z przesiedleniami i wysiedleniami nie były jeszcze zakończone. Niemniej spis ten wykazał, şe w 1946 r. w miastach Polski (w nowych granicach) mieszkało 33,1% ludności kraju. W latach 1946-1950 następowały dalsze intensywne przemieszczenia regionalne ludności, w rezultacie których liczba ludności miast ziem dawnych wzrastała o 4,5%, a miast ziem przyłączonych 9,1% rocznie (Gawryszewski, 2005). W okresie tym zdecydowanie dominowały migracje (nad przyrostem naturalnym), jako podstawowy składnik wzrostu liczby mieszkańców miast i poziomu urbanizacji. Warto dodać, şe był to okres znacznego wzrostu poziomu urbanizacji, który nie zachodził pod wpływem uprzemysłowienia. W rezultacie według danych z Narodowego Spisu Powszechnego 1950 r. w miastach mieszkało 39% ludności kraju, w tym na ziemiach dawnych udział ludności miejskiej wynosił 35,6%, a na ziemiach przyłączonych 47,5%. Przemiany, jakie dokonały się w Polsce po drugiej wojnie światowej początkowo dotyczyły sfery politycznej, gospodarczej i społecznej. Przemiany zróşnicowań społeczno-przestrzennych na skutek przesunięć terytorialnych, przemieszczeń i wymiany ludności w miastach, a zwłaszcza formacji społeczno-gospodarczej poprzez narzucenie ustroju komunistycznego straciły swój ewolucyjny charakter na rzecz radykalnych zmian. Zmianie uległ system zachowań i preferencji przestrzennych. Ukształtowała się wizja şycia miejskiego jako symbolu awansu społecznego, postępu i polepszenia warunków şycia - dostępna niemal dla kaşdego, kto zdecyduje się przenieść do miasta. Począwszy od lat 1950. urbanizacja w Polsce determinowana była głównie forsownym uprzemysłowieniem, sterowanym potrzebami ideologii komunistycznej. Specyfikę tego typu urbanizacji J. Musil (1984) nazwał „urbanizacją kierowaną�. Badania K. Dziewońskiego (1977) wykazały, şe w latach 1950-1955 procesy zarówno urbanizacji, jak i uprzemysłowienia miały najbardziej intensywny przebieg. Uprzemysłowienie w tym okresie znacznie wyprzedzało urbanizację, natomiast w latach 1956-1960, na skutek zwolnienia tempa uprzemysłowienia, proces urbanizacji uzyskał przewagę. W następnym dziesięcioleciu, w latach 1960., ponownie dominuje proces uprzemysłowienia. Sprzyja temu prowadzona przez całe lata 1960. akcja deglomeracyjna polegająca na administracyjnym ograniczaniu przyrostu liczby mieszkańców poprzez selektywne restrykcje meldunkowe. W układzie regionalnym, południowa i środkowa część Polski charakteryzowała się przewagą procesów uprzemysławiania, a północna przewagą procesów urbanizacji. W badaniach geograficznych i socjologicznych wykazano równieş, şe szybszy rozwój miast bez rozwoju bazy przemysłowej w warunkach gospodarki centralnie sterowanej nie był moşliwy. W sumie przemieszczenia ludności ze wsi do miasta, generowane głównie przez potrzeby procesu uprzemysłowienia, spowodowały, şe w 1966 r. liczba ludności zamieszkałej w miastach przekroczyła liczbę ludności zamieszkałej na wsi. Przemieszczenia ze wsi do miasta miały w znacznym stopniu charakter regionalny, tj. polegały na migracji do najblişszego większego miasta. Zachodziły równieş przemieszczenia międzyregionalne lub międzymiejskie, ale tylko obszary metropolitalne Warszawy, Górnego Śląska i Trójmiasta przyciągały imigrantów z całego obszaru kraju. Przemieszczenia ludności związane z procesem urbanizacji przyczyniły się równieş do tego, şe w całym okresie powojennym wzrost liczby ludności dotyczył głównie obszarów miejskich, natomiast liczba ludności na obszarach wiejskich pozostawała prawie niezmieniona. W następnych dwóch dziesięcioleciach (1970. i 1980.) proces urbanizacji stał się bardziej istotny niş proces uprzemysłowienia, pomimo olbrzymich nakładów na przemysł. W latach 1970. miasta
10
rosły średnio rocznie o 2,4%, w tym dynamika wzrostu liczby ludności w 22 miastach przekraczała 22% rocznie (Gawryszewski, 2005). Dekadę lat 1970. nazywano drugą fazą uprzemysłowienia, skoncentrowaną na rewolucji naukowo-technicznej i wzroście udziału wykwalifikowanej siły roboczej w procesach produkcji (Dziewoński, 1988). Celem polityki państwa stało się równieş podniesienie standardów şycia i zaspokojenia w większym stopniu niş dotychczas potrzeb konsumpcyjnych (w tym mieszkaniowych) zwłaszcza w miastach. Realizacja takich celów stała się częściowo moşliwa dzięki korzystnej sytuacji międzynarodowej zapewniającej łatwy dostęp do tanich zachodnich kredytów i nowoczesnej technologii. Lokalizacja inwestycji poza istniejącymi regionami przemysłowymi, na skutek lansowania idei wyrównywania zróşnicowań przestrzennych (zwłaszcza w latach 1971-1974), przekładała się na wzmacnianie procesu urbanizacji w regionach o relatywnie nişszym udziale ludności miejskiej oraz znaczny przyrost ilościowy mieszkalnictwa na obszarze dotychczasowych aglomeracji miejskich. W latach 1980. (pomiędzy spisami powszechnymi 1978-1988) dynamika wzrostu liczby ludności miast spada do 1,5% rocznie (Gawryszewski, 2005). Od końca lat 1980. zaobserwować moşna dalsze zwalnianie procesu urbanizacji. Było to związane z recesją gospodarczą schyłkowej fazy komunizmu w Polsce, z restrukturyzacją gospodarki na skutek transformacji, a zwłaszcza z pojawieniem się bezrobocia. Bardziej stałym elementem zwalniania procesu urbanizacji stało się spowolnienie, od połowy lat 1980. przyrostu ludności Polski poprzez systematyczny spadek liczby urodzeń, przy średnio rocznym przyroście ludności miejskiej na poziomie 0,1% (w latach 1988-2002). Zwalnianie procesu urbanizacji jest silnie zróşnicowane regionalnie. Tempo urbanizacji pozostaje względnie wyşsze na obszarach wschodnich, gdzie następuje dalszy wzrost udziału ludności miejskiej oraz stabilizacja lub regres ludności miejskiej na obszarach zachodnich. Jednym ze skutków urbanizacji jest pojawienie się coraz większych obszarów wyludniających się na terenach wiejskich. W latach 1950-1970., między innymi dzięki wysokiemu przyrostowi naturalnemu na terenach wiejskich, zjawisko wyludniania się nie było widoczne. Ujawniło się natomiast w większej skali i narasta, od czasu spadku przyrostu naturalnego, nawet pomimo zmniejszenia skali migracji do miast. W rezultacie, pomimo zwolnienia procesu urbanizacji i koncentracji ludności w miastach i obszarach metropolitalnych, następuje stałe pogłębianie się procesów wyludniania obszarów wiejskich.
1.3 Specyfika miasta polskiego jako miasta socjalistycznego Pojęcie miasta socjalistycznego w Polsce jest ściśle powiązane z pojęciem miasta przemysłowego. Rządzący komuniści traktowali miasto jako ośrodek politycznego poparcia ze strony klasy robotniczej, a dopiero potem, jako ośrodek produkcji przemysłowej. Nowe miasta przemysłowe, a takşe radykalnie przebudowywane stare miasta, kształtowane były, jako miasta socjalistyczne. Starsze miasta duşe oraz średnie, były przekształcane znacznie wolniej. Specyficznymi przypadkami są: Warszawa - ze względu na skalę zniszczeń wojennych i utrzymanie funkcji centralnych oraz Wrocław - ze względu na całkowitą wymianę ludności. Miasta średnie były przekształcane radykalnie dopiero w momencie zlokalizowania w nich wielkiego zakładu przemysłowego. Wprowadzanie w tradycyjną strukturę miasta nowych, wielkich kompleksów osiedli mieszkaniowych dla pracowników nowego zakładu, często postępowało tak daleko, şe następowało rozbicie starej struktury urbanistycznej i wchłonięcie jej przez nowy styl budownictwa blokowego. Przykładami są: Tarnobrzeg, Puławy, Płock, Bełchatów, Konin, Legnica i Tychy.
11
Większe miasta, niezniszczone w czasie wojny, o silniejszych tradycjach kulturalnych i historycznych, takie jak Kraków i Częstochowa, wchłonęły raczej swoje nowe „socjalistyczne miasta-dzielnice� i nie dały się zdominować przez nową formę zagospodarowania. Miasta ukształtowane w Polsce w warunkach gospodarki centralnie sterowanej, jako miasta socjalistyczne, odróşniały się od miast ukształtowanych w gospodarce rynkowej (Węcławowicz, 1988, 1996, 2007). Pod względem składu społecznego, miasta charakteryzowała dominacja w strukturze zatrudnienia zawodów tzw. produkcyjnych, a zwłaszcza zatrudnienia w przemyśle. Udział innych kategorii społecznych był mniejszy, a społeczeństwo miejskie było w znacznym stopniu homogeniczne pod względem klasowym i mało zróşnicowane ekonomicznie. Przyjęte na początku egalitarne zasady homogeniczności klasowej i ekonomicznej stosunkowo szybko zostały znacznie ograniczone, a następnie porzucone. Mieszkańcy miasta byli osiedlani niezaleşnie od własnych preferencji lokalizacyjnych i jakościowych. Często powstawały jednozawodowe osiedla o charakterze patronackiego budownictwa mieszkaniowego, związanego z jednym zakładem przemysłowym. Zjawisko to wraz z narzuceniem organizacji şycia społecznego wokół miejsca pracy, a nie miejsca zamieszkania, znacznie utrudniało powstawanie społeczności lokalnych w mieście. Skład społeczny i zawodowy miast determinowany był ścisłą kontrolą meldunkową, którą przekształcono w narzędzie kontroli napływu mieszkańców do miasta, zgodnie z aktualnymi interesami politycznymi i doraźnymi potrzebami ekonomicznymi. Podporządkowanie gospodarki procesowi uprzemysłowienia i przyciąganie do miasta siły roboczej pochodzącej w pierwszej generacji ze wsi powodowało „ruralizację� miasta i podnosiło koszty adaptacji do şycia w mieście. Centralizacja administracyjna i polityczna państwa całkowicie uzaleşniała władze lokalne miasta od władz centralnych. Generowało to ignorowanie wartości ziemi i istnienie znacznych pustych lub ekstensywnie wykorzystywanych przestrzeni w centralnych częściach miasta oraz na terenach wyposaşonych w infrastrukturę miejską, ignorowano równieş potrzeby remontów i odbudowy starych dzielnic. Dominacja interesów lobby budowlanego powodowała wznoszenie przede wszystkim wielkich kompleksów mieszkaniowych na otwartych przestrzeniach, na obrzeşach zwartej starej zabudowy miejskiej. Jednocześnie opóźniano budowanie sklepów, szkół, przedszkoli oraz restauracji. W rezultacie powstawały wielkie homogeniczne osiedla mieszkaniowe, często zamieszkałe przez 100 000 mieszkańców bez adekwatnego wyposaşenia w sieć usług. Narzucenie modernistycznej doktryny urbanistycznej w wersji socjalistycznej, słuşącej celom ideologicznym, zuboşało krajobraz miast polskich. Krajobraz ten charakteryzowała monotonna architektura i unifikacja osiedli mieszkaniowych oraz nadmierna funkcjonalizacja zagospodarowania przestrzennego. Podporządkowanie przestrzeni miast priorytetom ideologicznym powodowało stałą eliminację symboli narodowych i niekomunistycznych z krajobrazu miast, a na to miejsce wprowadzano symbolikę nowej ideologii poprzez: zmiany nazw ulic, budowę pomników, zasłanianie kościołów nowymi budynkami, przebudowę placów na miejsca parad i manifestacji klasy robotniczej, wznoszenie licznych haseł propagandowych. Z nowych miast i osiedli mieszkaniowych usiłowano całkowicie wyeliminować wszelkie przestrzenie o znaczeniu religijnym. Podporządkowanie rozwoju miast produkcji przemysłowej szło w parze z ignorancją problemów środowiskowych; doprowadziło to wiele miast i regionów miejskich do nagromadzenia problemów ekologicznych.
12
1.4 Transformacja miasta polskiego do warunków gospodarki rynkowej Transformacja społeczno-gospodarcza zapoczątkowana wraz z porzuceniem systemu komunistycznego w 1989 r. w Polsce przyniosła powrót gospodarki rynkowej. Zmiany charakteru urbanizacji i przestrzeni miasta stały się widoczne juş na długo przed 1989 r. i związane były z kryzysem gospodarki centralnie sterowanej oraz kompromitacją idei egalitaryzmu społecznego. Kryzys gospodarczy i polityczny schyłkowej fazy realnego socjalizmu przyniósł zmniejszenie kontroli przestrzeni miast oraz şywiołowy rozwój takich zjawisk jak: powstawanie dzikich ogródków działkowych, nielegalny handel uliczny, otwarte i publiczne pojawianie się symboliki patriotycznej, antykomunistycznej, religijnej oraz pojawianie się elitarnych obszarów bogactwa, które powodowały erozję obrazu miasta socjalistycznego. Proces uwalniania się miast polskich od cech miasta socjalistycznego nabrał znacznego przyśpieszenia z chwilą zapoczątkowania transformacji politycznej. Najwaşniejsze procesy polityczne i gospodarcze, które miały bezpośredni wpływ na pozbywanie się cech miasta socjalistycznego dotyczyły powrotu znaczenia renty gruntowej i innych mechanizmów rynkowych oraz związanych z nimi zmian w strukturze własnościowej ziemi. Restrukturyzacja gospodarki przyniosła radykalne przemiany struktury zatrudnienia w miastach polegające głównie na zmniejszeniu zatrudnienia w sektorze przemysłowym na korzyść zatrudnienia w sektorze usług, a w rezultacie formowanie się nowej struktury społecznej i politycznej miast. Nastąpiło równieş przesunięcie kontroli nad przestrzenią z centrum do władz lokalnych w wyniku powstania rzeczywistych samorządów terytorialnych reprezentujących interesy lokalnych społeczności, wzrost liczby aktorów rywalizujących o przestrzeń miasta i konkretne lokalizacje oraz zmiana kryteriów alokacji przestrzennej z politycznych na ekonomiczne. Szczególne znaczenie posiadało rozwijanie prywatnej przedsiębiorczości wraz ze wzrostem ilościowym małych i średnich przedsiębiorstw, unowocześnienie metod organizacji i zarządzania miejskiego. Wymienione powyşej zjawiska polityczne i gospodarcze przyniosły przede wszystkim wzrost zróşnicowań społeczno-przestrzennych oraz zmianę zachowań przestrzennych mieszkańców miast. Zmianie ulegał krajobraz miejski i architektura, wzrastała intensywność uşytkowania ziemi, zmieniały się funkcje wielu obszarów miasta, zwłaszcza w jego centralnych częściach. Przemianom ulegała równieş symbolika wielu miejsc, którym nadano nowe wartości lub przywracano stare - narodowe, historyczne lub sakralne. W warunkach gospodarki rynkowej, proces urbanizacji, polegający na migracji z obszarów wiejskich do miast oraz przejmowaniu miejskiego stylu şycia i zawodów przez mieszkańców obszarów wiejskich moşe być klasyfikowany w kategoriach wygranych i przegranych transformacji społeczno-ekonomicznej. Podstawowe znaczenie miały zmiany hierarchii i struktury społecznej (Węcławowicz, 2002). Najlepszym przykładem jest zanik kategorii społecznej chłopów – robotników, będących w warunkach gospodarki centralnie sterowanej istotnym nośnikiem urbanizacji obszarów wiejskich. Pojawienie się bezrobocia od 1990 r. dotknęło w pierwszym rzędzie tę kategorię społeczną. Istotnym niekorzystnym elementem rozwoju wielu miast stało się równieş ich połoşenie geograficzne na obszarze depresji gospodarczej lub monofunkcyjny, przemysłowy charakter. Narastająca konkurencja gospodarcza pomiędzy miastami oraz róşnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego stały się podstawowym elementem kształtującym stopień przyciągania nowych mieszkańców oraz urbanizacji. Konkurencyjność miast uzaleşniona w znacznym stopniu od odzie
13
dziczonych zasobów, ale równieş od polityki władz samorządowych decyduje o atrakcyjności inwestycyjnej. Najbardziej konkurencyjne w zakresie przyciągania inwestycji i ludzi stały się obszary metropolitalne Warszawy, Poznania, Wrocławia, Krakowa i Trójmiasta oraz w mniejszym stopniu pozostałe miasta wojewódzkie3. Generalna prawidłowość spadku atrakcyjności inwestycyjnej miast w miarę przesuwania się z zachodu na wschód Polski zmienia charakter jakościowy i ilościowy procesu urbanizacji. W zachodniej części kraju urbanizacja podlega restrukturyzacji w postaci szybszego rozwoju procesów suburbanizacji i krystalizacji sieci miast średnich, duşego udziału migracji między miastami (z miast mniejszych do większych). W Polsce wschodniej dominuje klasyczna forma urbanizacji polegająca głównie na migracji ze wsi do miasta.
3
Pod pojęciem miasta wojewódzkie naleşy rozumieć miasta, które od 01.01.1999 r. są siedzibą wojewody i (lub) sejmiku województwa. Są to: M.st. Warszawa, Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wielkopolski, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Šodź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Wrocław, Zielona Góra.
14
! Procesy polityczne, społeczne i gospodarcze zainicjowane po 1989 r. przyniosły szersze otwarcie Polski na wpływy procesów globalizacji oraz integracji europejskiej niosących z sobą modernizację. W zakresie zagospodarowania przestrzennego kraju, jednym z korzystniejszych elementów był odziedziczony system osadniczy Polski, który charakteryzował się policentrycznością (rycina 1). Dzięki temu struktura systemu osadniczego w Polsce jest stosunkowo zrównowaşona, co sprawia, şe Polska jest zaliczana do grupy krajów o najwyşszym w Europie stopniu policentryczności sieci osadniczej (Por. Raport ESPON 1.1.1). Struktura taka stanowiła i dalej stanowi pozytywny wyróşnik polskiej przestrzeni na tle innych krajów Europy, co zostało odnotowane w wielu dokumentach europejskich, w tym raportach programów ESPON i VASAB. Wśród największych ośrodków miejskich Unii Europejskiej, tzw. MEGA4, z miast Polski dostrzegane są: Warszawa, Kraków, Gdańsk-Gdynia, Wrocław, Poznań, Katowice wraz z konurbacją górnośląską, Šódź i Szczecin. Liczba miast w Polsce w 2008 r. wynosiła 8915, z których 17 przekraczało liczbę 200 tys. mieszkańców. W tej grupie miast znajduje się 5 miast powyşej 500 tys. mieszkańców (Warszawa, Kraków, Šódź, Wrocław, Poznań); 5 miast pomiędzy 300-500 tys. mieszkańców (Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice) oraz 7 pomiędzy 200 a 300 tys. mieszkańców (Białystok, Gdynia, Częstochowa, Radom, Sosnowiec, Toruń, Kielce)-zob. tabela 3. W tych 17 miastach zamieszkuje 20,9% ludności Polski (tabela 2, 3). W sumie miasta te zajmują najwyşszy poziom w hierarchii osadniczej kraju. W strukturze wielkościowej miast w Polsce szczególne znaczenie ma brak nadmiernej, w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej, dominacji stolicy. Warszawa w granicach administracyjnych skupiała w 2008 r. 4,5% mieszkańców kraju. Średnia wielkość gmin miejskich i miejsko-wiejskich wynosi 30 692 mieszkańców, natomiast wartość środkowa (mediana) wynosi 14 470 mieszkańców. Świadczy to o nierównomiernym rozkładzie wielkościowym tego typu gmin. Najwięcej jest jednostek małych, 32% gmin liczy mniej niş 10 000 mieszkańców, 65% do 20 000 mieszkańców, a tylko 10% więcej niş 50 000 mieszkańców. Od progu połoşonego w okolicach 100 tys. mieszkańców gwałtownie rosną odstępy między kolejnymi miastami mierzone liczbą ludności. Pierwszy taki wyraźny odstęp w szeregu ośrodków miejskich znajduje się w okolicy 90 tys. mieszkańców. Ośrodki miejskie w Polsce nie są równomiernie rozmieszczone przestrzennie. Zachodnie obszary Polski charakteryzują się znacznie większą gęstością miast, niş wschodnie, co jest wynikiem historycznych procesów dyfuzji urbanizacji, która w przypadku ziem polskich przebiegała właśnie w tym kierunku. Współcześnie najwięcej miast istnieje w województwach wielkopolskim i dolnośląskim, zaś najmniej na obszarze województw podlaskiego i lubelskiego (tabela 4).
4
W ramach projektu ESPON sklasyfikowane zostały duşe ośrodki miejskie, które podzielone zostały na następujące kategorie: miasta globalne (w Europie jedynie Londyn i Paryş) oraz tzw. MEGA (Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu), które podzielono na MEGA 1 (europejskie metropolie), MEGA 2 (silne metropolie), MEGA 3 (potencjalne metropolie), MEGA 4 (słabo wykształcone metropolie). 5 W 2009 r. liczba miast zwiększyła się do 897, jednak brak tak aktualnych danych dla innych opisywanych nişej zjawisk.
15
Tabela 1
Miasta w Polsce w 2008 r. Miasta według liczby mieszkańców
% ludności Polska = 100%
Liczba
Ogółem
892
61,1
PoniĹźej 5 000
304
2,4
5 000 – 9 999
188
3,5
10 000 – 19 999
180
7,0
20 000 – 49 999
134
11,0
50 000 – 99 999
47
8,4
100 000 – 199 999
22
8,0
PowyĹźej 200 000
17
20,8
Śródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008
Tabela 2
Struktura wielkościowa miast i udziału ludności miejskiej. 1950 Grupy miast według liczby mieszkańców
1960
1970
1980
1990
2000
2007
2008
Udział ludności miejskiej w ludności kraju (%)
PoniĹźej 5 000
4,3
4,1
3,4
2,2
2,1
2,4
2,4
2,4
5 000 – 9 999
4,5
5,6
4,8
3,6
3,3
3,4
3,5
3,5
10 000 – 19 999
4,2
6,4
6,9
6,7
6,7
7,0
7,0
7,0
20 000 – 49 999
6,2
7,1
8,9
9,7
10,4
10,7
11,0
11,0
50 000 – 99 999
3,4
4,3
5,7
7,3
8,4
8,5
8,4
8,4
100 000 – 199 999
6,7
6,4
6,7
8,6
7,9
8,2
8,0
8,0
200 000 i więcej
9,7
14,4
15,9
20,6
23,0
21,7
20,9
20,8
39,0
48,3
52,3
58,7
61,8
61,9
61,2
61,1
Ogółem
Śródło: Roczniki statystyczne z lat 1960-2009, GUS, Warszawa
16
Tabela 3
Gminy według liczby mieszkańców w gminie (według faktycznego miejsca zamieszkania, stan na 31.12.2007 r.). Wielkość gminy
Liczba gmin
Gminy miejskie i miejsko-wiejskie do 10 000 mieszkańców
283
10 000 – 20 000 mieszkańców
300
20 000 – 50 000 mieszkańców
218
50 000 – 100 000 mieszkańców
51
100 000 – 200 000 mieszkańców
22
200 000 – 300 000 mieszkańców
7 (Białystok, Gdynia, Częstochowa, Radom, Sosnowiec, Toruń, Kielce)
300 000 – 500 000 mieszkańców
5 (Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice)
powyşej 500 000 mieszkańców
5 (Warszawa, Kraków, Šódź, Wrocław, Poznań)
Gminy wiejskie do 4 000 mieszkańców
292
4 000 – 6 000 mieszkańców
528
6 000 – 8 000 mieszkańców
341
8 000 – 12 000 mieszkańców
299
12 000 – 16 000 mieszkańców
83
powyşej 16 000 mieszkańców
44
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
17
Wykres 1 Liczba miast
Rozkład miast według liczby ludności w latach 2002, 2006, 2008. 325 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 ponişej 5 000
5 000 – 9 999
10 000 – 19 999
2002
Liczba ludności
20 000 – 49 999
2006
50 000 – 99 999 100 000 – 199 999 200 000 i więcej
2008
Śródło: Grzegorz Węcławowicz, Charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski (na podstawie GUS)
Wykres 2
% ludności miejskiej
Udział ludności miejskiej w kategoriach wielkościowych miast w latach 1950, 1990, 2002, 2006, 2008. 25
1950
1990
2002
2006
2008
20
15
10
5
0 poniĹźej 5 000
5 000 – 9 999
10 000 – 19 999
20 000 – 49 999
50 000 – 99 999
100 000 – 199 999
200 000 i więcej
Wielkość miasta pod względem liczby ludności
Śródło: Grzegorz Węcławowicz, Charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski (na podstawie GUS)
18
Rycina 1
Struktura osadnicza Polski.
Hierarchia administracyjna ośrodków
Śródło: Opracowano w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN pod kierunkiem doc. dr. hab. Przemysława Śleszyńskiego
19
20
42
43
57
85
35
46
36
42
71
31
49
Lubuskie
Ĺ Ăłdzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĹšlÄ…skie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Śródło: Rocznik Statystyczny Województw 2009
Zachodniopomorskie
62
109
41
Lubelskie
Wielkopolskie
52
Kujawsko-Pomorskie
892
91
Ogółem
Dolnośląskie
POLSKA
LICZBA MIAST
WOJEWĂ“DZTWA poniĹźej 2 000
5
10
1
4
1
1
6
4
2
4
1
–
2
1
4
2
48
2 000 4 999
25
41
18
10
11
8
11
11
8
21
13
12
16
13
16
22
256
Miasta o liczbie ludności 5 000 9 999
7
20
7
6
12
11
6
14
13
14
17
8
5
7
11
30
188
10 000 19 999
Miasta w Polsce według wielkości i województw w 2008 r. (stan w dniu 31 XII).
Tabela 4
14
18
12
5
11
8
5
7
6
23
13
7
13
8
13
17
180
20 000 49 999
8
13
8
3
13
10
5
6
4
16
10
10
4
8
3
13
134
50 000 99 999
1
5
1
2
11
2
2
3
1
4
1
5
–
3
2
4
47
100 000 199 999
1
1
2
–
9
–
–
1
1
1
1
–
2
–
1
2
22
200 000 i więcej
1
1
–
1
3
2
1
–
–
2
1
1
–
1
2
1
17
Strukturę ludności miejskiej według wielkości miasta, wielkości przeciętnego miasta oraz gęstości sieci miast w poszczególnych województwach przedstawia tabela 5. Analizując wielkość miast w Polsce pod względem powierzchni – miasta zajmowały w Polsce obszar 21 402 km2, co stanowiło 6,8% powierzchni kraju. Ludność miejska Polski liczyła ogółem 23 306 165 osób, a jej udział w ogólnej liczbie ludności wyniósł 61,1%. W porównaniu z 2004 r. powierzchnia miast wzrosła o 157 km2 (od roku 2000 wzrost powierzchni miast wyniósł łącznie 308 km2), a liczba ludności zmniejszyła się o 163 935 osób (od 2000 r. łącznie o 364 135 osób). Tabela 5
Powierzchnia i ludność w miastach oraz liczba miast powyşej 20 tys. mieszkańców.
na 1 km2
w % udziału w województwach
powyşej 20 tys. mieszkańców
23 306 165
25 982
1089
61,1
220
220 249
2 203
24
11,0
2 027 745
22 283
921
70,5
20
KujawskoPomorskie
82 819
828
16
4,6
1 259 462
24 220 1 521
60,9
8
Lubelskie
96 360
963
24
3,8
1 006 032
24 537 1 044
46,5
12
Lubuskie
63 859
639
15
4,6
643 056
15 311 1 007
63,7
6
Dolnośląskie
w % udziału w województwach 6,8
przeciętna w km2 24
w km2 21 402
POLSKA
w ha 2 140 178
WOJEWĂ“DZTWA
przeciętna w mieście
Ludność
ogółem
Powierzchnia
Ĺ Ăłdzkie
113 878
1 139
26
6,3
1 638 657
38 108 1 439
64,3
16
Małopolskie
163 139
1 632
28
10,7
1 624 492
27 534
996
49,4
13
Mazowieckie
215 746
2 157
25
6,1
3 364 531
39 583 1 559
64,6
23
76 420
765
22
8,1
541 597
15 474
709
52,4
6
Opolskie Podkarpackie
112 156
1 121
24
6,3
864 094
18 385
770
41,2
10
Podlaskie
93 096
931
24
4,6
716 203
18 847
769
60,1
8
Pomorskie
110 640
1 106
26
6,0
1 475 104
35 122 1 333
66,5
14
ĹšlÄ…skie
379 017
3 790
53
30,7
3 635 059
51 198
959
78,2
36
Świętokrzyskie
66 904
669
22
5,7
576 232
18 588
861
45,3
6
WarmińskoMazurskie
59 678
597
12
2,5
854 979
17 449 1 433
59,9
11
Wielkopolskie
148 857
1 488
14
5,0
1 914 864
17 568 1 286
56,4
20
Zachodniopomorskie
137 360
1 374
22
6,0
1 164 058
18 775
68,8
11
847
Śródło: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r., GUS
21
" # W zakresie rozwoju ludnościowego w skali całego kraju w podziale na miasto i wieś nastąpiły w latach 1988-1998 oraz w latach 1998-2008 zasadnicze zmiany tendencji. Według danych Rządowej Komisji Ludnościowej6 (2008-2009) w pierwszym okresie lat 1988-1998 liczba ludności miast zwiększyła się o 495,2 tys. osób, a na obszarach wiejskich spadła o 102,9 tys. W następnym dziesięcioleciu lat 1998-2008 liczba ludności w miastach spadła o 393,8 tys. (częściowo dzięki ujemnemu przyrostowi naturalnemu w miastach), a na wsi wzrosła o 252,7 tys. Naleşy jednak przypomnieć, şe w skali całego kraju liczba ludności spadła o 141,1 tys. osób na skutek ujemnego salda migracji zagranicznych oraz malejącego przyrostu naturalnego ludności. Współczesny proces urbanizacji przebiega w warunkach zmniejszania się liczby ludności Polski. Towarzyszy temu znaczne wyhamowanie wzrostu udziału ludności miejskiej, który w okresie pomiędzy spisami powszechnymi 1988-2002 spadł do poziomu 0,1% rocznie. W analizie rozwoju ludnościowego w przekroju rocznym dla okresu od 2000 r. do pierwszej połowy 2009 r. zaobserwowano, począwszy od 2008 r. zatrzymanie tendencji spadkowej liczby ludności w skali całego kraju. W roku 2008 liczba ludności Polski powiększyła się o 20,3 tys. osób, a w pierwszej połowie 2009 r. o 17,1 tys. osób. Wzrost ludnościowy występował zarówno na wsi, jak i w miastach. W rezultacie bilans ludności Polski w roku 2008 (porównując sytuację z 1.01.2008 ze stanem 31.12.2008) przedstawiał się następująco – tabela 6. Zmiany w całym okresie po drugiej wojnie światowej przedstawione są w tabeli 7 oraz na wykresie 3. Tabela 6
Bilans ludnościowy w roku 2008. Rok 2008 – w tys. Ogółem Stan ludności 1.01.2008
Miasto
WieĹ›
38Â 115,6
23Â 316,9
14Â 798,7
Urodzenia Ĺźywe
414,5
241,3
173,2
Zgony
379,4
228,7
150,7
35,1
+12,6
+22,5
Saldo migracji wewnętrznych
0,0
-38,9
+38,9
Saldo migracji zagranicznych
-14,8
-10,1
-4,7
20,3
-36,4
+56,7
X
+9,5
-9,5
38Â 135,9
23Â 288,2
14Â 847,7
Przyrost/ubytek naturalny
Przyrost/ubytek Saldo zmian administracyjnych Stan ludności 31.12.2008 Śródło: Sytuacja demograficzna Polski, 2009
6
Organ doradczy Prezesa Rady Ministrów w sprawach dotyczących zagadnień demograficznych i polityki ludnościowej. Od 1999 roku jej przewodniczącym jest dr hab. prof. SGH Zbigniew Strzelecki.
22
23
7 602,0
9 243,0
12 067,0
14 401,0
15 680,7
17 088,0
19 030,0
20 978,5
22 485,6
23 546,0
23 675,0
23 670,3
23 470,1
23 423,7
23 368,9
23 316,9
1946-1950
1951-1955
1956-1960
1961-1965
1966-1970
1971-1975
1976-1980
1981-1985
1986-1990
1991-1995
1996-2000
2001-2005
2005
2006
2007
2008
-36,3
-63,0
-65,5
-51,3
-247,4
-40,5
+426,2
+1 048,9
+1 542,9
+1 937,6
+1 618,7
+1 192,3
+1 143,3
+1 392,6
+1 584,8
+1 618,6
+13 053,2
+20,2
ogółem
12,6
-0,9
-4,2
-8,2
-62,5
-22,5
179,0
502,4
948,7
949,7
730,4
559,3
703,6
1 055,0
1 049,7
743,6
7 343,9
35,1
przyrost naturalny
241,3
225,6
218,0
211,2
1 018,9
1 081,5
1 311,8
1 581,0
1 924,3
1 817,4
1 439,7
1 162,1
1 228,0
1 577,9
1 582,5
1 179,7
17 589,7
414,5
urodzenia Ĺźywe
ruch naturalny
Przyrost rzeczywisty
Śródło: Rocznik Demograficzny 2009, GUS, Warszawa
7 602,0
38 115,6
w tysiÄ…cach
1946-2008
Miasta
2008
LATA
Stan ludności w dniu 1 I
379,4
228,7
226,5
222,2
219,4
1 081,4
1 104,0
1 132,8
1 078,6
975,6
867,7
709,3
602,8
524,4
522,9
532,8
436,1
10 245,8
zgony
Bilans ludności miast Polski ogółem w latach 1946-2008.
Tabela 7
-49,0
-62,1
-61,3
-43,1
-184,9
-18,0
+247,2
+546,5
+594,2
+987,9
+888,3
+633,0
+439,7
+337,6
+535,1
+875,0
+5 709,2
-14,9
razem
-38,9
-47,9
-35,1
-32,6
-128,7
+46,3
+317,9
+658,3
+685,7
+1 067,2
+938,2
+697,7
+502,9
+419,7
+535,4
+1 010,0
+6 628,7
x
-10,1
-14,2
-26,2
-10,5
-56,2
-64,3
-70,7
-111,8
-91,5
-79,3
-49,9
-64,7
-63,2
-82,1
-0,3
-135,0
-919,5
-14,9
wewnętrznych zagranicznych
saldo migracji
+9,5
+9,7
+12,6
+6,6
+33,1
+61,5
+41,5
+149,8
+47,5
+205,6
+187,7
-1,6
+82,6
+498,8
+1 041,3
-
+2 408,7
x
23 288,2
23 316,9
23 368,9
23 423,7
23 423,7
23 670,3
23 675,0
23 546,0
22 485,6
20 978,5
19 030,0
17 088,0
15 680,7
14 401,0
12 067,0
9 243,0
23 288,2
38 135,9
Saldo zmian Stan ludności administracyjnych w dniu 31 XII
Wykres 3
Ludność Polski w latach 1946-2008. 40 000
tys.
wieĹ›
35 000
miasto 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0
1946
1950
1960
1970
1978
1988
1995
2000
2007
2008
Śródło: GUS
Warto wspomnieć, w tym kontekście, şe aktualna prognoza demograficzna GUS na lata 20082035 wskazuje, şe do 2015 r. roczne ubytki mogą być nieznaczne – kilku, kilkunastotysięczne, aby w ciągu następnych dwóch dziesięcioletnich okresów zwiększyć się odpowiednio do 100 tys. i 168 tys. rocznie. Do 2030 r. liczba ludności Polski miałaby zmniejszyć się z obecnych (2008 r.) 38,1 mln do 36,8 mln.
3.1 Tendencje populacyjne na terenach miejskich W ostatnich latach obserwuje się dość duşe zmiany liczby mieszkańców w jednostkach podziału administracyjnego Polski, szczególnie widoczne w duşych miastach i ich strefach oddziaływania. Przyczyną zmian ludnościowych są: ruch naturalny, ruch migracyjny, zmiany granic administracyjnych. W 2008 r. udział ludności miejskiej w populacji kraju wynosił 61,1%, a wartość tego wskaźnika pozostaje na stosunkowo stałym poziomie począwszy od 1990 r. i jest jednocześnie wyraźnie nişsza, niş w większości krajów wysokorozwiniętych. Obserwowany jest jednak stopniowy spadek odsetka ludności miejskiej z 61,9% pod koniec lat 90-tych poprzez 61,6% w 2003 r., 61,4% w 2005 r., 61,2% w 2007 r., do 61,1% w 2008 r. (wykres 4).
24
Wykres 4
Współczynnik urbanizacji w Polsce w latach 1995-2007. 62,0
proc.
61,9 61,8
61,9
61,9
61,9
61,8
61,8
61,8 61,7 61,6
61,6
61,5 61,4
61,4
61,3 61,2 61,2
61,0
60,8
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
Natomiast zróşnicowanie stopnia urbanizacji w ujęciu regionalnym w 2008 r. pokazuje wykres 5. Wykres 5
Wskaźnik urbanizacji (ludność mieszkająca w miastach, %), 2008 r. (Polska 61,1%). 90% 80%
78% 70%
70% 60%
60%
60% 52%
49%
47%
50%
69%
66%
65%
64% 64%
61%
56%
45%
41%
40% 30% 20% 10%
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
WarmińskoMazurskie
Świętokrzyskie
ĹšlÄ…skie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
Małopolskie
Ĺ Ăłdzkie
Lubuskie
Lubelskie
KujawskoPomorskie
Dolnośląskie
0%
Śródło: Opracowanie własne MRR (na podstawie GUS)
Oficjalne dane statystyczne dla lat 2000-2008, wskazując na spadek liczby mieszkańców miast w Polsce (wykres 4), pozornie świadczą o zahamowaniu procesu urbanizacji/początkową fazę procesu dezurbanizacji. W rzeczywistości proces urbanizacji postępuje, ale znaczna część migracji do miast i stref podmiejskich nie jest rejestrowana, a powolne zmiany statusu administracyjnego
25
obszarów wiejskich w poblişu miast dodatkowo zaburzają obraz. Dotyczy to zwłaszcza procesów suburbanizacji w strefie obszarów metropolitalnych. Gminy podmiejskie, pomimo znacznego napływu mieszkańców zarówno z głównego ośrodka miejskiego, jaki i z obszarów wiejskich i innych rejonów Polski zachowują status administracyjny obszarów wiejskich. Istotnym problemem jest równieş brak pełnej rejestracji meldunkowej. Eksperci wskazują, şe zanişona wartość tego wskaźnika wynika z przyjętych załoşeń zbierania danych statystycznych dla miast w ich granicach administracyjnych, nie uwzględniając ich obszarów funkcjonalnych. Dlatego naleşy postulować zmianę definicji ludności miejskiej i wiejskiej, przyjmując wzorem wielu krajów, jako kryterium miejskości i wiejskości wielkość (liczbę mieszkańców) miejscowości lub gęstość zaludnienia podstawowych jednostek administracyjnych. Jeśli oszacuje się liczbę ludności zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, w zurbanizowanych strefach wokół duşych miast, to poziom urbanizacji w Polsce naleşy oszacować na poziomie 65-68%, co bardziej odpowiada kryteriom przyjętym w większości krajów Unii Europejskiej (Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju - EPKPZK, 2008). Na przykład korekta oficjalnych danych statystycznych dotyczących liczby mieszkańców Warszawy pozwoliła oszacować, şe zamieszkuje tu dodatkowo około ćwierć miliona osób, a oprócz tego pół miliona osób codziennie dojeşdşa (Bijak i inni, 2007). Szacunki te zostały przedstawione na rycinie 2. Rycina 2
Szacunek rzeczywistej stopy urbanizacji na podstawie liczby ludności zamieszkałej w miastach i strefach podmiejskich o gęstości zaludnienia powyşej 100-150 mieszkańców/km2.
Śródło: Opracowano w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN pod kierunkiem doc. dr. hab. Przemysława Śleszyńskiego
26
W układzie przestrzennym następuje depopulacja wielu obszarów wiejskich i małych miast oraz zmniejszanie się liczby ludności obszarów centralnych w największych miastach. Następuje natomiast koncentracja ludności generalnie na obszarach metropolitalnych i w miastach Polski wschodniej oraz w miastach średnich pełniących funkcje regionalne wobec otaczających obszarów wiejskich i mniejszych miasteczek. Powoduje to wzmocnienie policentryczności struktury osadniczej kraju, wspomaganej dodatkowo funkcjami administracyjnymi, zwłaszcza miast powiatowych. Rycina 3
Zmiany liczby ludności w miastach Polski w latach 2000-2008.
Śródło: Grzegorz Węcławowicz, Charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski (na podstawie GUS)
Największy wzrost ludności następował w licznych gminach miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich znajdujących się w obszarach aglomeracyjnych największych miast (rycina 3, wykres 6). Naleşą do nich: Piaseczno, Ząbki, Marki, Šomianki, Halinów, Józefów, Radzymin, Serock i Kobyłka w aglomeracji warszawskiej, Kórnik, Luboń, Pobiedziska, Swarzędz i Mosina w aglomeracji poznańskiej, ŝukowo, Pruszcz Gdański i Reda w aglomeracji trójmiejskiej, Święta Katarzyna i Kąty Wrocławskie w aglomeracji wrocławskiej, Tyczyn i Głogów Małopolski w aglomeracji rzeszowskiej, Choroszcz, Wasilków i Supraśl w aglomeracji białostockiej oraz Wieliczka i Niepołomice w aglomeracji krakowskiej. Wyjątek stanowią Borne Sulinowo w województwie zachodniopomorskim, Grodzisk Mazowiecki oraz Wilamowice sąsiadujące z Bielsko-Białą. Podobną prawidłowość moşna zauwaşyć analizując zmiany ludności gmin wiejskich – największym przyrostem ludności charakteryzowały się jednostki połoşone w obszarach aglomeracyjnych duşych miast, np. Dobra (Szczecińska), Kołbaskowo i Kobylanka w aglomeracji szczecińskiej,
27
Osielsko, Białe Błota, Obrowo, Lubicz i Wielka Nieszawka w aglomeracji bydgosko-toruńskiej, Dopiewo, Komorniki, Rokietnica, Suchy Las, Tarnowo Podgórne i Kleszczewo w aglomeracji poznańskiej, Jabłonna, Lesznowola, Stare Babice i Nadarzyn w aglomeracji warszawskiej, Kosakowo, Wejherowo, Kolbudy, Pruszcz Gdański i Szemud w aglomeracji trójmiejskiej, Wólka i Głusk w aglomeracji lubelskiej, Czernica, Kobierzyce i Długołęka w aglomeracji wrocławskiej oraz Nowosolna w aglomeracji łódzkiej. (P. Krawczyk, 2009). W grupie największych polskich miast największy wzrost w latach 2003-2007 zaobserwowano w dwóch duşych ośrodkach miejskich – w Warszawie (+ 36 359) i Krakowie (analogicznie + 4 879), takşe we Wrocławiu. Miasta te zyskują w wymianie migracyjnej z pozostałymi miastami; dotyczy to równieş kilku mniejszych miast wojewódzkich, w tym Olsztyna, Zielonej Góry i Torunia. Status stolicy województwa nie zapewnia jednak dodatniego bilansu migracji między miastami; bilans ten jest ujemny w przypadku Katowic, Kielc i Šodzi, natomiast w odniesieniu do Białegostoku, Bydgoszczy oraz Lublina waha się wokół zera. Największe spadki liczby mieszkańców w latach 2003-2007 wystąpiły w duşych ośrodkach miejskich (Poznaniu, Bydgoszczy, Šodzi, Katowicach, Kielcach)-wykres 7, rycina 3. Największe spadki liczby ludności wystąpiły w miastach, w których gospodarka opierała się na tradycyjnych gałęziach przemysłu cięşkiego. Analizując zmiany liczby ludności z uwzględnieniem wielkości miast największe tendencje spadkowe w latach 2003-2007 zaobserwowano w duşych miastach, liczących powyşej 100 tys. mieszkańców (Wałbrzych, Sosnowiec, Šodź, Bytom, Katowice) oraz w miastach najmniejszych do 10 tys. mieszkańców (Tabela 9). Warto zauwaşyć, şe w 2008 r. (załącznik 1) dodatnie ogólne saldo migracji występowało tylko w Warszawie (+3 897), Wrocławiu (+183) i Gdańsku (+18). Wykres 6
Gminy, w których nastąpił największy wzrost liczby ludności w latach 2003-2007. Zmiana liczby ludności (osoby)
22 059
25 000
2 562
2 498
2 325
Grodzisk Mazowiecki
Osielsko
Lubicz
2 982 Wejherowo
2 603
3 025 ZÄ…bki
Marki
3 042 Komorniki
2 608
3 058 Białystok
Lesznowola
3 171 Jabłonna
2 805
3 183 Białe Błota
Wieliczka
3 217 Swarzędz
2 844
3 347 Ĺťukowo
KĂłrnik
3 465 Dopiewo
5 000
3 492
10 000
Dobra (Szczecińska)
8 574
15 000
7 436
20 000
RzeszĂłw
Piaseczno
Warszawa
0
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
28
Wykres 7
Gminy, w których nastąpił największy spadek liczby ludności w latach 2003-2007.
Gdańsk
Zabłudów -3 289
TarnĂłw
Toruń
Szczecin -3 645
-3 540
Radom
Ruda ĹšlÄ…ska -3 738
-3 707
Krasne
Gliwice -4 198
-4 006
Zabrze
Lublin -4 731
-4 342
Wałbrzych
Kielce -5 009
-4 910
Bytom -5 899
Częstochowa
Bydgoszcz -8 554
Sosnowiec
Katowice -9 288
Poznań
Ĺ ĂłdĹş
Zmiana liczby ludności (osoby)
-15 000
-3 063
-6 490
-7 548
-10 195
-10 000
-20 000 -25 000 -30 000
-25 333
Zmiana liczby ludności (osoby)
-5 000
-3 168
0
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
Tabela 8
Zmiany liczby ludność w największych miastach (ok. 200 tys. mieszkańców) w latach 1950-2008. Liczba ludności w tys. Lp.
Miasto 1950
1960
1970
1980
1990
2000
2007
2008
1
Warszawa
804
1 139
1 316
1 596
1 656
1 689
1 707
1 709
2
KrakĂłw
344
481
590
716
751
759
757
754
3
Ĺ ĂłdĹş
620
710
763
836
848
798
753
747
4
Wrocław
309
431
526
618
643
641
633
632
5
Poznań
321
408
472
553
590
582
561
557
6
Gdańsk
195
287
366
457
465
463
456
455
7
Szczecin
179
269
338
388
413
417
408
406
8
Bydgoszcz
163
232
282
349
382
376
361
358
9
Lublin
117
181
239
304
351
359
352
350
10
Katowice
225
270
305
355
367
331
312
309
11
Białystok
69
121
169
224
271
289
294
294
12
Gdynia
103
148
192
236
252
253
250
249
13
Częstochowa
112
165
188
235
258
253
242
240
14
Radom
80
130
160
191
229
230
225
224
15
Sosnowiec
96
132
145
246
259
234
223
221
16
Toruń
81
105
130
174
202
210
207
206
17
Kielce
61
90
127
185
214
213
206
205
18
Gliwice
133
150
172
198
214
205
197
196
19
Bytom
174
183
188
234
231
196
185
183
Śródło: Roczniki statystyczne z lat 1960 - 2008, GUS, Warszawa. BDR, GUS
29
Tabela 9
Wartości współczynnika przyrostu ludności w stosunku do roku poprzedniego (wg stałego miejsca zameldowania) z uwzględnieniem wielkości gmin w latach 2003-2007. Liczba ludności gminy
Średnia wartość współczynnika przyrostu ludności w stosunku do roku poprzedniego wg stałego miejsca zameldowania (w %) 2003
2004
2005
2006
2007
GMINY MIEJSKIE I MIEJSKO-WIEJSKIE Do 10 000
-0,26
-0,22
-0,27
-0,40
-0,23
10 000 – 20 000
-0,04
-0,03
-0,04
-0,07
0,03
20 000 – 50 000
-0,03
-0,01
-0,01
-0,07
0,05
50 000 – 100 000
-0,25
-0,28
-0,24
-0,33
-0,28
100 000 – 200 000
-0,33
-0,37
-0,35
-0,27
-0,35
powyĹźej 200 000
-0,32
-0,36
-0,30
-0,32
-0,44
wszystkie gminy
-0,13
-0,11
-0,13
-0,20
-0,09
Do 4 000
-0,38
-0,38
-0,41
-0,44
-0,39
4 000 – 6 000
-0,27
-0,14
-0,20
-0,20
-0,15
6 000 – 8 000
0,01
0,10
0,00
-0,01
0,02
8 000 – 12 000
0,50
0,53
0,52
0,39
0,67
12 000 – 16 000
0,91
1,11
0,98
1,06
1,02
powyĹźej 16 000
1,03
1,43
1,09
1,16
1,45
wszystkie gminy
0,01
0,10
0,04
0,01
0,10
GMINY WIEJSKIE
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
Problemy suburbanizacji i depopulacji Proces suburbanizacji interpretowany jest, jako etap, forma lub faza urbanizacji. Często opisywany jest równieş jako przenoszenie miejskich form krajobrazowych i uşytkowania ziemi, mieszkańców miasta i ich stylu şycia, miejsc pracy i niektórych funkcji miejskich na obszary pozamiejskie. Suburbanizacja jest podstawowym elementem strukturalnym kształtowania się obszarów metropolitalnych. Celem kształtowania się takich form przestrzennych jest dąşenie mieszkańców wielkich miast, a zwłaszcza metropolii, do uzyskania wyşszej jakości şycia przy zachowaniu racjonalnej dostępności do usług metropolitalnych zlokalizowanych zazwyczaj centralnie. Statystycznym wymiarem procesu suburbanizacji jest migracja mieszkańców miast oraz nowych migrantów do danego obszaru metropolitalnego na tereny podmiejskie. Towarzyszy temu spadek zaludnienia w samym obszarze centralnym oraz szybszy wzrost ludnościowy terenów podmiejskich. Cechą charakterystyczną procesu suburbanizacji jest równieş znacznie szybszy rozwój mieszkalnictwa w stosunku do przyrostu wzrostu miejsc pracy i usług. Powstawanie w otoczeniu wielkich miast monofunkcyjnych obszarów mieszkalnictwa jednorodzinnego powoduje silne uzaleşnienie od transportu indywidualnego, problemy transportowe oraz planistyczne. Zmiany liczby ludności Polski w podziale na gminy pozwalają w znacznym stopniu uchwycić skalę przestrzenną procesu suburbanizacji. Na przykład, w latach 1988-2007 spadkowi lub niewielkie-
30
mu przyrostowi liczby ludności w wielkich miastach towarzyszył znaczny przyrost liczby ludności w gminach otaczających (rycina 4). Zjawisko to dotyczy szczególnie Warszawy, Krakowa, Poznania, Trójmiasta, Wrocławia, Šodzi, Bydgoszczy i Torunia, ale równieş takich miast jak: Radom, Kielce, Tarnów, Rzeszów, Lublin, Białystok, Olsztyn, Szczecin, Koszalin, a nawet Płock i Włocławek. W przypadku wymienionej powyşej drugiej grupy miast oraz miast Polski wschodniej, wzrost stref podmiejskich ma w znacznym stopniu charakter typowej urbanizacji, tj. napływu ludności z obszarów wiejskich i peryferyjnych do pracy w mieście, w którym nie moşna znaleźć mieszkania lub jest za drogo na osiedlenie się w granicach administracyjnych miasta. Równieş w przypadku gmin województw: małopolskiego, podkarpackiego i pomorskiego, stosunkowo duşy przyrost ludności w ostatnim dziesięcioleciu w sąsiedztwie wielkich miast jest równieş wynikiem utrzymywania się w tych regionach wysokiego dodatniego przyrostu naturalnego, a nie tylko procesu suburbanizacji. Rycina 4
Zmiany ludnościowe w latach 1988-2007 według gmin.
Śródło: Grzegorz Węcławowicz, Charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski (na podstawie GUS)
Wzmocnienie procesu suburbanizacji, a zwłaszcza rozlewania się miast, spowodowane jest częściowo zjawiskami zachodzącymi w centralnych częściach obszarów miejskich. Działanie renty gruntowej przyczynia się do wypychania wielu funkcji oraz kategorii społecznych na obrzeşa miast. Równocześnie respektowanie prawa własności prowadzi do petryfikacji części struktury przestrzennej miasta i ogranicza wprowadzanie nowych funkcji w sposób elastyczny, zgodnie z potrzebami gospodarczymi miasta. Skutkiem jest zawłaszczanie przestrzeni miasta, wzrost kosztów funkcjonowania miasta i obnişanie jakości şycia (EPKPZK, 2008).
31
Istotnym elementem zmian ludnościowych w skali kraju związanym częściowo z procesami suburbanizacji jest depopulacja znacznych obszarów peryferyjnych kraju. W skali całego kraju głównymi obszarami depopulacyjnymi są obszary wiejskie oraz małe miasta leşące poza wpływami obszarów metropolitalnych, obszary tzw. „Ściany Wschodniej�, Sudety, Górny Śląsk, większość obszarów województwa łódzkiego i świętokrzyskiego oraz Pomorze. Wyjątek stanowi większość gmin i miast wykazujących się ciągle znaczną dynamiką demograficzną województw: pomorskiego, małopolskiego, podkarpackiego (rycina 3 i 4). Utrzymanie takiego trendu w następnych dziesięcioleciach moşe stworzyć problemy strukturalne dalszego rozwoju gospodarczego na wielu obszarach kraju (rycina 5). Rycina 5
Szacunek zmian demograficznych w latach 2008-2030: liczby ludności ogółem (A) i udziału liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (B).
A
B
Śródło: Na podstawie mapy struktury demograficznej przygotowanej do najnowszej wersji Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (P. Śleszyński)
32
Gęstość zaludnienia Liczba osób przypadających na 1 km2 powierzchni Polski nie zmieniła się w porównaniu z poprzednim rokiem i wynosi na koniec 2008 r. 122. W grupie województw największą gęstość zaludnienia ma województwo śląskie – 377 osób/km2, kolejne to województwo małopolskie 217 osób/km2. Tak jak w poprzednim roku, najnişszą wartość wskaźnika zanotowano w województwach: podlaskim i warmińsko-mazurskim (po 59 osób/km2). Wśród powiatów najwyşszą gęstością zaludnienia charakteryzuje się powiat pruszkowski w województwie mazowieckim (wzrost z 599 do 603 osób/km2). Kolejne to: wodzisławski (543 osoby/km2) i będziński (415 osób/km2), obydwa połoşone w województwie śląskim. Najmniej osób – 19 przypada, tak jak w poprzednim roku, na 1 km2 w powiecie bieszczadzkim, w województwie podkarpackim, a następnie w sejneńskim i suwalskim, obydwa w województwie podlaskim (odpowiednio 25 i 27 osób/km2). Miastem na prawach powiatu o najwyşszej gęstości zaludnienia, mimo spadku w skali roku z 4 097 do 4 084 osób/km2, pozostają Świętochłowice w województwie śląskim. Następne miasta na prawach powiatu, w których na 1 km2 przypada ponad 3 000 osób to: Chorzów takşe w województwie śląskim i m.st. Warszawa w województwie mazowieckim. Tak jak w poprzednim roku najmniejszą gęstość zaludnienia ma Świnoujście w województwie zachodniopomorskim – 207 osób/km2. Największa gęstość zaludnienia w zbiorowości gmin (powyşej 4 000 osób/km2) przypada ponownie na wspomniane wyşej Świętochłowice oraz gminę miejską Piastów w powiecie pruszkowskim, województwo mazowieckie. Najgęściej zaludnioną gminą miejsko-wiejską jest Wołomin w powiecie wołomińskim, takşe w województwie mazowieckim (815 osób/km2), a gminą wiejską – Buczkowice w powiecie bielskim, województwo śląskie (554 osoby/km2). Tak jak w poprzednim roku, najmniej osób (odpowiednio 5 i 6) przypada na 1 km2 w gminach wiejskich województwa podkarpackiego: Lutowiska w powiecie bieszczadzkim i Cisna w powiecie leskim. Najrzadziej zaludniona gmina miejsko-wiejska to Nowe Warpno w powiecie polickim, województwo zachodniopomorskie (8 osób/km2), a gmina miejska – Krynica Morska w powiecie nowodworskim, województwo pomorskie (12 osób/ km2). W grupie miast najwięcej osób przypada ponownie na 1 km2 w wymienionych juş gminach miejskich: Świętochłowice i Piastów. Najmniejszą gęstość zaludnienia mają: wspomniana gmina miejska Krynica Morska oraz miasta leşące na terenie gmin miejsko-wiejskich w województwie podlaskim: Suraş w powiecie Białostockim (29 osób/km2) i Kleszczele w powiecie hajnowskim (30 osób/km2). Największa wartość wskaźnika dla pięciu nowoutworzonych miast przypada na Michałowo w powiecie białostockim, województwo podlaskie (1641 osób/km2), najmniejsza na Brzostek w powiecie dębickim, województwo podkarpackie (295 osób/km2). Tak jak w poprzednim roku, tereny wiejskie w Polsce ogółem miały gęstość zaludnienia równą 51 osób/km2. Najgęściej zaludnione przypadają na województwa: małopolskie i śląskie (odpowiednio 123 i 118 osób/km2), najrzadziej (ponişej 30 osób/km2) na województwa: warmińsko-mazurskie, podlaskie, zachodniopomorskie i lubuskie. Analiza gęstości zaludnienia wskazuje na nieadekwatność podziałów administracyjnych do analizy poziomu urbanizacji. Dotyczy to zwłaszcza kategorii administracyjnej gmin miejsko-wiejskich, w których gęstość zaludnienia jest na poziomie wiejskich. Natomiast znaczna część gmin wiejskich połoşonych w zasięgu obszarów metropolitalnych (poza Podkarpaciem) charakteryzuje się „miejską� gęstością zaludnienia (rycina 6).
33
Rycina 6
Rozkład gęstości zaludnienia w gminach: miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich w 2008 r.
Śródło: Grzegorz Węcławowicz, Charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski (na podstawie GUS)
Rycina 7
Gęstość zaludnienia i zmiany ludnościowe w podregionach w latach 2000-2007.
Śródło: Projekt KSRR - Opracowanie własne MRR na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS
34
Ludność według wieku Istotnym problemem rozwoju demograficznego całego kraju jak i rozwoju obszarów miejskich jest proces starzenia się mieszkańców nasilający się znacznie w ostatnich dziesięcioleciach. W skali przestrzennej miast obserwujemy systematyczne starzenie się społeczności miejskiej. Dotyczy to zarówno obszarów centralnych wielkich miast oraz małych miast tracących na skutek migracji ludność zwłaszcza młodej i lepiej wykształconej. Aktualny stan udziału ludności w wieku poprodukcyjnym7 w miastach przedstawia rycina 8. W roku 2008, juş w ponad 20 jednostkach było ponad 20% mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, w tym we wszystkich dzielnicach centralnych Warszawy i w Šodzi. Niemniej w 440 miastach udział ludności w tej kategorii wieku był ponişej 15%.
Rycina 8
Udział ludności w wieku poprodukcyjnych w % ludności ogółem w miastach.
Śródło: Grzegorz Węcławowicz, Charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski (na podstawie GUS)
Przyrost naturalny W skali całego kraju obserwuje się w Polsce w ostatnich latach wzrost przyrostu naturalnego co przekłada się na wzrost tego wskaźnika we wszystkich jednostkach administracyjnych. Uśredniając, wyşszy przyrost naturalny występuje w gminach miejskich i miejsko-wiejskich. Dodatni przyrost naturalny występuje w miastach liczących od 10 do 100 tys. mieszkańców. Najnişszy przyrost występuje w największych miastach powyşej 200 tys. mieszkańców choć w ostatnich latach zauwaşalne jest zmniejszenie tej negatywnej sytuacji. Przedstawia to tabela 10 i rycina 9. Analizując wartości przyrostu naturalnego w latach 2003-2007 zauwaşalna jest duşa przewaga zgonów nad urodzeniami w duşych miastach: Šódź, Warszawa, Wrocław i Katowice. Natomiast największy przyrost zaobserwowano w Białymstoku, ŝorach i Rzeszowie (wykres 8). 7
Według metodologii GUS są to: męşczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.
35
Tabela 10
Wartość współczynnika przyrostu naturalnego według kryterium demograficznego wielkości gmin w latach 2003-2007. Średnia wartość współczynnika przyrostu naturalnego (w ‰)
Liczba ludności gminy
2003
2004
2005
2006
2007
GMINY MIEJSKIE I MIEJSKO-WIEJSKIE do 10 000
-0,71
-0,54
-0,52
-0,30
-0,10
10 000 – 20 000
0,22
0,32
0,39
0,55
0,81
20 000 – 50 000
0,43
0,67
0,73
0,94
1,02
50 000 – 100 000
0,07
0,30
0,51
0,45
0,72
100 000 – 200 000
-0,63
-0,56
-0,69
-0,26
-0,37
powyĹźej 200 000
-1,53
-1,39
-1,21
-0,99
-0,95
wszystkie gminy
-0,08
0,08
0,14
0,32
0,51
do 4 000
-1,44
-1,69
-1,68
-1,53
-1,64
4 000 – 6 000
-1,26
-0,90
-1,12
-0,68
-0,66
6 000 – 8 000
0,05
-0,02
0,01
0,10
0,23
8 000 – 12 000
0,71
0,89
0,98
1,05
1,40
12 000 – 16 000
1,46
1,51
1,49
1,93
2,29
powyĹźej 16 000
3,16
3,07
3,15
3,42
3,44
wszystkie gminy
-0,38
-0,28
-0,33
-0,10
0,01
GMINY WIEJSKIE
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
Wykres 8
Gminy o największym i najmniejszym bezwzględnym przyroście naturalnym w latach 2003-2007.
Ĺ ĂłdĹş
Warszawa
Wrocław -5 732
-12 113
Katowice
Sosnowiec -3 540
-10 000
-5 094
Częstochowa -3 442
1 168 Tychy
Szczecin
1 210 Nowy SÄ…cz
-3 151
1 211 Lubin
Wałbrzych
1 262 Bełchatów
-2 938
1 326 Piaseczno
KrakĂłw
1 378 Jastrzębie-Zdrój
-2 804
1 463 OIsztyn
ChorzĂłw
1 517 RzeszĂłw
-2 445
1627
-5 000
Ĺťory
0
1666
5 000
Białystok
Zmiana liczby ludności (osoby)
Przyrost naturalny (osoby)
-23 737
-15 000
-20 000
-25 000
Śródło: Paweł Krawczyk, Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007 (na podstawie GUS)
36
Rycina 9
Przyrost naturalny na 1000 ludności, regiony i miasta wojewódzkie 2007 i 2008.
Śródło: Miasta Wojewódzkie, podstawowe dane statystyczne, GUS, VIII 2009
Dzietność Obecna i przyszła sytuacja demograficzna Polski jest skutkiem powojennego wyşu urodzeń (i w raz z nim nadwyşki osób w wieku poprodukcyjnym) oraz nişu urodzeń w okresie transformacji systemowej. Poziom współczynnika dzietności ogólnej, czyli średniej liczby urodzeń przypadających na 1 kobietę w wieku 15-45 lat, obnişał się w Polsce od początku transformacji aş do 2003 r. Spadek ten przebiegał bardzo gwałtownie. W latach 2004-2007 zanotowano w Polsce pewien wzrost wartości współczynnika dzietności, po okresie gwałtownego spadku tych wartości w okresie 1990-2003. Spadek liczby urodzeń dotyczył w okresie transformacji zarówno obszarów wiejskich, jak i miejskich. Zmiana niekorzystnego trendu po 2003 r. była bardziej wyraźna wśród mieszkańców polskich miast.
37
Rycina 10
Spadek współczynnika dzietności TFR (w %) w latach 2000–2005 w miastach i na wsi.
Śródło: Prof. dr hab. Marek Okólski, Agnieszka Fihel. „Bilans Demograficzny Polski w Roku 2033.�: Ekspertyzy do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033. Tom IV. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2008
Największy wpływ na liczbę urodzeń miał spadek płodności wśród najmłodszych kobiet, które nie przekroczyły 25 roku şycia. W okresie 1990–2006 współczynnik urodzeń na 1000 kobiet spadł o 65% w grupie 20–24 lat i była to tendencja powszechna i w miastach, i na terenach wiejskich. Natomiast w przypadku starszych grup wiekowych obserwowano odmienne tendencje w miastach i na wsi, przy czym płodność mieszkanek miast malała w mniejszym tempie niş płodność mieszkanek wsi. I tak, dla kobiet w wieku 25–29 lat współczynnik urodzeń na 1000 kobiet zmalał o 20% w miastach i 30% na wsiach, dla kobiet w wieku 30–34 lat i 35–39 lat wzrósł w miastach o odpowiednio 19% i 9%, na terenach zaś wiejskich spadł o 28% i 33%. W rezultacie, w okresie 1990–2005 współczynnik dzietności Total Fertility Rate (TFR)8 spadł w miastach średnio o 33% (w okresie 2000–2005 o 4%, (rycina 10) natomiast na wsiach średnio o 46% (w okresie 2000–2005 o 15%). To, iş spadek TFR był wyşszy na wsi niş w miastach, wynikało z wyşszego poziomu początkowego płodności na terenach wiejskich (wykres 9), a takşe z tendencji do stopniowego zblişania się poziomu początkowego płodności na terenach wiejskich i miejskich.
8
Przeciętna liczba dzieci, jaka przypadałaby na 1 kobietę, gdyby wszystkie kobiety doşyły końca swojego wieku rozrodczego, a ich płodność odpowiadałaby średniej kaşdej z grup wiekowych.
38
Wykres 9
Spadek współczynnika dzietności TFR w Polsce według miejsca zamieszkania, 1960-2006. 4,0
Ogółem
Miasto
WieĹ›
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
2006
2004
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
1980
1978
1976
1974
1972
1970
1960
1,0
Śródło: Prof. dr hab. Marek Okólski, Agnieszka Fihel. „Bilans Demograficzny Polski w Roku 2033.�: Ekspertyzy Do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033. Tom IV. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2008
3.2 Migracje wewnętrzne do obszarów miejskich Ogólna struktura migracji wewnętrznych w przestrzeni kraju od dziesięcioleci pozostaje niezmienna. Pomimo zmniejszenia skali migracji wewnętrznych w latach 1980. i 1990. w dalszym ciągu głównymi ośrodkami przyciągającymi migrantów są obszary metropolitalne i wielkie miasta (rycina 11). Poza obszarem metropolitalnym Warszawy, który przyciąga migrantów z całego kraju, migracje do innych obszarów metropolitalnych mają charakter bardziej regionalny. Narodowy spis powszechny 2002 pozwolił stwierdzić, şe ponad 59% ludności kraju mieszka w aktualnym miejscu od urodzenia, a w latach 1989-2002 zmieniło swoje miejsce zamieszkania jedynie 10,5% ludności. Istotną zmianą okresu transformacji w kierunkach i natęşeniu migracji było zmniejszenie napływu do miast Górnego Śląska i generalnie do miast dotkniętych problemami na rynku pracy.
39
Rycina 11
Zlewnie migracyjne miast wojewĂłdzkich 2008 r.
Śródło: T. Komornicki, P. Korcelli, P. Śleszyński, D. Świątek, P. Siłka, 2009
Hierarchiczny układ migracji w systemie osadniczym, zgodnie z którym miasta danej wielkości charakteryzował dodatni bilans migracyjny w relacji do miast mniejszych, jak równieş obszarów wiejskich, a bilans ujemny względem większych ośrodków, utrzymywał się do połowy lat 90-tych. (tabela 11). Tabela 11
Migracje w systemie osadniczym Polski. Współczynniki odpływu (1988 r.) Obszary źródłowe
Obszary docelowe Miasta o liczbie ludności (w tys.) 5
Obszary wiejskie
5-9
10-19
20-49
50-99
100 i więcej
Obszary wiejskie
Ĺ Ä…cznie
0,92
1,25
2,75
3,68
2,50
4,88
9,85
25,89
<5
0,58
0,89
1,86
3,11
2,20
4,39
7,80
20,83
5â&#x20AC;&#x201C;9
0,47
0,68
1,30
2,25
1,82
4,73
6,06
16,14
10 â&#x20AC;&#x201C; 19
0,38
0,64
1,05
1,84
1,27
4,50
5,77
15,45
20 â&#x20AC;&#x201C; 49
0,35
0,63
0,97
1,47
1,05
4,22
4,92
12,61
50 â&#x20AC;&#x201C; 99
0,27
0,39
0,66
1,03
0,77
3,55
3,71
10,38
100 i wiÄ&#x2122;cej
0,18
0,36
0,71
1,20
1,02
2,34
2,71
7,49
Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci (w tys.)
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Obliczenia wĹ&#x201A;asne na podstawie Rocznika Demograficznego, 1989
W późniejszym okresie ulegĹ&#x201A; on dekompozycji, co najmniej w odniesieniu do potwierdzonych rejestracjÄ&#x2026; meldunkowÄ&#x2026; tzw. migracji na pobyt staĹ&#x201A;y (tabela 12). Obszary wiejskie, ktĂłrych ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
40
charakteryzowaĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; skĹ&#x201A;onnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; do migracji, cechujÄ&#x2026; obecnie niĹźsze wartoĹ&#x203A;ci wspĂłĹ&#x201A;czynnika odpĹ&#x201A;ywu migracyjnego niĹź maĹ&#x201A;e i Ĺ&#x203A;redniej wielkoĹ&#x203A;ci miasta. Ponadto, obszary wiejskie zyskujÄ&#x2026; netto w wymianie migracyjnej z miastami wszystkich kategorii wielkoĹ&#x203A;ciowych. Jest to w duĹźej mierze efekt zjawiska suburbanizacji, ktĂłrego powyĹźsza statystyka nie ujawnia (ten problem zostaĹ&#x201A; omĂłwiony w poprzednim podrozdziale). Kolejna zmiana to zasadniczy wzrost zróşnicowaĹ&#x201E; pod wzglÄ&#x2122;dem bilansu migracyjnego miast tej samej kategorii wielkoĹ&#x203A;ci. W zakresie migracji miÄ&#x2122;dzy miastami zaledwie w kilkunastu (spoĹ&#x203A;rĂłd 39) oĹ&#x203A;rodkach ponad stutysiÄ&#x2122;cznych bilans ten jest dodatni. Jedynie Warszawa utrzymaĹ&#x201A;a rolÄ&#x2122; docelowego oĹ&#x203A;rodka migracji wewnÄ&#x2122;trznych o istotnej skali. Tabela 12
Migracje w systemie osadniczym Polski. WspĂłĹ&#x201A;czynniki odpĹ&#x201A;ywu (2006 r.) Obszary ĹşrĂłdĹ&#x201A;owe
Obszary docelowe Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci (w tys.) 5
Obszary wiejskie
5-9
10-19
20-49
100 i wiÄ&#x2122;cej
50-99
Obszary wiejskie
Ĺ Ä&#x2026;cznie
0,59
0,63
1,19
1,67
1,24
2,26
4,82
12,36
<5
0,40
0,48
1,08
1,81
1,44
3,17
7,00
15,38
5â&#x20AC;&#x201C;9
0,27
0,45
0,74
1,44
1,37
3,11
7,12
14,57
10 â&#x20AC;&#x201C; 19
0,30
0,33
0,77
1,41
1,17
3,49
7,21
14,66
20 â&#x20AC;&#x201C; 49
0,28
0,36
0,80
1,26
1,08
3,48
7,40
14,67
50 â&#x20AC;&#x201C; 99
0,31
0,47
0,74
1,32
1,04
3,41
7,62
14,91
100 i wiÄ&#x2122;cej
0,18
0,33
0,64
1,15
0,82
1,72
5,03
9,92
Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci (w tys.)
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Obliczenie wĹ&#x201A;asne na podstawie Rocznika Demograficznego 2007. (Za P. Korcelli, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN im. St. Leszczyckiego w Warszawie â&#x20AC;&#x17E;System osadniczy Polski â&#x20AC;&#x201C; tendencje i uwarunkowania przemianâ&#x20AC;?)
W opinii ekspertĂłw wymienione wyĹźej tendencje bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; siÄ&#x2122; utrzymywaĹ&#x201A;y co najmniej w perspektywie Ĺ&#x203A;redniookresowej â&#x20AC;&#x201C; 10-15 lat. Najnowsze dane dotyczÄ&#x2026;ce migracji wewnÄ&#x2122;trznych dla 2008 r. w podziale na klasy wielkoĹ&#x203A;ci miast znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;czniku 1 (tabela 2). AnalizujÄ&#x2026;c najnowsze dane w 2008 r. dla miast ponad 100 tysiÄ&#x2122;cznych dodatni bilans migracji wewnÄ&#x2122;trznych zachowaĹ&#x201A;y tylko 3 miasta - Warszawa, ChorzĂłw i WrocĹ&#x201A;aw, natomiast w 2006 r. byĹ&#x201A;o ich 6 (Warszawa + 8 359; KrakĂłw, Olsztyn, WrocĹ&#x201A;aw, Zielona GĂłra, ChorzĂłw) â&#x20AC;&#x201C; tabele 13 i 14. Tabela 13
Migracje wewnÄ&#x2122;trzne ludnoĹ&#x203A;ci na pobyt staĹ&#x201A;y w miastach liczÄ&#x2026;cych w 2008 r. 100 tys. i wiÄ&#x2122;cej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. MIASTA
NapĹ&#x201A;yw
OdpĹ&#x201A;yw
ogĂłĹ&#x201A;em z miast
ze wsi
ogĂłĹ&#x201A;em
Saldo migracji do miast
na wieĹ&#x203A;
ogĂłĹ&#x201A;em
z miast
ze wsi
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
87 881
56 808
31 073
104 529
49 386
55 143
-16 648
+7 422
-24 070
M.st. Warszawa
17 658
12 473
5 185
14 092
7 479
6 613
+3 566
+4 994
-1 428
BiaĹ&#x201A;ystok
2 240
1 137
1 103
2 544
1 061
1 483
-304
+76
-380
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
1 269
819
450
1 622
542
1 080
-353
+277
-630
41
MIASTA
NapĹ&#x201A;yw
OdpĹ&#x201A;yw
ogĂłĹ&#x201A;em z miast
ze wsi
ogĂłĹ&#x201A;em
Saldo migracji do miast
na wieĹ&#x203A;
ogĂłĹ&#x201A;em
z miast
ze wsi
Bydgoszcz
2 380
1 224
1 156
3 989
1 318
2 671
-1 609
-94
-1 515
Bytom
1 263
1 082
181
1 723
1 257
466
-460
-175
-285
ChorzĂłw
1 349
1 224
125
1 217
1 021
196
+132
+203
-71
CzÄ&#x2122;stochowa
1 228
584
644
2 094
829
1 265
-866
-245
-621
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
1 105
907
198
1 421
1 102
319
-316
-195
-121
784
413
371
1 096
606
490
-312
-193
-119
GdaĹ&#x201E;sk
4 260
3 118
1 142
4 295
2 273
2 022
-35
+845
-880
Gdynia
2 643
2 017
626
3 436
2 187
1 249
-793
-170
-623
Gliwice
1 253
900
353
1 815
1 111
704
-562
-211
-351
GorzĂłw Wielkopolski
1 218
631
587
1 364
430
934
-146
+201
-347
663
289
374
890
282
608
-227
+7
-234
Katowice
2 485
2 124
361
3 279
2 699
580
-794
-575
-219
Kielce
1 257
522
735
1 993
818
1 175
-736
-296
-440
Koszalin
1 189
639
550
1 237
524
713
-48
+115
-163
KrakĂłw
5 611
3 483
2 128
5 835
2 193
3 642
-224
+1 290
-1 514
Legnica
743
371
372
1 071
481
590
-328
-110
-218
Lublin
2 514
1 252
1 262
3 310
1 387
1 923
-796
-135
-661
Ĺ ĂłdĹş
3 593
2 215
1 378
5 086
2 322
2 764
-1 493
-107
-1 386
Olsztyn
2 139
1 164
975
2 141
699
1 442
-2
+465
-467
Opole
1 123
623
500
1 440
522
918
-317
+101
-418
PĹ&#x201A;ock
950
337
613
1 439
423
1 016
-489
-86
-403
PoznaĹ&#x201E;
5 015
3 331
1 684
7 915
2 782
5 133
-2 900
+549
-3 449
Radom
1 063
483
580
1 991
825
1 166
-928
-342
-586
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
824
731
93
1 166
874
292
-342
-143
-199
Rybnik
953
688
265
1 268
685
583
-315
+3
-318
RzeszĂłw
1 653
733
920
1 712
613
1 099
-59
+120
-179
Sosnowiec
1 487
1 232
255
2 314
1 761
553
-827
-529
-298
Szczecin
3 287
2 128
1 159
3 961
1 532
2 429
-674
+596
-1 270
711
272
439
1 014
334
680
-303
-62
-241
ToruĹ&#x201E;
1 765
963
802
2 458
710
1 748
-693
+253
-946
Tychy
800
613
187
1 394
836
558
-594
-223
-371
WaĹ&#x201A;brzych
541
392
149
1 125
759
366
-584
-367
-217
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
698
294
404
1 081
526
555
-383
-232
-151
WrocĹ&#x201A;aw
5 849
3 871
1 978
5 820
2 117
3 703
+29
+1 754
-1 725
Zabrze
1 053
818
235
1 538
1 059
479
-485
-241
-244
Zielona GĂłra
1 265
711
554
1 343
407
936
-78
+304
-382
ElblÄ&#x2026;g
Kalisz
TarnĂłw
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny 2009, GUS
42
Tabela 14
Migracje wewnÄ&#x2122;trzne ludnoĹ&#x203A;ci na pobyt staĹ&#x201A;y w miastach liczÄ&#x2026;cych w 2006 r. 100 tys. i wiÄ&#x2122;cej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. MIASTA
NapĹ&#x201A;yw ogĂłĹ&#x201A;em
OdpĹ&#x201A;yw z miast
ze wsi
ogĂłĹ&#x201A;em
Saldo migracji do miast na wieĹ&#x203A; ogĂłĹ&#x201A;em
z miast
ze wsi
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
107 778
70 193
37 585
118 002
57 724
60 278
-10 224
+12 469
-22 693
M.st. Warszawa
24 100
17 096
7 004
15 741
8 579
7 162
+8 359
+8 517
-158
BiaĹ&#x201A;ystok
3 049
1 327
1 722
3 142
1 436
1 706
-93
-109
+16
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
1 446
901
545
1 768
627
1 141
-322
+274
-596
Bydgoszcz
2 747
1 450
1 297
4 461
1 499
2 962
-1 714
-49
-1 665
Bytom
1 367
1 149
218
2 004
1 404
600
-637
-255
-382
ChorzĂłw
1 444
1 292
152
1 416
1 198
218
+28
+94
-66
CzÄ&#x2122;stochowa
1 531
691
840
2 204
889
1 315
-673
-198
-475
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
1 315
1 081
234
1 607
1 182
425
-292
-101
-191
847
439
408
1 160
622
538
-313
-183
-130
4 971
3 628
1 343
5 100
2 761
2 339
-129
+867
-996
Gdynia
3 703
3 017
686
4 124
2 672
1 452
-421
+345
-766
Gliwice
1 587
1 135
452
1 992
1 265
727
-405
-130
-275
GorzĂłw Wielkopolski
1 275
643
632
1 437
546
891
-162
+97
-259
770
303
467
1 035
379
656
-265
-76
-189
Katowice
2 852
2 368
484
3 848
3 048
800
-996
-680
-316
Kielce
1 461
640
821
2 462
950
1 512
-1 001
-310
-691
Koszalin
1 202
619
583
1 318
628
690
-116
-9
-107
KrakĂłw
7 080
4 380
2 700
6 235
2 304
3 931
+845
+2 076
-1 231
Legnica
911
487
424
1 199
570
629
-288
-83
-205
Lublin
3 088
1 630
1 458
4 315
1 808
2 507
-1 227
-178
-1 049
Ĺ ĂłdĹş
4 225
2 616
1 609
5 620
2 900
2 720
-1 395
-284
-1 111
Olsztyn
2 405
1 234
1 171
2 113
850
1 263
+292
+384
-92
Opole
1 271
708
563
1 564
611
953
-293
+97
-390
PĹ&#x201A;ock
1 119
387
732
1 574
477
1 097
-455
-90
-365
PoznaĹ&#x201E;
6 444
4 409
2 035
8 459
3 244
5 215
-2 015
+1 165
-3180
Radom
1 152
504
648
2 357
1 047
1 310
-1 205
-543
-662
ElblÄ&#x2026;g GdaĹ&#x201E;sk
Kalisz
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
923
821
102
1 289
955
334
-366
-134
-232
Rybnik
1 212
861
351
1 436
821
615
-224
+40
-264
RzeszĂłw
1 910
857
1 053
1 940
641
1 299
-30
+216
-246
Sosnowiec
1 634
1 345
289
2 623
2 018
605
-989
-673
-316
Szczecin
4 027
2 624
1 403
4 100
1 712
2 388
-73
+912
-985
TarnĂłw
830
313
517
1 239
399
840
-409
-86
-323
ToruĹ&#x201E;
2 105
1 140
965
3 055
882
2 173
-950
+258
-1 208
Tychy
817
621
196
1 631
1 033
598
-814
-412
-402
WaĹ&#x201A;brzych
688
480
208
1 225
848
377
-537
-368
-169
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek WrocĹ&#x201A;aw
750
329
421
1 299
704
595
-549
-375
-174
6 819
4 779
2 040
6 707
2 523
4 184
+112
+2 256
-2 144
43
MIASTA
NapĹ&#x201A;yw ogĂłĹ&#x201A;em
OdpĹ&#x201A;yw z miast
ze wsi
ogĂłĹ&#x201A;em
Saldo migracji do miast na wieĹ&#x203A; ogĂłĹ&#x201A;em
z miast
ze wsi
Zabrze
1 101
864
237
1 647
1 112
535
-546
-248
-298
Zielona GĂłra
1 600
1 025
575
1 556
580
976
+44
+445
-401
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik demograficzny 2007, GUS
Eksperci wskazujÄ&#x2026; takĹźe, Ĺźe migracje do miast, przyjmujÄ&#x2026;ce dawniej duĹźÄ&#x2026; skalÄ&#x2122;, zostaĹ&#x201A;y w znacznej mierze zastÄ&#x2026;pione wyjazdami do pracy za granicÄ&#x2122;, zwĹ&#x201A;aszcza dotyczy to osĂłb o podstawowych i Ĺ&#x203A;rednich kwalifikacjach zawodowych (jednak proces zostaĹ&#x201A; zahamowany kryzysem gospodarczym), jak rĂłwnieĹź codziennymi dojazdami do pracy w obrÄ&#x2122;bie obszarĂłw funkcjonalnych miast.
DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy9 Na koniec 2006 r. w Polsce ponad 2,3 mln osĂłb pracowaĹ&#x201A;o poza gminÄ&#x2026; zamieszkania, co stanowiĹ&#x201A;o 25% ogĂłĹ&#x201A;u pracownikĂłw najemnych. Rozmiary i natÄ&#x2122;Ĺźenie dojazdĂłw wykazujÄ&#x2026; znaczne zróşnicowanie przestrzenne. W przekroju poszczegĂłlnych wojewĂłdztw najwyĹźszy udziaĹ&#x201A; dojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cych do pracy w ogĂłlnej liczbie pracownikĂłw najemnych wystÄ&#x2026;piĹ&#x201A; w wojewĂłdztwie podkarpackim, a najniĹźszy w wojewĂłdztwie podlaskim. WyĹźszy od przeciÄ&#x2122;tnego w skali kraju udziaĹ&#x201A; liczby dojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cych do pracy w liczbie pracownikĂłw najemnych wystÄ&#x2122;powaĹ&#x201A; w wojewĂłdztwach: podkarpackim, maĹ&#x201A;opolskim, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, wielkopolskim, opolskim i Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim (zob. rycina 12). Rycina 12
DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw w 2006 r., stan w dniu 31 XII.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
9
ĹšrĂłdĹ&#x201A;em informacji sĹ&#x201A;uĹźÄ&#x2026;cych do oszacowania skali i kierunkĂłw przepĹ&#x201A;ywu ludnoĹ&#x203A;ci zwiÄ&#x2026;zanego z zatrudnieniem byĹ&#x201A;y zbiory systemu podatkowego urzÄ&#x2122;dĂłw skarbowych za rok 2006, gromadzone w bazie POLTAX (z PIT-11/8B i PIT-40), udostÄ&#x2122;pnione przez Ministerstwo FinansĂłw; badane byĹ&#x201A;y przepĹ&#x201A;ywy osĂłb zatrudnionych na podstawie stosunku pracy wedĹ&#x201A;ug stanu w dniu 31 XII 2006 r.
44
W zbiorowoĹ&#x203A;ci podregionĂłw skrajne wartoĹ&#x203A;ci udziaĹ&#x201A;u dojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cych do pracy w ogĂłlnej liczbie pracownikĂłw najemnych wystÄ&#x2026;piĹ&#x201A;y w podregionie m. Warszawa i podregionie oĹ&#x203A;wiÄ&#x2122;cimskim (zob. rycina 13). Rycina 13
DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug podregionĂłw w 2006 r., stan w dniu 31 XII.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
Rycina 14
PrzyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug gmin w 2006 r.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
45
Rycina 15
DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug powiatĂłw w 2006 r.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
Zdecydowanie najwiÄ&#x2122;ksze strumienie dojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cych do pracy kierujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w stronÄ&#x2122; duĹźych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich (rycina 14 i 15). WyraĹşnie najwiÄ&#x2122;kszym natÄ&#x2122;Ĺźeniem przepĹ&#x201A;ywu w obu kierunkach charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; gminy o relatywnie bogatej infrastrukturze gospodarczej. SÄ&#x2026; to gĹ&#x201A;Ăłwnie gminy sÄ&#x2026;siadujÄ&#x2026;ce z duĹźymi miastami (wchodzÄ&#x2026;cymi w skĹ&#x201A;ad â&#x20AC;&#x17E;aglomeracjiâ&#x20AC;?). ObrazujÄ&#x2026; to przykĹ&#x201A;adowe kartogramy dla Warszawy i Poznania oraz ryciny 17 i 18 dla wszystkich miast wojewĂłdzkich.
46
Rycina 16
PrzyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy w Warszawie i w Poznaniu w 2006 r., stan w dniu 31 XII.
M.st. Warszawa
M. PoznaĹ&#x201E;
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
47
Rycina 17
PrzyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy do miast wojewĂłdzkich w 2006 r.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
Rycina 18
WyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy z miast wojewĂłdzkich w 2006 r.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
48
3.3 Migracje zagraniczne Emigracja z Polski W okresie powojennym w Polsce notowano ujemne saldo migracji zagranicznych. W latach 1945-2004, pomimo róşnorodnych i czÄ&#x2122;sto sprzecznych szacunkĂłw, moĹźna przyjÄ&#x2026;Ä&#x2021;, Ĺźe wyjechaĹ&#x201A;o z Polski okoĹ&#x201A;o 5 milionĂłw osĂłb. Wyniki NSP 2002 ujawniĹ&#x201A;y, Ĺźe 786 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw Polski (w tym 626 tys. posiadaĹ&#x201A;o status rezydenta innego kraju) przebywaĹ&#x201A;o czasowo za granicÄ&#x2026;. NajwiÄ&#x2122;cej PolakĂłw przebywaĹ&#x201A;o w: Niemczech - 294 tys., WĹ&#x201A;oszech - 39 tys., Wielkiej Brytanii - 24 tys., Francji - 21 tys. Natomiast poza EuropÄ&#x2026; przebywaĹ&#x201A;o: w USA - 158 tys., a w Kanadzie - 29 tys. Po integracji Polski z UniÄ&#x2026; EuropejskÄ&#x2026; migracje z Polski uzaleĹźnione zostaĹ&#x201A;y od dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci do rynkĂłw pracy w poszczegĂłlnych krajach czĹ&#x201A;onkowskich UE. PoczÄ&#x2026;tkowo tyko trzy kraje otworzyĹ&#x201A;y swoje rynki pracy: Wielka Brytania, Irlandia i Szwecja. W 2006 r. swoje rynki pracy otworzyĹ&#x201A;y kolejno: Hiszpania, Portugalia, Finlandia, Grecja, WĹ&#x201A;ochy, a w 2007 r. Niderlandy. RĂłwnoczeĹ&#x203A;nie od 2006 r. Francja, Belgia oraz Dania zaczÄ&#x2122;Ĺ&#x201A;y wprowadzaÄ&#x2021; uĹ&#x201A;atwienia w dostÄ&#x2122;pie do swoich rynkĂłw pracy, natomiast Niemcy i Luksemburg zliberalizowaĹ&#x201A;y przepisy migracyjne dotyczÄ&#x2026;ce osĂłb posiadajÄ&#x2026;cych kwalifikacje w wyróşnionych zawodach. W rezultacie szacowano, Ĺźe pod koniec 2006 r. w Wielkiej Brytanii przebywaĹ&#x201A;o ok. 580 tys., w Niemczech - ok. 450 tys., w Irlandii â&#x20AC;&#x201C; ok. 120 tys., we WĹ&#x201A;oszech - ok. 85 tys. a w Niderlandach - ok. 55 tys., emigrantĂłw z Polski. Integracja Polski z UniÄ&#x2026; EuropejskÄ&#x2026; zmieniĹ&#x201A;a radykalnie skalÄ&#x2122; i kierunki migracji z Polski. Na uwagÄ&#x2122; zasĹ&#x201A;uguje gwaĹ&#x201A;towny wzrost emigracji do Irlandii i do Wielkiej Brytanii. Emigracje zagraniczne na pobyt staĹ&#x201A;y wg danych rejestrowych wynosiĹ&#x201A;y w Polsce w 2008 r. 30 140 osĂłb. Liczba ta zmalaĹ&#x201A;a w stosunku do roku 2007 o 5 340 osĂłb. W ukĹ&#x201A;adzie regionalnym, migracje z Polski na pobyt staĹ&#x201A;y (w latach 2004-2008) stopniowo malaĹ&#x201A;y (wykres 10). W dalszym ciÄ&#x2026;gu, pomimo duĹźego odpĹ&#x201A;ywu ludnoĹ&#x203A;ci z wojewĂłdztwa opolskiego w poprzednich dziesiÄ&#x2122;cioleciach, emigracja utrzymywaĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; na wysokim poziomie. To samo dotyczy wojewĂłdztwa Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego, jednak moĹźna w nich zauwaĹźyÄ&#x2021; wiÄ&#x2122;kszy spadek tej tendencji. Wykres 10 w tysiÄ&#x2026;cach
Emigracja zagraniczna na pobyt staĹ&#x201A;y w latach 2004-2008. 45
2004
40
2005
2006
2007
2008
35 30 25 20 15 10 5 WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko -Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodnio -pomorskie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Ĺ Ăłdzkie
POLSKA
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
49
CzÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciowych danych na temat migracji zagranicznych dostarcza system Badanie AktywnoĹ&#x203A;ci Ekonomicznej LudnoĹ&#x203A;ci (BAEL)10. Wynika z nich, Ĺźe piÄ&#x2122;Ä&#x2021; wojewĂłdztw poĹ&#x201A;udniowej i wschodniej Polski: podkarpackie, maĹ&#x201A;opolskie, lubelskie, podlaskie i Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie, zamieszkanych przez jednÄ&#x2026; czwartÄ&#x2026; ludnoĹ&#x203A;ci Polski, jest ĹşrĂłdĹ&#x201A;em blisko 50% ogĂłlnej liczby emigrantĂłw, spoĹ&#x203A;rĂłd ktĂłrych pewna czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; osiedli siÄ&#x2122; zapewne za granicÄ&#x2026; na staĹ&#x201A;e. Zgodnie z przytaczanymi powyĹźej danymi systemu BAEL, 42% emigrantĂłw z lat 1999-2006 wywodzi siÄ&#x2122; ze wsi, a dalsze 36% to mieszkaĹ&#x201E;cy maĹ&#x201A;ych i Ĺ&#x203A;redniej wielkoĹ&#x203A;ci miast - liczÄ&#x2026;cych poniĹźej 100 tys. ludnoĹ&#x203A;ci. Jest to w sumie o ok. 10 punktĂłw procentowych wiÄ&#x2122;cej od udziaĹ&#x201A;u tych obszarĂłw (jak rĂłwnieĹź typĂłw jednostek osadniczych) w ogĂłlnej liczbie ludnoĹ&#x203A;ci Polski. WspĂłĹ&#x201A;czesna emigracja ukazuje siÄ&#x2122; zatem jako czynnik koncentracji sieci osadniczej, tzn. wzglÄ&#x2122;dnego skupiania siÄ&#x2122; ludnoĹ&#x203A;ci w duĹźych miastach i otaczajÄ&#x2026;cych je strefach podmiejskich. Analogiczny jest z pewnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; kierunek oddziaĹ&#x201A;ywania nierejestrowanych migracji wewnÄ&#x2122;trznych. Dla zbadania zjawiska emigracji waĹźne sÄ&#x2026; takĹźe emigracje na pobyt czasowy. BiorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122; jedynie dane ewidencyjne liczba ludnoĹ&#x203A;ci czasowo nieobecnej wynosiĹ&#x201A;a w 2008 r. 88 306 osĂłb (tabela 15). Jednak na podstawie przeprowadzonych obliczeĹ&#x201E; szacunkowych, dane GUS wskazujÄ&#x2026;, Ĺźe pod koniec 2008 r. poza granicami kraju przebywaĹ&#x201A;o czasowo ok. 2 210 000 osĂłb (ok. 1 000 000 w 2004 r. i 2 270 000 w 2007 r.) - mieszkaĹ&#x201E;cĂłw Polski, przy czym ponad 1880 tys. w Europie (ok. 1 925 w 2007 r.). Zdecydowana wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; emigrantĂłw przebywaĹ&#x201A;a w krajach czĹ&#x201A;onkowskich UE â&#x20AC;&#x201C; ok. 1 820 000 w 2008 r. Od 2000 r. aĹź do 2007 r. gwaĹ&#x201A;townie rosĹ&#x201A;a liczba PolakĂłw przebywajÄ&#x2026;cych za granicÄ&#x2026; (z 786 000 do 2 270 000), szczegĂłlnie w krajach UE. Rok 2008 jest pierwszym kiedy liczba ta zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; (tabela 16). Tabela 15
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; czasowo nieobecna w zwiÄ&#x2026;zku z wyjazdem za granicÄ&#x2122; na okres ponad 3 miesiÄ&#x2026;cea wedĹ&#x201A;ug pĹ&#x201A;ci i wybranych krajĂłw w 2008 r.
kobiety
razem
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
kobiety
razem
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
kobiety
WieĹ&#x203A;
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
Miasta
razem
OgĂłĹ&#x201A;em
OgĂłĹ&#x201A;em
88 306
69 944
18 362
62 496
46 888
15 608
25 810
23 056
2 754
Europa
81 514
65 362
16 152
57 124
43 474
13 650
24 390
21 888
2 502
Austria
1 537
1 199
338
789
536
253
748
663
85
Belgia
1 067
751
316
763
489
274
304
262
42
KRAJ CZASOWEGO POBYTU
W tym:
Cypr Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania
10
156
132
24
120
98
22
36
34
2
1 016
880
136
641
534
107
375
346
29
107
94
13
78
69
9
29
25
4
1 881
1 382
499
1 271
828
443
610
554
56
496
307
189
386
215
171
110
92
18
2 016
1 510
506
1 453
1 003
450
563
507
56
Jest to badanie majÄ&#x2026;ce na celu uzyskanie informacji o wielkoĹ&#x203A;ci i strukturze zasobĂłw siĹ&#x201A;y roboczej. Badania te prowadzone sÄ&#x2026; przez GUS od 1992 roku w cyklu kwartalnym metodÄ&#x2026; obserwacji ciÄ&#x2026;gĹ&#x201A;ej tj. aktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ekonomicznÄ&#x2026; bada siÄ&#x2122; w kaĹźdym tygodniu w ciÄ&#x2026;gu caĹ&#x201A;ego kwartaĹ&#x201A;u. Badania te prowadzone sÄ&#x2026; metodÄ&#x2026; reprezentacyjnÄ&#x2026;, tzn. losowego doboru gospodarstw domowych. Badanie obejmuje wszystkie osoby w wieku 15 lat i wiÄ&#x2122;cej, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;ce czĹ&#x201A;onkami wylosowanych gospodarstw domowych.
50
kobiety
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
razem
kobiety
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
WieĹ&#x203A;
razem
kobiety
razem
KRAJ CZASOWEGO POBYTU
Miasta mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
OgĂłĹ&#x201A;em
Irlandia
10 171
8 650
1 521
7 514
6 187
1 327
2 657
2 463
194
Islandia
447
353
94
319
241
78
128
112
16
Niderlandy Niemcy Norwegia Republika Czeska
6 254
5 420
834
3 553
2 887
666
2 701
2 533
168
12 633
9 511
3 122
7 550
5 034
2 516
5 083
4 477
606
1 899
1 655
244
1 257
1 054
203
642
601
41
309
255
54
229
187
42
80
68
12
SĹ&#x201A;owacja Szwajcaria Szwecja Ukraina
73
60
13
51
39
12
22
21
1
352
249
103
205
122
83
147
127
20
1 306
1 018
288
906
650
256
400
368
32
131
95
36
118
83
35
13
12
1
36 524
30 015
6 509
27 646
22 020
5 626
8 878
7 995
883
2 774
1 561
1 213
2 019
1 022
997
755
539
216
215
143
72
182
119
63
33
24
9
Afryka
91
55
36
71
41
30
20
14
6
W tym Rep. Pd. Afryki
24
13
11
17
9
8
7
4
3
6 128
4 143
1 985
4 822
3 059
1 763
1 306
1 084
222
711
453
258
600
364
236
111
89
22
5 394
3 672
1 722
4 202
2 680
1 522
1192
992
200
38
29
9
35
26
9
3
3
-
Oceania
320
212
108
262
169
93
58
43
15
W tym Australia
278
182
96
229
146
83
49
36
13
Wielka Brytania WĹ&#x201A;ochy Azja
Ameryka Pn. i Ĺ&#x161;rodkowa W tym: Kanada Stany Zjednoczone Ameryka PoĹ&#x201A;udniowa
a
Osoby ktĂłrych nieobecnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zostaĹ&#x201A;a zarejestrowana w urzÄ&#x2122;dach gminy
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny GUS 2009
Tabela 16
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; nieobecna w zwiÄ&#x2026;zku z wyjazdem za granicÄ&#x2122; na pobyt czasowya w latach 2004-2008 wedĹ&#x201A;ug krajĂłw przebywania - dane szacunkoweb. NSP 2002c 2004
2005
2006
2007
2008
KRAJ PRZEBYWANIA w tysiÄ&#x2026;cach OgĂłĹ&#x201A;em Europa
786
1 000
1 450
1 950
2 270
2 210
461
770
1 200
1 610
1 925
1 887
451
750
1 170
1 550
1 860
1 820
w tym:
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Austria
11
15
25
34
39
40
Unia Europejska (27 krajĂłw)d
51
NSP 2002c 2004
2005
2006
2007
2008
KRAJ PRZEBYWANIA w tysiÄ&#x2026;cach Belgia Cypr Dania
13
21
28
31
33
.
.
.
.
4
4
.
.
.
.
17
19
Finlandia
0,3
0,4
0,7
3
4
4
Francja
21
30
44
49
55
56
Grecja
10
13
17
20
20
20
Hiszpania
14
26
37
44
80
83
2
15
76
120
200
180
10
23
43
55
98
108
294
385
430
450
490
490
0,3
0,5
0,6
1
1
1
.
.
.
.
8
10
6
11
17
25
27
29
Wielka Brytania
24
150
340
580
690
650
WĹ&#x201A;ochy
39
59
70
85
87
88
10
20
30
60
65
67
.
.
.
.
36
38
Irlandia Niderlandy Niemcy Portugalia Republika Czeska Szwecja
Kraje spoza Unii Europejskiej w tym Norwegia a
14
Dla lat 2002-2006 â&#x20AC;&#x201C; powyĹźej 2 miesiÄ&#x2122;cy, dla lat 2007-2008 - powyĹźej 3 miesiÄ&#x2122;cy
b
Prezentowane szacunki powinny byÄ&#x2021; traktowane jako przybliĹźone ze wzglÄ&#x2122;du na zróşnicowane ĹşrĂłdĹ&#x201A;a danych - krajowe i zagraniczne; patrz uwagi do dziaĹ&#x201A;u na str. 398.
c
Po rozszacowaniu liczby emigrantĂłw o nieustalonym kraju czasowego pobytu liczba emigrantĂłw przebywajÄ&#x2026;cych w krajach Europy wynosi 547 tys., w tym w krajach UE - 535 tys. d
Do 2006 r. 25 krajĂłw.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny GUS 2009
PosĹ&#x201A;ugujÄ&#x2026;c siÄ&#x2122; przytoczonymi wyĹźej danymi, emigracja z Polski na pobyt staĹ&#x201A;y w latach 2004â&#x20AC;&#x201C;2006 wyniosĹ&#x201A;a Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie zaledwie 88 tys. osĂłb, podczas gdy w 2008 r. dodatkowe 2 210 tys. netto mieszkaĹ&#x201E;cĂłw przebywaĹ&#x201A;o czasowo za granicÄ&#x2026; (tzn. faktycznie nie mieszkaĹ&#x201A;o w Polsce). W zwiÄ&#x2026;zku z tym liczbÄ&#x2122; osĂłb, ktĂłre wyjechaĹ&#x201A;y za granicÄ&#x2122;, ale sÄ&#x2026; jednak zameldowane w Polsce moĹźna szacowaÄ&#x2021; na okoĹ&#x201A;o 1,5-2 mln osĂłb (2006/2007 r.). Ponad poĹ&#x201A;owa z nich mieszkaĹ&#x201A;a poza PolskÄ&#x2026; dĹ&#x201A;uĹźej niĹź 1 rok. Warto przyjrzeÄ&#x2021; siÄ&#x2122; takĹźe charakterystykom emigrantĂłw istotnym dla dalszego rozwoju demograficznego naszego kraju. ĹšrĂłdĹ&#x201A;em informacji na ten temat jest takĹźe BAEL dla osĂłb w wieku 15 i wiÄ&#x2122;cej lat przebywajÄ&#x2026;cych za granicÄ&#x2026; w okresie 1999â&#x20AC;&#x201C;2006. WspĂłĹ&#x201A;czynnik maskulinizacji w grupie migrantĂłw wynosi 60%. Populacja polskich emigrantĂłw jest duĹźo mĹ&#x201A;odsza od populacji caĹ&#x201A;ego kraju: ponad 60% emigrantĂłw jest w wieku 20â&#x20AC;&#x201C;34 lat (62% mÄ&#x2122;Ĺźczyzn, 63% kobiet (wykres 11). Najliczniejszy odpĹ&#x201A;yw ma swoje ĹşrĂłdĹ&#x201A;o w wojewĂłdztwach: podkarpackim (14% emigrantĂłw, zaĹ&#x203A; wojewĂłdztwo to zamieszkuje 5,5% populacji kraju), maĹ&#x201A;opolskim (13% wobec 8,5%), lubelskim (9% wobec 6%) i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skim (8% wobec 8%). Migranci rekrutujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; przede wszystkim ze wsi (42%), oraz maĹ&#x201A;ych i Ĺ&#x203A;rednich miast, do 100 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw (36%).
52
Wykres 11
Struktura wieku polskich emigrantĂłw oraz caĹ&#x201A;ej populacji Polski. 30
%
Emigranci
Populacja Polski
25
20
15
10
5
0
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55 i wiÄ&#x2122;cej
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Prof. dr hab. Marek OkĂłlski, Agnieszka Fihel. â&#x20AC;&#x17E;Bilans Demograficzny Polski w Roku 2033.â&#x20AC;?: Ekspertyzy Do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033. Tom IV. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2008
NajwyĹźszy odsetek emigrantĂłw w wieku 20â&#x20AC;&#x201C;29 lat rejestruje siÄ&#x2122; w wojewĂłdztwach Ĺ&#x201A;Ăłdzkim (58%), mazowieckim (57%) i wielkopolskim (56%), najniĹźszy zaĹ&#x203A; w Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim (39%), podlaskim (41%), lubelskim i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim (po 44%). OprĂłcz emigrantĂłw, ktĂłrzy nie mieliby trudnoĹ&#x203A;ci ze znalezieniem pracy w Polsce, tzn. osĂłb wysoko wykwalifikowanych, pochodzÄ&#x2026;cych z oĹ&#x203A;rodkĂłw wielkomiejskich, wielu opuszczajÄ&#x2026;cych PolskÄ&#x2122; to ludzie pochodzÄ&#x2026;cy z regionĂłw stosunkowo sĹ&#x201A;abo rozwiniÄ&#x2122;tych gospodarczo, ze wsi oraz maĹ&#x201A;ych lub Ĺ&#x203A;rednich miast wyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy za granicÄ&#x2122; przed podjÄ&#x2122;ciem prĂłby wejĹ&#x203A;cia na rynek pracy w Polsce, a przy tym sĹ&#x201A;abo wyksztaĹ&#x201A;ceni (po wÄ&#x2026;sko wyprofilowanych szkoĹ&#x201A;ach zawodowych). W opinii ekspertĂłw odpĹ&#x201A;yw ten bÄ&#x2122;dzie siÄ&#x2122; zmniejszaĹ&#x201A; z uwagi na stopniowe kurczenie siÄ&#x2122; potencjaĹ&#x201A;u migracyjnego (sĹ&#x201A;aby przyrost naturalny, trwajÄ&#x2026;cy do 2004 r. spadek rozrodczoĹ&#x203A;ci). MoĹźna takĹźe oczekiwaÄ&#x2021; powrotu emigrantĂłw â&#x20AC;&#x201C; tych ktĂłrym siÄ&#x2122; nie powiodĹ&#x201A;o oraz tych, ktĂłrzy zrealizowali ekonomiczne cele migracji. Danych nt. migracji w Polsce dostarcza rĂłwnieĹź ewaluacja â&#x20AC;&#x17E;WpĹ&#x201A;yw funduszy Unii Europejskiej na saldo migracji wewnÄ&#x2122;trznych i zewnÄ&#x2122;trznych w Polsceâ&#x20AC;? z lutego 2009 r.11 Zgodnie z jej wynikami w latach 2004-2007 w 7% przebadanych gospodarstw domowych odnotowano migracjÄ&#x2122; przynajmniej 1 osoby. W sumie miejsce zamieszkania opuĹ&#x203A;ciĹ&#x201A;o ok. 10% PolakĂłw. Oznacza to, Ĺźe w latach 2004 - 2007 okoĹ&#x201A;o 1 144 000 osĂłb opuĹ&#x203A;ciĹ&#x201A;o miejsce zamieszkania na okres dĹ&#x201A;uĹźszy niĹź 3 miesiÄ&#x2026;ce. Polacy najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej wyjeĹźdĹźali na okres nieprzekraczajÄ&#x2026;cy 1 roku. Decyzje o migracjach podejmowano czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej w gospodarstwach domowych na wsiach i w mniejszych miejscowoĹ&#x203A;ciach (do 200 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw), a takĹźe w subregionie poĹ&#x201A;udniowo-zachodnim i poĹ&#x201A;udniowo-wschodnim, czyli tradycyjnych regionach zarobkowych. Zdecydowanie czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej ludzie przenosili siÄ&#x2122; za granicÄ&#x2122; niĹź do innej gminy czy wojewĂłdztwa â&#x20AC;&#x201C; migracje zagraniczne stanowiĹ&#x201A;y ž wszystkich migracji.
11
Analiza oparta na badaniu ankietowym na reprezentatywnej grupie 1000 PolakĂłw.
53
NajczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej wybierane kraje to Wielka Brytania (17% opuszczajÄ&#x2026;cych PolskÄ&#x2122; w latach 2004-2007), Niemcy (16%), WĹ&#x201A;ochy (11%), Irlandia (9%), Norwegia (5%), USA (2%), inne kraje (18%). Od wejĹ&#x203A;cia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. duĹźa liczba osĂłb emigrowaĹ&#x201A;a w poszukiwaniu pracy. Trend ten jednak zmniejszyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; w zeszĹ&#x201A;ym roku. W 2008 r. sytuacja gospodarcza krajĂłw Europy Zachodniej, takich jak Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy i Hiszpania, do ktĂłrych migranci z Polski najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej siÄ&#x2122; udawali, znaczÄ&#x2026;co siÄ&#x2122; pogorszyĹ&#x201A;a w wyniku globalnego kryzysu finansowego. Spadek produkcji i bankructwa firm spowodowaĹ&#x201A;y powaĹźny wzrost stĂłp bezrobocia na lokalnych rynkach. W efekcie zmniejszyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; popyt na siĹ&#x201A;Ä&#x2122; roboczÄ&#x2026; migrantĂłw. MoĹźliwoĹ&#x203A;ci zatrudnienia za granicÄ&#x2026; utrudniĹ&#x201A; dodatkowo fakt, Ĺźe kryzys finansowy uderzyĹ&#x201A; szczegĂłlnie budownictwo i produkcjÄ&#x2122; przemysĹ&#x201A;owÄ&#x2026;, a w tych wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;nie sektorach pracowaĹ&#x201A;o wĂłwczas najwiÄ&#x2122;cej obywateli Polski w Europie Zachodniej. W krajach takich jak Wielka Brytania, Hiszpania, Irlandia, Norwegia czy Niemcy w 2008 r. zanotowano znaczÄ&#x2026;cy odpĹ&#x201A;yw pracownikĂłw z Polski. Pomimo kryzysu w Europie Zachodniej i PoĹ&#x201A;udniowej nadal obserwuje siÄ&#x2122; silny popyt na pracownikĂłw rolniczych z zagranicy. Praca ta jest jednak zwykle sezonowa i nie wymaga zmiany miejsca zamieszkania ani emigracji. Wymaga jedynie krĂłtkookresowego wyjazdu z kraju. Skala migracji ekonomicznej wedĹ&#x201A;ug prognoz osiÄ&#x2026;gnie stagnacjÄ&#x2122; w ciÄ&#x2026;gu kilku lat, a moĹźe nawet siÄ&#x2122; zmniejszyÄ&#x2021; w wyniku pogorszenia sytuacji gospodarczej w krajach, do ktĂłrych Polacy czÄ&#x2122;sto migrujÄ&#x2026; z powodĂłw ekonomicznych. Ponadto dalszy dynamiczny wzrost migracji jest ograniczony przez eksploatacjÄ&#x2122; tak zwanego potencjaĹ&#x201A;u migracyjnego. W wyniku znaczÄ&#x2026;cej skali migracji w ostatnich latach liczba osĂłb ĹźyjÄ&#x2026;cych obecnie w Polsce, ktĂłrzy mogliby potencjalnie byÄ&#x2021; zainteresowani migracjÄ&#x2026;, zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122;. Wielu ludzi nie bierze pod uwagÄ&#x2122; moĹźliwoĹ&#x203A;ci podjÄ&#x2122;cia pracy za granicÄ&#x2026; ze wzglÄ&#x2122;du na swĂłj wiek, niewystarczajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; znajomoĹ&#x203A;Ä&#x2021; jÄ&#x2122;zykĂłw obcych, obowiÄ&#x2026;zki rodzinne w kraju lub satysfakcjÄ&#x2122; z osiÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;tego statusu spoĹ&#x201A;ecznego. JednoczeĹ&#x203A;nie w zwiÄ&#x2026;zku z pogarszajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; siÄ&#x2122; sytuacjÄ&#x2026; gospodarczÄ&#x2026; krajĂłw, do ktĂłrych polscy obywatele najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej wyjeĹźdĹźali z powodĂłw ekonomicznych, w nastÄ&#x2122;pnych latach moĹźna spodziewaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; fali obywateli powracajÄ&#x2026;cych do Polski. Wielu z nich uznaĹ&#x201A;o, Ĺźe wyjedzie jedynie na okreĹ&#x203A;lony czas, a po zarobieniu pewnej sumy - wrĂłci. Inni wrĂłcÄ&#x2026; z powodu trudnoĹ&#x203A;ci na miejscowym rynku pracy, ktĂłry uniemoĹźliwi im osiÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;cie stabilnej sytuacji za granicÄ&#x2026;.
Imigracja do Polski Emigracji mieszkaĹ&#x201E;cĂłw Polski nie rĂłwnowaĹźy napĹ&#x201A;yw migrantĂłw, a skala tej migracji jest w dalszym ciÄ&#x2026;gu trudna do oszacowania i moĹźe siÄ&#x2122;gaÄ&#x2021; do miliona osĂłb. WedĹ&#x201A;ug danych Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przybyĹ&#x201A;a do Polski z zagranicy (wg deklarowanego poprzedniego miejsca zamieszkania) w latach 1989 â&#x20AC;&#x201C; 2002 wynosiĹ&#x201A;a 85 525 osĂłb, z czego nieznacznie wiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; liczbÄ&#x2122; stanowiĹ&#x201A;y kobiety (43 911). UkraiĹ&#x201E;cy stanowili aĹź 20% rezydentĂłw o niepolskim obywatelstwie, zaĹ&#x203A; Wietnamczycy 4%. WedĹ&#x201A;ug NSP 2002 cudzoziemcy nie posiadajÄ&#x2026;cy polskiego obywatelstwa to 40,6 tys. osĂłb. Zgodnie z najnowszymi danymi rejestrowymi GUS imigracje zagraniczne na pobyt staĹ&#x201A;y wynosiĹ&#x201A;y w Polsce w 2008 r. 15 275 osĂłb, co stanowi zaledwie 0,04 ogĂłĹ&#x201A;u ludnoĹ&#x203A;ci Polski. Jest to jednak prawie o 40% wiÄ&#x2122;cej niĹź w roku 2004 (9 495 osĂłb). WyraĹşny wzrost moĹźna zaobserwowaÄ&#x2021; od roku 2007. NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; stanowiĹ&#x201A;y osoby w grupie wiekowej od 15 do 64 lat (11 597 osĂłb) â&#x20AC;&#x201C; prawie 76% ogĂłlnej liczby; 20% stanowiĹ&#x201A;a grupa wiekowa od 0-14 lat, a jedynie 4% osoby powyĹźej 65 roku Ĺźycia. W ujÄ&#x2122;ciu regionalnym szczegĂłlnie atrakcyjne dla migrantĂłw do Polski sÄ&#x2026; miasta wojewĂłdztw Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego, maĹ&#x201A;opolskiego, mazowieckiego i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego (wykres 12).
54
Wykres 12 w tysiÄ&#x2026;cach
Imigracja do Polski na pobyt staĹ&#x201A;y w latach 2004-2008. 16
2004
2005
2006
2007
2008
14 12 10 8 6 4 2 WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko-Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Ĺ Ăłdzkie
POLSKA
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
Ĺ Ä&#x2026;cznie w latach 2004-2008 imigracje zagraniczne na pobyt staĹ&#x201A;y dotyczyĹ&#x201A;y w Polsce 59Â 931 osĂłb, natomiast Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie w latach 1990-2004 liczba ta wynosiĹ&#x201A;a 107,2 tys. SkalÄ&#x2122; oficjalnej imigracji na pobyt czasowy przedstawia poniĹźsza tabela. Tabela 17
Osoby przybyĹ&#x201A;e z zagranicy zameldowane na pobyt czasowy ponad 3 miesiÄ&#x2026;ce w 2008 r. wedĹ&#x201A;ug pĹ&#x201A;ci i kraju poprzedniego zamieszkania.
razem
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
kobiety
razem
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
57 560
33 575
23 985
45 022
26 479
18 543
12 538
7 096
5 442
Europa
40 323
22 261
18 062
30 307
16 841
13 466
10 016
5 420
4 596
713
441
272
468
299
169
245
142
103
KRAJ POPRZEDNIEGO ZAMIESZKANIA
kobiety
kobiety
WieĹ&#x203A;
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
Miasta
razem
OgĂłĹ&#x201A;em
w tym: Austria Belgia
363
256
107
277
185
92
86
71
15
BiaĹ&#x201A;oruĹ&#x203A;
4 170
2074
2 096
3 215
1 531
1 684
955
543
412
BuĹ&#x201A;garia
894
573
321
618
417
201
276
156
120
Dania
355
245
110
265
179
86
90
66
24
Francja
1 485
1012
473
1 327
912
415
158
100
58
Hiszpania
385
256
129
345
229
116
40
27
13
Litwa
430
141
289
310
97
213
120
44
76
MoĹ&#x201A;dowa
784
527
257
614
397
217
170
130
40
55
kobiety
razem
kobiety
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
WieĹ&#x203A; mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
razem
kobiety
razem
KRAJ POPRZEDNIEGO ZAMIESZKANIA
Miasta mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
OgĂłĹ&#x201A;em
Niderlandy
1 186
871
315
783
566
217
403
305
98
Niemcy
5 408
3642
1 766
3 699
2 491
1 208
1 709
1 151
558
396
200
196
297
154
143
99
46
53
Republika Czeska Rosja
2 342
986
1 356
1 857
775
1 082
485
211
274
Rumunia
265
144
121
203
110
93
62
34
28
SĹ&#x201A;owacja
352
156
196
264
118
146
88
38
50
Szwecja
495
300
195
406
245
161
89
55
34
Turcja
1 452
1 175
277
1 198
955
243
254
220
34
14 082
5 727
8 355
10 227
4 274
5 953
3 855
1 453
2 402
Wielka Brytania
1 607
1 135
472
1 299
925
374
308
210
98
WĹ&#x201A;ochy
1 234
1 056
178
1 005
854
151
229
202
27
12 582
7 979
4 603
10 587
6 688
3 899
1 995
1 291
704
Armenia
1 673
845
828
1 359
684
675
314
161
153
Chiny
1 711
1 094
617
1 375
878
497
336
216
120
Indie
Ukraina
Azja w tym:
1 276
1 003
273
982
773
209
294
230
64
Japonia
742
443
299
713
430
283
29
13
16
Kazachstan
318
103
215
287
92
195
31
11
20
Korea Pd.
847
496
351
753
443
310
94
53
41
Mongolia
398
181
217
367
169
198
31
12
19
Wietnam
2 596
1 608
988
2 189
1 350
839
407
258
149
Afryka
1 946
1 649
297
1 716
1 446
270
230
203
27
Nigeria
458
406
52
415
365
50
43
41
2
Tunezja
280
257
23
250
230
20
30
27
3
2 060
1 259
801
1 844
1 126
718
216
133
83
320
186
134
287
168
119
33
18
15
1550
952
598
1394
854
540
156
98
58
441
288
153
389
256
133
52
32
20
174
108
66
153
96
57
21
12
9
199
135
64
173
120
53
26
15
11
161
110
51
144
99
45
17
11
6
9
4
5
6
2
4
3
2
1
w tym:
Ameryka Pn. i Ĺ&#x161;rodkowa w tym: Kanada Stany Zjednoczone Ameryka PoĹ&#x201A;udniowa w tym Brazylia Oceania w tym Australia Kraj nieustalony
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny GUS 2009
Z danych tych wynika, iĹź migracje miÄ&#x2122;dzynarodowe dotykajÄ&#x2026; PolskÄ&#x2122; zwĹ&#x201A;aszcza od momentu wstÄ&#x2026;pienia do UE, kiedy to Polska, jak i inne kraje Europy Ĺ&#x161;rodkowowschodniej, staĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; nowymi miejscami przemieszczeĹ&#x201E; ludnoĹ&#x203A;ci. ZwiÄ&#x2122;kszyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; napĹ&#x201A;yw cudzoziemcĂłw jako efekt procesĂłw integracji
56
europejskiej i globalizacji. Polska staje siÄ&#x2122; bowiem coraz czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej stosunkowo atrakcyjnym krajem zarobkowym, ale rĂłwnieĹź docelowym miejscem osiedlania siÄ&#x2122; cudzoziemcĂłw. Eksperci podkreĹ&#x203A;lajÄ&#x2026;, iĹź uzyskanie danych o rzeczywistej skali imigracji jest trudne (cudzoziemcy nie meldujÄ&#x2026; siÄ&#x2122;, zaniĹźone sÄ&#x2026; dane o migracjach na pobyt czasowy). PodjÄ&#x2122;to zatem prĂłbÄ&#x2122; ustalenia aktualnych rozmiarĂłw zasobĂłw imigracyjnych w Polsce, jak rĂłwnieĹź okreĹ&#x203A;lenia demograficzno-spoĹ&#x201A;ecznego i ekonomicznego profilu imigranta. W II kwartale 2008 r. GĹ&#x201A;Ăłwny UrzÄ&#x2026;d Statystyczny przeprowadziĹ&#x201A; badanie statystyczne â&#x20AC;&#x17E;Imigranci w Polsceâ&#x20AC;? â&#x20AC;&#x201C; w obiektach zbiorowego zakwaterowania, ktĂłrym objÄ&#x2122;to 10 242 osĂłb przebywajÄ&#x2026;cych w obiektach zbiorowego zakwaterowania, ktĂłre nie sÄ&#x2026; objÄ&#x2122;te badaniem BAEL. Ponad 55% ogĂłĹ&#x201A;u stanowili mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni. Zdecydowanie najwiÄ&#x2122;cej imigrantĂłw przebywaĹ&#x201A;o na terenie wojewĂłdztwa mazowieckiego (30%). W nastÄ&#x2122;pnej kolejnoĹ&#x203A;ci uplasowaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; wojewĂłdztwa: maĹ&#x201A;opolskie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i Ĺ&#x201A;Ăłdzkie. OkoĹ&#x201A;o 83% imigrantĂłw mieszkaĹ&#x201A;o w miastach. Wykres 13
Liczba imigrantĂłw wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw â&#x20AC;&#x201C; w odsetkach ogĂłĹ&#x201A;em. 30 25 20 15 10 5 Zachodnio -pomorskie
Wielkopolskie
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
MaĹ&#x201A;opolskie
Ĺ Ăłdzkie
Lubuskie
Lubelskie
Kujawsko -Pomorskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: â&#x20AC;&#x17E;Imigranci w Polsce 2008â&#x20AC;?, e-gospodarka.pl
W badaniu zostaĹ&#x201A;o wskazanych 131 krajĂłw pochodzenia imigrantĂłw. WĹ&#x203A;rĂłd imigrantĂłw najwiÄ&#x2122;cej byĹ&#x201A;o osĂłb przybyĹ&#x201A;ych z Ukrainy (26,6% ogĂłĹ&#x201A;u imigrantĂłw). DoĹ&#x203A;Ä&#x2021; liczne byĹ&#x201A;y osoby przybyĹ&#x201A;e z BiaĹ&#x201A;orusi (9,2%) i Chin (4,2%). NajliczniejszÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; imigrantĂłw stanowiĹ&#x201A;y osoby w wieku 20-24 lat (prawie 44% ogĂłĹ&#x201A;u imigrantĂłw) . OkoĹ&#x201A;o 38% imigrantĂłw w wieku 15 lat i wiÄ&#x2122;cej miaĹ&#x201A;o wyksztaĹ&#x201A;cenie Ĺ&#x203A;rednie ogĂłlnoksztaĹ&#x201A;cÄ&#x2026;ce (wĹ&#x203A;rĂłd kobiet odsetek ten wynosi 45%), a prawie 27% â&#x20AC;&#x201C; wyĹźsze (29% mÄ&#x2122;Ĺźczyzn). Dane o imigrantach zagranicznych moĹźna takĹźe uzyskaÄ&#x2021; badajÄ&#x2026;c dane UrzÄ&#x2122;du ds. cudzoziemcĂłw, dotyczÄ&#x2026;ce obywateli innych paĹ&#x201E;stw mieszkajÄ&#x2026;cych w Polsce. WedĹ&#x201A;ug nich, wszystkich kategorii imigrantĂłw w 2009 r. byĹ&#x201A;o 92 574 osĂłb. W 2004 r. liczba ta wynosiĹ&#x201A;a okoĹ&#x201A;o 85 000 cudzoziemcĂłw. SzczegĂłĹ&#x201A;owe badania tych danych moĹźna znaleĹşÄ&#x2021; w rozdziale â&#x20AC;&#x17E;Wybrane grupy imigrantĂłw a polski rynek pracyâ&#x20AC;? autorstwa Agnieszki Fidel i Renaty StefaĹ&#x201E;skiej, z raportu FISE (Fundacji Inicjatyw SpoĹ&#x201A;eczno-Ekonomicznych): â&#x20AC;&#x17E;WspĂłĹ&#x201A;czesne procesy migracyjne w Polsce a aktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; organizacji pozarzÄ&#x2026;dowych w obszarach powiÄ&#x2026;zanych z rynkiem pracyâ&#x20AC;? pod redakcjÄ&#x2026; PawĹ&#x201A;a Kaczmarczyka i Joanny Turowicz z 2007 r.12 Przedstawione poniĹźej dane pochodzÄ&#x2026; z tego opracowania.
12
http://www.fise.org.pl/files/fise.org.pl/public/PKaczmarczyk_JTyrowicz_migracje.pdf.
57
GĹ&#x201A;Ăłwnymi krajami, z ktĂłrych rekrutujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; imigranci w Polsce, sÄ&#x2026; paĹ&#x201E;stwa naleĹźÄ&#x2026;ce do byĹ&#x201A;ego ZSRR, przede wszystkim Ukraina, Rosja i BiaĹ&#x201A;oruĹ&#x203A;. Stosunkowo licznÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; imigranckÄ&#x2026; stanowiÄ&#x2026; rĂłwnieĹź obywatele paĹ&#x201E;stw wysoko rozwiniÄ&#x2122;tych: Niemiec, StanĂłw Zjednoczonych, Francji oraz Wielkiej Brytanii, a takĹźe Wietnamu. Co trzeci obcokrajowiec mieszkajÄ&#x2026;cy w Polsce pochodzi z kraju bezpoĹ&#x203A;rednio z nami sÄ&#x2026;siadujÄ&#x2026;cego. Na szczegĂłlnÄ&#x2026; uwagÄ&#x2122; zasĹ&#x201A;ugujÄ&#x2026; dwie gĹ&#x201A;Ăłwne cechy imigrantĂłw mieszkajÄ&#x2026;cych w Polsce. Po pierwsze, sÄ&#x2026; oni z reguĹ&#x201A;y bardzo dobrze wyksztaĹ&#x201A;ceni (aĹź 36% ukoĹ&#x201E;czyĹ&#x201A;o studia wyĹźsze) oraz zdominowani przez grupÄ&#x2122; osĂłb w wieku produkcyjnym. 80% jest w wieku 20-59 lat, co oznacza, Ĺźe mamy do czynienia przede wszystkim z imigracjÄ&#x2026; osĂłb aktywnych zawodowo, a nie peĹ&#x201A;nych rodzin cudzoziemskich. W grupie obcokrajowcĂłw pod wzglÄ&#x2122;dem liczebnym dominujÄ&#x2026; mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni, z wyjÄ&#x2026;tkiem napĹ&#x201A;ywu z krajĂłw byĹ&#x201A;ego ZSRR. Jak pokazuje rycina 18, obcokrajowcy wybierajÄ&#x2026; na swoje miejsce zamieszkania przede wszystkim Mazowsze, Dolny Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;sk i MaĹ&#x201A;opolskÄ&#x2122;. NajwiÄ&#x2122;cej z nich kieruje siÄ&#x2122; do duĹźych miast, np. ponad poĹ&#x201A;owa (56%) imigrantĂłw z Dolnego Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska mieszka we WrocĹ&#x201A;awiu, w WaĹ&#x201A;brzychu i Legnicy, prawie trzy czwarte (71%) z MaĹ&#x201A;opolski â&#x20AC;&#x201C; w Krakowie i Tarnowie, podczas gdy niemal 90% imigrantĂłw z Mazowsza â&#x20AC;&#x201C; w Warszawie i powiatach, ktĂłre z niÄ&#x2026; graniczÄ&#x2026;. Ponadto takĹźe w innych duĹźych miastach: Ĺ odzi, Poznaniu, Lublinie, Szczecinie, TrĂłjmieĹ&#x203A;cie, BiaĹ&#x201A;ymstoku, Katowicach. Cudzoziemcy, zwĹ&#x201A;aszcza ci pochodzÄ&#x2026;cy z krajĂłw sÄ&#x2026;siadujÄ&#x2026;cych z PolskÄ&#x2026;, osiedlajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; rĂłwnieĹź w rejonach przygranicznych. Odzwierciedla to duĹźa liczba UkraiĹ&#x201E;cĂłw w wojewĂłdztwach podkarpackim i lubelskim oraz LitwinĂłw w wojewĂłdztwie warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim. Natomiast obecnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; WietnamczykĂłw, Rosjan czy Ormian w wojewĂłdztwach graniczÄ&#x2026;cych z Niemcami moĹźna tĹ&#x201A;umaczyÄ&#x2021; dynamicznym rozwojem handlu bazarowego w tych rejonach w latach 90-tych. Rycina 19
Gdzie mieszkajÄ&#x2026; imigranci w Polsce?
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: RozdziaĹ&#x201A; â&#x20AC;&#x17E;Wybrane grupy imigrantĂłw a polski rynek pracyâ&#x20AC;? autorstwa Agnieszki Fidel i Renaty StefaĹ&#x201E;skiej, z raportu FISE: â&#x20AC;&#x17E;WspĂłĹ&#x201A;czesne procesy migracyjne w Polsce a aktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; organizacji pozarzÄ&#x2026;dowych w obszarach powiÄ&#x2026;zanych z rynkiem pracyâ&#x20AC;? pod redakcjÄ&#x2026; PawĹ&#x201A;a Kaczmarczyka i Joanny Turowicz
58
Saldo migracji zagranicznych PodsumowujÄ&#x2026;c, saldo migracji miÄ&#x2122;dzynarodowych w ukĹ&#x201A;adzie regionalnym w podziale na wojewĂłdztwa jest ujemne (wykres 14). Wykres 14 w tysiÄ&#x2026;cach
Saldo migracji zagranicznych w roku 2008. 7
imigracja
emigracja
5 3
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko-Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Zachodniopomorskie
-5
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
-3
Mazowieckie
-1
Ĺ Ăłdzkie
1
-7
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
Saldo migracji zagranicznych w miastach powyĹźej 100 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw (ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik 1) jest dodatnie jedynie w Warszawie (+331), Krakowie ( +162) i Legnicy (+2).
3.4 Podsumowanie Ostatnie 20 lat to, zgodnie z danymi statystyki publicznej okres charakteryzujÄ&#x2026;cy siÄ&#x2122; nieznacznymi zmianami liczby ludnoĹ&#x203A;ci Polski, jak rĂłwnieĹź ogĂłlnej liczby ludnoĹ&#x203A;ci miast (poczÄ&#x2026;tkowo niewielkim wzrostem, a od koĹ&#x201E;ca lat 90-tych powolnym jej spadkiem). UwzglÄ&#x2122;dnienie rzeczywistego odpĹ&#x201A;ywu migracyjnego za granicÄ&#x2122; wskazuje na nieznaczne kurczenie siÄ&#x2122; ogĂłlnej liczby mieszkaĹ&#x201E;cĂłw juĹź od koĹ&#x201E;ca lat 80-tych. WzglÄ&#x2122;dna staĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; wielkoĹ&#x203A;ci populacji byĹ&#x201A;a zatem w tym okresie parametrem ograniczajÄ&#x2026;cym dynamikÄ&#x2122; i stabilizujÄ&#x2026;cym strukturÄ&#x2122; krajowego systemu osadniczego. OddziaĹ&#x201A;ywanie tego czynnika nasili siÄ&#x2122; jednak w nastÄ&#x2122;pnych dziesiÄ&#x2122;cioleciach, w Ĺ&#x203A;wietle prognozowanego, stopniowo pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;biania siÄ&#x2122; regresu demograficznego Polski. Jednak zmiany w liczbie ludnoĹ&#x203A;ci zachodziĹ&#x201A;y w bardzo odmienny sposĂłb w miastach i na wsiach. W okresie 1991â&#x20AC;&#x201C;1995 miaĹ&#x201A; miejsce wzrost ludnoĹ&#x203A;ci miast, do ktĂłrego przyczyniaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; w pierwszej kolejnoĹ&#x203A;ci napĹ&#x201A;yw ludnoĹ&#x203A;ci wiejskiej (317,9 tys. osĂłb), w drugiej zaĹ&#x203A; kolejnoĹ&#x203A;ci przyrost naturalny (179 tys.). RĂłwnoczeĹ&#x203A;nie na terenach wiejskich wysoki przyrost naturalny (327,4 tys.) zostaĹ&#x201A; zrĂłwnowaĹźony przez odpĹ&#x201A;yw do miast (317,9 tys.) i migracje zagraniczne (9,5 tys.), przez co saldo przyrostu ludnoĹ&#x203A;ci pozostaĹ&#x201A;o zerowe. Od poĹ&#x201A;owy lat 90-tych miaĹ&#x201A; natomiast miejsce spadek liczby mieszkaĹ&#x201E;cĂłw miast i wzrost liczby mieszkaĹ&#x201E;cĂłw wsi. Depopulacja miast wynikaĹ&#x201A;a przede wszystkim z wysokiego odpĹ&#x201A;ywu ludnoĹ&#x203A;ci za granicÄ&#x2122; (â&#x20AC;&#x201C;111 tys. w okresie 1996â&#x20AC;&#x201C;2004) oraz ujemnego przyrostu naturalnego (â&#x20AC;&#x201C;76,8 tys. w okresie 1996â&#x20AC;&#x201C;2004), w mniejszym zaĹ&#x203A; zakresie z migracji na wieĹ&#x203A; (â&#x20AC;&#x201C;49,8 tys.). Z kolei na wsiach wzrost liczby ludnoĹ&#x203A;ci spowodowany byĹ&#x201A; dodatnim przyrostem naturalnym w caĹ&#x201A;ym okresie 1996â&#x20AC;&#x201C;2004 (161 tys.) oraz napĹ&#x201A;ywem mieszkaĹ&#x201E;cĂłw miast (49,8 tys.).
59
Od poczÄ&#x2026;tku lat 90-tych saldo migracji zagranicznych ze wsi pozostawaĹ&#x201A;o ujemne, choÄ&#x2021; stosunkowo niskie. Rozmieszczenie jednostek osadniczych w przestrzeni Polski oraz rozkĹ&#x201A;ad wielkoĹ&#x203A;ci miast w ostatnim dwudziestoleciu pozostaĹ&#x201A;y niemal bez zmian. Zmiany wspĂłĹ&#x201A;czesne miast dotyczÄ&#x2026; natomiast przeksztaĹ&#x201A;ceĹ&#x201E; w sferze funkcjonalnej miast oraz procesu metropolizacji gospodarki i spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa â&#x20AC;&#x201C; koncentracji inwestycji i nowoczesnych dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci gospodarczych w duĹźych miastach oraz na ich obszarach funkcjonalnych, selektywny napĹ&#x201A;yw migracyjny do tych oĹ&#x203A;rodkĂłw i obszarĂłw, powiÄ&#x2122;kszajÄ&#x2026;cy ich zasoby kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego kosztem obszarĂłw pozametropolitalnych, w tym zwĹ&#x201A;aszcza peryferyjnych regionĂłw Polski.
60
ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik 1 â&#x20AC;&#x201C; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; 1
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
w tym niemowlÄ&#x2026;t
Zgony ogĂłĹ&#x201A;em
Urodzenia Ĺźywe
MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwa
Na 100 mÄ&#x2122;Ĺźczyzn przypada kobiet
na 1 km2
stan w dniu 31 XII
stan w dniu 30 VI
MIASTA
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zaludnienia, ruch naturalny ludnoĹ&#x203A;ci oraz migracje w miastach liczÄ&#x2026;cych w 2008 r. 100 tys. i wiÄ&#x2122;cej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw
10 984 789
10 967 523
1 979
113
68 995
109 775
112 131
626
1 707 981
1 709 781
3 306
117
9 865
18 523
17 795
91
BiaĹ&#x201A;ystok
294 265
294 153
2 880
114
1 833
2 938
2 297
21
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
175 476
175 677
1 411
112
1 197
1 789
1 603
6
Bydgoszcz
360 142
358 928
2 056
114
2 394
3 527
3 697
13
Bytom
184 328
183 829
2 647
107
1 160
1 778
1 983
16
ChorzĂłw
113 469
113 314
3 409
110
719
1 161
1 512
4
CzÄ&#x2122;stochowa
241 449
240 612
1 507
113
1 598
2 185
2 726
9
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
128 560
128 315
680
108
886
1 280
1 434
8
ElblÄ&#x2026;g
126 460
126 439
1 584
109
809
1 197
1 202
8
GdaĹ&#x201E;sk
455 717
455 581
1 741
111
2 932
4 839
4 502
31
Gdynia
249 787
249 257
1 844
110
1 630
2 554
2 435
15
Gliwice
196 968
196 669
1 469
108
1 286
1 902
1 980
8
GorzĂłw Wielkopolski
125 360
125 157
1 460
110
777
1 306
1 073
9
Kalisz
107 910
107 140
1 543
114
726
1 018
1 104
3
Katowice
311 179
309 621
1 880
112
1 915
2 772
3 566
26
Kielce
205 655
205 094
1 870
112
1 335
1 900
1 754
12
Koszalin
107 307
107 146
1 286
111
685
942
969
7
KrakĂłw
756 441
754 624
2 309
114
4 420
7 537
7 116
29
Legnica
104 530
104 489
1 856
111
646
1 024
1 121
11
Lublin
351 345
350 462
2 377
117
2 161
3 441
3 255
25
Ĺ ĂłdĹş
750 125
747 152
2 548
120
4 267
6 540
10 686
43
Olsztyn
175 843
176 142
1 994
116
1 094
1 789
1 319
2
Opole
126 382
126 203
1 307
114
730
1 086
1 079
8
PĹ&#x201A;ock
126 807
126 709
1 439
110
875
1 375
1 180
4
PoznaĹ&#x201E;
559 458
557 264
2 128
115
3 667
6 060
5 678
47
Radom
224 501
224 226
2 006
110
1 612
2 344
2 086
13
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
144 254
143 930
1 852
105
996
1 597
1 615
10
Rybnik
141 057
141 177
952
104
1 054
1 529
1 185
16
RzeszĂłw
171 330
170 653
1 864
112
1 123
1 768
1 264
6
Sosnowiec
221 775
221 259
2 430
111
1 525
2 012
2 573
10
Szczecin
407 260
406 941
1 354
111
2 499
3 986
4 190
17
TarnĂłw
115 769
115 518
1 596
111
748
1 059
1 042
4
ToruĹ&#x201E;
206 346
206 013
1 780
116
1 381
2 081
1 747
11
M.st. Warszawa
Tychy
129 540
129 475
1 586
107
953
1 463
1 112
11
WaĹ&#x201A;brzych
122 927
122 411
1 445
112
751
1 134
1 683
10
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
118 160
118 042
1 400
112
794
1 100
1 192
6
WrocĹ&#x201A;aw
632 803
632 162
2 159
114
3 993
6 274
6 542
32
Zabrze
188 717
188 401
2 343
107
1 133
1 821
1 764
19
Zielona GĂłra
117 406
117 557
2 015
113
826
1 144
1 070
5
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny 2009, GUS
61
ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik 1 â&#x20AC;&#x201C; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; 2
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
saldo
emigracja
imigracja
saldo
odpĹ&#x201A;yw
Migracje zagraniczne
Migracje wewnÄ&#x2122;trzne napĹ&#x201A;yw
Przyrost naturalny
MIASTA
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zaludnienia, ruch naturalny ludnoĹ&#x203A;ci oraz migracje w miastach liczÄ&#x2026;cych w 2008 r. 100 tys. i wiÄ&#x2122;cej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw
-2 356
124 520
141 168
-16 648
5 396
8 493
-3 097
M.st. Warszawa
728
34 949
31 383
3 566
765
434
331
BiaĹ&#x201A;ystok
641
2 240
2 544
-304
110
143
-33
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
186
1 269
1 622
-353
229
261
-32
-170
2 380
3 989
-1 609
109
234
-125
Bydgoszcz Bytom
-205
1 263
1 723
-460
53
316
-263
ChorzĂłw
-351
1 349
1 217
132
52
191
-139
CzÄ&#x2122;stochowa
-541
1 228
2 094
-866
78
194
-116
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
-154
1 105
1 421
-316
32
103
-71
-5
784
1 096
-312
18
20
-2
GdaĹ&#x201E;sk
337
4 260
4 295
-35
507
454
53
Gdynia
119
2 643
3 436
-793
138
301
-163
ElblÄ&#x2026;g
Gliwice
-78
1 253
1 815
-562
184
331
-147
GorzĂłw Wielkopolski
233
1 218
1 364
-146
64
117
-53
Kalisz
-86
663
890
-227
39
63
-24
Katowice Kielce
-794
2 485
3 279
-794
112
392
-280
146
1 257
1 993
-736
81
184
-103
Koszalin
-27
1 189
1 237
-48
79
137
-58
KrakĂłw
421
5 611
5 835
-224
459
297
162
Legnica
-97
743
1 071
-328
46
42
4
Lublin
186
2 514
3 310
-796
66
114
-48
-4146
12 227
13 720
-1 493
180
325
-145
470
2 139
2 141
-2
81
226
-145
Opole
7
1 123
1 440
-317
50
231
-181
PĹ&#x201A;ock
195
950
1 439
-489
30
40
-10
PoznaĹ&#x201E;
382
9 972
12 872
-2 900
113
334
-221
Radom
258
1 063
1 991
-928
24
34
-10
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
-18
824
1 166
-342
59
307
-248
Ĺ ĂłdĹş Olsztyn
Rybnik
344
953
1 268
-315
113
156
-43
RzeszĂłw
504
1 653
1 712
-59
43
72
-29
Sosnowiec
-561
1 487
2 314
-827
46
104
-58
Szczecin
-204
3 287
3 961
-674
176
285
-109
TarnĂłw
17
711
1 014
-303
111
390
-279
ToruĹ&#x201E;
334
1 765
2 458
-693
54
179
-125
Tychy
351
800
1 394
-594
61
131
-70
WaĹ&#x201A;brzych
-549
541
1 125
-584
38
176
-138
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
-92
698
1 081
-383
110
114
-4
WrocĹ&#x201A;aw
-268
11 606
11 577
29
733
579
154
Zabrze
57
1 053
1 538
-485
68
388
-320
Zielona GĂłra
74
1 265
1 343
-78
85
94
-9
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny 2009, GUS
62
ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik 1 â&#x20AC;&#x201C; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; 3
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
Zgony niemowlÄ&#x2026;t na 1000 urodzeĹ&#x201E; Ĺźywych
OgĂłlne saldo migracji
Przyrost naturalny
Zgony
Urodzenia Ĺźywe
na 1000 ludnoĹ&#x203A;ci
MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwa
OgĂłlne saldo migracji
MIASTA
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zaludnienia, ruch naturalny ludnoĹ&#x203A;ci oraz migracje w miastach liczÄ&#x2026;cych w 2008 r. 100 tys. i wiÄ&#x2122;cej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw
-19 745
6,3
10,1
10,3
-0,2
-1,8
5,7
M.st. Warszawa
3897
5,8
10,9
10,5
BiaĹ&#x201A;ystok
-337
6,3
10,1
7,9
0,4
2,3
4,9
2,2
-1,2
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
-385
6,8
10,2
7,1
9,1
1,1
-2,2
-1734
6,7
3,4
9,9
10,4
-0,5
-4,9
-723
3,7
6,3
9,6
10,7
-1,1
-3,9
9,0
-7
6,3
10,2
13,3
-3,1
-0,1
3,4
CzÄ&#x2122;stochowa
-982
6,7
9,1
11,4
-2,3
-4,1
4,1
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
-387
6,9
9,9
11,1
-1,2
-3,0
6,3
ElblÄ&#x2026;g
-314
6,4
9,5
9,5
-0,0
-2,5
6,7
18
6,5
10,7
10,0
0,7
0,0
6,4
-956
6,5
10,3
9,8
0,5
-3,8
5,9
Gliwice
-709
6,6
9,8
10,2
-0,4
-3,7
4,2
GorzĂłw Wielkopolski
-199
6,2
10,5
8,6
1,9
-1,6
6,9
Kalisz
-251
6,8
9,5
10,3
-0,8
-2,3
2,9 9,4
Bydgoszcz Bytom ChorzĂłw
GdaĹ&#x201E;sk Gdynia
-1074
6,2
8,9
11,5
-2,6
-3,5
Kielce
Katowice
-839
6,5
9,3
8,6
0,7
-4,1
6,3
Koszalin
-106
6,5
9,0
9,2
-0,3
-1,0
7,4
KrakĂłw
-62
6,0
10,3
9,7
0,6
-0,1
3,8
Legnica
-324
6,2
9,8
10,7
-0,9
-3,1
10,7
Lublin
-844
6,3
10,0
9,5
0,5
-2,5
7,3
Ĺ ĂłdĹş
6,6
-1638
5,7
8,8
14,3
-5,6
-2,2
Olsztyn
-147
6,5
10,6
7,8
2,8
-0,9
1,1
Opole
-498
6,0
8,9
8,8
0,1
-4,1
7,4
-499
7,0
11,0
9,4
1,6
-4,0
2,9
-3121
6,7
11,0
10,3
0,7
-5,7
7,8 5,5
PĹ&#x201A;ock PoznaĹ&#x201E; Radom
-938
7,1
10,4
9,2
1,1
-4,2
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
-590
6,9
11,0
11,2
-0,1
-4,1
6,3
Rybnik
-358
7,5
10,8
8,4
2,4
-2,5
10,5
RzeszĂłw
-88
6,8
10,7
7,6
3,0
-0,5
3,4
Sosnowiec
-885
6,9
9,1
11,6
-2,5
-4,0
5,0
Szczecin
-783
6,3
10,0
10,5
-0,5
-2,0
4,3 3,8
TarnĂłw
-582
6,5
9,2
9,0
0,1
-5,1
ToruĹ&#x201E;
-818
6,9
10,3
8,7
1,7
-4,1
5,3
Tychy
-664
7,3
11,2
8,5
2,7
-5,1
7,5
WaĹ&#x201A;brzych
-722
6,1
9,2
13,6
-4,4
-5,8
8,8
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
-387
6,7
9,3
10,1
-0,8
-3,3
5,5
WrocĹ&#x201A;aw Zabrze Zielona GĂłra
183
6,4
10,1
10,5
-0,4
0,3
5,1
-805
6,0
9,6
9,3
0,3
-4,3
10,4
-87
7,2
10,0
9,3
0,6
-0,8
4,4
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny 2009, GUS
63
ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik 2 â&#x20AC;&#x201C; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; 1
Migracje wewnÄ&#x2122;trzne na pobyt staĹ&#x201A;y w 2008 r. WedĹ&#x201A;ug obecnego i poprzedniego miejsca zamieszkania PĹ EÄ&#x2020; MIGRANTĂ&#x201C;W
OgĂłĹ&#x201A;em
miasta
MIEJSCE POPRZEDNIEGO ZAMIESZKANIA
OGĂ&#x201C;Ĺ EM Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci: poniĹźej 2 000 2 000 - 4 999 5 000 - 9 999 10 000 - 19 999 20 000 - 49 999 50 000 - 99 999 100 000 - 199 999 200 000 i wiÄ&#x2122;cej WieĹ&#x203A; MÄ&#x2122;ĹźczyĹşni Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci: poniĹźej 2 000 2 000 - 4 999 5 000 - 9 999 10 000 - 19 999 20 000 - 49 999 50 000 - 99 999 100 000 - 199 999 200 000 i wiÄ&#x2122;cej WieĹ&#x203A; Kobiety Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci: poniĹźej 2 000 2 000 - 4 999 5 000 - 9 999 10 000 - 19 999 20 000 - 49 999 50 000 - 99 999 100 000 - 199 999 200 000 i wiÄ&#x2122;cej WieĹ&#x203A;
Miejsce obecnego zamieszkania
razem
o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci poniĹźej 2 000
405 474 251 736 Â 1 096 11 043 16 107 32 867 52 659 42 054 51 158 44 752 153 738 185 437 118 224 Â 512 5 005 7 385 15 357 24 595 19 897 24 114 21 359 67 213 220 037 133 512 Â 584 6 038 8 722 17 510 28 064 22 157 27 044 23 393 86 525
212 886 121 383 Â 581 5 874 8 180 16 527 25 328 19 630 24 013 21 250 91 503 96 207 55 846 Â 267 2 614 3 677 7 517 11 512 9 104 11 157 9 998 40 361 116 679 65 537 Â 314 3 260 4 503 9 010 13 816 10 526 12 856 11 252 51 142
1 022 495 Â 2 30 32 43 113 100 108 67 527 452 227 Â 1 14 17 21 53 48 37 36 225 570 268 Â 1 16 15 22 60 52 71 31 302
2Â 000 -4 999
10 154 4 504 Â 36 221 312 621 1 026 756 814 718 5 650 4 731 2 148 Â 19 96 138 301 484 375 399 336 2 583 5 423 2 356 Â 17 125 174 320 542 381 415 382 3 067
5Â 000 -9 999
15 027 7 385 Â 41 314 441 825 1 270 1 350 1 800 1 344 7 642 6 946 3 564 Â 21 154 205 410 569 651 881 673 3 382 8 081 3 821 Â 20 160 236 415 701 699 919 671 4 260
10Â 000 -19 999
29 053 14 838 Â 74 797 852 1 783 2 913 2 115 3 588 2 716 14 215 13 456 6 988 Â 30 354 408 838 1 364 1 009 1 677 1 308 6 468 15 597 7 850 Â 44 443 444 945 1 549 1 106 1 911 1 408 7 747
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny 2009, GUS
64
ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik 2 â&#x20AC;&#x201C; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; 2
Migracje wewnÄ&#x2122;trzne na pobyt staĹ&#x201A;y w 2008 r. WedĹ&#x201A;ug obecnego i poprzedniego miejsca zamieszkania PĹ EÄ&#x2020; MIGRANTĂ&#x201C;W MIEJSCE POPRZEDNIEGO ZAMIESZKANIA
OGĂ&#x201C;Ĺ EM Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci: poniĹźej 2 000 2 000 - 4 999 5 000 - 9 999 10 000 - 19 999 20 000 - 49 999 50 000 - 99 999 100 000 - 199 999 200 000 i wiÄ&#x2122;cej WieĹ&#x203A; MÄ&#x2122;ĹźczyĹşni Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci: poniĹźej 2 000 2 000 - 4 999 5 000 - 9 999 10 000 - 19 999 20 000 - 49 999 50 000 - 99 999 100 000 - 199 999 200 000 i wiÄ&#x2122;cej WieĹ&#x203A; Kobiety Miasta o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci: poniĹźej 2 000 2 000 - 4 999 5 000 - 9 999 10 000 - 19 999 20 000 - 49 999 50 000 - 99 999 100 000 - 199 999 200 000 i wiÄ&#x2122;cej WieĹ&#x203A;
Miejsce obecnego zamieszkania miasta
wieĹ&#x203A;
o liczbie ludnoĹ&#x203A;ci 20 000 -49 999
45 791 24 960 Â 121 1 262 1 612 3 150 4 542 3 643 5 437 5 193 20 831 20 816 11 646 Â 55 582 763 1 433 2 146 1 675 2 549 2 443 9 170 24 975 13 314 Â 66 680 849 1 717 2 396 1 968 2 888 2 750 11 661
50 000 -99 999
100Â 000 -199 999
33 699 19 028 Â 74 980 1 481 2 463 3 825 2 892 3 877 3 436 14 671 15 294 8 784 Â 39 431 660 1 151 1 757 1 321 1 809 1 616 6 510 18 405 10 244 Â 35 549 821 1 312 2 068 1 571 2 068 1 820 8 161
42 774 27 704 Â 125 1 256 2 014 4 411 6 061 4 914 4 792 4 131 15 070 18 997 12 476 Â 50 538 878 1 933 2 687 2 303 2 178 1 909 6 521 23 777 15 228 Â 75 718 1136 2478 3374 2611 2614 2222 8549
200 000 i wiÄ&#x2122;cej
35 366 22 469 Â 108 1 014 1 436 3 231 5 578 3 860 3 597 3 645 12 897 15 515 10 013 Â 52 445 608 1 430 2 452 1 722 1 627 1 677 5 502 19 851 12 456 Â 56 569 828 1 801 3 126 2 138 1 970 1 968 7 395
192 588 130 353 Â 515 5 169 7 927 16 340 27 331 22 424 27 145 23 502 62 235 89 230 62 378 Â 245 2 391 3 708 7 840 13 083 10 793 12 957 11 361 26 852 103 358 67 975 Â 270 2 778 4 219 8 500 14 248 11 631 14 188 12 141 35 383
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik Demograficzny 2009, GUS
65
$ 4.1 Charakterystyka ubĂłstwa w Polsce W Polsce moĹźna wskazaÄ&#x2021; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce granice ubĂłstwa: 1.
dla oceny ubĂłstwa obiektywnego:
Âł ]PWL_dbYÂĄ, ktĂłrÄ&#x2026; wyznacza 50% Ĺ&#x203A;rednich miesiÄ&#x2122;cznych wydatkĂłw gospodarstw domowych;
Âł LM^ZW`_YP% - ustawowÄ&#x2026;, ktĂłrÄ&#x2026; wyznacza kwota uprawniajÄ&#x2026;ca - zgodnie z obowiÄ&#x2026;zujÄ&#x2026;cÄ&#x2026; ustawÄ&#x2026; o pomocy spoĹ&#x201A;ecznej - do ubiegania siÄ&#x2122; o przyznanie Ĺ&#x203A;wiadczenia pieniÄ&#x2122;Ĺźnego; - minimum egzystencji (granica ubĂłstwa skrajnego), ktĂłrÄ&#x2026; wyznacza kwota ustalana przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, uwzglÄ&#x2122;dniajÄ&#x2026;ca jedynie te potrzeby, ktĂłrych zaspokojenie nie moĹźe byÄ&#x2021; odĹ&#x201A;oĹźone w czasie, a konsumpcja niĹźsza od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia.
2.
Subiektywna ocena ubĂłstwa (lejdejska), wykorzystuje oceny dochodĂłw deklarowane przez same gospodarstwa domowe, odpowiadajÄ&#x2026;ca w przybliĹźeniu poziomowi dochodĂłw deklarowanych przez respondentĂłw jako ledwie wystarczajÄ&#x2026;ce.
OprĂłcz minimum egzystencji Instytut Pracy i Spraw Socjalnych ustala rĂłwnieĹź kwotÄ&#x2122; tzw. minimum socjalnego. Minimum socjalne to kategoria socjalna mierzÄ&#x2026;ca koszty utrzymania gospodarstw domowych, uwzglÄ&#x2122;dniajÄ&#x2026;ce podstawowe potrzeby bytowo-konsumpcyjne. Pokazuje ono granicÄ&#x2122; wydatkĂłw gospodarstw domowych, mierzÄ&#x2026;cÄ&#x2026; minimalnie godziwy poziom Ĺźycia. Minimum socjalne uwzglÄ&#x2122;dnia taki koszyk dĂłbr i usĹ&#x201A;ug, aby rodzina okreĹ&#x203A;lonego typu mogĹ&#x201A;a zaspokoiÄ&#x2021; potrzeby biologiczne, kulturalne i spoĹ&#x201A;eczne na poziomie uznanym za niezbÄ&#x2122;dny. OprĂłcz wydatkĂłw na ĹźywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; oraz mieszkanie, stanowiÄ&#x2026;cych ponad 60% caĹ&#x201A;ego budĹźetu zaĹ&#x201A;oĹźonego w minimum socjalnym, minimum to uwzglÄ&#x2122;dnia rĂłwnieĹź wydatki na zaspokojenie innych potrzeb, w tym na edukacjÄ&#x2122;, zdrowie, kulturÄ&#x2122;, aktywny wypoczynek, transport i Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznoĹ&#x203A;Ä&#x2021;. Pod koniec 2009 r. dla osoby samotnie gospodarujÄ&#x2026;cej w wieku produkcyjnym wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; minimum socjalnego wynosiĹ&#x201A;a 881,24 zĹ&#x201A;, dla czteroosobowej rodziny wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ta wynosiĹ&#x201A;a 2 808,61 zĹ&#x201A; (czyli 702 zĹ&#x201A; na osobÄ&#x2122;). Minimum egzystencji (minimum biologiczne) stanowi dolne kryterium ubĂłstwa. UwzglÄ&#x2122;dnia ono jedynie te potrzeby, ktĂłrych zaspokojenie nie moĹźe byÄ&#x2021; odĹ&#x201A;oĹźone w czasie, a konsumpcja niĹźsza od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia. Jest to zaspokojenie najniezbÄ&#x2122;dniejszych potrzeb, jak: bardzo skromne wyĹźywienie, utrzymanie bardzo maĹ&#x201A;ego mieszkania, uzupeĹ&#x201A;nienie najbardziej podstawowych artykuĹ&#x201A;Ăłw gospodarstwa domowego i bielizny osobistej, lekĂłw oraz potrzeb wynikajÄ&#x2026;cych z obowiÄ&#x2026;zku szkolnego. W 2009 r. granica minimum egzystencji wynosiĹ&#x201A;a 413,20 zĹ&#x201A; dla osoby samotnie gospodarujÄ&#x2026;cej w wieku produkcyjnym oraz 1 402 zĹ&#x201A; dla maĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwa z dwĂłjkÄ&#x2026; dzieci na utrzymaniu (a wiÄ&#x2122;c 350,50 zĹ&#x201A; na osobÄ&#x2122;). Ustawowa granica ubĂłstwa, ktĂłra zgodnie z obowiÄ&#x2026;zujÄ&#x2026;cÄ&#x2026; ustawÄ&#x2026; o pomocy spoĹ&#x201A;ecznej uprawnia do ubiegania siÄ&#x2122; o przyznanie Ĺ&#x203A;wiadczeĹ&#x201E; socjalnych, wynosiĹ&#x201A;a dla gospodarstwa jednoosobowego 477 zĹ&#x201A; oraz 1 404 zĹ&#x201A; dla rodziny czteroosobowej (czyli 351 zĹ&#x201A; na osobÄ&#x2122;). Subiektywna granica ubĂłstwa w 2009 r. byĹ&#x201A;a szacowana dla gospodarstw domowych jednoosobowych na poziomie 1 544 zĹ&#x201A;, a wiÄ&#x2122;c byĹ&#x201A;a ponad 3 krotnie wyĹźsza niĹź obie absolutne granice ubĂłstwa.
66
Tabela 18
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
Granice ubĂłstwa
ZagroĹźenie ubĂłstwem w Polsce w latach 1993-2008.
Procent osĂłb w gospodarstwach domowych poniĹźej granicy ubĂłstwa Relatywna
12,0 13,5 12,8 14,0 15,3
15,8
16,5
17,1
17,0 18,4 20,4 20,3
18,1
17,7 17,3
17,6
12,1
14,4
13,6
15,0 18,5 18,1 19,2
18,1
15,1 14,6
10,6
5,4
5,6
6,9
8,1
9,5 11,1 10,9 11,8
12,3
7,813
6,6
5,6
40,0 33,0 30,8 30,5 30,8
30,8
34,8
34,4
32,4 30,4 28,0 27,3
22,5
18,3 17,4
15,3
Ustawowa
-
-
-
Minimum egzystencji
-
6,4
-
Subiektywna (lejdejska)
- 13,3 4,3
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne na podstawie danych GUS (szacunki na podstawie badaĹ&#x201E; budĹźetĂłw gospodarstw domowych)
Tabela 19
ZagroĹźenie ubĂłstwem wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw w latach 2005-2008. WskaĹşniki zagroĹźenia ubĂłstwem WojewĂłdztwo
% osĂłb w gosp. dom. poniĹźej relatywnej granicy ubĂłstwa
% osĂłb w gosp. dom. poniĹźej minimum egzystencji
2005
2005
2006
2007
2008
2006
2007
2008
POLSKA
18,1
17,7
17,3
17,6
12,3
7,8
6,6
5,6
Ĺ Ăłdzkie
14,7
16,1
15,2
14,1
10,0
6,8
5,9
4,6
Mazowieckie
14,6
13,0
13,5
11,8
9,8
5,7
4,7
3,4
MaĹ&#x201A;opolskie
17,4
17,6
17,0
15,9
11,3
6,9
5,6
4,6
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
14,6
14,9
13,5
17,0
9,9
6,5
4,8
4,6
Lubelskie
20,7
22,7
24,4
23,7
14,2
9,8
10,5
8,3
Podkarpackie
22,0
21,9
21,8
20,4
14,9
10,4
8,4
5,3
Podlaskie
19,8
19,4
23,9
23,1
13,6
10,1
10,1
8,4
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
23,4
25,0
25,1
27,1
16,2
12,2
11,0
11,3
Lubuskie
14,7
14,2
12,5
11,8
8,8
5,1
4,4
3,8
Wielkopolskie
19,5
19,8
19,2
18,4
13,0
8,3
6,9
5,4
Zachodniopomorskie
18,9
13,5
14,9
16,4
13,1
5,0
5,8
5,7
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
19,1
19,1
15,0
17,2
13,4
8,2
5,4
5,3
Opolskie
11,6
12,9
11,2
11,1
8,4
6,5
3,7
1,8
Kujawsko-Pomorskie
21,9
21,5
20,1
22,9
13,2
8,9
7,9
7,5
Pomorskie
20,8
16,9
17,3
18,2
14,9
8,2
7,4
6,3
WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie
25,3
24,8
24,4
24,5
18,8
13,3
10,6
9,4
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Dane GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Statystycznego
13
â&#x20AC;&#x17E;ZasiÄ&#x2122;g ubĂłstwa skrajnego, za granicÄ&#x2122; ktĂłrego przyjÄ&#x2122;to poziom minimum egzystencji oszacowano w 2006 r. na ok. 8% osĂłb wobec 12,3% w 2005 r. Przy czym tak duĹźy spadek stopy ubĂłstwa skrajnego wynika nie tylko z poprawy sytuacji materialnej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci gospodarstw domowych, ale takĹźe z niĹźszego w porĂłwnaniu z rokiem 2005 poziomu minimum egzystencji szacowanego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Gdyby za granicÄ&#x2122; ubĂłstwa skrajnego przyjÄ&#x2026;Ä&#x2021; skorygowany wskaĹşnikiem wzrostu cen towarĂłw i usĹ&#x201A;ug konsumpcyjnych poziom granic obowiÄ&#x2026;zujÄ&#x2026;cych w 2005 r. â&#x20AC;&#x201C; to stopa ubĂłstwa skrajnego wyniosĹ&#x201A;aby 9,5%.â&#x20AC;?
67
PowyĹźsze tabele ilustrujÄ&#x2026;, jak zmieniaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; poziom ubĂłstwa w Polsce na przestrzeni ostatnich 15 lat. Na skutek wprowadzenia gospodarki rynkowej nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; szybki proces materialnego rozwarstwiania siÄ&#x2122; spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa, co w konsekwencji doprowadziĹ&#x201A;o do rozszerzenia siÄ&#x2122; sfery ubĂłstwa. Jednak narastanie problemu ubĂłstwa w skali caĹ&#x201A;ego kraju i w miastach obserwowane od poczÄ&#x2026;tku lat 1990. nie moĹźe byÄ&#x2021; wiÄ&#x2026;zane jedynie z transformacjÄ&#x2026; spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczÄ&#x2026; po 1989 r., ale rĂłwnieĹź z powstaniem moĹźliwoĹ&#x203A;ci ujawnienia skali problemu ubĂłstwa. Dotyczy to rĂłwnieĹź â&#x20AC;&#x17E;pojawienia siÄ&#x2122;â&#x20AC;? bezdomnoĹ&#x203A;ci oraz bezrobocia. Zjawiska te miaĹ&#x201A;y charakter ukryty, a paĹ&#x201E;stwo socjalistyczne (przed 1989 r.) nie uwzglÄ&#x2122;dniaĹ&#x201A;o tego problemu i rozwiÄ&#x2026;zywaĹ&#x201A;o go jedynie metodami administracyjnymi lub represyjnymi. Tendencji wzrostu ubĂłstwa w Polsce nie powstrzymaĹ&#x201A; dynamiczny wzrost gospodarczy w latach 1995-1997. A co gorsza, regres gospodarczy, ktĂłry nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; w późniejszych latach przyczyniĹ&#x201A; siÄ&#x2122; do poszerzenia siÄ&#x2122; sfery biedy. Z kolei ponowne oĹźywienie gospodarcze, obserwowane od 2002 r., nie znalazĹ&#x201A;o od razu zdecydowanego odbicia we wszystkich statystykach dotyczÄ&#x2026;cych zakresu zjawiska ubĂłstwa. PrzykĹ&#x201A;adowo, wzrĂłsĹ&#x201A; udziaĹ&#x201A; osĂłb zagroĹźonych ubĂłstwem wg minimum egzystencji z 9,5% w 2001 r. do 12,3% w 2005 r. Dopiero w 2006 r. nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; wyraĹşny spadek ludnoĹ&#x203A;ci ĹźyjÄ&#x2026;cej poniĹźej granicy egzystencji. UtrzymaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; on rĂłwnieĹź w kolejnych latach â&#x20AC;&#x201C; w roku 2008 jednie 5,6% ludnoĹ&#x203A;ci byĹ&#x201A;a zagroĹźona ubĂłstwem wg minimum egzystencji. Od 2005 r. zauwaĹźyÄ&#x2021; moĹźna rĂłwnieĹź zmniejszenie odsetka ludnoĹ&#x203A;ci ĹźyjÄ&#x2026;cej poniĹźej relatywnej granicy ubĂłstwa. Wnioski z Diagnozy spoĹ&#x201A;ecznej 2009 (CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T., 2009, Diagnoza spoĹ&#x201A;eczna 2009, warunki i jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia PolakĂłw, Raport, Rada Monitoringu SpoĹ&#x201A;ecznego, Warszawa) pokazujÄ&#x2026;, Ĺźe ponad 33% gospodarstw domowych przy aktualnych dochodach radziĹ&#x201A;o sobie z pewnymi trudnoĹ&#x203A;ciami finansowymi, 19% radziĹ&#x201A;o sobie, ale ponad 20% miaĹ&#x201A;o wielkie trudnoĹ&#x203A;ci. JednoczeĹ&#x203A;nie w 2009 r. aĹź 28% gospodarstw domowych (pomimo spadku tego udziaĹ&#x201A;u o ponad 5% w ciÄ&#x2026;gu dwĂłch lat) deklarowaĹ&#x201A;o, Ĺźe ich staĹ&#x201A;e dochody nie pozwalajÄ&#x2026; na zaspokojenie bieĹźÄ&#x2026;cych potrzeb. W takiej sytuacji gospodarstwa domowe ograniczajÄ&#x2026; potrzeby (ponad 86% gospodarstw), korzystajÄ&#x2026; z pomocy krewnych (39%), zaciÄ&#x2026;gajÄ&#x2026; poĹźyczki (36%), a tylko w przypadku 16% czĹ&#x201A;onek gospodarstwa podejmuje dodatkowÄ&#x2026; pracÄ&#x2122;. W perspektywie ostatnich 10 lat wyniki Diagnozy SpoĹ&#x201A;ecznej 2009 wskazujÄ&#x2026;, Ĺźe â&#x20AC;&#x17E;spadĹ&#x201A; odsetek gospodarstw domowych wiÄ&#x2026;ĹźÄ&#x2026;cych koniec z koĹ&#x201E;cem z wielkÄ&#x2026; trudnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; i z trudnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; (odpowiednio o 12 i 5 punktĂłw procentowych), a wzrĂłsĹ&#x201A; â&#x20AC;&#x201C; radzÄ&#x2026;cych sobie raczej Ĺ&#x201A;atwo i Ĺ&#x201A;atwo (odpowiednio o 10 i 3 punkty procentowe)â&#x20AC;?. Podobnie: â&#x20AC;&#x17E;W ostatnich 10 latach najsilniej wzrĂłsĹ&#x201A; odsetek gospodarstw domowych twierdzÄ&#x2026;cych, Ĺźe ĹźyjÄ&#x2026; oszczÄ&#x2122;dnie i dziÄ&#x2122;ki temu starcza im na wszystko (o 12 punktĂłw procentowych). WzrĂłsĹ&#x201A; takĹźe o 7 punktĂłw procentowych odsetek gospodarstw, ktĂłrym starcza na wszystko i jeszcze oszczÄ&#x2122;dzajÄ&#x2026; na przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021;, zmalaĹ&#x201A; natomiast procent gospodarstw w najtrudniejszej sytuacji, ktĂłrym pieniÄ&#x2122;dzy nie starcza na spĹ&#x201A;atÄ&#x2122; kredytu, opĹ&#x201A;aty za mieszkanie czy na ubranieâ&#x20AC;?. (CzapiĹ&#x201E;ski, Panek 2009).
68
Wykres 15
UdziaĹ&#x201A; procentowy osĂłb w gospodarstwach domowych poniĹźej relatywnej granicy ubĂłstwa. 30,0 %
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko -Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodnio -pomorskie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Ĺ Ăłdzkie
POLSKA
0,0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
Od lat nie zmieniajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; czynniki determinujÄ&#x2026;ce ubĂłstwo â&#x20AC;&#x201C; naleĹźÄ&#x2026; do nich pozycja na rynku pracy, wielodzietnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; oraz zamieszkanie na wsi lub w maĹ&#x201A;ych miastach. UbĂłstwem zagroĹźone sÄ&#x2026; wiÄ&#x2122;c przede wszystkim osoby bezrobotne i ich rodziny. W 2005 r. w rodzinie przynajmniej jednej osoby bezrobotnej stopa ubĂłstwa skrajnego wynosiĹ&#x201A;a okoĹ&#x201A;o 27%, podczas gdy w gospodarstwach osĂłb pracujÄ&#x2026;cych â&#x20AC;&#x201C; okoĹ&#x201A;o 9%. Ponadto badania gospodarstw domowych realizowane przez GUS wykazaĹ&#x201A;o, Ĺźe zagroĹźenie ubĂłstwem roĹ&#x203A;nie wraz z liczbÄ&#x2026; dzieci w danej rodzinie, co obrazuje poniĹźsza tabela. Posiadanie dwĂłjki lub wiÄ&#x2122;cej dzieci moĹźe byÄ&#x2021; uznane za czynnik zwiÄ&#x2122;kszajÄ&#x2026;cy perspektywÄ&#x2122; wykluczenia spoĹ&#x201A;ecznego. Tabela 20
Odsetek ubĂłstwa w gospodarstwach domowych znajdujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; poniĹźej relatywnej granicy ubĂłstwa. Typ gospodarstwa MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwo bez dzieci
5,9
MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwo z 1 dzieckiem
8,4
MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stw z 2 dzieci
15,2
MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwo z 3 dzieci
28,3
MaĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stwo z 4 dzieci i wiÄ&#x2122;cej
48,9
Rodziny niepeĹ&#x201A;ne
23,0
Jednoosobowe
6,4
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Polska 2030 zgodnie z danymi GUS
69
Wzrost zasiÄ&#x2122;gu ubĂłstwa skrajnego na przestrzeni ostatnich lat oznacza systematyczne pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;bianie zjawiska, a takĹźe jego tzw. dziedziczenie, a w konsekwencji wykluczenie spoĹ&#x201A;eczne pewnych grup spoĹ&#x201A;ecznych, ktĂłre nie sÄ&#x2026; juĹź w stanie poprawiÄ&#x2021; swej kondycji o wĹ&#x201A;asnych siĹ&#x201A;ach. Do grup tych naleĹźÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ăłwnie rodziny, gdzie bezrobotnym jest osoba z niskim wyksztaĹ&#x201A;ceniem i w maĹ&#x201A;ych oĹ&#x203A;rodkach miejskich oraz wiejskich bez wĹ&#x201A;asnego gospodarstwa rolnego. Ponadto, od kilku lat w Polsce rozszerza siÄ&#x2122; zjawisko tzw. ubogich zatrudnionych (z ang. poor working), tj. zatrudnionych z najniĹźszymi wynagrodzeniami, ktĂłre nie zaspokajajÄ&#x2026; nawet podstawowych potrzeb rodziny, szczegĂłlnie wielodzietnej. Zgodnie z wynikami Diagnozy SpoĹ&#x201A;ecznej 2009 na transformacji Polski po 1989 r. najmniej skorzystaĹ&#x201A;y: osoby z wyksztaĹ&#x201A;ceniem tylko podstawowym lub niĹźszym, renciĹ&#x203A;ci, osoby owdowiaĹ&#x201A;e, samotne rozwiedzione, stare, bezrobotne, ubogie i generalnie mieszkajÄ&#x2026;ce w Polsce wschodniej (CzapiĹ&#x201E;ski, Panek 2009). Beneficjentami transformacji sÄ&#x2026; natomiast ludzie z wyĹźszym wyksztaĹ&#x201A;ceniem, wysokimi dochodami, mĹ&#x201A;odzi, przedsiÄ&#x2122;biorcy, nauczyciele akademiccy, prawnicy, informatycy. Tabela 21
WskaĹşniki zagroĹźenia ubĂłstwem wedĹ&#x201A;ug wybranych cech spoĹ&#x201A;eczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w latach 2004-2005 oraz 2007-2008. Granice ubĂłstwa w % osĂłb
2008
2004
2005
2007
2008
Minimum egzystencji 2007
2005
2004
2008
ustawowa 2007
2005
relatywna 2004
Gospodarstwa domowe
ogĂłĹ&#x201A;em
20,3 18,1 17,3
17,6 19,2
18,1 14,6
10,6
11,8
12,3
6,6
5,6
miasto
14,0 12,5 12,2
12,3 12,9
12,3 10,4
6,9
7,7
8,2
4,1
3,3
wieĹ&#x203A;
30,4 27,0 25,5
26,1 29,3
27,3 21,9
16,7
18,5
18,7 10,5
9,2
PracownikĂłw
18,7 16,9 16,9
17,2 18,2
17,3 21,9
16,7
10,2
11,2
6,1
5,2
RolnikĂłw
31,1 26,4 26,9
26,8 30,9
28,2 22,8
17,6
19,0
18,1
9,9
9,4
PracujÄ&#x2026;cych na wĹ&#x201A;asnych rachunek
13,6 10,2
Grupy spoĹ&#x201A;eczno-ekonomiczne, w tym:
8,6
8,5 13,2
7,1
5,0
8,9
6,3
2,9
2,0
8,5
8,1
6,2
5,6
6,3
4,0
3,8 9,8
EmerytĂłw
10,9 10,1 11,7
13,0
RencistĂłw
28,5 25,6 25,3
28,7 25,4
23,1 20,1
16,4
16,8
17,5 11,3
43,0 38,5 36,6
37,8 41,5
40,1 34,2
28,7
30,6
29,9 19,2 16,3
UtrzymujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; z ĹşrĂłdeĹ&#x201A; niezarobkowych
8,9
10,6
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne na podstawie Szacunku GUS na podstawie badaĹ&#x201E; budĹźetĂłw gospodarstw domowych
4.2 Wykluczenie spoĹ&#x201A;eczne i ubĂłstwo w mieĹ&#x203A;cie Generalnie problemem ubĂłstwa dotkniÄ&#x2122;ci sÄ&#x2026; w duĹźo wiÄ&#x2122;kszym stopniu mieszkaĹ&#x201E;cy obszarĂłw wiejskich oraz maĹ&#x201A;ych miast. Im wiÄ&#x2122;ksze miasto tym udziaĹ&#x201A; osĂłb ĹźyjÄ&#x2026;cych w ubĂłstwie jest mniejszy. Zgodnie z badaniem Diagnoza SpoĹ&#x201A;eczna 2009 najwiÄ&#x2122;kszy zasiÄ&#x2122;g ubĂłstwa w ujÄ&#x2122;ciu obiektywnym charakteryzuje obszary wiejskie (5,15% wedĹ&#x201A;ug podejĹ&#x203A;cia obiektywnego) oraz miasta do 20 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw â&#x20AC;&#x201C; 2,66% . W miastach powyĹźej 0,5 miliona mieszkaĹ&#x201E;cĂłw tylko 1,29% gospodarstw znajduje siÄ&#x2122; poniĹźej obiektywnej granicy ubĂłstwa. NaleĹźy jednak zaznaczyÄ&#x2021;, Ĺźe najwiÄ&#x2122;ksze oĹ&#x203A;rodki
70
miejskiej charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; przy tym najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ä&#x2122;bokoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; ubĂłstwa14 â&#x20AC;&#x201C; indeks gĹ&#x201A;Ä&#x2122;bokoĹ&#x203A;ci ubĂłstwa wynosiĹ&#x201A; w tej grupie 47,76%. Tabela 22
Indeksy ubĂłstwa wg klasy miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania w marcu 2009 r. PodejĹ&#x203A;cie obiektywne. Klasa miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania
ZasiÄ&#x2122;g ubĂłstwa (% ĹźyjÄ&#x2026;cych w ubĂłstwie)
GĹ&#x201A;Ä&#x2122;bokoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ubĂłstwa (w %)
WieĹ&#x203A;
5,15
20,41
Miasta poniĹźej 20 tys.
2,66
21,74
Miasta 20-100 tys.
2,80
23,94
Miasta 100-200 tys.
2,24
46,02
Miasta 200-500 tys.
2,63
39,5
Miasta powyĹźej 500 tys.
1,29
47,76
OgĂłĹ&#x201A;em
3,29
25,79
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Diagnoza spoĹ&#x201A;eczna 2009
RĂłwnieĹź badania GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Statystycznego potwierdzajÄ&#x2026;, Ĺźe zagroĹźenie ubĂłstwem w miastach â&#x20AC;&#x201C; szczegĂłlnie w najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkach miejskich - jest duĹźo mniejsze niĹź na terenach wiejskich. W miastach ryzyko ubĂłstwa jest statystycznie najniĹźsze, jednak tam zjawisko to dotyka wybranych grup spoĹ&#x201A;ecznych, w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci mĹ&#x201A;odzieĹźy z niepeĹ&#x201A;nych i wielodzietnych rodzin. Tabela 23
WskaĹşniki zagroĹźenia ubĂłstwem wedĹ&#x201A;ug miejsca zamieszkania. Miejsce zamieszkania
Odsetek osĂłb w gospodarstwach domowych znajdujÄ&#x2026;cy siÄ&#x2122; poniĹźej:
WyszczegĂłlnienie
Minimum egzystencji
OgĂłĹ&#x201A;em
Ustawowej granicy ubĂłstwa
Relatywnej granicy ubĂłstwa
12,3
18,1
18,1
Miasta (razem)
8,2
12,3
12,5
PowyĹźej 500 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw
4,5
6,7
6,6
200-500 tys.
5,3
8,6
8,7
100-200 tys.
8,7
13,1
13,4
20-100 tys.
9,1
13,6
13,7
PoniĹźej 20 tys.
12,5
17,9
18,8
WieĹ&#x203A;
18,7
27,3
27,0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Sytuacja gospodarstw domowych w latach 2004-2005, GUS 2007
Badania ankietowe dotyczÄ&#x2026;ce warunkĂłw i jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia w Polsce prowadzone przez J. CzapiĹ&#x201E;skiego i T. Panka (2007) w skali caĹ&#x201A;ego kraju i w podziale na wojewĂłdztwa potwierdzajÄ&#x2026;, Ĺźe w najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkach miejskich Ĺźyje siÄ&#x2122; najlepiej. Badania te dostarczyĹ&#x201A;y informacji dotyczÄ&#x2026;cych wybranych miast oraz miast wedĹ&#x201A;ug klas wielkoĹ&#x203A;ci. Najlepsze warunki i jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia charakteryzuje 14
GĹ&#x201A;Ä&#x2122;bokoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ubĂłstwa badana jest za pomocÄ&#x2026; wskaĹşnika Ĺ&#x203A;redniej luki dochodowej (wydatkowej). Informuje on, o ile procent przeciÄ&#x2122;tne dochody (wydatki) gospodarstw domowych ubogich sÄ&#x2026; niĹźsze od wartoĹ&#x203A;ci przyjÄ&#x2122;tej za granicÄ&#x2122; ubĂłstwa.
71
miasta najwiÄ&#x2122;ksze, najniĹźsze wskaĹşniki majÄ&#x2026; zaĹ&#x203A; miasta najmniejsze, a zwĹ&#x201A;aszcza obszary wiejskie. PrawidĹ&#x201A;owoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ta dotyczy zarĂłwno wskaĹşnika ogĂłlnego, jak i wskaĹşnikĂłw w wymiarze cywilizacyjnym i dobrobytu materialnego (patrz poniĹźsza tabela). CechÄ&#x2026; charakterystycznÄ&#x2026; tego â&#x20AC;&#x17E;rankinguâ&#x20AC;? miast z roku 2007 jest pierwsze miejsce GdaĹ&#x201E;ska w zakresie ogĂłlnego wskaĹşnika jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia przed WarszawÄ&#x2026;, jakkolwiek w wymiarze dobrobytu materialnego i poziomu cywilizacyjnego dominuje Warszawa. Tabela 24
JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia w 2007 r. w wybranych miastach Polski. WskaĹşniki jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia Miasto
OgĂłlny wskaĹşnik jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia
WskaĹşnik jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia w wymiarze cywilizacyjnym15
WskaĹşnik jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia w wymiarze dobrobytu materialnego16
Warszawa
0,33
0,74
0,86
PoznaĹ&#x201E;
0,21
0,68
0,37
GdaĹ&#x201E;sk
0,35
0,59
0,73
BiaĹ&#x201A;ystok
0,23
0,51
0,26
KrakĂłw
0,13
0,49
0,35
WrocĹ&#x201A;aw
0,17
0,41
0,52
-0,06
0,38
0,23
Szczecin
0,01
0,36
0,28
Ĺ ĂłdĹş
0,01
0,22
0,41
Kielce
-0,16
0,22
0,05
> 500 000
0,18
0,52
0,53
200Â 000 â&#x20AC;&#x201C; 500 000
0,13
0,39
0,30
100Â 000 â&#x20AC;&#x201C; 200 000
0,11
0,25
0,26
20Â 000 â&#x20AC;&#x201C; 100 000
0,05
0,19
0,08
< 20 000
0,01
0,02
0,04
-0,11
-0,34
-0,27
Lublin
Miasta wedĹ&#x201A;ug grup wielkoĹ&#x203A;ci
Obszary wiejskie ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: WedĹ&#x201A;ug Diagnozy SpoĹ&#x201A;ecznej 2007
W roku 2009 â&#x20AC;&#x17E;rankingâ&#x20AC;? miast ulegĹ&#x201A; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciowej zmianie. Na pierwsze miejsce w zakresie ogĂłlnego wskaĹşnika jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia wysuwa siÄ&#x2122; wczeĹ&#x203A;niej nienotowane Opole, a GdaĹ&#x201E;sk spada na 12 pozycjÄ&#x2122; (patrz tabela poniĹźej). Przedstawiona w Diagnozie spoĹ&#x201A;ecznej 2009 hierarchia miast wskazuje jednoczeĹ&#x203A;nie hierarchiÄ&#x2122; tych spoĹ&#x201A;ecznoĹ&#x203A;ci miast, ktĂłre najwiÄ&#x2122;cej zyskaĹ&#x201A;y na transformacji â&#x20AC;&#x201C; w ktĂłrych miastach nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;o polepszenie jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia, a w ktĂłrych nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;o wzglÄ&#x2122;dne (w stosunku do innych miast) pogorszenie. Generalnie moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021; staĹ&#x201A;Ä&#x2026; prawidĹ&#x201A;owoĹ&#x203A;Ä&#x2021;: w kategoriach wielkoĹ&#x203A;ciowych miast najlepiej Ĺźyje siÄ&#x2122; w miastach ponad 0,5 miliona mieszkaĹ&#x201E;cĂłw, a najgorzej w miastach maĹ&#x201A;ych poniĹźej 20 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. W przypadku pojedynczych miast najniĹźsze wskaĹşniki, jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia wystÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; w: Tychach, Radomiu, Tczewie, KÄ&#x2122;trzynie. Ujemne wskaĹşniki posiadajÄ&#x2026; teĹź, BiaĹ&#x201A;ystok, Sosnowiec, Zabrze, Kielce, Katowice i Ĺ ĂłdĹş (patrz tabela poniĹźej). 15
â&#x20AC;&#x17E;Poziom cywilizacyjny â&#x20AC;&#x201C; poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia, posiadanie nowoczesnych urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E; komunikacyjnych i obycie z nimi (telewizja satelitarna lub kablowa, laptop, komputer stacjonarny, tel. komĂłrkowy, podĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenie do internetu, posĹ&#x201A;ugiwanie siÄ&#x2122; komputerem, korzystanie z internetu, czynna znajomoĹ&#x203A;Ä&#x2021; jÄ&#x2122;zykĂłw obcych, posiadanie prawa jazdyâ&#x20AC;? (CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T., (red.), 2007). 16 â&#x20AC;&#x17E;Dobrobyt materialny â&#x20AC;&#x201C; dochĂłd gospodarstwa domowego na osobÄ&#x2122;, liczba posiadanych przez gospodarstwo dĂłbr i urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E; od pralki automatycznej po Ĺ&#x201A;ĂłdĹş motorowÄ&#x2026; i dom letniskowy (z wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniem urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E; wchodzÄ&#x2026;cych w skĹ&#x201A;ad wskaĹşnika poziomu cywilizacyjnego);â&#x20AC;? (CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T., (red.), 2007).
72
Tabela 25
JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia w wybranych miastach Polski w latach 2005, 2007 i 2009. Grupa spoĹ&#x201A;eczno-demograficzna
JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia 2009
2007
2005
Miasta o liczbie mieszkaĹ&#x201E;cĂłw 500 tys. i wiÄ&#x2122;cej
0,27
0,18
0,21
Miasta o liczbie mieszkaĹ&#x201E;cĂłw 200-500 tys.
0,05
0,1
0,14
Miasta o liczbie mieszkaĹ&#x201E;cĂłw 100-200 tys.
0,08
0,1
0,17
Miasta o liczbie mieszkaĹ&#x201E;cĂłw 20-100 tys.
0,05
0,01
-0,06
-0,04
0,01
0,02
0,32
0,33
Miasta o liczbie mieszkaĹ&#x201E;cĂłw poniĹźej 20 tys. Opole
0,74
Warszawa
0,43
Koszalin
0,33
ToruĹ&#x201E;
0,33
Gdynia
0,32
Olsztyn
0,3
Kalisz
0,29
KrakĂłw
0,28
RzeszĂłw
0,25
0,33
0,54
PoznaĹ&#x201E;
0,25
0,19
0,09
WrocĹ&#x201A;aw
0,25
0,18
0,2
GdaĹ&#x201E;sk
0,2
0,34
0,38
Szczecin
0,2
0,11
0,41
-0,05
0,14
0,01
0,12
KÄ&#x2122;dzierzyn-KoĹşle
0,15
Legnica
0,15
Jaworzno
0,14
CzÄ&#x2122;stochowa
0,13
Ostrowiec Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyski
0,13
GrudziÄ&#x2026;dz
0,12
Lublin
0,11
Gliwice
0,08
SĹ&#x201A;upsk
0,07
Zielona GĂłra
0,05
Bydgoszcz
0,03
WaĹ&#x201A;brzych
0,02
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
0
Ĺ ĂłdĹş
-0,02
Katowice
-0,04
Kielce
-0,08
Zabrze
-0,09
Sosnowiec
-0,12
BiaĹ&#x201A;ystok
-0,13
KÄ&#x2122;trzyn
-0,14
Tczew
-0,16
Radom
-0,21
73
Grupa spoĹ&#x201A;eczno-demograficzna Tychy
JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia 2009
2007
2005
-0,27
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T. 2009, Diagnoza spoĹ&#x201A;eczna 2009, warunki i jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia PolakĂłw, Raport, Rada Monitoringu SpoĹ&#x201A;ecznego, Warszawa
4.3 NierĂłwnoĹ&#x203A;ci rozwojowe wewnÄ&#x2026;trz polskich miast â&#x20AC;&#x201C; segregacja przestrzenna ludnoĹ&#x203A;ci miejskiej WyĹźszy poziom Ĺźycia w oĹ&#x203A;rodkach metropolitalnych zwiÄ&#x2026;zany jest ze znacznymi dysproporcjami regionalnymi w dochodzie narodowym na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca. JednoczeĹ&#x203A;nie nastÄ&#x2122;puje wzrost zróşnicowaĹ&#x201E; spoĹ&#x201A;eczno-przestrzennych w miastach i na obszarach metropolitalnych. Urbanizacja przestaje byÄ&#x2021; jedynie elementem sukcesu i postÄ&#x2122;pu ekonomicznego i spoĹ&#x201A;ecznego. Problemy spoĹ&#x201A;eczne i pojawiajÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; w przestrzeni miast enklawy nÄ&#x2122;dzy, to nastÄ&#x2122;pstwo nie tylko bezrobocia, ale rĂłwnieĹź niskich kwalifikacji i marginalizacji na rynku pracy. Nowe regulacje ekonomiczne, spoĹ&#x201A;eczne i polityczne, dostosowywanie do wymogĂłw globalizacji gospodarki miast, czÄ&#x2122;sto stawiajÄ&#x2026; niektĂłre grupy zawodowe na pozycji przegranej w konkurencji o dobrze pĹ&#x201A;atne miejsca pracy. PrzeksztaĹ&#x201A;cenia wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe, a zwĹ&#x201A;aszcza prywatyzacja oraz odejĹ&#x203A;cie od subsydiowania gospodarki mieszkaniowej, spowodowaĹ&#x201A;y silnÄ&#x2026; segregacjÄ&#x2122; mieszkaniowÄ&#x2026; w przestrzeni miasta wedĹ&#x201A;ug kryterium majÄ&#x2026;tkowego ludnoĹ&#x203A;ci. Proces urbanizacji, dotychczas zwiÄ&#x2026;zany zazwyczaj z mobilnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; przestrzennÄ&#x2026;, wiÄ&#x2026;zaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; rĂłwnieĹź z mobilnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; spoĹ&#x201A;ecznÄ&#x2026; w gĂłrÄ&#x2122; hierarchii, przestaje mieÄ&#x2021; taki charakter. MobilnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; w gĂłrÄ&#x2122; hierarchii spoĹ&#x201A;ecznej przybiera stopniowo charakter mobilnoĹ&#x203A;ci przestrzennej w formie suburbanizacji, tj. przenoszenia siÄ&#x2122; dotychczasowych mieszkaĹ&#x201E;cĂłw miasta, ktĂłrzy odnieĹ&#x203A;li sukces, na przedmieĹ&#x203A;cia. W skali miast jednym z przejawĂłw wzrostu zróşnicowaĹ&#x201E; spoĹ&#x201A;eczno-przestrzennych jest jednak pojawienie siÄ&#x2122; nowych i znaczne rozszerzenie dotychczas istniejÄ&#x2026;cych obszarĂłw nÄ&#x2122;dzy i bogactwa w miastach. W Polsce do niedawna ubĂłstwo w przestrzeni miast moĹźna byĹ&#x201A;o identyfikowaÄ&#x2021; za poĹ&#x203A;rednictwem analiz rozmieszczenia ludnoĹ&#x203A;ci starej i starych zasobĂłw mieszkaniowych oraz skutkĂłw przestrzennych socjalistycznej polityki mieszkaniowej, koncentracji patologii spoĹ&#x201A;ecznej i przestÄ&#x2122;pczoĹ&#x203A;ci. WspĂłĹ&#x201A;czeĹ&#x203A;nie problem ubĂłstwa w miastach polskich, przestaje byÄ&#x2021; tylko nastÄ&#x2122;pstwem bezrobocia, niskich kwalifikacji i marginalizacji na rynku pracy. Zjawisko to obejmuje te grupy spoĹ&#x201A;eczne, ktĂłre zostajÄ&#x2026; odsuniÄ&#x2122;te i sÄ&#x2026; przegrane w wyniku nowych regulacji ekonomicznych, spoĹ&#x201A;ecznych i politycznych. Problem wzrostu ubĂłstwa tĹ&#x201A;umaczy siÄ&#x2122; oddziaĹ&#x201A;ywaniem procesĂłw globalizacji i restrukturyzacji gospodarczej zwiÄ&#x2026;zanej z przejĹ&#x203A;ciem do spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa postindustrialnego, segmentacji rynku pracy, a zwĹ&#x201A;aszcza wycofywaniem siÄ&#x2122; z koncepcji paĹ&#x201E;stwa opiekuĹ&#x201E;czego. W badaniach lokalizacji przestrzennej ubĂłstwa w wybranych miastach Polski stwierdzono, Ĺźe jest to gĹ&#x201A;Ăłwny element narastania polaryzacji spoĹ&#x201A;eczno-przestrzennej. Pierwszym, â&#x20AC;&#x17E;powierzchownymâ&#x20AC;? wymiarem wykluczenia spoĹ&#x201A;ecznego jednostki lub gospodarstwa domowego-rodziny jest segregacja przestrzenna. W miastach Polski proces róşnicowania spoĹ&#x201A;ecznego przestrzeni nabraĹ&#x201A; tempa juĹź w latach siedemdziesiÄ&#x2026;tych (WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz 1988). SzczegĂłlnie silne narastanie zróşnicowaĹ&#x201E;, wraz z kryzysem spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczym, wystÄ&#x2122;powaĹ&#x201A;o w latach osiemdziesiÄ&#x2026;tych. Najbardziej radykalne zmiany, zarĂłwno w latach siedemdziesiÄ&#x2026;tych, jak i osiemdziesiÄ&#x2026;tych, rejestrowano w zaleĹźnoĹ&#x203A;ci od typu
74
budownictwa mieszkaniowego. Proces narastania zróşnicowaĹ&#x201E; ulegaĹ&#x201A; znacznemu pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;bieniu w latach dziewiÄ&#x2122;Ä&#x2021;dziesiÄ&#x2026;tych (WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz 1997, 1999). NasilaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; narastanie segregacji spoĹ&#x201A;ecznej oraz pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;biĹ&#x201A; siÄ&#x2122; proces upadku i marginalizacji obszarĂłw starej zabudowy. LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; bogata zaczyna siÄ&#x2122; koncentrowaÄ&#x2021; w przestrzennie odizolowanych enklawach wysokiego standardu mieszkaniowego albo w osiedlach zamkniÄ&#x2122;tych, natomiast ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; biedna na obszarach starego zdekapitalizowanego budownictwa. Pierwszym statystycznie uchwytnym objawem narastania zróşnicowaĹ&#x201E; tego typu jest pojawienie siÄ&#x2122; zalegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci w opĹ&#x201A;atach za mieszkanie. W dalszej kolejnoĹ&#x203A;ci nastÄ&#x2122;puje róşnicowanie poszczegĂłlnych obszarĂłw miasta ze wzglÄ&#x2122;du na stopieĹ&#x201E; wyposaĹźenia gospodarstw domowych. Dalej nastÄ&#x2122;puje starzenie siÄ&#x2122; i szybkie zuĹźycie nie remontowanej infrastruktury technicznej mieszkaĹ&#x201E;, pojawiajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w wiÄ&#x2122;kszym stopniu zjawiska patologii spoĹ&#x201A;ecznej, w koĹ&#x201E;cu nastÄ&#x2122;puje â&#x20AC;&#x17E;wymuszonaâ&#x20AC;? migracja prowadzÄ&#x2026;ca bezpoĹ&#x203A;rednio do segregacji spoĹ&#x201A;ecznej. Charakterystycznym zjawiskiem w polskich miastach jest powstawanie zamkniÄ&#x2122;tych strzeĹźonych osiedli mieszkaniowych â&#x20AC;&#x201C; tzw. â&#x20AC;&#x17E;osiedli za bramÄ&#x2026;â&#x20AC;?, na ktĂłrych zamieszkuje bardziej zamoĹźna czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; mieszkaĹ&#x201E;cĂłw miast. SzczegĂłlnie duĹźe nagromadzenie osiedli zamkniÄ&#x2122;tych wystÄ&#x2122;puje w Warszawie, gdzie wedĹ&#x201A;ug szacunkĂłw EUROREGu w 2008 r. istniaĹ&#x201A;o ponad 200 takich osiedli. Zgodnie z wynikami badaĹ&#x201E; przeprowadzonymi przez EUROREG 20,4% mieszkaĹ&#x201E;cĂłw Warszawy mieszka na osiedlu grodzonym, a z tego 14,3% na osiedlu dodatkowo strzeĹźonym17. MotywacjÄ&#x2026; zamieszkania na takich osiedlach jest potrzeba zapewnienia sobie bezpieczeĹ&#x201E;stwa. Jednak naleĹźy podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe powodem, ktĂłry moĹźe kryÄ&#x2021; siÄ&#x2122; za takim postÄ&#x2122;powaniem, jest chÄ&#x2122;Ä&#x2021; odgrodzenia siÄ&#x2122; od ludzi biedniejszych, ktĂłrym nie powiodĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; tak dobrze w Ĺźyciu. Jak pokazujÄ&#x2026; bowiem statystyki zdecydowana wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; mieszkaĹ&#x201E;cĂłw duĹźych miast czuje siÄ&#x2122; bezpieczna w miejscu zamieszkania. Róşnice w jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia i potencjale rozwojowym pomiÄ&#x2122;dzy poszczegĂłlnymi dzielnicami duĹźych miast sÄ&#x2026; czÄ&#x2122;sto wiÄ&#x2122;ksze niĹź róşnice pomiÄ&#x2122;dzy obszarami wiejskimi i miejskimi. Ma to odbicie rĂłwnieĹź w poziomie wyksztaĹ&#x201A;cenia dzieci z poszczegĂłlnych dzielnic. Na przykĹ&#x201A;ad w Warszawie wyniki egzaminu matematyczno-przyrodniczego w gimnazjach w 2007 r. byĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;rednio o 7 punktĂłw procentowych (25%) wyĹźsze w dzielnicy Ĺ&#x161;rĂłdmieĹ&#x203A;cie niĹź na Pradze PĂłĹ&#x201A;noc. Jest to bardzo duĹźo zwaĹźywszy na fakt, Ĺźe zróşnicowanie Ĺ&#x203A;rednich wynikĂłw miÄ&#x2122;dzy polskimi gminami wynosiĹ&#x201A;o 2 punkty procentowe. Autorzy raportu â&#x20AC;&#x17E;Polska 2030â&#x20AC;? sugerujÄ&#x2026;, Ĺźe w Polsce moĹźna wrÄ&#x2122;cz wyodrÄ&#x2122;bniÄ&#x2021; tzw. â&#x20AC;&#x17E;polskie faweleâ&#x20AC;? - a wiÄ&#x2122;c obszary wykluczenia spoĹ&#x201A;ecznego do ktĂłrych zaliczyÄ&#x2021; moĹźna: Âł
wielkie blokowiska z lat 60-tych i 70-tych, zamieszkaĹ&#x201A;e przez potomkĂłw pracownikĂłw sprowadzonych do miast w celu ich industrializacji;
Âł
tradycyjne regiony ubĂłstwa miejskiego - dzielnice o zĹ&#x201A;ej sĹ&#x201A;awie, gdzie kumulujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; zjawiska ubĂłstwa â&#x20AC;&#x201C; np. warszawska dzielnica Praga PĂłĹ&#x201A;noc;
Âł
regiony popegeerowskie (wsie), charakteryzujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; przede wszystkim biernoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; zawodowÄ&#x2026; i spoĹ&#x201A;ecznÄ&#x2026;.
PodsumowujÄ&#x2026;c, moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe przeksztaĹ&#x201A;cenia wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe, a zwĹ&#x201A;aszcza prywatyzacja oraz odejĹ&#x203A;cie od subsydiowania gospodarki mieszkaniowej, mogÄ&#x2026; w dĹ&#x201A;uĹźszej perspektywie powodowaÄ&#x2021; dalsze procesy segregacji mieszkaniowej w przestrzeni miasta mieszkaĹ&#x201E;cĂłw wedĹ&#x201A;ug kryterium majÄ&#x2026;tkowego. TowarzyszyÄ&#x2021; temu bÄ&#x2122;dzie szybkie rozwarstwienie majÄ&#x2026;tkowe i nasilajÄ&#x2026;17
Por. SmÄ&#x2122;tkowski Maciej, JaĹ&#x201A;owiecki Bohdan, Gorzelak Grzegorz: Diagnoza problemĂłw rozwoju obszarĂłw metropolitalnych i rekomendacja delimitacji obszarĂłw metropolitalnych w Polsce, Warszawa, 2008.
75
ca siÄ&#x2122; polaryzacja spoĹ&#x201A;eczno-przestrzenna. Restrukturalizacji spoĹ&#x201A;eczno-przestrzennej tego typu, przy znacznym niedoborze iloĹ&#x203A;ciowym mieszkaĹ&#x201E;, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; prawdopodobnie towarzyszyĹ&#x201A;y liczne napiÄ&#x2122;cia i konflikty spoĹ&#x201A;eczne.
4.4 Obszary zdegradowane w polskich miastach GĹ&#x201A;Ăłwne typy obszarĂłw kryzysowych w polskich miastach sÄ&#x2026; takie same we wszystkich krajach. NajczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej rewitalizacji wymagajÄ&#x2026; stare dzielnice Ĺ&#x203A;rĂłdmiejskie, osiedla w zabudowie blokowej, tereny przemysĹ&#x201A;owe i poprzemysĹ&#x201A;owe, w tym obszary skĹ&#x201A;adowe i portowe (nadrzeczne). Jednak skala zjawisk kryzysowych i charakterystyka spoĹ&#x201A;eczna oraz ĹşrĂłdĹ&#x201A;a problemĂłw spoĹ&#x201A;ecznych czÄ&#x2122;sto sÄ&#x2026; odmienne. W Polsce nie wystÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; zjawiska segregacji rasowej, religijnej, charakterystyczne dla wielu obszarĂłw kryzysowych w miastach zachodnioeuropejskich. Niemniej zjawiska segregacji spoĹ&#x201A;ecznej, wykluczenia, dziedziczenia biedy, narastajÄ&#x2026; w polskich miastach. SzczegĂłlnie duĹźa jest skala degradacji substancji materialnej â&#x20AC;&#x201C; budynkĂłw, infrastruktury, ale nie ma na duĹźÄ&#x2026; skalÄ&#x2122; zjawisk wymierania caĹ&#x201A;ych dzielnic mieszkaniowych. Permanentny deficyt mieszkaĹ&#x201E; powoduje, Ĺźe zasoby mieszkaniowe nawet o najniĹźszej wartoĹ&#x203A;ci uĹźytkowej i zdekapitalizowane nie stajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; pustostanami. PrĂłbÄ&#x2122; okreĹ&#x203A;lenia skali degradacji poszczegĂłlnych typĂłw obszarĂłw podjÄ&#x2122;to w Instytucie Rozwoju Miast w ramach projektu badawczego zamawianego pt. â&#x20AC;&#x17E;Rewitalizacja miast polskich jako sposĂłb zachowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik zrĂłwnowaĹźonego rozwojuâ&#x20AC;?18. Sumaryczne wyniki analiz przedstawiĹ&#x201A; W. Jarczewski (2010) w ujÄ&#x2122;ciu tabelarycznym: Tabela 26
Obszary zdegradowane wymagajÄ&#x2026;ce rewitalizacji. Typ obszaru zdegradowanego
Powierzchnia terenĂłw zdegradowanych [ha]
Odsetek terenĂłw zdegradowanych [%]
Stare dzielnice Ĺ&#x203A;rĂłdmiejskie (a)
62 337,3
51,8
Blokowiska (a)
14 883,4
12,4
Tereny poprzemysĹ&#x201A;owe (a)
24 034,0
20,0
4 000,0
3,3
Tereny powojskowe (b) Tereny pokolejowe (c) SUMA
15 000,0
12,5
120 254,7
100,0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: a) ankieta przeprowadzona w grudniu 2007 r. na podstawie odpowiedzi z 363 miast, w ktĂłrych mieszka 73,9% polskiej ludnoĹ&#x203A;ci miejskiej; b) badania wĹ&#x201A;asne, przeprowadzone we wszystkich 102 miastach, w ktĂłrych zidentyfikowano tereny powojskowe; c) ZaĹ&#x201A;uski D., 2009, Tereny pokolejowe PKP â&#x20AC;&#x201C; szanse i moĹźliwoĹ&#x203A;ci przeksztaĹ&#x201A;ceĹ&#x201E; na nowe funkcje miejskie
Identyfikacja 120 tys. ha obszarĂłw wymagajÄ&#x2026;cych rewitalizacji w Polsce ma charakter orientacyjny, biorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122; ĹşrĂłdĹ&#x201A;a informacji. Natomiast powszechnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; potrzeb rewitalizacyjnych w Ĺ&#x203A;rĂłdmieĹ&#x203A;ciach jest odnotowywana we wszystkich opracowaniach. We wspomnianej analizie wskazano, Ĺźe tereny zdegradowane w miastach zamieszkuje 4,3 mln mieszkaĹ&#x201E;cĂłw, czyli ok. 25% mieszkaĹ&#x201E;cĂłw miast. W starych dzielnicach Ĺ&#x203A;rĂłdmiejskich zamieszkuje ok. 2,2 mln ludnoĹ&#x203A;ci, w blokowiskach â&#x20AC;&#x201C; 2,1 mln osĂłb. Autor badania podkreĹ&#x203A;la, Ĺźe realna powierzchnia terenĂłw poprzemysĹ&#x201A;owych do rewitalizacji moĹźe byÄ&#x2021; wiÄ&#x2122;ksza niĹź to wykazano w ankiecie i obejmowaÄ&#x2021; ok. 40 tys. ha. W 140 polskich miastach zidentyfikowano 11,8 tys. ha terenĂłw powojskowych, z ktĂłrych wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zostaĹ&#x201A;a juĹź zagospodarowana. JeĹźeli chodzi o tereny pokolejowe i tereny kolejowe, prze18
PBZ-MNiSW-4/3/2006.
76
znaczone do rewitalizacji to na podstawie szacunkĂłw PKP moĹźna zakĹ&#x201A;adaÄ&#x2021;, Ĺźe okoĹ&#x201A;o 15 tys. ha juĹź dzisiaj mogĹ&#x201A;oby podlegaÄ&#x2021; rewitalizacji i powtĂłrnemu wykorzystaniu (Jarczewski W., 2010). Obecnie programy rewitalizacji i dziaĹ&#x201A;ania rewitalizacyjne najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej dotyczÄ&#x2026; szeroko rozumianych Ĺ&#x203A;rĂłdmieĹ&#x203A;Ä&#x2021;. Wynika to z dwĂłch powodĂłw: faktycznej koncentracji zjawisk kryzysowych w centrach miast oraz prestiĹźowego charakteru Ĺ&#x203A;rĂłdmieĹ&#x203A;Ä&#x2021; (rynkĂłw, gĹ&#x201A;Ăłwnych ulic, historycznych czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci miast). W odniesieniu do obszarĂłw blokowisk panuje doĹ&#x203A;Ä&#x2021; powszechna opinia, Ĺźe w Polsce wobec uniformizacji warunkĂłw mieszkaniowych w miastach w okresie realnego socjalizmu i mozaikowej struktury spoĹ&#x201A;ecznej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw blokowisk problem degradacji dzielnic o takiej zabudowie nie jest palÄ&#x2026;cy. RĂłwnieĹź jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wykonania budownictwa wielkopĹ&#x201A;ytowego w Polsce nie byĹ&#x201A;a najgorsza (na tle innych krajĂłw).
77
% Na przebieg procesĂłw gospodarczych w Polsce od koĹ&#x201E;ca lat 90-tych wpĹ&#x201A;ywaĹ&#x201A;a z jednej strony ogĂłlnoĹ&#x203A;wiatowa koniunktura, od ktĂłrej â&#x20AC;&#x201C; w warunkach rosnÄ&#x2026;cej otwartoĹ&#x203A;ci gospodarki i procesĂłw globalizacyjnych - gospodarka naszego kraju jest juĹź silnie uzaleĹźniona, z drugiej zaĹ&#x203A; â&#x20AC;&#x201C; akcesja Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Mimo wahaĹ&#x201E;, tempo wzrostu gospodarczego przez caĹ&#x201A;y okres byĹ&#x201A;o dodatnie, co pozwoliĹ&#x201A;o na dalszÄ&#x2026; konwergencjÄ&#x2122; zewnÄ&#x2122;trznÄ&#x2026;, tj. zmniejszenie dystansu dzielÄ&#x2026;cego nasz kraj od UE. PoszczegĂłlne regiony â&#x20AC;&#x201C; wojewĂłdztwa (NTS2) oraz podregiony (NTS3) rozwijaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; w sposĂłb zróşnicowany, co - mimo konwergencji zewnÄ&#x2122;trznej regionĂłw - przyczyniĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; do dalszego pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;bienia dysproporcji w poziomie ich rozwoju, zarĂłwno miÄ&#x2122;dzyregionalnych, jak i wewnÄ&#x2026;trz poszczegĂłlnych regionĂłw. W roku 2007, w porĂłwnaniu z 1999 r., produkt krajowy brutto (PKB) Polski byĹ&#x201A; wyĹźszy o 37,5% (w cenach staĹ&#x201A;ych). Ĺ&#x161;rednie tempo jego wzrostu w latach 2000-2007 wyniosĹ&#x201A;o 4,1%, z tego w latach 2000-2003 â&#x20AC;&#x201C; 2,7%, a w latach 2004-2007 â&#x20AC;&#x201C; 5,4%. Podwojenie tempa rozwoju z jednej strony wiÄ&#x2026;zaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; z ogĂłlnÄ&#x2026; poprawÄ&#x2026; koniunktury na Ĺ&#x203A;wiecie, z drugiej zaĹ&#x203A; â&#x20AC;&#x201C; z akcesjÄ&#x2026; naszego kraju do UE19. W rezultacie PKB liczony w PPS w przeliczeniu na mieszkaĹ&#x201E;ca w Polsce wzrĂłsĹ&#x201A; z 49% przeciÄ&#x2122;tnej UE-27 w 1999 r. do 55% w 2008 r. Zmiany, jakie zaszĹ&#x201A;y, nie byĹ&#x201A;y na tyle silne, aby spowodowaÄ&#x2021; istotne przesuniÄ&#x2122;cia pozycji wojewĂłdztw w rankingu ich zamoĹźnoĹ&#x203A;ci. CzoĹ&#x201A;owÄ&#x2026; piÄ&#x2026;tkÄ&#x2122; wojewĂłdztw stanowiÄ&#x2026;: mazowieckie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, wielkopolskie i pomorskie â&#x20AC;&#x201C; wojewĂłdztwa z duĹźymi aglomeracjami miejskimi o wysokim poziomie rozwoju, generujÄ&#x2026;cymi szybszy wzrost gospodarczy20. Ponadto, charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; one bardziej zróşnicowanÄ&#x2026; strukturÄ&#x2026; gospodarki, lepszÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; komunikacyjnÄ&#x2026;, wyĹźszymi zasobami i jakoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego, wiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; atrakcyjnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; inwestycyjnÄ&#x2026;. Na przeciwlegĹ&#x201A;ym kraĹ&#x201E;cu plasuje siÄ&#x2122; piÄ&#x2122;Ä&#x2021; wojewĂłdztw tzw. Polski Wschodniej: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie oraz Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie. WojewĂłdztwa te w zasadzie nie dysponujÄ&#x2026; wymienionymi atutami. Ponadto cechuje je peryferyjne poĹ&#x201A;oĹźenie, zarĂłwno w kraju, jak i w UE. Polska notuje dodatnie tempo wzrostu gospodarczego, charakteryzujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; wyraĹşnÄ&#x2026; koncentracjÄ&#x2026; w najsilniejszych pod wzglÄ&#x2122;dem ekonomicznym aglomeracjach i w najwiÄ&#x2122;kszych miastach, ktĂłre staĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; motorami wzrostu gospodarki krajowej i tworzenia nowych miejsc pracy, a tym samym gĹ&#x201A;Ăłwnymi obszarami promocji zmian strukturalnych
19
W latach 2004-2007, w porĂłwnaniu z okresem 2000-2003, prawie we wszystkich krajach UE odnotowano przyspieszenie wzrostu â&#x20AC;&#x201C; Ĺ&#x203A;rednio o 0,5 pkt proc., przy czym w krajach przyjÄ&#x2122;tych do UE w 2004 r. byĹ&#x201A;o ono z reguĹ&#x201A;y znacznie wiÄ&#x2122;ksze. 20 SzczegĂłlnie wyraĹşnie widaÄ&#x2021; to na przykĹ&#x201A;adzie wojewĂłdztwa mazowieckiego, o ktĂłrego rozwoju decyduje Warszawa. Szacuje siÄ&#x2122;, Ĺźe w 2006 r. po wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniu tego podregionu (302% przeciÄ&#x2122;tnej krajowej) poziom PKB per capita pozostaĹ&#x201A;ej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci wojewĂłdztwa mazowieckiego stanowiĹ&#x201A; niecaĹ&#x201A;e 90% Ĺ&#x203A;redniej krajowej.
78
5.1 Zróşnicowania przestrzenne w zakresie dochodu narodowego Od poczÄ&#x2026;tku obecnego wieku, podobnie jak przez wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; lat 1990. ubiegĹ&#x201A;ego wieku dochĂłd narodowy systematycznie wzrastaĹ&#x201A; we wszystkich regionach Polski. NajwiÄ&#x2122;ksze wartoĹ&#x203A;ci i przyrosty osiÄ&#x2026;gaĹ&#x201A; w wojewĂłdztwie mazowieckim, a nastÄ&#x2122;pnie w wojewĂłdztwach Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, wielkopolskim, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skim i maĹ&#x201A;opolskim (wykres 16). W ukĹ&#x201A;adzie przestrzennym obraz zróşnicowania dochodu narodowego w ostatnich dziesiÄ&#x2122;cioleciach pozostaje stabilny pomimo systematycznego wzrostu zróşnicowaĹ&#x201E;. Znacznie bardziej zróşnicowane byĹ&#x201A;y procesy rozwojowe na szczeblu 45 podregionĂłw (NTS3). Wszystkie one w latach 2000-2006 odnotowaĹ&#x201A;y wzrost PKB. Najszybciej21 rozwijaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; podregion legnicki (w tempie 7,6% Ĺ&#x203A;rednio w roku)22 oraz podregiony-miasta i ich bezpoĹ&#x203A;rednie otoczenie: warszawski (5,8%), wrocĹ&#x201A;awski (5,2%), KrakĂłw (4,8%), poznaĹ&#x201E;ski (4,7%), Warszawa (4,6%), a takĹźe podregion Ĺ&#x201A;omĹźyĹ&#x201E;ski (rĂłwnieĹź 4,6%). Najwolniejsze zmiany odnotowano w podregionach: szczeciĹ&#x201E;skim (1,5%), bialskopodlaskim (1,7%), kroĹ&#x203A;nieĹ&#x201E;sko-przemyskim (1,8%), jeleniogĂłrsko-waĹ&#x201A;brzyskim (2%), pilskim (2,2%) oraz elblÄ&#x2026;skim (2,3%). KonsekwencjÄ&#x2026; zróşnicowanego rozwoju byĹ&#x201A;y zmiany pod wzglÄ&#x2122;dem poziomu PKB per capita odniesionego do Ĺ&#x203A;redniej krajowej czy Ĺ&#x203A;redniej UE-27. Szacuje siÄ&#x2122;, Ĺźe w latach 2000-200623 wszystkie â&#x20AC;&#x201C; poza szczeciĹ&#x201E;skim i bielsko-bialskim â&#x20AC;&#x201C; podregiony zmniejszyĹ&#x201A;y dystans dzielÄ&#x2026;cy je od przeciÄ&#x2122;tnej UE-27, najbardziej (o ponad 20 pkt proc.) - legnicki i Warszawa, a nastÄ&#x2122;pnie (o ponad 5 pkt proc.) PoznaĹ&#x201E;, KrakĂłw, ciechanowsko-pĹ&#x201A;ocki, warszawski, GdaĹ&#x201E;sk-Gdynia-Sopot oraz piotrkowsko-skierniewicki. Bardzo niewielkie (poniĹźej 1 pkt proc.) zmniejszenie dystansu odnotowano w podregionach: pilskim, kroĹ&#x203A;nieĹ&#x201E;sko-przemyskim, bydgoskim i bialskopodlaskim. W 2006 r. najwyĹźszy poziom rozwoju gospodarczego notowano gĹ&#x201A;Ăłwnie w podregionach-miastach, tj. Warszawie (302% Ĺ&#x203A;redniej krajowej i okoĹ&#x201A;o 158% Ĺ&#x203A;redniej UE-27), Poznaniu (odpowiednio 202% i okoĹ&#x201A;o 105%), Krakowie i legnickim (po 160% i okoĹ&#x201A;o 84%), TrĂłjmieĹ&#x203A;cie i WrocĹ&#x201A;awiu (po 146% i 76%). NajuboĹźszymi podregionami byĹ&#x201A;y bialsko-podlaski i nowosÄ&#x2026;decki (po 58% i okoĹ&#x201A;o 30%) oraz cheĹ&#x201A;msko-zamojski i kroĹ&#x203A;nieĹ&#x201E;sko-przemyski (59% i okoĹ&#x201A;o 31%). W 2007 r. produkt krajowy brutto w najbogatszym podregionie Warszawie wynosiĹ&#x201A; 94 185 zĹ&#x201A; na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca, a w najbiedniejszym podregionie tylko 17 438 zĹ&#x201A; na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca. W podziale przestrzennym na podregiony moĹźna zaobserwowaÄ&#x2021; pewne przesuniÄ&#x2122;cia w rankingu (tabela 27). Dwa podregiony stanowiÄ&#x2026;ce jednoczeĹ&#x203A;nie miasta, Warszawa na pierwszym miejscu i PoznaĹ&#x201E; na drugim, utrzymujÄ&#x2026; swojÄ&#x2026; dominujÄ&#x2026;cÄ&#x2026; pozycjÄ&#x2122;. Miasto KrakĂłw w niektĂłrych latach â&#x20AC;&#x17E;przegrywaĹ&#x201A;oâ&#x20AC;? w rankingu z przemysĹ&#x201A;owym podregionem legnicko-gĹ&#x201A;ogowskim, podobnie jak miasto WrocĹ&#x201A;aw w niektĂłrych latach byĹ&#x201A;o za przemysĹ&#x201A;owym podregionem katowickim. W sumie w â&#x20AC;&#x17E;pierwszej dziesiÄ&#x2026;tceâ&#x20AC;? znalazĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; 6 najwiÄ&#x2122;kszych miast stanowiÄ&#x2026;cych jednoczeĹ&#x203A;nie podregiony oraz 4 podregiony o charakterze miejskim i przemysĹ&#x201A;owym (tabela 27), ktĂłre generowaĹ&#x201A;y znacznie ponad 50% produktu krajowego brutto. Jednak skala istniejÄ&#x2026;cych zróşnicowaĹ&#x201E; regionalnych w Polsce w porĂłwnaniu do zróşnicowaĹ&#x201E; regionalnych w wielu innych krajach Unii Europejskiej jest znacznie mniejsza, podobnie jak to obserwowano w latach 1990. ubiegĹ&#x201A;ego wieku (Behrens 2000, WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz 2002).
21
Analogicznie jak w przypadku wojewĂłdztw â&#x20AC;&#x201C; dla wszystkich podregionĂłw zastosowano ten sam deflator PKB. Jednak nie zawsze udaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; wyeliminowaÄ&#x2021; czynnik cenowy, zwĹ&#x201A;aszcza w przypadku podregionĂłw o bardzo specyficznej produkcji, ktĂłrej wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zaleĹźy od ksztaĹ&#x201A;towania siÄ&#x2122;
np. cen Ĺ&#x203A;wiatowych. Za sprawÄ&#x2026; ZagĹ&#x201A;Ä&#x2122;bia Miedziowego i ponad 4-krotnego (wg UNCTAD Handbook of Statistics 2008 s. 298) wzrostu Ĺ&#x203A;wiatowych cen miedzi. 23 W przypadku podregionĂłw, z uwagi na brak danych o PKB per capita w 1999 r., konieczne byĹ&#x201A;o skrĂłcenie okresu analizy. 22
79
Wykres 16
Produkt krajowy brutto ogĂłĹ&#x201A;em w milionach zĹ&#x201A; w latach 2001-2007 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. mln zĹ&#x201A; 300 000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
250 000 200 000 150 000 100 000
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko -Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodnio -pomorskie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
0
Ĺ Ăłdzkie
50 000
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Tabela 27
Ranking podregionĂłw wedĹ&#x201A;ug wielkoĹ&#x203A;ci produktu krajowego brutto na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca w zĹ&#x201A;. Podregion/Rok
2000
2002
2005
2006
2007
28 - m. Warszawa
55 244
61 259
77 001
83 933
94 185
62 - m. PoznaĹ&#x201E;
39 346
41 842
53 279
56 081
62 422
2 - legnicko-gĹ&#x201A;ogowski
25 044
26 189
38 496
46 661
52 127
21 - m. KrakĂłw
31 032
32 166
39 964
44 529
48 924
5 - m. WrocĹ&#x201A;aw
29 438
32 214
36 000
40 457
45 623
48 - katowicki
27 895
31 952
37 280
39 519
44 273
43 - trĂłjmiejski
28 518
30 526
37 731
40 491
44 151
51 - tyski
25 933
29 412
35 867
36 227
41 560
65 - m. Szczecin
30 967
31 718
34 559
36 687
39 558
16 - m. Ĺ ĂłdĹş
23 618
25 482
30 602
33 269
37 372
30 - warszawski zachodni
21 133
24 502
29 401
32 196
35 547
6 - bydgosko-toruĹ&#x201E;ski
23 506
24 997
28 941
31 422
34 683
61 - poznaĹ&#x201E;ski
22 159
22 279
28 308
31 522
34 624
47 - gliwicki
21 234
22 328
26 968
29 585
33 258
50 - sosnowiecki
20 017
21 351
26 379
30 317
33 025
25 - ciechanowsko-pĹ&#x201A;ocki
19 471
19 206
27 751
29 265
32 100
44 - bielski
20 832
21 658
25 513
27 301
29 808
32 - opolski
18 763
19 287
24 411
25 268
29 048
14 - zielonogĂłrski
17 107
18 035
23 501
24 802
27 440
13 - gorzowski
18 228
19 465
22 813
24 620
27 202
49 - rybnicki
17 626
19 465
24 789
24 859
27 179
80
Podregion/Rok
2000
2002
2005
2006
2007
66 - szczeciĹ&#x201E;ski
18 620
20 025
23 211
23 687
27 000
37 - biaĹ&#x201A;ostocki
17 496
18 894
21 953
23 776
26 662
46 - czÄ&#x2122;stochowski
16 920
18 736
22 844
23 272
26 275
17 - piotrkowski
16 125
17 739
23 034
24 226
26 267
11 - lubelski
17 901
19 399
22 018
23 588
26 265
15 - Ĺ&#x201A;Ăłdzki
14 905
17 096
21 487
23 285
26 013
4 - wrocĹ&#x201A;awski
14 623
16 727
19 928
21 350
25 723
59 - leszczyĹ&#x201E;ski
16 150
17 135
21 490
23 454
25 635
56 - olsztyĹ&#x201E;ski
17 274
18 368
22 346
23 577
25 513
52 - kielecki
16 339
17 346
20 609
22 525
25 495
63 - koszaliĹ&#x201E;ski
16 306
17 495
21 239
23 136
24 939
42 - starogardzki
14 925
17 218
19 344
20 993
24 677
60 - pilski
16 477
17 420
21 504
21 931
24 598
45 - bytomski
15 682
17 809
21 283
22 356
24 542
3 - waĹ&#x201A;brzyski
15 250
16 829
20 242
21 919
24 452
29 - warszawski wschodni
15 138
17 124
20 730
22 511
24 295
41 - sĹ&#x201A;upski
14 908
16 418
19 713
21 705
24 233
1 - jeleniogĂłrski
17 379
17 699
20 853
21 852
23 988
57 - kaliski
14 762
15 929
20 347
21 703
23 599
23 - oĹ&#x203A;wiÄ&#x2122;cimski
15 814
16 544
19 740
21 146
23 321
58 - koniĹ&#x201E;ski
15 310
16 853
20 547
21 218
23 288
26 - ostroĹ&#x201A;Ä&#x2122;cko-siedlecki
13 618
15 332
18 683
20 452
23 057
8 - wĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awski
14 883
16 366
19 294
20 820
22 933
19 - skierniewicki
13 691
15 804
18 784
20 344
22 799
35 - rzeszowski
15 220
16 650
19 753
20 851
22 725
18 - sieradzki
14 044
15 564
18 627
20 347
22 704
36 - tarnobrzeski
13 720
15 325
18 801
20 224
22 456
27 - radomski
13 891
15 718
19 124
20 580
22 291
54 - elblÄ&#x2026;ski
14 154
15 234
18 427
19 580
21 743
40 - gdaĹ&#x201E;ski
13 252
14 602
17 459
19 104
21 221
7 - grudziÄ&#x2026;dzki
13 985
15 429
17 921
19 236
21 192
39 - suwalski
13 099
15 787
17 508
18 469
21 139
53 - sandomiersko-jÄ&#x2122;drzejowski
13 148
14 700
17 194
18 952
21 002
31 - nyski
12 815
13 661
16 649
17 863
20 337
64 - stargardzki
13 869
14 401
17 128
17 722
19 780
55 - eĹ&#x201A;cki
12 897
13 022
16 429
18 128
19 731
20 - krakowski
10 902
13 131
15 840
17 649
19 499
38 - Ĺ&#x201A;omĹźyĹ&#x201E;ski
12 281
13 685
16 645
17 581
19 482
33 - kroĹ&#x203A;nieĹ&#x201E;ski
12 775
13 462
16 108
17 352
18 955
24 - tarnowski
12 082
12 993
16 008
17 479
18 802
10 - cheĹ&#x201A;msko-zamojski
11 687
12 905
15 213
16 408
18 395
9 - bialski
11 858
13 139
14 963
16 143
18 205
12 - puĹ&#x201A;awski
11 223
12 272
16 015
16 624
18 187
34 - przemyski
11 859
12 952
15 275
16 402
17 678
22 - nowosÄ&#x2026;decki
11 679
12 539
14 834
15 859
17 438
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
81
W skali najwiÄ&#x2122;kszych miast, dla ktĂłrych istniejÄ&#x2026; informacje odnoĹ&#x203A;nie produktu krajowego brutto, zaobserwowaÄ&#x2021; moĹźna w poszczegĂłlnych szeĹ&#x203A;ciu miastach systematyczny wzrost produktu krajowego brutto wyraĹźony w przeliczeniu na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca (wykres 17), zmienny obraz wyraĹźony w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca i w porĂłwnaniu do caĹ&#x201A;ego kraju (wykres 17, 18, tabela 28, 29). W przypadku Szczecina stagnacja w zakresie przyrostu produktu krajowego brutto w latach 2000- 2004 zmieniĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; w systematyczny wzrost w nastÄ&#x2122;pnych latach. Podobnie efekt szybszego wzrostu produktu krajowego w pozostaĹ&#x201A;ych miastach po roku 2004 moĹźna wiÄ&#x2026;zaÄ&#x2021; z przyjÄ&#x2122;ciem Polski do Unii Europejskiej. W rezultacie produkt krajowy brutto na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca w roku 2007 w Warszawie byĹ&#x201A; ponad trzykrotnie wyĹźszy niĹź Ĺ&#x203A;rednio w kraju, a w Poznaniu ponad dwukrotnie wyĹźszy (tabela 28). Oznacza to rĂłwnieĹź zwiÄ&#x2122;kszenie dystansu w relacji Warszawa a reszta kraju, stabilizacjÄ&#x2122; w Krakowie, Ĺ odzi, nieznaczny spadek w przypadku WrocĹ&#x201A;awia oraz relatywny spadek pozycji Szczecina (tabela 28, rycina 21 i 22). Wykres 17
TysiÄ&#x2026;ce zĹ&#x201A;
Produkt krajowy brutto w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca w tys. zĹ&#x201A; w latach 2000-2007 w najwiÄ&#x2122;kszych miastach (podregionach). 100
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
m. Warszawa
m. KrakĂłw
m. Ĺ ĂłdĹş
m. WrocĹ&#x201A;aw
m. PoznaĹ&#x201E;
m. Szczecin
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
82
Wykres 18
Produkt krajowy brutto w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (Polska = 100) w latach 2000-2007 w najwiÄ&#x2122;kszych miastach (podregionach). 350
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
300
250
200
150
100
50
0
m. Warszawa
m. KrakĂłw
m. Ĺ ĂłdĹş
m. WrocĹ&#x201A;aw
m. PoznaĹ&#x201E;
m. Szczecin
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Tabela 28
Produkt krajowy brutto na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych w zĹ&#x201A; w latach 2000-2007. Produkt krajowy brutto (ceny bieĹźÄ&#x2026;ce) na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca Podregion - miasto
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
ZĹ&#x201A; Warszawa
55 244
58 254
61 259
65 682
68 696
77 001
83 933
94 185
KrakĂłw
31 032
29 601
32 166
33 331
37 460
39 964
44 529
48 924
Ĺ ĂłdĹş
23 618
24 183
25 482
26 971
29 067
30 602
33 269
37 372
WrocĹ&#x201A;aw
29 438
28 823
32 214
32 396
34 338
36 000
40 457
45 623
PoznaĹ&#x201E;
39 346
39 967
41 842
43 190
49 146
53 279
56 081
62 422
Szczecin
30 967
30 602
31 718
30 597
31 317
34 559
36 687
39 558
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
83
Tabela 29
Produkt krajowy brutto na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych (Polska = 100) w latach 2000-2007. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (ceny bieĹźÄ&#x2026;ce), Polska = 100 Podregion - miasto
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
% Warszawa
283,9
285,8
289,7
297,5
283,7
298,8
301,9
305,1
KrakĂłw
159,5
145,2
152,1
151,0
154,7
155,1
160,2
158,5
Ĺ ĂłdĹş
121,4
118,7
120,5
122,2
120,0
118,8
119,7
121,1
WrocĹ&#x201A;aw
151,3
141,4
152,3
146,8
141,8
139,7
145,5
147,8
PoznaĹ&#x201E;
202,2
196,1
197,8
195,7
203,0
206,8
201,7
202,2
Szczecin
159,1
150,2
150,0
138,6
129,3
134,1
132,0
128,1
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
W sumie 6 miast â&#x20AC;&#x201C; podregionĂłw w roku 2007 dostarczaĹ&#x201A;o 26% produktu krajowego brutto, natomiast zamieszkiwaĹ&#x201A;o w nich tylko 12,6% ludnoĹ&#x203A;ci kraju (tabela 30). SzczegĂłlnÄ&#x2026; pozycje zajmowaĹ&#x201A;a Warszawa, w ktĂłrej zamieszkiwaĹ&#x201A;o 4,5% ludnoĹ&#x203A;ci, ale wytwarzano 13,6% PKB. Drugie w rankingu miasto KrakĂłw przy udziale 2% ludnoĹ&#x203A;ci wytwarzaĹ&#x201A;o 3,1% PKB oraz analogicznie PoznaĹ&#x201E;: 1,5% ludnoĹ&#x203A;ci i 3% PKB. Tabela 30
Produkt krajowy brutto w roku 2007 w miastach podregionach w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych. Produkt krajowy brutto ogĂłĹ&#x201A;em (ceny bieĹźÄ&#x2026;ce)
Liczba mieszkaĹ&#x201E;cĂłw
Jednostka terytorialna 2007 mln zĹ&#x201A; POLSKA
%
osoby
%
1 176 737
100,0
38 115 641
100,0
160 560
13,6
1 706 624
4,5
KrakĂłw
37 003
3,1
756 583
2,0
Ĺ ĂłdĹş
28 278
2,4
753 192
2,0
WrocĹ&#x201A;aw
28 923
2,5
632 930
1,7
PoznaĹ&#x201E;
35 208
3,0
560 932
1,5
Warszawa
Szczecin Suma
16 163
1,4
407 811
1,1
306 135
26,0
4 818 072
12,6
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
84
Rycina 20
PKB per capita w podregionach w latach 2004-2007 (w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych) wg wojewĂłdztw.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR na podstawie BDR GUS
Rycina 21
Produkt krajowy brutto w roku 2007 w podziale na podregiony.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
85
Szacunkowe obliczenia wykonane w MRR na potrzeby przygotowania Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego (KSRR) pokazujÄ&#x2026;, Ĺźe jeĹ&#x203A;li weĹşmiemy pod uwagÄ&#x2122; wszystkie miasta wojewĂłdzkie (ich obszary funkcjonalne wyznaczone na podstawie gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci zaludnienia powyĹźej 150 os/km2) generowany przez nie PKB stanowiĹ&#x201A; w 2007 r. 51% krajowego PKB (patrz rycina 21, wykres 19). Ĺ&#x161;wiadczy to o generowanym w nich wzroĹ&#x203A;cie gospodarczym. Rycina 22
UdziaĹ&#x201A; poszczegĂłlnych obszarĂłw funkcjonalnych najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich w tworzeniu PKB w stosunku do reszty regionu i kraju (2007 r.).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR na podstawie BDR GUS
Wykres 19
UdziaĹ&#x201A; poszczegĂłlnych obszarĂłw funkcjonalnych najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich w tworzeniu PKB (2007 r.). 25
%
20
PKB wytwarzane poza obszarami funkcjonalnymi najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich
15
PKB wytwarzane na obszarach funkcjonalnych najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich
10 5
Olsztyn
GdaĹ&#x201E;sk
Bydgoszcz
Opole
WrocĹ&#x201A;aw
Szczecin
PoznaĹ&#x201E;
GorzĂłw Wlk. Zielona GĂłra
Kielce
BiaĹ&#x201A;ystok
RzeszĂłw
Lublin
Katowice
KrakĂłw
Warszawa
Ĺ ĂłdĹş
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie - Projekt. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2 lutego 2010
86
Istotnym miernikiem zróşnicowania poziomu rozwoju gospodarczego poza dochodem narodowym jest rĂłwnieĹź analiza wartoĹ&#x203A;ci dodanej brutto wskazujÄ&#x2026;ca na perspektywiczne tendencje rozwoju zróşnicowaĹ&#x201E;. W zakresie wartoĹ&#x203A;ci dodanej brutto dominacja Warszawy nad pozostaĹ&#x201A;ymi wielkimi miastami Polski jest jeszcze bardziej wyraĹşna (tabela 31, wykres 20). Dotyczy to rĂłwnieĹź szybszego przyrostu wartoĹ&#x203A;ci dodanej w Warszawie (wykres 20). Tabela 31
WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; dodana brutto w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych. Miasto
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Warszawa
83 178
87 734
92 485
97 896
103 229
114 979
125 381
140 462
KrakĂłw
20 847
20 039
21 578
22 288
25 234
26 681
29 602
32 371
Ĺ ĂłdĹş
16 849
17 155
17 776
18 618
20 054
20 781
22 333
24 738
WrocĹ&#x201A;aw
16 833
16 468
18 242
18 260
19 435
20 176
22 578
25 303
PoznaĹ&#x201E;
20 420
20 716
21 409
21 953
25 027
26 757
27 910
30 801
Szczecin
11 474
11 362
11 649
11 201
11 503
12 528
13 239
14 139
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Wykres 20
mln zĹ&#x201A;
WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; dodana brutto ogĂłĹ&#x201A;em w najwiÄ&#x2122;kszych miastach w latach 1999-2007. 160 000 140 000
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0
m. Warszawa
m. KrakĂłw
m. Ĺ ĂłdĹş
m. WrocĹ&#x201A;aw
m. PoznaĹ&#x201E;
m. Szczecin
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Relatywnie nowym wymiarem pozwalajÄ&#x2026;cym opisywaÄ&#x2021; narastanie nierĂłwnoĹ&#x203A;ci dochodowych w skali regionalnej i miejskiej staĹ&#x201A;y siÄ&#x2122;, od momentu przejĹ&#x203A;cia do gospodarki rynkowej, dochody ludnoĹ&#x203A;ci. NajwiÄ&#x2122;ksze przeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie w relacji do Ĺ&#x203A;redniej krajowej uzyskiwali mieszkaĹ&#x201E;cy Warszawy, a nastÄ&#x2122;pnie Katowic (tabela 32). W sumie w grupie miast o najwiÄ&#x2122;kszych dochodach mieszkaĹ&#x201E;cĂłw znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; miasta bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;ce liderami rozwoju gospodarczego oraz regiony i miasta przeĹźywajÄ&#x2026;ce problemy restrukturyzacji tradycyjnej dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej (tabela 33, 34, wykres 21, 22). Niemniej im wiÄ&#x2122;ksze miasto tym wiÄ&#x2122;ksze dochody mieszkaĹ&#x201E;cĂłw (tabela 34). Podobny obraz moĹźna uzyskaÄ&#x2021; przy wykorzystaniu innych wskaĹşnikĂłw. WydajnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; pracy w Warszawie wynosi 171,7% Ĺ&#x203A;redniej krajowej, podczas gdy w podregionie cheĹ&#x201A;msko-zamojskim 59,8% (przy wartoĹ&#x203A;ciach dla duĹźych miast na poziomie od 108% do 130%).
87
Tabela 32
Podregiony z ponad przeciÄ&#x2122;tnymi wynagrodzeniami w skali kraju. PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenia brutto w relacji do Ĺ&#x203A;redniej krajowej (Polska=100) Jednostka terytorialna
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
% m.st. Warszawa
144,6
145,5
143,8
144,1
143,7
143,0
142,6
katowicki
112,7
121,8
124,6
124,2
123,5
120,2
121,1
trĂłjmiejski
110,3
110,2
113,4
116,7
117,3
117,9
118,2
legnicko-gĹ&#x201A;ogowski
112,1
113,8
116,0
120,6
121,2
122,6
117,5
m. PoznaĹ&#x201E;
106,9
108,2
108,6
109,1
109,6
110,1
111,4
m. WrocĹ&#x201A;aw
102,6
102,3
104,2
105,7
106,1
106,4
108,1
rybnicki
111,8
105,7
103,9
106,8
106,7
106,3
108,1
warszawski zachodni
110,5
112,9
109,5
109,2
108,2
107,8
106,5
m. Szczecin
101,9
102,2
102,8
104,9
103,7
103,8
104,2
gliwicki
106,9
100,2
100,8
102,4
102,5
102,9
103,8
m. KrakĂłw
102,7
100,4
102,2
102,9
104,4
104,5
103,2
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Tabela 33
Miasta na prawach powiatu, w ktĂłrych przeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie jest wyĹźsze niĹź Ĺ&#x203A;rednia krajowa. Miasta na prawach powiatu
PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie brutto w relacji do Ĺ&#x203A;redniej krajowej (Polska=100) 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
% JastrzÄ&#x2122;bie-ZdrĂłj
136,8
138,1
141,5
150,4
150,4
150,7
152,7
Warszawa
144,6
145,5
143,8
144,1
143,7
143,0
142,6
Katowice
120,9
131,1
135,8
135,4
133,6
130,1
131,4
GdaĹ&#x201E;sk
111,2
112,8
114,9
120,4
120,5
121,2
121,8
PĹ&#x201A;ock
122,5
121,7
120,6
120,3
120,7
123,6
120,8
Sopot
111,5
112,1
113,2
112,7
116,4
114,7
117,8
Jaworzno
105,9
105,9
105,4
109,9
115,1
112,7
114,2
PoznaĹ&#x201E;
106,9
108,2
108,6
109,1
109,6
110,1
111,4
Gliwice
116,6
105,3
107,0
109,3
109,2
109,8
110,7
Gdynia
108,2
104,5
110,3
109,3
110,5
111,6
110,6
WrocĹ&#x201A;aw
102,6
102,3
104,2
105,7
106,1
106,4
108,1
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
104,9
103,0
104,6
105,4
107,2
107,8
107,2
Szczecin
101,9
102,2
102,8
104,9
103,7
103,8
104,2
KrakĂłw
102,7
100,4
102,2
102,9
104,4
104,5
103,2
Opole
101,6
100,5
100,1
98,6
98,4
100,4
101,1
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
88
Wykres 21
PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie brutto ogĂłĹ&#x201A;em w najwiÄ&#x2122;kszych miastach w latach 2002-2008. 4 500
zĹ&#x201A;
2002
4 000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0
Powiat m.st. Warszawa
Powiat m. KrakĂłw
Powiat m. Ĺ ĂłdĹş
Powiat m. WrocĹ&#x201A;aw Powiat m. PoznaĹ&#x201E;
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Wykres 22
PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie brutto â&#x20AC;&#x201C; w relacji do Ĺ&#x203A;redniej krajowej (Polska =100) w najwiÄ&#x2122;kszych miastach w latach 2002-2008. 160
%
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
140 120 100 80 60 40 20 0
Powiat m.st. Warszawa
Powiat m. KrakĂłw
Powiat m. Ĺ ĂłdĹş
Powiat m. WrocĹ&#x201A;aw Powiat m. PoznaĹ&#x201E;
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
89
Tabela 34
Dochody netto gospodarstw domowych w lutym 2009 r. wg klasy miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania. Klasa miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania
Dochody netto w zĹ&#x201A; na gospodarstwo domowe
na jednostkÄ&#x2122; ekwiwalentnÄ&#x2026;
na osobÄ&#x2122;
Miasta powyĹźej 500 tys.
3497,67
1772,43
2056,79
Miasta 200-500 tys.
2925,18
1310,23
1595,26
Miasta 100-200 tys.
2734,36
1213,8
1468,99
Miasta 20-100 tys.
2707,76
1152,41
1418,15
Miasta poniĹźej 20 tys.
2617,85
1073,25
1331,64
WieĹ&#x203A;
2451,89
867,44
1128,38
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T. 2009, Diagnoza spoĹ&#x201A;eczna 2009, warunki i jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia PolakĂłw, Raport, Rada Monitoringu SpoĹ&#x201A;ecznego, Warszawa
5.2 Struktura przestrzenna oĹ&#x203A;rodkĂłw zarzÄ&#x2026;dzania gospodarczego W ukĹ&#x201A;adzie przestrzennym koncentracja oĹ&#x203A;rodkĂłw zarzÄ&#x2026;dzania przedsiÄ&#x2122;biorstwami w Warszawie pokazuje rzeczywisty poziom dominacji w skali kraju o wiele wiÄ&#x2122;kszy niĹź to wynika z rozkĹ&#x201A;adu ludnoĹ&#x203A;ciowego czy innych wskaĹşnikĂłw ekonomicznych i spoĹ&#x201A;ecznych. W tym zakresie szczegĂłlnym przypadkiem jest niska pozycja Ĺ odzi w porĂłwnaniu z wysokÄ&#x2026; pozycjÄ&#x2026; w hierarchii potencjaĹ&#x201A;u ludnoĹ&#x203A;ciowego. Warszawa pozostaĹ&#x201A;a niezaprzeczalnym centrum zarzÄ&#x2026;dzania gospodarczego w Polsce. Poza WarszawÄ&#x2026; oĹ&#x203A;rodkami zarzÄ&#x2026;dzania sÄ&#x2026;: PoznaĹ&#x201E;, Katowice, KrakĂłw i GdaĹ&#x201E;sk/Gdynia oraz PĹ&#x201A;ock. Wysoka pozycja PĹ&#x201A;ocka zwiÄ&#x2026;zana jest z jednostkowÄ&#x2026; lokalizacjÄ&#x2026; siedziby jednego z najwiÄ&#x2122;kszych przedsiÄ&#x2122;biorstw gospodarczych w Polsce - PKN Orlen. PozostaĹ&#x201A;e stolice regionalne zaznaczajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; na mapie dziÄ&#x2122;ki lokalizacji w nich oĹ&#x203A;rodkĂłw zarzÄ&#x2026;dzania sektorĂłw produkcyjnych i gĂłrniczych, lub wielofunkcyjnemu charakterowi dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ugowej (poniĹźsze ryciny). W sumie badania P. Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;skiego (2007) wykazaĹ&#x201A;y, Ĺźe 10 najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich w Polsce koncentrowaĹ&#x201A;o 55% ogĂłlnej liczby firm 73% ich przychodĂłw, zatrudniajÄ&#x2026;c 66% pracujÄ&#x2026;cych.
90
Rycina 23
Rozmieszczenie siedzib przedsiÄ&#x2122;biorstw obecnych na Listach 500 â&#x20AC;&#x17E;Politykiâ&#x20AC;? w roku 1993.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski 2007, str. 123
91
Rycina 24
Rozmieszczenie siedzib przedsiÄ&#x2122;biorstw obecnych na Listach 500 â&#x20AC;&#x17E;Politykiâ&#x20AC;? w roku 2004.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski 2007, str. 123
92
Rycina 25
Rozmieszczenie siedzib zarzÄ&#x2026;dĂłw 10 tys. najwiÄ&#x2122;kszych firm w Polsce pod wzglÄ&#x2122;dem przychodĂłw caĹ&#x201A;oksztaĹ&#x201A;tĂłw dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci w 2004 r.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski 2007, str. 165
93
5.3 Struktura i rozmiar firm na obszarach miejskich SzczegĂłlnie szybkim zmianom, na skutek prywatyzacji, ulegaĹ&#x201A;a struktura wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowa gospodarki. Zjawisko to przedstawione jest na poniĹźszym wykresie oraz w kolejnych tabelach. Tabela 35 pokazuje zmiany liczby podmiotĂłw gospodarki narodowej w sektorze publicznym i prywatnym w latach 1993-2009. Dominacja sektora prywatnego, ktĂłry jest wspĂłĹ&#x201A;czeĹ&#x203A;nie dominujÄ&#x2026;cy jest szczegĂłlnie silna w najwiÄ&#x2122;kszych miastach, pomimo koncentracji podmiotĂłw publicznych generalnie w miastach (tabela 35). W strukturze organizacyjno-prawnej dominujÄ&#x2026; osoby fizyczne prowadzÄ&#x2026;ce dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; gospodarczÄ&#x2026; (tabela 36). Wykres 23
Zmiana liczby podmiotĂłw gospodarki narodowej w latach 1993-2009. 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000
ogĂłĹ&#x201A;em 2 000 000
publiczny 1 500 000
prywatny 1 000 000 500 000
09
08 30
VI
VI
20
20
07 VI
30
30
30
VI
20
20
06
05 20 VI
30
30
VI
VI 30
20
20
04
03
02 20
01
VI 30
30
VI 30
VI
20
20
00
99 19
98 30
VI
VI
19
97 30
VI 30
VI
19
19
96
95 19 30
VI 30
30
30
VI
VI
19
19
93
94
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
Tabela 35
Podmioty gospodarki narodowej wg sektorĂłw, liczby pracujÄ&#x2026;cych w miastach stanowiÄ&#x2026;cych podregiony. WYSZCZEGĂ&#x201C;LNIENIE
OgĂłĹ&#x201A;em
Sektor publiczny
Sektor prywatny
30.06.2009 r.
razem
razem
razem
POLSKA
%
%
3 744 776
120 572
3,22
3Â 624 201
96,78
m. WrocĹ&#x201A;aw
96 237
3 130
3,25
93 107
96,75
m. Ĺ ĂłdĹş
93 653
1 957
2,09
91 696
97,91
m. KrakĂłw
107 573
1 463
1,36
106 110
98,64
m.st. Warszawa
326 425
4 442
1,36
321 983
98,64
trĂłjmiejski
101 803
2 669
2,62
99 134
97,38
m. PoznaĹ&#x201E;
93 506
1 554
1,66
91 952
98,34
m. Szczecin
64 142
1 780
2,78
62 362
97,22
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
94
Tabela 36
Struktura podmiotĂłw gospodarki narodowej w roku 2009.
3 744 776
% Â
osoby fizyczne prowadzÄ&#x2026;ce dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; gospodarczÄ&#x2026;
% Â
stowarzyszenia i organizacje spoĹ&#x201A;eczne
% Â
% Â
316 549 479
spĂłĹ&#x201A;dzielnie
spĂłĹ&#x201A;ki
30.06.2009 r.
POLSKA
W tym:
razem
OgĂłĹ&#x201A;em
przedsiÄ&#x2122;biorstwa paĹ&#x201E;stwowe
WYSZCZEGĂ&#x201C;LNIENIE
14,67
17 250
0,46
86 269
2,30
2 826 061
75,47
m. WrocĹ&#x201A;aw
96 237
1
19 494
20,26
382
0,40
1 783
1,85
66 252
68,84
m. Ĺ ĂłdĹş
93 653
17
16 452
17,57
217
0,23
1 700
1,82
70 346
75,11
m. KrakĂłw
107 573
10
25 260
23,48
401
0,37
2 084
1,94
73 530
68,35
m.st. Warszawa
326 425
81
90 604
27,76
1 572
0,48
5 470
1,68
211 027
64,65
trĂłjmiejski
101 803
5
20 977
20,61
438
0,43
1 946
1,91
68 997
67,78
m. PoznaĹ&#x201E;
93 506
12
20 532
21,96
295
0,32
1 915
2,05
66 663
71,29
m. Szczecin
64 142
4
11 445
17,84
237
0,37
1 021
1,59
47 044
73,34
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
Od pierwszych lat XXI wieku liczba osĂłb pracujÄ&#x2026;cych w gospodarce narodowej wzrosĹ&#x201A;a do 14 037,2 tys. osĂłb w roku 2008. Przyrost zatrudnienia nastÄ&#x2122;powaĹ&#x201A; gĹ&#x201A;Ăłwnie w sektorze prywatnym (przyrost o 2,6% w okresie 2004-2008) przy niewielkim wzroĹ&#x203A;cie w sektorze publicznym. NajwiÄ&#x2122;kszy przyrost nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; w sekcjach: hotele i restauracje (15%), budownictwo (7,6%), poĹ&#x203A;rednictwo finansowe (5,6%). PowyĹźej 3% wzrosĹ&#x201A;o rĂłwnieĹź zatrudnienie w transporcie i Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznoĹ&#x203A;ci, obsĹ&#x201A;udze nieruchomoĹ&#x203A;ci i firm oraz w sektorze handlu i naprawy. Spadki zatrudnienia dotyczyĹ&#x201A;y: rybactwa, przetwĂłrstwa przemysĹ&#x201A;owego i innych sektorĂłw przemysĹ&#x201A;owych (PracujÄ&#x2026;cy w gospodarce narodowej w 2008 r., GUS, Warszawa, 2009). W rezultacie przemian strukturalnych po roku 1989 wspĂłĹ&#x201A;czesna struktura pracujÄ&#x2026;cych wedĹ&#x201A;ug sektorĂłw wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowych i sektorĂłw dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci w skali kraju ulegĹ&#x201A;a radykalnej zmianie i przybraĹ&#x201A;a cechy struktury gospodarki rynkowej (poniĹźszy wykres).
95
Wykres 24
Struktura pracujÄ&#x2026;cych w gospodarce narodowej wedĹ&#x201A;ug sektorĂłw wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci (A) i wedĹ&#x201A;ug sektorĂłw dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci (B) w 2008 r.
A
B
2004
29,1%
70,9%
2004
16,9%
27,7%
55,5%
2005
28,4%
71,6%
2005
16,6%
27,4%
55,9%
2006
27,5%
72,5%
2006
16,2%
27,9%
55,8%
2007
26,3%
73,7%
2007
15,6%
28,5%
55,9%
2008
25,8%
74,2%
2008
15,3%
28,1%
56,6%
0
2
4
6
8
10
12
14 mln zĹ&#x201A;
0
2
4
6
8
10
12 14 mlz zĹ&#x201A;
Sektor publiczny
Sektor rolniczy
Sektor prywatny
Sektor przemysĹ&#x201A;owy z budownictwem Sektor usĹ&#x201A;ugowy
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: PracujÄ&#x2026;cy w gospodarce narodowej w 2008 r., GUS, Warszawa, 2009
W zakresie maĹ&#x201A;ych i Ĺ&#x203A;rednich przedsiÄ&#x2122;biorstw daje siÄ&#x2122; zauwaĹźyÄ&#x2021; kontrast miÄ&#x2122;dzy wschodniÄ&#x2026; i zachodniÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciÄ&#x2026; Polski. Do obszarĂłw o rozwiniÄ&#x2122;tej przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci (duĹźe miasta, zachodnie i poĹ&#x201A;udniowo-zachodnie obszary przygraniczne, obszary turystyczne), doĹ&#x201A;Ä&#x2026;czajÄ&#x2026; takĹźe najlepiej rozwiniÄ&#x2122;te obszary rolnicze, takie jak Wielkopolska, czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci centralnej i wschodniej Polski, w tym regiony sadowniczo-warzywnicze (np. pomiÄ&#x2122;dzy WarszawÄ&#x2026;, Radomiem i Ĺ odziÄ&#x2026;). Na obszarach wschodnich przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;Ä&#x2021; jest hamowana m.in. przez deformacjÄ&#x2122; struktur demograficznych bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cÄ&#x2026; wynikiem selektywnej emigracji, co przyczynia siÄ&#x2122; takĹźe do osĹ&#x201A;abienia lokalnych rynkĂłw zbytu. Z kolei na przykĹ&#x201A;adzie liczby spĂłĹ&#x201A;ek zarejestrowanym w sektorze prywatnym (rycina 26), ktĂłra odzwierciadla stan rozwoju maĹ&#x201A;ej i Ĺ&#x203A;redniej przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci widaÄ&#x2021;: Âą
wyraĹşne róşnice miÄ&#x2122;dzy lepiej nasyconym podmiotami gospodarczymi zachodem Polski i gorzej wyposaĹźonym pod tym wzglÄ&#x2122;dem wschodem Polski;
Âą
istotnÄ&#x2026; rolÄ&#x2122; duĹźych miast, ktĂłre wraz ze swoim otoczeniem stanowiÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ăłwne bieguny rozwoju przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci, co jest szczegĂłlnie dobrze widoczne na mapie dynamiki tego zjawiska w przypadku Warszawy, Poznania i TrĂłjmiasta oraz sĹ&#x201A;abiej WrocĹ&#x201A;awia i Ĺ Ăłdzi przy sĹ&#x201A;abym przyroĹ&#x203A;cie liczby tych podmiotĂłw w otoczeniu Konurbacji Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skiej i Krakowa, ktĂłre cechujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; jednak duĹźÄ&#x2026; liczbÄ&#x2026; tych mikroprzedsiÄ&#x2122;biorstw.
Analiza rozmieszczenia spĂłĹ&#x201A;ek z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego (rycina 27) i zmiana ich liczby pozwala zauwaĹźyÄ&#x2021;: Âą
96
najwiÄ&#x2122;ksze nasycenie spĂłĹ&#x201A;kami z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego wystÄ&#x2122;puje w zachodnich wojewĂłdztwach Polski (przede wszystkim wojewĂłdztwa lubuskie i zachodniopomorskie â&#x20AC;&#x201C; rola kapitaĹ&#x201A;u niemieckiego) i tam teĹź nastÄ&#x2122;puje najszybszy przyrost ich liczby;
Âą
koncentracjÄ&#x2122; spĂłĹ&#x201A;ek z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego w sÄ&#x2026;siedztwie najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich przede wszystkim Warszawy, Poznania, WrocĹ&#x201A;awia i Ĺ odzi, ale takĹźe TrĂłjmiasta i Krakowa oraz rĂłwnie duĹźÄ&#x2026; dynamikÄ&#x2122; tych obszarĂłw pod wzglÄ&#x2122;dem przyrostu liczby tych firm;
Âą
bardzo maĹ&#x201A;Ä&#x2026; liczbÄ&#x2122; lub brak spĂłĹ&#x201A;ek z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego w wielu gminach Polski centralnej oraz wschodniej.
Rycina 26
SpĂłĹ&#x201A;ki zarejestrowane w REGON w sektorze prywatnym bez spĂłĹ&#x201A;ek z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego (stan w 2006 r. i zmiana w latach 2002-2006).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Diagnoza problemĂłw rozwoju obszarĂłw metropolitalnych i rekomendacje delimitacji obszarĂłw metropolitalnych w Polsceâ&#x20AC;?, EUROREG, Warszawa 2008
97
Rycina 27
SpĂłĹ&#x201A;ki z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego na 10 000 mieszkaĹ&#x201E;cĂłw (stan w 2006 r. i zmiana w latach 2002-2006).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Diagnoza problemĂłw rozwoju obszarĂłw metropolitalnych i rekomendacje delimitacji obszarĂłw metropolitalnych w Polsceâ&#x20AC;?, EUROREG, Warszawa 2008
5.4 Zatrudnienie â&#x20AC;&#x201C; dezaktywizacja zawodowa i rynek pracy W skali caĹ&#x201A;ego kraju, ale rĂłwnieĹź w skali regionalnej podstawowym zjawiskiem generujÄ&#x2026;cym zmiany w miastach byĹ&#x201A; proces de-industrializacji, poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czony poczÄ&#x2026;tkowo z recesjÄ&#x2026; gospodarczÄ&#x2026;, a nastÄ&#x2122;pnie ze zmianami strukturalnymi, ktĂłre generowaĹ&#x201A;y problemy bezrobocia. Zjawiska te dotyczyĹ&#x201A;y w znacznym stopniu miast, a zwĹ&#x201A;aszcza miast posiadajÄ&#x2026;cych dotychczas znaczny udziaĹ&#x201A; funkcji przemysĹ&#x201A;owych. O skali zmian w poszczegĂłlnych miastach Ĺ&#x203A;wiadczy radykalny spadek zatrud-
98
nienia w przemyĹ&#x203A;le (tabela 37). Spadki zatrudnienia w przemyĹ&#x203A;le od poĹ&#x201A;owy lat 1990. w wielkich miastach po kilkadziesiÄ&#x2026;t tysiÄ&#x2122;cy, czy spadek w miastach Ĺ&#x203A;rednich po kilkanaĹ&#x203A;cie tysiÄ&#x2122;cy generowaĹ&#x201A; podstawowe strukturalne problemy rozwojowe tych miast. Tabela 37
PracujÄ&#x2026;cy w przemyĹ&#x203A;le, jako gĹ&#x201A;Ăłwnym miejscu pracy. Miasta na prawach powiatu M.st. Warszawa
1996
2000
2001
2002
2003
-
-
-
161 486
149 244
KrakĂłw
115 690
85 465
77 364
70 099
68 572
PoznaĹ&#x201E;
80 914
68 779
67 832
62 743
63 762
Ĺ ĂłdĹş
101 856
73 418
72 623
64 122
60 019
WrocĹ&#x201A;aw
74 785
60 862
54 291
48 383
45 449
Katowice
76 950
56 084
53 048
47 206
44 420
Bydgoszcz
57 007
48 647
44 271
41 021
38 010
GdaĹ&#x201E;sk
58 712
45 739
43 069
37 519
35 873
CzÄ&#x2122;stochowa
37 584
31 569
30 967
30 999
29 906
Szczecin
47 564
39 538
36 635
30 158
28 348
ToruĹ&#x201E;
34 505
28 310
26 167
24 868
24 037
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
34 977
28 195
26 137
25 072
23 940
Gliwice
39 317
26 620
25 788
24 731
23 848
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
37 424
26 434
24 200
22 809
23 213
Lublin
41 581
30 715
26 277
23 392
23 055
Gdynia
31 215
26 525
27 663
25 683
22 514
RzeszĂłw
28 757
26 354
25 120
23 551
22 427
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
38 068
27 410
23 629
22 849
21 622
Kielce
30 769
24 923
24 065
20 820
20 599
PĹ&#x201A;ock
27 011
24 017
22 798
21 487
19 905
BiaĹ&#x201A;ystok
30 513
23 746
21 736
19 988
19 636
Sosnowiec
36 093
22 033
21 287
20 034
19 247
Tychy
16 535
18 453
16 827
16 891
18 492
JastrzÄ&#x2122;bie-ZdrĂłj
26 523
19 116
18 802
18 687
18 443
Rybnik
28 093
20 263
19 471
18 928
17 685
TarnĂłw
24 180
19 226
18 033
16 298
15 877
Zabrze
30 452
18 049
18 066
15 986
14 866
Olsztyn
19 548
17 923
17 449
16 468
14 866
Radom
29 613
18 511
16 924
15 513
14 703
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
18 684
17 599
15 417
14 517
14 130
Kalisz
20 405
15 590
14 622
13 735
13 327
Bytom
38 476
20 691
18 785
16 320
13 118
GorzĂłw Wielkopolski
20 318
15 167
14 643
12 759
12 308
Krosno
15 414
12 793
12 229
11 386
11 945
Opole
18 958
13 912
13 614
12 962
11 883
ElblÄ&#x2026;g
16 633
12 048
12 345
11 381
10 676
MysĹ&#x201A;owice
16 468
12 588
12 534
11 306
10 610
Nowy SÄ&#x2026;cz
12 385
10 604
9 614
10 262
10 472
99
Miasta na prawach powiatu
1996
2000
2001
2002
2003
Konin
15 442
12 185
11 948
10 864
9 842
Jaworzno
16 794
10 610
10 237
10 187
9 452
ChorzĂłw
17 443
11 812
10 944
10 301
9 354
Legnica
13 039
9 381
9 475
9 055
8 980
Zielona GĂłra
15 244
11 653
11 386
10 171
8 961
SĹ&#x201A;upsk
11 476
10 045
9 085
8 859
8 472
PiotrkĂłw Trybunalski
13 363
9 572
8 896
8 625
8 276
Koszalin
11 394
9 283
8 970
8 184
7 847
Leszno
8 279
7 738
8 019
7 391
7 471
Jelenia GĂłra
10 206
7 163
7 923
7 574
7 450
GrudziÄ&#x2026;dz
11 637
8 591
7 393
7 016
7 103
9 704
7 924
7 364
7 223
7 033
Siedlce Piekary Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
12 965
7 763
7 635
7 339
6 638
SuwaĹ&#x201A;ki
6 927
6 875
6 625
6 133
6 293
OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
8 381
6 931
6 557
6 434
6 105
Siemianowice Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
9 505
6 922
6 249
6 039
4 820
Skierniewice
5 726
5 378
5 021
4 292
4 360
PrzemyĹ&#x203A;l
7 350
5 328
6 222
4 325
4 097
ZamoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
6 877
5 532
4 706
3 966
4 082
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tochĹ&#x201A;owice
8 218
5 300
5 290
4 329
3 882
CheĹ&#x201A;m
6 163
5 361
5 034
4 257
3 811
BiaĹ&#x201A;a Podlaska
5 968
5 487
4 674
4 264
3 706
Ĺ omĹźa
4 787
3 867
3 499
3 562
3 510
Tarnobrzeg
6 532
4 956
4 422
3 860
3 411
Ĺťory
3 625
2 846
2 973
2 773
2 679
Sopot
3 487
2 040
2 008
1 690
1 594
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
Podstawowym zagadnieniem przemian rynku pracy, poza zmianami strukturalnymi oraz znacznÄ&#x2026; dezaktywacjÄ&#x2026; zawodowÄ&#x2026;, staĹ&#x201A; siÄ&#x2122; problem bezrobocia. Problem bezrobocia zaistniaĹ&#x201A; prawdopodobnie â&#x20AC;&#x17E;na staĹ&#x201A;eâ&#x20AC;?, jako element charakteryzujÄ&#x2026;cy polskÄ&#x2026; gospodarkÄ&#x2122;, pomimo znacznego spadku w ostatnich latach (tabele poniĹźej). Bezrobocie dla wielu miast Ĺ&#x203A;redniej wielkoĹ&#x203A;ci, peĹ&#x201A;niÄ&#x2026;cych w przeszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci waĹźne funkcje gospodarcze, ale oparte zbyt jednostronnie na produkcji przemysĹ&#x201A;owej, nawet jeszcze w roku 2008 stanowiĹ&#x201A;o istotny problem gospodarczy (tabela 39). SzczegĂłlnie trudna sytuacja dotyczy, poza miastami GĂłrnego Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska, Radomia â&#x20AC;&#x201C; miasta ponad 200 tysiÄ&#x2122;cznego, w ktĂłrym stopa bezrobocia, pomimo poprawy, w dalszym ciÄ&#x2026;gu utrzymuje siÄ&#x2122; na poziomie ok. 20%. Problem bezrobocia dotyczy rĂłwnieĹź wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci miast maĹ&#x201A;ych poĹ&#x201A;oĹźonych w regionach leĹźÄ&#x2026;cych poza bezpoĹ&#x203A;rednim oddziaĹ&#x201A;ywaniem obszarĂłw metropolitalnych, zwĹ&#x201A;aszcza poĹ&#x201A;oĹźonych we wschodniej i pĂłĹ&#x201A;nocnej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju.
100
Tabela 38
Miasta na prawach powiatu o stopie bezrobocia ponad 10% w 2008 r. 2004
2008
ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ogĂłĹ&#x201A;em 2008
Radom
28,2
19,5
224 226
GrudziÄ&#x2026;dz
30,1
18,6
99 134
PrzemyĹ&#x203A;l
20,3
17,0
66 488
CheĹ&#x201A;m
25,7
14,8
67 702
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
21,8
13,9
118 042
OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
24,0
13,5
53 982
ZamoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
20,2
13,1
66 530
BiaĹ&#x201A;a Podlaska
20,5
13,1
57 780
Tarnobrzeg
18,5
12,8
49 615
Bytom
26,7
12,7
183 829
ElblÄ&#x2026;g
24,5
11,7
126 439
Ĺ omĹźa
21,2
11,1
63 304
Siemianowice Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
28,1
10,3
71 118
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
Tabela 39
Bezrobocie w miastach na prawach powiatu w latach 2004-2008. Miasto Warszawa KrakĂłw
Stopa bezrobocia w latach: 2004
Liczba ludnoĹ&#x203A;ci w roku 2008
2008 6,2
1,9
1 709 781
7,5
2,8
754 624
Ĺ ĂłdĹş
18,4
6,8
747 152
WrocĹ&#x201A;aw
12,3
3,3
632 162
PoznaĹ&#x201E;
6,7
1,8
557 264
GdaĹ&#x201E;sk
11,5
2,6
455 581
Szczecin
15,3
4,3
406 941
Bydgoszcz
11,4
4,9
358 928
Lublin
12,4
7,4
350 462
Katowice
7,7
1,9
309 621
BiaĹ&#x201A;ystok
13,3
7,8
294 153
Gdynia
9,4
2,3
249 257
CzÄ&#x2122;stochowa
16,2
8,0
240 612
Radom
28,2
19,5
224 226
Sosnowiec
22,9
9,2
221 259
ToruĹ&#x201E;
13,2
6,1
206 013
Kielce
15,7
9,6
205 094
Gliwice
14,0
4,5
196 669
Zabrze
23,4
9,3
188 401
Bytom
26,7
12,7
183 829
Olsztyn
10,8
4,3
176 142
101
Miasto
Stopa bezrobocia w latach: 2004
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a RzeszĂłw
Liczba ludnoĹ&#x203A;ci w roku 2008
2008 10,1
4,8
175 677
9,4
5,9
170 653
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
14,2
5,0
143 930
Rybnik
14,4
4,6
141 177
Tychy
13,1
3,6
129 475
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
19,9
7,5
128 315
PĹ&#x201A;ock
19,6
9,6
126 709
ElblÄ&#x2026;g
24,5
11,7
126 439
Opole
9,9
4,4
126 203
GorzĂłw Wielkopolski
17,9
4,2
125 157
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
21,8
13,9
118 042
Zielona GĂłra
13,2
4,9
117 557
TarnĂłw
12,2
7,3
115 518
ChorzĂłw
23,7
8,2
113 314
Koszalin
20,8
7,8
107 146
Kalisz
14,7
5,8
107 140
Legnica
20,3
6,3
104 489
GrudziÄ&#x2026;dz
30,1
18,6
99 134
SĹ&#x201A;upsk
22,4
6,6
97 331
Jaworzno
22,7
8,9
95 228
JastrzÄ&#x2122;bie-ZdrĂłj
17,0
6,8
93 554
Jelenia GĂłra
15,1
6,5
85 378
Nowy SÄ&#x2026;cz
17,2
8,5
84 475
Konin
18,4
8,7
79 829
PiotrkĂłw Trybunalski
15,9
7,8
78 149
Siedlce
15,8
8,6
77 185
MysĹ&#x201A;owice
17,0
7,3
74 998
Siemianowice Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
28,1
10,3
71 118
SuwaĹ&#x201A;ki
20,1
9,6
69 554
CheĹ&#x201A;m
25,7
14,8
67 702
ZamoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
20,2
13,1
66 530
PrzemyĹ&#x203A;l
20,3
17,0
66 488
Leszno
13,4
4,9
64 142
Ĺ omĹźa
21,2
11,1
63 304
Ĺťory
22,6
7,3
62 044
Piekary Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
21,9
9,8
58 832
BiaĹ&#x201A;a Podlaska
20,5
13,1
57 780
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tochĹ&#x201A;owice
29,0
9,3
54 360
OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
24,0
13,5
53 982
Tarnobrzeg
18,5
12,8
49 615
Skierniewice
13,9
6,5
49 016
8,1
5,3
47 534
20,9
8,1
40 829
8,5
1,9
38 821
Krosno Ĺ&#x161;winoujĹ&#x203A;cie Sopot ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
102
Zatrudnienie nierejestrowane w Polsce24 OkoĹ&#x201A;o 9,5% ogĂłĹ&#x201A;u pracujÄ&#x2026;cych w Polsce robi to w szarej strefie. Praca nierejestrowana dominuje przede wszystkim wĹ&#x203A;rĂłd osĂłb mĹ&#x201A;odych i niewyksztaĹ&#x201A;conych, czyli majÄ&#x2026;cych najmniejsze szanse na zatrudnienie (wykres 25). Na przykĹ&#x201A;ad, wĹ&#x203A;rĂłd osĂłb legitymujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; wyksztaĹ&#x201A;ceniem poniĹźej zawodowego, odsetek pracujÄ&#x2026;cych w szarej strefie (i to w gĹ&#x201A;Ăłwnym miejscu pracy) wynosi 17%, a wĹ&#x203A;rĂłd osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem Ĺ&#x203A;rednim zawodowym spada juĹź poniĹźej 8%. WĹ&#x203A;rĂłd osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym odsetek pracujÄ&#x2026;cych w szarej strefie w gĹ&#x201A;Ăłwnym miejscu pracy nie przekracza 3%, a razem z osobami wykonujÄ&#x2026;cymi â&#x20AC;&#x17E;na czarnoâ&#x20AC;? pracÄ&#x2122; dodatkowÄ&#x2026; dochodzi do 4%. Wykres 25
Odsetek zatrudnionych w szarej strefie wedĹ&#x201A;ug wyksztaĹ&#x201A;cenia. 20
%
Odsetek pracujÄ&#x2026;cych w szarej streďŹ e w pracy gĹ&#x201A;Ăłwnej lub dodatkowej 18
Odsetek pracujÄ&#x2026;cych w szarej streďŹ e w pracy gĹ&#x201A;Ăłwnej 16 14 12 10 8 6 4 2 0 wyĹźsze
policealne
Ĺ&#x203A;rednie zawodowe
Ĺ&#x203A;rednie ogĂłlnoksztaĹ&#x201A;cÄ&#x2026;ce
zasadnicze zawodowe
gimnazjum i poniĹźej
WyksztaĹ&#x201A;cenie ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CASE - Centrum Analiz SpoĹ&#x201A;eczno-Ekonomicznych, 2008.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Polska 2030 - Wyzwania Rozwojowe. Kancelaria Prezesa Rady MinistrĂłw, 2009
Osoby z niskim wyksztaĹ&#x201A;ceniem sÄ&#x2026; czÄ&#x2122;sto zmuszone akceptowaÄ&#x2021; najbardziej ryzykownÄ&#x2026; i kosztownÄ&#x2026; z punktu widzenia pracownika formÄ&#x2122; pracy nierejestrowanej, tzn. umowÄ&#x2122; ustnÄ&#x2026;. AĹź 70% osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem podstawowym pracujÄ&#x2026;cych w szarej strefie nie ma Ĺźadnej umowy. Oznacza to, Ĺźe osoby te nie sÄ&#x2026; objÄ&#x2122;te Ĺźadnymi przywilejami pracowniczymi ani ubezpieczeniami spoĹ&#x201A;ecznymi, czÄ&#x2122;sto natomiast sÄ&#x2026; zarejestrowane jako bezrobotne, by mieÄ&#x2021; prawo do ubezpieczenia zdrowotnego. Pracownicy wyksztaĹ&#x201A;ceni znacznie czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej majÄ&#x2026; umowy w peĹ&#x201A;ni legalne, a w szarej strefie otrzymujÄ&#x2026; jedynie czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; wynagrodzenia (wykres 26). SÄ&#x2026; wiÄ&#x2122;c objÄ&#x2122;te ubezpieczeniami spoĹ&#x201A;ecznymi i przywilejami pracowniczymi. CzÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; wynagrodzenia niepodlegajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; opodatkowaniu mogÄ&#x2026; traktowaÄ&#x2021; jako â&#x20AC;&#x17E;zysk specjalnyâ&#x20AC;?, ktĂłry nie wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciwie z Ĺźadnym realnym ryzykiem. NaleĹźy przy tym podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe zatrudnienie w szarej strefie dotyczy przede wszystkim prac prostych â&#x20AC;&#x201C; ogrodniczych, budowlanych, domowych. Prace wymagajÄ&#x2026;ce wyĹźszych kwalifikacji, takie jak korepetycje czy usĹ&#x201A;ugi opiekuĹ&#x201E;cze, zdrowotne, ksiÄ&#x2122;gowe i prawne, majÄ&#x2026; zdecydowanie mniejszoĹ&#x203A;ciowy udziaĹ&#x201A; w zatrudnieniu i produkcji szarej strefy.
24
Na podstawie â&#x20AC;&#x17E;Raportu Polska 2030â&#x20AC;? opracowanego przez ZespoĹ&#x201A;u DoradcĂłw Strategicznych Prezesa Rady MinistrĂłw. Redaktorem naukowym opracowania jest minister MichaĹ&#x201A; Boni.
103
Wykres 26
Typy â&#x20AC;&#x17E;stosunku pracyâ&#x20AC;? w szarej strefie w zaleĹźnoĹ&#x203A;ci od wyksztaĹ&#x201A;cenia pracownika. Praca bez umowy
Ukryta czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; wynagrodzenia
Inne
1,0 0,9
Typ pracy w szarej streďŹ e
0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0
wyĹźsze
policealne
Ĺ&#x203A;rednie zawodowe
Ĺ&#x203A;rednie ogĂłlnoksztaĹ&#x201A;cÄ&#x2026;ce
zasadnicze zawodowe
gimnazjum i poniĹźej
WyksztaĹ&#x201A;cenie ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CASE - Centrum Analiz SpoĹ&#x201A;eczno-Ekonomicznych, 2008.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Polska 2030 - Wyzwania Rozwojowe. Kancelaria Prezesa Rady MinistrĂłw, 2009
Nie ma dostÄ&#x2122;pnych danych dotyczÄ&#x2026;cych tej tematyki na niĹźszych poziomach administracyjnych.
5.5 Klastry Polityka skoncentrowana na podejĹ&#x203A;ciu klastrowym do rozwoju gospodarki jest nowym tematem w Polsce, ale zainteresowanie nim roĹ&#x203A;nie szczegĂłlnie w zwiÄ&#x2026;zku z politykÄ&#x2026; innowacyjnÄ&#x2026;. PowstajÄ&#x2026;ce w Polsce regionalne systemy innowacyjne wykazujÄ&#x2026; silne podobieĹ&#x201E;stwo do klastrĂłw, a tworzenie klastrĂłw uwaĹźa siÄ&#x2122; za bardzo dobrÄ&#x2026; metodÄ&#x2122; wspomagania transferu wiedzy i innowacji do gospodarki. RozĹ&#x201A;oĹźenie klastrĂłw na mapie oraz sprawozdania pokazujÄ&#x2026;, Ĺźe Polska posiada dobry potencjaĹ&#x201A; do rozwoju konkurencyjnych struktur klastrowych silnie skoncentrowanych w regionach. PozostajÄ&#x2026; jednak dwa kluczowe pytania: w jakim stopniu rzÄ&#x2026;d krajowy powinien koordynowaÄ&#x2021; rozwĂłj klastrĂłw oraz co powinno zostaÄ&#x2021; zrobione na szczeblu regionalnym. Wywiady przeprowadzane z wĹ&#x201A;adzami regionalnymi dowodzÄ&#x2026;, Ĺźe regiony podchodzÄ&#x2026; do kwestii rozwoju klastrĂłw w coraz bardziej aktywny sposĂłb. Obecnie starania w tym zakresie sÄ&#x2026; koordynowane na szczeblu operacyjnym w ramach programĂłw operacyjnych. PodejĹ&#x203A;cie takie nie pasuje jednak do â&#x20AC;&#x17E;Ĺ&#x201A;agodniejszychâ&#x20AC;? etapĂłw budowania zaufania, ktĂłre wedĹ&#x201A;ug wĹ&#x201A;adz regionalnych naleĹźy zainicjowaÄ&#x2021; w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci powstajÄ&#x2026;cych klastrĂłw, szczegĂłlnie w warunkach nadal sĹ&#x201A;abo zorganizowanego Ĺ&#x203A;rodowiska przedsiÄ&#x2122;biorcĂłw. SzczegĂłĹ&#x201A;owe informacje na temat inicjatyw klastrowych w Polsce podaje badanie przeprowadzone przez PARP w 2008 r. Badanie to identyfikuje 47 klastrĂłw i 74 inicjatywy klastrowe w Polsce. Informacje na temat wynikĂłw badania sÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pne na Portalu Innowacji w postaci interaktywnej mapy klastrĂłw: http://www.pi.gov.pl/Klastry/index.html. Mapa ta pozwala odnaleĹşÄ&#x2021; wiele przykĹ&#x201A;adĂłw klastrĂłw w róşnych regionach na poziomie NUTS2 w Polsce i zawiera szczegĂłĹ&#x201A;owe dane na temat wszystkich z nich.
104
Zidentyfikowane klastry zostanÄ&#x2026; porĂłwnane na podstawie specjalnie w tym celu zaprojektowanej metodologii, ktĂłrÄ&#x2026; przygotowaĹ&#x201A;o Ministerstwo Gospodarki i GUS. Projekt zostaĹ&#x201A; rozpoczÄ&#x2122;ty w listopadzie 2009 r. i planuje siÄ&#x2122;, Ĺźe zostanie zakoĹ&#x201E;czony w drugiej poĹ&#x201A;owie 2010 r. W Polsce stoi wiele przeszkĂłd na drodze tworzenia klastrĂłw, w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci sÄ&#x2026; to: brak zaufania pomiÄ&#x2122;dzy przedsiÄ&#x2122;biorcami oraz brak woli do wspĂłĹ&#x201A;pracy pomiÄ&#x2122;dzy firmami spowodowany obawami zwiÄ&#x2026;zanymi z wykradaniem pomysĹ&#x201A;Ăłw; nieĹ&#x203A;wiadomoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znaczenia jakie odgrywa wspĂłĹ&#x201A;praca; brak Ĺ&#x203A;rodkĂłw finansowych i wspierajÄ&#x2026;cych instytucji finansowych; brak informacji biznesowych i informacji o moĹźliwych partnerach; brak regionalnej i lokalnej polityki wspierajÄ&#x2026;cej tworzenie klastrĂłw; bariery podatkowe (np.: wyĹźsze podatki dla stowarzyszeĹ&#x201E;); sĹ&#x201A;abe zdolnoĹ&#x203A;ci zarzÄ&#x2026;dcze rolnikĂłw i przedsiÄ&#x2122;biorcĂłw indywidualnych; mĹ&#x201A;ody sektor maĹ&#x201A;ych i Ĺ&#x203A;rednich przedsiÄ&#x2122;biorstw, ktĂłry nie posiada tradycji przedsiÄ&#x2122;biorczych oraz ograniczenia spowodowane brakiem zainteresowania do budowania zewnÄ&#x2122;trznych relacji ze strony gĹ&#x201A;Ăłwnego kierownictwa. GĹ&#x201A;Ăłwne wyzwania zwiÄ&#x2026;zane z budowaniem klastrĂłw w Polsce obejmujÄ&#x2026;: Âą
integracjÄ&#x2122; oĹ&#x203A;rodkĂłw badaĹ&#x201E; i innych kluczowych oĹ&#x203A;rodkĂłw wiedzy w myĹ&#x203A;l polityki klastrowej;
Âą
przyjÄ&#x2122;cie oddolnego podejĹ&#x203A;cia do ksztaĹ&#x201A;towania nowych procesĂłw rozwoju klastrĂłw (doĹ&#x203A;wiadczenie miÄ&#x2122;dzynarodowe pokazuje, Ĺźe dziaĹ&#x201A;ania rzÄ&#x2026;dowe majÄ&#x2026;ce na celu tworzenie klastrĂłw nie przynoszÄ&#x2026; wiÄ&#x2122;kszych sukcesĂłw);
Âą
stworzenie warunkĂłw ramowych sprzyjajÄ&#x2026;cych rozwojowi przedsiÄ&#x2122;biorstw w ogĂłle, a w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci rozwojowi klastrĂłw (przepisy, infrastruktura, nieruchomoĹ&#x203A;ci, bariery zwiÄ&#x2026;zane z dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026;);
Âą
wspieranie lokalnej wspĂłĹ&#x201A;pracy prywatno-publicznej z naciskiem na wiodÄ&#x2026;cÄ&#x2026; rolÄ&#x2122; sektora prywatnego;
Âą
okreĹ&#x203A;lenie i zlikwidowanie niedoskonaĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci rynku;
Âą
przystÄ&#x2026;pienie do miÄ&#x2122;dzynarodowej sieci nauki o klastrach;
Âą
profesjonalizacja poĹ&#x203A;rednikĂłw w dostÄ&#x2122;pie do klastrĂłw, w celu rozwijania ich kompetencji w zakresie budowania kapitaĹ&#x201A;u spoĹ&#x201A;ecznego.
Polityka klastrowa stanowi dobry przykĹ&#x201A;ad obszaru polityki, ktĂłry przynosi wyraĹşne potencjalne korzyĹ&#x203A;ci z wspĂłĹ&#x201A;pracy pomiÄ&#x2122;dzy wĹ&#x201A;adzami krajowymi i regionalnymi, poniewaĹź wsparcie dla rozwoju klastrĂłw jest obecnie dostÄ&#x2122;pne zarĂłwno ze ĹşrĂłdeĹ&#x201A; krajowych jak i regionalnych. Po zidentyfikowaniu klastrĂłw, PARP zapewnia wsparcie na rozwĂłj klastra na szczeblu krajowym w ramach PO Innowacyjna Gospodarka, a w przypadku programu â&#x20AC;&#x17E;Innovation Expressâ&#x20AC;? z budĹźetu paĹ&#x201E;stwa (wsparcie z tych ĹşrĂłdeĹ&#x201A; otrzymuje odpowiednio 3 i 7 klastrĂłw) w zakresie inwestycji, doradztwa i szkoleĹ&#x201E; oraz poprzez projekty VII Programu Ramowego, ktĂłre skupiajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; na miÄ&#x2122;dzynarodowej wspĂłĹ&#x201A;pracy klastrĂłw w zakresie badaĹ&#x201E;, rozwoju i innowacji (RDI). Ponadto, aby zachÄ&#x2122;ciÄ&#x2021; do ustanawiania i rozwijania inicjatyw klastrowych organizowane sÄ&#x2026; seminaria promujÄ&#x2026;ce najlepsze praktyki i doradztwo/szkolenia dla klastrĂłw obejmujÄ&#x2026;ce animatorĂłw klastrĂłw w ramach PO KapitaĹ&#x201A; Ludzki. Wsparcie dla rozwoju klastrĂłw jest rĂłwnieĹź dostÄ&#x2122;pne z 16 RPO.
105
5.6 Handel zagraniczny i bezpoĹ&#x203A;rednie inwestycje zagraniczne Dane na temat konkretnych miast nie sÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pne w statystyce publicznej. NajdokĹ&#x201A;adniejsze sÄ&#x2026; dane odnoszÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; do wojewĂłdztw (tabela 40). Tabela 40
WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; importu i eksportu wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw w 2007 r. Import
Eksport
Â
OGĂ&#x201C;Ĺ EM
a
8 790 264 826,5
b
3 256
8 489,4
473,4
7 145,3
2 827
4 425,9
c
5 534 256 337,1
125 138,5
114 036,8
5 330
240 842,1
Lubelskie
Lubuskie
Ĺ Ăłdzkie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
106
 import towarów do dalszej odsprzedaşy
w mln zĹ&#x201A;
 125 611,9
121 182,1
wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; eksportu wyrbĂłw, usĹ&#x201A;ug i towarĂłw
Â
Â
w tym
liczba pomiotĂłw eksportujÄ&#x2026;cych
Â
Kujawsko-Pomorskie
Â
import surowcĂłw i materiaĹ&#x201A;Ăłw na cele produkcyjne
a - ogĂłĹ&#x201A;em b - do 9 pracujÄ&#x2026;cych c - powyĹźej 9 pracujÄ&#x2026;cych
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Â
wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; importu ogĂłĹ&#x201A;em
Â
liczba podmitĂłw importujÄ&#x2026;cych
WojewĂłdztwa
w mln zĹ&#x201A; 8 157
245 268,0
a
981
26 266,8
19 947,9
4 881,3
852
30 656,2
b
384
734,9
64,1
610,2
290
397,5
c
597
25 532,0
19 883,8
4 271,0
562
30 258,7
a
288
6 470,9
3 473,5
2 617,5
289
8 752,9
b
85
190,9
6,4
160,3
79
105,9
c
203
6 280,1
3 467,1
2 457,2
210
8 646,9
a
131
1 547,2
773,3
731,5
135
2 524,5
b
50
253,2
11,9
236,8
46
92,0
c
81
1 294,0
761,4
494,7
89
2 432,4
a
349
5 076,6
3 866,7
739,0
403
8 144,7
b
131
251,5
15,9
197,1
143
173,4
c
218
4 825,1
3 850,7
541,9
260
7 971,3
a
448
8 725,6
4 925,9
3 260,0
433
7 663,3
b
125
308,6
22,2
273,1
121
205,0
c
323
8 417,0
4 903,7
2 986,9
312
7 458,3
a
486
12 938,5
7 048,6
5 093,1
449
10 864,0
b
199
308,4
32,5
236,2
176
203,8
c
287
12 630,1
7 016,1
4 856,9
273
10 660,2
a
2 653 106 449,4
24 946,1
75 154,4
2 097
55 200,5
b
1 071
3 685,2
162,5
3 058,8
783
1674,1
c
1 582 102 764,1
24 783,6
72 095,6
1 314
53 526,4
a
190
3 384,0
1 887,2
1 265,6
225
3 526,5
b
63
118,8
5,8
111,1
85
81,8
c
127
3 265,2
1 881,4
1 154,5
140
3 444,7
a
141
4 628,4
3 424,3
793,6
178
7 336,4
b
38
87,2
1,8
74,5
64
53,4
c
103
4 541,3
3 422,5
719,1
114
7 283,0
a
49
843,1
297,9
497,1
59
1 042,5
Import
Â
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; eksportu wyrbĂłw, usĹ&#x201A;ug i towarĂłw
Â
19
12,2
0,7
11,4
28
39,0
c
30
830,9
297,2
485,7
31
1 003,5
a
487
10 653,6
6 374,7
3 167,3
542
12 951,4
b
186
439,3
42,3
371,5
211
317,1
c
301
10 214,3
6 332,4
2 795,8
331
12 634,4
a
1 044
38 969,0
28 203,2
7 026,1
939
50 213,0
b
404
1 002,2
41,8
904,2
329
273,4
c
640
37 966,8
28 161,4
6 121,9
610
49 939,7
a
89
1 685,5
1 033,5
573,1
83
2 472,0
b
23
45,4
0,7
44,6
16
43,1
Â
wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; importu ogĂłĹ&#x201A;em
b
Â
Pomorskie
w tym
liczba pomiotĂłw eksportujÄ&#x2026;cych
Â
Â
import towarĂłw do dalszej odsprzedaĹźy
a - ogĂłĹ&#x201A;em b - do 9 pracujÄ&#x2026;cych c - powyĹźej 9 pracujÄ&#x2026;cych
Â
import surowcĂłw i materiaĹ&#x201A;Ăłw na cele produkcyjne
Â
liczba podmitĂłw importujÄ&#x2026;cych
WojewĂłdztwa
Eksport
w mln zĹ&#x201A;
Â
w mln zĹ&#x201A;
c
66
1 640,1
1 032,8
528,6
67
2 428,8
WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie a
89
671,9
486,1
131,7
106
4 040,6
b
25
51,6
1,9
45,3
30
25,4
c
64
620,3
484,2
86,4
76
4 015,1
a
877
31 655,6
16 106,1
13 807,1
806
30 745,3
b
260
668,2
29,7
548,6
208
203,4
c
617
30 987,4
16 076,3
13 258,4
598
30 541,9
a
488
4 860,3
2 817,0
1 443,7
561
9 134,4
b
193
332,0
33,1
261,6
218
537,6
c
295
4 528,4
2 783,9
1 182,1
343
8 596,8
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
Danych na poziomie powiatĂłw na ten temat dostarcza badanie Prof. Tomasza Komornickiego â&#x20AC;&#x17E;Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznymâ&#x20AC;?.25 PoniĹźej przedstawiona analiza opiera siÄ&#x2122; na wynikach tego badania.
25
Celem niniejszego opracowania jest ocena rozkĹ&#x201A;adu intensywnoĹ&#x203A;ci i struktury polskiego handlu zagranicznego na poziomie regionalnym (wojewĂłdztwa) i subregionalnym (powiaty) w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Z uwagi na rolÄ&#x2122; gospodarczÄ&#x2026; oraz ograniczenia metodologiczne (patrz niĹźej) skoncentrowano siÄ&#x2122; na analizie powiÄ&#x2026;zaĹ&#x201E; eksportowych (dane odnoĹ&#x203A;nie importu omĂłwiono tylko na poziomie ogĂłlnym). Wykorzystane zostaĹ&#x201A;y trzy przekroje czasowe: 2000 â&#x20AC;&#x201C; okres przedakcesyjny (w praktyce pierwszy rok, pozwalajÄ&#x2026;cy na agregacjÄ&#x2122; danych w obecnym ukĹ&#x201A;adzie administracyjnym); 2005 â&#x20AC;&#x201C; pierwsze efekty czĹ&#x201A;onkostwa w Unii Europejskiej, okres najwiÄ&#x2122;kszej dynamiki wzrostĂłw obrotĂłw miÄ&#x2122;dzynarodowych; 2007 â&#x20AC;&#x201C; najnowsze dostÄ&#x2122;pne dane. Opracowanie bazuje wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznie na materiaĹ&#x201A;ach pierwotnych gromadzonych na granicach lub w ramach sprawozdawczoĹ&#x203A;ci unijnej. Dane z roku 2000 pochodzÄ&#x2026; z Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego i sÄ&#x2026; w caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci oparte na dokumentach SAD (Single Administrative Document) zbieranych wĂłwczas na wszystkich granicach Polski. Dane z lat 2005 i 2007 zostaĹ&#x201A;y udostÄ&#x2122;pnione przez Departament Celny Ministerstwa FinansĂłw i bazujÄ&#x2026; na dwĂłch ĹşrĂłdĹ&#x201A;ach: druki SAD â&#x20AC;&#x201C; dla wymiany pozaunijnej, druki INTRASTAT (sprawozdawczoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przedsiÄ&#x2122;biorstw) â&#x20AC;&#x201C; dla wymiany wewnÄ&#x2026;trzunijnej.
107
Eksport W roku 2000 Polska charakteryzowaĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; bardzo nierĂłwnomiernym wewnÄ&#x2122;trznym rozkĹ&#x201A;adem eksportu (rycina poniĹźej). SkupiaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; on w Warszawie, na GĂłrnym Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;sku oraz w niektĂłrych innych oĹ&#x203A;rodkach regionalnych (WrocĹ&#x201A;aw, TrĂłjmiasto), a takĹźe w miastach, ktĂłre w latach 90-tych byĹ&#x201A;y miejscami inwestycji zagranicznych (np. Kwidzyn, Polkowice, ElblÄ&#x2026;g, PiĹ&#x201A;a, GorzĂłw Wielkopolski). Rycina 28
Eksport ogĂłĹ&#x201A;em (w mln USD).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki, Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
OznaczaĹ&#x201A;o to dominacjÄ&#x2122; piÄ&#x2122;ciu wojewĂłdztw: mazowieckiego, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego, wielkopolskiego, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego oraz pomorskiego. JednoczeĹ&#x203A;nie, znaczÄ&#x2026;ce obszary w Polsce wschodniej i centralnej praktycznie nie uczestniczyĹ&#x201A;y w oficjalnej wymianie handlowej (w przypadku regionĂłw wschodnich wystÄ&#x2122;powaĹ&#x201A; natomiast zapoczÄ&#x2026;tkowany w latach 90-tych eksport bazarowy do krajĂłw oĹ&#x203A;ciennych). W roku 2000 wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wywozu z takich wojewĂłdztw jak podlaskie, Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie, opolskie, lubelskie i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie nie przekraczaĹ&#x201A;a kwoty 1 mld USD.
108
Zmiany jakie zaszĹ&#x201A;y w latach 2000-2005 oraz 2005-2007 miaĹ&#x201A;y dwa podstawowe wymiary: Âą
szybki ogĂłlny wzrost eksportu w nastÄ&#x2122;pstwie akcesji do Unii Europejskiej;
Âą
deglomeracja dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci eksportowej na poziomie subregionalnym.
OznaczaĹ&#x201A;o to, Ĺźe struktura handlu na poziomie wojewĂłdztw nie ulegĹ&#x201A;a zasadniczym zmianom. SpoĹ&#x203A;rĂłd jednostek o najwiÄ&#x2122;kszym znaczeniu w wywozie, wzrĂłsĹ&#x201A; udziaĹ&#x201A; dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego i Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego (ktĂłre juĹź w roku 2005 staĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; najwiÄ&#x2122;kszym wojewĂłdztwem-eksporterem w Polsce). ZwiÄ&#x2122;kszaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; takĹźe udziaĹ&#x201A; maĹ&#x201A;opolskiego i co charakterystyczne Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskiego, malaĹ&#x201A; zaĹ&#x203A; lubelskiego, Ĺ&#x201A;Ăłdzkiego, podlaskiego i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskiego. W efekcie, Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie przestaĹ&#x201A;o byÄ&#x2021; najmniejszym eksporterem ustÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;c tÄ&#x2122; pozycjÄ&#x2122; podlaskiemu. JednoczeĹ&#x203A;nie jednak bardzo wyraĹşnie wzrĂłsĹ&#x201A; udziaĹ&#x201A; wielu powiatĂłw w Polsce zachodniej, a takĹźe w centralnej i poĹ&#x201A;udniowo-wschodniej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju. Proces deglomeracji w najmniejszym stopniu objÄ&#x2026;Ĺ&#x201A; szeroko rozumianÄ&#x2026; PolskÄ&#x2122; pĂłĹ&#x201A;nocno-wschodniÄ&#x2026;. Przyrost eksportu na poziomie powiatowym w okresie 2000-2005 charakteryzuje siÄ&#x2122; wyĹźszymi wartoĹ&#x203A;ciami wskaĹşnikĂłw dynamiki w szeroko rozumianej Polsce wschodniej. MoĹźna to interpretowaÄ&#x2021; jako powolnÄ&#x2026; tendencjÄ&#x2122; do wyrĂłwnywania siÄ&#x2122; dysproporcji w natÄ&#x2122;Ĺźeniu wywozu. Dla okresu 2005-2007 ukĹ&#x201A;ad jest juĹź jednak mniej jednoznaczny. Ma charakter mozaikowy i nie moĹźna go traktowaÄ&#x2021; jako potwierdzenie utrzymywania siÄ&#x2122; tendencji w zakresie wyrĂłwnywania dysproporcji. NaleĹźy teĹź pamiÄ&#x2122;taÄ&#x2021;, Ĺźe ogĂłlny rozkĹ&#x201A;ad przestrzenny dynamiki jest po czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci ksztaĹ&#x201A;towany przez jednostki (zwĹ&#x201A;aszcza powiaty Polski wschodniej), ktĂłrych ogĂłlna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; eksportu jest znikoma. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wskaĹşnika moĹźe tam niekiedy zaleĹźeÄ&#x2021; od jednej transakcji konkretnego przedsiÄ&#x2122;biorstwa. Jeszcze w roku 2000 wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; powiatĂłw Polski wschodniej i centralnej odznaczaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; wartoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; poniĹźej 300 USD wartoĹ&#x203A;ci eksportu na mieszkaĹ&#x201E;ca, co plasowaĹ&#x201A;o je na poziomie krajĂłw Afryki Centralnej. Sytuacja ulegaĹ&#x201A;a jednak systematycznej poprawie na skutek wspomnianej wyĹźej deglomeracji handlu (rycina poniĹźej). W zachodniej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju wystÄ&#x2122;puje zwarty przestrzennie obszar o poziomie wskaĹşnika powyĹźej 1 tys. USD, a na pograniczu wojewĂłdztw wielkopolskiego, lubuskiego i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego nawet ponad 2 tys. USD. Zwarte regiony o wyraĹşnie niĹźszym relatywnym znaczeniu eksportu koncentrujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; obecnie (a) na pograniczu wojewĂłdztw mazowieckiego, podlaskiego i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskiego, (b) w pasie od poĹ&#x201A;udniowego Mazowsza (region Radomia) przez centralnÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; wojewĂłdztwa Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskiego i wschodniÄ&#x2026; wojewĂłdztwa maĹ&#x201A;opolskiego, (c) na wschodniej LubelszczyĹşnie.
109
Rycina 29
Eksport na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (w USD).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki, Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
W skali kraju powiatami o najwyĹźszym poziomie wskaĹşnika eksportu na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (patrz tabela poniĹźej) sÄ&#x2026; oĹ&#x203A;rodki przemysĹ&#x201A;u samochodowego (Bielsko-BiaĹ&#x201A;a, polkowicki, Gliwice, Tychy, waĹ&#x201A;brzyski), wydobywczego (lubiĹ&#x201E;ski â&#x20AC;&#x201C; miedziowego oraz Katowice â&#x20AC;&#x201C; siedziba spĂłĹ&#x201A;ek wÄ&#x2122;glowych), papierniczego (kwidzyĹ&#x201E;ski), telewizyjnego (mĹ&#x201A;awski). BezwzglÄ&#x2122;dnym liderem jest miasto Bielsko-BiaĹ&#x201A;a (33,7 tys. USD; siedziba Fiat Auto Poland). SpoĹ&#x203A;rĂłd duĹźych miast wysoko w rankingu plasujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; PoznaĹ&#x201E;, GdaĹ&#x201E;sk i Warszawa. Zdecydowanie niekorzystna jest w tym kontekĹ&#x203A;cie pozycja Szczecina, Ĺ odzi, Bydgoszczy, a zwĹ&#x201A;aszcza Lublina. Powiaty o najniĹźszym poziomie wskaĹşnika w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci poĹ&#x201A;oĹźone sÄ&#x2026; w Polsce wschodniej.
110
Tabela 41
Powiaty o najwyĹźszym i najniĹźszym poziomie eksportu na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca. POZYCJA
POWIAT
WOJEWĂ&#x201C;DZTWO
Eksport na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (USD)
1 M. BIELSKO-BIAĹ A
Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
33 686
2 POLKOWICKI
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
27 944
3 LUBIĹ&#x192;SKI
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
27 563
4 MĹ AWSKI
mazowieckie
22 275
5 KWIDZYĹ&#x192;SKI
pomorskie
21 897
6 M. GLIWICE
Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
15 278
7 WROCĹ AWSKI
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
14 351
8 OĹ AWSKI
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
14 292
9 M. KATOWICE
Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
13 752
10 GOLENIOWSKI
zachodniopomorskie
13 708
11 M. PĹ OCK
mazowieckie
12 563
12 M. TYCHY
Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
12 219
13 WAĹ BRZYSKI
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
10 630
14 PILSKI
wielkopolskie
9 373
15 TCZEWSKI
pomorskie
8 817
16 M. POZNAĹ&#x192;
wielkopolskie
8 532
17 M. GDAĹ&#x192;SK
pomorskie
8 390
20 M.ST. WARSZAWA
mazowieckie
7 716
47 M. KRAKĂ&#x201C;W
maĹ&#x201A;opolskie
4 775
54 M. WROCĹ AW
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
4 419
116 M. SZCZECIN
zachodniopomorskie
2 565
141 M. Ĺ Ă&#x201C;DĹš
Ĺ&#x201A;Ăłdzkie
2 080
162 M. BYDGOSZCZ
kujawsko-pomorskie
1 782
241 M. LUBLIN
lubelskie
1 072
365 RADZIEJOWSKI
kujawsko-pomorskie
153
366 KIELECKI
Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
152
367 MIECHOWSKI
maĹ&#x201A;opolskie
102
368 ĹťUROMIĹ&#x192;SKI
mazowieckie
101
369 SEJNEĹ&#x192;SKI
podlaskie
80
370 HRUBIESZOWSKI
lubelskie
79
371 NOWODWORSKI
pomorskie
74
372 OSTROĹ Ä&#x2DC;CKI
mazowieckie
70
373 CHEĹ MSKI
lubelskie
46
374 KOLNEĹ&#x192;SKI
podlaskie
38
375 TATRZAĹ&#x192;SKI
maĹ&#x201A;opolskie
24
111
POZYCJA
POWIAT
WOJEWĂ&#x201C;DZTWO
Eksport na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (USD)
376 LUBACZOWSKI
podkarpackie
19
377 KAZIMIERSKI
Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
19
378 WĹ ODAWSKI
lubelskie
11
379 WÄ&#x2DC;GORZEWSKI
warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie
7
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
OdnoszÄ&#x2026;c eksport do wskaĹşnikĂłw ekonomicznych mamy do czynienia ze spektakularnym wzrostem wskaĹşnikĂłw. Eksport wzrastaĹ&#x201A; w bieĹźÄ&#x2026;cej dekadzie zdecydowanie szybciej niĹź produkcja i produkt krajowy. SpoĹ&#x203A;rĂłd powiatĂłw o zdecydowanie proeksportowym charakterze gospodarki wymieniÄ&#x2021; naleĹźy m.in. pruszkowski, miasto Gdynia, oĹ&#x201A;awski, miasto Zielona GĂłra oraz ponownie kwidzyĹ&#x201E;ski. W grupie duĹźych miast jako posiadajÄ&#x2026;ce gospodarkÄ&#x2122; o charakterze miÄ&#x2122;dzynarodowym wymieniÄ&#x2021; naleĹźy Szczecin i WrocĹ&#x201A;aw, a w drugiej kolejnoĹ&#x203A;ci PoznaĹ&#x201E; i GdaĹ&#x201E;sk. Miastami, z ktĂłrych produkcja w najwiÄ&#x2122;kszym stopniu nastawiona jest tylko na odbiorcĂłw krajowych sÄ&#x2026; Lublin, Bydgoszcz i Katowice.
Struktura kierunkowa eksportu JuĹź w latach 90-tych obserwowany jest w Polsce pasmowy ukĹ&#x201A;ad udziaĹ&#x201A;u UE w wymianie handlowej malejÄ&#x2026;cy stopniowo od zachodu w kierunku wschodnim, spadajÄ&#x2026;c do poziomu wyraĹşnie poniĹźej 50% we wschodnim pasie przygranicznym. PrawidĹ&#x201A;owoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ta, w ogĂłlnym zarysie, zostaĹ&#x201A;a zachowana i jest widoczna w rozkĹ&#x201A;adzie powiatowym (rycina poniĹźej). Akcesja do Unii Europejskiej zaowocowaĹ&#x201A;a jednak wyraĹşnym wzrostem udziaĹ&#x201A;u eksportu na kierunku Europy Zachodniej w niektĂłrych czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciach Polski wschodniej. Z pasmowego ukĹ&#x201A;adu wymiany z â&#x20AC;&#x17E;piÄ&#x2122;tnastkÄ&#x2026;â&#x20AC;? wyĹ&#x201A;amywaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; niektĂłre duĹźe metropolie, w tym przede wszystkim Warszawa i GdaĹ&#x201E;sk.
112
Rycina 30
UdziaĹ&#x201A; 15 krajĂłw â&#x20AC;&#x17E;starej Uniiâ&#x20AC;? w eksporcie (w %).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
ReasumujÄ&#x2026;c naleĹźy stwierdziÄ&#x2021;, Ĺźe akcesja do UE niezaleĹźnie od silnego pobudzenia dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci eksportowej spowodowaĹ&#x201A;a przesuniÄ&#x2122;cie kierunkĂłw eksportu od jÄ&#x2026;dra gospodarczego Unii Europejskiej w stronÄ&#x2122; nowych paĹ&#x201E;stw czĹ&#x201A;onkowskich oraz, co interesujÄ&#x2026;ce, takĹźe paĹ&#x201E;stw trzecich. UdziaĹ&#x201A; Unii Europejskiej byĹ&#x201A; z reguĹ&#x201A;y mniejszy w duĹźych oĹ&#x203A;rodkach miejskich, ktĂłre skupiajÄ&#x2026; obroty handlowe z krajami trzecimi. Jako relatywnie najbardziej â&#x20AC;&#x17E;unijnÄ&#x2026;â&#x20AC;? uznaÄ&#x2021; moĹźna w tym kontekĹ&#x203A;cie gospodarkÄ&#x2122; Krakowa, Poznania, WrocĹ&#x201A;awia, Szczecina, Bydgoszczy i Ĺ odzi (wszÄ&#x2122;dzie ponad 75% eksportu do UE26), a jako bardziej zdywersyfikowanÄ&#x2026; pod wzglÄ&#x2122;dem powiÄ&#x2026;zaĹ&#x201E; eksportowych gospodarkÄ&#x2122; Warszawy, Lublina, GdaĹ&#x201E;ska i Katowic. PoniĹźej pokazano udziaĹ&#x201A; wybranych krajĂłw sÄ&#x2026;siednich w eksporcie na poziomie powiatĂłw oraz podsumowanie tendencji.
113
Rycina 31
UdziaĹ&#x201A; Niemiec w eksporcie (w %).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
114
Âą
Niemcy sÄ&#x2026; najwaĹźniejszym partnerem handlowym Polski;
Âą
ogĂłlny spadek znaczenia Niemiec jako partnera handlowego w eksporcie oraz wzrost udziaĹ&#x201A;u zachodniego sÄ&#x2026;siada w strukturze eksportu powiatĂłw Polski wschodniej (skutek zmniejszania siÄ&#x2122; znaczenia czynnika geograficznego w kontaktach handlowych z Niemcami po wstÄ&#x2026;pnieniu Polski do UE);
Âą
spoĹ&#x203A;rĂłd duĹźych oĹ&#x203A;rodkĂłw, najbardziej ukierunkowane na odbiorcÄ&#x2122; niemieckiego sÄ&#x2026; Szczecin (45% udziaĹ&#x201A;u w eksporcie), Bydgoszcz, PoznaĹ&#x201E; i WrocĹ&#x201A;aw (wszystkie ponad 30%), relatywnie mniej Warszawa, Ĺ ĂłdĹş, Lublin oraz GdaĹ&#x201E;sk.
Rycina 32
UdziaĹ&#x201A; Republiki Czeskiej w eksporcie wg powiatĂłw (w %).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
Âą
wzrost udziaĹ&#x201A;u Republiki Czeskiej w eksporcie;
Âą
wojewĂłdztwa: opolskie, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie gĹ&#x201A;Ăłwnymi partnerami poĹ&#x201A;udniowego sÄ&#x2026;siada Polski;
Âą
wzrost udziaĹ&#x201A;u Czech w strukturze eksportu powiatĂłw Polski centralnej i wschodniej;
Âą
sĹ&#x201A;abe powiÄ&#x2026;zania eksportowe Polski pĂłĹ&#x201A;nocno-zachodniej z Czechami;
Âą
duĹźymi oĹ&#x203A;rodkami najsilniej powiÄ&#x2026;zanymi eksportowo z Czechami sÄ&#x2026; Lublin, WrocĹ&#x201A;aw i Warszawa.
115
Rycina 33
UdziaĹ&#x201A; Rosji w eksporcie wg powiatĂłw (w %).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
116
Âą
sĹ&#x201A;abniÄ&#x2122;cie udziaĹ&#x201A;u wymiany handlowej z RosjÄ&#x2026; w strukturze eksportu we wschodnich powiatach Polski;
Âą
wyrĂłwnywanie siÄ&#x2122; rozkĹ&#x201A;adu przestrzennego jednostek o duĹźym znaczeniu partnera rosyjskiego;
Âą
wĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenie powiatĂłw Polski zachodniej w kontakty handlowe z RosjÄ&#x2026;;
Âą
spoĹ&#x203A;rĂłd duĹźych miast Polski najbardziej powiÄ&#x2026;zane eksportowo z partnerem rosyjskim sÄ&#x2026;: Ĺ ĂłdĹş, Warszawa, Bydgoszcz, Lublin i GdaĹ&#x201E;sk.
Import Rycina 34
Import ogĂłĹ&#x201A;em (w mln USD).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
RozkĹ&#x201A;ad regionalny importu (rycina powyĹźej) okazaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; bardziej stabilny w okresie rozwoju obrotĂłw i akcesji do Unii Europejskiej. Wzrosty (nieco mniejsze niĹź w przypadku eksportu) rozĹ&#x201A;oĹźyĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; relatywnie proporcjonalnie na dotychczasowe wojewĂłdztwa i powiaty-importerĂłw. UtrzymaĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; ogromna koncentracja przywozu w Warszawie oraz w innych duĹźych oĹ&#x203A;rodkach bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych siedzibami firm importerĂłw, a tym samym miejscami dalszej redystrybucji przywoĹźonych towarĂłw konsumpcyjnych. Dotyczy to przede wszystkim Poznania, WrocĹ&#x201A;awia i TrĂłjmiasta. WaĹźnymi importerami sÄ&#x2026; teĹź ponownie jednostki, w ktĂłrych znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; firmy z kapitaĹ&#x201A;em zagranicznym, a ponadto siedziby koncernĂłw paliwowych (PĹ&#x201A;ock i GdaĹ&#x201E;sk), do ktĂłrych trafia przywoĹźona ropa naftowa. W ukĹ&#x201A;adzie wojewĂłdzkim najwiÄ&#x2122;ksza czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; importu trafia do wojewĂłdztwa mazowieckiego, a w nastÄ&#x2122;pnej kolejnoĹ&#x203A;ci do Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego i wielkopolskiego. Najmniejsza jest wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; towarĂłw przywoĹźonych do Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskiego, podlaskiego, lubelskiego i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskiego.
117
Po przeliczeniu na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca, podobnie jak w przypadku eksportu, widoczna jest uprzywilejowana pozycja zachodniej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju (rycina poniĹźej). Rycina 35
Import na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (w USD).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: T. Komorocki. Ocena charakteru, struktury i intensywnoĹ&#x203A;ci polskiego eksportu w kontekĹ&#x203A;cie celĂłw polityki regionalnej, na poziomie wojewĂłdztw w ujÄ&#x2122;ciu dynamicznym. Ekspertyza na zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; importu na mieszkaĹ&#x201E;ca w wielu jednostkach Polski wschodniej nie zmieniĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; prawie wcale od roku 2000. W poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniu z ogĂłlnym wzrostem importu, Ĺ&#x203A;wiadczy to poĹ&#x203A;rednio o wzroĹ&#x203A;cie jego koncentracji. Wzrost ten wystÄ&#x2026;piĹ&#x201A; przede wszystkim w Warszawie i w drugiej kolejnoĹ&#x203A;ci w Poznaniu, TrĂłjmieĹ&#x203A;cie i WrocĹ&#x201A;awiu (a wiÄ&#x2122;c w miastach, ktĂłre juĹź wczeĹ&#x203A;niej skupiaĹ&#x201A;y duĹźÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; przywozu).
BezpoĹ&#x203A;rednie inwestycje zagraniczne Nie ma danych dotyczÄ&#x2026;cych BIZ w podziale na obszary miejskie. PoniĹźej przedstawiono ogĂłlnÄ&#x2026; charakterystykÄ&#x2122; tego zagadnienia dla Polski. WedĹ&#x201A;ug danych NBP napĹ&#x201A;yw bezpoĹ&#x203A;rednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski ksztaĹ&#x201A;towaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; na poziomie - od 6,8 mld EUR w 1999 r., poprzez
118
4,07 mld EUR w 2003 r. do 16,7 mld EUR w 2007 r. ZauwaĹźalny byĹ&#x201A; znaczny wzrost napĹ&#x201A;ywu BIZ po akcesji do UE â&#x20AC;&#x201C; w 2004 r. do Polski napĹ&#x201A;ynÄ&#x2122;Ĺ&#x201A;o ponad 2,5-krotnie wiÄ&#x2122;cej BIZ niĹź w roku poprzednim. WedĹ&#x201A;ug badania przeprowadzonego na zlecenie MRR w 2008 r. najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; atrakcyjnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; inwestycyjnÄ&#x2026; charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; wojewĂłdztwa: Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, mazowieckie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i wielkopolskie. Regiony te cechujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; bardzo dobrze rozwiniÄ&#x2122;tÄ&#x2026; infrastrukturÄ&#x2026; gospodarczÄ&#x2026;, stosunkowo duĹźymi i chĹ&#x201A;onnymi rynkami zbytu oraz ponadprzeciÄ&#x2122;tnÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; transportowÄ&#x2026;. Tabela 42
BezpoĹ&#x203A;rednie inwestycje zagraniczne â&#x20AC;&#x201C; Polska 2008 r. ROK 2008 (mln EUR) CaĹ&#x201A;kowita kwota BIZ
9 971,6
Analiza wg sektorĂłw rolnictwo i ryboĹ&#x201A;Ăłwstwo gĂłrnictwo i wydobycie
100,3 15,4
produkcja
1 442,4
elektrycznoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, gaz i woda
1 046,6
budownictwo handel i serwis hotele i restauracje transport, komunikacja
274,9 1 455,4 -24,1 -500,7
poĹ&#x203A;rednictwo finansowe
3 012,5
nieruchomoĹ&#x203A;ci i dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; biznesowa
2 605,2
inne usĹ&#x201A;ugi
78,0
nieprzydzielone
10,2
prywatne kupno i sprzedaĹź nieruchomoĹ&#x203A;ci
455,5
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: http://www.nbp.pl/publikacje/zib/zib2008.pdf
Zgodnie z najnowszymi szacunkami NBP wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; napĹ&#x201A;ywu bezpoĹ&#x203A;rednich inwestycji zagranicznych (BIZ)26 do Polski w pierwszych 11 miesiÄ&#x2026;cach 2009 r. wyniosĹ&#x201A;a 7,66 mld EUR, czyli 79% wartoĹ&#x203A;ci z analogicznego okresu roku ubiegĹ&#x201A;ego. Oznacza to, Ĺźe napĹ&#x201A;yw inwestycji do naszego kraju juĹź w pierwszych 11 miesiÄ&#x2026;cach przekroczyĹ&#x201A; tegorocznÄ&#x2026; prognozÄ&#x2122; PAIiIZ - 7 mld EUR. AnalizujÄ&#x2026;c inwestycje typu greenfield wg bazy danych Financial Times w okresie styczeĹ&#x201E;-listopad 2009 r.27 ogĹ&#x201A;oszono podjÄ&#x2122;cie w Polsce 199 nowych projektĂłw inwestycyjnych, ktĂłrych planowane nakĹ&#x201A;ady inwestycyjne majÄ&#x2026; wynieĹ&#x203A;Ä&#x2021; 5,8 mld USD, w wyniku ktĂłrych powinno powstaÄ&#x2021; 14 710 miejsc pracy. NajwiÄ&#x2122;cej inwestycji (28%) ulokowano w przemyĹ&#x203A;le. Na kolejnych miejscach znalazĹ&#x201A; siÄ&#x2122; handel detaliczny (16%) i logistyka (15% projektĂłw). Do usĹ&#x201A;ug dla biznesu trafiĹ&#x201A;y 24 projekty (12% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci). Polska staje siÄ&#x2122; jednak coraz bardziej atrakcyjna dla inwestycji usĹ&#x201A;ugowych, ktĂłre choÄ&#x2021; podzielone na wiele sektorĂłw, razem przewyĹźszajÄ&#x2026; juĹź inwestycje w przemyĹ&#x203A;le. 26
NBP jako bezpoĹ&#x203A;rednie inwestycje zagraniczne zalicza: inwestycje w kapitaĹ&#x201A;y wĹ&#x201A;asne (nowe inwestycje), reinwestowane zyski i poĹźyczki od spĂłĹ&#x201A;ek zagranicznych powiÄ&#x2026;zanych kapitaĹ&#x201A;owo. 27 Financial Times udostÄ&#x2122;pnia bazÄ&#x2122; nowych projektĂłw inwestycyjnych pod nazwÄ&#x2026; FDI Intelligence. Opiera siÄ&#x2122; ona na zapowiedziach inwestycyjnych firm. Z tego powodu dane te róşniÄ&#x2026; siÄ&#x2122; od danych NBP, ale sÄ&#x2026; lepiej sprofilowane, pokazujÄ&#x2026; bowiem rzeczywiĹ&#x203A;cie podejmowane nowe inwestycje, a nie np. kredyty wewnÄ&#x2026;trzkorporacyjne czy kapitaĹ&#x201A; w tranzycie. Baza ta jest uzupeĹ&#x201A;niania na bieĹźÄ&#x2026;co, dlatego nieraz najnowsze dane sÄ&#x2026; rewidowane i nieznacznie mogÄ&#x2026; siÄ&#x2122; od siebie róşniÄ&#x2021; w zaleĹźnoĹ&#x203A;ci od rodzaju przeprowadzanej analizy.
119
W badanym okresie najwiÄ&#x2122;cej inwestycji pochodziĹ&#x201A;o z USA (30 projektĂłw, tj. 15% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci) i z Niemiec (29 projektĂłw i 15% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci). Na kolejnym miejscu znajdowaĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; Francja (19 projektĂłw, 10% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci), Wielka Brytania (14 projektĂłw i 7% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci), Szwajcaria (12 projektĂłw, 6% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci), Hiszpania i Niderlandy (po 11 projektĂłw, tzn. 5% caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci) oraz Szwecja i Austria (po 10 projektĂłw). NajwaĹźniejszymi miastami pochodzenia inwestycji byĹ&#x201A;y: Londyn (8 projektĂłw), ParyĹź i Tokio (po 6 projektĂłw). NajwiÄ&#x2122;kszym zainteresowaniem inwestorĂłw w okresie I-XI 2009 r. cieszyĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; wojewĂłdztwo mazowieckie (35 inwestycji), na nastÄ&#x2122;pnych miejscach znalazĹ&#x201A;y siÄ&#x2122;: dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie (23 projekty), Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie (17 projektĂłw), Ĺ&#x201A;Ăłdzkie (16 projektĂłw), wielkopolskie (15 projektĂłw), MaĹ&#x201A;opolskie (9 projektĂłw). NajwiÄ&#x2122;cej inwestycji ulokowano w: Warszawie (23), WrocĹ&#x201A;awiu (13), Poznaniu (10), Krakowie (9) i Ĺ odzi (8 projektĂłw).
Podsumowanie Najszybciej rozwijajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; wielkie miasta i ich obszary funkcjonalne, najwolniej podregiony wschodniej Polski. Róşnice te majÄ&#x2026; jednak charakter trwaĹ&#x201A;y, a od 1995 r. nastÄ&#x2122;puje ich wzrost. Regiony lepiej rozwiniÄ&#x2122;te, w tym obszary funkcjonalne duĹźych miast, przyciÄ&#x2026;gaĹ&#x201A;y takĹźe zdecydowanie wiÄ&#x2122;kszy kapitaĹ&#x201A; inwestycyjny zarĂłwno w przemyĹ&#x203A;le, jak i w usĹ&#x201A;ugach. OdnosiĹ&#x201A;y one takĹźe najwiÄ&#x2122;ksze korzyĹ&#x203A;ci w wyniku dziaĹ&#x201A;ania efektĂłw kumulacyjnych i mnoĹźnikowych poprzez tworzenie rynkĂłw zbytu dla miejscowych dostawcĂłw dĂłbr i usĹ&#x201A;ug. Najszerszy obszar wyĹźszych niĹź przeciÄ&#x2122;tne nakĹ&#x201A;adĂłw inwestycyjnych otacza WarszawÄ&#x2122;, natomiast obszary takie nie pojawiajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; wokĂłĹ&#x201A; Lublina, BiaĹ&#x201A;egostoku, Bydgoszczy i Torunia, pomimo stosunkowo wysokich nakĹ&#x201A;adĂłw inwestycyjnych w tych miastach. Relatywnie wysokie wskaĹşniki inwestycji cechujÄ&#x2026; takĹźe niektĂłre powiaty pogranicza polsko-niemieckiego. WaĹźnym czynnikiem sprzyjajÄ&#x2026;cym lokalizacji nowych inwestycji, gĹ&#x201A;Ăłwnie zagranicznych, jest takĹźe dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; do autostrad i portĂłw lotniczych. Z przedstawionych danych i analiz wyĹ&#x201A;ania siÄ&#x2122; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;cy obraz podziaĹ&#x201A;Ăłw przestrzennych: (a) Warszawa i jej obszar funkcjonalny, (b) pozostaĹ&#x201A;e duĹźe miasta i ich obszary funkcjonalne oraz (c) reszta kraju. PogĹ&#x201A;Ä&#x2122;bia to mozaikowy charakter rozwoju Polski co dobrze charakteryzuje poniĹźsza rycina.
120
Rycina 36
Funkcje gospodarcze gmin (2008).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: P. Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN)
121
& 6.1 KapitaĹ&#x201A; ludzki Poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci uznawany jest za jeden z najwaĹźniejszych czynnikĂłw rozwojowych i wraz z kwalifikacjami zawodowymi jest jednym z najwaĹźniejszych skĹ&#x201A;adnikĂłw kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego. Dane coroczne/bieĹźÄ&#x2026;ce dotyczÄ&#x2026;ce poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia sÄ&#x2026; zbierane przez statystkÄ&#x2122; publicznÄ&#x2026; na poziomie kraju i wojewĂłdztw dla ludnoĹ&#x203A;ci powyĹźej 13 i 15 lat. Tabela z danymi za lata 20032008 dla ludnoĹ&#x203A;ci powyĹźej 15 lat znajduje siÄ&#x2122; w przekazanych arkuszach kalkulacyjnych. NaleĹźy podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, iĹź liczba osĂłb posiadajÄ&#x2026;cych wyĹźsze wyksztaĹ&#x201A;cenie wzrosĹ&#x201A;a od 1988 do 2005 r. o poĹ&#x201A;owÄ&#x2122; z 6,5% do 10,2%28. Od 2005 r. moĹźna obserwowaÄ&#x2021; dalszy systematyczny wzrost poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci w wieku 15+ do prawie 15% w 2008 r. (GUS). AnalizujÄ&#x2026;c udziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci w grupie wiekowej 15-64 lat wskaĹşnik ten wynosiĹ&#x201A; w 2008 r. 16,5%. UdziaĹ&#x201A; populacji wedĹ&#x201A;ug wyksztaĹ&#x201A;cenia w ujÄ&#x2122;ciu regionalnym przedstawia poniĹźszy wykres. Wykres 27
UdziaĹ&#x201A; populacji w wieku 15-64 lat posiadajÄ&#x2026;cej wyĹźsze wyksztaĹ&#x201A;cenie. 25
%
2000
2008
20
15
10
5
WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko-Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Ĺ Ăłdzkie
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: BAEL (2008)
28
G. WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, J. BaĹ&#x201E;ski, Marek DegĂłrski, Tomasz Komornicki, Piotr Korcelli, PrzemysĹ&#x201A;aw Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski â&#x20AC;&#x17E;Przestrzenne Zagospodarowanie Polski na poczÄ&#x2026;tku XXI wiekuâ&#x20AC;?, PAN, IGiPZ im. StanisĹ&#x201A;awa Leszczyckiego.
122
Do analizy zróşnicowania poziomu wedĹ&#x201A;ug wyksztaĹ&#x201A;cenia w podziale na obszary miejskie i wiejskie w skali caĹ&#x201A;ego kraju moĹźna skorzystaÄ&#x2021; z szacunkowych danych GUS publikowanych na poziomie kraju dla ludnoĹ&#x203A;ci powyĹźej 13 lat. Szacuje siÄ&#x2122;, Ĺźe na koniec 2007 r. w miastach wyksztaĹ&#x201A;cenie wyĹźsze miaĹ&#x201A;o 22,1% ludnoĹ&#x203A;ci (okoĹ&#x201A;o 20,1% i 23,7% kobiet), a na wsi tylko 7% ogĂłĹ&#x201A;u ludnoĹ&#x203A;ci. WyksztaĹ&#x201A;cenie Ĺ&#x203A;rednie jest gĹ&#x201A;Ăłwnie domenÄ&#x2026; kobiet. Posiada je 39,9% mieszkanek miast oraz 27% kobiet mieszkajÄ&#x2026;cych na wsi. WyksztaĹ&#x201A;cenie podstawowe posiada 21,8% kobiet (16,4% w miastach i 31% na wsi) i 18,4% mÄ&#x2122;Ĺźczyzn (12,6% w miastach i 25,5% na wsi). AnalizujÄ&#x2026;c te same dane dla 2008 r. moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe roĹ&#x203A;nie procent wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci â&#x20AC;&#x201C; dla miast wyniĂłsĹ&#x201A; 23,2, dla wsi â&#x20AC;&#x201C; 7,5. SzczegĂłĹ&#x201A;owe dane znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w poniĹźszej tabeli. Tabela 43
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; w wieku 13 lat i wiÄ&#x2122;cej wedĹ&#x201A;ug stanu w dniu 31 XII wedĹ&#x201A;ug poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia29 W tym z wyksztaĹ&#x201A;ceniem WYSZCZEGĂ&#x201C;LNIENIE
OgĂłĹ&#x201A;em wyĹźszym
Ĺ&#x203A;rednim zasadniczym i policealnym zawodowym
gimnazjalnym
podstawowym ukoĹ&#x201E;czonym
W odsetkach OGĂ&#x201C;Ĺ EM 2002
100,0
11,1
32,4
23,8
1,8
28,0
2005
100,0
14,2
33,0
23,0
5,5
21,8
2007
100,0
16,5
33,4
22,4
5,5
20,2
2008
100,0
17,4
33,6
22,3
5,5
19,4
miasta
100,0
23,2
38,3
20,2
4,5
13,8
wieĹ&#x203A;
100,0
7,5
25,3
28,5
6,4
27,2
Â
Â
Â
Â
Â
2002
100,0
10,2
28,7
30,8
1,9
26,2
2005
100,0
12,4
30,3
29,5
5,9
19,9
2007
100,0
14,0
31,3
28,8
6,1
18,4
2008
100,0
14,7
31,5
28,5
6,2
17,7
miasta
100,0
21,0
36,7
25,1
5,2
12,0
wieĹ&#x203A;
100,0
6,0
23,1
35,4
6,8
24,6
Â
Â
Â
Â
Â
2002
100,0
11,8
35,9
17,4
1,7
29,7
2005
100,0
15,9
35,6
17,0
5,0
23,5
2007
100,0
18,7
35,5
16,6
4,9
21,8
2008
100,0
19,8
35,4
16,5
4,9
21,0
miasta
100,0
25,0
39,7
15,6
4,0
15,7
wieĹ&#x203A;
100,0
8,7
27,0
22,0
6,0
30,5
MÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
Kobiety
ĹťrĂłdĹ&#x201A;o: Rocznik demograficzny 2007, GUS
29
PodstawÄ&#x2026; szacunku ludnoĹ&#x203A;ci wedĹ&#x201A;ug pĹ&#x201A;ci i poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia sÄ&#x2026; wyniki NSPâ&#x20AC;&#x2122;2002, wyniki bieĹźÄ&#x2026;cych bilansĂłw ludnoĹ&#x203A;ci oraz wyniki badaĹ&#x201E; z zakresu szkolnictwa. Dodatkowo - od 2004 r. - podziaĹ&#x201A;u na ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; miejskÄ&#x2026; i wiejskÄ&#x2026; dokonano w oparciu o wyniki â&#x20AC;&#x153;Badania stanu zdrowia ludnoĹ&#x203A;ci Polski w 2004 r.â&#x20AC;?.
123
Niski poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci na obszarach wiejskich i w maĹ&#x201A;ych miastach wynika z ich sĹ&#x201A;abego poziomu rozwoju gospodarczego i staĹ&#x201A;ego odpĹ&#x201A;ywu ludnoĹ&#x203A;ci lepiej wyksztaĹ&#x201A;conej i przedsiÄ&#x2122;biorczej, przede wszystkim w mĹ&#x201A;odszych kategoriach wiekowych (20-30 lat). Znaczna ich czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; przenosi siÄ&#x2122; do duĹźych miast i oĹ&#x203A;rodkĂłw metropolitalnych, wzbogacajÄ&#x2026;c ich kapitaĹ&#x201A; ludzki. Coraz znaczniejsza czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; wybiera takĹźe emigracjÄ&#x2122;. WyksztaĹ&#x201A;cenie ludnoĹ&#x203A;ci w poszczegĂłlnych miastach w Polsce moĹźna analizowaÄ&#x2021; jedynie na podstawie wynikĂłw ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego LudnoĹ&#x203A;ci i MieszkaĹ&#x201E; z 2002 r. (NSP 2002) obejmujÄ&#x2026;cego mieszkaĹ&#x201E;cĂłw powyĹźej 13 lat wedĹ&#x201A;ug nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;cych kategorii wyksztaĹ&#x201A;cenia: wyĹźsze, policealne, Ĺ&#x203A;rednie, zasadnicze zawodowe, podstawowe ukoĹ&#x201E;czone, podstawowe nieukoĹ&#x201E;czone i bez wyksztaĹ&#x201A;cenia. Wyniki wskazujÄ&#x2026;, iĹź najwiÄ&#x2122;cej jest osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem podstawowym ukoĹ&#x201E;czonym (29,76%), nastÄ&#x2122;pnie Ĺ&#x203A;rednim (28,32%) i zasadniczym zawodowym (23,25%). Zdecydowanie mniejszy jest udziaĹ&#x201A; osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym (9,88%), podstawowym nieukoĹ&#x201E;czonym i bez wyksztaĹ&#x201A;cenia (3,64%) i policealnym (3,16%). Dla 2,01% mieszkaĹ&#x201E;cĂłw nie ustalono poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia. Analiza jego wynikĂłw pozwala takĹźe wnioskowaÄ&#x2021;, iĹź Ĺ&#x203A;redni poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia jest silnie zróşnicowany przestrzennie. Poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia wedĹ&#x201A;ug klas wielkoĹ&#x203A;ciowych gmin w Polsce, na podstawie NSP 2002 przedstawia poniĹźsza tabela. WyraĹşnie widaÄ&#x2021;, iĹź poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia jest wprost proporcjonalny do wielkoĹ&#x203A;ci gminy. Ponadto, poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia w gminach miejskich i miejsko-wiejskich jest wyĹźszy niĹź w gminach wiejskich. Jednak naleĹźy podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, iĹź udziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci z wyĹźszym wyksztaĹ&#x201A;ceniem w duĹźych gminach wiejskich jest na rĂłwnym poziomie z maĹ&#x201A;ymi gminami wiejskimi i miejsko-wiejskimi. Tabela 44
Struktura ludnoĹ&#x203A;ci wedĹ&#x201A;ug poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia w 2002 r. i kryterium wielkoĹ&#x203A;ci gminy. UdziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci (%)
o nieustalonym poziomie wyksztaĹ&#x201A;cenia
podstawowym nieukoĹ&#x201E;czonym i bez wyksztaĹ&#x201A;cenia
Ĺ&#x203A;rednim
podstawowym ukoĹ&#x201E;czonym
policealnym
zasadniczym zawodowym
z wyksztaĹ&#x201A;ceniem
do 10 000
5,04
2,62
22,14
26,46
37,80
5,28
0,66
10 000 â&#x20AC;&#x201C; 20 000
6,56
3,21
25,67
26,16
33,26
4,23
0,92
20 000 â&#x20AC;&#x201C; 50 000
9,06
3,65
30,13
24,30
28,59
3,16
1,11
50 000 â&#x20AC;&#x201C; 100 000
11,31
3,83
33,20
22,08
25,13
2,47
1,98
100 000 â&#x20AC;&#x201C; 200 000
12,02
3,30
32,51
21,93
23,73
2,15
4,35
powyĹźej 200 000
16,79
3,81
35,54
17,64
21,01
1,82
3,41
wszystkie gminy
7,33
3,19
26,48
25,27
32,56
4,09
1,08
do 4 000
3,49
1,71
17,64
25,62
43,27
7,83
0,45
4 000 â&#x20AC;&#x201C; 6 000
3,57
1,80
18,31
26,60
42,25
7,06
0,42
6 000 â&#x20AC;&#x201C; 8 000
3,95
1,83
18,99
27,31
40,80
6,41
0,70
wyĹźszym
Liczba ludnoĹ&#x203A;ci gminy
GMINY MIEJSKIE I MIEJSKO-WIEJSKIE
GMINY WIEJSKIE
124
UdziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci (%)
o nieustalonym poziomie wyksztaĹ&#x201A;cenia
podstawowym nieukoĹ&#x201E;czonym i bez wyksztaĹ&#x201A;cenia
Ĺ&#x203A;rednim
podstawowym ukoĹ&#x201E;czonym
policealnym
zasadniczym zawodowym
z wyksztaĹ&#x201A;ceniem
8 000 â&#x20AC;&#x201C; 12 000
4,65
1,97
20,41
28,68
38,32
5,08
0,90
12 000 â&#x20AC;&#x201C; 16 000
5,77
2,16
22,60
28,90
35,30
4,48
0,78
powyĹźej 16 000
5,73
2,23
23,20
28,99
35,01
3,95
0,89
wszystkie gminy
4,01
1,85
19,08
27,17
40,83
6,46
0,61
wyĹźszym
Liczba ludnoĹ&#x203A;ci gminy
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: PaweĹ&#x201A; Krawczyk, â&#x20AC;&#x153;Procesy demograficzne w Polsce w latach 1995-2007â&#x20AC;? (na podstawie NSP, GUS)
RozkĹ&#x201A;ad przestrzenny wynikĂłw NSP 2002 przedstawia poniĹźa rycina. Rycina 37
Poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci w wieku 13 lat i wiÄ&#x2122;cej.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: A Gawryszewski (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN - na podstawie NSP 2002 (EP KPZK)
AnalizujÄ&#x2026;c poszczegĂłlne miasta (tabela poniĹźej zawiera dane dla miast na prawach powiatu), moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe wysoki udziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym wystÄ&#x2122;puje w najwiÄ&#x2122;kszych miastach i obszarach metropolitalnych - oĹ&#x203A;rodkach akademickich - przede wszystkim Warszawy, Krakowa, Poznania, WrocĹ&#x201A;awia, GdaĹ&#x201E;ska-Sopotu-Gdyni, ale takĹźe i Ĺ&#x203A;rednich oĹ&#x203A;rodkach miejskich m.in. Olsztyna, Kielc, BiaĹ&#x201A;egostoku, Lublina i Zielonej GĂłry - gdzie odsetek ludnoĹ&#x203A;ci z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym siÄ&#x2122;ga niekiedy 20%. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; tego wskaĹşnika jest takĹźe wysoka w gminach poĹ&#x201A;oĹźonych w aglomeracjach miejskich (strefach suburbanizujÄ&#x2026;cej siÄ&#x2122; strefy podmiejskiej) - np. Podkowa
125
LeĹ&#x203A;na, Sopot, MichaĹ&#x201A;owice, Piaseczno. NajniĹźszy poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia wystÄ&#x2122;puje w maĹ&#x201A;ych gminach poĹ&#x201A;oĹźonych w wiÄ&#x2122;kszej odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci od miast/na obszarach peryferyjnych. Pomimo dalszego ogĂłlnego wzrostu poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci po roku 2002 rozkĹ&#x201A;ad regionalny zjawiska cechuje siÄ&#x2122; duĹźÄ&#x2026; stabilnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026;. AnalizujÄ&#x2026;c zróşnicowanie poziomu wyksztaĹ&#x201A;cenia wedĹ&#x201A;ug pĹ&#x201A;ci naleĹźy zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe zdecydowanie lepiej wyksztaĹ&#x201A;cone sÄ&#x2026; kobiety. PrzewaĹźajÄ&#x2026; one wĹ&#x203A;rĂłd osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym i policealnym oraz Ĺ&#x203A;rednim. Zdecydowana dominacja mÄ&#x2122;Ĺźczyzn wystÄ&#x2122;puje natomiast wĹ&#x203A;rĂłd osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem zasadniczym zawodowym (P. Krawczyk, 2009). Tabela 45
Poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia w miastach na prawach powiatu w 2002 r. (ranking wedĹ&#x201A;ug udziaĹ&#x201A;u ludnoĹ&#x203A;ci z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym). Miasto
2002 Liczba ludnoĹ&#x203A;ci ogĂłĹ&#x201A;em
Sopot
Liczba ludnoĹ&#x203A;ci podstawowe zasadnicze w wieku 13 lat ukoĹ&#x201E;czone zawodowe i wiÄ&#x2122;cej % %
Ĺ&#x203A;rednie razem %
wyĹźsze %
41 927
37 781
16,1
11,3
37,0
23,9
1 689 201
1 513 983
15,4
9,7
37,6
23,4
Lublin
357 110
312 300
19,2
13,7
37,9
20,9
RzeszĂłw
160 376
139 233
17,4
12,8
39,8
20,8
KrakĂłw
758 544
670 538
17,5
16,4
36,1
20,1
Warszawa
WrocĹ&#x201A;aw
640 367
570 413
20,1
15,2
36,7
19,8
Kielce
212 429
186 242
20,1
13,9
37,0
19,7
PoznaĹ&#x201E;
578 886
512 948
18,0
19,0
36,8
19,6
Opole
129 946
114 885
17,6
14,0
36,2
19,2
Olsztyn
173 102
150 813
19,7
13,1
37,6
18,8
Gdynia
253 458
221 681
19,3
18,6
36,2
17,5
GdaĹ&#x201E;sk
461 334
404 872
19,6
17,1
36,3
17,1
BiaĹ&#x201A;ystok
291 383
251 736
21,3
14,6
36,4
16,9
Zielona GĂłra
118 293
103 933
19,6
16,8
37,7
16,8
Koszalin
108 709
95 601
21,0
16,8
36,6
16,7
Szczecin
415 399
365 767
21,4
17,1
35,0
16,3
ZamoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
67 160
56 903
23,4
15,6
36,9
15,7
Katowice
327 222
287 899
22,4
21,2
33,3
15,5
76 656
65 423
23,9
18,2
34,9
15,2
Siedlce Skierniewice
48 537
41 653
23,3
18,9
35,7
15,0
ToruĹ&#x201E;
211 243
183 709
22,1
21,1
34,4
14,6
CzÄ&#x2122;stochowa
251 436
220 857
23,8
19,6
35,3
14,3
68 095
58 134
22,6
15,9
38,7
14,3
Ĺ ĂłdĹş
789 318
707 904
25,0
16,1
35,1
14,2
Radom
229 699
196 499
26,2
17,9
34,5
14,2
SĹ&#x201A;upsk
99 943
86 773
23,3
21,6
33,5
14,1
TarnĂłw
119 913
102 976
21,7
21,1
34,6
14,0
Bydgoszcz
373 804
325 564
22,1
23,9
33,3
13,9
68 909
59 041
25,8
15,3
37,8
13,9
178 028
154 762
20,8
24,1
33,0
13,7
PrzemyĹ&#x203A;l
CheĹ&#x201A;m Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
126
Miasto
2002 Liczba ludnoĹ&#x203A;ci ogĂłĹ&#x201A;em
OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
Liczba ludnoĹ&#x203A;ci podstawowe zasadnicze w wieku 13 lat ukoĹ&#x201E;czone zawodowe i wiÄ&#x2122;cej % %
Ĺ&#x203A;rednie razem %
wyĹźsze %
54 238
45 638
26,3
19,5
34,0
13,7
Gliwice
203 814
178 718
20,9
19,6
32,7
13,6
PĹ&#x201A;ock
128 361
110 728
23,4
18,9
35,1
13,6
BiaĹ&#x201A;a Podlaska
58 311
48 779
23,5
18,4
36,2
13,5
Ĺ omĹźa
63 936
53 596
26,6
19,2
33,1
13,3
Nowy SÄ&#x2026;cz
84 477
70 810
19,8
18,1
38,7
13,2
Tarnobrzeg
50 287
42 638
22,7
20,6
33,6
13,1
Leszno
63 660
54 357
22,5
23,2
35,6
12,9
Jelenia GĂłra
89 339
78 878
24,0
21,4
34,9
12,8
SuwaĹ&#x201A;ki
68 923
56 682
29,2
16,1
32,9
12,5
PiotrkĂłw Tryb.
80 979
69 964
26,2
19,5
35,1
12,4
Kalisz
109 498
94 609
25,7
20,7
35,3
12,3
GorzĂłw Wlkp.
125 914
109 126
23,6
21,6
33,1
12,3
Konin
82 353
70 458
24,0
21,5
35,8
12,2
ElblÄ&#x2026;g
128 134
109 719
24,6
23,4
32,4
11,7
41 796
36 483
24,3
21,6
33,2
11,2
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
121 229
104 397
26,3
22,7
31,7
10,8
Sosnowiec
232 622
206 854
24,0
22,8
35,3
10,6
Ĺ&#x161;winoujĹ&#x203A;cie
Legnica
107 100
92 467
25,0
21,2
33,1
10,6
Tychy
132 816
116 159
23,1
26,5
33,0
10,6
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
132 236
117 122
24,4
22,7
34,8
9,7
ChorzĂłw
117 430
102 002
26,4
25,7
29,0
8,3
GrudziÄ&#x2026;dz
100 376
86 375
28,0
27,0
30,0
8,3
WaĹ&#x201A;brzych
130 268
115 123
30,0
22,4
30,4
8,2
Jaworzno
96 826
83 542
28,8
24,8
31,0
8,2
Siemianowice Ĺ&#x161;l.
74 269
64 911
27,6
28,0
30,1
8,2
MysĹ&#x201A;owice
75 712
65 238
26,8
26,4
31,2
7,9
Rybnik
142 731
122 140
27,1
31,1
25,6
7,7
Bytom
193 546
167 825
24,4
25,6
26,3
7,3
Zabrze
195 293
168 651
24,5
22,8
24,2
7,1
63 461
54 471
25,9
35,9
25,8
6,4
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tochĹ&#x201A;owice
56 410
48 825
27,4
28,2
24,4
6,1
Piekary Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
60 909
52 948
28,9
31,2
26,0
6,1
JastrzÄ&#x2122;bie-ZdrĂłj
97 116
81 782
29,6
33,4
25,5
6,0
150 595
129 542
27,8
31,7
25,6
5,8
Ĺťory
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
KapitaĹ&#x201A; ludzki miast moĹźna takĹźe analizowaÄ&#x2021; na podstawie liczby uczÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; oraz liczby placĂłwek edukacyjnych. Dane te dla Polski, wojewĂłdztw oraz poszczegĂłlnych miast zawarte sÄ&#x2026; w przekazanych arkuszach kalkulacyjnych. Analiza liczby zarejestrowanych studentĂłw w roku akademickim 2007/2008 wskazuje na fakt, iĹź znaczna czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; studentĂłw jest skoncentrowana w duĹźych oĹ&#x203A;rodkach akademickich zlokalizowanych w najwiÄ&#x2122;kszych miastach.
127
Tabela 46
Miasta o najwyĹźszej liczbie studentĂłw zarejestrowanych w roku akademickim 2007/2008. Jednostka terytorialna
Liczba studentĂłw
Warszawa
339 862
KrakĂłw
182 270
Konurbacja gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;ska30
154 674
WrocĹ&#x201A;aw
143 045
PoznaĹ&#x201E;
142 792
Ĺ ĂłdĹş
134 115
TrĂłjmiasto (GdaĹ&#x201E;sk, Gdynia, Sopot)
98 167
Aglomeracja Bydgoszcz+ToruĹ&#x201E;
106 185
Lublin
85 862
Katowice
73 000
Szczecin
61 572
RzeszĂłw
50 765
Olsztyn
49 943
Kielce
47 646
BiaĹ&#x201A;ystok
46 059
Opole
39 619
ToruĹ&#x201E; (sam)
33 563
CzÄ&#x2122;stochowa
28 836
Radom
20 967
Zielona GĂłra
19 254
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
16 456
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne (MRR) na podstawie danych GUS
Tabela 47
Studenci szkĂłĹ&#x201A; wyĹźszych w 2008 r. Stan w dniu 30 XI.
w tym kobiety
3744 488 42 749 10 575 54 1801
1873 303 23 380 5 234 30 984
niestacjonarne
ogĂłĹ&#x201A;em
160476 23716 22201 33754 3865 42067 29159 777669
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw stacjonarne
niestacjonarne
ogĂłĹ&#x201A;em
MIASTA
W tym studenci - cudzoziemcy
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw stacjonarne
w tym kobiety
Ĺ Ä&#x2026;cznie z cudzoziemcami
W LICZBACH BEZWZGLÄ&#x2DC;DNYCH M.st. Warszawa BiaĹ&#x201A;ystok Bydgoszcz GdaĹ&#x201E;sk GorzĂłw Wlkp. Katowice Kielce KrakĂłw
30
285403 45937 43907 78626 7336 71403 46364 184886
165240 26516 26219 43356 4291 43950 26943 103918
124927 22221 21706 44872 3471 29336 17205 107217
3007 323 34 721 10 543 15 1673
737 165 8 28 32 39 128
Konurbacja gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;ska traktowana Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie jako dawny NUTS 3 (skupia 14 najwiÄ&#x2122;kszych miast Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska i ZagĹ&#x201A;Ä&#x2122;bia: Bytom, ChorzĂłw, DÄ&#x2026;browÄ&#x2122; GĂłrniczÄ&#x2026;, Gliwice, Jaworzno, Katowice, MysĹ&#x201A;owice, Piekary Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie, RudÄ&#x2122; Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skÄ&#x2026;, Siemianowice, Sosnowiec, Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tochĹ&#x201A;owice, Tychy, Zabrze).
128
51 487 75 606 25 296 19 708 81 123 29 973 34 532 20 438 79 857 9 051
50 217 48 636 24 946 17 370 71 437 26 467 33 210 18 204 78 078 10 434
499 869 38 37 818 344 271 29 547 15
niestacjonarne
1 010 1 532 89 78 1 718 670 563 52 1 126 23
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw stacjonarne
35 694 78 623 17 268 16 902 69 919 27 360 27 986 13 750 66 453 7 035
w tym kobiety
ogĂłĹ&#x201A;em
85 911 127 259 42 214 34 272 141 356 53 827 61 196 31 954 144 531 17 469
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw niestacjonarne
Lublin Ĺ ĂłdĹş Olsztyn Opole PoznaĹ&#x201E; RzeszĂłw Szczecin ToruĹ&#x201E; WrocĹ&#x201A;aw Zielona GĂłra
W tym studenci - cudzoziemcy
stacjonarne
ogĂłĹ&#x201A;em
MIASTA
w tym kobiety
Ĺ Ä&#x2026;cznie z cudzoziemcami
369 624 78 61 1 535 613 110 46 1 044 18
641 908 11 17 183 57 453 6 82 5
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Miasta WojewĂłdzkie, podstawowe dane statystyczne, GUS, VIII 2009
NajwiÄ&#x2122;kszym z oĹ&#x203A;rodkĂłw akademickich jest Warszawa, w ktĂłrej na poczÄ&#x2026;tku roku akademickiego 2008/2009 ksztaĹ&#x201A;ciĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 285 tys. osĂłb, co stanowi 14,8% ogĂłĹ&#x201A;u studentĂłw polskich uczelni. W najwiÄ&#x2122;kszej uczelni w Polsce - Uniwersytecie Warszawskim - studiowaĹ&#x201A;o w tym okresie 56 tys. studentĂłw (w tym 44% studentĂłw niestacjonarnych) - tyle, co w caĹ&#x201A;ym wojewĂłdztwie warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim i prawie dwa razy wiÄ&#x2122;cej niĹź w wojewĂłdztwie lubuskim. Poza WarszawÄ&#x2026; najwiÄ&#x2122;ksze oĹ&#x203A;rodki akademickie to: KrakĂłw, WrocĹ&#x201A;aw, PoznaĹ&#x201E;, Ĺ ĂłdĹş, Lublin, GdaĹ&#x201E;sk i Katowice, gdzie ksztaĹ&#x201A;ciĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; w sumie 43,3% ogĂłĹ&#x201A;u studentĂłw. W piÄ&#x2122;ciu wojewĂłdztwach o najwiÄ&#x2122;kszej liczbie studentĂłw (mazowieckim, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, wielkopolskim i maĹ&#x201A;opolskim) ksztaĹ&#x201A;ciĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; na poczÄ&#x2026;tku 2008 r. 57% ogĂłĹ&#x201A;u studentĂłw. AnalizujÄ&#x2026;c zmiany w stosunku do roku 2002 zaobserwowaÄ&#x2021; moĹźna spadek liczby studentĂłw w Gorzowie Wielkopolskim, Zielonej GĂłrze, Szczecinie, Kielcach, Toruniu i Olsztynie. Obrazuje to poniĹźsza tabela. Tabela 48
Studenci szkĂłĹ&#x201A; wyĹźszych w 2008 r. Stan w dniu 30 XI. Ĺ Ä&#x2026;cznie z cudzoziemcami
W tym studenci - cudzoziemcy
w tym kobiety
stacjonarne
niestacjonarne
ogĂłĹ&#x201A;em
w tym kobiety
stacjonarne
niestacjonarne
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw
ogĂłĹ&#x201A;em
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw
M.st. Warszawa
107,8
107,7
111,4
105,1
195,8
183,8
183,7
268,0
BiaĹ&#x201A;ystok
101,5
103,8
101,4
101,7
117,3
102,0
242,9
58,3
Bydgoszcz
114,5
115,5
113,0
115,9
105,0
85,2
89,5
400,0
MIASTA
2002 = 100
129
Ĺ Ä&#x2026;cznie z cudzoziemcami
W tym studenci - cudzoziemcy
w tym kobiety
stacjonarne
niestacjonarne
ogĂłĹ&#x201A;em
w tym kobiety
stacjonarne
niestacjonarne
126,7
125,7
124,4
129,8
435,5
387,8
426,6
933,3
71,4
70,8
100,8
56,6
333,3
250,0
333,3
-
102,9
95,9
114,4
96,1
155,8
122,5
158,8
118,5
MIASTA
GdaĹ&#x201E;sk GorzĂłw Wlkp, Katowice Kielce
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw
ogĂłĹ&#x201A;em
z liczby ogĂłĹ&#x201A;em - formy studiĂłw
89,8
88,2
113,9
79,8
490,9
500,0
136,4
-
KrakĂłw
129,6
134,0
128,8
1307,3
156,5
162,9
153,6
206,5
Lublin
108,3
110,1
117,6
97,4
102,9
95,6
67,8
146,3
Ĺ ĂłdĹş
121,3
130,1
109,4
130,1
368,3
404,2
160,8
3242,9
98,2
98,7
104,1
90,7
90,8
64,4
95,1
68,8
Opole
104,2
106,0
117,6
93,4
354,5
284,6
338,9
425,0
PoznaĹ&#x201E;
116,0
116,5
114,3
117,9
287,3
291,1
291,8
254,2
RzeszĂłw
103,5
105,2
107,6
99,8
881,6
593,1
957,8
475,0
Szczecin
84,2
84,0
100,1
70,9
246,9
250,9
51,2
3484,6
Olsztyn
ToruĹ&#x201E; WrocĹ&#x201A;aw Zielona GĂłra
93,9
92,9
102,6
84,4
68,4
56,9
76,7
37,5
113,9
112,2
123,3
104,5
212,5
197,5
206,3
341,7
73,3
68,8
88,7
58,2
153,3
150,0
138,5
250,0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Miasta WojewĂłdzkie, podstawowe dane statystyczne, GUS, VIII 2009
6.2 Szkolnictwo wyĹźsze31 Na poczÄ&#x2026;tku roku akademickiego 2008/2009 funkcjonowaĹ&#x201A;o w Polsce 456 uczelni, w tym 131 uczelni publicznych i 325 niepublicznych. Z Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznej liczby 1,93 mln studentĂłw, 66% (1,27 mln) ksztaĹ&#x201A;ciĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; w uczelniach publicznych. Zgodnie z klasyfikacjÄ&#x2026; typĂłw uczelni stosowanÄ&#x2026; przez GUS, najwiÄ&#x2122;cej studentĂłw ksztaĹ&#x201A;ciĹ&#x201A;y uniwersytety (prawie 30%), nastÄ&#x2122;pnie pozostaĹ&#x201A;e szkoĹ&#x201A;y wyĹźsze (20%), wyĹźsze szkoĹ&#x201A;y ekonomiczne (18 %) oraz wyĹźsze szkoĹ&#x201A;y techniczne (17%). Struktura szkolnictwa wyĹźszego w Polsce jest silnie zróşnicowana regionalnie. NajwiÄ&#x2122;cej uczelni znajduje siÄ&#x2122; w wojewĂłdztwie mazowieckim (105), najmniej w wojewĂłdztwie opolskim (6). PrzeciÄ&#x2122;tna liczba studentĂłw przypadajÄ&#x2026;cych na jednÄ&#x2026; uczelniÄ&#x2122; waha siÄ&#x2122; od 2,9 tys. w wojewĂłdztwie podlaskim do 6,6 tys. w wojewĂłdztwie maĹ&#x201A;opolskim, a liczba nauczycieli akademickich: od 122 w wojewĂłdztwie Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim do 387 w wojewĂłdztwie maĹ&#x201A;opolskim. W piÄ&#x2122;ciu wojewĂłdztwach: mazowieckim, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, wielkopolskim i maĹ&#x201A;opolskim zlokalizowane jest 58% wszystkich uczelni w Polsce (264 z 456 ogĂłĹ&#x201A;em). Koncentracje uczelni w oĹ&#x203A;rodkach miejskich ilustruje poniĹźsza rycina. SzczegĂłlnÄ&#x2026; uwagÄ&#x2122; zwraca pustka wzdĹ&#x201A;uĹź zachodniej granicy kraju.
31
Na podstawie â&#x20AC;&#x17E;Diagnoza stanu szkolnictwa wyĹźszego w Polsceâ&#x20AC;?, Raport czÄ&#x2026;stkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory oraz Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;, listopad 2009.
130
Rycina 38
WaĹźniejsze oĹ&#x203A;rodki akademickie w Polsce.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Diagnoza stanu szkolnictwa wyĹźszego w Polsce, Raport czÄ&#x2026;stkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory oraz Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;, Listopad 2009 (na podstawie Wikipedia Commons PL-uczelnie.png)
Wybrane miasta opisano wedĹ&#x201A;ug schematu: liczba uczelni publicznych podlegĹ&#x201A;ych MNiSW + liczba uczelni niepublicznych + liczba uczelni publicznych spoza MNiSW. W latach 1999-2008 we wszystkich wojewĂłdztwach nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; znaczny wzrost liczby uczelni (gĹ&#x201A;Ăłwnie niepublicznych): od 29% w wojewĂłdztwie warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim do 100% w wojewĂłdztwie opolskim. W liczbach bezwzglÄ&#x2122;dnych najbardziej wzrosĹ&#x201A;a liczba uczelni w wojewĂłdztwie mazowieckim (z 69 do 105), zaĹ&#x203A; najmniej w warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim (z 7 do 9). Wzrostowi liczby uczelni towarzyszyĹ&#x201A; w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci wojewĂłdztw spadek przeciÄ&#x2122;tnej wielkoĹ&#x203A;ci uczelni (liczonej na podstawie liczby studentĂłw). WynikaĹ&#x201A;o to z faktu, iĹź wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; nowo powstajÄ&#x2026;cych uczelni niepublicznych byĹ&#x201A;a zdecydowanie mniejsza niĹź juĹź funkcjonujÄ&#x2026;ce uczelnie publiczne. PrzeciÄ&#x2122;tnie w Polsce liczba studentĂłw na uczelniÄ&#x2122; spadĹ&#x201A;a z 5,1 tys. w 1999 r. do 4,3 tys. w 2008 r. WojewĂłdztwa, w ktĂłrych w 2008 r. przeciÄ&#x2122;tna wielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; uczelni byĹ&#x201A;a zdecydowanie wyĹźsza od Ĺ&#x203A;redniej w kraju to: maĹ&#x201A;opolskie, opolskie, warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie oraz lubelskie. PrzeciÄ&#x2122;tnie najmniejsza liczba studentĂłw na uczelniÄ&#x2122; przypadaĹ&#x201A;a w wojewĂłdztwie podlaskim, nastÄ&#x2122;pnie w mazowieckim, lubuskim i Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim. Analiza lokalizacji uczelni niepublicznych wedĹ&#x201A;ug powiatĂłw wskazuje, Ĺźe pokrywajÄ&#x2026; one obszar kraju stosunkowo gÄ&#x2122;stÄ&#x2026; sieciÄ&#x2026;. Uczelnie niepubliczne lub ich oddziaĹ&#x201A;y zamiejscowe znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w 172 z 379 powiatĂłw, przy czym w przypadku 129 powiatĂłw liczba uczelni lub ich oddziaĹ&#x201A;Ăłw znajdujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; w danym powiecie wynosi 1 lub 2 (rycina poniĹźej).
131
Rycina 39
RozkĹ&#x201A;ad geograficzny uczelni niepublicznych i ich oddziaĹ&#x201A;Ăłw zamiejscowych wedĹ&#x201A;ug powiatĂłw w roku 2008/2009.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Diagnoza stanu szkolnictwa wyĹźszego w Polsce, Raport czÄ&#x2026;stkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory oraz Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;, Listopad 2009 (na podstawie danych MNiSW)
Uczelnie niepubliczne sÄ&#x2026; jednak w zdecydowanej wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci przypadkĂłw bardzo maĹ&#x201A;e i oferujÄ&#x2026; ksztaĹ&#x201A;cenie w bardzo ograniczonym zakresie - 161 z 296 przebadanych uczelni oferuje mniej niĹź 4 kierunki studiĂłw. Analiza struktury systemu szkolnictwa wyĹźszego w Polsce prowadzi do konstatacji kilku waĹźnych linii podziaĹ&#x201A;u, a nawet polaryzacji. Przede wszystkim ze wzglÄ&#x2122;du na formÄ&#x2122; wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci: uczelnie publiczne (121 uczelni, 66% liczby studentĂłw) i uczelnie niepubliczne (325 uczelni, 34% liczby studentĂłw). Uczelnie publiczne sÄ&#x2026; duĹźe i prowadzÄ&#x2026; ksztaĹ&#x201A;cenie w szerokim zakresie dziedzin; uczelnie niepubliczne sÄ&#x2026; na ogĂłĹ&#x201A; maĹ&#x201A;e, koncentrujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; na niskonakĹ&#x201A;adowych studiach niestacjonarnych w dziedzinach â&#x20AC;&#x17E;ksztaĹ&#x201A;cenieâ&#x20AC;? oraz â&#x20AC;&#x17E;nauki spoĹ&#x201A;eczne, handel i prawoâ&#x20AC;?. JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ksztaĹ&#x201A;cenia na najpopularniejszych, masowych kierunkach studiĂłw nie moĹźe byÄ&#x2021; zadowalajÄ&#x2026;ca. Na jednego nauczyciela akademickiego z tytuĹ&#x201A;em doktora habilitowanego przypada nawet kilkuset studentĂłw! Na drugim biegunie znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; studia na kierunkach matematyczno-przyrodniczych, gdzie liczba studentĂłw na nauczyciela jest niewielka, a zasoby posiadane przez jednostki prowadzÄ&#x2026;ce studia na tych kierunkach co najmniej zaspokajajÄ&#x2026; potrzeby studiĂłw i pozwalajÄ&#x2026; na Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czenie badaĹ&#x201E; z pracÄ&#x2026; dydaktycznÄ&#x2026;. W dziedzinach matematyczno-przyrodniczych powstajÄ&#x2026; badania i publikacje zapewniajÄ&#x2026;ce obecnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; polskiej nauki i uczelni w miÄ&#x2122;dzynarodowych rankingach.
132
6.3 Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w miastach wojewĂłdzkich Ciekawych danych dotyczÄ&#x2026;cych absorpcji kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich dostarcza badanie â&#x20AC;&#x17E;Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ciâ&#x20AC;? autorstwa MikoĹ&#x201A;aja Herbsta. Informacje przedstawione w niniejszym podrozdziale pochodzÄ&#x2026; z tego badania. W raporcie zawarta jest analiza w oparciu o unikalne ĹşrĂłdĹ&#x201A;o danych jakim jest portal internetowy Nasza-klasa.pl32, w ktĂłrym pod koniec 2008 r. zarejestrowanych byĹ&#x201A;o ponad 11 milionĂłw uĹźytkownikĂłw33. Analiza ta jest podstawÄ&#x2026; do opracowania typologii miast z uwagi na odnoszone przez nie korzyĹ&#x203A;ci z peĹ&#x201A;nienia funkcji akademickiej. Rycina 40
Obszary dominujÄ&#x2026;cego przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw przez miasta wojewĂłdzkie.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: MikoĹ&#x201A;aj Herbst, Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009 (na podstawie danych MNiSW)
32
Dane dostÄ&#x2122;pne w systemie statystyki publicznej nie pozwalajÄ&#x2026; na dokĹ&#x201A;adne analizy zdolnoĹ&#x203A;ci miast do przyciÄ&#x2026;gania i absorbowania kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego. Gromadzone sÄ&#x2026; informacje o liczbie studentĂłw oraz wybieranych przez nich uczelniach, kierunkach studiĂłw i trybie nauki, jednak oficjalne publikacje nie mĂłwiÄ&#x2026; nic o przeszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci studentĂłw uczÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; w poszczegĂłlnych miastach - o ukoĹ&#x201E;czonych przez nich szkoĹ&#x201A;ach Ĺ&#x203A;rednich, ani o odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci jakÄ&#x2026; sÄ&#x2026; gotowi pokonaÄ&#x2021; by studiowaÄ&#x2021; w wybranym przez siebie mieĹ&#x203A;cie i na wybranej uczelni. Badanie omawiane w niniejszym raporcie opiera siÄ&#x2122; na ĹşrĂłdle danych nienaleĹźÄ&#x2026;cym do sfery statystyki publicznej, ani niewymagajÄ&#x2026;cym zbierania informacji w uczelniach. Jest nim internetowy portal spoĹ&#x201A;ecznoĹ&#x203A;ciowy Nasza klasa. Jego istotÄ&#x2026; jest dobrowolne rejestrowanie siÄ&#x2122; przez uĹźytkownikĂłw na listach osobowych swoich dawnych lub obecnych klas szkolnych i grup studenckich w celu podtrzymania lub odnowienia kontaktĂłw towarzyskich. Zale-
tÄ&#x2026; tego mechanizmu z punktu widzenia wykorzystania danych do badaĹ&#x201E; naukowych jest wysokie prawdopodobieĹ&#x201E;stwo rzetelnoĹ&#x203A;ci informacji. Aby odnaleĹşÄ&#x2021; szkolnych kolegĂłw trzeba siÄ&#x2122; wirtualnie zarejestrowaÄ&#x2021; w prawdziwych szkoĹ&#x201A;ach i klasach, do ktĂłrych faktycznie siÄ&#x2122; uczÄ&#x2122;szczaĹ&#x201A;o, a przypadki oszukiwania (dla Ĺźartu lub w celach komercyjnych) sÄ&#x2026; Ĺ&#x201A;atwe do wykrycia i pominiÄ&#x2122;cia w badaniach. 33 JeĹ&#x203A;li od ogĂłlnej liczby mieszkaĹ&#x201E;cĂłw Polski odjÄ&#x2026;Ä&#x2021; maĹ&#x201A;e dzieci, ktĂłre nie chodzÄ&#x2026; jeszcze do szkoĹ&#x201A;y oraz najstarszych PolakĂłw, z ktĂłrych wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; nie posiada odpowiedniej biegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci w posĹ&#x201A;ugiwaniu siÄ&#x2122; komputerem, okaĹźe siÄ&#x2122; Ĺźe ponad jedna trzecia obywateli jest w â&#x20AC;&#x17E;Naszej klasieâ&#x20AC;? zarejestrowana. WskaĹşnik ten bÄ&#x2122;dzie znacznie wiÄ&#x2122;kszy, jeĹ&#x203A;li uwzglÄ&#x2122;dnimy tylko populacjÄ&#x2122; poniĹźej okreĹ&#x203A;lonej granicy wieku (na przykĹ&#x201A;ad 50 lat), 34
jako Ĺźe ludzie mĹ&#x201A;odzi sÄ&#x2026; znacznie nadreprezentowani wĹ&#x203A;rĂłd uĹźytkownikĂłw serwisu. WyjÄ&#x2026;tkiem sÄ&#x2026; dwa powiaty, gdzie absolwenci szkĂłĹ&#x201A; Ĺ&#x203A;rednich najchÄ&#x2122;tniej wybierali uczelnie w CzÄ&#x2122;stochowie oraz jeden, gdzie najsilniejszÄ&#x2026; pozycjÄ&#x2122; miaĹ&#x201A;a Bielsko-BiaĹ&#x201A;a.
133
W praktyce to miasta wojewĂłdzkie sÄ&#x2026; najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej wybierane jako miejsce studiĂłw przez uczniĂłw szkĂłĹ&#x201A; Ĺ&#x203A;rednich w niemal wszystkich powiatach34 (rycina powyĹźej). Mapa powyĹźej pozwala dokonaÄ&#x2021; szeregu obserwacji odnoĹ&#x203A;nie mobilnoĹ&#x203A;ci kandydatĂłw na studia. Po pierwsze, obszary dominacji poszczegĂłlnych miast sÄ&#x2026; w zaskakujÄ&#x2026;co duĹźym stopniu zgodne z administracyjnym podziaĹ&#x201A;em na wojewĂłdztwa. Nawet jeĹ&#x203A;li odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; (w prostej linii) miÄ&#x2122;dzy miejscem ukoĹ&#x201E;czenia szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej, a miastem wojewĂłdzkim odpowiednim dla danego powiatu jest wiÄ&#x2122;ksza niĹź odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; do innego miasta akademickiego, maturzyĹ&#x203A;ci czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej wybierajÄ&#x2026; studiowanie w â&#x20AC;&#x17E;swoimâ&#x20AC;? wojewĂłdztwie (dotyczy to na przykĹ&#x201A;ad wschodniej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci wojewĂłdztwa wielkopolskiego)35. Zatem na ogĂłĹ&#x201A; obszary dominujÄ&#x2026;cego przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw zamykajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w granicach wojewĂłdztw. Od tej reguĹ&#x201A;y sÄ&#x2026; jednak wyjÄ&#x2026;tki. WyraĹşnie poza granice wojewĂłdztwa siÄ&#x2122;gajÄ&#x2026; wpĹ&#x201A;ywy uczelni wrocĹ&#x201A;awskich, a takĹźe biaĹ&#x201A;ostockich (ale tylko na granicy z wojewĂłdztwem warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim). Natomiast maturzyĹ&#x203A;ci z pĂłĹ&#x201A;nocnych i poĹ&#x201A;udniowych kraĹ&#x201E;cĂłw wojewĂłdztwa mazowieckiego czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej niĹź w Warszawie decydujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; studiowaÄ&#x2021; w Olsztynie (powiaty ĹźuromiĹ&#x201E;ski, mĹ&#x201A;awski, przasnyski i ostroĹ&#x201A;Ä&#x2122;cki) oraz w Kielcach (powiaty szydĹ&#x201A;owiecki, radomski i lipski). W tym wypadku barierÄ&#x2026; uniemoĹźliwiajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; naukÄ&#x2122; w stolicy moĹźe byÄ&#x2021; zarĂłwno stosunkowo duĹźy dystans fizyczny, jak wysokie koszty studiowania w Warszawie, jako Ĺźe wymienione powiaty cechuje raczej niski poziom rozwoju gospodarczego i niskie dochody mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. Pewien wpĹ&#x201A;yw na widoczny na mapie obszar dominacji uczelni warszawskich moĹźe mieÄ&#x2021; niedoreprezentowanie studentĂłw studiujÄ&#x2026;cych w Warszawie wĹ&#x203A;rĂłd uĹźytkownikĂłw portalu Nasza klasa36. Mimo Ĺźe wybĂłr Warszawy jako miejsca studiowania nie jest powszechny ani oczywisty nawet w niektĂłrych obszarach wojewĂłdztwa mazowieckiego, nie naleĹźy tego faktu interpretowaÄ&#x2021; jako przejawu niskiej zdolnoĹ&#x203A;ci warszawskich uczelni do przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw. Warszawscy studenci pochodzÄ&#x2026; z róşnych czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju, a stoĹ&#x201A;eczne uczelnie, w kontekĹ&#x203A;cie rekrutacji, sÄ&#x2026; mniej uzaleĹźnione od macierzystego wojewĂłdztwa niĹź to ma miejsce w innych miastach akademickich. NiewÄ&#x2026;tpliwie rekrutacja do warszawskich szkĂłĹ&#x201A; ma przy tym charakter bardziej selektywny. Na poniĹźszej rycinie widoczne jest pochodzenie terytorialne (miejsce ukoĹ&#x201E;czenia szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej) studentĂłw uczelni warszawskich i, dla porĂłwnania, uczelni Ĺ&#x201A;Ăłdzkich. Jak moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021;, na studia w Warszawie decydujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; nie tylko maturzyĹ&#x203A;ci z wojewĂłdztwa mazowieckiego, ale takĹźe ze wszystkich innych regionĂłw Polski, choÄ&#x2021; widoczna jest wiÄ&#x2122;ksza popularnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Warszawy we wschodniej i centralnej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju.
35
Trzeba tu jednak zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe mierzÄ&#x2026;c odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; w linii prostej dokonujemy pewnego uproszczenia, jako Ĺźe dojazd do szkoĹ&#x201A;y w ramach jednego wojewĂłdztwa moĹźe byÄ&#x2021; Ĺ&#x201A;atwiejszy z uwagi na dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺ&#x203A;rodkĂłw komunikacji i drĂłg. 36 Fakt ten wymaga dalszych analiz, skupionych na specyfice studiowania w Warszawie. Ciekawe jest, Ĺźe zaniĹźona reprezentacja Warszawy w prĂłbie dotyczy przede wszystkim studentĂłw obecnie studiujÄ&#x2026;cych, nie zaĹ&#x203A; absolwentĂłw uczelni zarejestrowanych w serwisie Nasza klasa. Inne wÄ&#x2026;tki, ktĂłre naleĹźy sprawdziÄ&#x2021; to fakt (znany z oficjalnych danych GUS), Ĺźe w Warszawie aĹź 44% studentĂłw ksztaĹ&#x201A;ci siÄ&#x2122; w szkoĹ&#x201A;ach niepublicznych (w caĹ&#x201A;ym kraju to okoĹ&#x201A;o 30%). Jest moĹźliwe, Ĺźe niepubliczne uczelnie (zwĹ&#x201A;aszcza studia zaoczne lub uzupeĹ&#x201A;niajÄ&#x2026;ce) w niewielkim stopniu integrujÄ&#x2026; swoich studentĂłw, stÄ&#x2026;d niĹźszy stopieĹ&#x201E; ich partycypacji w portalu Nasza klasa.
134
Rycina 41
Miejsce ukoĹ&#x201E;czenia szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej przez studentĂłw (absolwentĂłw) uczelni warszawskich (lewa strona) i Ĺ&#x201A;Ăłdzkich (prawa strona), z pominiÄ&#x2122;ciem miejsca studiĂłw.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: MikoĹ&#x201A;aj Herbst, Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009 (na podstawie Portalu Nasza klasa)
NajwiÄ&#x2122;kszy symbol na lewej mapie â&#x20AC;&#x201C; Radom=3100 osĂłb. NajwiÄ&#x2122;kszy symbol na prawej mapie â&#x20AC;&#x201C; Pabianice=2833 osĂłb. W porĂłwnaniu do stolicy zasiÄ&#x2122;g oddziaĹ&#x201A;ywania Ĺ odzi jako potencjalnego miejsca studiĂłw wydaje siÄ&#x2122; bardzo ograniczony. Studenci Ĺ&#x201A;Ăłdzcy rekrutujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; przede wszystkim z terenu wojewĂłdztwa Ĺ&#x201A;Ăłdzkiego, a takĹźe z najbliĹźej poĹ&#x201A;oĹźonych miast w wojewĂłdztwach sÄ&#x2026;siednich. BadajÄ&#x2026;c wybrane mierniki siĹ&#x201A;y przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw przez miasta37, widaÄ&#x2021;, Ĺźe GorzĂłw Wielkopolski, BiaĹ&#x201A;ystok, Ĺ ĂłdĹş, RzeszĂłw i Katowice peĹ&#x201A;niÄ&#x2026; funkcjÄ&#x2122; akademickÄ&#x2026; przede wszystkim w skali regionalnej. OkoĹ&#x201A;o 80% studentĂłw w tych miastach rekrutuje siÄ&#x2122; ze szkĂłĹ&#x201A; Ĺ&#x203A;rednich w tym samym wojewĂłdztwie. Blisko poĹ&#x201A;owa studiujÄ&#x2026;cych w pierwszych trzech z wymienionych oĹ&#x203A;rodkĂłw uzyskaĹ&#x201A;a maturÄ&#x2122; w samym mieĹ&#x203A;cie centralnym. BiorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122; przeciÄ&#x2122;tnÄ&#x2026; odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; miÄ&#x2122;dzy ukoĹ&#x201E;czonÄ&#x2026; szkoĹ&#x201A;Ä&#x2026; Ĺ&#x203A;redniÄ&#x2026; a miejscem studiĂłw, do oĹ&#x203A;rodkĂłw akademickich o najbardziej lokalnym charakterze naleĹźÄ&#x2026; Katowice, Ĺ ĂłdĹş i RzeszĂłw. NajwiÄ&#x2122;kszy odsetek studentĂłw spoza â&#x20AC;&#x17E;wĹ&#x201A;asnegoâ&#x20AC;? regionu (42%) obserwujemy w Krakowie i, doĹ&#x203A;Ä&#x2021; nieoczekiwanie, w Zielonej GĂłrze. Wysokie wartoĹ&#x203A;ci wskaĹşnika, oznaczajÄ&#x2026;ce funkcjÄ&#x2122; akademickÄ&#x2026; o znaczeniu ponadregionalnym, wystÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; teĹź dla Warszawy, Olsztyna, Torunia i WrocĹ&#x201A;awia. Pod wzglÄ&#x2122;dem przeciÄ&#x2122;tnej odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci pokonywanej przez studenta z miejsca ukoĹ&#x201E;czenia szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej na uczelniÄ&#x2122; bezkonkurencyjna jest Warszawa (92 km), a duĹźe odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci wystÄ&#x2026;piĹ&#x201A;y takĹźe dla Szczecina, WrocĹ&#x201A;awia, Poznania i Krakowa (co najmniej 80 km). MoĹźna zatem powiedzieÄ&#x2021;, Ĺźe obok najwiÄ&#x2122;kszych polskich metropolii, ktĂłrych silna funkcja akademicka nie jest zaskoczeniem, znaczÄ&#x2026;cy potencjaĹ&#x201A; w tej dziedzinie ujawniajÄ&#x2026; takĹźe niektĂłre
37
Dla kaĹźdego z 18 miast akademickich obliczono jaka czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; miejscowych studentĂłw rekrutuje siÄ&#x2122; z lokalnych (znajdujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; w tym samym mieĹ&#x203A;cie) szkĂłĹ&#x201A; Ĺ&#x203A;rednich, jaka pochodzi z tego samego wojewĂłdztwa i wreszcie, jaki jest udziaĹ&#x201A; studentĂłw przyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cych z innych regionĂłw. Im wiÄ&#x2122;kszy jest udziaĹ&#x201A; przyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cych tym wyĹźej naleĹźy oceniaÄ&#x2021; siĹ&#x201A;Ä&#x2122; przyciÄ&#x2026;gania miejscowych uczelni. Dla kaĹźdego miasta zostaĹ&#x201A;a takĹźe obliczona przeciÄ&#x2122;tna odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021;, jaka dzieli to miasto (czyli miejsce studiowania) od miejsca ukoĹ&#x201E;czenia przez studenta szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej.
135
mniejsze oĹ&#x203A;rodki, w tym przede wszystkim Olsztyn, Zielona GĂłra i ToruĹ&#x201E;. Wyniki dla wszystkich miast wojewĂłdzkich przedstawia poniĹźsza tabela. Tabela 49
Mierniki siĹ&#x201A;y przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw przez miasta wojewĂłdzkie. Miejsce studiĂłw
% studentĂłw koĹ&#x201E;czÄ&#x2026;cych szkoĹ&#x201A;Ä&#x2122; Ĺ&#x203A;redniÄ&#x2026; w tym samym mieĹ&#x203A;cie
% studentĂłw pochodzÄ&#x2026;cych z regionu (bez miasta centralnego)
% studentĂłw pochodzÄ&#x2026;cych z miasta centralnego lub regionu
Ĺ&#x203A;rednia % studentĂłw odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; pochodzÄ&#x2026;cych szkoĹ&#x201A;y spoza regionu Ĺ&#x203A;redniej od uczelni (km)
BiaĹ&#x201A;ystok
44,5%
36,9%
81,5%
18,5%
53,9
Bydgoszcz
37,7%
38,5%
76,2%
23,8%
56,7
GdaĹ&#x201E;sk
27,5%
40,9%
68,4%
31,6%
73,6
GorzĂłw Wielkopolski
41,2%
29,8%
71,0%
29,0%
54,4
Katowice
13,6%
70,9%
84,5%
15,5%
38,3
Kielce
32,0%
38,8%
70,8%
29,2%
49,8
KrakĂłw
27,3%
30,5%
57,7%
42,3%
79,7
Lublin
31,2%
42,4%
73,5%
26,5%
69,0
Ĺ ĂłdĹş
45,7%
33,8%
79,5%
20,5%
46,6
Olsztyn
21,7%
39,5%
61,2%
38,8%
83,3
Opole
25,0%
38,7%
63,7%
36,3%
57,7
PoznaĹ&#x201E;
30,7%
36,6%
67,3%
32,7%
85,5
RzeszĂłw
24,6%
56,9%
81,6%
18,4%
47,9
Szczecin
37,7%
38,9%
76,6%
23,4%
87,0
ToruĹ&#x201E;
24,3%
38,0%
62,3%
37,7%
79,6
Warszawa
35,8%
26,2%
62,0%
38,0%
92,4
WrocĹ&#x201A;aw
29,7%
34,9%
64,6%
35,4%
82,0
Zielona GĂłra
24,1%
33,4%
57,5%
42,5%
67,2
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: MikoĹ&#x201A;aj Herbst, Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009 (na podstawie Portalu Nasza klasa)
AbsorpcjÄ&#x2122; kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego przez miasta akademickie (zatrzymywania wyksztaĹ&#x201A;conych absolwentĂłw na miejscowym rynku pracy) przedstawia poniĹźsza rycina i tabela.
136
Rycina 42
PorĂłwnanie mobilnoĹ&#x203A;ci absolwentĂłw wyĹźszych uczelni w Warszawie i Ĺ odzi.38
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: MikoĹ&#x201A;aj Herbst, Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009 (na podstawie Portalu Nasza klasa)
JeĹ&#x203A;li podobny wskaĹşnik absorpcji policzymy dla wszystkich 18 miast wojewĂłdzkich okaĹźe siÄ&#x2122; (patrz tabela poniĹźej), Ĺźe Warszawa i Ĺ ĂłdĹş zatrzymujÄ&#x2026; najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; absolwentĂłw swoich uczelni. WskaĹşnik powyĹźej 50% osiÄ&#x2026;gajÄ&#x2026; takĹźe BiaĹ&#x201A;ystok, Szczecin, KrakĂłw i WrocĹ&#x201A;aw. Przypadek Ĺ odzi jest szczegĂłlny, gdyĹź na wysoki odsetek absolwentĂłw pozostajÄ&#x2026;cych w mieĹ&#x203A;cie wpĹ&#x201A;ywa niewÄ&#x2026;tpliwie bliskoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Warszawy, umoĹźliwiajÄ&#x2026;ca codzienne dojazdy do pracy w stolicy. Mimo tej bliskoĹ&#x203A;ci Warszawa jest drugim, po samej Ĺ odzi, najwiÄ&#x2122;kszym skupiskiem absolwentĂłw Ĺ&#x201A;Ăłdzkich uczelni. Jako miejsce pobytu deklaruje jÄ&#x2026; prawie 6% koĹ&#x201E;czÄ&#x2026;cych wyĹźsze studia w Ĺ odzi. Warszawa jest takĹźe jednym z gĹ&#x201A;Ăłwnym celĂłw migracyjnych absolwentĂłw z innych miast. W najwiÄ&#x2122;kszym stopniu stolica drenuje kapitaĹ&#x201A; ludzki Lublina (7,7% absolwentĂłw), BiaĹ&#x201A;egostoku (6,7%) oraz Kielc (5,6%). Tabela 50
Mierniki absorpcji absolwentĂłw wyĹźszych uczelni przez miasta wojewĂłdzkie. % absolwentĂłw, ktĂłrzy zostali w mieĹ&#x203A;cie po studiach
% absolwentĂłw, ktĂłrzy obecnie mieszkajÄ&#x2026; w Warszawie
% absolwentĂłw, ktĂłrzy przyjechali na studia spoza regionu i zostali w mieĹ&#x203A;cie
Ĺ&#x203A;rednia odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; miejsca zamieszkania od uczelni (km)*
BiaĹ&#x201A;ystok
44,2%
6,7%
15,7%
64,4
Bydgoszcz
38,7%
1,9%
17,0%
58,9
GdaĹ&#x201E;sk
37,2%
2,7%
26,0%
57,6
GorzĂłw Wielkopolski
35,4%
0,8%
10,3%
78,1
Katowice
14,9%
1,9%
9,5%
43,7
Kielce
30,1%
5,6%
7,8%
64,7
KrakĂłw
42,5%
2,7%
28,3%
63,4
38
W obu wypadkach (dla przejrzystoĹ&#x203A;ci rysunku) nie uwzglÄ&#x2122;dniono na mapach absolwentĂłw zamieszkujÄ&#x2026;cych w mieĹ&#x203A;cie, w ktĂłrym studiowali, jako Ĺźe stanowiÄ&#x2026; oni duĹźÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; populacji (52% w przypadku Warszawy i 48% w przypadku Ĺ odzi).
137
% absolwentĂłw, ktĂłrzy zostali w mieĹ&#x203A;cie po studiach
% absolwentĂłw, ktĂłrzy obecnie mieszkajÄ&#x2026; w Warszawie
% absolwentĂłw, ktĂłrzy przyjechali na studia spoza regionu i zostali w mieĹ&#x203A;cie
Ĺ&#x203A;rednia odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; miejsca zamieszkania od uczelni (km)*
Lublin
35,4%
7,7%
15,0%
80,1
Ĺ ĂłdĹş
47,8%
5,5%
20,3%
45,7
Olsztyn
30,1%
3,9%
16,3%
80,5
Opole
24,7%
1,2%
11,8%
61,1
PoznaĹ&#x201E;
39,6%
2,8%
24,8%
71,5
RzeszĂłw
29,4%
2,5%
16,0%
60,9
Szczecin
42,7%
2,2%
21,2%
86,0
ToruĹ&#x201E;
29,3%
4,7%
17,2%
78,3
Warszawa
52,4%
52,4%
35,4%
58,2
WrocĹ&#x201A;aw
42,5%
2,1%
27,7%
66,1
Zielona GĂłra
24,5%
1,5%
8,7%
77,3
*bez emigrantĂłw zagranicznych ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: MikoĹ&#x201A;aj Herbst, Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009 (na podstawie Portalu Nasza klasa)
Dla przyjezdnych najbardziej atrakcyjnym miejscem Ĺźycia po studiach jest Warszawa. Zostaje tu 35% studentĂłw, ktĂłrzy na studia przyjechali spoza wojewĂłdztwa mazowieckiego. Ĺťadne inne miasto nie skĹ&#x201A;ania do pozostania, nawet w przybliĹźeniu, takiego odsetka napĹ&#x201A;ywowych studentĂłw. W Krakowie i WrocĹ&#x201A;awiu, GdaĹ&#x201E;sku i Poznaniu decyduje siÄ&#x2122; zamieszkaÄ&#x2021; miÄ&#x2122;dzy 25% a 28% przyjezdnych studiujÄ&#x2026;cych. Na drugim biegunie znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; Kielce i Zielona GĂłra, ktĂłrym udaje siÄ&#x2122; zatrzymaÄ&#x2021; mniej niĹź co dziesiÄ&#x2026;tego absolwenta spoĹ&#x203A;rĂłd tych, ktĂłrzy na studia przyjechali spoza regionu. PodsumowujÄ&#x2026;c, wyniki przyciÄ&#x2026;gania i absorpcji pozwalajÄ&#x2026; na wyodrÄ&#x2122;bnienie kilku typĂłw miast â&#x20AC;&#x201C; rycina poniĹźej.
138
Rycina 43
Typologia miast akademickich z uwagi na zdolnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; do przyciÄ&#x2026;gania i absorpcji kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: MikoĹ&#x201A;aj Herbst, Tworzenie i absorpcja kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w polskich miastach akademickich w kontekĹ&#x203A;cie realizacji Narodowej Strategii SpĂłjnoĹ&#x203A;ci, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009 (na podstawie Portalu Nasza klasa)
139
Wydaje siÄ&#x2122;, Ĺźe Warszawa jest miastem o najwiÄ&#x2122;kszym potencjale przyciÄ&#x2026;gania i absorbowania kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego. Warszawscy studenci sÄ&#x2026; gotowi pokonaÄ&#x2021; najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; odlegĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021; (liczonÄ&#x2026; od szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej) by kontynuowaÄ&#x2021; naukÄ&#x2122; wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;nie w stolicy. Kilka miast przyciÄ&#x2026;ga na studia wiÄ&#x2122;kszy niĹź Warszawa odsetek studentĂłw spoza swojego regionu, jednak przy interpretacji tego miernika trzeba braÄ&#x2021; pod uwagÄ&#x2122; róşnice w wielkoĹ&#x203A;ci regionĂłw oraz mniej lub bardziej centralnÄ&#x2026; lokalizacjÄ&#x2122; najwiÄ&#x2122;kszego miasta na ich terytoriach. TakĹźe pod wzglÄ&#x2122;dem absorbowania absolwentĂłw Warszawa jest bezkonkurencyjna. Obok niej do grupy miast-liderĂłw (zakreĹ&#x203A;lonej zielonym kolorem na rycinie powyĹźej), biorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122; oba badane aspekty wykorzystania funkcji akademickiej, naleĹźy zaliczyÄ&#x2021; KrakĂłw, WrocĹ&#x201A;aw, GdaĹ&#x201E;sk oraz nieco â&#x20AC;&#x17E;odstajÄ&#x2026;cyâ&#x20AC;? PoznaĹ&#x201E;. Na ilustracjach wyróşnia siÄ&#x2122; takĹźe grupa miast o silnie rozwiniÄ&#x2122;tej funkcji akademickiej, ale bez potencjaĹ&#x201A;u pozwalajÄ&#x2026;cego na zatrzymanie duĹźej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci absolwentĂłw na miejscowym rynku pracy. Do tej grupy (czarna obwĂłdka na rycinie powyĹźej) naleĹźÄ&#x2026; ToruĹ&#x201E; i Olsztyn a takĹźe, choÄ&#x2021; w mniej oczywisty sposĂłb, Szczecin i Zielona GĂłra. Natomiast RzeszĂłw, Kielce, BiaĹ&#x201A;ystok i GorzĂłw Wielkopolski wyróşniajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; ograniczonÄ&#x2026; siĹ&#x201A;Ä&#x2026; przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw i jednoczeĹ&#x203A;nie miernymi szansami na wykorzystanie absolwentĂłw wyĹźszych uczelni dla rozwoju miasta. PozostaĹ&#x201A;e miasta naleĹźy lokowaÄ&#x2021; miÄ&#x2122;dzy wyróşnionymi powyĹźej kategoriami. Jako odrÄ&#x2122;bne jednostki warto wymieniÄ&#x2021; Ĺ ĂłdĹş i Katowice. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z â&#x20AC;&#x17E;podwĂłjnÄ&#x2026; lokalnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026;â&#x20AC;?, dotyczÄ&#x2026;cÄ&#x2026; zarĂłwno pochodzenia terytorialnego Ĺ&#x201A;Ăłdzkich studentĂłw (gĹ&#x201A;Ăłwnie z Ĺ odzi i wojewĂłdztwa Ĺ&#x201A;Ăłdzkiego), jak i miejsca pobytu absolwentĂłw (gĹ&#x201A;Ăłwnie w Ĺ odzi), choÄ&#x2021; czÄ&#x2122;sto pozostawanie absolwentĂłw w Ĺ odzi wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; z moĹźliwoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; pracy w Warszawie. Katowice natomiast trudno rozpatrywaÄ&#x2021; oddzielnie od caĹ&#x201A;ej aglomeracji gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiej. Wysoki poziom urbanizacji caĹ&#x201A;ego regionu wpĹ&#x201A;ywa na ograniczenie pochodzenia terytorialnego studentĂłw oraz skĹ&#x201A;ania absolwentĂłw do osiedlania siÄ&#x2122; w pobliĹźu miasta wojewĂłdzkiego, choÄ&#x2021; niekoniecznie na jego terenie. Ciekawy wydaje siÄ&#x2122; problem potencjaĹ&#x201A;u akademickiego (i jego wpĹ&#x201A;ywu na rozwĂłj lokalny) takĹźe w maĹ&#x201A;ych i Ĺ&#x203A;rednich miastach intensywnie inwestujÄ&#x2026;cych w rozwĂłj szkolnictwa wyĹźszego (na przykĹ&#x201A;ad w Nowym SÄ&#x2026;czu).
Syntetyczny wskaĹşnik kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego O jakoĹ&#x203A;ci kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego Ĺ&#x203A;wiadczyÄ&#x2021; moĹźe nie tylko poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia. Szerszy wskaĹşnik zostaĹ&#x201A; obliczony przez autorĂłw Diagnozy SpoĹ&#x201A;ecznej39 z 2007 oraz 2009 r. (CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T. 2009) na podstawie cech demograficznych, spoĹ&#x201A;ecznych i ekonomicznych. GĹ&#x201A;Ăłwne znaczenie w stworzeniu tego wskaĹşnika odegraĹ&#x201A;y informacje o wyksztaĹ&#x201A;ceniu (mierzone liczbÄ&#x2026; lat nauki), kompetencjach cywilizacyjnych (mierzone korzystaniem z komputera, z wyszukiwarki internetowej w celu znalezienia informacji, znajomoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; jÄ&#x2122;zyka angielskiego) oraz uczestnictwie w ksztaĹ&#x201A;ceniu ustawicznym i doksztaĹ&#x201A;caniu, zmierzajÄ&#x2026;cych do podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub innych umiejÄ&#x2122;tnoĹ&#x203A;ci. Wyniki zaprezentowano w poniĹźszej tabeli40.
39
WspĂłlne przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;cie naukowe czĹ&#x201A;onkĂłw Rady Monitoringu SpoĹ&#x201A;ecznego, badanie ma charakter panelowy. W 2009 r. przebadano 12 381 gospodarstw domowych z 37 841 czĹ&#x201A;onkami i indywidualnie 26 178 czĹ&#x201A;onkĂłw tych gospodarstw w wieku 16 i wiÄ&#x2122;cej lat.
40
W celu lepszego pokazania róşnic w poziomie kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego jego syntetyczny wskaĹşnik znormalizowano tak, aby przyjmowaĹ&#x201A; wartoĹ&#x203A;ci z przedziaĹ&#x201A;u 0-100.
140
Tabela 51
PorĂłwnanie przeciÄ&#x2122;tnego poziomu kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego w grupach wieku 15-34 lata, 25-44 lata oraz 45 lat lub wiÄ&#x2122;cej wg klasy miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania. Wybrane cechy spoĹ&#x201A;eczno-ekonomiczne
wiek
kapitaĹ&#x201A; ludzki 2007
kapitaĹ&#x201A; ludzki 2009
Ĺ&#x203A;rednia
Ĺ&#x203A;rednia
miasta ponad 500 tys.
15-34 lata 35-44 lata 45 lat i wiÄ&#x2122;cej
66,08 57,17 36,58
69,58 60,98 39,38
miasta 200-500 tys.
15-34 lata 35-44 lata 45 lat i wiÄ&#x2122;cej
60,81 55,44 33,50
66,38 56,67 35,12
miasta 100-200 tys.
15-34 lata 35-44 lata 45 lat i wiÄ&#x2122;cej
59,63 47,34 32,32
63,24 50,54 33,83
miasta 20-100 tys.
15-34 lata 35-44 lata 45 lat i wiÄ&#x2122;cej
57,77 45,14 28,28
61,87 50,54 29,50
miasta poniĹźej 20 tys.
15-34 lata 35-44 lata 45 lat i wiÄ&#x2122;cej
50,50 39,27 25,97
57,21 44,18 28,09
wieĹ&#x203A;
15-34 lata 35-44 lata 45 lat i wiÄ&#x2122;cej
46,24 29,09 18,74
53,90 32,22 20,52
Klasa miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T. 2009, Diagnoza spoĹ&#x201A;eczna 2009, warunki i jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia PolakĂłw, Raport, Rada Monitoringu SpoĹ&#x201A;ecznego, Warszawa
Raport Diagnoza SpoĹ&#x201A;eczna zawiera takĹźe analizÄ&#x2122; stanu rozwoju spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa informacyjnego w Polsce oraz uwarunkowania, sposoby, a takĹźe konsekwencje korzystania z nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT). RozwĂłj i upowszechnienie ICT wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; z przemianami komunikacji spoĹ&#x201A;ecznej, stylĂłw Ĺźycia czy wzorcĂłw organizacji. Upowszechnienie nowych narzÄ&#x2122;dzi komunikacyjnych jest coraz waĹźniejszym czynnikiem przemian cywilizacyjnych i spoĹ&#x201A;ecznych. Wyniki dla miast róşnych wielkoĹ&#x203A;ci zawiera poniĹźsza tabela. Tabela 52
OgĂłĹ&#x201A;em PĹ&#x201A;eÄ&#x2021;
KorzystajÄ&#x2026;cy ze wszystkich
NiekorzystajÄ&#x2026;cy
KomĂłrka
Internet
Komputer
Â
Grupa
Korzystanie z nowych technologii w miastach wg wielkoĹ&#x203A;ci (%).
Â
55,1
50,9
79,1
19,2
46,6
mÄ&#x2122;ĹźczyĹşni
57,1
52,8
81,6
16,8
48,2
kobiety
53,3
49,2
76,9
21,3
45,1
141
KorzystajÄ&#x2026;cy ze wszystkich
NiekorzystajÄ&#x2026;cy
KomĂłrka
Internet
Komputer
Grupa
 WielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; miejscowoĹ&#x203A;ci zamieszkania
miasta pow. 500 tys.
70,9
67,3
88,1
11,4
63,3
miasta 200-500 tys.
66,2
64,3
86,4
12,1
59,5
miasta 100-200 tys.
63,9
60,6
83,2
14,7
54,9
miasta 20-100 tys.
58,5
54,9
81,9
16,3
50,6
miasta poniĹźej 20 tys.
53,5
50,2
80,3
18,8
45,7
wieĹ&#x203A;
43,8
38
71,4
26,2
34
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CzapiĹ&#x201E;ski J., Panek T. 2009, Diagnoza spoĹ&#x201A;eczna 2009, warunki i jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Ĺźycia PolakĂłw, Raport, Rada Monitoringu SpoĹ&#x201A;ecznego, Warszawa
6.4 KapitaĹ&#x201A; spoĹ&#x201A;eczny KapitaĹ&#x201A; spoĹ&#x201A;eczny w ostatnich latach jest traktowany, jako waĹźny czynnik wpĹ&#x201A;ywajÄ&#x2026;cy na rozwĂłj spoĹ&#x201A;eczny i gospodarczy Polski, a takĹźe jako element charakteryzujÄ&#x2026;cy warunki Ĺźycia obywateli. MoĹźna go postrzegaÄ&#x2021; przez pryzmat wielu obszarĂłw takich jak np. postawy i relacje spoĹ&#x201A;eczne, struktury organizacji pozarzÄ&#x2026;dowych, poziom aktywnoĹ&#x203A;ci obywatelskiej, czy teĹź potencjaĹ&#x201A; kulturowy i kreatywny. Wszystkie te czynniki ksztaĹ&#x201A;towane byĹ&#x201A;y przez lata i wynikajÄ&#x2026; z uwarunkowaĹ&#x201E; kulturowo-historycznych. PrzeĹ&#x201A;omowe wydarzenia historyczne takie jak, brak suwerennoĹ&#x203A;ci w XIX i XX wieku, druga wojna Ĺ&#x203A;wiatowa, okres PRL, wpĹ&#x201A;ynÄ&#x2122;Ĺ&#x201A;y w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci przypadkĂłw negatywnie na poziom kapitaĹ&#x201A;u spoĹ&#x201A;ecznego w Polsce, przez co znajduje siÄ&#x2122; on na niskim poziomie w porĂłwnaniu do innych krajĂłw europejskich. BiorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122; zaufanie spoĹ&#x201A;eczne obywateli w 2006 r. Polska znalazĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; na przedostatnim miejscu wĹ&#x203A;rĂłd krajĂłw objÄ&#x2122;tych badaniem â&#x20AC;&#x17E;European Social Survey (ESS)â&#x20AC;?. Lepiej ksztaĹ&#x201A;tuje siÄ&#x2122; sytuacja pod wzglÄ&#x2122;dem zaufania do wĹ&#x201A;adz lokalnych, ktĂłre w roku 2002 ksztaĹ&#x201A;towaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; na poziomie 43%, a w 2008 r. juĹź na poziomie 68%41. Do pokazania jakoĹ&#x203A;ci kapitaĹ&#x201A;u spoĹ&#x201A;ecznego w miastach moĹźna uĹźyÄ&#x2021; 2 wskaĹşnikĂłw dotyczÄ&#x2026;cych: A.
funkcjonowania instytucji pozarzÄ&#x2026;dowych (tzw. III sektor) â&#x20AC;&#x201C; liczba organizacji, gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; i rozmieszczenie w przestrzeni;
B.
udziaĹ&#x201A;u w wyborach samorzÄ&#x2026;dowych.
Ad. A Badanie â&#x20AC;&#x17E;Kondycja sektora organizacji pozarzÄ&#x2026;dowych42 2008â&#x20AC;? (oraz inne badania z lat poprzednich prowadzone przez Stowarzyszenie Klon/Jawor) pokazaĹ&#x201A;o, Ĺźe poszczegĂłlne czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju róşniÄ&#x2026; siÄ&#x2122; znaczÄ&#x2026;co pod wzglÄ&#x2122;dem liczebnoĹ&#x203A;ci jednostek sektora pozarzÄ&#x2026;dowego, a takĹźe intensywnoĹ&#x203A;ci ich wystÄ&#x2122;powania w relacji do wielkoĹ&#x203A;ci populacji. PoniĹźsza rycina prezentuje obraz przestrzenny sektora pozarzÄ&#x2026;dowego w Polsce.
41 42
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: CBOS. Dla jego celĂłw przyjÄ&#x2122;to wÄ&#x2122;ĹźszÄ&#x2026; definicjÄ&#x2122; sektora pozarzÄ&#x2026;dowego, zaliczajÄ&#x2026;c do niego wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznie stowarzyszenia i fundacje.
142
Rycina 44
Liczba stowarzyszeĹ&#x201E; i fundacji w wojewĂłdztwach na 10 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR
NajwiÄ&#x2122;cej organizacji pozarzÄ&#x2026;dowych notuje siÄ&#x2122; w wojewĂłdztwach: mazowieckim, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, wielkopolskim i maĹ&#x201A;opolskim, zaĹ&#x203A; najmniej w: opolskim, Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim, podlaskim i lubuskim. Mazowsze, w ktĂłrym zarejestrowanych jest ponad 11,5 tys. stowarzyszeĹ&#x201E; i fundacji, swojÄ&#x2026; czoĹ&#x201A;owÄ&#x2026; pozycjÄ&#x2122; zawdziÄ&#x2122;cza jednak przede wszystkim Warszawie, gdzie jest zarejestrowanych 65% wszystkich organizacji regionu. NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; organizacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; â&#x20AC;&#x201C; poza wojewĂłdztwem mazowieckim - wojewĂłdztwa: pomorskie, warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie, lubuskie i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie. WojewĂłdztwami o najniĹźszej gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci organizacji sÄ&#x2026;: Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i opolskie. Obszary miejskie cechujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; znacznie wiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; aktywnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; w zakresie dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci III sektora; generalnie, natÄ&#x2122;Ĺźenie wystÄ&#x2122;powania organizacji pozarzÄ&#x2026;dowych roĹ&#x203A;nie wraz z klasÄ&#x2026; miejscowoĹ&#x203A;ci. Na terenie 16 gĹ&#x201A;Ăłwnych miast wojewĂłdzkich dziaĹ&#x201A;a ponad 35% wszystkich organizacji w Polsce. Niemal poĹ&#x201A;owa zlokalizowana jest w miastach powyĹźej 100 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw43. W znacznej mierze jest to spowodowane naturalnymi wzglÄ&#x2122;dami wynikajÄ&#x2026;cymi zarĂłwno z wiÄ&#x2122;kszych moĹźliwoĹ&#x203A;ci funkcjonowania w Ĺ&#x203A;rodowisku miejskim, jak i rozmiarĂłw potrzeb duĹźych spoĹ&#x201A;ecznoĹ&#x203A;ci. RozkĹ&#x201A;ad przestrzenny stowarzyszeĹ&#x201E; i fundacji po wykluczeniu miast w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw wskazuje na wyraĹşnÄ&#x2026; róşnicÄ&#x2122; miÄ&#x2122;dzy regionami Polski wschodniej (Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie, lubelskie i podlaskie) i centralnej (mazowieckie i Ĺ&#x201A;Ăłdzkie), a obszarami Polski zachodniej, gdzie sektor ten jest znacznie lepiej rozwiniÄ&#x2122;ty. Niedostatek aktywnoĹ&#x203A;ci obywatelskiej na obszarach wiejskich uzupeĹ&#x201A;niajÄ&#x2026; ochotnicze straĹźe poĹźarne, organizacje pominiÄ&#x2122;te w powyĹźszych badaniach, a niezwykle popularne i uĹźyteczne wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;nie na wsi. 43
ĹšrĂłdĹ&#x201A;em danych dotyczÄ&#x2026;cych instytucji pozarzÄ&#x2026;dowych jest Stowarzyszenie Klon/Jawor; dane z portalu www.ngo.pl - artykuĹ&#x201A;y autorstwa M. Gumkowska, M. Herbst.
143
Ad. B W skali kraju niekorzystny jest udziaĹ&#x201A; obywateli w wyborach do Sejmu, ktĂłry znajduje siÄ&#x2122; w Polsce od lat na bardzo niskim poziomie, a w 2007 r. wynosiĹ&#x201A; 53%. NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; frekwencjÄ&#x2122; zanotowano w miastach (Warszawa 73%, PoznaĹ&#x201E; 69%, GdaĹ&#x201E;sk 67%) i gminach znajdujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; w obszarze funkcjonalnym najwiÄ&#x2122;kszych miast, co moĹźe wskazywaÄ&#x2021; na wyĹźszy poziom kapitaĹ&#x201A;u spoĹ&#x201A;ecznego w najsilniejszych obszarach miejskich. Rycina 45
Frekwencja w gĹ&#x201A;osowaniu do Sejmu RP wg gmin (2007 r.).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: PaĹ&#x201E;stwowa Komisja Wyborcza (PKW)
Wzrost poziomu kapitaĹ&#x201A;u spoĹ&#x201A;ecznego jest niezwykle waĹźnym elementem z punktu widzenia caĹ&#x201A;ej polityki rozwoju paĹ&#x201E;stwa, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;c jednoczeĹ&#x203A;nie wyzwaniem horyzontalnym, z ktĂłrym bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; musiaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; zmierzyÄ&#x2021; wszystkie polityki.
144
' ( Przemiany gospodarcze po roku 1989 stworzyĹ&#x201A;y warunki do ksztaĹ&#x201A;towania siÄ&#x2122; specyficznych koncentracji dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci gospodarczych zapoczÄ&#x2026;tkowanych jeszcze w okresie przedwojennym, w okresie gospodarki centralnie sterowanej albo w wyniku transformacji. Strukturami takimi zlokalizowanymi zazwyczaj w miastach sÄ&#x2026; tzw. klastry lub grona koncentracji specjalistycznej produkcji wraz ze skupionymi w tych obszarach przedsiÄ&#x2122;biorstwami pracujÄ&#x2026;cymi na rzecz wiodÄ&#x2026;cej wytwĂłrczoĹ&#x203A;ci. W przestrzeni Polski moĹźna zidentyfikowaÄ&#x2021; peĹ&#x201A;niejsze ksztaĹ&#x201A;towanie siÄ&#x2122; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;cych jednostek przestrzennych. Najbardziej popularnym obszarem nowoczesnej produkcji jest tzw. Dolina Lotnicza obejmujÄ&#x2026;ca kilka oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich wojewĂłdztwa podkarpackiego, posiadajÄ&#x2026;cych jeszcze przedwojenne tradycje przemysĹ&#x201A;owe, wraz z jego najwiÄ&#x2122;kszym oĹ&#x203A;rodkiem miejskim - Rzeszowem. Drugim obszarem koncentrujÄ&#x2026;cym dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; gospodarczÄ&#x2026; zwiÄ&#x2026;zanÄ&#x2026; z przemysĹ&#x201A;em motoryzacyjnym jest caĹ&#x201A;y obszar poĹ&#x201A;udniowo-zachodniej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kraju obejmujÄ&#x2026;cy wojewĂłdztwa: wielkopolskie, lubuskie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, opolskie, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i maĹ&#x201A;opolskie. Kolejne obszary koncentracji specyficznej produkcji (klastry) o mniejszej skali, to wytwĂłrczoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zwiÄ&#x2026;zana z przemysĹ&#x201A;em ceramicznym skupiona w kilku miastach wojewĂłdztwa Ĺ&#x201A;Ăłdzkiego; wytwĂłrczoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzÄ&#x2122;tu gospodarstwa domowego w wojewĂłdztwach Ĺ&#x201A;Ăłdzkim i dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skim. Mniejsze znaczenie posiada specjalizacja regionalna w zakresie hodowli i przetwĂłrstwa mlecznego w wojewĂłdztwie podlaskim. Nowoczesne dziaĹ&#x201A;y adaptacji i tworzenia nowych technologii oraz firmy informatyczne koncentrujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w Warszawie, WrocĹ&#x201A;awiu, TrĂłjmieĹ&#x203A;cie oraz w niektĂłrych miastach GĂłrnego Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska. Zjawiskiem korzystnym przygotowujÄ&#x2026;cym polskie miasta do radykalnego unowoczeĹ&#x203A;nienia gospodarki jest kontynuowanie, zapoczÄ&#x2026;tkowanej po roku 1989, â&#x20AC;&#x17E;rewolucji edukacyjnejâ&#x20AC;?. W roku 2002 (wedĹ&#x201A;ug NSP 2002) udziaĹ&#x201A; osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym w miastach Polski wzrĂłsĹ&#x201A; do 13,7% w porĂłwnaniu do 9,4% w roku 1988. W ostatnim dziesiÄ&#x2122;cioleciu liczba osĂłb z wyksztaĹ&#x201A;ceniem wyĹźszym radykalnie roĹ&#x203A;nie, zwĹ&#x201A;aszcza na obszarach miejskich, sprzyjajÄ&#x2026;c podnoszeniu jakoĹ&#x203A;ci pracy. Aktualnie, w niektĂłrych najwiÄ&#x2122;kszych miastach i strefach podmiejskich wielkich miast osiÄ&#x2026;ga poziom ponad 20% (patrz rozdziaĹ&#x201A; 6).
7.1 Struktura przestrzenna atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej Jednym z podstawowych elementĂłw potencjaĹ&#x201A;u rozwojowego obszarĂłw miejskich w Polsce jest zdolnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; miast do przyciÄ&#x2026;gania inwestycji i nowych mieszkaĹ&#x201E;cĂłw reprezentujÄ&#x2026;cych wysoki kapitaĹ&#x201A; ludzki. Analizy prowadzone od kilku lat przez Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026; (IBnGR) z GdaĹ&#x201E;ska dotyczÄ&#x2026; atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej rozumianej jako: â&#x20AC;&#x17E;â&#x20AC;Ś zdolnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; skĹ&#x201A;onienia do inwestycji, poprzez oferowanie kombinacji korzyĹ&#x203A;ci lokalizacji moĹźliwych do osiÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;cia w trakcie prowadzenia dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci gospodarczejâ&#x20AC;?. Te miasta i obszary metropolitalne, ktĂłre sÄ&#x2026; w stanie zaoferowaÄ&#x2021; optymalnÄ&#x2026; lokalizacjÄ&#x2122; zapewniajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; odpowiednie warunki dla funkcjonowania przedsiÄ&#x2122;biorstw oraz
145
stworzyÄ&#x2021; najlepsze warunki Ĺźycia mieszkaĹ&#x201E;cĂłw majÄ&#x2026; najwiÄ&#x2122;ksze szanse rozwojowe na przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021;. Z badaĹ&#x201E; IBnGR wynika, Ĺźe wĹ&#x203A;rĂłd podregionĂłw44 o najwyĹźszej atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej znalazĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; dwa zwarte obszary poĹ&#x201A;oĹźone w poĹ&#x201A;udniowej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci Polski. Jeden z nich uksztaĹ&#x201A;towany jest wokĂłĹ&#x201A; GĂłrnego Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska i zachodniej MaĹ&#x201A;opolski, drugi zaĹ&#x203A; wokĂłĹ&#x201A; WrocĹ&#x201A;awia i WaĹ&#x201A;brzycha â&#x20AC;&#x201C; oĹ&#x203A;rodkĂłw przemysĹ&#x201A;owych Dolnego Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska (rycina poniĹźej). WyróşniajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; one dĹ&#x201A;ugimi tradycjami przemysĹ&#x201A;owymi, a co za tym idzie dobrze rozwiniÄ&#x2122;tym sektorem przedsiÄ&#x2122;biorstw produkcyjnych, specjalistycznym rykiem pracy oraz wzglÄ&#x2122;dnie dobrÄ&#x2026;, dziÄ&#x2122;ki autostradzie A-4, dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; transportowÄ&#x2026;. Poza omawianym obszarem poĹ&#x201A;oĹźne sÄ&#x2026; jedynie cztery podregiony: Ĺ&#x201A;Ăłdzki, poznaĹ&#x201E;ski, bydgosko-toruĹ&#x201E;ski i tarnobrzeski. To takĹźe obszary stosunkowo silnie zindustrializowane oraz cechujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; dobrÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; transportowÄ&#x2026;. Ranking zamyka dziesiÄ&#x2122;Ä&#x2021; podregionĂłw bardzo sĹ&#x201A;abo uprzemysĹ&#x201A;owionych. CechujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; one stosunkowo niskÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; transportowÄ&#x2026; i maĹ&#x201A;ymi zasobami wykwalifikowanych pracownikĂłw. SzansÄ&#x2026; niektĂłrych z tych obszarĂłw sÄ&#x2026; niskie koszty pracy oraz korzyĹ&#x203A;ci oferowane przez specjalne strefy ekonomiczne. W stosunku do 2008 r. pierwsza czwĂłrka rankingu atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej nie ulegĹ&#x201A;a zmianie. Z 7. na 5. miejsce awansowaĹ&#x201A; podregion bydgosko-toruĹ&#x201E;ski. ZawdziÄ&#x2122;cza to poprawie dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej w relacji z portami TrĂłjmiasta, wzglÄ&#x2122;dnemu ograniczeniu kosztĂłw pracy oraz poprawie infrastruktury gospodarczej. O trzy lokaty poprawiĹ&#x201A; swojÄ&#x2026; pozycjÄ&#x2122; podregion waĹ&#x201A;brzyski. To efekt poprawy w zakresie zasobĂłw pracy, przy jednoczesnym wzglÄ&#x2122;dnym ograniczeniu kosztĂłw pracy. Polepszeniu ulegĹ&#x201A;a rĂłwnieĹź infrastruktura gospodarcza. Wzrost atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej dotyczy rĂłwnieĹź podregionu wrocĹ&#x201A;awskiego. W tym wypadku rĂłwnieĹź wzrosĹ&#x201A;y zasoby pracy i poprawie ulegĹ&#x201A;a infrastruktura gospodarcza. Z tych samych powodĂłw, do grupy obszarĂłw najbardziej atrakcyjnych dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej, awansowaĹ&#x201A; podregion krakowski.
44
Klasyfikacja ta zostaĹ&#x201A;a wykonana przez IBnGR dla 54 jednostek przestrzennych bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych podregionami (ktĂłrych formalnie jest 66), ale na potrzeby klasyfikacji zagregowano kilka podregionĂłw powiÄ&#x2026;zanych funkcjonalnie z wielkimi miastami: Katowice, KrakĂłw, Ĺ ĂłdĹş, PoznaĹ&#x201E;, Szczecin, TrĂłjmiasto, Warszawa, WrocĹ&#x201A;aw.
146
Rycina 46
AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna podregionĂłw dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej w 2009 r. wedĹ&#x201A;ug Instytutu BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Nowicki M. (red), 2009, AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna wojewĂłdztw i podregionĂłw Polski 2009. Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;, GdaĹ&#x201E;sk
W zakresie atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ugowej na pierwszych miejscach w rankingu znalazĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; podregiony metropolitalne. Ich oĹ&#x203A;rodkami sÄ&#x2026; najwiÄ&#x2122;ksze polskie miasta. Z badaĹ&#x201E; IBnGR wynika, Ĺźe sÄ&#x2026; to w kolejnoĹ&#x203A;ci podregiony: Ĺ&#x201A;Ăłdzki, warszawski, katowicki, krakowski, bydgosko-toruĹ&#x201E;ski, poznaĹ&#x201E;ski, wrocĹ&#x201A;awski, trĂłjmiejski, waĹ&#x201A;brzyski, rzeszowski, bielski (rycina poniĹźej). DysponujÄ&#x2026; one przede wszystkim duĹźymi zasobami pracownikĂłw o wysokich, a zarazem róşnie profilowanych kompetencjach oraz duĹźymi i chĹ&#x201A;onnymi rynkami zbytu. Poza tym, najwiÄ&#x2122;ksze miasta oferujÄ&#x2026; bardzo dobrÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; komunikacyjnÄ&#x2026; i dobrze rozwiniÄ&#x2122;tÄ&#x2026; infrastrukturÄ&#x2122; gospodarczÄ&#x2026;. Pierwsze miejsce Ĺ odzi w tym rankingu wynika prawdopodobnie, poza innymi czynnikami, z nadania duĹźej wagi czynnikom dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej, takim jak: bliskoĹ&#x203A;Ä&#x2021; lotniska miÄ&#x2122;dzynarodowego i planowanego skrzyĹźowania gĹ&#x201A;Ăłwnych autostrad kraju A-1 i A-2. NajniĹźszÄ&#x2026; atrakcyjnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; inwestycyjnÄ&#x2026; dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ugowej cechujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; podregiony pozbawione duĹźych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich o znacznym udziale rolnictwa w strukturze gospodarki, niskim popycie wewnÄ&#x2122;trznym i ograniczonej dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej. Cechy te tworzÄ&#x2026; barierÄ&#x2122; popytowÄ&#x2026; hamujÄ&#x2026;cÄ&#x2026; rozwĂłj usĹ&#x201A;ug rynkowych, w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci wyĹźszego rzÄ&#x2122;du (finanse, ubezpieczenia, doradztwo dla firm, obsĹ&#x201A;uga nieruchomoĹ&#x203A;ci). CzÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; z tych podregionĂłw wyróşnia siÄ&#x2122; jednoczeĹ&#x203A;nie wysokÄ&#x2026; specjalizacjÄ&#x2026; w zakresie produkcji przemysĹ&#x201A;owej.
147
Rycina 47
AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna podregionĂłw dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ugowej w 2009 r. wedĹ&#x201A;ug Instytutu BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Nowicki M. (red), 2009, AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna wojewĂłdztw i podregionĂłw Polski 2009. Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;, GdaĹ&#x201E;sk
Przestrzenna koncentracja oĹ&#x203A;rodkĂłw atrakcyjnych dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci zaawansowanej technologicznie zaleĹźy przede wszystkim od preferencji jednostek zdolnych do kreowania innowacji, ktĂłre podejmujÄ&#x2026;c decyzjÄ&#x2122; lokalizacyjnÄ&#x2026; biorÄ&#x2026; pod uwagÄ&#x2122; regiony o najwyĹźszym potencjale do rozwoju i absorpcji innowacji. Jak wskazuje badanie IBnGR, grupy podregionĂłw cechujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; najwyĹźszym poziomem atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej w tym zakresie (rycina poniĹźej) zdominowaĹ&#x201A;y podregiony o charakterze metropolitalnym. To tam koncentruje siÄ&#x2122; infrastruktura oraz kadra badawczo-rozwojowa. Zasoby rynku pracy obejmujÄ&#x2026; specjalistĂłw wyksztaĹ&#x201A;conych zarĂłwno w lokalnych oĹ&#x203A;rodkach akademickich, jak i zachÄ&#x2122;conych do migracji poprzez dobre warunki Ĺźycia, w tym rozwiniÄ&#x2122;te otoczenie kulturowe. DuĹźe miasta oferujÄ&#x2026; dobre warunki Ĺźycia i tworzÄ&#x2026; atmosferÄ&#x2122; sprzyjajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; kreatywnoĹ&#x203A;ci. NajniĹźsza atrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci zaawansowanej technologicznie jest typowa dla podregionĂłw zorganizowanych wokĂłĹ&#x201A; mniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw. W polskich realiach zdecydowana wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; miast Ĺ&#x203A;rednich i czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; duĹźych (ale nie najwiÄ&#x2122;kszych), nie jest w stanie stworzyÄ&#x2021; warunkĂłw przyciÄ&#x2026;gajÄ&#x2026;cych inwestorĂłw z omawianej branĹźy. Wynika to nie tylko z deficytĂłw czynnikĂłw produkcji, ale takĹźe z niekorzystnych uwarunkowaĹ&#x201E; w zakresie infrastruktury spoĹ&#x201A;ecznej i gospodarczej. W szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci dotyczy to miast poĹ&#x201A;oĹźonych w obszarach sĹ&#x201A;abo zurbanizowanych. WyjÄ&#x2026;tkami mogÄ&#x2026; byÄ&#x2021; oĹ&#x203A;rodki, w ktĂłrych zlokalizowana jest wysoko wyspecjalizowana produkcja o duĹźej skali oraz oferowane sÄ&#x2026; dodatkowe korzyĹ&#x203A;ci np. w postaci ulg z tytuĹ&#x201A;u inwestycji w specjalnych strefach ekonomicznych.
148
Rycina 48
AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna podregionĂłw dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci zaawansowanej technologicznie w 2009 r. wedĹ&#x201A;ug Instytutu BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Nowicki M. (red), 2009, AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna wojewĂłdztw i podregionĂłw Polski 2009. Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;, GdaĹ&#x201E;sk
7.2 Rozmieszczenie oĹ&#x203A;rodkĂłw innowacji PeĹ&#x201A;niejsze wykorzystanie potencjaĹ&#x201A;u obszarĂłw miejskich w Polsce zwiÄ&#x2026;zane jest Ĺ&#x203A;ciĹ&#x203A;le z rozwojem gospodarczym i osiÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;ciem przewagi konkurencyjnej w skali globalnej, krajowej i regionalnej. PodjÄ&#x2122;cie przez wĹ&#x201A;adze miast wysiĹ&#x201A;ku skierowanego na rozwĂłj przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci oraz intensyfikacjÄ&#x2122; procesĂłw innowacyjnych staje siÄ&#x2122; jednym z podstawowych wyznaĹ&#x201E; organizacyjnych. Raport o OĹ&#x203A;rodkach Innowacji i PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce przygotowany przez Stowarzyszenie OrganizatorĂłw OĹ&#x203A;rodkĂłw Innowacji i PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce we wspĂłĹ&#x201A;pracy z PolskÄ&#x2026; AgencjÄ&#x2026; Rozwoju PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci wskazuje na zainicjowanie od poczÄ&#x2026;tku lat 1990. procesĂłw dyfuzji procesĂłw innowacyjnych i rozwoju przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce. OĹ&#x203A;rodkami dyfuzji sÄ&#x2026; w pierwszym rzÄ&#x2122;dzie obszary miejskie, ktĂłre potrafiĹ&#x201A;y stworzyÄ&#x2021; odpowiednie warunki infrastrukturalne i organizacyjne (wykres poniĹźej). WedĹ&#x201A;ug danych ww. Raportu w poĹ&#x201A;owie 2009 r. istniaĹ&#x201A;o w Polsce 717 oĹ&#x203A;rodkĂłw innowacyjnych, ktĂłrych rozmieszczenie przestrzenne oraz koncentracja wskazuje na potencjalne oĹ&#x203A;rodki rozwoju w przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci.
149
Wykres 28
Lokalizacja oĹ&#x203A;rodkĂłw innowacyjnych w kategoriach wielkoĹ&#x203A;ciowych miast. gminy wiejskie 1,1%
miasta do 50 tys. mieszk. 24,2%
aglomeracje pow. 800 tys. mieszk. 22,1%
miasta od 300 do 800 tys. mieszk. miasta od 50 do 300 tys. mieszk.
18,1%
34,3%
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Matusiak R, (red.), 2009, OĹ&#x203A;rodki innowacji i przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce. Raport 2009. Polska Agencja Rozwoju PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci, Warszawa
W ukĹ&#x201A;adzie przestrzennym ponad 32% oĹ&#x203A;rodkĂłw innowacji i przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci skoncentrowanych jest na obszarze aglomeracji miejskich. Najsilniejsza koncentracja wystÄ&#x2122;puje w obszarach metropolitalnych Katowic, Warszawy, TrĂłjmiasta, Krakowa oraz w wielu duĹźych i Ĺ&#x203A;rednich miastach. NiepokojÄ&#x2026;cym zjawiskiem jest podany przez autorĂłw Raportu fakt dziaĹ&#x201A;ania tylko 6 oĹ&#x203A;rodkĂłw na terenach wiejskich oraz brak jakiegokolwiek oĹ&#x203A;rodka, w co drugim powiecie i w ponad ž gmin (Matusiak R. (red), 2009). Taka koncentracja dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci oĹ&#x203A;rodkĂłw innowacyjnych w regionach o silnej pozycji gospodarczej, ktĂłre posiadajÄ&#x2026; silniejsze zaplecze kadrowe i techniczne w porĂłwnaniu do regionĂłw peryferyjnych powoduje dalsze narastanie dysproporcji przestrzennych rozwoju gospodarczego. Pewnym korzystnym wyjĹ&#x203A;ciem w tej sytuacji jest powstawanie sieci punktĂłw konsultacyjnych/informacyjnych renomowanych oĹ&#x203A;rodkĂłw w miastach i gminach niezdolnych do samodzielnej organizacji wĹ&#x201A;asnej instytucji wsparcia. OĹ&#x203A;rodki innowacyjne to: 23 parki technologiczne i 23 inicjatywy parkowe; 17 inkubatorĂłw technologicznych; 51 pre-inkubatorĂłw (akademickich inkubatorĂłw przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci); 46 inkubatorĂłw przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci; 87 centrĂłw transferu technologii; 9 funduszy kapitaĹ&#x201A;u zalÄ&#x2026;Ĺźkowego; 7 sieci anioĹ&#x201A;Ăłw biznesu; 82 lokalne i regionalne fundusze poĹźyczkowe; 54 fundusze porÄ&#x2122;czeĹ&#x201E; kredytowych; 318 oĹ&#x203A;rodkĂłw szkoleniowo-doradczych i informacji. Rozmieszczenie przestrzenne parkĂłw technologicznych i inkubatorĂłw technologicznych jest bardzo nierĂłwnomierne (rycina poniĹźej).
150
Rycina 49
Parki technologiczne (A), inkubatory technologiczne (B).
A
B
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Matusiak R. (red.), 2009, OĹ&#x203A;rodki innowacji i przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce. Raport 2009. Polska Agencja Rozwoju PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci, Warszawa
W rozmieszczeniu przestrzennym akademickich inkubatorĂłw przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci zdecydowanie dominuje Warszawa i WrocĹ&#x201A;aw. Natomiast w przypadku centrĂłw transferu technologii istotnÄ&#x2026; rolÄ&#x2122; odgrywajÄ&#x2026; rĂłwnieĹź inne oĹ&#x203A;rodki akademickie, a zwĹ&#x201A;aszcza PoznaĹ&#x201E; i KrakĂłw (ryciny poniĹźej). Rycina 50
Akademickie inkubatory przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce w 2009 r. (A), inkubatory przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce w 2009 r (B).
A
B
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Matusiak R. (red.), 2009, OĹ&#x203A;rodki innowacji i przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce. Raport 2009. Polska Agencja Rozwoju PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci, Warszawa
151
Rycina 51
Centra transferu technologii w 2009 r.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Matusiak R. (red.), 2009, OĹ&#x203A;rodki innowacji i przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce. Raport 2009. Polska Agencja Rozwoju PrzedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci, Warszawa
7.3 DziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; badawczo-rozwojowa SzczegĂłlne znaczenie w przygotowywaniu warunkĂłw do zwiÄ&#x2122;kszenia potencjaĹ&#x201A;u rozwojowego miast w zakresie nowoczesnych technologii sÄ&#x2026; nakĹ&#x201A;ady na badania i rozwĂłj oraz istnienie kadry naukowo-badawczej. Poziom innowacyjnoĹ&#x203A;ci w skali caĹ&#x201A;ej Polski jest niĹźszy niĹź Ĺ&#x203A;redni w krajach UE. WedĹ&#x201A;ug European Innovation Scoreboard45 (EIS 2009) Polska znajduje siÄ&#x2122; na 23. miejscu wĹ&#x203A;rĂłd paĹ&#x201E;stw czĹ&#x201A;onkowskich pod wzglÄ&#x2122;dem innowacyjnoĹ&#x203A;ci i zajmuje pozycjÄ&#x2122; za MaltÄ&#x2026;, WÄ&#x2122;grami i SĹ&#x201A;owacjÄ&#x2026;, a przed LitwÄ&#x2026;, RumuniÄ&#x2026;, Ĺ otwÄ&#x2026; i BuĹ&#x201A;gariÄ&#x2026;. Polska naleĹźy do tych krajĂłw Unii Europejskiej, ktĂłre w relacji do PKB przeznaczajÄ&#x2026; najmniej Ĺ&#x203A;rodkĂłw na dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; badawczo-rozwojowÄ&#x2026;. Po spadku na przeĹ&#x201A;omie poprzedniego i obecnego dziesiÄ&#x2122;ciolecia, udziaĹ&#x201A; nakĹ&#x201A;adĂłw na B+R w PKB Polski ksztaĹ&#x201A;towaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; w latach 2004-2007 na poziomie 0,56-0,57% i ponad trzykrotnie ustÄ&#x2122;powaĹ&#x201A; Ĺ&#x203A;redniej unijnej46. Dystans Polski w stosunku do tej Ĺ&#x203A;redniej byĹ&#x201A; w 2007Â r. wiÄ&#x2122;kszy niĹź w 1999Â r., mimo Ĺźe rĂłwnieĹź w UE nakĹ&#x201A;ady na B+R w relacji do PKB wykazujÄ&#x2026; stagnacjÄ&#x2122;.
45
European Innovation Scoreboard (2009) - jest narzÄ&#x2122;dziem opracowanym na zlecenie KE w ramach Strategii LizboĹ&#x201E;skiej, ktĂłrego celem
jest porĂłwnawcza analiza poziomu innowacyjnoĹ&#x203A;ci w krajach UE. 46 WedĹ&#x201A;ug danych Eurostat, spoĹ&#x203A;rĂłd krajĂłw UE-27 niĹźszy niĹź w Polsce udziaĹ&#x201A; nakĹ&#x201A;adĂłw na badania i rozwĂłj w PKB notowano jedynie w BuĹ&#x201A;garii, Grecji, Rumunii, SĹ&#x201A;owacji i na Cyprze. Tradycyjnie najwiÄ&#x2122;kszy odsetek PKB przeznaczajÄ&#x2026; na finansowanie sfery B+R Szwecja i Finlandia (w 2007Â r. byĹ&#x201A;o to odpowiednio 3,64% i 3,47%). Tylko te dwa kraje osiÄ&#x2026;gnÄ&#x2122;Ĺ&#x201A;y juĹź poziom wskaĹşnika przewidziany w Strategii LizboĹ&#x201E;skiej.
152
Stosunkowo niskie nakĹ&#x201A;ady na badania i rozwĂłj w relacji do PKB sÄ&#x2026; w duĹźej mierze pochodnÄ&#x2026; poziomu rozwoju gospodarczego kraju, jednak wynikajÄ&#x2026; takĹźe ze struktury produkcji przemysĹ&#x201A;owej z nadal duĹźym udziaĹ&#x201A;em wyrobĂłw niskich technologii, z niewielkiego zaangaĹźowania w prowadzenie na terenie kraju dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci B+R przez dziaĹ&#x201A;ajÄ&#x2026;ce w Polsce filie korporacji transnarodowych, ze sĹ&#x201A;aboĹ&#x203A;ci w funkcjonowaniu sfery B+R i niedostatecznego jej powiÄ&#x2026;zania z gospodarkÄ&#x2026; i jej potrzebami, jak rĂłwnieĹź ze znacznego uzaleĹźnienia ogĂłlnego poziomu nakĹ&#x201A;adĂłw na badania i rozwĂłj od finansowania budĹźetowego47. Tabela 53
NakĹ&#x201A;ady na dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; badawczo-rozwojowÄ&#x2026; w latach 1999, 2003 i 2006/2007 oraz ich udziaĹ&#x201A; w PKB wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. WojewĂłdztwa POLSKA DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Ĺ Ăłdzkie MaĹ&#x201A;opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie
NakĹ&#x201A;ady na B+R w mln zĹ&#x201A;
UdziaĹ&#x201A; w nakĹ&#x201A;adach na B+R w %
UdziaĹ&#x201A; nakĹ&#x201A;adĂłw na B+R w PKB w %
1999
1999
1999
2003
4 590,5 283,3 119,6 137,4 18,6 265,6 431,2 2 015,8 37,2 142,6 42,5 196,0 395,4 96,3 52,5 287,4 69,3
4 558,3 258,2 101,0 136,7 32,7 274,4 520,0 1 997,4 28,3 115,4 39,1 198,4 374,9 12,7 53,1 358,2 57,7
2007 6 673,0 393,5 109,5 246,1 25,9 372,8 799,8 2 742,3 36,3 156,4 55,4 340,9 587,1 35,6 96,6 563,7 111,0
2003
100,0 6,2 2,6 3,0 0,4 5,8 9,4 43,9 0,8 3,1 0,9 4,3 8,6 2,1 1,1 6,3 1,5
100,0 5,7 2,2 3,0 0,7 6,0 11,4 43,8 0,6 2,5 0,9 4,4 8,2 0,3 1,2 7,9 1,3
2007 100,0 5,9 1,6 3,7 0,4 5,6 12,0 41,1 0,5 2,3 0,8 5,1 8,8 0,5 1,4 8,4 1,7
0,69 0,53 0,38 0,50 0,12 0,64 0,89 1,50 0,24 0,54 0,27 0,51 0,44 0,55 0,27 0,47 0,23
2003
2006
0,54 0,39 0,25 0,40 0,17 0,52 0,85 1,13 0,15 0,35 0,19 0,42 0,33 0,06 0,21 0,46 0,16
0,56 0,35 0,35 0,44 0,10 0,54 0,92 1,07 0,16 0,39 0,25 0,51 0,36 0,08 0,18 0,46 0,19
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS oraz obliczenia wĹ&#x201A;asne MRR
Wykres 29
NakĹ&#x201A;ady na badania i rozwĂłj w latach 2002-2008 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw.
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko -Pomorskie
Opolskie
2008
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodnio -pomorskie
2007
Wielkopolskie
2006
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
2005
Podlaskie
2004
Podkarpackie
2003
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Ĺ Ăłdzkie
POLSKA
2002
Lubelskie
8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
47
Por. OECD Science, Technology and Industry Outlook 2008, OECD, Paris 2008, s. 146.
153
PrzewaĹźajÄ&#x2026;ca czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; nakĹ&#x201A;adĂłw na dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; badawczo-rozwojowÄ&#x2026; trafia w Polsce do zaledwie kilku najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkĂłw akademickich. Natomiast w 8 wojewĂłdztwach, pozbawionych duĹźych miast, w roku 2006 poniesiono mniej niĹź 15% krajowych wydatkĂłw na badania i rozwĂłj. W 2007 r. udziaĹ&#x201A; samego tylko wojewĂłdztwa mazowieckiego przekraczaĹ&#x201A; 41%, a Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie z maĹ&#x201A;opolskim, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim i wielkopolskim wynosiĹ&#x201A; ponad 70%. Regionalna koncentracja Ĺ&#x203A;rodkĂłw na B+R zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; wprawdzie nieco w okresie poakcesyjnym (w 2003 r. udziaĹ&#x201A; wymienionych czterech wojewĂłdztw byĹ&#x201A; wyĹźszy niĹź w 2007 r. o 1 pkt proc.), jednak byĹ&#x201A;a nadal wiÄ&#x2122;ksza niĹź w 1999 r., gdy na wojewĂłdztwa te przypadaĹ&#x201A;o 68,2% Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznych nakĹ&#x201A;adĂłw na B+R w Polsce. NajwiÄ&#x2122;kszy odsetek PKB przeznaczany byĹ&#x201A; na finansowanie B+R w wojewĂłdztwie mazowieckim (1,07% w 2006 r.), a nastÄ&#x2122;pnie w maĹ&#x201A;opolskim (0,92%); w zajmujÄ&#x2026;cych kolejne pozycje Ĺ&#x201A;Ăłdzkim i pomorskim udziaĹ&#x201A; ten wynosiĹ&#x201A; juĹź tylko nieco ponad 0,5%. WskaĹşnik dla wojewĂłdztwa mazowieckiego byĹ&#x201A; niĹźszy od Ĺ&#x203A;redniego w takich krajach jak Hiszpania (1,27% PKB) czy Portugalia (1,18% PKB) i znacznie ustÄ&#x2122;powaĹ&#x201A; przeciÄ&#x2122;tnej unijnej (1,83% PKB). Ponadto poziom wskaĹşnika dla wojewĂłdztwa mazowieckiego wykazuje tendencjÄ&#x2122; spadkowÄ&#x2026; â&#x20AC;&#x201C; w 2007 r. byĹ&#x201A; wyraĹşnie niĹźszy od odnotowanego w tym wojewĂłdztwie w 1999 r. (1,50% PKB), a takĹźe niĹźszy niĹź w 2003 r. (1,13% PKB). W zamykajÄ&#x2026;cych listÄ&#x2122; wojewĂłdztwach Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim i lubuskim na sferÄ&#x2122; B+R przeznaczono w 2006 r. zaledwie 0,08% i 0,10% PKB. W wojewĂłdztwach Polski wschodniej (lubelskim, podkarpackim, podlaskim, Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim) udziaĹ&#x201A; nakĹ&#x201A;adĂłw na B+R w PKB wynosiĹ&#x201A; w 2006 r. 0,29% i byĹ&#x201A; nieco wyĹźszy niĹź w 2003 r. (0,27%), lecz znacznie niĹźszy niĹź w 1999 r. (0,44%). Pod wzglÄ&#x2122;dem ksztaĹ&#x201A;towania siÄ&#x2122; omawianego wskaĹşnika wojewĂłdztwa Polski wschodniej stanowiÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; niejednorodnÄ&#x2026;. Z jednej strony wyróşnia siÄ&#x2122; jego stosunkowo wysoki poziom w wojewĂłdztwie lubelskim, ktĂłrego stolica jest silnym oĹ&#x203A;rodkiem akademickim (0,44% w 2006 r.), a takĹźe w podkarpackim (0,39%). WojewĂłdztwa te przeznaczaĹ&#x201A;y na sferÄ&#x2122; B+R wiÄ&#x2122;kszy odsetek PKB niĹź np. Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie (0,36%) czy dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie (0,35%). Z drugiej strony, nakĹ&#x201A;ady na B+R w relacji do PKB we wspomnianym Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim (0,08%), a takĹźe w warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim (0,18%) i podlaskim (0,25%) naleĹźÄ&#x2026; do najniĹźszych w kraju. We wszystkich wojewĂłdztwach Polski wschodniej udziaĹ&#x201A; B+R w PKB obniĹźyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; w okresie przedakcesyjnym (miÄ&#x2122;dzy rokiem 1999 i 2003), natomiast po akcesji (w latach 2004-2006) niemal wszÄ&#x2122;dzie wzrĂłsĹ&#x201A; â&#x20AC;&#x201C; za wyjÄ&#x2026;tkiem warmiĹ&#x201E;sko-mazurskiego. Wysoka, choÄ&#x2021; mniejsza niĹź w przypadku nakĹ&#x201A;adĂłw, jest rĂłwnieĹź regionalna koncentracja zatrudnienia w sferze B+R. W 2007 r. spoĹ&#x203A;rĂłd ogĂłĹ&#x201A;u 121,6 tys. zatrudnionych w dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci badawczo-rozwojowej, 33,7 tys. (27,7%) przypadaĹ&#x201A;o na wojewĂłdztwo mazowieckie, a w wojewĂłdztwach: mazowieckim, maĹ&#x201A;opolskim, wielkopolskim i Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim zatrudnionych byĹ&#x201A;o Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 71,1 tys. pracownikĂłw sfery B+R, tj. 58,5% ich ogĂłlnej liczby.
154
Wykres 30
Zatrudnienie pracownikĂłw naukowo-badawczych w sektorach badania i rozwĂłj w latach 1999-2007 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. 100 000
osoby
1999
90 000
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Pomorskie
Kujawsko-Pomorskie
Opolskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Lubuskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Podlaskie
Podkarpackie
Lubelskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
MaĹ&#x201A;opolskie
Mazowieckie
Ĺ Ăłdzkie
POLSKA
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Grzegorz WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz, Charakterystyka gĹ&#x201A;Ăłwnych trendĂłw i zmian w rozwoju obszarĂłw miejskich Polski (na podstawie GUS)
W finansowaniu dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci badawczo-rozwojowej Ĺ&#x203A;rodki unijne odgrywajÄ&#x2026; w skali kraju stosunkowo niewielkÄ&#x2026; rolÄ&#x2122;. WedĹ&#x201A;ug danych GUS wyniosĹ&#x201A;y one 237,2 mln zĹ&#x201A; w 2005 r., 329,7 mln zĹ&#x201A; w 2006 r. i 324,2 mln zĹ&#x201A; w 2007 r., co stanowiĹ&#x201A;o odpowiednio 4,3%, 5,6% i 4,9% ogĂłlnych nakĹ&#x201A;adĂłw na B+R (przeciÄ&#x2122;tnie 4,9% w latach 2005-2007). Ich znaczenie w niektĂłrych wojewĂłdztwach (kujawsko-pomorskim, lubuskim, podkarpackim, podlaskim, warmiĹ&#x201E;sko-mazurskim, zachodniopomorskim) byĹ&#x201A;o jednak o wiele wiÄ&#x2122;ksze od wyznaczonego Ĺ&#x203A;redniÄ&#x2026; krajowÄ&#x2026;. W nakĹ&#x201A;adach na dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; badawczo-rozwojowÄ&#x2026; w Polsce stosunkowo niski jest udziaĹ&#x201A; sektora przedsiÄ&#x2122;biorstw. W 2006 r. wynosiĹ&#x201A; on 33,1%, podczas gdy Ĺ&#x203A;rednio w UE-27 przekraczaĹ&#x201A; 50%, a w Niemczech siÄ&#x2122;gaĹ&#x201A; 70%. PodstawowÄ&#x2026; rolÄ&#x2122; w nakĹ&#x201A;adach na sferÄ&#x2122; B+R w Polsce odgrywa sektor rzÄ&#x2026;dowy, tj. Ĺ&#x203A;rodki budĹźetowe (57,5% ogĂłĹ&#x201A;u nakĹ&#x201A;adĂłw w 2006 r., 58,5% w 2007 r.). W Unii Europejskiej jako caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci jego znaczenie jest wyraĹşnie mniejsze (34,2% w 2005 r.). W okresie od koĹ&#x201E;ca poprzedniej dekady trudno przy tym dostrzec tendencjÄ&#x2122; do spadku znaczenia sektora rzÄ&#x2026;dowego w nakĹ&#x201A;adach na B+R w Polsce. Wprawdzie w 2007 r. jego udziaĹ&#x201A; byĹ&#x201A; wyraĹşnie mniejszy niĹź w 2000 r. (66,5%), jednak taki sam, jak w 1999 r. (58,5%). UdziaĹ&#x201A; Ĺ&#x203A;rodkĂłw budĹźetowych w finansowaniu badaĹ&#x201E; i rozwoju wykazuje znaczne róşnice wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. W 2007 r. najwyĹźszy byĹ&#x201A; w lubelskim (73,2%), zachodniopomorskim (69,1%), maĹ&#x201A;opolskim (66,2%) i Ĺ&#x201A;Ăłdzkim (65,5%), a najniĹźszy â&#x20AC;&#x201C; w lubuskim (30,6%) i podkarpackim (33,9%). W wojewĂłdztwach Polski wschodniej wynosiĹ&#x201A; przeciÄ&#x2122;tnie 55,6%, tj. byĹ&#x201A; o 2,9 pkt. proc. niĹźszy od Ĺ&#x203A;redniego w kraju. DuĹźe uzaleĹźnienie nakĹ&#x201A;adĂłw na dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; badawczo-rozwojowÄ&#x2026; w Polsce od finansowania budĹźetowego przyczynia siÄ&#x2122; do utrzymywania wielkoĹ&#x203A;ci tych nakĹ&#x201A;adĂłw na stosunkowo niskim poziomie.
155
Niska skĹ&#x201A;onnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; polskich przedsiÄ&#x2122;biorstw, zwĹ&#x201A;aszcza maĹ&#x201A;ych i Ĺ&#x203A;rednich, do prowadzenia dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci badawczo-rozwojowej i wdraĹźania jej rezultatĂłw wynika z dominacji tradycyjnych strategii konkurencyjnych, opartych na konkurencji cenowej. Jak wynika z badaĹ&#x201E; przeprowadzonych w 2006Â r. przez PolskÄ&#x2026; KonfederacjÄ&#x2122; PracodawcĂłw Prywatnych â&#x20AC;&#x17E;Lewiatanâ&#x20AC;?, tylko okoĹ&#x201A;o 1% przedsiÄ&#x2122;biorstw dostrzegaĹ&#x201A;o w swoich strategiach rozwoju innowacje jako waĹźne ĹşrĂłdĹ&#x201A;o przyszĹ&#x201A;ej przewagi konkurencyjnej. NakĹ&#x201A;adajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; na to sĹ&#x201A;aboĹ&#x203A;ci funkcjonowania sfery B+R (rozdrobniona struktura podmiotowa, rozproszenie Ĺ&#x203A;rodkĂłw i maĹ&#x201A;a moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ich koncentracji na strategicznych kierunkach rozwoju) oraz sĹ&#x201A;aboĹ&#x203A;Ä&#x2021; instytucji poĹ&#x203A;redniczÄ&#x2026;cych miÄ&#x2122;dzy sferÄ&#x2026; B+R a przemysĹ&#x201A;em48. Odzwierciedleniem tych procesĂłw jest takĹźe przestrzenny rozkĹ&#x201A;ad uczestniczenia polskich zespoĹ&#x201A;Ăłw badawczych w realizacji ProgramĂłw Ramowych WE. Rycina 52
Uczestnictwo polskich zespoĹ&#x201A;Ăłw badawczych w VI Programie Ramowym WspĂłlnoty Europejskiej (liczba zespoĹ&#x201A;Ăłw badawczych oraz wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przyznanych grantĂłw w mln euro).
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR
Tabela 54
DziesiÄ&#x2122;Ä&#x2021; miast, z ktĂłrych instytucje najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej braĹ&#x201A;y udziaĹ&#x201A; w projektach 5 i 6 PR UE. Obszar metropolitalny Warszawa KrakĂłw
48
Liczba uczestnikĂłw projektĂłw
UdziaĹ&#x201A; uczestnikĂłw bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych liderami
Liczba liderĂłw 1258
173
13,8
437
81
18,5
Por.: Kierunki zwiÄ&#x2122;kszania innowacyjnoĹ&#x203A;ci gospodarki na lata 2007-2013, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 19 sierpnia 2006.
156
Obszar metropolitalny
Liczba uczestnikĂłw projektĂłw
UdziaĹ&#x201A; uczestnikĂłw bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych liderami
Liczba liderĂłw
GdaĹ&#x201E;sk
287
25
8,7
PoznaĹ&#x201E;
262
50
19,1
Katowice
195
27
13,8
WrocĹ&#x201A;aw
194
24
12,4
Ĺ ĂłdĹş
171
25
14,6
Szczecin
42
0
0
Lublin
40
5
12,5
ToruĹ&#x201E;
28
2
7,1
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: P. SiĹ&#x201A;ka, â&#x20AC;&#x17E;PowiÄ&#x2026;zania miÄ&#x2122;dzy metropoliami â&#x20AC;&#x201C; wybrane zagadnieniaâ&#x20AC;?49
Natomiast w programie badawczo-naukowym ESPON 2004-2006 uczestniczyĹ&#x201A;y 3 instytucje naukowe â&#x20AC;&#x201C; 2 z Warszawy (EUROREG oraz IGiPZ PAN) oraz jedna z Katowic (AGH). Do naboru projektĂłw w nowej edycji ESPON 2007-2013 doĹ&#x201A;Ä&#x2026;czyĹ&#x201A;y instytucje z Krakowa, Poznania i PuĹ&#x201A;aw.
7.4 WynalazczoĹ&#x203A;Ä&#x2021; W okresie poakcesyjnym nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;o odwrĂłcenie obserwowanej od poczÄ&#x2026;tku poprzedniej dekady tendencji do sĹ&#x201A;abniÄ&#x2122;cia aktywnoĹ&#x203A;ci wynalazczej w Polsce. Liczba krajowych50 patentĂłw na wynalazki wzrosĹ&#x201A;a z 613 w 2003 r. do 1575 w 2007 r., tj. ponad dwuipĂłĹ&#x201A;krotnie, jednak byĹ&#x201A;a w przybliĹźeniu o poĹ&#x201A;owÄ&#x2122; niĹźsza niĹź w 1990 r. (3242). W 2008 r. liczba ta zmalaĹ&#x201A;a do 1451 (tabela poniĹźej). Pod wzglÄ&#x2122;dem wynalazczoĹ&#x203A;ci Polska wyraĹşnie ustÄ&#x2122;puje ogĂłĹ&#x201A;owi krajĂłw unijnych. Tabela 55
Udzielone patenty w wojewĂłdztwach w latach 2005-2008. WojewĂłdztwo POLSKA
Udzielone patentya 2005
2006
2007
2008
1 054
1 122
1 575
1 451
87
96
107
99
Mazowieckie
285
327
391
377
MaĹ&#x201A;opolskie
86
103
154
140
Ĺ Ăłdzkie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
186
179
236
240
Lubelskie
47
39
79
73
Podkarpackie
35
28
44
48
Podlaskie
13
7
14
11
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
12
14
22
27
Lubuskie
10
10
12
10
Wielkopolskie
65
60
92
87
Zachodniopomorskie
32
41
37
32
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
90
105
219
153
49
Gdzie autor przeanalizowaĹ&#x201A; projekty z 5 i 6 PR, w ktĂłrych uczestniczyĹ&#x201A;a co najmniej jedna polska instytucja (2472 projekty) dla zdefiniowanych obszarĂłw metropolitalnych 10 miast.
50
W analizie pominiÄ&#x2122;to zagraniczne wynalazki opatentowane przez UrzÄ&#x2026;d Patentowy RP (1959 w 2007 r.). Por.: Nauka i technika w 2007 r., cyt. wydanie, s. 174.
157
WojewĂłdztwo
Udzielone patentya 2005
2006
2007
2008
Opolskie
24
29
42
43
Kujawsko-Pomorskie
39
32
42
49
Pomorskie
30
46
62
49
WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie
13
6
22
13
a
Krajowe; dane UrzÄ&#x2122;du Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS
Dysproporcje te wiÄ&#x2026;ĹźÄ&#x2026; siÄ&#x2122; ze sĹ&#x201A;aboĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; sfery B+R w Polsce, jak rĂłwnieĹź z niskÄ&#x2026; Ĺ&#x203A;wiadomoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; wagi zarzÄ&#x2026;dzania wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; intelektualnÄ&#x2026;, utrudnieniami zwiÄ&#x2026;zanymi z uzyskiwaniem ochrony patentowej w kraju (sformalizowana procedura, dĹ&#x201A;ugi okres oczekiwania na przyznanie patentu, wysoki koszt) oraz brakiem wsparcia i zachÄ&#x2122;t dla przedsiÄ&#x2122;biorcĂłw do patentowania poza granicami kraju51. Tabela 56
Udzielone patenty na wynalazki oraz liczba patentĂłw na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R w latach 2000, 2003 i 2007 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. WojewĂłdztwa
Liczba patentĂłw w szt. 2000
POLSKA DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
2003
Liczba patentĂłw w szt. na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R
Struktura wg wojewĂłdztw w % 2007
2000
2003
2007
2000
2003
2007
939
613
1575
100,0
100,0
100,0
7,48
4,89
12,95
90
83
219
9,6
13,5
13,9
9,47
8,75
25,54
Kujawsko-Pomorskie
34
21
42
3,6
3,4
2,7
6,99
4,61
9,05
Lubelskie
31
12
79
3,3
2,0
5,0
4,52
1,82
11,43
Lubuskie
10
18
12
1,1
2,9
0,8
7,14
14,12
10,92
Ĺ Ăłdzkie
49
46
107
5,2
7,5
6,8
5,55
5,99
13,00
MaĹ&#x201A;opolskie
99
50
154
10,5
8,2
9,8
6,35
2,96
11,16
Mazowieckie
239
142
391
25,5
23,2
24,8
6,78
4,15
11,62
Opolskie
10
14
42
1,1
2,3
2,7
5,90
9,10
27,08
Podkarpackie
35
11
44
3,7
1,8
2,8
11,49
3,34
14,13
6
9
14
0,6
1,5
0,9
2,55
3,90
6,06
Podlaskie Pomorskie
45
23
62
4,8
3,8
3,9
6,54
3,50
9,39
179
121
236
19,1
19,7
15,0
16,63
9,40
21,59
13
10
22
1,4
1,6
1,4
10,93
7,58
16,22
8
4
22
0,9
0,7
1,4
3,96
1,75
9,49
Wielkopolskie
56
31
92
6,0
5,1
5,8
4,81
2,58
7,25
Zachodniopomorskie
35
18
37
3,7
2,9
2,3
9,41
5,44
9,63
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Nauka i technika, GUS, za odpowiednie lata oraz obliczenia wĹ&#x201A;asne MRR.
51
Por.: Kierunki zwiÄ&#x2122;kszania innowacyjnoĹ&#x203A;ci gospodarki na lata 2007-2013, cyt. wydanie, s. 48-49.
158
Wykres 31
Liczba patentĂłw w sztukach na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R. 30
2000
25
2003
2007
20 15 10 5 Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
MaĹ&#x201A;opolskie
Ĺ Ăłdzkie
Lubuskie
Lubelskie
Kujawsko-Pomorskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Nauka i technika, GUS, za odpowiednie lata oraz obliczenia wĹ&#x201A;asne MRR.
AktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wynalazczÄ&#x2026; w Polsce cechuje duĹźa koncentracja regionalna. W przybliĹźeniu, co czwarty patent jest udzielany w wojewĂłdztwie mazowieckim, a na cztery czoĹ&#x201A;owe wojewĂłdztwa (obok mazowieckiego â&#x20AC;&#x201C; Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i Ĺ&#x201A;Ăłdzkie) przypadaĹ&#x201A;o w 2007 r. 63,5% ogĂłĹ&#x201A;u udzielonych patentĂłw na wynalazki. StopieĹ&#x201E; koncentracji stopniowo jednak maleje, jako Ĺźe udziaĹ&#x201A; wymienionych czterech wojewĂłdztw byĹ&#x201A; w 2007 r. o 1,1 pkt proc. niĹźszy niĹź w 2003 r. i o 1,2 pkt. proc. niĹźszy niĹź w 2000 r. W gĹ&#x201A;Ăłwnej mierze byĹ&#x201A;o to zwiÄ&#x2026;zane z osĹ&#x201A;abieniem pozycji wojewĂłdztwa Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego po 2003 r. Odmienny obraz uzyskujemy przeliczajÄ&#x2026;c liczbÄ&#x2122; udzielonych patentĂłw na wynalazki na liczbÄ&#x2122; zatrudnionych w sferze B+R w poszczegĂłlnych wojewĂłdztwach. UmoĹźliwia to, z jednej strony, wyeliminowanie róşnic zwiÄ&#x2026;zanych z potencjaĹ&#x201A;em sfery B+R na poziomie wojewĂłdzkim, zaĹ&#x203A; z drugiej â&#x20AC;&#x201C; uwzglÄ&#x2122;dnienie lokalnej specyfiki dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci badawczo-rozwojowej (badania podstawowe, badania stosowane, prace rozwojowe) oraz zaangaĹźowania kadry badawczej w aktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wynalazczÄ&#x2026;. NajwyĹźsze wskaĹşniki (powyĹźej 20 patentĂłw na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R) osiÄ&#x2026;gnÄ&#x2122;Ĺ&#x201A;y w 2007 r. wojewĂłdztwa: opolskie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, a wyĹźsze od Ĺ&#x203A;redniego dla kraju (12,95) - takĹźe Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie, podkarpackie i Ĺ&#x201A;Ăłdzkie. ByĹ&#x201A;y to wiÄ&#x2122;c albo mniejsze oĹ&#x203A;rodki badawcze (opolskie, Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie, podkarpackie), albo oĹ&#x203A;rodki duĹźe, o tradycyjnie silnych powiÄ&#x2026;zaniach z przemysĹ&#x201A;em (Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie, Ĺ&#x201A;Ăłdzkie). Zwraca jednoczeĹ&#x203A;nie uwagÄ&#x2122; stosunkowo sĹ&#x201A;aba pozycja niektĂłrych tradycyjnych oĹ&#x203A;rodkĂłw akademickich (wielkopolskie, maĹ&#x201A;opolskie, lubelskie, a takĹźe mazowieckie). Róşnice te moĹźna czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciowo wiÄ&#x2026;zaÄ&#x2021; z regionalnym zróşnicowaniem ukierunkowania dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci badawczo-rozwojowej (stosunkowo silne nastawienie na badania podstawowe w maĹ&#x201A;opolskim, lubelskim i wielkopolskim, a na badania stosowane lub prace rozwojowe â&#x20AC;&#x201C; w opolskim, Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim, Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim, podkarpackim i Ĺ&#x201A;Ăłdzkim). Na wojewĂłdztwa Polski wschodniej przypadaĹ&#x201A;o w 2007 r. 11,5% ogĂłĹ&#x201A;u udzielonych w Polsce patentĂłw na wynalazki â&#x20AC;&#x201C; o 4 pkt. proc. wiÄ&#x2122;cej niĹź w 2003 r. i o 1,6 pkt. proc. wiÄ&#x2122;cej niĹź w 2000 r. NajwyĹźszy byĹ&#x201A; udziaĹ&#x201A; lubelskiego (5%), najniĹźszy â&#x20AC;&#x201C; podlaskiego (0,9%). Liczba patentĂłw w przeliczeniu na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R w tej grupie wojewĂłdztw (przeciÄ&#x2122;tnie 11,30 w 2007 r.) byĹ&#x201A;a jednak o 1,65 mniejsza od Ĺ&#x203A;redniej krajowej (w 2000 r. róşnica na niekorzyĹ&#x203A;Ä&#x2021; Polski wschod
159
niej wynosiĹ&#x201A;a 1,47, a w 2003 r. â&#x20AC;&#x201C; 1,95). NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; intensywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wynalazczÄ&#x2026; przejawiaĹ&#x201A;y wspomniane Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie (16,22 patentu na 1 tys. zatrudnionych w B+R) i podkarpackie (14,13), zaĹ&#x203A; najmniejszÄ&#x2026; â&#x20AC;&#x201C; podlaskie (6,06), wyróşniajÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; najwyĹźszym w Polsce udziaĹ&#x201A;em badaĹ&#x201E; podstawowych w strukturze finansowania B+R.
160
) # 8.1 Infrastruktura drogowa SieÄ&#x2021; drogowa Polski charakteryzuje siÄ&#x2122; relatywnie wysokÄ&#x2026; i rĂłwnomiernÄ&#x2026; (proporcjonalnÄ&#x2026; do zaludnienia) gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; szlakĂłw o nawierzchni twardej. Ĺ&#x161;rednio w kraju na 100 km2 przypada 82 km takich drĂłg (2006), z czego najwiÄ&#x2122;cej w wojewĂłdztwach: Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim (164 km) i maĹ&#x201A;opolskim (145 km), a najmniej w warmiĹ&#x201E;sko mazurskim (50 km) i podlaskim (54 km). GĹ&#x201A;Ăłwny problem transportowy Polski stanowi jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; drĂłg, ktĂłrej wyrazem jest przede wszystkim niski udziaĹ&#x201A; drĂłg ruchu bezkolizyjnego (autostrady52, drogi ekspresowe53) oraz gĹ&#x201A;Ăłwnych dwujezdniowych. Polska znajduje siÄ&#x2122; na jednym z ostatnich miejsc w Europie pod wzglÄ&#x2122;dem dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci sieci autostrad i drĂłg ekspresowych. W 2007 r. dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;Ä&#x2021; autostrad wynosiĹ&#x201A;a 663 km (wobec 358 km w 2000 r. i 405 km w roku 2003) a drĂłg ekspresowych ok. 330 km (wobec 226 km w 2003 r.). Co wiÄ&#x2122;cej, drogi ruchu bezkolizyjnego sÄ&#x2026; rozproszone niestanowiÄ&#x2026;c spĂłjnego systemu, co ma negatywny wpĹ&#x201A;yw na efektywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; i sprawnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; drogowych pomiÄ&#x2122;dzy gĹ&#x201A;Ăłwnymi oĹ&#x203A;rodkami miejskim oraz na pĹ&#x201A;ynnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ruchu tranzytowego. Tabela 57
DĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;Ä&#x2021; autostrad i drĂłg ekspresowych (w km). 2001
2003
2004
2007
2008
Autostrady
336,6
405,1
551,7
662,5
765
Drogi ekspresowe
401,5
225,6
232,7
329,9
452
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS, Bank Danych Regionalnych
SĹ&#x201A;aboĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; infrastruktury transportowej w Polsce oprĂłcz zĹ&#x201A;ego stanu sieci drogowej jest takĹźe: Âą
niewystarczajÄ&#x2026;ca sieÄ&#x2021; poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; pomiÄ&#x2122;dzy poĹ&#x201A;udniem a pĂłĹ&#x201A;nocÄ&#x2026; kraju;
Âą
brak sieci drĂłg umoĹźliwiajÄ&#x2026;cych sprawne przejazdy w miastach i ich otoczeniu (brak obwodnic, wiele drĂłg krajowych i wojewĂłdzkich przebiega przez centra miast lub wsi, co obniĹźa prÄ&#x2122;dkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przejazdu, powoduje duĹźÄ&#x2026; liczbÄ&#x2122; wypadkĂłw, a takĹźe korkowanie siÄ&#x2122; miast);
Âą
niska jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; pomiÄ&#x2122;dzy miastami wojewĂłdzkimi.
Zgodnie z wynikami badaĹ&#x201E; ruchu z roku 2005 najwiÄ&#x2122;ksze obciÄ&#x2026;Ĺźenie obecnej sieci drogowej (ktĂłre poĹ&#x203A;rednio identyfikowaÄ&#x2021; moĹźna z popytem na infrastrukturÄ&#x2122;) wystÄ&#x2122;puje na drogach wylotowych z duĹźych oĹ&#x203A;rodkĂłw, w tym szczegĂłlnie z Warszawy (do ponad 50 tys. pojazdĂłw na dobÄ&#x2122;) oraz z konurbacji gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiej. Ponadto, wysoka koncentracja ruchu wystÄ&#x2122;puje w pobliĹźu pozostaĹ&#x201A;ych aglomeracji oraz w miejscach przecinania siÄ&#x2122; waĹźniejszych szlakĂłw (np. PiotrkĂłw Trybunalski).
52
Wg ustawy Prawo o ruchu drogowym, autostrada to: droga dwujezdniowa, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi, na ktĂłrej
nie dopuszcza siÄ&#x2122; ruchu poprzecznego, przeznaczona tylko do ruchu pojazdĂłw samochodowych, ktĂłre na rĂłwnej, poziomej jezdni mogÄ&#x2026; rozwinÄ&#x2026;Ä&#x2021; prÄ&#x2122;dkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; co najmniej 40 km/h (w tym rĂłwnieĹź w razie ciÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;cia przyczep). 53 Wg ustawy Prawo o ruchu drogowym, droga ekspresowa to: droga dwu- lub jednojezdniowa, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi, na ktĂłrej skrzyĹźowania wystÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; wyjÄ&#x2026;tkowo, przeznaczona tylko do ruchu pojazdĂłw samochodowych.
161
W ostatnich latach roĹ&#x203A;nie rĂłwnieĹź obciÄ&#x2026;Ĺźenie sieci drĂłg krajowych. Ĺ&#x161;redni dobowy ruch pojazdĂłw samochodowych w 2005 r. na sieci drĂłg krajowych wynosiĹ&#x201A; 8224 pojazdĂłw/dobÄ&#x2122; i byĹ&#x201A; o ok. 18% wiÄ&#x2122;kszy niĹź w roku 2000. NatÄ&#x2122;Ĺźenie w obciÄ&#x2026;Ĺźeniu sieci drĂłg krajowych byĹ&#x201A;o zróşnicowane w poszczegĂłlnych wojewĂłdztwach â&#x20AC;&#x201C; najwiÄ&#x2122;ksze natÄ&#x2122;Ĺźenie wystÄ&#x2122;powaĹ&#x201A;o w wojewĂłdztwie Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skim â&#x20AC;&#x201C; ponad 13 000 pojazdĂłw/dobÄ&#x2122;. W ostatnich latach wyraĹşnie zwiÄ&#x2122;kszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; liczba pojazdĂłw uczestniczÄ&#x2026;cych w ruchu drogowym, szczegĂłlnie w duĹźych oĹ&#x203A;rodkach miejskich. W okresie 1999-2007 liczba zarejestrowanych samochodĂłw osobowych wzrosĹ&#x201A;a o 5,3 mln (z 9,3 mln w 1999 r. do 14,5 mln w 2007 r.), co oznaczaĹ&#x201A;o - w przeliczeniu na 1000 osĂłb - wzrost z 240 samochodĂłw w 1999 r. do 383 w 2007 r. W blisko 2/3 przyrost ten stanowi konsekwencjÄ&#x2122; zakupĂłw uĹźywanych samochodĂłw z krajĂłw Europy Zachodniej po przystÄ&#x2026;pieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. W najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkach miejskich poziom motoryzacji zbliĹźyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; do poziomu notowanego w Europie Zachodniej przekraczajÄ&#x2026;c 500 pojazdĂłw na 1000 mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. MoĹźna dlatego zaĹ&#x201A;oĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe problemy przestrzenne zwiÄ&#x2026;zane ze wzrostem liczby samochodĂłw i co za tym idzie wzrostem ruchu nie bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; rosĹ&#x201A;y w tak szybkim tempie jak dotychczas54. NaleĹźy rĂłwnoczeĹ&#x203A;nie podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe zwiÄ&#x2122;kszenie stopnia motoryzacji wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; ze wzrostem Ĺ&#x203A;redniego wieku zarejestrowanych samochodĂłw, a co za tym idzie z zwiÄ&#x2122;kszonÄ&#x2026; emisjÄ&#x2026; spalin szczegĂłlnie w zatĹ&#x201A;oczonych miastach. Tabela 58
Liczba zarejestrowanych samochodĂłw osobowych w latach 1999-2007 wg wojewĂłdztw. 1999 w tys.
Polska
2003 na 1000 osĂłb w tys.
2007 na 1000 osĂłb w tys.
na 1000 osĂłb
240 11 243,8
294 14 588,7
383
544,3
183
790,4
273
1 097,2
381
490,4 kujawsko-pomorskie 495,7 lubelskie 232,9 lubuskie 631,4 Ĺ&#x201A;Ăłdzkie 790,2 maĹ&#x201A;opolskie 1 486,4 mazowieckie 258,7 opolskie 466,1 podkarpackie 232 podlaskie 534,4 pomorskie 1220 Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie 312,8 Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie 205,3 warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie 1 021,2 wielkopolskie 361,3 zachodniopomorskie
233
592,8
287
733,8
355
222
573,3
262
752
347
228
290,4
288
405,9
402
238
761,6
293
954
373
245
946,7
291
1 233,6
376
293
1 739,9
339
2 284,8
440
238
325,2
308
429,6
414
219
521,3
249
719,5
343
190
305,5
254
405,7
340
244
686,7
314
852,9
386
251
1 367,8
290
1 740,7
374
236
331,1
256
451,1
354
140
349,6
245
474,3
333
304
1 226,2
365
1 483,1
438
208
435,4
257
570,6
337
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
9 282,8
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS, Rocznik Statystyczny WojewĂłdztw (2000, 2004, 2008), Bank Danych Regionalnych
54
Por.: Raport o Stanie Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Ministerstwo Budownictwa 2007.
162
8.2 Infrastruktura kolejowa Stan infrastruktury kolejowej nie speĹ&#x201A;nia standardĂłw Unii Europejskiej. Stan techniczny torowisk bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych w dyspozycji PKP PLK S.A. ulega dekapitalizacji powodowanej niewystarczajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; iloĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; robĂłt wykonawczo-naprawczych w stosunku do potrzeb. Poprawia siÄ&#x2122; jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; jedynie wybranych odcinkĂłw torowisk â&#x20AC;&#x201C; gĹ&#x201A;Ăłwnie dziÄ&#x2122;ki inwestycjom wspĂłĹ&#x201A;finansowanym ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw UE. Generalnie zaledwie 30% sieci kolejowej jest dobrej jakoĹ&#x203A;ci, a wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; taboru charakteryzuje siÄ&#x2122; wysokim stopniem zuĹźycia. Ocenia siÄ&#x2122;, Ĺźe praktycznie jedynÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciÄ&#x2026; transportu kolejowego, w odniesieniu do ktĂłrej odnotowano znaczÄ&#x2026;cÄ&#x2026; poprawÄ&#x2122; jakoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ug, sÄ&#x2026; przewozy miÄ&#x2122;dzywojewĂłdzkie i miÄ&#x2122;dzynarodowe, natomiast zdecydowanie najgorsze efekty odnotowywane sÄ&#x2026; w sferze pasaĹźerskich przewozĂłw regionalnych (w tym w obsĹ&#x201A;udze przewozĂłw podmiejskich). Transport kolejowy jest w ostatnich kilkunastu latach systematycznie wypierany przez transport samochodowy. W latach 1985-2004 zamkniÄ&#x2122;to dla ruchu pasaĹźerskiego Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 8,2 tys. km linii kolejowych. Ma to wpĹ&#x201A;yw na obniĹźenie dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci komunikacyjnej poszczegĂłlnych regionĂłw oraz przede wszystkim na dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; komunikacyjnÄ&#x2026; wewnÄ&#x2026;trz regionĂłw. NaleĹźy jednak zaznaczyÄ&#x2021;, Ĺźe najwiÄ&#x2122;ksze ograniczenie iloĹ&#x203A;ci eksploatowanych linii miaĹ&#x201A;o miejsce w okresie od roku 1990 do 2001, a w 2007 po raz pierwszy zanotowano fakt przywrĂłcenia przewozĂłw na niektĂłrych kierunkach.
8.3 DostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich Zgodnie z analizami dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci w sieci drogowej i kolejowej przeprowadzonymi na potrzeby Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju wynika, Ĺźe najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; liczbÄ&#x2026; ludnoĹ&#x203A;ci zamieszkaĹ&#x201A;Ä&#x2026; w obrÄ&#x2122;bie izochrony 60 minut (ktĂłra moĹźe byÄ&#x2021; utoĹźsamiana z zasiÄ&#x2122;giem rynku pracy) charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; Katowice i Warszawa, a w komunikacji kolejowej KrakĂłw. W obrÄ&#x2122;bie izochrony drogowej 60 minut wzglÄ&#x2122;dem oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich znajduje siÄ&#x2122; obecnie ok. 58% ludnoĹ&#x203A;ci kraju. NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; Ĺ&#x203A;redniÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; drogowÄ&#x2026; w sieci duĹźych miast majÄ&#x2026; Ĺ ĂłdĹş, PoznaĹ&#x201E; i Warszawa, a w dalszej kolejnoĹ&#x203A;ci Katowice i WrocĹ&#x201A;aw. Zdecydowanie najsĹ&#x201A;abszÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; charakteryzuje siÄ&#x2122; BiaĹ&#x201A;ystok, GdaĹ&#x201E;sk, Szczecin i Lublin. Pod wzglÄ&#x2122;dem dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci do portĂłw lotniczych zdecydowanie najgorzej dostÄ&#x2122;pnymi miastami sÄ&#x2026; Lublin, BiaĹ&#x201A;ystok oraz Mazury. Obecnie w obrÄ&#x2122;bie drogowej izochrony 90 minut od portĂłw lotniczych mieszka 78% ludnoĹ&#x203A;ci kraju.
163
Rycina 53
DostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowa do Warszawy.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR we wspĂłĹ&#x201A;pracy z Instytutem Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (P. Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski).
164
W komunikacji kolejowej najlepiej dostÄ&#x2122;pna jest Warszawa, później Ĺ ĂłdĹş a zdecydowanie najsĹ&#x201A;abiej Szczecin i GdaĹ&#x201E;sk. JeĹ&#x203A;li chodzi o dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; duĹźych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich do stolicy to najgorzej wypada obecnie WrocĹ&#x201A;aw, Szczecin i RzeszĂłw. NaleĹźy podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe w Polsce istniejÄ&#x2026; dysproporcje w zakresie gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci sieci kolejowej, ktĂłre sÄ&#x2026; odbiciem polityki inwestycyjnej paĹ&#x201E;stw zaborczych w 19-tym wieku. NajgÄ&#x2122;stsza sieÄ&#x2021; kolejowa znajduje siÄ&#x2122; na poĹ&#x201A;udniu Polski szczegĂłlnie na GĂłrnym i Dolnym Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;sku, maleje ona ku pĂłĹ&#x201A;nocy i wschodowi kraju (najniĹźsza w wojewĂłdztwach podlaskim i lubelskim). Stan poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; kolejowych pomiÄ&#x2122;dzy polskimi metropoliami jest zĹ&#x201A;y. Zgodnie z badaniami wzajemnej dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci najwiÄ&#x2122;kszych miast Polski w sieci kolejowej55 Ĺźadna para polskich oĹ&#x203A;rodkĂłw metropolitalnych nie posiada poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenia kolejowego o czasie przejazdu poniĹźej godziny a tylko w przypadku poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenia pomiÄ&#x2122;dzy Krakowem a aglomeracjÄ&#x2026; gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skÄ&#x2026; czas przejazdu jest krĂłtszy niĹź 2 godziny. Czas przejazdu poniĹźej 3 godzin wystÄ&#x2122;puje jedynie w poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniach ze stolicÄ&#x2026; (z wyjÄ&#x2026;tkiem poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; z GdaĹ&#x201E;skiem, WrocĹ&#x201A;awiem i Szczecinem) oraz pomiÄ&#x2122;dzy WrocĹ&#x201A;awiem a Poznaniem oraz aglomeracjÄ&#x2026; gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skÄ&#x2026;. Tabela 59
BiaĹ&#x201A;ystok GdaĹ&#x201E;sk
409 409
WrocĹ&#x201A;aw
Warszawa
Szczecin
PoznaĹ&#x201E;
Ĺ ĂłdĹş
Lublin
KrakĂłw
GOP
GdaĹ&#x201E;sk
BiaĹ&#x201A;ystok
Macierz najkrĂłtszych poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; kolejowych miÄ&#x2122;dzy metropoliami polskimi i otoczenia w maju 2007 r.
345
330
275
305
364
518
153
497
420
420
403
346
248
311
243
399
83
317
198
294
472
150
147
290
275
380
548
165
225
279
361
500
140
491
206
383
122
235
136
172
123
307
294
GOP
345
420
KrakĂłw
330
420
83
Lublin
275
403
317
290
Ĺ ĂłdĹş
305
346
198
275
279
PoznaĹ&#x201E;
364
248
294
380
361
206
Szczecin
518
311
472
548
500
383
136
Warszawa
153
243
150
165
140
122
172
307
WrocĹ&#x201A;aw
497
399
147
225
491
235
123
294
304
304
Berlin
541
492
486
546
526
369
146
122
341
298
Drezno
735
640
453
548
720
561
341
264
532
239
Praga
745
789
364
404
714
675
537
427
510
408
WiedeĹ&#x201E;
683
773
296
378
668
578
648
713
448
516
BratysĹ&#x201A;awa
697
787
286
368
682
568
638
714
438
506
Budapeszt
852
942
465
582
837
762
810
915
617
700
LwĂłw
823
853
471
352
533
743
733
958
523
648
KijĂłw
1276
1306
940
821
753
1088
1132
1358
938
1117
MiĹ&#x201E;sk
807
794
754
754
714
725
747
913
559
869
Wilno
398
751
763
763
763
778
869
1048
563
1021
Ryga
1470
1872
1535
1535
1495
1506
1528
1970
1350
1650
55
Badanie zrealizowano w ramach projektu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyĹźszego pt. â&#x20AC;&#x17E;PowiÄ&#x2026;zania funkcjonalne miÄ&#x2122;dzy polskimi metropoliamiâ&#x20AC;? pod kierunkiem doc. dr hab. T. Komornickiego.
165
1055
297
795
Sztokholm
1535
1448
1515
Kopenhaga
1316
952
1084
901
950
700
610
1535
1520
1317
1201
1084
907
WrocĹ&#x201A;aw
Warszawa
Szczecin
PoznaĹ&#x201E;
Ĺ ĂłdĹş
Lublin
KrakĂłw
GOP
GdaĹ&#x201E;sk
BiaĹ&#x201A;ystok Kaliningrad
840
475
761
1038
886
1275
1220
687
550
879
836
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Na podstawie internetowego rozkĹ&#x201A;adu jazdy www.pkp.pl
Bardzo niska jest rĂłwnieĹź prÄ&#x2122;dkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; techniczna pociÄ&#x2026;gĂłw, ktĂłra tylko w relacjach pomiÄ&#x2122;dzy WarszawÄ&#x2026; a aglomeracjÄ&#x2026; gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skÄ&#x2026;, Krakowem i Poznaniem przekraczaĹ&#x201A;a 100km/h. Tabela 60
BiaĹ&#x201A;ystok
74
WrocĹ&#x201A;aw
84
87
76
62
81
80
72
81
89
89
74
67
76
72
81
72
56
77
70
72
72
119
78
70
62
94
89
106
71
59
80
83
75
61
72
72
65
62
94
107
80
99
77
GdaĹ&#x201E;sk
74
GOP
84
89
KrakĂłw
87
89
56
Lublin
76
74
77
70
Ĺ ĂłdĹş
62
67
70
62
59
PoznaĹ&#x201E;
81
76
72
94
80
72
Szczecin
80
72
72
89
83
72
94
Warszawa 72
81
119
106
75
65
107
99
WrocĹ&#x201A;aw
72
78
71
61
62
80
77
81
Warszawa
Szczecin
PoznaĹ&#x201E;
Ĺ ĂłdĹş
Lublin
KrakĂłw
GOP
GdaĹ&#x201E;sk
BiaĹ&#x201A;ystok
NajwyĹźsze prÄ&#x2122;dkoĹ&#x203A;ci techniczne pociÄ&#x2026;gĂłw w relacjach pomiÄ&#x2122;dzy polskimi metropoliami.
93 93
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Dane z 2008 r. na podstawie internetowego rozkĹ&#x201A;adu jazdy www.pkp.pl
Istotny problem stanowi niska dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; niektĂłrych obszarĂłw Polski do miast wojewĂłdzkich, w ktĂłrych koncentrujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; funkcje spoĹ&#x201A;eczno gospodarcze i gdzie umiejscowione sÄ&#x2026; najwaĹźniejsze wĹ&#x201A;adze rzÄ&#x2026;dowe i samorzÄ&#x2026;dowe. Jak wyraĹşnie widaÄ&#x2021; na rycinach nr 54 i 55 najgorzej skomunikowane z miastami wojewĂłdzkimi zarĂłwno za pomocÄ&#x2026; transportu drogowego, jak i kolejowego sÄ&#x2026; obszary Ĺ&#x203A;rodkowego Pomorza, Polski pĂłĹ&#x201A;nocno-wschodniej, obszary gĂłrzyste Polski poĹ&#x201A;udniowej oraz Lubelszczyzna i Podlasie.
166
Rycina 54
Obszary o najniĹźszej dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci do miast wojewĂłdzkich.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR we wspĂłĹ&#x201A;pracy z Instytutem Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (P. Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski)
167
Rycina 55
DostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowa do miast wojewĂłdzkich.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne MRR we wspĂłĹ&#x201A;pracy z Instytutem Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (P. Ĺ&#x161;leszyĹ&#x201E;ski)
168
Generalnie dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; polskich miast jest powiÄ&#x2026;zana z ich lokalizacjÄ&#x2026; w kraju. PoszczegĂłlne regiony Polski charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; róşnÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; transportowÄ&#x2026;, ktĂłra jest uzaleĹźniona od stanu rozwoju infrastruktury transportowej zlokalizowanej na ich obszarze, jak rĂłwnieĹź takich czynnikĂłw jak poĹ&#x201A;oĹźenie wzglÄ&#x2122;dem: granicy zachodniej (co jest zwiÄ&#x2026;zane z dominujÄ&#x2026;cymi kierunkami handlu zagranicznego), Warszawy, oĹ&#x203A;rodkĂłw regionalnych, miÄ&#x2122;dzynarodowych portĂłw lotniczych oraz duĹźych portĂłw morskich (Szczecin, TrĂłjmiasto). Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026; (IBnGR) przygotowaĹ&#x201A; analizy dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej polskich regionĂłw, ktĂłra jest uzaleĹźniona m.in. od rodzaju dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci gospodarczej prowadzonej w danym regionie (inne sÄ&#x2026; potrzeby komunikacyjne w regionach gdzie przewaĹźa dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przemysĹ&#x201A;owa inne w regionach o przewadze dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ugowej i produkcji zaawansowanej technologicznie). Badania ewaluacyjne IBnGR pozwalajÄ&#x2026; na porĂłwnanie dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej polskich regionĂłw w latach 2005-200956. Na podstawie tych badaĹ&#x201E; moĹźna stwierdziÄ&#x2021;, Ĺźe w omawianym okresie oceny stopnia dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej ulegaĹ&#x201A;y doĹ&#x203A;Ä&#x2021; istotnym zmianom. Tabela 61
DostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowa wojewĂłdztw w Polsce wg analiz IBnGR. WojewĂłdztwo
2009 WskaĹşnik (miejsce)
2008 WskaĹşnik (miejsce)
2007 WskaĹşnik (miejsce)
2006 WskaĹşnik (miejsce)
2005 Klasa (miejsce)
Wielkopolskie
0,52 (1)
0,51 (2)
0,57 (2)
0,56 (1)
A (2)
Lubuskie
0,49 (2)
0,53 (1)
0,53 (4)
0,54 (4)
C (8)
Mazowieckie
0,47 (3)
0,39 (6)
0,46 (5)
0,47 (5)
B (5)
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
0,45 (4)
0,49 (3)
0,61 (1)
0,54 (3)
B (4)
Zachodniopomorskie
0,43 (5)
0,45 (5)
0,54 (3)
0,54 (2)
C (10)
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
0,37 (6)
0,46 (4)
0,36(6)
0,47 (4)
A (1)
Opolskie
0,27 (7)
0,30 (7)
0,29 (7)
0,31 (7)
B (6)
MaĹ&#x201A;opolskie
0,24 (8)
0,26 (8)
0,29 (8)
0,47 (5)
A (3)
Ĺ Ăłdzkie
0,23 (9)
0,24 (9)
0,17 (9)
0,25 (8)
C (7)
0,08 (10)
0,04 (10)
-0,01 (10)
-0,01 (10)
C (9)
Pomorskie
-0,15 (11)
-0,21 (11)
-0,04 (11)
-0,13 (11)
D (12)
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
-0,26 (12)
-0,34 (12)
-0,34 (12)
-0,33 (12)
D (11)
Kujawsko-Pomorskie
WarmiĹ&#x201E;sko-mazurskie
-0,5 (13)
-0,59 (13)
-0,58 (13)
-0,57 (13)
D (13)
Podkarpackie
-0,67 (14)
-0,68 (14)
-0,79 (14)
-0,79 (14)
E (14)
Lubelskie
-0,78 (15)
-0,72 (15)
-0,86 (15)
-0,86 (15)
E (15)
Podlaskie
-0,78 (16)
-1,11 (16)
-1,23 (16)
-1,23 (16)
E (16)
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Instytut BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;. â&#x20AC;&#x17E;AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna wojewĂłdztw i podregionĂłw Polskiâ&#x20AC;? (opracowania z lat 2005-2009)
Jak obrazuje powyĹźsza tabela w 2005 r. jako bardzo dobrÄ&#x2026; oceniono dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowÄ&#x2026; wojewĂłdztw: Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego, wielkopolskiego i maĹ&#x201A;opolskiego, to w 2009 r. najlepszÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowa cechowaĹ&#x201A;a wojewĂłdztwa: wielkopolskie, lubuskie, mazowieckie, dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie i zachodniopomorskie. NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; poprawÄ&#x2122; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej odnotowaĹ&#x201A;o wojewĂłdztwo lubuskie, ktĂłre w 2005 r. oceniono jako naleĹźÄ&#x2026;ce do wojewĂłdztw o przeciÄ&#x2122;tnej (klasa C) dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci
56
IstniejÄ&#x2026; jednak pewne róşnice w sposobie prezentacji dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej wojewĂłdztw. O ile w badaniu opublikowanym w 2005 r. wojewĂłdztwa zostaĹ&#x201A;y zaszeregowane wg piÄ&#x2122;ciu klas dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej (od najwyĹźszej - A do najniĹźszej- E), to w kolejnych latach oceny dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej wyraĹźane sÄ&#x2026; w oparciu o wskaĹşnik liczbowy.
169
transportowej, natomiast w 2008 r. oceniono jako 2 z kolei region pod wzglÄ&#x2122;dem dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci. Niezmiennie najgorszÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; w okresie objÄ&#x2122;tym badaniem najniĹźszym poziomem dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci transportowej charakteryzowaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; Polski wschodniej (podlaskie, lubelskie, podkarpackie i warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie).
8.4 Miejski transport publiczny GÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sieci drogowej w polskich miastach jest w miarÄ&#x2122; poprawna. Gorzej wypadajÄ&#x2026; parametry techniczno-uĹźytkowe, funkcjonalne czy przestrzenne infrastruktury transportowej. GÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; drĂłg w miastach nie ulegĹ&#x201A;a w okresie 1999-2007 istotnym zmianom. W miastach objÄ&#x2122;tych badaniem realizowanym w ramach projektu â&#x20AC;&#x17E;Budowanie potencjaĹ&#x201A;u instytucjonalnego jednostek samorzÄ&#x2026;du dla lepszego dostarczania usĹ&#x201A;ug publicznychâ&#x20AC;?57 wynosiĹ&#x201A;a w 2007 r. Ĺ&#x203A;rednio 3,20 km/km². W badanych miastach w oĹ&#x203A;rodkach powyĹźej 25 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci te generalnie przekraczaĹ&#x201A;y 3km/km², a w miastach do 25 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw wskaĹşnik wynosiĹ&#x201A; 2,48 km/km². NajwyĹźszÄ&#x2026; gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; drĂłg charakteryzowaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; miasta pomiÄ&#x2122;dzy 50-100 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw â&#x20AC;&#x201C; 3,68 km/km². W miastach objÄ&#x2122;tych badaniem w okresie 1999-2007 widaÄ&#x2021; wzrost gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci Ĺ&#x203A;cieĹźek rowerowych, co moĹźe Ĺ&#x203A;wiadczyÄ&#x2021;, Ĺźe samorzÄ&#x2026;dy miejskie szukajÄ&#x2026; alternatywnych Ĺ&#x203A;rodkĂłw podróşowania w stosunku do podróşy samochodem. NiewÄ&#x2026;tpliwie jednak Ĺ&#x203A;rednia wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wskaĹşnika dla wszystkich grup badanych miast jest niska i wynosiĹ&#x201A;a w 2007 r. jedynie 0,18 km/km². W caĹ&#x201A;ym kraju w okresie 1999-2007 wyraĹşnie zmalaĹ&#x201A;a liczba osĂłb korzystajÄ&#x2026;cych z komunikacji miejskiej - liczba pasaĹźerĂłw przewoĹźonych Ĺ&#x203A;rodkami transportu komunikacji miejskiej zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; w tym czasie w skali kraju o 857,1 mln osĂłb (z 4935,1 mln osĂłb do 4078 mln osĂłb), tj. o 17,4%. Zmiany te nie przebiegaĹ&#x201A;y jednak w jednolity sposĂłb na obszarze caĹ&#x201A;ego kraju. W dwĂłch wojewĂłdztwach â&#x20AC;&#x201C; mazowieckim i podlaskim â&#x20AC;&#x201C; odnotowano wzrost liczby pasaĹźerĂłw przewoĹźonych komunikacjÄ&#x2026; miejskÄ&#x2026; (odpowiednio o 3,9% i 5,9%), podczas gdy w pozostaĹ&#x201A;ych wojewĂłdztwach miaĹ&#x201A; miejsce spadek liczby pasaĹźerĂłw - najwiÄ&#x2122;kszy w Ĺ&#x201A;Ăłdzkim (53,8%) oraz lubelskim (41,2%). W latach 1999-2007 wzrĂłsĹ&#x201A; (z 76,7% do 79,6%) w caĹ&#x201A;ym kraju odsetek ludnoĹ&#x203A;ci miast obsĹ&#x201A;ugiwanej przez transport miejski. NaleĹźy podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe o ile w latach 1999-2003 wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; tego wskaĹşnika zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; o 1,5 pkt. proc, to w okresie 2004-2007 jego wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wzrosĹ&#x201A;a o 2,9 pkt. proc. Podobnie jak w przypadku liczby pasaĹźerĂłw komunikacji miejskiej, sytuacja w poszczegĂłlnych regionach kraju byĹ&#x201A;a zróşnicowana. W 10 wojewĂłdztwach odnotowano spadek wartoĹ&#x203A;ci analizowanego wskaĹşnika (najwiÄ&#x2122;kszy w wojewĂłdztwie opolskim â&#x20AC;&#x201C; 10,2 pkt. proc), w jednym wojewĂłdztwie â&#x20AC;&#x201C; podkarpackim â&#x20AC;&#x201C; nie ulegĹ&#x201A; on w badanych latach zmianie, a w 5 pozostaĹ&#x201A;ych nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; wzrost (najwiÄ&#x2122;kszy w kujawsko-pomorskim â&#x20AC;&#x201C; o 23,2 pkt. proc).
57
Projekt realizowany jest przez ZwiÄ&#x2026;zek Miast Polskich, ZwiÄ&#x2026;zek PowiatĂłw Polskich, ZwiÄ&#x2026;zek Gmin Wiejskich RP przy wspĂłĹ&#x201A;pracy z Norweskim ZwiÄ&#x2026;zkiem WĹ&#x201A;adz Lokalnych i Regionalnych i jest wspĂłĹ&#x201A;finansowany ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Projekt ten jest kontynuacjÄ&#x2026; monitorowania usĹ&#x201A;ug publicznych w miastach w ramach Systemu Analiz SamorzÄ&#x2026;dowych - oprogramowania sĹ&#x201A;uĹźÄ&#x2026;cego przedstawicielom miast, gmin i powiatĂłw jako baza wiedzy o uwarunkowaniach i wynikach realizacji swych zadaĹ&#x201E;. System ten uzupeĹ&#x201A;nia statystykÄ&#x2122; publicznÄ&#x2026; poprzez: zebranie i opracowanie nowych danych, moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; samodzielnej analizy danych przez kaĹźde miasto (gminÄ&#x2122;, powiat), prezentacjÄ&#x2122; corocznych raportĂłw podsumowujÄ&#x2026;cych stan i tendencjÄ&#x2122; zmian w kaĹźdej z badanych dziedzin. WiÄ&#x2122;cej informacji na stronie internetowej: http://www. sas.zmp.poznan.pl/.
170
Tabela 62
Podstawowe informacje na temat komunikacji miejskiej w latach 1999-2007. Odsetek ludnoĹ&#x203A;ci miast obsĹ&#x201A;ugiwanych przez transport miejski
PasaĹźerowie (mln osĂłb) 1999 Polska
2003
2007
2007 r. ( 1999=100)
1999
2003
2007
2007 r. (1999=100)
4 935,1
4 199
4 078
82,6
78,1
76,7
79,6
1,5
dolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
395,3
318
250
63,2
66,9
62,2
63,9
-3
kujawsko-pomorskie
263,2
206
189
71,8
49,6
70,7
72,8
23,2
lubelskie
205,4
130
97
47,2
62,3
62,7
62,7
0,4
lubuskie
80,2
58
50
62,3
48
48,4
50,4
2,4
Ĺ&#x201A;Ăłdzkie
341,7
256
201
58,8
90,6
87,6
90
-0,6
maĹ&#x201A;opolskie
603,1
513
524
86,9
85
83,7
84,1
-0,9
mazowieckie
927,9
887
964
103,9
81,2
79,3
80,3
-0,9
45,5
31
31
68,1
54,7
44,4
44,5
-10,2
opolskie podkarpackie
110,5
81
68
61,5
78,8
78,7
78,8
0
podlaskie
110,5
114
117
105,9
81,3
76,4
76,8
-4,5
pomorskie
356,6
330
330
92,5
83,5
83,4
85,9
2,4
Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
747,8
663
631
84,4
95,5
94,7
93,4
-2,1
Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
107,8
43
76
70,5
73,9
77,1
74,3
0,4
86,7
78
71
81,9
65,2
65,5
63,2
-2
wielkopolskie
345,8
282
293
84,7
69,9
70,2
68,8
-1,1
zachodniopomorskie
207,2
209
186
89,8
71,2
70,8
68,6
-2,6
warmiĹ&#x201E;sko-mazurskie
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GĹ&#x201A;Ăłwny UrzÄ&#x2026;d Statystyczny. Rocznik Statystyczny WojewĂłdztw (2000-2008)
WĹ&#x203A;rĂłd codziennych uĹźytkownikĂłw transportu publicznego najwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; stanowili pasaĹźerowie komunikacji miejskiej (komunikacja autobusowa, tramwajowa i trolejbusowa) â&#x20AC;&#x201C; 79%. Rola kolei w obsĹ&#x201A;udze regionalnej i obszarĂłw metropolitarnych jest zróşnicowana geograficznie, ale generalnie maĹ&#x201A;o znaczÄ&#x2026;ca. Tabela 63
Liczba codziennych uĹźytkownikĂłw transportu publicznego, podziaĹ&#x201A; miedzy róşnymi Ĺ&#x203A;rodkami transportu publicznego. Rocznie w tys.
Dziennie w tys.
UdziaĹ&#x201A; w %
Transport kolejowy
291 892
797,5
5,7
Pozamiejski autobusowy
666 162
1Â 820,1
12,9
4Â 066 000
11Â 109,3
79,0
120 400
330,0
2,3
5Â 144 454
13Â 056,9
Komunikacja miejska Metro RAZEM
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Na podstawie Rocznik Statystyczny GUS â&#x20AC;&#x201C; Transport - Wyniki dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci za 2008 r.
171
W ostatnim dziesiÄ&#x2122;cioleciu wzrosĹ&#x201A;a w Polsce dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;Ä&#x2021; czynnych tras komunikacji miejskiej o 2821 km (w tym autobusowych o 2841 km oraz tramwajowych o 3 km)58. Przy czym przyrost dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci sieci czynnych tras komunikacji miejskiej miaĹ&#x201A; miejsce gĹ&#x201A;Ăłwnie w latach 2004-2007 (84% caĹ&#x201A;ego przyrostu tej sieci w latach 1999-2007). ZwiÄ&#x2122;kszaniu dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci tras nie towarzyszyĹ&#x201A; niestety wzrost liczebnoĹ&#x203A;ci taboru komunikacyjnego. W latach 1999-2007 zmniejszyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; on o 507 sztuk (318 autobusĂłw i 1148 tramwajĂłw) i w 2007 r. wynosiĹ&#x201A; on 15425 sztuk (11601 autobusĂłw i 3656 tramwajĂłw). LiczebnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; taboru zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; w 12 wojewĂłdztwach - najbardziej w maĹ&#x201A;opolskim (o 143 sztuki) i mazowieckim (121 sztuk), a wzrosĹ&#x201A;a w 4 (najbardziej w Ĺ&#x203A;wiÄ&#x2122;tokrzyskim o 139 sztuk). Co ciekawe, zarĂłwno w przypadku liczebnoĹ&#x203A;ci taboru, jak i miejsc w nim, najwiÄ&#x2122;kszym spadkiem charakteryzowaĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; wojewĂłdztwa o wysokim tempie rozwoju (ktĂłremu towarzyszyĹ&#x201A; szybki przyrost ruchu samochodowego w miastach) prowadzÄ&#x2026;cy do nasilenia siÄ&#x2122; problemĂłw komunikacyjnych zwiÄ&#x2026;zanych z zatĹ&#x201A;oczeniem gĹ&#x201A;Ăłwnych arterii komunikacyjnych. NaleĹźy przy tym podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe w latach 1999-2003 wycofano w Polsce wiÄ&#x2122;cej jednostek taboru niĹź w caĹ&#x201A;ym okresie 1999-2007, co oznacza Ĺźe w latach 2004-2007 odnotowano â&#x20AC;&#x201C; niewielki (o 33 jednostki) - przyrost netto taboru komunikacji miejskiej. Generalnie udziaĹ&#x201A; komunikacji zbiorowej w obsĹ&#x201A;udze transportowej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw ulega zmniejszeniu, zwĹ&#x201A;aszcza w miastach Ĺ&#x203A;rednich. W miastach duĹźych wystÄ&#x2122;puje tendencja do ustabilizowania siÄ&#x2122; wielkoĹ&#x203A;ci przewozĂłw, gĹ&#x201A;Ăłwnie wskutek rosnÄ&#x2026;cej ruchliwoĹ&#x203A;ci mieszkaĹ&#x201E;cĂłw.
58
Fakt, Ĺźe wzrost dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci sieci tras autobusowych i tramwajowych nie rĂłwna siÄ&#x2122; przyrostowi dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci czynnych tras komunikacji miejskiej ogĂłĹ&#x201A;em moĹźe wynikaÄ&#x2021; ze wzrostu dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci tras metra oraz spadku dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci tras sieci trolejbusowej. Na poziomie dostÄ&#x2122;pnych danych statystycznych fakt ten trudno jednak udowodniÄ&#x2021;.
172
* # 9.1 Sytuacja mieszkaniowa w Polsce W Polsce stale notuje siÄ&#x2122; deficyt mieszkaĹ&#x201E;, szacowany na 1,5-1,8 mln mieszkaĹ&#x201E;. Jest to deficyt statystyczny, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cy róşnicÄ&#x2026; miÄ&#x2122;dzy liczbÄ&#x2026; gospodarstw domowych a liczbÄ&#x2026; mieszkaĹ&#x201E;. Efektywne potrzeby, poparte zasobami finansowymi i dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; kredytu, sÄ&#x2026; znacznie niĹźsze, ich wielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; jest funkcjÄ&#x2026; polityki paĹ&#x201E;stwa w zakresie zwiÄ&#x2122;kszenia dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci mieszkaĹ&#x201E; obywatelom o niĹźszych i niskich dochodach. Sytuacja w tym zakresie nie poprawiĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; od poczÄ&#x2026;tku transformacji. Mimo pewnego wzrostu liczby budowanych mieszkaĹ&#x201E;, procesy demograficzne (zmniejszenie liczebnoĹ&#x203A;ci rodzin, wzrost udziaĹ&#x201A;u jednoosobowych gospodarstw domowych) powodujÄ&#x2026; podtrzymanie statystycznego deficytu mieszkaĹ&#x201E;. W efekcie w Polsce wskaĹşnik nasycenia mieszkaniami jest bardzo niski, podobnie jak przeciÄ&#x2122;tna wielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; mieszkaĹ&#x201E;, natomiast wysokie jest zagÄ&#x2122;szczenie mieszkaĹ&#x201E; (tabela poniĹźej). Tabela 64
WskaĹşniki sytuacji mieszkaniowej, 2008. Liczba mieszkaĹ&#x201E; WyszczegĂłlnienie na 1000 mieszkaĹ&#x201E;cĂłw OgĂłĹ&#x201A;em
PrzeciÄ&#x2122;tna powierzchnia mieszkania w m2
PrzeciÄ&#x2122;ta PrzeciÄ&#x2122;tna PrzeciÄ&#x2122;tna powierzchnia liczba izb liczba osĂłb mieszkania na w mieszkaniu w mieszkaniu 2 osobÄ&#x2122; w m
341,2
70,0
23,8
3,7
2,92
Miasto
380,0
62,0
23,3
3,5
2,63
WieĹ&#x203A;
289,3
86,0
24,7
4,1
3,45
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Informacje o Mieszkalnictwie - Wyniki Monitoringu za 2008 r., KrakĂłw: Instytut Rozwoju Miast, 2009
RĂłwnieĹź luka remontowa systematycznie roĹ&#x203A;nie - nie sÄ&#x2026; prowadzone remonty i modernizacje zabudowy mieszkaniowej na skalÄ&#x2122; odpowiadajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; potrzebom. Inwestycje remontowo-modernizacyjne nie majÄ&#x2026; â&#x20AC;&#x201C; z powodu braku Ĺ&#x203A;rodkĂłw finansowych â&#x20AC;&#x201C; charakteru systemowego; podejmowane sÄ&#x2026; indywidualne dziaĹ&#x201A;ania w skali mieszkaĹ&#x201E;, budynkĂłw, a nie kwartaĹ&#x201A;Ăłw zabudowy, ulic, osiedli czy dzielnic. WedĹ&#x201A;ug analiz Instytutu Rozwoju Miast (KorniĹ&#x201A;owicz J., Ĺťelawski T. 2006) stopieĹ&#x201E; pokrycia niezbÄ&#x2122;dnych nakĹ&#x201A;adĂłw na remonty wielorodzinnych budynkĂłw mieszkaniowych w miastach, wszystkich kategorii - od bieĹźÄ&#x2026;cych po remonty kapitalne, faktycznymi wydatkami w latach 2000-2005 byĹ&#x201A; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;cy: Âą
35-40% niezbÄ&#x2122;dnych nakĹ&#x201A;adĂłw na techniczne utrzymanie w zasobach komunalnych;
Âą
33-52% w zasobach wspĂłlnot mieszkaniowych;
Âą
66-89% w zasobach spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych;
Âą
14-39% w prywatnych zasobach czynszowych.
173
Oszacowana przez IRM róşnica pomiÄ&#x2122;dzy faktycznymi a niezbÄ&#x2122;dnymi do poniesienia nakĹ&#x201A;adami na techniczne utrzymanie wielorodzinnych zasobĂłw mieszkaniowych, tzw. luka remontowa, wynosi 42,431 mln zĹ&#x201A;. Z kwoty tej przypada: Âą
3,611 mln zĹ&#x201A; na remonty bieĹźÄ&#x2026;ce;
Âą
9,520 mln zĹ&#x201A; na remonty elementĂłw budynku o wysokim stopniu zuĹźycia technicznego;
Âą
29,300 mln zĹ&#x201A; na remonty kapitalne poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czone z modernizacjÄ&#x2026;.
Autorzy opracowania wskazali, Ĺźe przy przyjÄ&#x2122;ciu okresu 5 lat na wykonanie caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci zalegĹ&#x201A;ych remontĂłw elementĂłw budynkĂłw i okresu 10 lat na wykonanie uzasadnionych ekonomicznie remontĂłw kapitalnych, Ĺ&#x203A;rednioroczny niedobĂłr Ĺ&#x203A;rodkĂłw na remonty tylko wielorodzinnych zasobĂłw mieszkaniowych wynosi 8,400 mln zĹ&#x201A; (Bondarczuk J., MuzioĹ&#x201A;-WÄ&#x2122;cĹ&#x201A;awowicz A., 2009). NaleĹźy natomiast podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe odnotowano znaczny wzrost wyposaĹźenia mieszkaĹ&#x201E; w podstawowe instalacje techniczno-sanitarne. Szacuje siÄ&#x2122;, Ĺźe w 2008 r. 96,5% mieszkaĹ&#x201E; byĹ&#x201A;o wyposaĹźonych w wodociÄ&#x2026;g (w miastach â&#x20AC;&#x201C; ponad 99%), okoĹ&#x201A;o 89% mieszkaĹ&#x201E; byĹ&#x201A;o wyposaĹźonych w ustÄ&#x2122;p spĹ&#x201A;ukiwany i 79% w centralne ogrzewanie, w tym w miastach odpowiednio: 96% i 86% (Informacje o Mieszkalnictwie - Wyniki Monitoringu za 2008 r., 2009). Problemy mieszkalnictwa â&#x20AC;&#x201C; potrzeby remontowe, deficyt mieszkaĹ&#x201E; - skupiajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w miastach. Wynika to z procesĂłw urbanizacyjnych oraz tradycyjnej róşnicy sposobu zaspokajania potrzeb mieszkaniowych pomiÄ&#x2122;dzy miastami a obszarami wiejskimi. Problem niskiego standardu mieszkaniowego w Polsce nie ma charakteru wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznie technicznego czy finansowego. WpĹ&#x201A;ywa bezpoĹ&#x203A;rednio na sferÄ&#x2122; spoĹ&#x201A;ecznÄ&#x2026; (politykÄ&#x2122; spoĹ&#x201A;ecznÄ&#x2026;, politykÄ&#x2122; prorodzinnÄ&#x2026;, zapobieganie wykluczeniom), gospodarczÄ&#x2026; (mobilnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ludnoĹ&#x203A;ci, wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; majÄ&#x2026;tku, koszty eksploatacji, zuĹźycie energii) i przestrzennÄ&#x2026; (niski standard zabudowy, bezĹ&#x201A;ad, ekstensywne wykorzystanie przestrzeni zainwestowanej, ekspansja budownictwa na nowe tereny).
9.2 Lokalna sytuacja mieszkaniowa w miastach Sytuacja mieszkaniowa w miastach jest silnie zróşnicowana, co wynika zarĂłwno z uwarunkowaĹ&#x201E; historycznych, jak i wspĂłĹ&#x201A;czesnych róşnic poziomu rozwoju (dobrobytu) i lokalnych polityk. W strukturze kraju utrwalony jest stary podziaĹ&#x201A; miÄ&#x2122;dzy Ziemie Zachodnie i PĂłĹ&#x201A;nocne oraz pozostaĹ&#x201A;Ä&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; kraju. W tych pierwszych regionach mamy do czynienia z wysokim udziaĹ&#x201A;em mieszkaĹ&#x201E; komunalnych w zasobach miast, co ma swojÄ&#x2026; genezÄ&#x2122; w komunalizacji mienia poniemieckiego bezpoĹ&#x203A;rednio po wojnie i wyĹźszej urbanizacji. Zasoby mieszkaniowe sÄ&#x2026; tam starsze, o wiÄ&#x2122;kszej przeciÄ&#x2122;tnej powierzchni, lepszym wyposaĹźeniu w infrastrukturÄ&#x2122; technicznÄ&#x2026;, ale czÄ&#x2122;sto znacznie zdekapitalizowane. W miastach tzw. Polski Centralnej i Wschodniej mieszkania sÄ&#x2026; mniejsze, wiÄ&#x2122;kszy jest udziaĹ&#x201A; zasobĂłw wybudowanych po wojnie. WielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; miasta jest waĹźnym wyróşnikiem lokalnej struktury mieszkalnictwa. W wielu maĹ&#x201A;ych miastach zasoby komunalne sÄ&#x2026; niewielkie, gminy napotykajÄ&#x2026; barierÄ&#x2122; skali inwestycji (nakĹ&#x201A;ady na inwestycje mieszkaniowe, np. budowÄ&#x2122; lokali komunalnych czy socjalnych w relacji do budĹźetu danej jednostki). Natomiast przepisy prawa i oczekiwania lokalnej spoĹ&#x201A;ecznoĹ&#x203A;ci sÄ&#x2026; takie same jak w duĹźych miastach. Jak wynika z danych Systemu Analiz SamorzÄ&#x2026;dowych, 196 miast w Polsce ma mniej niĹź 100 mieszkaĹ&#x201E; komunalnych (Raport o Stanie Miast - Kongres Miast Polskich, 2009).
174
NajwiÄ&#x2122;kszÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; zasobĂłw komunalnych, przekazanych gminom po 1990 r. w procesie komunalizacji mienia stanowiĹ&#x201A;y budynki przedwojenne, liczÄ&#x2026;ce ponad 60 lat, bardzo silnie zdekapitalizowane. Z ankiety przeprowadzonej przez ZwiÄ&#x2026;zek Miast Polskich w 1997 r. na temat stanu zasobĂłw komunalnych w miastach wynika, Ĺźe: Âą
44,4% zasobĂłw pochodziĹ&#x201A;o sprzed 1946 r.;
Âą
29,5% zasobĂłw wybudowano w latach 1946-65;
Âą
26,1% zasobĂłw wybudowano po 1965 r. (Bartosik E., 2009).
175
+ 10.1 Podstawowe informacje dotyczÄ&#x2026;ce problemĂłw ochrony Ĺ&#x203A;rodowiska w miastach W ostatnich dwudziestu latach w Polsce osiÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;to wyraĹşny postÄ&#x2122;p w ochronie Ĺ&#x203A;rodowiska naturalnego przede wszystkim dziÄ&#x2122;ki ograniczeniu doprowadzania do Ĺ&#x203A;rodowiska zanieczyszczeĹ&#x201E; przez gospodarkÄ&#x2122; i spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwo. ByĹ&#x201A;o to moĹźliwe dziÄ&#x2122;ki restrukturyzacji przemysĹ&#x201A;u, zmniejszeniu zuĹźycia Ĺ&#x203A;rodkĂłw chemicznych w rolnictwie oraz inwestycjom w sferze gospodarki komunalnej a takĹźe dziÄ&#x2122;ki zwiÄ&#x2122;kszeniu Ĺ&#x203A;wiadomoĹ&#x203A;ci ekologicznej spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa. Jednak urbanizacja oraz rozwĂłj gospodarczy majÄ&#x2026; negatywny wpĹ&#x201A;yw na Ĺ&#x203A;rodowisko przyrodnicze, dlatego jednym z wyzwaĹ&#x201E; przed ktĂłrym stoi Polska jest zachowanie obszarĂłw najwartoĹ&#x203A;ciowszych przyrodniczo oraz minimalizacja negatywnego oddziaĹ&#x201A;ywania na Ĺ&#x203A;rodowisko inwestycji infrastrukturalnych. Generalnie, polska przestrzeĹ&#x201E; charakteryzuje siÄ&#x2122; wyĹźszymi walorami przyrodniczymi i róşnorodnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; biologicznÄ&#x2026; niĹź przestrzeĹ&#x201E; krajĂłw Europy Zachodniej. PoniĹźsza mapa pokazuje udziaĹ&#x201A; obszarĂłw chronionych na poziomie powiatĂłw. Rycina 56
UdziaĹ&#x201A; i struktura obszarĂłw chronionych w powierzchni powiatĂłw ogĂłĹ&#x201A;em (2008 r.)
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Projekt Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010
176
10.2 Typy miast pod wzglÄ&#x2122;dem poĹ&#x201A;oĹźenia wzdĹ&#x201A;uĹź korytarzy ekologicznych Analiza uwarunkowaĹ&#x201E; przyrodniczych i poĹ&#x201A;oĹźenia najwiÄ&#x2122;kszych miast kraju (powyĹźej 100 tysiÄ&#x2122;cy mieszkaĹ&#x201E;cĂłw z wĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniem GrudziÄ&#x2026;dza i SĹ&#x201A;upska) w kontekĹ&#x203A;cie przebiegu korytarzy ekologicznych wykazaĹ&#x201A;a, iĹź charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; one znacznym zróşnicowaniem. PowtarzalnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; potencjaĹ&#x201A;u przyrodniczego miast i ich usytuowania w systemie przyrodniczym kraju pozwoliĹ&#x201A;a na wydzielenie siedmiu grup charakterystycznych dla okreĹ&#x203A;lonych typĂłw miast. PierwszÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; stanowiÄ&#x2026; miasta poĹ&#x201A;oĹźone w dolinach duĹźych rzek, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych czÄ&#x2122;sto odcinkami pradolinnymi, stanowiÄ&#x2026;cymi gĹ&#x201A;Ăłwne korytarze ekologiczne systemu krajowego i ponadkrajowego. Miasta te stykajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; z duĹźymi kompleksami leĹ&#x203A;nymi, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cymi rĂłwnieĹź terenami migracji roĹ&#x203A;lin i zwierzÄ&#x2026;t, czÄ&#x2122;sto stanowiÄ&#x2026;cymi elementy KSOCH, jak rezerwaty, parki narodowe, czy teĹź parki krajobrazowe. Do miast tych zaliczono: WarszawÄ&#x2122;, GdaĹ&#x201E;sk, Szczecin, Bydgoszcz i WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek. DrugÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; stanowiÄ&#x2026; miasta majÄ&#x2026;ce na swym obszarze rzeki, o róşnym stopniu wyksztaĹ&#x201A;cenia doliny, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;ce gĹ&#x201A;ĂłwnÄ&#x2026; osiÄ&#x2026; systemu przyrodniczego miasta. Miasta te, podobnie jak wyróşnione w pierwszej grupie, stykajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; z obszarami leĹ&#x203A;nymi, czÄ&#x2122;sto duĹźymi kompleksami wchodzÄ&#x2026;cymi w skĹ&#x201A;ad KSOCH, jak i sÄ&#x2026; poĹ&#x201A;oĹźone na terenie systemu korytarzy ekologicznych. Do tej grupy miast zaklasyfikowano: BiaĹ&#x201A;ystok, Kielce, Olsztyn, Bielsko-BiaĹ&#x201A;Ä&#x2026;, Rybnik, Tychy, ElblÄ&#x2026;g, Koszalin, SĹ&#x201A;upsk. GrupÄ&#x2122; trzeciÄ&#x2026; tworzÄ&#x2026; miasta posiadajÄ&#x2026;ce na swym obszarze dolinÄ&#x2122; duĹźej rzeki, bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cej czÄ&#x2122;sto korytarzem ekologicznym o znaczeniu krajowym i ponadkrajowym, majÄ&#x2026;ce w swoim sÄ&#x2026;siedztwie obszary leĹ&#x203A;ne o duĹźej wartoĹ&#x203A;ci przyrodniczej, nieposiadajÄ&#x2026;ce jednak bezpoĹ&#x203A;redniej Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznoĹ&#x203A;ci z nimi. Ĺ Ä&#x2026;cznoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ta odbywa siÄ&#x2122; poprzez system dolinny oraz system obszarĂłw otwartych. GrupÄ&#x2122; tÄ&#x2026; stanowiÄ&#x2026;: KrakĂłw, WrocĹ&#x201A;aw, PoznaĹ&#x201E;, CzÄ&#x2122;stochowa, ToruĹ&#x201E;, PĹ&#x201A;ock, Opole, GorzĂłw Wielkopolski, GrudziÄ&#x2026;dz. Grupa czwarta to miasta posiadajÄ&#x2026;ce na swoim obszarze mniejsze rzeki od miast zaklasyfikowanych do grupy trzeciej, ale o podobnych powiÄ&#x2026;zaniach z obszarami cennymi przyrodniczo, czÄ&#x2122;sto bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych fragmentami korytarzy ekologicznych. Do tej grupy zaliczono: Lublin, Radom, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, RzeszĂłw, Kalisz, TarnĂłw, LegnicÄ&#x2122;. KolejnÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; miast tworzÄ&#x2026; organizmy miejskie pozbawione znaczÄ&#x2026;cych z przyrodniczego punktu widzenia ciekĂłw wodnych, zaĹ&#x203A; majÄ&#x2026;ce Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznoĹ&#x203A;Ä&#x2021; z duĹźymi kompleksami leĹ&#x203A;nymi. Miasta tej grupy to: Gdynia, DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza, WaĹ&#x201A;brzych, Zielona GĂłra. SzĂłsta grupa to miasta nie posiadajÄ&#x2026;ce na swoim obszarze znaczÄ&#x2026;cych z przyrodniczego punktu widzenia ciekĂłw wodnych i majÄ&#x2026;ce w swoim otoczeniu lasy charakteryzujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; znacznÄ&#x2026; fragmentacjÄ&#x2026;. Do grupy tej zaliczono: Ĺ ĂłdĹş, Katowice i RudÄ&#x2122; Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skÄ&#x2026;. Ostatnia grupa to miasta nieposiadajÄ&#x2026;ce w swoim otoczeniu obszarĂłw cennych przyrodniczo. SÄ&#x2026; to dwa miasta konurbacji gĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiej: Bytom i ChorzĂłw.
177
Tabela 65
Typologia najwiÄ&#x2122;kszych miast Polski (ponad 100 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw) z uwagi na ich poĹ&#x201A;oĹźenie wzglÄ&#x2122;dem korytarzy ekologicznych. Nr | Miasto
Korytarz dolinny, rzeczny
Kompleksy LeĹ&#x203A;ne, Parki Krajobrazowe, Parki Narodowe
Miasta z dolinÄ&#x2026; duĹźej rzeki i bezpoĹ&#x203A;rednim sÄ&#x2026;siedztwie kompleksĂłw leĹ&#x203A;nych Puszcza Kampinoska, Puszcza SĹ&#x201A;upecka, lasy Mazowieckie1 Warszawa WisĹ&#x201A;a go PK, lasy Chojnowskiego PK 2 GdaĹ&#x201E;sk WisĹ&#x201A;a, Zatoka GdaĹ&#x201E;ska Lasy TrĂłjmiejskiego PK Puszcza Bukowa, Puszcza Goleniowska, 3 Szczecin Odra Puszcza WkszaĹ&#x201E;ska 4 Bydgoszcz WisĹ&#x201A;a, Brda Puszcza Bydgoska Lasy GostyniĹ&#x201E;sko-WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awskiego PK, 5 WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek WisĹ&#x201A;a, ZgĹ&#x201A;owiÄ&#x2026;czka lasy Kotliny wĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awsko-toruĹ&#x201E;skiej Miasto z rzekÄ&#x2026; i bezpoĹ&#x203A;rednim sÄ&#x2026;siedztwie kompleksĂłw leĹ&#x203A;nych 6 BiaĹ&#x201A;ystok BiaĹ&#x201A;a Lasy PK Puszcza KnyszyĹ&#x201E;ska 7 Kielce Silnica Lasy ChÄ&#x2122;ciĹ&#x201E;sko-Kieleckiego PK, Puszcza Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyska 8 Olsztyn Ĺ yna Lasy Pojezierza OlsztyĹ&#x201E;skiego 9 Bielsko-BiaĹ&#x201A;a BiaĹ&#x201A;a Lasy Beskidu MaĹ&#x201A;ego i Beskidu Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skiego Lasy PK Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wiel10 Rybnik Ruda kich, Lasy Raciborskie 11 Tychy GostyĹ&#x201E; Lasy KobiĂłrskie, Lasy PszczyĹ&#x201E;skie 12 ElblÄ&#x2026;g ElblÄ&#x2026;g, Zalew WiĹ&#x203A;lany Lasy Wysoczyzny ElblÄ&#x2026;skiej (PK Wysoczyzny ElblÄ&#x2026;skiej) 13 Koszalin DzierzÄ&#x2122;cinka Lasy Polanowsko-Bytowskie 14 SĹ&#x201A;upsk SĹ&#x201A;upia Lasy Doliny SĹ&#x201A;upi, lasy PK Dolina SĹ&#x201A;upi Miasta z dolinÄ&#x2026; duĹźej rzeki i sÄ&#x2026;siedztwem kompleksĂłw leĹ&#x203A;nych poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czonym z miastem przez system dolinny i/lub terenĂłw otwartych 15 KrakĂłw WisĹ&#x201A;a Puszcza NiepoĹ&#x201A;omnicka 16 WrocĹ&#x201A;aw Odra Lasy Stobrawskiego PK Lasy Wielkopolskiego PN. RogaliĹ&#x201E;skiego PK, PK Puszcza 17 PoznaĹ&#x201E; Warta Zielonka 18 CzÄ&#x2122;stochowa Warta Lasy nad GĂłrnÄ&#x2026; LiswartÄ&#x2026; PK, lasy PK Orlich Gniazd 19 ToruĹ&#x201E; WisĹ&#x201A;a. DrwÄ&#x2122;ca Lasy Kotliny ToruĹ&#x201E;skiej Lasy WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awsko-GostyniĹ&#x201E;skiego PK, lasy BrudzeĹ&#x201E;skiego 20 PĹ&#x201A;ock WisĹ&#x201A;a PK 21 Opole Odra Bory NiemodliĹ&#x201E;skie, Bory Stobrawskie GorzĂłw 22 Warta Puszcza Notecka, lasy Barlinecko-Gorzowskiego PK Wielkopolski 23 GrudziÄ&#x2026;dz WisĹ&#x201A;a, Osa Lasy PK Doliny Dolnej WisĹ&#x201A;y Miasta z rzekÄ&#x2026; i sÄ&#x2026;siedztwem kompleksĂłw leĹ&#x203A;nych poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czonym z miastem przez system ciekĂłw i/lub terenĂłw otwartych 24 Lublin Bystrzyca Lasy KozĹ&#x201A;owieckiego PK 25 Radom Mleczna Lasy Kozienickiego PK 26 Sosnowiec Czarna Przemsza Lasy SĹ&#x201A;awkowskie, lasy doliny BiaĹ&#x201A;ej Przemszy 27 Gliwice KĹ&#x201A;odnica Lasy Raciborskie 28 Zabrze KĹ&#x201A;odnica, Bytomka Lasy Katowickie 29 RzeszĂłw WisĹ&#x201A;ok Lasy Kolbuszowskie 30 Kalisz Prosna Lasy Kotliny Grabowskiej 31 TarnĂłw BiaĹ&#x201A;a Dunajec Puszcza RadĹ&#x201A;owska 32 Legnica Kaczawa Bory DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie Miasta z poĹ&#x201A;oĹźonymi w ich sÄ&#x2026;siedztwie duĹźymi kompleksami leĹ&#x203A;nymi 33 Gdynia brak TrĂłjmiejski Park Krajobrazowy
178
Nr | Miasto
Korytarz dolinny, rzeczny
Kompleksy LeĹ&#x203A;ne, Parki Krajobrazowe, Parki Narodowe
DÄ&#x2026;browa brak Lasy SĹ&#x201A;awkowsko-ZawierciaĹ&#x201E;skie GĂłrnicza 35 WaĹ&#x201A;brzych brak Lasy PK SudetĂłw WaĹ&#x201A;brzyskich 36 Zielona GĂłra brak Bory ZielonogĂłrskie Miasta z poĹ&#x201A;oĹźonymi w ich sÄ&#x2026;siedztwie kompleksami leĹ&#x203A;nymi o znacznej fragmentacji 37 Ĺ ĂłdĹş brak Puszcza Ĺ Ăłdzka. Las Ĺ agiewnicki 38 Katowice brak Lasy Katowickie 39 Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska brak Lasy Katowickie Miasta nieposiadajÄ&#x2026;ce kontaktu z systemem korytarzy ekologicznych 40 Bytom brak brak 41 ChorzĂłw brak brak
34
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2033 r., Warszawa grudzieĹ&#x201E; 2008
10.3 ZagroĹźenia Ĺ&#x203A;rodowiska JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; powietrza atmosferycznego JakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; powietrza atmosferycznego w Polsce okreĹ&#x203A;lana jest przez ekspertĂłw jako dobra59. KaĹźdego roku przeprowadzana jest ocena jakoĹ&#x203A;ci powietrza atmosferycznego, pozwalajÄ&#x2026;ca uzyskaÄ&#x2021; informacje o stÄ&#x2122;Ĺźeniach zanieczyszczeĹ&#x201E; na obszarach poszczegĂłlnych stref, w tym w aglomeracjach. Badane sÄ&#x2026; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce zanieczyszczenia: dwutlenek siarki, dwutlenku azotu, pyĹ&#x201A;u zawieszonego PM10, benzenu, oĹ&#x201A;owiu, tlenku wÄ&#x2122;gla, wielopierĹ&#x203A;cieniowych wÄ&#x2122;glowodorĂłw aromatycznych oraz ozonu. W ciÄ&#x2026;gu ostatnich 7 lat zanotowano niedotrzymanie standardĂłw jakoĹ&#x203A;ci powietrza w zakresie pyĹ&#x201A;u PM10 i ozonu szczegĂłlnie w miastach. GĹ&#x201A;Ăłwnym ĹşrĂłdĹ&#x201A;em zanieczyszczenia jest tzw. niska emisja pochodzÄ&#x2026;ca z sektora bytowo-komunalnego, transportu oraz przemysĹ&#x201A;u. Jednym z problemĂłw dotyczÄ&#x2026;cych ochrony Ĺ&#x203A;rodowiska w miastach jest rĂłwnieĹź emisja dwutlenku wÄ&#x2122;gla. WyróşniajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; miasta o duĹźej skali zagroĹźenia Ĺ&#x203A;rodowiska emisjÄ&#x2026; zanieczyszczeĹ&#x201E; powietrza z zakĹ&#x201A;adĂłw szczegĂłlnie uciÄ&#x2026;Ĺźliwych. W roku 2008 najwiÄ&#x2122;ksze zagroĹźenie powietrza dotyczyĹ&#x201A;o 150 miast, na terenie ktĂłrych koncentrowaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; 67,7% krajowej emisji zanieczyszczeĹ&#x201E; pyĹ&#x201A;owych i 64,4% zanieczyszczeĹ&#x201E; gazowych, w sumie 138 146,4 tys. ton (patrz tabela poniĹźej). Tabela 66
Emisja zanieczyszczeĹ&#x201E; powietrza dwutlenkiem wÄ&#x2122;gla w tys. ton w 2008 r. MIASTA
Dwutlenek wÄ&#x2122;gla (w tys. ton)
POLSKA
214 533,6
Bogatynia
12 879,6
Konin
10 151,6
Rybnik
8 423,8
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
8 350,0
Jaworzno
6 611,5
KrakĂłw
6 225,0
M.st. Warszawa
6 231,5
PĹ&#x201A;ock
6 234,0
59
Patrz: Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033, Warszawa grudzieĹ&#x201E; 2008.
179
MIASTA
Dwutlenek wÄ&#x2122;gla (w tys. ton)
Ĺ aziska GĂłrne
5 079,4
Turek
4 466,0
OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
3 261,0
BÄ&#x2122;dzin
2 907,1
Trzebinia
2 614,5
Ĺ ĂłdĹş
2 549,5
GdaĹ&#x201E;sk
2 343,2
Zdzieszowice
2 028,8
PuĹ&#x201A;awy
1 719,9
Skawina
1 710,0
PoznaĹ&#x201E;
1 669,7
Police
1 530,9
Kwidzyn
1 469,4
ChorzĂłw
1 349,3
WrocĹ&#x201A;aw
1 302,3
Stalowa Wola
1 296,5
KÄ&#x2122;dzierzyn KoĹşle
1 276,3
TarnĂłw
1 265,6
Szczecin
1 239,6
CheĹ&#x201A;m
1 210,2
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
1 207,3
MaĹ&#x201A;ogoszcz
1 182,1
Janikowo
1 127,7
Bydgoszcz
1 122,3
Katowice
1 005,1
InowrocĹ&#x201A;aw RAZEM wymienione miasta
918,0 138 146,4
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ochrona Ĺ&#x203A;rodowiska 2009, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS 2009, Warszawa, str. 246.
10.4 Infrastruktura komunalna W ostatnim dziesiÄ&#x2122;cioleciu w Polsce nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;a znaczna poprawa w zakresie infrastruktury komunalnej, ktĂłra ma wpĹ&#x201A;yw na poprawÄ&#x2122; stanu Ĺ&#x203A;rodowiska naturalnego. Pozytywnie wyróşnia siÄ&#x2122; tu dwuletni okres przed przystÄ&#x2026;pieniem Polski do Unii Europejskiej, kiedy gminy z jednej strony mogĹ&#x201A;y korzystaÄ&#x2021; z funduszy przedakcesyjnych (ISPA, PHARE, SAPARD), z drugiej strony w perspektywie miaĹ&#x201A;y moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; korzystania z funduszy strukturalnych oraz funduszu spĂłjnoĹ&#x203A;ci. SprawiĹ&#x201A;o to, Ĺźe w wielu miejscowoĹ&#x203A;ciach powstaĹ&#x201A;y kompleksowe programy rozwoju infrastruktury komunalnej.
Oczyszczalnie Ĺ&#x203A;ciekĂłw W okresie 1999-2007 nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; znaczny przyrost dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci sieci kanalizacyjnej, ktĂłry wyniĂłsĹ&#x201A; okoĹ&#x201A;o 42,8 tys. km (z okoĹ&#x201A;o 46,8 tys. km do 89,5 tys. km), z czego w okresie 2004-2007 dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;Ä&#x2021; tej sieci wzrosĹ&#x201A;a o okoĹ&#x201A;o 20,6 tys. km. Tym samym dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sieci wodociÄ&#x2026;gowej w Polsce byĹ&#x201A;a w koĹ&#x201E;cu 2007 r. o ponad 91% wyĹźsza niĹź na koniec 1999 r. Liczba oczyszczalni Ĺ&#x203A;ciekĂłw wzrosĹ&#x201A;a w latach 2000-2006 z 2475 do 3063, lecz nadal jest wysoce niewystarczajÄ&#x2026;ca. Na obszarach miejskich z oczyszczalni Ĺ&#x203A;ciekĂłw korzysta 86,2%, a na obszarach wiejskich jedynie 22% mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. Ma to wpĹ&#x201A;yw na stan jakoĹ&#x203A;ci wĂłd w Polsce, ktĂłry pomimo
180
stopniowej poprawy w ostatnich latach, jest niezadowalajÄ&#x2026;cy i odbiega od standardĂłw UE. Powolny postÄ&#x2122;p w poprawie jakoĹ&#x203A;ci wĂłd w polskich rzekach wynika wciÄ&#x2026;Ĺź z maĹ&#x201A;ego udziaĹ&#x201A;u oczyszczalni pozwalajÄ&#x2026;cych na trzystopniowe oczyszczanie Ĺ&#x203A;ciekĂłw. Podobnie jak zagroĹźenia emisjÄ&#x2026; gazĂłw, rĂłwnieĹź zagroĹźenia Ĺ&#x203A;ciekami przemysĹ&#x201A;owymi i komunalnymi, generowane sÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ăłwnie w miastach. W sumie 198 miast o duĹźej skali zagroĹźenia Ĺ&#x203A;rodowiska Ĺ&#x203A;ciekami, odprowadziĹ&#x201A;o 72,7% krajowej iloĹ&#x203A;ci Ĺ&#x203A;ciekĂłw wymagajÄ&#x2026;cych oczyszczenia oraz 66,2% Ĺ&#x203A;ciekĂłw nieoczyszczonych (tabela poniĹźej). Tabela 67
IloĹ&#x203A;Ä&#x2021; oczyszczalni Ĺ&#x203A;ciekĂłw w latach 1999, 2003 i 2007.
2 209
4 125
1 364
2 761
4 251
1210
3 041
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
325
137
188
293
97
196
287
86
201
Kujawsko-Pomorskie
200
104
96
182
68
114
188
56
132
Lubelskie
291
119
172
285
68
217
324
78
246
Lubuskie
141
58
83
198
106
92
129
42
87
Ĺ Ăłdzkie
187
97
90
160
48
112
218
79
139
MaĹ&#x201A;opolskie
287
116
171
301
80
221
312
78
234
Mazowieckie
314
161
153
386
156
230
407
141
266
Opolskie
109
56
53
99
49
50
104
42
62
Podkarpackie
211
89
122
267
83
184
286
78
208
Podlaskie
102
41
61
126
30
96
138
29
109
Pomorskie
243
74
169
246
33
213
249
34
215
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
396
226
170
407
193
214
399
177
222
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
124
65
59
126
40
86
139
37
102
WarmiĹ&#x201E;sko-Mazurskie
197
80
117
224
51
173
249
28
221
Wielkopolskie
353
135
218
390
120
270
422
113
309
Zachodniopomorskie
404
117
287
415
122
293
400
112
288
komunalne
ogĂłĹ&#x201A;em
przemysĹ&#x201A;owe
komunalne
1 675
Polska
komunalne
3 884
 Â
ogĂłĹ&#x201A;em
przemysĹ&#x201A;owe
2007
ogĂłĹ&#x201A;em
2003 przemysĹ&#x201A;owe
1999
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: GUS, Rocznik Statystyczny WojewĂłdztw (2000, 2004, 2008), Bank Danych Regionalnych
181
Tabela 68
Miasta o duĹźej skali zagroĹźenia Ĺ&#x203A;ciekami w 2008 r. Ĺ&#x161;cieki przemysĹ&#x201A;owe i komunalne (w dekametrach szeĹ&#x203A;ciennych) MIASTA POLSKA
OgĂłĹ&#x201A;em
Ĺ&#x161;cieki oczyszczane
Ĺ&#x161;cieki nieoczyszczane
2 236 585
2 076 951
159 634
Police
165 174
165 182
brak danych
Bukowno
128 037
128 036
1
M.st. Warszawa
112 103
84 271
27 832
KrakĂłw
50 330
50 290
40
Ĺ ĂłdĹş
50 051
49 600
451
Jaworzno
39 534
39 264
270
Kwidzyn
37 908
37 908
0
PoznaĹ&#x201E;
35 019
34 752
267
WrocĹ&#x201A;aw
34 692
34 690
2
Katowice
34 210
24 590
9 620
GdaĹ&#x201E;sk
34 049
26 463
7 586
Sosnowiec
30 464
24 472
5 992
Bytom
27 538
25 964
1 574
Szczecin
22 611
8 306
14 305
Ĺ&#x161;wiecie
19 162
19 162
0
Bogatynia
18 725
18 725
0
Bydgoszcz
18 710
22 716
brak danych
Lublin
18 575
18 439
136
PĹ&#x201A;ock
18 158
18 132
26
Zabrze
16 054
15 740
305
LÄ&#x2122;dziny
15 825
15 825
0
Gdynia
14 667
13 041
1 626
BiaĹ&#x201A;ystok
14 088
14 068
20
PuĹ&#x201A;awy
13 046
13 003
43
Gliwice
13 032
9 531
3 501
TarnĂłw
12 980
12 725
255
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
12 838
11 284
1 554
InowrocĹ&#x201A;aw
12 065
11 654
411
CzÄ&#x2122;stochowa
11 917
11 851
66
Radom
11 349
11 328
21
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
11 322
11 232
90
ToruĹ&#x201E;
11 209
11 013
196
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
10 989
10 751
238
Olsztyn
10 180
9 877
303
RzeszĂłw
10 162
9 838
324
Kielce
10 001
12 738
brak danych
Tychy
9 979
10 095
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ochrona Ĺ&#x203A;rodowiska 2009, Informacje i Opracowania Statystyczne, str. 168, GUS 2009, Warszawa
182
SieÄ&#x2021; wodociÄ&#x2026;gowa W latach 1999-2007 miaĹ&#x201A; miejsce znaczÄ&#x2026;cy przyrost dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;ci sieci wodociÄ&#x2026;gowej, ktĂłry wyniĂłsĹ&#x201A; â&#x20AC;&#x201C; w skali caĹ&#x201A;ego kraju â&#x20AC;&#x201C; okoĹ&#x201A;o 53,5 tys. km (z 203,6 tys. km do 257,1 tys. km), z czego w okresie 2004-2007 dĹ&#x201A;ugoĹ&#x203A;Ä&#x2021; tej sieci wzrosĹ&#x201A;a o 24,7 tys. km. Tym samym sieÄ&#x2021; wodociÄ&#x2026;gowa w Polsce byĹ&#x201A;a na koniec 2007 r. o ponad 26% dĹ&#x201A;uĹźsza niĹź w koĹ&#x201E;cu 1999 roku.
Odpady komunalne W latach 1999-2007 o blisko 11% zmniejszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; zebranych odpadĂłw komunalnych (do okoĹ&#x201A;o 11 mln ton, tj. okoĹ&#x201A;o 265 kg na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca). JednakĹźe gĹ&#x201A;ĂłwnÄ&#x2026; metodÄ&#x2026; unieszkodliwiania tego rodzaju odpadĂłw byĹ&#x201A;o ich skĹ&#x201A;adowanie na wysypiskach. Spalaniem objÄ&#x2122;to jedynie 0,4% odpadĂłw, a unieszkodliwieniu biologicznemu w kompostowniach niecaĹ&#x201A;e 3%.
Zasoby wodne Problemem Ĺ&#x203A;rodowiskowym jest rĂłwnieĹź nadmierne zuĹźycie wody w sytuacji narastajÄ&#x2026;cych niedoborĂłw i perspektywy stepowienia centralnych czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci Polski. Zasoby wodne polski w porĂłwnaniu do innych krajĂłw UE sÄ&#x2026; maĹ&#x201A;e i wynoszÄ&#x2026; Ĺ&#x203A;rednio okoĹ&#x201A;o 1660 m3 na mieszkaĹ&#x201E;ca rocznie, co stanowi 1/3 iloĹ&#x203A;ci wody przypadajÄ&#x2026;cej na jednego mieszkania europy Zachodniej. SzczegĂłlnym problemem jest zuĹźycie wody na cele przemysĹ&#x201A;owe skoncentrowane miastach gĂłrniczych i przemysĹ&#x201A;owych czÄ&#x2122;sto znacznie wiÄ&#x2122;ksze niĹź w wielkich miastach (tab. 30). Tabela 69
Miasta o decydujÄ&#x2026;cym zuĹźyciu wody w gospodarce narodowej w 2008 r. MIASTA POLSKA MIASTA w tym 119 miast uszeregowanych od najwiÄ&#x2122;kszego zuĹźycia wody, w ktĂłrych koncentrowaĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; 47,2% krajowego zuĹźycia wody na cele przemysĹ&#x201A;owe oraz na cele komunalne RAZEM Konin
ZuĹźycie wody (w hektometrach szeĹ&#x203A;ciennych) na cele na cele eksploatacji OgĂłĹ&#x201A;em przemysĹ&#x201A;owe sieci wodociÄ&#x2026;gowej 9 084,7 7 504,2 1 580,5
4 759,7
3 622,1
1 137,6
4 337,9
3 540,1
797,8 3,4
1 418,7
1 415,3
OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
529,2
526,9
2,3
M.st. Warszawa
320,8
208,4
112,3
Skawina
271,7
270,4
1,4
Szczecin
187,9
164,8
23,1
Police
170,7
168,8
1,8
Stalowa Wola
118,2
115,6
2,5
PuĹ&#x201A;awy
99,8
97,7
2,1
WrocĹ&#x201A;aw
92,1
57,1
34,9
GdaĹ&#x201E;sk
90,3
68,2
22,1
KrakĂłw
59,3
11,2
48,1
Ĺ ĂłdĹş
47,9
3,3
44,5
Kwidzyn
40,2
38,4
1,8
PoznaĹ&#x201E;
39,5
5,2
34,4
PĹ&#x201A;ock
28,8
23,3
5,5
Jaworzno
28,5
23,9
4,6
Katowice
26,8
8,4
18,4
183
ZuĹźycie wody (w hektometrach szeĹ&#x203A;ciennych) na cele na cele eksploatacji OgĂłĹ&#x201A;em przemysĹ&#x201A;owe sieci wodociÄ&#x2026;gowej 26,8 25,7 1,1
MIASTA Bogatynia Bydgoszcz
25,5
7,6
18
Ĺ&#x161;wiecie
23,4
22,4
1
CzÄ&#x2122;stochowa
23,1
11,3
11,9
ElblÄ&#x2026;g
21,2
14,4
6,8
TarnĂłw
19,9
13,6
6,3
Lublin
19,5
2,7
16,8
InowrocĹ&#x201A;aw
18,3
14,6
3,7
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
17,7
12,8
4,9
Ĺ aziska GĂłrne
17,5
14,5
3
Gdynia
16,9
4,9
12
BiaĹ&#x201A;ystok
15,6
1,5
14,1
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
15,3
9,6
5,7
Tarnobrzeg
14,9
13,2
1,8
Rybnik
14,3
9,3
5
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
13,9
7,4
6,5
Olsztyn
13,5
4,1
9,4
Trzebinia
12,5
10,1
2,4
ToruĹ&#x201E;
11,5
0,5
11
Kielce
11,5
0,5
11
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ochrona Ĺ&#x203A;rodowiska 2009, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS 2009, Warszawa, str. 148.
Tabela 70
WaĹźniejsze dane o stanie, zagroĹźeniu i ochronie Ĺ&#x203A;rodowiska wg powiatĂłw w 2008 r. MIASTA NA PRAWACH POWIATU POLSKA
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; korzystajÄ&#x2026;ca Emisja zanieczyszczeĹ&#x201E; Odpady (bez komunalz oczyszczalni Ĺ&#x203A;ciekĂłw powietrza â&#x20AC;&#x201C; dwutlenek nych) dotychczas w % ludnoĹ&#x203A;ci ogĂłĹ&#x201A;em wÄ&#x2122;gla (w tys. ton) skĹ&#x201A;adowane (w tys. ton) 63,1 214 533,6 1 731 586,5
Jelenia GĂłra
93,1
87,6
0
Legnica
100
491,2
3 976,7
WrocĹ&#x201A;aw
100
1 302,3
227,9
Bydgoszcz
91,3
1 122,3
1 324,6
GrudziÄ&#x2026;dz
85,4
151
0
ToruĹ&#x201E;
100
422,4
490,4
WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek
95,4
1 207,3
104,4
BiaĹ&#x201A;a Podlaska
88,9
69,8
0
CheĹ&#x201A;m
99,4
1 210,2
0
Lublin
97,9
793,7
887,7
ZamoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
88,8
85,5
0
GorzĂłw Wlkp.
98,8
455,5
2804
Zielona GĂłra
99,9
533
9,1
Ĺ ĂłdĹş
96,6
2 549,5
657,5
96
129,8
313
Skierniewice
98,6
103,7
0
KrakĂłw
91,5
6225
40 942,6
Nowy SÄ&#x2026;cz
97,5
88,8
1,6
TarnĂłw
99,7
1 265,6
2 007,7
PiotrkĂłw Tryb.
184
MIASTA NA PRAWACH POWIATU OstroĹ&#x201A;Ä&#x2122;ka
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; korzystajÄ&#x2026;ca Emisja zanieczyszczeĹ&#x201E; Odpady (bez komunalz oczyszczalni Ĺ&#x203A;ciekĂłw powietrza â&#x20AC;&#x201C; dwutlenek nych) dotychczas w % ludnoĹ&#x203A;ci ogĂłĹ&#x201A;em wÄ&#x2122;gla (w tys. ton) skĹ&#x201A;adowane (w tys. ton) 98,3 3 261,0 8 008,4
PĹ&#x201A;ock
96
3 261,0
39,8
Radom
87,1
247,8
61,3
Siedlce
94,4
132,1
0
M.st. Warszawa
47,3
6 231,5
11 015,4
Opole
99,8
476,1
3 27,6
Krosno
100,0
113,7
45,5
PrzemyĹ&#x203A;l
100,0
111,1
0
RzeszĂłw
98,9
422,3
0
Tarnobrzeg
72,6
81,0
7,7
BiaĹ&#x201A;ystok
96,4
841,5
2 359,5
Ĺ omĹźa
99,5
105,6
3,5
SuwaĹ&#x201A;ki
98,3
122,9
0
GdaĹ&#x201E;sk
97,8
2 343,2
17 883,7
Gdynia
100,0
811,5
1 614,4
SĹ&#x201A;upsk
100,0
142,0
0
Sopot
100,0
0
0
Bielsko-BiaĹ&#x201A;a
89,9
463,3
13,9
Bytom
91,0
439,1
3 449,7
ChorzĂłw
97,3
1 349,3
0
CzÄ&#x2122;stochowa
84,8
881,2
0
DÄ&#x2026;browa GĂłrnicza
90,8
8 350,0
5 873,5
Gliwice
97,8
467,2
102 081,9
JastrzÄ&#x2122;bie-ZdrĂłj
78,1
797,9
136 572,3
Jaworzno
94,5
6 611,5
16 201,8
Katowice
72,5
1 005,1
3 442,6
MysĹ&#x201A;owice
9,7
74,9
4 035,8
Piekary Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
76,1
536,8
0
Ruda Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
76,1
536,8
24 528,5
Rybnik
69,9
8 423,8
4 468,6
Siemianowice Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
90,0
8,8
0
Sosnowiec
97,4
162,5
2 088,3
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tochĹ&#x201A;owice
98,3
37,6
2,2
Tychy
83,8
492,8
0
Zabrze
91,8
406,0
0
Ĺťory
81,0
76,3
0
Kielce
100,0
276,0
164,3
ElblÄ&#x2026;g
100,0
270,5
579,1
Olsztyn
99,8
424,8
647,4
Kalisz
72,4
145,2
0
Konin
95,4
10 151,6
32 023,9
Leszno
99,1
85,9
0
PoznaĹ&#x201E;
99,9
1 669,7
0
Koszalin
98,9
126,2
3,1
Szczecin
14,9
1 239,6
3 565,2
Ĺ&#x161;winoujĹ&#x203A;cie
97,6
70,3
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Ochrona Ĺ&#x203A;rodowiska 2009, Informacje i Opracowania Statystyczne, GUS 2009, Warszawa, str. 60.
185
Tabela 71
NakĹ&#x201A;ady na ochronÄ&#x2122; Ĺ&#x203A;rodowiska ponad 100 mln zĹ&#x201A; w miastach na prawach powiatu. Miasta na prawach powiatu PĹ&#x201A;ock
NakĹ&#x201A;ady na Ĺ&#x203A;rodki trwaĹ&#x201A;e sĹ&#x201A;uĹźÄ&#x2026;ce ochronie Ĺ&#x203A;rodowiska i gospodarce wodnej 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
tys. zĹ&#x201A; 141 732,4
158 698,9
60 696,2
231 062,0
176 593,1
198 595,4
319 813,8
PoznaĹ&#x201E;
56 261,0
51 503,7
46 484,0
73 122,7
143 856,5
93 938,0
238 129,4
Szczecin
42 338,6
64 433,3
98 635,3
113 652,0
180 375,7
211 630,2
222 473,1
Ĺ ĂłdĹş
91 110,8
91 761,7
82 056,9
120 754,8
106 489,7
151 987,4
206 403,4
WrocĹ&#x201A;aw
49 954,1
54 094,7
105 337,5
68 905,5
83 822,7
152 423,8
180 086,5
Jaworzno
21 066,1
8 868,0
22 621,6
4 798,7
13 889,5
49 659,5
162 233,3
Tychy
28 906,9
19 267,5
32 550,5
25 040,3
17 451,0
38 162,8
152 089,3
Rybnik
25 810,6
48 728,8
97 832,7
84 619,9
147 652,8
327 568,4
148 944,4
KrakĂłw
60 932,1
72 734,2
160 250,5
123 739,3
109 069,9
167 655,7
142 212,2
Radom
4 613,5
9 633,7
10 385,5
14 301,9
20 225,3
111 350,9
141 262,5
GdaĹ&#x201E;sk
58 227,3
57 826,2
85 510,6
56 186,8
75 537,3
80 429,8
125 800,0
BiaĹ&#x201A;ystok
24 082,6
19 158,5
18 496,3
35 351,2
51 493,1
71 273,3
121 944,8
Zabrze
10 837,4
17 179,2
9 972,3
7 263,9
5 456,1
19 256,9
120 954,0
166 581,2
43 679,0
67 155,9
50 374,3
108 701,7
118 551,2
109 520,6
CzÄ&#x2122;stochowa
24 079,2
12 842,3
18 805,7
33 959,9
48 826,6
82 598,8
109 270,9
Bydgoszcz
29 858,5
25 246,1
41 293,4
38 415,0
41 384,7
49 286,3
107 197,3
Katowice
42 346,1
32 814,9
51 773,8
67 496,1
37 098,9
72 417,5
106 505,9
M.st. Warszawa
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa
PodsumowujÄ&#x2026;c, moĹźna stwierdziÄ&#x2021;, Ĺźe miasta stanowiÄ&#x2026; jedno z zagroĹźeĹ&#x201E; dla poprawnego funkcjonowania sieci ekologicznej Polski i walorĂłw krajobrazowych. SzczegĂłlnie niepokojÄ&#x2026;cym zjawiskiem, zdaniem ekspertĂłw60, jest wzrost presji urbanizacyjnej, zwĹ&#x201A;aszcza zabudowy mieszkaniowej na niektĂłrych obszarach cennych przyrodniczo o duĹźych walorach krajobrazowych atrakcyjnych dla rekreacji i wypoczynku ludnoĹ&#x203A;ci (Mazury, Podhale, wybrzeĹźe BaĹ&#x201A;tyku, Sudety), w tym na terenach chronionych poĹ&#x201A;oĹźonych w otoczeniu wielkich aglomeracji miejskich. Proces ten prowadzi do fragmentacji ekosystemĂłw i przerywania korytarzy ekologicznych. Problem stanowi rĂłwnieĹź planowanie rozwoju obszarĂłw miejskich w kolizji z systemem przyrodniczym oraz brak monitorowania procesĂłw urbanizacyjnych w obszarach otwartych, a takĹźe pominiÄ&#x2122;cie obszarĂłw przyrodniczo cennych, a poĹ&#x201A;oĹźonych w miastach w krajowym systemie przyrodniczym. Wyzwaniem jest rĂłwnieĹź uporzÄ&#x2026;dkowanie gospodarki komunalnej na obszarach zurbanizowanych poprzez modernizacjÄ&#x2122; sieci wodociÄ&#x2026;gowej i kanalizacyjnej, a takĹźe zmniejszenie zanieczyszczeĹ&#x201E; odprowadzanych do Ĺ&#x203A;rodowiska przyrodniczego.
60
Por.: Ekspercki projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033, Warszawa grudzieĹ&#x201E; 2008.
186
187
ROZWOJEM MIAST W POLSCE Zgodnie z KonstytucjÄ&#x2026; RP wĹ&#x201A;adze publiczne: â&#x20AC;&#x17E;prowadzÄ&#x2026; politykÄ&#x2122; sprzyjajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci przeciwdziaĹ&#x201A;ajÄ&#x2026; bezdomnoĹ&#x203A;ci, wspierajÄ&#x2026; rozwĂłj budownictwa socjalnego oraz popierajÄ&#x2026; dziaĹ&#x201A;ania obywateli zmierzajÄ&#x2026;ce do uzyskania wĹ&#x201A;asnego mieszkaniaâ&#x20AC;? (art. 75 ust. 1 Konstytucji RP). Przepisy obowiÄ&#x2026;zujÄ&#x2026;cych ustaw doprecyzowujÄ&#x2026; powyĹźszÄ&#x2026; deklaracjÄ&#x2122;, nakĹ&#x201A;adajÄ&#x2026;c pewne zobowiÄ&#x2026;zania w zakresie prowadzenia polityki mieszkaniowej na samorzÄ&#x2026;dy gminne. W procesie transformacji ustrojowej gospodarka mieszkaniowa zostaĹ&#x201A;a zdecentralizowana, publiczne zasoby mieszkaniowe zostaĹ&#x201A;y w ogromnej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci skomunalizowane, a w kompetencji samorzÄ&#x2026;du gminnego znalazĹ&#x201A;y siÄ&#x2122;: 1.
Tworzenie warunkĂłw zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspĂłlnoty;
2.
Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych rodzin o niskich dochodach;
3.
Dostarczanie mieszkaĹ&#x201E; socjalnych i zastÄ&#x2122;pczych;
4.
Gospodarowanie komunalnymi zasobami mieszkaniowym;
5.
WypĹ&#x201A;ata dodatkĂłw mieszkaniowych gospodarstwom domowym o niskich dochodach zajmujÄ&#x2026;cych niezbyt duĹźe mieszkania.
ZnaczÄ&#x2026;cym elementem transformacji ustrojowej po 1989 r. byĹ&#x201A;y przeksztaĹ&#x201A;cenia wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe zasobĂłw mieszkaniowych. MieszkaĹ&#x201E;com umoĹźliwiono wykupienie mieszkania uĹźytkowanego dotychczas na zasadach najmu lub przeksztaĹ&#x201A;cenie prawa do lokalu w spĂłĹ&#x201A;dzielniach z lokatorskiego na wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe. NaleĹźy podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe wykup mieszkaĹ&#x201E; nastÄ&#x2122;powaĹ&#x201A; i nastÄ&#x2122;puje nadal po cenach duĹźo niĹźszych niĹź rynkowe â&#x20AC;&#x201C; przykĹ&#x201A;adowo w 2008 r. lokale komunalne byĹ&#x201A;y sprzedawane za okoĹ&#x201A;o 10 procent ich ceny rynkowej61.
61
Por. Informacje o mieszkalnictwie, wyniki monitoringu za 2008 r., Instytut Rozwoju Miast, KrakĂłw 2009.
188
Systematyczna sprzedaĹź mieszkaĹ&#x201E; doprowadziĹ&#x201A;a do sytuacji, Ĺźe w 2005 r. mieszkania na wynajem62 stanowiĹ&#x201A;y w Polsce okoĹ&#x201A;o 15% zasobu mieszkaniowego63.
ZASOBY MIESZKANIOWE W POLSCE â&#x20AC;&#x201C; FORMY ZARZÄ&#x201E;DZANIA I WĹ ASNOĹ&#x161;CI Generalnie w Polsce moĹźna wyróşniÄ&#x2021; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce formy zasobĂłw mieszkaniowych:
1. Zasoby samorzÄ&#x2026;dĂłw gminnych Wraz z wejĹ&#x203A;ciem w Ĺźycie ustawy o samorzÄ&#x2026;dzie terytorialnym i pracownikach samorzÄ&#x2026;dowych w 1990 r. gminy staĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;cicielem zasobĂłw mieszkaniowych, ktĂłre wczeĹ&#x203A;niej byĹ&#x201A;y zarzÄ&#x2026;dzane przez terenowe organy administracji paĹ&#x201E;stwowej. Gospodarka komunalnymi zasobami mieszkaniowymi sprawowana jest przez spĂłĹ&#x201A;ki gminne, zakĹ&#x201A;ady budĹźetowe lub jednostki budĹźetowe. Jak wspomniano wczeĹ&#x203A;niej, gminne zasoby mieszkaniowe sÄ&#x2026; sukcesywnie prywatyzowane. Zgodnie z Danymi GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Statystycznego w 2007 r. 9% mieszkaĹ&#x201E; naleĹźaĹ&#x201A;o do gmin.
2. Zasoby spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych W 2007 r. 24,4% mieszkaĹ&#x201E; naleĹźaĹ&#x201A;o do spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych. Lokale znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; w zasobach mieszkaniowych spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych moĹźna generalnie podzieliÄ&#x2021; na dwie formy wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci: 1.
Mieszkania wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe â&#x20AC;&#x201C; spĂłĹ&#x201A;dzielcze wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe prawo do lokalu tzw. ograniczone prawo rzeczowe (lokal moĹźna zbywaÄ&#x2021; i dziedziczyÄ&#x2021;; prawo to ma na tyle duĹźÄ&#x2026; moc, Ĺźe jest porĂłwnywane z posiadaniem lokalu na wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, jedynie w uzasadnionych sytuacjach spĂłĹ&#x201A;dzielnia ma prawo do pozbawienia lokatora czĹ&#x201A;onkowstwa w spĂłĹ&#x201A;dzielni, a tym samym prawa wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci do lokalu).
2.
Mieszkania lokatorskie â&#x20AC;&#x201C; spĂłĹ&#x201A;dzielcze lokatorskie prawo do lokalu (wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;cicielem lokalu jest spĂłĹ&#x201A;dzielnia, czĹ&#x201A;onkowie spĂłĹ&#x201A;dzielni sÄ&#x2026; uĹźytkownikami mieszkania, nie mogÄ&#x2026; oni lokalu sprzedaÄ&#x2021;, darowaÄ&#x2021;, zapisaÄ&#x2021; w spadku. NabywajÄ&#x2026;c na zasadach lokatorskich mieszkanie w budowanym przez spĂłĹ&#x201A;dzielniÄ&#x2122; budynku trzeba staÄ&#x2021; siÄ&#x2122; czĹ&#x201A;onkiem spĂłĹ&#x201A;dzielni oraz wnosiÄ&#x2021; wkĹ&#x201A;ad mieszkaniowy. SpĂłĹ&#x201A;dzielcze lokatorskie prawo do lokalu wygasa w momencie ustania czĹ&#x201A;onkostwa w spĂłĹ&#x201A;dzielni, w takim przypadku spĂłĹ&#x201A;dzielnia oddaje osobie uprawnionej wniesiony uprzednio wkĹ&#x201A;ad mieszkaniowy).
3. Zasoby zakĹ&#x201A;adĂłw pracy Mieszkania naleĹźÄ&#x2026;ce do przedsiÄ&#x2122;biorstw paĹ&#x201E;stwowych lub spĂłĹ&#x201A;ek skarbu paĹ&#x201E;stwa mogÄ&#x2026; byÄ&#x2021; sprzedawane dotychczasowym najemcom lub przekazane spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowej lub gminie albo zarzÄ&#x2026;dzane w dalszym ciÄ&#x2026;gu przez zakĹ&#x201A;ady. WedĹ&#x201A;ug Danych GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Statystycznego w 2007 r. okoĹ&#x201A;o 1,7% mieszkaĹ&#x201E; naleĹźaĹ&#x201A;o do zakĹ&#x201A;adĂłw pracy i Skarbu PaĹ&#x201E;stwa. 62 63
Tu zaliczajÄ&#x2026; siÄ&#x2122;: mieszkania komunalne, tbs-owskie, spĂłĹ&#x201A;dzielcze-lokatorskie, zakĹ&#x201A;adowe i Skarbu PaĹ&#x201E;stwa. Por.: KorniĹ&#x201A;owicz Jan, Ĺťelewska Tomasz, Mieszkalnictwo w Polsce w latach 1991-2005, Instytut Rozwoju Miast, KrakĂłw 2007.
189
4. Zasoby prywatne czynszowe Do prywatnych czynszowych zasobĂłw mieszkaniowych naleĹźÄ&#x2026; z jednej strony budynki przedwojenne, ktĂłre byĹ&#x201A;y budowane przez osoby fizyczne na wynajem. Z drugiej strony naleĹźÄ&#x2026; tu lokale prywatne wynajmowane czÄ&#x2122;sto w szarej strefie gĹ&#x201A;Ăłwnie w duĹźych oĹ&#x203A;rodkach miejskich, w tym akademickich. Nieoficjalne szacunki mĂłwiÄ&#x2026; nawet o 0,5 mln lokali mieszkaniowych.
5. Zasoby prywatne Do zasobĂłw prywatnych naleĹźÄ&#x2026; z jednej strony domy jednorodzinne, a z drugiej lokale mieszkaniowe stanowiÄ&#x2026;ce faktycznie wyodrÄ&#x2122;bnionÄ&#x2026; wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; budynku â&#x20AC;&#x201C; tzw. lokale hipoteczne. Lokal hipoteczny stanowi faktycznie wyodrÄ&#x2122;bnionÄ&#x2026; wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; budynku, wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciciel lokalu hipotecznego jest jednoczeĹ&#x203A;nie wspĂłĹ&#x201A;wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;cicielem budynku i dziaĹ&#x201A;ki pod budynkiem, a wszyscy wspĂłĹ&#x201A;wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciciele lokali w danej nieruchomoĹ&#x203A;ci (najczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej w jednym bloku) tworzÄ&#x2026; tzw. wspĂłlnotÄ&#x2122; mieszkaniowÄ&#x2026;. WspĂłlnoty mieszkaniowe zaczÄ&#x2122;Ĺ&#x201A;y powstawaÄ&#x2021; w nastÄ&#x2122;pstwie prywatyzacji lokali mieszkalnych naleĹźÄ&#x2026;cych wczeĹ&#x203A;niej do zasobĂłw gminnych lub zakĹ&#x201A;adowych. Zgodnie z definicjÄ&#x2026; zawartÄ&#x2026; w Ustawie o wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci lokali z dnia 24 czerwca 1994 r. (Tekst jednolity: Dziennik Ustaw z 2000 r., numer 80, pozycja 903, ze zmianami) wspĂłlnotÄ&#x2122; mieszkaniowÄ&#x2026; tworzy ogĂłĹ&#x201A; wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;cicieli, ktĂłrych lokale wchodzÄ&#x2026; w skĹ&#x201A;ad okreĹ&#x203A;lonej nieruchomoĹ&#x203A;ci. WspĂłlnota mieszkaniowa powstaje w momencie wyodrÄ&#x2122;bnienia pierwszego lokalu mieszkalnego i przeniesienia jego wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci na podmiot inny niĹź dotychczasowy wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciciel nieruchomoĹ&#x203A;ci gruntowej, czyli np. w momencie sprzedaĹźy pierwszego mieszkania w budynku naleĹźÄ&#x2026;cym do gminnych zasobĂłw mieszkaniowych. WspĂłlnota mieszkaniowa istnieje z mocy prawa i nie moĹźe byÄ&#x2021; zlikwidowana w drodze umowy lub innej czynnoĹ&#x203A;ci prawnej. WĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciciele lokali naleĹźÄ&#x2026;cych do wspĂłlnoty mieszkaniowej posiadajÄ&#x2026; szereg praw takich jak prawo decydowania na zebraniach o formie i sposobie administrowania oraz zarzÄ&#x2026;dzania nieruchomoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026;. Mieszkania naleĹźÄ&#x2026;ce do wspĂłlnoty mieszkaniowej dzielÄ&#x2026; siÄ&#x2122; na naleĹźÄ&#x2026;ce do zasobĂłw mieszkaniowych gminy lub zakĹ&#x201A;adu pracy oraz na lokale hipoteczne. W poniĹźszej tabeli zestawiono udziaĹ&#x201A; poszczegĂłlnych form wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci lokali mieszkalnych. Tabela 72
Struktura wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowa mieszkaĹ&#x201E; w Polsce w 2007 r. Forma wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowa zasobu Mieszkania komunalne Mieszkania tbs-owskie Mieszkania spĂłĹ&#x201A;dzielcze lokatorskie Mieszkania zakĹ&#x201A;adowe i Skarbu PaĹ&#x201E;stwa Razem mieszkania spoĹ&#x201A;eczne Mieszkania wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe Mieszkania spĂłĹ&#x201A;dzielcze wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ciowe Mieszkania pozostaĹ&#x201A;e Razem mieszkania niespoĹ&#x201A;eczne OgĂłĹ&#x201A;em
UdziaĹ&#x201A; w caĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci zasobĂłw mieszkaniowych 9,0% 0,5% 5,4% 1,7% 16,6% 63,5% 19,0% 0,9% 83,4% 100,0%
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Dane GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Statystycznego
190
Instrumenty wsparcia mieszkalnictwa Wydatki budĹźetu paĹ&#x201E;stwa na cele mieszkaniowe sÄ&#x2026; niskie a od 2008 r. wykazujÄ&#x2026; tendencjÄ&#x2122; malejÄ&#x2026;cÄ&#x2026; (porĂłwnaj tabelÄ&#x2122; poniĹźej). W 2009 r. udziaĹ&#x201A; wydatkĂłw na mieszkalnictwo w budĹźecie paĹ&#x201E;stwa stanowiĹ&#x201A; 0,31%, co stanowiĹ&#x201A;o jedynie 0,07% PKB. Ocenia siÄ&#x2122;, Ĺźe w 2010 r. wydatki na mieszkalnictwo zostanÄ&#x2026; jeszcze bardziej ograniczone. Z analiz przeprowadzonych przez PrezydencjÄ&#x2122; francuskÄ&#x2026; w 2008 r. wynika, Ĺźe wydatki budĹźetu paĹ&#x201E;stwa na mieszkalnictwo w Polsce w stosunku do PKB sÄ&#x2026; najniĹźsze w caĹ&#x201A;ej UE. NaleĹźy przy tym podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe potrzeby mieszkaniowe w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci paĹ&#x201E;stw europejskich (szczegĂłlnie Europy zachodniej) w przeciwieĹ&#x201E;stwie do Polski zostaĹ&#x201A;y juĹź rozwiÄ&#x2026;zane. Tabela 73
BezpoĹ&#x203A;rednie wydatki budĹźetu paĹ&#x201E;stwa na mieszkalnictwo w latach 2001-2010 (mln zĹ&#x201A;) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010* Stare zobowiÄ&#x2026;zania Wykup odsetek od kredytĂłw mieszkaniowych
3 155 1 285
853
699
618
503
421
499
550
528
928
524
262
172
233
180
131
152
148
130
2 227
760
590
527
385
323
291
347
403
398
Budownictwo mieszkaniowe
249
473
489
473
186
383
476
245
255
295
Krajowy Fundusz Mieszkaniowy
249
473
456
473
165
353
408
220
150
0
-
-
33
0
21
30
68
25
105
295
550
437
555
42
115
125
298
270
109
0
3
37
5
42
115
125
298
270
109
0
547
400
550
-
-
-
-
-
-
-
919 1 011 1 196 1 014
914
823
Refundacja premii gwarancyjnych
Fundusz DopĹ&#x201A;at Utrzymanie zasobu Fundusz Termomodernizacji i RemontĂłw Dotacje dla gmin na dofinansowanie dodatkĂłw mieszkaniowych OgĂłĹ&#x201A;em
3 954 2 194 1 897 1 213
% wydatkĂłw budĹźetu paĹ&#x201E;stwa
2,18
1,19
1,00
0,61
0,44
0,45
0,47
0,36
0,31
0,27
% PKB
0,51
0,27
0,23
0,13
0,09
0,10
0,10
0,08
0,07
-
* Opracowano na podstawie Ustawy budĹźetowej na 2010 r. ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie Ministerstwa Infrastruktury na podstawie danych GUS i Ministerstwa FinansĂłw
W Polsce polityka dotyczÄ&#x2026;ca zaspakajania potrzeb mieszkaniowych koncentruje siÄ&#x2122; na udzieleniu wsparcia dla osĂłb ubogich. Dla osĂłb najbiedniejszych przyznawane sÄ&#x2026; lokale komunalne lub socjalne (patrz poniĹźej). JeĹ&#x203A;li chodzi o wsparcie budownictwa mieszkaniowego, to obecnie realizowany jest przede wszystkim program rzÄ&#x2026;dowy tzw. â&#x20AC;&#x17E;Rodzina na swoimâ&#x20AC;?, w ramach ktĂłrego rodziny mogÄ&#x2026; staraÄ&#x2021; siÄ&#x2122; o dofinansowanie kredytu na kupno mieszkania lub domu. Dodatkowo budowa lub kupno lokalu mieszkalnego lub domu wspierane jest przez paĹ&#x201E;stwo poprzez zastosowanie obniĹźonej siedmioprocentowej stawki VAT.
191
FORMY WSPARCIA DLA UBOGICH I Ĺ&#x161;REDNIO ZARABIAJÄ&#x201E;CYCH GRUP LUDNOĹ&#x161;CI W ZAKRESIE ZASPAKAJANIA POTRZEB MIESZKANIOWYCH: 1. Przyznanie mieszkania komunalnego Mieszkania komunalne sÄ&#x2026; przyznawane osobom o niskich dochodach, ktĂłre nie mogÄ&#x2026; sobie pozwoliÄ&#x2021; na mieszkanie na zasadach rynkowych. Mieszkania te sÄ&#x2026; przyznawane z zasobĂłw mieszkaniowych naleĹźÄ&#x2026;cych do gmin albo gminnych osĂłb prawnych. Zasoby gmin sÄ&#x2026; realizowane gĹ&#x201A;Ăłwnie z budĹźetu gminy. Gmina ustala wysokoĹ&#x203A;Ä&#x2021; dochodu gospodarstwa domowego brutto, ktĂłre upowaĹźnia do starania siÄ&#x2122; o lokal komunalny znajdujÄ&#x2026;cy siÄ&#x2122; w zasobie mieszkaniowym gminy (Zgodnie z badaniem ankietowym przeprowadzonym w 2008 r. przez Ministerstwo Infrastruktury na prĂłbie statystycznej ok. 230 gmin przeciÄ&#x2122;tny limit dochodĂłw uprawniajÄ&#x2026;cych do najmu lokalu komunalnego dla gospodarstwa wieloosobowego wynosiĹ&#x201A; 694 zĹ&#x201A; na osobÄ&#x2122;).
2. Przyznanie lokalu socjalnego (i chronionego) Gminy sÄ&#x2026; ponadto zobowiÄ&#x2026;zane do zapewnienia tzw. lokali socjalnych miÄ&#x2122;dzy innymi osobom, ktĂłre majÄ&#x2026; wyrok eksmisyjny z prawem do lokalu socjalnego, wychowankom domĂłw dziecka, rodzinom z osobami niepeĹ&#x201A;nosprawnymi, lokatorom domĂłw w zĹ&#x201A;ym stanie technicznym, osobom bezdomnym, lokatorom mieszkaĹ&#x201E;, ktĂłre nie speĹ&#x201A;niajÄ&#x2026; kryterium 5m2 na osobÄ&#x2122;. Czynsz w lokalu socjalnym wynosi 50% najniĹźszej stawki czynszu za 1m2 w lokalu komunalnym. Gmina ustala wysokoĹ&#x203A;Ä&#x2021; dochodu gospodarstwa domowego brutto, ktĂłre upowaĹźnia do starania siÄ&#x2122; o lokal socjalny (Zgodnie z badaniem ankietowym przeprowadzonym w 2008 r. przez Ministerstwo Infrastruktury na prĂłbie statystycznej ok. 230 gmin przeciÄ&#x2122;tny limit dochodĂłw uprawniajÄ&#x2026;cych do najmu lokalu socjalnego dla gospodarstwa wieloosobowego wynosiĹ&#x201A; 397 zĹ&#x201A; na osobÄ&#x2122;). Aby wesprzeÄ&#x2021; gminy w zakresie tworzenia lokali socjalnych realizowany jest rzÄ&#x2026;dowy program wspierania budownictwa socjalnego. W ramach programu podmioty, do ktĂłrych ustawowych lub statutowych zadaĹ&#x201E; naleĹźy zapewnienie schronienia lub mieszkania potrzebujÄ&#x2026;cym, a zatem gminy, powiaty, zwiÄ&#x2026;zki miÄ&#x2122;dzygminne i organizacje poĹźytku publicznego mogÄ&#x2026; ubiegaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; o dofinansowanie ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw Funduszu DopĹ&#x201A;at czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kosztĂłw przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;Ä&#x2021; w wyniku ktĂłrych tworzone sÄ&#x2026; lokale socjalne, mieszkania chronione, noclegownie i domy dla bezdomnych. Poziom zasilania budĹźetowego tego programu nie zaspokaja jednak wszystkich potrzeb gmin. Finansowe wsparcie (dotacje do wysokoĹ&#x203A;ci 30 â&#x20AC;&#x201C; 50% kosztĂłw przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;cia, zaleĹźnie od charakteru inwestycji) udzielane jest na budowÄ&#x2122; nowego budynku, jak i na modernizacji istniejÄ&#x2026;cych zasobĂłw, czyli remont, przebudowÄ&#x2122; i zmianÄ&#x2122; sposobu uĹźytkowania istniejÄ&#x2026;cych budynkĂłw. W 2009 r. do Programu wprowadzono zmiany zwiÄ&#x2122;kszajÄ&#x2026;ce jego skutecznoĹ&#x203A;Ä&#x2021;: zwiÄ&#x2122;kszono poziom wsparcia, o jakie mogÄ&#x2026; ubiegaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; wnioskodawcy, wprowadzono moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zakupu i refinansowania kosztĂłw zakupu lokali i caĹ&#x201A;ych budynkĂłw mieszkalnych (a nie tylko zakupu poszczegĂłlnych lokali). InnÄ&#x2026; zmianÄ&#x2026; jest moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; pozyskiwania przez gminy, przy pomocy finansowej z budĹźetu paĹ&#x201E;stwa, takĹźe mieszkaĹ&#x201E; komunalnych nie posiadajÄ&#x2026;cych statusu lokali socjalnych. NiezbÄ&#x2122;dnym warunkiem skorzystania przez gminÄ&#x2122; ze wsparcia na takie inwestycje jest rĂłwnolegĹ&#x201A;e utworzenie â&#x20AC;&#x201C; bez wykorzystania Ĺ&#x203A;rodkĂłw Funduszu DopĹ&#x201A;at â&#x20AC;&#x201C; mieszkaĹ&#x201E; socjalnych o powierzchni i liczbie co najmniej rĂłwnej efektowi, jaki przynieĹ&#x203A;Ä&#x2021; ma inwestycja, w wyniku ktĂłrej powstanÄ&#x2026; lokale komunalne.
192
W 2009 r. zakwalifikowano wnioski na budowÄ&#x2122; ok. 1Â 500 mieszkaĹ&#x201E; socjalnych oraz miejsc w domach dla bezdomnych i noclegowniach.64 Gminy oprĂłcz przyznania osobom znajdujÄ&#x2026;cym siÄ&#x2122; w najtrudniejszej sytuacji materialnej mieszkaĹ&#x201E; komunalnych lub socjalnych zobowiÄ&#x2026;zane sÄ&#x2026; ponadto do wypĹ&#x201A;acania takim osobom dodatkĂłw mieszkaniowych. Dodatek mieszkaniowy przeznaczony musi byÄ&#x2021; na pokrycie opĹ&#x201A;at okresowych ponoszonych przez gospodarstwo domowe w zwiÄ&#x2026;zku z uĹźytkowaniem lokalu mieszkalnego (czynszu, opĹ&#x201A;at eksploatacyjnych etc.). Uprawnionymi do otrzymania dodatkĂłw mieszkaniowych sÄ&#x2026; gospodarstwa domowe, jeĹ&#x203A;li ich Ĺ&#x203A;redni miesiÄ&#x2122;czny dochĂłd na jednego czĹ&#x201A;onka nie przekracza 125% najniĹźej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym oraz 175% w gospodarstwie jednoosobowym. Jednoczenie ograniczona jest wielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; mieszkania zajmowanego przez gospodarstwo domowe otrzymujÄ&#x2026;ce dodatek mieszkaniowy.
3. Wsparcie budownictwa poprzez zastosowanie 7% stawki VAT na roboty budowlano-montaĹźowe i remonty Na rozwĂłj budownictwa mieszkaniowego duĹźy wpĹ&#x201A;yw ma obniĹźona stawka podatku VAT na roboty budowlano-mieszkaniowe, remonty oraz konserwacje zwiÄ&#x2026;zane z budownictwem mieszkaniowym. ObniĹźona stawka dotyczy usĹ&#x201A;ug budowlano-remontowych â&#x20AC;&#x201C; budowy domu lub mieszkania. Do koĹ&#x201E;ca 2010 r. nie istniejÄ&#x2026; w tym zakresie limity powierzchniowe, po 2010 r. obniĹźona stawka podatku dotyczyÄ&#x2021; bÄ&#x2122;dzie usĹ&#x201A;ugi zwiÄ&#x2026;zanej z budowÄ&#x2026; lub remontem budynkĂłw mieszkalnych jednorodzinnych o powierzchni uĹźytkowej do 300 m² oraz lokali mieszkalnych o powierzchni uĹźytkowej do 150m². Zwrot czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci podatku VAT dla osĂłb fizycznych za materiaĹ&#x201A;y budowlane przy budowie lub remoncie domu; dodatkowo w celu umoĹźliwienia skorzystania z obniĹźonej stawki podatku VAT w przypadku budownictwa wykonywanego, tzw. system gospodarczym, istnieje moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; uzyskania zwrotu nadpĹ&#x201A;aconego VAT-u (róşnicy miÄ&#x2122;dzy stawkÄ&#x2026; podstawowÄ&#x2026; a obniĹźonÄ&#x2026;) za zakupione na ten cel materiaĹ&#x201A;y budowlane. W 2009 r. z tytuĹ&#x201A;u zwrotu nadpĹ&#x201A;aconego podatku VAT wypĹ&#x201A;acono osobom fizycznym 1 mld zĹ&#x201A;.
4. Finansowe wsparcie kupna mieszkania â&#x20AC;&#x201C; tzw. program â&#x20AC;&#x17E;Rodzina na swoimâ&#x20AC;? W ramach programu rzÄ&#x2026;dowego od 2007 r. osoby zainteresowane nabyciem mieszkania na wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; mogÄ&#x2026; ubiegaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; o dopĹ&#x201A;aty do oprocentowania kredytu, udzielane przez pierwszych 8 lat jego spĹ&#x201A;aty w wysokoĹ&#x203A;ci 50% kwoty odsetek okreĹ&#x203A;lonych w oparciu o kalkulacyjnÄ&#x2026; stopÄ&#x2122; procentowÄ&#x2026; (WIBOR 3M + 2 pkt. proc.). Wsparcie przeznaczone jest dla maĹ&#x201A;ĹźeĹ&#x201E;stw oraz osĂłb samotnie wychowujÄ&#x2026;cych dzieci. MogÄ&#x2026; siÄ&#x2122; o nie ubiegaÄ&#x2021; osoby, ktĂłre nie majÄ&#x2026; prawa do innego lokalu mieszkalnego. W ramach programu moĹźna skredytowaÄ&#x2021; zakup mieszkania, ktĂłrego maksymalna powierzchnia uĹźytkowa wynosi 75m2 oraz zakup domu, ktĂłrego powierzchnia uĹźytkowa nie przekracza 140m2. DopĹ&#x201A;aty naliczane sÄ&#x2026; natomiast maksymalnie do powierzchni 50m2 w przypadku mieszkania, oraz 70 m2 w przypadku domu.
64
Dane Ministerstwa Infrastruktury.
193
Ustawa wprowadza teĹź ograniczenia dotyczÄ&#x2026;ce maksymalnej ceny metra kwadratowego mieszkania lub domu, ktĂłre sÄ&#x2026; okreĹ&#x203A;lone w relacji do tzw. wskaĹşnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1m2 powierzchni uĹźytkowej budynkĂłw mieszkalnych. W 2009 r. nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; bardzo dynamiczny rozwĂłj programu: z dopĹ&#x201A;at do kredytĂłw skorzystaĹ&#x201A;o 30,9 tys. rodzin (Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; kredytĂłw 5,4 mld zĹ&#x201A;).
5. Pomoc w spĹ&#x201A;acie kredytĂłw i premia gwarancyjna Pomoc ma na celu zmniejszenie negatywnych skutkĂłw przemian ustrojowych w stosunku do osĂłb spĹ&#x201A;acajÄ&#x2026;cych wczeĹ&#x203A;niej zaciÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;te kredyty mieszkaniowe oraz do osĂłb oszczÄ&#x2122;dzajÄ&#x2026;cych na tzw. ksiÄ&#x2026;Ĺźeczkach mieszkaniowych. W 2009 r. dopĹ&#x201A;aty budĹźetu umoĹźliwiajÄ&#x2026;ce wykup odsetek od tzw. starych kredytĂłw mieszkaniowych wyniosĹ&#x201A;y ok. 150 mln zĹ&#x201A;. W 2009 r. zostaĹ&#x201A;o zlikwidowanych 46,1 tys. ksiÄ&#x2026;Ĺźeczek mieszkaniowych z premiÄ&#x2026; gwarancyjnÄ&#x2026;. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zgromadzonych na nich Ĺ&#x203A;rodkĂłw wyniosĹ&#x201A;a 584 mln zĹ&#x201A;. W kwocie tej premie gwarancyjne stanowiĹ&#x201A;y 410 mln.
6. Program wspierania spoĹ&#x201A;ecznego budownictwa czynszowego Do 2009 r. w ramach programu wspierania spoĹ&#x201A;ecznego budownictwa czynszowego towarzystwa budownictwa spoĹ&#x201A;ecznego - spĂłĹ&#x201A;ki prawa handlowego dziaĹ&#x201A;ajÄ&#x2026;ce w formule non profit i spĂłĹ&#x201A;dzielnie mieszkaniowe mogĹ&#x201A;y ubiegaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; o preferencyjny kredyt, siÄ&#x2122;gajÄ&#x2026;cy 70% kosztĂłw inwestycji, na realizacjÄ&#x2122; budownictwa na wynajem. SpĹ&#x201A;ata kredytu pokrywana byĹ&#x201A;a z czynszĂłw. Preferencyjny kredyt udzielany byĹ&#x201A; ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw Krajowego Funduszu Mieszkaniowego (KFM), dotowanego ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw budĹźetu paĹ&#x201E;stwa i uzupeĹ&#x201A;nianego poĹźyczkami zaciÄ&#x2026;ganymi w miÄ&#x2122;dzynarodowych instytucjach finansowych. Fundusz zostaĹ&#x201A; zlikwidowany w maju 2009 r. w ramach dziaĹ&#x201A;aĹ&#x201E; antykryzysowych. Bank Gospodarstwa Krajowego, ktĂłry zarzÄ&#x2026;dzaĹ&#x201A; tym funduszem kontynuuje jeszcze kredytowanie przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;Ä&#x2021; kwalifikowanych do realizacji na podstawie wczeĹ&#x203A;niej zĹ&#x201A;oĹźonych wnioskĂłw. NaleĹźy zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe zmiana systemu finansowania nowych inwestycji w zakresie budownictwa na wynajem nie zmieniĹ&#x201A;a innych zasadniczych elementĂłw konstrukcji systemu. Docelowymi beneficjentami programu nadal pozostajÄ&#x2026;:
194
Âą
osoby o dochodach uniemoĹźliwiajÄ&#x2026;cych zakup lokalu na wolnym rynku, lecz jednoczeĹ&#x203A;nie bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;ce w stanie opĹ&#x201A;acaÄ&#x2021; czynsz skalkulowany na poziomie zapewniajÄ&#x2026;cym pokrycie wszystkich kosztĂłw zwiÄ&#x2026;zanych z utrzymaniem mieszkania i spĹ&#x201A;atÄ&#x2026; zobowiÄ&#x2026;zaĹ&#x201E; zaciÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;tych w zwiÄ&#x2026;zku z jego budowÄ&#x2026;;
Âą
osoby migrujÄ&#x2026;ce w poszukiwaniu pracy;
Âą
w 2009 r. udzielono kredytĂłw na kwotÄ&#x2122; 436 mln zĹ&#x201A; i oddano do uĹźytkowania 3619 mieszkaĹ&#x201E;.
Rycina 57
Mieszkania finansowane z udziaĹ&#x201A;em kredytu KFM (wg typĂłw inwestorĂłw)
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: dane BGK
Jak podkreĹ&#x203A;lano wczeĹ&#x203A;niej polityka mieszkaniowa w Polsce realizowana jest przede wszystkim przez poszczegĂłlne gminy/miasta. Zadania miast w sferze mieszkaniowej moĹźna podzieliÄ&#x2021; na obligatoryjne (wymienione wczeĹ&#x203A;niej) oraz zadania polegajÄ&#x2026;ce na tworzeniu sprzyjajÄ&#x2026;cych warunkĂłw do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych przez obywateli. Nie wynikajÄ&#x2026; one z bezpoĹ&#x203A;rednich delegacji prawnych, ale mieszczÄ&#x2026; siÄ&#x2122; w zakresie zadaĹ&#x201E; wĹ&#x201A;asnych gmin, jak np.: Âą
uwzglÄ&#x2122;dnianie potrzeb mieszkalnictwa w uchwalanych strategiach i programach,
Âą
wyznaczanie terenĂłw pod budownictwo mieszkaniowe w studiach uwarunkowaĹ&#x201E; oraz planach zagospodarowania przestrzennego,
Âą
przeznaczanie wĹ&#x201A;asnych gruntĂłw na cele mieszkaniowe (dla róşnych inwestorĂłw),
Âą
aktywne gospodarowanie wĹ&#x201A;asnymi zasobami mieszkaniowymi,
Âą
budowa mieszkaĹ&#x201E; komunalnych, rozbudowa, nadbudowa, adaptacja innych zasobĂłw na cele mieszkaniowe (np. pokoszarowe, poprzemysĹ&#x201A;owe itp.),
Âą
budowa infrastruktury komunalnej, towarzyszÄ&#x2026;cej budownictwu mieszkaniowemu,
Âą
wspieranie inwestorĂłw w innych zasobach (wspieranie remontĂłw, modernizacji, adaptacji, termorenowacji itp.),
Âą
wspieranie towarzystw budownictwa spoĹ&#x201A;ecznego,
Âą
preferencje proinwestycyjne w podatkach i opĹ&#x201A;atach lokalnych,
Âą
wykorzystanie innych instrumentĂłw finansowych.
195
Trzeba podkreĹ&#x203A;liÄ&#x2021;, Ĺźe wiele miast wykorzystuje czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; spoĹ&#x203A;rĂłd wymienionych wyĹźej instrumentĂłw, aczkolwiek tylko nieliczne stosujÄ&#x2026; peĹ&#x201A;en wachlarz65. W poszczegĂłlnych miastach aktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; mieszkaniowa gmin, wyraĹźana programami rozwoju i wspierania mieszkalnictwa oraz nakĹ&#x201A;adami ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw budĹźetĂłw lokalnych na gospodarkÄ&#x2122; mieszkaniowÄ&#x2026;, jest róşna co do skali dziaĹ&#x201A;ania i trwaĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci polityki. MoĹźna wymieniÄ&#x2021; wiele przykĹ&#x201A;adĂłw miast stosujÄ&#x2026;cych zaawansowane programy mieszkaniowe, tj. takie, ktĂłre pozwalajÄ&#x2026; korzystaÄ&#x2021; z instrumentĂłw rzÄ&#x2026;dowych programĂłw mieszkaniowych, ktĂłre wprowadzajÄ&#x2026; wĹ&#x201A;asne instrumenty wsparcia mieszkalnictwa oraz efektywnie wykorzystujÄ&#x2026; wĹ&#x201A;asne zasoby mieszkaniowe. Jednak bariery w rodzaju wyjÄ&#x2026;tkowo silnej ochrony praw lokatorĂłw, wysokich potrzeb remontowych, wysokiego udziaĹ&#x201A;u rodzin kwalifikujÄ&#x2026;cych siÄ&#x2122; â&#x20AC;&#x201C; ze wzglÄ&#x2122;du na niskie dochody â&#x20AC;&#x201C; do zaspokojenia swoich potrzeb w gminnym zasobie mieszkaniowym powodujÄ&#x2026; permanentne trudnoĹ&#x203A;ci w realizacji obligatoryjnych zadaĹ&#x201E; miast. Gminy sÄ&#x2026; zobowiÄ&#x2026;zane do opracowywania wieloletnich programĂłw gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy, czÄ&#x2122;sto rĂłwnieĹź opracowujÄ&#x2026; strategie rozwoju mieszkalnictwa na swoim obszarze.
Instrumenty poprawy stanu technicznego zasobĂłw mieszkaniowych OprĂłcz instrumentĂłw wsparcia dla osĂłb ubogich i Ĺ&#x203A;redniozamoĹźnych w zakresie zaspakajania potrzeb mieszkaniowych istniejÄ&#x2026; instrumenty sĹ&#x201A;uĹźÄ&#x2026;ce poprawie stanu technicznego zasobĂłw mieszkaniowych. Od 1999 r. funkcjonuje program rzÄ&#x2026;dowy w ramach ktĂłrego udzielane jest wsparcie ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw budĹźetowych w formie tzw. premii termomodernizacyjnej dla inwestorĂłw realizujÄ&#x2026;cych przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;cia istotnie poprawiajÄ&#x2026;ce charakterystykÄ&#x2122; energetycznÄ&#x2026; budynkĂłw mieszkalnych, budynkĂłw zbiorowego zamieszkania i budynkĂłw stanowiÄ&#x2026;cych wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; jednostek samorzÄ&#x2026;du terytorialnego. W ramach programu dofinansowane mogÄ&#x2026; byÄ&#x2021; rĂłwnieĹź przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;cia polegajÄ&#x2026;ce na wykonaniu przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;cza technicznego do scentralizowanego ĹşrĂłdĹ&#x201A;a ciepĹ&#x201A;a, w zwiÄ&#x2026;zku z likwidacjÄ&#x2026; lokalnego ĹşrĂłdĹ&#x201A;a ciepĹ&#x201A;a, w wyniku czego nastÄ&#x2122;puje zmniejszenie kosztĂłw pozyskania ciepĹ&#x201A;a dostarczanego do takich budynkĂłw. W 2009 r. program uzupeĹ&#x201A;niono wprowadzajÄ&#x2026;c moĹźliwoĹ&#x203A;Ä&#x2021; uzyskania premii remontowej z tytuĹ&#x201A;u realizacji przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;cia remontowego w budynku wielorodzinnym, ktĂłrego uĹźytkowanie rozpoczÄ&#x2122;to przed 1961 r. (sÄ&#x2026; to budynki o najgorszym stanie technicznym i o najniĹźszym standardzie wyposaĹźenia), a takĹźe premii kompensacyjnej, kompensujÄ&#x2026;cej straty, jakie ponieĹ&#x203A;li wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciciele budynkĂłw mieszkalnych w wyniku obowiÄ&#x2026;zywania systemu czynszu regulowanego. W 2009 roku zostaĹ&#x201A;y przyznane 3.332 premie na Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czna kwotÄ&#x2122; 196,7 mln zĹ&#x201A;, z tytuĹ&#x201A;u realizacji przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;Ä&#x2021; na kwotÄ&#x2122; ponad 1 150 mln zĹ&#x201A;. W tabeli poniĹźej zestawiono instrumenty finansowe wspierania budownictwa mieszkaniowego.
65
Raport o stanie miast, Kongres Miast Polskich, ZMP, PoznaĹ&#x201E; 2009, s. 17.
196
Tabela 74
Finansowe instrumenty wspierania budownictwa mieszkaniowego66 ĹšrĂłdĹ&#x201A;o finansowania
Wykorzystanie instrumentu w 2009 r.
BudĹźet paĹ&#x201E;stwa
W 2009 r. z dopĹ&#x201A;at do kredytĂłw skorzystaĹ&#x201A;o 30,9 tys. rodzin - Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; kredytĂłw 5,4 mld zĹ&#x201A;
Rodzaj instrumentu
Podstawa prawna
Finansowe wsparcie kupna mieszkania â&#x20AC;&#x201C; tzw. program â&#x20AC;&#x17E;Rodzina na swoimâ&#x20AC;?
Ustawa z 8 wrzeĹ&#x203A;nia 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu wĹ&#x201A;asnego mieszkania - Dz. U. Nr183, poz. 1354 z późn. zm.)
ObniĹźona 7% stawka VAT na roboty budowlano-montaĹźowe i remonty (dostÄ&#x2122;pna od 1.05.2004 r.)
Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarĂłw i usĹ&#x201A;ug BudĹźet paĹ&#x201E;stwa (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.)
-
Zwrot czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci podatku VAT dla osĂłb fizycznych za materiaĹ&#x201A;y budowlane przy budowie lub remoncie domu
Ustawa z 29 sierpnia 2005 r. o zwrocie osobom fizycznym niektĂłrych wydatkĂłw zwiÄ&#x2026;zanych z budownictwem mieszkaniowym (Dz. U. Nr 177, poz.1468 z późn. zm.).
BudĹźet paĹ&#x201E;stwa
W 2009 r. z tytuĹ&#x201A;u zwrotu nadpĹ&#x201A;aconego podatku VAT wypĹ&#x201A;acono osobom fizycznym 1 mld zĹ&#x201A;.
Ustawa z 26 października 1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).
Krajowy Fundusz Mieszkaniowy (KFM), dotowany ze Ĺ&#x203A;rodkĂłw budĹźetu paĹ&#x201E;stwa i uzupeĹ&#x201A;niany poĹźyczkami zaciÄ&#x2026;ganymi w miÄ&#x2122;dzynarodowych instytucjach finansowych. KFM zostaĹ&#x201A; zlikwidowany wiosnÄ&#x2026; 2009 r., jednak nadal udzielane sÄ&#x2026; kredyty i dokonywane wypĹ&#x201A;aty na podstawie wnioskĂłw przyjÄ&#x2122;tych do 30 wrzeĹ&#x203A;nia 2009 r.
Program spoĹ&#x201A;ecznego budownictwa czynszowego
Pomoc w spĹ&#x201A;acie kredytĂłw i premia gwarancyjna
Ustawa z 30 listopada 1995 r. o pomocy paĹ&#x201E;stwa w spĹ&#x201A;acie niektĂłrych kredytĂłw mieszkaniowych, udzielaniu premii gwarancyjnych oraz refundacji bankom wypĹ&#x201A;aconych premii gwarancyjnych ( Dz.U. z 2003 r. Nr 119 poz. 1115 z późn. zm.)
RzÄ&#x2026;dowy program wspierania budownictwa socjalnego (dofinansowanie czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci kosztĂłw budowy lub remontu lokali socjalnych, mieszkaĹ&#x201E; chronionych, noclegowni i domĂłw dla bezdomnych)
Ustawa z 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkaĹ&#x201E; chronionych, noclegowni i domĂłw dla bezdomnych (Dz. U. Nr 251, poz. 1844, z późn. zm.).
66
W 2009 r. udzielono kredytĂłw na kwotÄ&#x2122; 436 mln zĹ&#x201A; i oddano do uĹźytkowania 3619 mieszkaĹ&#x201E;.
W 2009 r. dopĹ&#x201A;aty budĹźetu umoĹźliwiajÄ&#x2026;ce wykup odsetek od tzw. starych kredytĂłw mieszkaniowych wyniosĹ&#x201A;y ok. 150 mln zĹ&#x201A;. W 2009 r. zostaĹ&#x201A;o zlikwidowanych 46,1 tys. ksiÄ&#x2026;Ĺźeczek mieszkaniowych z premiÄ&#x2026; gwarancyjnÄ&#x2026;. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zgromadzonych na nich Ĺ&#x203A;rodkĂłw wyniosĹ&#x201A;a 584 mln zĹ&#x201A;. W kwocie tej premie gwarancyjne stanowiĹ&#x201A;y 410 mln.
Fundusz DopĹ&#x201A;at
W 2009 r. zakwalifikowano wnioski na budowÄ&#x2122; ok. 1Â 500 lokali
Dane Ministerstwa Infrastruktury.
197
Rodzaj instrumentu
Podstawa prawna
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o finansowania
Wykorzystanie instrumentu w 2009 r.
Premia termomodernizacyjna, remontowa i kompensacyjna (dostÄ&#x2122;pna od 19.03.2009 r.)
Ustawa z dnia 19 marca 2009 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontĂłw (Dz. U. Nr 223, poz. 1459), ktĂłra zastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;a dotychczasowÄ&#x2026; ustawÄ&#x2122; o wspieraniu przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;Ä&#x2021; termomodernizacyjnych.
Fundusz Termomodernizacji i RemontĂłw (w miejsce dotychczasowego Funduszu Termomodernizacji)
W 2009 r. zostaĹ&#x201A;y przyznane 3.332 premie na Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czna kwotÄ&#x2122; 196,7 mln zĹ&#x201A;, z tytuĹ&#x201A;u realizacji przedsiÄ&#x2122;wziÄ&#x2122;Ä&#x2021; na kwotÄ&#x2122; ponad 1.150 mln zĹ&#x201A;.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie wĹ&#x201A;asne na podstawie danych Ministerstwa Infrastruktury
Informacje dodatkowe Publiczne zasoby mieszkaniowe i bezpoĹ&#x203A;rednie aktywnoĹ&#x203A;ci miast w sferze mieszkalnictwa stanowiÄ&#x2026; niewielki fragment rynku mieszkaniowego w Polsce. Prywatne zasoby mieszkaniowe w budownictwie jednorodzinnym i wielorodzinnym (we wspĂłlnotach mieszkaniowych) stanowiÄ&#x2026; wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zasobĂłw mieszkaniowych. RĂłwnieĹź budownictwo mieszkaniowe w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci jest realizowane i finansowane na zasadach rynkowych. Tabela 75
Budownictwo mieszkaniowe w 2008 r. Mieszkania oddane do uĹźytku:
ogĂłĹ&#x201A;em
w tym w miastach
w szt. spĂłĹ&#x201A;dzielnie mieszkaniowe
w % ogĂłĹ&#x201A;u 8 647
8 494
98,2
577
435
75,4
gminy
2 719
2 548
93,7
towarzystwa budownictwa spoĹ&#x201A;ecznego
3 205
3 156
98,5
na sprzedaĹź lub wynajem
66 703
63 355
95,0
indywidualnie
83 338
42 796
51,4
165 189
120 784
73,1
zakĹ&#x201A;ady pracy
RAZEM ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Dane BDR GUS, przeliczenia wĹ&#x201A;asne.
Transakcje na rynku mieszkaniowym, pierwotnym i wtĂłrnym, pokazujÄ&#x2026; realnÄ&#x2026; dynamikÄ&#x2122; rozwojowÄ&#x2026;. Od lat na rynku liczÄ&#x2026; siÄ&#x2122; gĹ&#x201A;Ăłwne miasta Polski, szczegĂłlnie Warszawa, zajmujÄ&#x2026;ca okoĹ&#x201A;o 30% tego rynku (patrz rycina poniĹźej).
198
Wykres 32
Struktura nowo udzielonych kredytĂłw w najwiÄ&#x2122;kszych miastach WrocĹ&#x201A;aw
I kw. 2008
Ĺ ĂłdĹş II kw. 2008
KrakĂłw
III kw. 2008
Warszawa
IV kw. 2008
TrĂłjmiasto PoznaĹ&#x201E;
I kw. 2009 BiaĹ&#x201A;ystok II kw. 2009
Szczecin
III kw. 2009
Aglomeracja Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
PozostaĹ&#x201A;e
100%
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: OgĂłlnopolski raport o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomoĹ&#x203A;ci, 2009, Raport AMRON-SARFiN, ZwiÄ&#x2026;zek BankĂłw Polskich, Warszawa
Akcja kredytowa bankĂłw koncentruje siÄ&#x2122; w najwiÄ&#x2122;kszych miastach Polski, ich udziaĹ&#x201A; w rynku kredytĂłw mieszkaniowych siÄ&#x2122;gaĹ&#x201A; 80% wedĹ&#x201A;ug stanu na III kwartaĹ&#x201A; 2009 r. Sama Warszawa zajmuje ok. 30% rynku kredytĂłw mieszkaniowych. LiczÄ&#x2026;cymi siÄ&#x2122; oĹ&#x203A;rodkami sÄ&#x2026; teĹź Ĺ ĂłdĹş (4%), PoznaĹ&#x201E; (6,5%), KrakĂłw (7%), Szczecin (3,85%), WrocĹ&#x201A;aw (8%), TrĂłjmiasto (ok. 7%) i aglomeracja Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;ska (6,4%). Na te miasta przypada ok. 80% akcji kredytowej bankĂłw na koniec III kw. 2009 r.67. W ukĹ&#x201A;adzie regionalnym dynamika budownictwa mieszkaniowego odpowiada potencjaĹ&#x201A;om gospodarczym i skali urbanizacji. Dla przykĹ&#x201A;adu przedstawiono statystykÄ&#x2122; mieszkaĹ&#x201E; oddawanych do uĹźytku w budownictwie wielorodzinnym w 2007 i 2008 r. (patrz rycina poniĹźej). Wykres 33
Mieszkania oddane do uĹźytku w budownictwie wielorodzinnym w 2007 i 2008 r., w tys. 25
2007
20
2008
15 10 5
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
WarmiĹ&#x201E;sko -Mazurskie
Ĺ&#x161;wiÄ&#x2122;tokrzyskie
Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;skie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
MaĹ&#x201A;opolskie
Ĺ Ăłdzkie
Lubuskie
Lubelskie
Kujawsko-Pomorskie
DolnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skie
0
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Informacje o Mieszkalnictwie - Wyniki Monitoringu za 2008 r. KrakĂłw: Instytut Rozwoju Miast, 2009
67
OgĂłlnopolski raport o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomoĹ&#x203A;ci, 2009, Raport AMRON-SARFiN, ZwiÄ&#x2026;zek BankĂłw Polskich, Warszawa.
199
Problemy mieszkaniowe w Polsce GĹ&#x201A;Ăłwnym problemem dotyczÄ&#x2026;cym mieszkalnictwa w Polsce jest deficyt mieszkaniowy, czyli róşnica miÄ&#x2122;dzy liczbÄ&#x2026; zamieszkaĹ&#x201A;ych mieszkaĹ&#x201E;, a liczbÄ&#x2026; gospodarstw domowych. Ostatnie wiarygodne dane na ten temat zebrano w trakcie przeprowadzania Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. Prezentuje je poniĹźsza tabela. Tabela 76
Statystyczny deficyt mieszkaniowy w Polsce w 2002 r. (tys.) Mieszkania ogĂłĹ&#x201A;em
Mieszkania zamieszkane
Liczba gospodarstw domowych
Statystyczny deficyt mieszkaniowy
Miasto
8 364,5
7 875,5
8 964,5
1 089,0
WieĹ&#x203A;
4 159,1
3 757,2
4 372,6
615,4
12 523,6
11 632,7
13Â 337
1 704,3
OgĂłĹ&#x201A;em
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie Ministerstwa Infrastruktury na postawie danych Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r.
Ze wzglÄ&#x2122;du na brak corocznych danych dotyczÄ&#x2026;cych liczby gospodarstw domowych w Polsce niemoĹźliwe jest dokonanie rzetelnej oceny wielkoĹ&#x203A;ci aktualnego deficytu mieszkaniowego. Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Infrastruktury faktyczny deficyt mieszkaniowy wynosi ok. 1460 tys. mieszkaĹ&#x201E;. Problem braku mieszkaĹ&#x201E; wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; przede wszystkim z moĹźliwoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; zaspakajania potrzeb mieszkaniowych poprzez nabycie lokalu. PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie w Polsce nie wystarcza na nabycie nawet 1 m2 powierzchni mieszkania, a w najwiÄ&#x2122;kszych oĹ&#x203A;rodkach miejskich za przeciÄ&#x2122;tne wynagrodzenie moĹźna nabyÄ&#x2021; jedynie ok. 0,5-0,6 m2 mieszkania. Jest to bardzo maĹ&#x201A;o szczegĂłlnie w porĂłwnaniu do krajĂłw zachodnioeuropejskich, gdzie za przeciÄ&#x2122;tnÄ&#x2026; pensjÄ&#x2122; moĹźna kupiÄ&#x2021; ok. 2-3 m2 mieszkania. Wykres 34
Stosunek przeciÄ&#x2122;tnego miesiÄ&#x2122;cznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej do ceny 1 m2 powierzchni uĹźytkowej budynkĂłw mieszkalnych oddanych do uĹźytku w Polsce w latach 2001-2009 Wynagrodzenie/cena 1 metra 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Opracowanie Ministerstwa Infrastruktury na podstawie danych GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Statystycznego
200
! , Gospodarka gruntami stanowi nierozerwalnÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; planowanej gospodarki przestrzennej. W dniu 1 stycznia 1995 r. do prawodawstwa polskiego wprowadzono nowe przepisy dotyczÄ&#x2026;ce gospodarowania gruntami68, ktĂłre okreĹ&#x203A;lajÄ&#x2026; zakres oraz sposoby postÄ&#x2122;powania w sprawach dotyczÄ&#x2026;cych przeznaczania dziaĹ&#x201A;ek na konkretne cele. OgĂłlne zaĹ&#x201A;oĹźenia tych przepisĂłw zostaĹ&#x201A;y powtĂłrzone w ustawie datowanej na lipiec 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym69. Gminom zapewniono istotne instrumenty prawne przyczyniajÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; do realizacji celĂłw okreĹ&#x203A;lonych w planach zagospodarowania przestrzennego za poĹ&#x203A;rednictwem ustawy z dnia 21 lipca 1997 r. o gospodarce nieruchomoĹ&#x203A;ciami70. Ustawa ta reguluje zasady zarzÄ&#x2026;dzania nieruchomoĹ&#x203A;ciami w mieĹ&#x203A;cie okreĹ&#x203A;lajÄ&#x2026;c miÄ&#x2122;dzy innymi uprawnienia decyzyjne wĹ&#x201A;adz samorzÄ&#x2026;dowych w gminie (dotyczÄ&#x2026;ce wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci komunalnej) oraz odpowiedzialnoĹ&#x203A;ci administracji samorzÄ&#x2026;dowej za skutki finansowe podejmowanych decyzji. Obydwie regulacje okreĹ&#x203A;lajÄ&#x2026; ksztaĹ&#x201A;t gospodarki gruntami w odpowiednich gminach miejskich. Ĺ&#x161;wiadome i racjonalne wykorzystanie moĹźliwoĹ&#x203A;ci istniejÄ&#x2026;cych w przepisach prawnych dotyczÄ&#x2026;cych planowania przestrzennego i gospodarki nieruchomoĹ&#x203A;ciami umoĹźliwiajÄ&#x2026; gminom w skali lokalnej obranie roli bardziej progresywnych animatorĂłw dziaĹ&#x201A;aĹ&#x201E; promujÄ&#x2026;cych rozwĂłj. Kwestie zwiÄ&#x2026;zane z geodezjÄ&#x2026; sÄ&#x2026; w Polsce regulowane w ustawie o geodezji i kartografii z dnia 17 maja 1989 r. 71 Jej zakres obejmuje miÄ&#x2122;dzy innymi nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce tematy: Âą
krajowy system informacji o terenie;
Âą
ewidencjÄ&#x2122; gruntĂłw i budynkĂłw;
Âą
krajowe zasoby geodezyjne i kartograficzne;
Âą
inwentaryzacja i rejestr sieci infrastrukturalnych.
Centralnym organem administracji rzÄ&#x2026;dowej wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciwym w sprawach geodezji i kartografii jest GĹ&#x201A;Ăłwny Geodeta Kraju, nad ktĂłrym nadzĂłr sprawuje minister wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciwy do spraw administracji publicznej (obecnie jest to Minister Spraw WewnÄ&#x2122;trznych i Administracji). GĹ&#x201A;Ăłwny Geodeta Kraju wykonuje swoje zadania za poĹ&#x203A;rednictwem GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Geodezji i Kartografii Aby racjonalnie i skutecznie gospodarowaÄ&#x2021; gruntami, administracja publiczna potrzebuje Ĺ&#x201A;atwo dostÄ&#x2122;pnych i szczegĂłĹ&#x201A;owo przygotowanych informacji. Wymogi dobrego â&#x20AC;&#x201C; podmiotowego i przedmiotowego â&#x20AC;&#x201C; podziaĹ&#x201A;u gruntĂłw speĹ&#x201A;nia klasyfikacja wprowadzona rozporzÄ&#x2026;dzeniem Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntĂłw i budynkĂłw (Dz. U. Nr 38, poz. 454; ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik Nr 2: Zaliczanie gruntĂłw, budynkĂłw i lokali do grup i podgrup rejestrowych oraz ZaĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznik Nr 6: Zaliczanie gruntĂłw do poszczegĂłlnych uĹźytkĂłw gruntowych). 68
Zob.: ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 89, poz. 415 z późn. zm.).
69
Dz. U. Nr 80, poz. 717. Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543. 71 Deklaracja Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 24 paĹşdziernika 2000 r. dotyczÄ&#x2026;ca ustawy â&#x20AC;&#x201C; Prawo Geodezyjne i Kartograficzne 70
(Dz. U. Nr 100, poz. 1086).
201
Powierzchnia geodezyjna Polski wynosi: 31 267 938 ha (100,00%), w tym grunty zabudowane i zurbanizowane stanowiÄ&#x2026; razem: 1Â 529 364 ha (4,89%), z czego72: Âą
obszary miejskie to:
568 409 ha
(1,82%);
Âą
obszary wiejskie to:
960 955 ha
(3,07%).
WedĹ&#x201A;ug klasyfikacji GĹ&#x201A;Ăłwnego UrzÄ&#x2122;du Geodezji i Kartografii grunty zabudowane i zurbanizowane obejmujÄ&#x2026;: Âą
Tereny mieszkaniowe
268 510 ha
(0,86%);
Âą
Tereny przemysĹ&#x201A;owe
110 041 ha
(0,35%);
Âą
Inne tereny zabudowane
116 820 ha
(0,37%);
Âą
Zurbanizowane tereny niezabudowane,
51 240 ha
(0,16%);
Âą
Tereny rekreacyjne i wypoczynkowe
65 209 ha
(0,21%);
Âą
UĹźytki kopalne
29 974 ha
(0,10%);
Âą
Tereny komunikacyjne Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
887 571 ha
(2,84%).
w tym: Âą
drogi
773 204 ha
(2,47%);
Âą
tereny kolejowe
102 678 ha
(0,33%);
Âą
inne tereny komunikacyjne
11 689 ha
(0,04%).
InteresujÄ&#x2026;cych informacji dostarcza analiza dynamiki zmian gruntĂłw zabudowanych i zurbanizowanych rozpatrywana w przedziale czasowym od 01.01.2004 r. do 01.01.2009 r. PrzyjmujÄ&#x2026;c powierzchniÄ&#x2122; ewidencyjnÄ&#x2026; Polski za 100%, grunty zabudowane i zurbanizowane stanowiĹ&#x201A;y: Âą
na 01.01.2004 r.
1 452,8 tys. ha
(4,65%),
Âą
na 01.01.2006 r.
1 489,7 tys. ha
(4,77%),
Âą
na 01.01.2007 r.
1 493,7 tys. ha
(4,78%),
Âą
na 01.01.2008 r.
1 511,4 tys. ha
(4,84%),
Âą
na 01.01.2009 r.
1 530,4 tys. ha
(4,90%).
Oznacza to, Ĺźe w klasie gruntĂłw zabudowanych i zurbanizowanych odnotowano na przestrzeni piÄ&#x2122;ciu lat:
72
Âą
przyrost Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czny na poziomie:
77,63 tys. ha,
Âą
przyrost Ĺ&#x203A;rednioroczny na poziomie:
15,53 tys. ha
Âą
przyrost Ĺ&#x203A;redniomiesiÄ&#x2122;czny na poziomie:
1 293,87 ha,
Âą
przyrost Ĺ&#x203A;redniodniowy na poziomie:
42,49 ha.
(1,01%),
Wierzchowski M., Dudek J., Vargas-Tetmajer A., Zagospodarowanie gruntĂłw w Polsce. Stan w dniu 01.01.2009 r., Instytut Rozwoju Miast, KrakĂłw 2009 r.
202
2.1 Zmiana struktury gruntĂłw zurbanizowanych i zabudowanych w Polsce w okresie od 1970 r. do 2008 r. Przedstawiony poniĹźej wykres pokazuje zmianÄ&#x2122; w strukturze gruntĂłw zurbanizowanych i zabudowanych w Polsce w latach 1970-2008. Analiza tego przedziaĹ&#x201A;u czasowego powinna zostaÄ&#x2021; podzielona na dwa okresy: Âą
okres 1970-2000, w ktĂłrym grunty w Polsce byĹ&#x201A;y podzielone na tereny komunikacyjne i tereny pod budynki mieszkaniowe;
Âą
okres 2000-2008, w ktĂłrym grunty w Polsce byĹ&#x201A;y podzielone na tereny komunikacyjne i grunty caĹ&#x201A;kowicie zabudowane i zurbanizowane, w tym: Âą
tereny mieszkaniowe;
Âą
tereny przemysĹ&#x201A;owe;
Âą
inne tereny.
203
204
1970
1980
1985
978
958
887
902
3,13% powierzchni kraju
3,06% powierzchni kraju
840
1990
989
3,16% powierzchni kraju
952
1003
1995
992
3,17% powierzchni kraju
MIESZKALNICTWO
2,69% powierzchni kraju
2,88% powierzchni kraju
2,84% powierzchni kraju
693
2,22% powierzchni kraju
tysiÄ&#x2026;ce ha
3,21% powierzchni kraju
2000
954
3,05% powierzchni kraju
1061
3,39% powierzchni kraju
2,97% powierzchni kraju
187
94
242
1 453 w tys. ha 4,65%
2001
939
2002
930
RUCH LÄ&#x201E;DOWY
3,00% powierzchni kraju
236
93
255
1 523 w tys. ha 4,87%
2003
915
1 476 w tys. ha 4,72%
1 491 w tys. ha 4,77%
2004
897
2,87% powierzchni kraju
234
100
245
2005
892
2,85% powierzchni kraju
245
104
250
249
106
254
1 494 w tys. ha 4,78%
2006
886
2,83% powierzchni kraju
powierzchni kraju
2,93% powierzchni kraju
212
97
234
1 458 w tys. ha 4,66%
GRUNTY ZURBANIZOWANE I ZABUDOWANE â&#x20AC;&#x201C; Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
2007
887
2,84% powierzchni kraju
257
108
259
1 511 w tys. ha 4,83%
2008
888
2,84% powierzchni kraju
269
110
262
1 529 w tys. ha 4,89%
GRUNTY MIESZKANIOWE
GRUNTY PRZEMYSĹ OWE
POZOSTAĹ E GRUNTY
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Wierzchowski M., Dudek J., Vargas-Tetmajer A., Zagospodarowanie gruntĂłw w Polsce. Stan w dniu 01.01.2009 r., Instytut Rozwoju Miast, KrakĂłw 2009 r.
0
500
1000
1500
2000
3,04% powierzchni kraju
Struktura gruntĂłw zurbanizowanych i zabudowanych w Polsce w latach 1970-2008
Wykres 35
JedynÄ&#x2026; kategoriÄ&#x2026; gruntĂłw, ktĂłra istniaĹ&#x201A;a w caĹ&#x201A;ym okresie 1997-2008 sÄ&#x2026; tereny komunikacyjne (drogi) stanowiÄ&#x2026;ce 2,84% obszaru kraju zarĂłwno w 1970 r. jak i 2008 r. (odpowiednio 887 i 888 tys. ha). ZauwaĹźalny jest znaczÄ&#x2026;cy wzrost w terenach mieszkaniowych pomiÄ&#x2122;dzy rokiem 1970 a 2000 r. Tereny przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe w 1970 r. zajmowaĹ&#x201A;y 2,22% powierzchni kraju (693 tys. ha), a w 2000 r. ich obszar zwiÄ&#x2122;kszyĹ&#x201A; siÄ&#x2122; do poziomu 3,39%. Spowodowane byĹ&#x201A;o to wdroĹźeniem pomysĹ&#x201A;Ăłw objÄ&#x2122;tych sloganem dotyczÄ&#x2026;cym budowania â&#x20AC;&#x17E;drugiej Polskiâ&#x20AC;&#x2122;. W szczytowym momencie tego okresu w 1980 r. przekazano 271 tys. mieszkaĹ&#x201E;. IloĹ&#x203A;Ä&#x2021; zamieszkanych zasobĂłw mieszkaniowych w Polsce zwiÄ&#x2122;kszyĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; z poziomu 8Â 081,1 tys. do poziomu 11Â 844,8 tys. w 2000 r.73 W 1994 r. nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; w Polsce dramatyczny spadek w rozwoju mieszkalnictwa. Przekazano 76,1 tys. mieszkaĹ&#x201E;. W 2000 r. przekazano 87.8 tys. mieszkaĹ&#x201E;. W okresie pomiÄ&#x2122;dzy 2001 r. a 2008 r. doszĹ&#x201A;o do nieznacznego wzrostu w sektorze zabudowanych i zurbanizowanych gruntĂłw Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie, z poziomu 4,87% powierzchni kraju do poziomu 4,89% w 2008 r. Zmiana ta zostaĹ&#x201A;a wywoĹ&#x201A;ana wzrostem w iloĹ&#x203A;ci terenĂłw mieszkaniowych. W 2008 r. do uĹźytku oddano i przekazano nawet 165 tys. mieszkaĹ&#x201E;, ktĂłre zostaĹ&#x201A;y zamieszkane.
2.2 Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych74 OgĂłlne zagospodarowanie gruntĂłw w 65 miastach dziaĹ&#x201A;ajÄ&#x2026;cych jako powiaty grodzkie w latach 2005-2009 W Polsce 65 miast funkcjonuje zgodnie z modelem powiatĂłw grodzkich, w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci sÄ&#x2026; to wszystkie metropolie i duĹźe aglomeracje miejskie. Ich gospodarka, formalnie obejmujÄ&#x2026;ce poziom powiatu, a w praktyce obejmuje zakres komunalnych gospodarek miejskich (w tym gospodarkÄ&#x2122; gruntami). Ĺ Ä&#x2026;czna zmiana formy gospodarowania gruntami, do ktĂłrej doszĹ&#x201A;o w okresie od 2005 r. do 2009 r. w 65 miastach funkcjonujÄ&#x2026;cych jako powiaty grodzkie zostaĹ&#x201A;a przedstawiona w tabeli poniĹźej:
73
Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2001, GĹ&#x201A;Ăłwny UrzÄ&#x2026;d Statystyczny, Tabela I, WaĹźniejsze dane o sytuacji spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczej kraju, str. XLII.
74
Niniejsza praca zostaĹ&#x201A;a wykonana w ZakĹ&#x201A;adzie Rynku NieruchomoĹ&#x203A;ci Instytutu Rozwoju Miast â&#x20AC;&#x201C; zlecone przez Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Autorzy: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer.
205
Tabela 77
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku bazowym 2005 i w roku 2009, ogĂłlna powierzchnia gruntĂłw w powiatach grodzkich, Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 65 jednostek.
Rok bazowy 2005 Obecny rok 2009 Zmiana Â
ha ha ha %
700 400 705 532 5 132 0,73
263 083 254 987 -8 096 -3,08
123 688 127 755 4 067 3,29
248 995 261 325 12 330 4,95
34 155 34 722 567 1,66
inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026;
obszary zabudowane i zurbanizowane
grunty leĹ&#x203A;ne
grunty orne
OgĂłlna powierzchnia gruntĂłw
Jednostka miary
WyszczegĂłlnienie
w tym: sposĂłb uĹźytkowania gruntĂłw
30 479 26 743 -3 736 -12,26
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 78
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku bazowym 2005 i w roku 2009, grunty zabudowane i zurbanizowane w powiatach grodzkich, Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 65 jednostek.
18 355 15 922 -2 433 -13,26
19 305 19 279 -26 -0,13
50 248 52 239 1 991 3,96
inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
31 904 38 884 6 980 21,88
drogi
39 244 39 771 527 1,34
tereny rekreacyjne i wypoczynkowe
69 940 75 521 5 581 7,98
tereny niezabudowane - zurbanizowane
mieszkalnictwo
Obszary zabudowane i zurbanizowane
248 995 261 325 12 330 4,95
inne tereny zabudowane
ha ha ha %
przemysĹ&#x201A;owe
Rok bazowy 2005 Obecny rok 2009 Zmiana
Jednostka miary
WyszczegĂłlnienie
w tym: gospodarowanie gruntami zabudowanymi i zurbanizowanymi â&#x20AC;&#x201C; sposĂłb uĹźyĹ&#x201A;kowania
19 999 19 709 -290 -1,45
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 79
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku bazowym 2005 i w roku 2009, pozostaĹ&#x201A;e grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie, razem 65 jednostek. WyszczegĂłlnienie
Rok bazowy 2005 Obecny rok 2009 Zmiana Â
Jednostka miary
ha ha ha %
Inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
30 479 26 743 -3 736 -12,26
w tym: pozostaĹ&#x201A;e sposoby gospodarowania gruntami â&#x20AC;&#x201C; sposĂłb uĹźytkowania tereny ekologiczne
406 579 173 42,61
nieuĹźytki
14 178 13 331 -847 -5,97
róşne grunty
15 895 12 833 -3 062 -19,26
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
206
Tabela 80
Grunty w miastach wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w 2005 r. i w 2009 r., Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 65 jednostek (powiaty grodzkie). Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
Lp.
SposĂłb uĹźytkowania
%
1.
Grunty orne
263 083
37,6%
207
2.
Grunty leĹ&#x203A;ne
123 688
17,7%
97
3.
Obszary zabudowane i zurbanizowane
248 995
35,6%
196
Â
w tym: obszary komunikacyjne
68 088
9,7%
54
4.
Grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026;
34 155
4,9%
27
5.
Inne sposoby uĹźytkowania /w tym: grunty ekologiczne i nieuĹźywane/
30 479
4,4%
24
6.
SUMA
700 400
100,0%
551
GRUNTY W MIASTACH WEDĹ UG SPOSOBU UĹťYTKOWANIA W 2009 R., Ĺ ACZNIE 65 JEDNOSTEK (powiaty grodzkie) Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Lp.
SposĂłb uĹźytkowania
1.
Grunty orne
2.
Grunty leĹ&#x203A;ne
3.
Obszary zabudowane i zurbanizowane
Â
w tym: obszary komunikacyjne
4.
Grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026;
5.
Inne sposoby uĹźytkowania /w tym: grunty ekologiczne i nieuĹźywane/
6.
SUMA
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
%
254 987
36,1%
203
127 755
18,1%
102
261 325
37,0%
208
70 579
10,0%
56
34 722
4,9%
28
26 743
3,8%
21
705 532
100,0%
561
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 81
Grunty w miastach wedĹ&#x201A;ug form wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci i sposobu uĹźytkowania w roku bazowym 2005 r., Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 65 jednostek (powiaty grodzkie). Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
Lp.
Grunty stanowiÄ&#x2026;ce wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
%
1.
Skarbu paĹ&#x201E;stwa
208 002
29,7%
164
2.
Gmin i zwiÄ&#x2026;zkĂłw miÄ&#x2122;dzygminnych
134 017
19,1%
106
3.
Skarbu paĹ&#x201E;stwa i gmin przekazane w uĹźytkowanie wieczyste
99 580
14,2%
78
4.
OsĂłb fizycznych
227 313
32,5%
179
5.
SpĂłĹ&#x201A;dzielni (w tym spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych)
4 064
0,6%
3
6.
PozostaĹ&#x201A;ych podmiotĂłw
27 425
3,9%
22
7.
SUMA
700 400
100,0%
551
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
207
Tabela 82
Grunty w miastach wedĹ&#x201A;ug sposobĂłw uĹźytkowania w 2009 r., Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie 65 jednostek (powiaty grodzkie). Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
Lp.
Grunty stanowiÄ&#x2026;ce wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
%
1.
Skarbu paĹ&#x201E;stwa
196 485
27,8%
156
2.
Gmin i zwiÄ&#x2026;zkĂłw miÄ&#x2122;dzygminnych
141 163
20,0%
112
3.
Skarbu paĹ&#x201E;stwa i gmin przekazane w uĹźytkowanie wieczyste
92 142
13,1%
73
4.
OsĂłb fizycznych
232 073
32,9%
184
5.
SpĂłĹ&#x201A;dzielni (w tym spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych)
7 243
1,0%
6
6.
PozostaĹ&#x201A;ych podmiotĂłw
36 426
5,2%
29
7.
SUMA
705 532
100,0%
561
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Zmiany w sposobie uĹźytkowania gruntĂłw w 65 miastach - gdzie dochodzi do przeksztaĹ&#x201A;cania gruntĂłw miejskich? W oparciu o dostÄ&#x2122;pne dane i informacje przedstawione w tabelkach moĹźna sformuĹ&#x201A;owaÄ&#x2021; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce wnioski. AnalizujÄ&#x2026;c ogĂłlnÄ&#x2026; powierzchniÄ&#x2122; gruntĂłw â&#x20AC;&#x201C; w 65 powiatach grodzkich â&#x20AC;&#x201C; wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku bazowym - 2005, i w roku obecnym - 2009, moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce zmiany:
208
Âł
grunty orne, spadek o 3,08%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu przeksztaĹ&#x201A;cenia gruntĂłw ornych w grunty zabudowane i zurbanizowane, gĹ&#x201A;Ăłwnie w obrÄ&#x2122;bie kategorii gruntĂłw mieszkaniowych (wzrost o 7,98%) i pozostaĹ&#x201A;ych obszarĂłw zabudowanych (wzrost o 21,88%);
Âł
grunty leĹ&#x203A;ne, wzrost o 3,29%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu realizacji programu zwiÄ&#x2122;kszania obszarĂłw leĹ&#x203A;nych w Polsce;
Âł
grunty zabudowane i zurbanizowane, wzrost o 4,95%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu przeksztaĹ&#x201A;cenia gruntĂłw ornych w grunty mieszkaniowe;
Âł
grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026;, wzrost o 1,66%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu wdroĹźenia nowego systemu gospodarki wodnej w kraju, ktĂłra wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; z ochronÄ&#x2026; Ĺ&#x203A;rodowiska naturalnego i tworzeniem nowych zbiornikĂłw wodnych;
Âł
pozostaĹ&#x201A;e grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie, spadek o 12,26%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu ponownego zagospodarowania nieuĹźytkĂłw (spadek o 5,97%) i gruntĂłw róşnych (spadek o 19,26%) - gĹ&#x201A;Ăłwnie w trakcie realizacji projektĂłw komercyjnych.
AnalizujÄ&#x2026;c kategoriÄ&#x2122; gruntĂłw zabudowanych i zurbanizowanych â&#x20AC;&#x201C; w 65 powiatach grodzkich â&#x20AC;&#x201C; wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku bazowym - 2005, i w roku obecnym - 2009, moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce zmiany: Âł
grunty mieszkaniowe, wzrost o 7,98%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu realizacji projektĂłw dotyczÄ&#x2026;cych mieszkalnictwa, ktĂłre wszystkie realizowane sÄ&#x2026; w sektorze prywatnym;
Âł
grunty przemysĹ&#x201A;owe, wzrost o 1,34%; to skÄ&#x2026;dinÄ&#x2026;d niskie tempo wzrostu jest spowodowane gĹ&#x201A;Ăłwnie realizacjÄ&#x2026; projektĂłw przemysĹ&#x201A;owych w ramach regeneracji terenĂłw poprzemysĹ&#x201A;owych, pokolejowych i byĹ&#x201A;ych terenĂłw wojskowych;
Âł
pozostaĹ&#x201A;e grunty zabudowane, wzrost o 21,88%; tak wysoki wzrost wynika z rozwoju infrastruktury technicznej w tym komunikacji (drogi).
Âł
grunty niezabudowane â&#x20AC;&#x201C; zurbanizowane, spadek o 13,26%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu rozszerzenia dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci deweloperĂłw, ktĂłrzy tworzÄ&#x2026; budynki mieszkaniowe i biurowe na wszystkich dostÄ&#x2122;pnych terenach niezabudowanych; to zjawisko ma zarĂłwno pozytywne jak i negatywne skutki: Âą
pozytywne skutki sÄ&#x2026; zwiÄ&#x2026;zane z realizacjÄ&#x2026; koncepcji â&#x20AC;&#x17E;miasta o zwartej zabudowieâ&#x20AC;?;
Âą
negatywne skutki sÄ&#x2026; zwiÄ&#x2026;zane z realizacjÄ&#x2026; â&#x20AC;&#x17E;za wszelkÄ&#x2026; cenÄ&#x2122;â&#x20AC;? projektĂłw komercyjnych, ktĂłre prowadzÄ&#x2026; do pogarszania siÄ&#x2122; stanu Ĺ&#x203A;rodowiska naturalnego oraz jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia mieszkaĹ&#x201E;cĂłw (np. z powodu przeciÄ&#x2026;Ĺźenia istniejÄ&#x2026;cej sieci drogowej i poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeĹ&#x201E; komunikacyjnych).
Âł
grunty rekreacyjne i wypoczynkowe, spadek o 0,13%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu rozszerzenia dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci deweloperĂłw, ktĂłrzy tworzÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ăłwnie budynki mieszkaniowe i biurowe na wszystkich dostÄ&#x2122;pnych terenach niezabudowanych;
Âł
grunty komunikacyjne (drogi), wzrost o 3,98%;
Âł
pozostaĹ&#x201A;e Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie, spadek o 1,45%.
AnalizujÄ&#x2026;c kategoriÄ&#x2122; pozostaĹ&#x201A;ych gruntĂłw Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie â&#x20AC;&#x201C; w 65 gminach miejskich â&#x20AC;&#x201C; wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku bazowym - 2005, i w roku obecnym - 2009, moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021; nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce zmiany: Âł
grunty ekologiczne, wzrost o 42,61%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu realizacji programu polepszenia stanu Ĺ&#x203A;rodowiska naturalnego, np. poprzez realizacjÄ&#x2122; programu â&#x20AC;&#x17E;Natura 2000â&#x20AC;?;
Âł
nieuĹźytki, spadek o 5,97%; do zmiany doszĹ&#x201A;o z powodu rewitalizacji i rozwoju nieuĹźytkĂłw, gĹ&#x201A;Ăłwnie poprzez realizacjÄ&#x2122; projektĂłw komercyjnych;
Âł
grunty róşne, spadek o 19,26%.
209
W Ĺ&#x203A;wietle warunkĂłw krajowych w Polsce struktura gruntĂłw w miastach wedĹ&#x201A;ug formy wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci odgrywa kluczowÄ&#x2026; rolÄ&#x2122; majÄ&#x2026;c praktyczny wpĹ&#x201A;yw na sposĂłb rozwoju przestrzennego, w tym na tworzenie polityki mieszkaniowej i gminnych strategii rozwoju. W szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci: Âą
w 2005 r. na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca przypadaĹ&#x201A;o w miastach 551 m2 gruntĂłw;
Âą
w 2009 r. na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca przypadaĹ&#x201A;o w miastach 561 m2 gruntĂłw (wzrost o 10 m2);
Âą
w 2005 r. grunty naleĹźÄ&#x2026;ce do Skarbu PaĹ&#x201E;stwa stanowiĹ&#x201A;y 29,7%, a w 2009 r. ich iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; spadĹ&#x201A;a (z powodu przekazania czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci gruntĂłw na rzecz ich wczeĹ&#x203A;niejszych doĹźywotnich uĹźytkownikĂłw, oraz komunalizacji majÄ&#x2026;tku paĹ&#x201E;stwowego) do poziomu 27,8%;
Âą
w 2005 r. grunty naleĹźÄ&#x2026;ce do gmin i zwiÄ&#x2026;zkĂłw miÄ&#x2122;dzygminnych stanowiĹ&#x201A;y 19,1%, a w 2009 r. ich iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; wzrosĹ&#x201A;a do poziomu 20,0% (z powodu komunalizacji majÄ&#x2026;tku paĹ&#x201E;stwowego);
Âą
osoby prywatne stanowiÄ&#x2026; najwaĹźniejszÄ&#x2026; grupÄ&#x2122; wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;cicieli ziemskich w miastach, w 2005 r. naleĹźaĹ&#x201A;o do nich 32,5% gruntĂłw, a w 2009 r. â&#x20AC;&#x201C; 32,9%.
AnalizujÄ&#x2026;c gospodarkÄ&#x2122; gruntami i sposoby uĹźytkowania gruntĂłw w przypadku gruntĂłw w miastach wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021;, Ĺźe w 2009 r.: Âł
grunty orne stanowiĹ&#x201A;y 36,1% w miastach;
Âł
grunty leĹ&#x203A;ne stanowiĹ&#x201A;y 18,1% w miastach;
Âł
grunty zabudowane i zurbanizowane stanowiĹ&#x201A;y 37,0%, w tym: tereny komunikacyjne 10,0%.
Cechy charakterystyczne gruntĂłw zurbanizowanych w powiatach ziemskich IloĹ&#x203A;Ä&#x2021; powiatĂłw ziemskich: 314 Tylko 3 powiaty ziemskie nie posiadajÄ&#x2026; w swoich granicach miasta na prawach powiatu; sÄ&#x2026; to: powiat skierniewicki w wojewĂłdztwie Ĺ&#x201A;Ăłdzkim nr 1015, powiat przemyski w wojewĂłdztwie podkarpackim nr 1813 oraz powiat suwalski w wojewĂłdztwie podlaskim nr 2012. PozostaĹ&#x201A;e 311 powiatĂłw ziemskich z reguĹ&#x201A;y obejmuje 2 lub 3 miasta. Powierzchnia powiatĂłw ziemskich wedĹ&#x201A;ug rejestrĂłw:
30 537 959 ha, w tym:
Âą
obszary miejskie:
1 433 651 ha; tj.
4,7%;
Âą
obszary wiejskie:
29 104 308 ha; tj.
95,3%.
LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; w powiatach ziemskich: Âą
25 552 402 osĂłb
w tym w miastach:
10 608Â 820 osĂłb; tj.
Obszar Ĺ&#x203A;redniego miasta w powiecie ziemskim:
1 734 ha
Ĺ&#x161;rednia liczba ludnoĹ&#x203A;ci miejskiej w powiatach ziemskich:
12Â 828 osĂłb
210
41,5%
Dla porĂłwnania: Ĺ Ä&#x2026;czna liczba miast w Polsce: 892 w tym: Âą
miasta na prawach powiatu:
65
Âą
miasta w powiatach ziemskich:
827
Ĺ&#x161;rednio w jednym statystycznym powiecie ziemskim jest: Âą
uwzglÄ&#x2122;dniajÄ&#x2026;c wszystkie powiaty ziemskie: 2,63 jednostek miejskich na powiat;
Âą
uwzglÄ&#x2122;dniajÄ&#x2026;c jedynie powiaty, posiadajÄ&#x2026;ce jednostki miejskie: 2,66 jednostek miejskich na powiat.
PoniĹźej znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; tabele zawierajÄ&#x2026;ce szczegĂłĹ&#x201A;owe informacje dotyczÄ&#x2026;ce sposobu uĹźytkowania i formy wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci gruntĂłw we wszystkich 314 powiatach ziemskich oraz w 311 powiatach ziemskich, w ktĂłrych znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; grunty miejskie. Tabela 83
W tym: SPOSĂ&#x201C;B UĹťYTKOWANIA GRUNTĂ&#x201C;W SzczegĂłĹ&#x201A;y/wyszczegĂłlnienie
OgĂłlna powierzchnia gruntĂłw
Jednostka miary
SzczegĂłĹ&#x201A;y/ wyszczegĂłlnienie
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w 2009 r., ogĂłlna powierzchnia gruntĂłw we wszystkich powiatach ziemskich (314).
grunty orne
obszary zabudowane i zurbanizowane
grunty leĹ&#x203A;ne
grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026;
308 143
53 155
inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
Miasto
ha
1 433 650
682 008
354 418
35 926
WieĹ&#x203A;
ha
29 104 309
18 027 017
9 007 562
960 964
550 900 557 866
Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
ha
30 537 959
18 709 025
9 361 980
1 269 107
604 055 593 792
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 84
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w 2009 r., grunty zabudowane i zurbanizowane we wszystkich powiatach ziemskich (314). W tym: GOSPODAROWANIE GRUNTAMI ZABUDOWANYMI I ZURBANIZOWANYMI â&#x20AC;&#x201C; SPOSĂ&#x201C;B UĹťYTKOWANIA
Miasto WieĹ&#x203A; Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
ha ha ha
308 143 960 964 1 269 107
96 498 97 042 193 540
40 540 30 293 70 833
40 326 37 962 78 288
17 577 17 846 35 423
17 700 71 119 28 005 649 537 45 705 720 656
inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
drogi
tereny rekreacyjne i wypoczynkowe
tereny niezabudowane - zurbanizowane
inne tereny zabudowane
przemysĹ&#x201A;owe
mieszkalnictwo
Obszary zabudowane i zurbanizowane
Jednostka miary
SzczegĂłĹ&#x201A;y /wyszczegĂłlnienie
SzczegĂłĹ&#x201A;y/wyszczegĂłlnienie
24 383 100 279 124 662
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
211
Tabela 85
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w 2009 r., inne grunty we wszystkich powiatach ziemskich (314). SzczegĂłĹ&#x201A;y/ wyszczegĂłlnienie
Jednostka miary
W tym: POZOSTAĹ E SPOSOBY GOSPODAROWANIA GRUNTAMI â&#x20AC;&#x201C; SPOSĂ&#x201C;B UĹťYTKOWANIA
Inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
SzczegĂłĹ&#x201A;y/wyszczegĂłlnienie tereny ekologiczne
Miasto WieĹ&#x203A; Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
ha ha ha
35 925 557 866 593 791
nieuĹźytki
1 517 32 355 33 872
róşne grunty
21 663 450 183 471 846
12 745 75 328 88 073
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 86
Grunty miejskie wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku 2009, we wszystkich powiatach ziemskich. Lp.
SposĂłb uĹźytkowania
1. 2. 3.
Grunty orne Grunty leĹ&#x203A;ne Obszary zabudowane i zurbanizowane
Â
4. 5. 6.
Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
%
682 008 354 418 308 143
47,6% 24,7% 21,5%
643 334 290
w tym: obszary komunikacyjne
92 085
6,4%
87
Grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026; Inne sposoby uĹźytkowania /w tym: grunty ekologiczne i nieuĹźywane/ SUMA
53 155
3,7%
50
35 926
2,5%
34
1 433 651
100,0%
1 351
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 87
Grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie we wszystkich 314 powiatach ziemskich wedĹ&#x201A;ug formy wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci w roku 2009. Lp.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Grunty stanowiÄ&#x2026;ce wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
Skarbu paĹ&#x201E;stwa Gmin i zwiÄ&#x2026;zkĂłw miÄ&#x2122;dzygminnych Skarbu paĹ&#x201E;stwa i gmin przekazane w uĹźytkowanie wieczyste OsĂłb fizycznych SpĂłĹ&#x201A;dzielni (w tym spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych) PozostaĹ&#x201A;ych podmiotĂłw SUMA
Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
%
11 009 903 824 313
36,1% 2,7%
4 309 323
297 943
1,0%
117
17 250 718
56,5%
6 751
207 049
0,7%
81
948 032 30 537 959
3,1% 100,0%
371 11 951
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
212
Tabela 88
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku 2009, ogĂłlna powierzchnia gruntĂłw â&#x20AC;&#x201C; 311 powiatĂłw ziemskich z miastami. W tym: SPOSĂ&#x201C;B UĹťYTKOWANIA GRUNTĂ&#x201C;W
Miasto WieĹ&#x203A; Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
ha ha ha
1 433 650 28 776 679 30 210 329
682 008 17 813 925 18 495 933
354 418 8 916 447 9 270 865
308 143 951 870 1 260 013
53 155 543 003 596 158
inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026;
obszary zabudowane i zurbanizowane
grunty leĹ&#x203A;ne
grunty orne
OgĂłlna powierzchnia gruntĂłw
Jednostka miary
SzczegĂłĹ&#x201A;y/ wyszczegĂłlnienie
SzczegĂłĹ&#x201A;y/wyszczegĂłlnienie
35 926 551 434 587 360
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 89
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku 2009, grunty zabudowane i zurbanizowane â&#x20AC;&#x201C; 311 powiatĂłw ziemskich z miastami. W tym: GOSPODAROWANIE GRUNTAMI ZABUDOWANYMI I ZURBANIZOWANYMI â&#x20AC;&#x201C; SPOSĂ&#x201C;B UĹťYTKOWANIA
17 577 17 796 35 373
17 700 27 722 45 422
inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
40 326 37 463 77 789
drogi
inne tereny zabudowane
40 540 30 137 70 677
tereny rekreacyjne i wypoczynkowe
96 498 96 737 193 235
tereny niezabudowane - zurbanizowane
308 143 951 870 1 260 013
przemysĹ&#x201A;owe
mieszkalnictwo
ha ha ha
Obszary zabudowane i zurbanizowane
Miasto WieĹ&#x203A; Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
Jednostka miary
SzczegĂłĹ&#x201A;y /wyszczegĂłlnienie
SzczegĂłĹ&#x201A;y/wyszczegĂłlnienie
71 119 642 745 713 864
24 383 99 270 123 653
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 90
Grunty wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w roku 2009, pozostaĹ&#x201A;e grunty â&#x20AC;&#x201C; 311 powiatĂłw ziemskich z miastami. SzczegĂłĹ&#x201A;y/ wyszczegĂłlnienie
Jednostka miary
Miasto WieĹ&#x203A; Ĺ Ä&#x201E;CZNIE
ha ha ha
Inne grunty Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznie
W tym: POZOSTAĹ E SPOSOBY GOSPODAROWANIA GRUNTAMI â&#x20AC;&#x201C; SPOSĂ&#x201C;B UĹťYTKOWANIA SzczegĂłĹ&#x201A;y/wyszczegĂłlnienie tereny ekologiczne
35 925 551 434 587 359
1 517 31 276 32 793
nieuĹźytki
21 663 445 104 466 767
róşne grunty
12 745 75 054 87 799
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
213
Tabela 91
Grunty miejskie w 311 powiatach ziemskich wedĹ&#x201A;ug sposobu uĹźytkowania w 2009 r. Lp.
SposĂłb uĹźytkowania
1. 2. 3. Â 4.
Grunty orne Grunty leĹ&#x203A;ne Obszary zabudowane i zurbanizowane w tym: obszary komunikacyjne Grunty znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; pod wodÄ&#x2026; Inne sposoby uĹźytkowania /w tym: grunty ekologiczne i nieuĹźywane/ SUMA
5. 6.
Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
%
682 008 354 418 308 143 92 085 53 155
47,6% 24,7% 21,5% 6,4% 3,7%
643 334 290 87 50
35 926
2,5%
34
1 433 651
100,0%
1 351
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
Tabela 92
Ĺ Ä&#x2026;cznie grunty we wszystkich 311 powiatach ziemskich z miastami wedĹ&#x201A;ug formy wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci w 2009 r. Lp.
Grunty stanowiÄ&#x2026;ce wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;
1.
Skarbu paĹ&#x201E;stwa
2.
Gmin i zwiÄ&#x2026;zkĂłw miÄ&#x2122;dzygminnych Skarbu paĹ&#x201E;stwa i gmin przekazane w uĹźytkowanie wieczyste OsĂłb fizycznych SpĂłĹ&#x201A;dzielni (w tym spĂłĹ&#x201A;dzielni mieszkaniowych) PozostaĹ&#x201A;ych podmiotĂłw SUMA
3. 4. 5. 6. 7.
Powierzchnia ogĂłĹ&#x201A;em [w ha]
Na jednego mieszkaĹ&#x201E;ca [w m2]
%
10 918 456
36,1%
4 298
811 652
2,7%
319
296 138
1,0%
117
17 038 048
56,4%
6 706
206 185
0,7%
81
939 849 30 210 329
3,1% 100,0%
370 11 891
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Maciej W. Wierzchowski, Jacek Dudek, wspĂłĹ&#x201A;autor: Aldo Vargas Tetmajer , Cechy charakterystyczne zagospodarowania gruntĂłw w miastach ze szczegĂłlnym uwzglÄ&#x2122;dnieniem gruntĂłw zurbanizowanych, Instytutu Rozwoju Miast, KrakĂłw 2010 (na zlecenie MRR)
214
215
ROZWOJU MIAST W POLSCE 1. Niska pozycja konkurencyjna polskich metropolii w skali UE W duĹźych miastach, zwĹ&#x201A;aszcza w oĹ&#x203A;rodkach metropolitalnych skupiajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci i peĹ&#x201A;nione sÄ&#x2026; funkcje, ktĂłre okreĹ&#x203A;lajÄ&#x2026; poziom oraz tempo rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego na poziomie krajowym i regionalnym. MiÄ&#x2122;dzynarodowa ranga oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich jest istotnym miernikiem ogĂłlnej pozycji kraju w skali kontynentu, jak i w skali globalnej. PostÄ&#x2122;p globalizacji oraz integracji europejskiej zaostrza konkurencjÄ&#x2122; miÄ&#x2122;dzy miastami o zasoby rozwojowe - nowe funkcje i inwestycje, migrantĂłw (konkurencjÄ&#x2122; mierzonÄ&#x2026; atrakcyjnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; rynkĂłw pracy i warunkĂłw Ĺźycia) i turystĂłw. Pod tym wzglÄ&#x2122;dem polskie miasta i otaczajÄ&#x2026;ce je regiony w znacznej mierze ustÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; miastom i regionom innych krajĂłw Unii Europejskiej, zwĹ&#x201A;aszcza krajĂłw zachodniej i pĂłĹ&#x201A;nocnej Europy. Na ich tle gĹ&#x201A;Ăłwne oĹ&#x203A;rodki miejskie Polski cechujÄ&#x2026; niedostatki rozwoju funkcji metropolitalnych, zwĹ&#x201A;aszcza funkcji kontrolnych w sferze zarzÄ&#x2026;dzania gospodarczego, funkcji transportowych, badawczo- rozwojowych, w pewnym stopniu takĹźe funkcji symbolicznych. Niski jest w nich poziom innowacyjnoĹ&#x203A;ci oraz udziaĹ&#x201A; gospodarki opartej na wiedzy, zwĹ&#x201A;aszcza przemysĹ&#x201A;u o zaawansowanej technologii. ZewnÄ&#x2122;trzne powiÄ&#x2026;zania funkcjonalne podstawowych wÄ&#x2122;zĹ&#x201A;Ăłw systemu osadniczego Polski sÄ&#x2026; niewystarczajÄ&#x2026;co i nierĂłwnomiernie rozwiniÄ&#x2122;te. O ile poprzez lokalizowanie inwestycji zagranicznych w obszarach metropolitalnych i obszarach funkcjonalnych najwiÄ&#x2122;kszych miast Polski zachodniej i Ĺ&#x203A;rodkowej nastÄ&#x2122;puje staĹ&#x201A;y rozwĂłj komplementarnoĹ&#x203A;ci gospodarczych pomiÄ&#x2122;dzy tymi miastami a miastami poĹ&#x201A;oĹźonymi na obszarze Europy Zachodniej na terenie jÄ&#x2026;dra (Obszar Pentagonu wg prac ESPON, Atlas Projekt 3.1) i czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciowo na obszarze Europy Ĺ&#x161;rodkowej (Czechy, Austria, pĹ&#x201A;d. Niemcy, WĹ&#x201A;ochy), to nie towarzyszy temu rĂłwnie silna integracja w zakresie innych funkcji. W takich obszarach jak kultura, nauka czy edukacja na poziomie wyĹźszym zaledwie kilka polskich oĹ&#x203A;rodkĂłw ma potencjaĹ&#x201A; do prowadzenia staĹ&#x201A;ej wspĂłĹ&#x201A;pracy zagranicznej i dziÄ&#x2122;ki temu podwyĹźszania swojej pozycji konkurencyjnej poprzez transfer idei, wiedzy i know-how. Pomimo usuniÄ&#x2122;cia barier politycznych i ekonomicznych (wszystkie kraje oprĂłcz Rosji i BiaĹ&#x201A;orusi naleĹźÄ&#x2026; do UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego) w duĹźej mierze niewykorzystane pozostajÄ&#x2026; moĹźliwoĹ&#x203A;ci rozwoju powiÄ&#x2026;zaĹ&#x201E; funkcjonalnych pomiÄ&#x2122;dzy gĹ&#x201A;Ăłwnymi miastami na obszarze BaĹ&#x201A;tyku75 oraz pomiÄ&#x2122;dzy takimi parami oĹ&#x203A;rodkĂłw jak Szczecin i Berlin. PoĹźÄ&#x2026;dana z powodĂłw ekonomicznych wspĂłĹ&#x201A;praca z oĹ&#x203A;rodkami miejskimi poĹ&#x201A;oĹźonymi w krajach takich jak Ukraina, Rosja i BiaĹ&#x201A;oruĹ&#x203A; jest nadal utrudniona ze wzglÄ&#x2122;du na bariery administracyjne. Sytuacja ta osĹ&#x201A;abia szanse rozwojowe oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich poĹ&#x201A;oĹźonych przy granicy wschodniej takich jak BiaĹ&#x201A;ystok, Lublin, Olsztyn i RzeszĂłw, ktĂłre charakteryzujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; sĹ&#x201A;abymi powiÄ&#x2026;zaniami z miastami Europy Zachodniej.
75
PorĂłwnaj VASAB Long-Term Perspective for the Territorial Development of the Baltic Sea Region, paĹşdziernik 2009.
216
-
2. NiewystarczajÄ&#x2026;ce wykorzystanie potencjaĹ&#x201A;Ăłw najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju kraju Polska notuje dodatnie tempo wzrostu gospodarczego, charakteryzujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; wyraĹşnÄ&#x2026; koncentracjÄ&#x2026; w najsilniejszych pod wzglÄ&#x2122;dem ekonomicznym aglomeracjach i w najwiÄ&#x2122;kszych miastach, ktĂłre staĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; motorami wzrostu gospodarki krajowej i tworzenia nowych miejsc pracy, a tym samym gĹ&#x201A;Ăłwnymi obszarami promocji zmian strukturalnych. Zgodnie z przedstawionymi danymi, sytuacja taka jest wypadkowÄ&#x2026; silnej koncentracji czynnikĂłw decydujÄ&#x2026;cych o poziomie konkurencyjnoĹ&#x203A;ci i atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej (kapitaĹ&#x201A; spoĹ&#x201A;eczny, jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; nauczania, innowacyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, produktywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; itp.) co powoduje, Ĺźe wojewĂłdztwa czy podregiony, w ktĂłrych zlokalizowane sÄ&#x2026; najwaĹźniejsze miasta majÄ&#x2026; najwiÄ&#x2122;kszy udziaĹ&#x201A; w generowaniu wzrostu gospodarczego (i tak np. Warszawa ze swoim 4,5% udziaĹ&#x201A;em w populacji caĹ&#x201A;ego kraju generuje 13,5% PKB, a caĹ&#x201A;y obszar funkcjonalny Warszawy 16% PKB). Najbardziej znaczÄ&#x2026;cymi polskimi miastami, ktĂłre Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czÄ&#x2026; wysoki poziom rozwoju, szybki wzrost i silne, pozytywne oddziaĹ&#x201A;ywanie na otoczenie regionalne, obok Warszawy sÄ&#x2026;: KrakĂłw, WrocĹ&#x201A;aw, PoznaĹ&#x201E;, Konurbacja GĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;ska, TrĂłjmiasto oraz Ĺ ĂłdĹş. Te miasta wraz z aglomeracjÄ&#x2026; bydgosko-toruĹ&#x201E;skÄ&#x2026;, Szczecinem oraz Lublinem zostaĹ&#x201A;y zaliczone (wg projektu KPZK) do oĹ&#x203A;rodkĂłw metropolitalnych Polski. Miasta te sÄ&#x2026; najwaĹźniejszymi oĹ&#x203A;rodkami pod wzglÄ&#x2122;dem peĹ&#x201A;nionych funkcji gospodarczych, politycznych, spoĹ&#x201A;ecznych i kulturalnych i sÄ&#x2026; z reguĹ&#x201A;y dobrze funkcjonalnie powiÄ&#x2026;zane miedzy sobÄ&#x2026; oraz z metropoliami zagranicznymi. Do innych miast o mniejszej skali oddziaĹ&#x201A;ywania niĹź wymienione oĹ&#x203A;rodki metropolitalne, ale nadal odgrywajÄ&#x2026;cych podstawowÄ&#x2026; rolÄ&#x2122; w Ĺźyciu gospodarczym, spoĹ&#x201A;ecznym i administracyjnym kraju i poszczegĂłlnych regionĂłw naleĹźÄ&#x2026; pozostaĹ&#x201A;e miasta wojewĂłdzkie: BiaĹ&#x201A;ystok, GorzĂłw Wielkopolski, Kielce, Olsztyn, Opole, RzeszĂłw, Zielona GĂłra oraz najwaĹźniejsze i najludniejsze miasta nie peĹ&#x201A;niÄ&#x2026;ce takich funkcji: Bielsko-BiaĹ&#x201A;a, CzÄ&#x2122;stochowa, Koszalin, Radom, Rybnik oraz SĹ&#x201A;upsk. Wraz z oĹ&#x203A;rodkami metropolitalnymi miasta te tworzÄ&#x2026; podstawowÄ&#x2026; sieÄ&#x2021; policentrycznej struktury osadniczej kraju. Miasta te peĹ&#x201A;niÄ&#x2026; juĹź obecnie szereg funkcji metropolitalnych, jednak ich dzisiejsza wielkoĹ&#x203A;Ä&#x2021; i niska w skali kraju intensywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci na róşnych polach powoduje, Ĺźe w wielu aspektach sÄ&#x2026; one powiÄ&#x2026;zane i podlegĹ&#x201A;e funkcjonalnie oĹ&#x203A;rodkom metropolitalnym (np. w zakresie gospodarczym, szkolnictwa na poziomie wyĹźszym, nauki, kultury). Powoduje to nie tylko niepeĹ&#x201A;ne wykorzystanie potencjaĹ&#x201A;u podstawowej sieci miejskiej dla rozwoju kraju i poszczegĂłlnych regionĂłw, ale takĹźe szereg negatywnych czynnikĂłw osĹ&#x201A;abiajÄ&#x2026;cych spĂłjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; terytorialnÄ&#x2026; kraju, w szczegĂłlnoĹ&#x203A;ci na rozlegĹ&#x201A;ych obszarach, w ktĂłrych brakuje metropolii, a istniejÄ&#x2026;ce najwiÄ&#x2122;ksze miasta sÄ&#x2026; zbyt sĹ&#x201A;abe dla wspomagania procesĂłw rozwoju regionalnego i dostarczania bodĹşcĂłw rozwojowych dla obszarĂłw je otaczajÄ&#x2026;cych. Taka sytuacja wystÄ&#x2122;puje zarĂłwno w Polsce wschodniej, jak i na znacznych obszarach Polski pĂłĹ&#x201A;nocnej (z wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniem obszaru oddziaĹ&#x201A;ywania Szczecina i TrĂłjmiasta) i zachodniej (z wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniem obszaru oddziaĹ&#x201A;ywania Szczecina, Poznania i WrocĹ&#x201A;awia). Problemem jest niewystaczjaÄ&#x2026;ce wykorzystanie potencjaĹ&#x201A;u tych miast jako gĹ&#x201A;Ăłwnych wÄ&#x2122;zĹ&#x201A;Ăłw sieci osadniczej generujÄ&#x2026;cych wzrost gospodarczy dla caĹ&#x201A;ego kraju (poprzez innowacyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021;, know-how) oraz przenoszenie, przez przenikanie i uzupeĹ&#x201A;nianie zasobĂłw z ich obszarĂłw, na obszar innych miast stanowiÄ&#x2026;cych waĹźne wÄ&#x2122;zĹ&#x201A;y policentrycznego systemu osadniczego kraju i na sÄ&#x2026;siednie obszary. Specyficznym przykĹ&#x201A;adem moĹźe byÄ&#x2021; obszar metropolitalny Warszawy, gdzie narastanie dysproporcji pomiÄ&#x2122;dzy obszarami centralnymi a strefÄ&#x2026; zewnÄ&#x2122;trznÄ&#x2026; stwarza szczegĂłlny problemem strukturalny mogÄ&#x2026;cy ograniczyÄ&#x2021; jej rozwĂłj - otoczenie Warszawy znacznie sĹ&#x201A;abiej rozwiniÄ&#x2122;tymi obszarami Mazowsza zaczyna stanowiÄ&#x2021; barierÄ&#x2122; szybszego rozwoju samej Warszawy. -
217
3. NiewystarczajÄ&#x2026;ce powiÄ&#x2026;zania funkcjonalne pomiÄ&#x2122;dzy polskimi miastami Kwestia konkurencyjnoĹ&#x203A;ci gospodarczej polskich miast wymaga odpowiedzi na pytanie czy polskie metropolie same pojedynczo bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; staraĹ&#x201A;y siÄ&#x2122; osiÄ&#x2026;gnÄ&#x2026;Ä&#x2021; wyĹźszÄ&#x2026; pozycjÄ&#x2122; konkurencyjnÄ&#x2026; w systemie miast Europy, czy bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; dziaĹ&#x201A;aĹ&#x201A;y wspĂłlnie. JednÄ&#x2026; z moĹźliwoĹ&#x203A;ci rozwoju duĹźych oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich jest ich funkcjonowanie w ukĹ&#x201A;adach sieciowych (rozwiÄ&#x2026;zanie proponowane w Eksperckim Projekcie Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju - KPZK), umoĹźliwiajÄ&#x2026;ce twĂłrczy wzrost na zasadzie wzajemnoĹ&#x203A;ci, wymiany wiedzy i kreatywnoĹ&#x203A;ci. W Polsce brak jest obecnie wspĂłĹ&#x201A;pracy oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich w ramach sieci miast, a dominujÄ&#x2026;cÄ&#x2026; tendencjÄ&#x2026; jest konkurencja a nie rozwijanie komplementarnoĹ&#x203A;ci systemĂłw miejskich. Generalnie silniejsze zwiÄ&#x2026;zki funkcjonalne wystÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; pomiÄ&#x2122;dzy oĹ&#x203A;rodkami metropolitalnymi, sĹ&#x201A;abiej natomiast powiÄ&#x2026;zane sÄ&#x2026; pozostaĹ&#x201A;e oĹ&#x203A;rodki regionalne, w tym pozostaĹ&#x201A;e miasta wojewĂłdzkie. RozwĂłj powiÄ&#x2026;zaĹ&#x201E; funkcjonalnych w duĹźym stopniu utrudnia niedostatecznie rozwiniÄ&#x2122;ta infrastruktura transportowa, zarĂłwno drogowa jak i kolejowa. Czas przejazdu miÄ&#x2122;dzy gĹ&#x201A;Ăłwnymi oĹ&#x203A;rodkami miejskimi znacznie odbiega od standardĂłw europejskich, uniemoĹźliwiajÄ&#x2026;c wyksztaĹ&#x201A;cenie wspĂłlnego rynku inwestycyjnego, a takĹźe hamujÄ&#x2026;c rozwĂłj funkcji metropolitalnych, zlokalizowanych w kilku oĹ&#x203A;rodkach.
4. Utrata dotychczasowych funkcji spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczych niektĂłrych obszarĂłw miejskich (caĹ&#x201A;ych miast lub ich dzielnic) Analizy wskazujÄ&#x2026;, Ĺźe istniejÄ&#x2026; obszary miejskie (Szczecin, Ĺ ĂłdĹş) oraz zurbanizowane obszary poprzemysĹ&#x201A;owe (w wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;ci poĹ&#x201A;oĹźone na obszarze Konurbacji GĂłrnoĹ&#x203A;lÄ&#x2026;skiej), ktĂłre na przestrzeni ostatnich lat mimo wysokiego wzrostu gospodarczego w Polsce i jego koncentracji w najwiÄ&#x2122;kszych obszarach miejskich rozwijajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; wolniej lub teĹź nie rozwijajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; wcale (ich ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; uboĹźeje, a nakĹ&#x201A;ady inwestycyjne malejÄ&#x2026;). Zjawisko to jest szczegĂłlnie widoczne na przykĹ&#x201A;adzie Szczecina, gdzie na przestrzeni 7 lat zmiana PKB per capita nie przekroczyĹ&#x201A;a 30%, przy Ĺ&#x203A;redniej krajowej wynoszÄ&#x2026;cej prawie 59%. Utrata dotychczasowych funkcji spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczych obszarĂłw miejskich prowadzi do ich degradacji, a wynika z kumulacji negatywnych zjawisk gospodarczych (niski poziom przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci, bezrobocie, niska jakoĹ&#x203A;Ä&#x2021; infrastruktury technicznej) i spoĹ&#x201A;ecznych (niski dostÄ&#x2122;p do usĹ&#x201A;ug publicznych, depopulacja, niska aktywnoĹ&#x203A;ci Ĺ&#x203A;rodowisk lokalnych). Jak wskazuje rycina poniĹźej, miasta tworzÄ&#x2026;ce grupÄ&#x2122; z najliczniejszymi problemami zlokalizowane sÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ăłwnie w pĂłĹ&#x201A;nocnej i Ĺ&#x203A;rodkowej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci wojewĂłdztwa Ĺ&#x203A;lÄ&#x2026;skiego oraz w poĹ&#x201A;udniowej czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ci wojewĂłdztwa Ĺ&#x201A;Ăłdzkiego. GrupÄ&#x2122; uzupeĹ&#x201A;niajÄ&#x2026; PuĹ&#x201A;awy, Jelenia GĂłra, WĹ&#x201A;ocĹ&#x201A;awek, TarnĂłw, CzÄ&#x2122;stochowa oraz PrzemyĹ&#x203A;l i Kalisz. W grupie, w ktĂłrej sytuacja jest najlepsza jest 5 obecnych miast wojewĂłdzkich Warszawa, Olsztyn, RzeszĂłw oraz GorzĂłw Wielkopolski i Zielona GĂłra, kilka byĹ&#x201A;ych stolic wojewĂłdztw oraz miasta znajdujÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; w pobliĹźu aglomeracji. Wskazuje to na istnienie zespoĹ&#x201A;u miast problemowych obejmujÄ&#x2026;cych obszary poprzemysĹ&#x201A;owe GĂłrnego Ĺ&#x161;lÄ&#x2026;ska, Ĺ odzi, Radomia, Ĺ&#x203A;rednie miasta poprzemysĹ&#x201A;owe.
218
-
Rycina 58
Miasta na prawach powiatu, gdzie wystÄ&#x2122;puje koncentracja negatywnych zjawisk spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczych.
ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Analiza obszarĂłw i propozycja kierunkĂłw strategicznej interwencji wobec miast i innych obszarĂłw tracÄ&#x2026;cych dotychczasowe funkcje spoĹ&#x201A;eczno-gospodarcze, W. Dziemianowicz, J. Ĺ ukomska, Geoprofit, grudzieĹ&#x201E; 2009 r.
Miastami problemowymi jest teĹź wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; miast maĹ&#x201A;ych poĹ&#x201A;oĹźonych poza strefami bezpoĹ&#x203A;redniego oddziaĹ&#x201A;ywania obszarĂłw metropolitalnych. Towarzyszy temu takĹźe zmniejszanie liczby ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; a nawet depopulacja miast w wielu regionach kraju. SzczegĂłlnej uwagi wymaga w tym zakresie sytuacja w miastach Polski Wschodniej, gdzie nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;o pogorszenie uwarunkowanego historycznie niskiego poziomu rozwoju gospodarczego, i wzmocnienie peryferyjnego poĹ&#x201A;oĹźenia - od roku 2004 na peryferiach Unii Europejskiej. W mniejszej skali przestrzennej problem koncentracji zjawisk ubĂłstwa, patologii spoĹ&#x201A;ecznych, utraty funkcji ekonomicznych dotyczy takĹźe dzielnic poĹ&#x201A;oĹźonych wewnÄ&#x2026;trz miast, nawet tych najbardziej dynamicznych.
5. ZagroĹźenie trwaĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci i ciÄ&#x2026;gĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci przestrzennej sieci osadniczej w skali caĹ&#x201A;ej Polski w wyniku koncentracji osadnictwa, procesĂłw metropolizacyjnych oraz procesĂłw depopulacji SkĹ&#x201A;adajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; na to dwa zjawiska: postÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ce, jako pochodna przemian rynkowych i spoĹ&#x201A;ecznych, procesy koncentracji oraz niewystarczajÄ&#x2026;ca sprawnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; funkcjonowania systemu osadniczego. Przy ujemnym bilansie demograficznym Polski (spadek w latach 2000-2007, niewielki wzrost obecnie) i utracie funkcji przemysĹ&#x201A;owych przez wiele wyspecjalizowanych w ich zakresie oĹ&#x203A;rodkĂłw miejskich, zmniejsza siÄ&#x2122; przestrzenna i funkcjonalna rĂłwnowaga w systemie osadniczym, pojawiajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; obszary pustki osadniczej. Mimo wciÄ&#x2026;Ĺź jeszcze relatywnie wysokiego stopnia policentrycznoĹ&#x203A;ci -
219
polskiego systemu osadniczego daje siÄ&#x2122; odczuÄ&#x2021; stopniowe zmniejszenie korzyĹ&#x203A;ci rozwojowych osiÄ&#x2026;ganych z tego tytuĹ&#x201A;u. Procesy koncentracji osadnictwa prowadzÄ&#x2026; do wzrostu kosztĂłw rozwoju przestrzennego (np. zapewniania dostÄ&#x2122;pu do usĹ&#x201A;ug spoĹ&#x201A;ecznych) jak rĂłwnieĹź powodujÄ&#x2026; nasilanie siÄ&#x2122; zjawisk negatywnych (niekorzyĹ&#x203A;ci zewnÄ&#x2122;trznych) takich jak niekontrolowana suburbanizacja, kongestia czy degradacja Ĺ&#x203A;rodowiska naturalnego. NiewystarczajÄ&#x2026;ca sprawnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; funkcjonalna systemu osadniczego (manifestujÄ&#x2026;ca siÄ&#x2122; deficytami dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci czy w instytucjonalnej i infrastrukturalnej tkance rozwoju lokalnego) utrudnia natomiast mniejszym oĹ&#x203A;rodkom czerpanie korzyĹ&#x203A;ci z rozwoju oĹ&#x203A;rodkĂłw wiÄ&#x2122;kszych, spowalnia dyfuzjÄ&#x2122; rozwoju i zmniejsza zasiÄ&#x2122;g powiÄ&#x2026;zaĹ&#x201E; funkcjonalnych.
6. Trwanie niekorzystnych, w warunkach gospodarki rynkowej, elementĂłw dziedzictwa historycznego w strukturach spoĹ&#x201A;ecznych, organizacyjnych, przestrzennych i gospodarczych miast. W sferze spoĹ&#x201A;ecznej dotyczy to: utrzymywania siÄ&#x2122; braku szacunku dla prawa, niskiego poziom rozwoju spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa obywatelskiego i poziomu kapitaĹ&#x201A;u spoĹ&#x201A;ecznego, biernoĹ&#x203A;ci spoĹ&#x201A;ecznej w sprawach miasta i dominacji postaw roszczeniowych, wysokiego udziaĹ&#x201A;u sektora nieformalnego. W sferze gospodarczej dotyczy to kontynuacji tendencji opierania rozwoju na jednej funkcji, poprzez dziaĹ&#x201A;ania zmierzajÄ&#x2026;ce do przyciÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;cia jednego inwestora. W zakresie zagospodarowania przestrzennego kontynuowana jest presja na nadmiernÄ&#x2026; rozbudowÄ&#x2122; miast na peryferiach. Warunkiem koniecznym dalszego rozwoju miast w Polsce i osiÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;cia standardĂłw bogatszych krajĂłw Unii Europejskiej jest znacznie szersza partycypacja spoĹ&#x201A;eczna w procesie zarzÄ&#x2026;dzania i planowania rozwoju miast, zarĂłwno w sferze gospodarczej, kulturalnej jak i przestrzennej.
7. PostÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;cy proces suburbanizacji i ĹźywioĹ&#x201A;owego rozlewania siÄ&#x2122; zabudowy miejskiej Problemem polskiego systemu osadniczego jest ponadto nieskoordynowany rozwĂłj obszarĂłw funkcjonalnych najwiÄ&#x2122;kszych miast. W ich strefach podmiejskich nasila siÄ&#x2122; zjawisko ĹźywioĹ&#x201A;owej urbanizacji i rosnÄ&#x2026;cego chaosu przestrzennego. Powoduje to degradacjÄ&#x2122; krajobrazu, a w przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci moĹźe skutkowaÄ&#x2021; rosnÄ&#x2026;cymi kosztami ekonomicznymi i spoĹ&#x201A;ecznymi funkcjonowania obszaru metropolitalnego. Niekontrolowana suburbanizacja doprowadziÄ&#x2021; moĹźe do degradacji Ĺ&#x203A;rodowiska przyrodniczego, utraty atrakcyjnoĹ&#x203A;ci miejsc rekreacyjnych oraz inwestycyjnych, czego skutkiem bÄ&#x2122;dzie pogorszenie wizerunku i atrakcyjnoĹ&#x203A;ci inwestycyjnej tych obszarĂłw. Generuje to nadmierne dojazdy do pracy, a przez to niewydolnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; ukĹ&#x201A;adĂłw komunikacyjnych, stwarza zagroĹźenia Ĺ&#x203A;rodowiskowe oraz strukturalne problemy planowania przestrzennego. Praktycznie niezrealizowane sÄ&#x2026; nigdzie koncepcje miasta zwartego, a procesy rewitalizacji centrĂłw miast prowadzone sÄ&#x2026; zbyt wolno i w zbyt maĹ&#x201A;ej skali, by mogĹ&#x201A;y stanowiÄ&#x2021; realnÄ&#x2026; przeciwwagÄ&#x2122; wobec rozlewania siÄ&#x2122; miast. MoĹźe to Ĺ&#x203A;wiadczyÄ&#x2021; o kryzysie planowania przestrzennego, zwĹ&#x201A;aszcza w odniesieniu do przestrzeni zurbanizowanych.
220
-
8. Problemy mieszkaniowe â&#x20AC;&#x201C; deficyt W Polsce wystÄ&#x2122;puje utrzymujÄ&#x2026;cy siÄ&#x2122; od poczÄ&#x2026;tku transformacji nadmierny deficyt mieszkaĹ&#x201E; oraz niedostosowanie ich produkcji do poziomu dochodowego mieszkaĹ&#x201E;cĂłw miast. Prowadzi to do ograniczenia mobilnoĹ&#x203A;ci spoĹ&#x201A;ecznej i przestrzennej ludnoĹ&#x203A;ci, co zmniejsza potencjaĹ&#x201A; rozwojowy wielkich miast. Dominacja nowego budownictwa mieszkaniowego niedostÄ&#x2122;pnego dla przeciÄ&#x2122;tnego mieszkaĹ&#x201E;ca, wraz z ograniczonÄ&#x2026; rewitalizacjÄ&#x2026; starszych zasobĂłw mieszkaniowych generuje szybki wzrost segregacji przestrzennej mieszkaĹ&#x201E;cĂłw wedĹ&#x201A;ug kryterium dochodowego. Narastanie obszarĂłw nÄ&#x2122;dzy i wykluczenia z jednej strony oraz obszarĂłw bogactwa i luksusu z drugiej, prowadzi do róşnicowania spoĹ&#x201A;eczno-przestrzennego miast. Wymownym przykĹ&#x201A;adem jest zbyt duĹźa popularnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; w przestrzeni polskich miast osiedli zamkniÄ&#x2122;tych oraz rozszerzanie siÄ&#x2122; w niektĂłrych miastach obszarĂłw biedy prowadzÄ&#x2026;ce do slamizacji. Tempo prowadzonych dziaĹ&#x201A;aĹ&#x201E; rewitalizacyjnych w przestrzeni miast nie pozwala zahamowaÄ&#x2021; procesĂłw degradacji zasobĂłw. Aktualna skala zaniedbaĹ&#x201E; i potrzeb przerasta moĹźliwoĹ&#x203A;ci finansowe samorzÄ&#x2026;dĂłw miast i nie pozwala na samodzielne rozwiÄ&#x2026;zanie problemu.
9. Starzenie siÄ&#x2122; spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwa miejskiego oraz obniĹźenie dynamiki rozwoju ludnoĹ&#x203A;ciowego miast Dotyczy to zarĂłwno obszarĂłw centralnych wielkich miast oraz maĹ&#x201A;ych miast tracÄ&#x2026;cych na skutek migracji ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zwĹ&#x201A;aszcza mĹ&#x201A;odej i lepiej wyksztaĹ&#x201A;conej. Zjawiska te nie muszÄ&#x2026; byÄ&#x2021; traktowane wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznie jako zagroĹźenie przyszĹ&#x201A;ego rozwoju gospodarczego, ale rĂłwnieĹź, jako szansa polepszenia warunkĂłw i jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia w miastach poprzez dostosowanie przestrzeni miast oraz ich struktury usĹ&#x201A;ug komunalnych i socjalnych do nowych potrzeb.
10. Poprawa warunkĂłw i jakoĹ&#x203A;ci Ĺźycia w miastach Ich polepszenie jest podstawowym warunkiem rozwoju gospodarczego, generujÄ&#x2026;cego przyciÄ&#x2026;gniÄ&#x2122;cie do miast nowych mieszkaĹ&#x201E;cĂłw i utrzymanie dotychczasowych reprezentujÄ&#x2026;cych wysoki poziom kapitaĹ&#x201A;u intelektualnego. NaleĹźy rĂłwnieĹź pamiÄ&#x2122;taÄ&#x2021; o szczegĂłlnym znaczeniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, wymagajÄ&#x2026;cego ochrony oraz promocji.
11. Zachowanie walorĂłw oraz poprawa stanu Ĺ&#x203A;rodowiska przyrodniczego miast Skok cywilizacyjny w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego w Polsce w ostatnich dziesiÄ&#x2122;cioleciach wymaga podtrzymania, dalszej racjonalizacji i pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;bienia. Potrzebne jest dalsze zachowanie walorĂłw, stanu oraz poprawy Ĺ&#x203A;rodowiska przyrodniczego miast oraz modyfikacja prawa oraz instrumentĂłw ekonomicznych sprzyjajÄ&#x2026;cych np. rozbudowie i ochronie terenĂłw zielonych.
-
221
NiepokojÄ&#x2026;cym zjawiskiem, zdaniem ekspertĂłw76, jest wzrost presji urbanizacyjnej, zwĹ&#x201A;aszcza zabudowy mieszkaniowej na niektĂłrych obszarach cennych przyrodniczo o duĹźych walorach krajobrazowych atrakcyjnych dla rekreacji i wypoczynku ludnoĹ&#x203A;ci (Mazury, Podhale, wybrzeĹźe BaĹ&#x201A;tyku, Sudety), w tym na terenach chronionych poĹ&#x201A;oĹźonych w otoczeniu wielkich aglomeracji miejskich. Proces ten prowadzi do fragmentacji ekosystemĂłw i przerywania korytarzy ekologicznych. Wyzwaniem jest rĂłwnieĹź uporzÄ&#x2026;dkowanie gospodarki komunalnej na obszarach zurbanizowanych poprzez modernizacjÄ&#x2122; sieci wodociÄ&#x2026;gowej i kanalizacyjnej a takĹźe zmniejszenie zanieczyszczeĹ&#x201E; odprowadzanych do Ĺ&#x203A;rodowiska przyrodniczego.
76
Por.: Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033, Warszawa grudzieĹ&#x201E; 2008.
222
-
223
Tabela 1 Tabela 2 Tabela 3 Tabela 4 Tabela 5 Tabela 6 Tabela 7 Tabela 8 Tabela 9
Tabela 10 Tabela 11 Tabela 12 Tabela 13 Tabela 14 Tabela 15 Tabela 16 Tabela 17 Tabela 18 Tabela 19 Tabela 20 Tabela 21 Tabela 22 Tabela 23 Tabela 24 Tabela 25 Tabela 26 Tabela 27 Tabela 28
224
Miasta w Polsce w 2008 r. 16 Struktura wielkościowa miast i udziału ludności miejskiej. 16 Gminy według liczby mieszkańców w gminie (według faktycznego miejsca zamieszkania, stan na 31.12.2007). 17 Miasta w Polsce według wielkości i województw w 2008 r. (stan w dniu 31 XII). 20 Powierzchnia i ludność w miastach oraz liczba miast powyżej 20 tys. mieszkańców. 21 Bilans ludnościowy w roku 2008. 22 Bilans ludności miast Polski ogółem w latach 1946-2008. 23 Zmiany liczby ludność w największych miastach (ok. 200 tys. mieszkańców) w latach 1950-2008. 29 Wartości współczynnika przyrostu ludności w stosunku do roku poprzedniego (wg stałego miejsca zamieszkania) z uwzględnieniem wielkości gmin w latach 20032007. 30 Wartość współczynnika przyrostu naturalnego według kryterium demograficznego wielkości gmin w latach 2003-2007. 36 Migracje w systemie osadniczym Polski. Współczynniki odpływu (1988 r.). 40 Migracje w systemie osadniczym Polski. Współczynniki odpływu (2006 r.). 41 Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały w miastach liczących w 2008 r. 100 tys. i więcej mieszkańców. 41 Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały w miastach liczących w 2006 r. 100 tys. i więcej mieszkańców. 43 Ludność czasowo nieobecna w związku z wyjazdem za granicę na okres ponad 3 miesiące według płci i wybranych krajów w 2008 r. 50 Ludność nieobecna w związku z wyjazdem za granicę na pobyt czasowy w latach 2004-2008 według krajów przebywania - dane szacunkowe. 51 Osoby przybyłe z zagranicy zameldowane na pobyt czasowy ponad 3 miesiące w 2008 r. według płci i kraju poprzedniego zamieszkania. 55 Zagrożenie ubóstwem w Polsce w latach 1993-2008. 67 Zagrożenie ubóstwem według województw w latach 2005-2008. 67 Odsetek ubóstwa w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej relatywnej granicy ubóstwa. 69 Wskaźniki zagrożenia ubóstwem według wybranych cech społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w latach 2004-2005 oraz 2007-2008. 70 Indeksy ubóstwa wg klasy miejscowości zamieszkania w marcu 2009 r. Podejście obiektywne. 71 Wskaźniki zagrożenia ubóstwem według miejsca zamieszkania. 71 Jakość życia w 2007 r. w wybranych miastach Polski. 72 Jakość życia w wybranych miastach Polski w latach 2005, 2007 i 2009. 73 Obszary zdegradowane wymagające rewitalizacji. 76 Ranking podregionów według wielkości produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca w zł. 80 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w cenach bieżących w zł w latach 20002007. 83
Tabela 29 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w cenach bieżących (Polska = 100) w latach 2000-2007. 84 Tabela 30 Produkt krajowy brutto w roku 2007 w miastach podregionach w cenach bieżących. 84 Tabela 31 Wartość dodana brutto w cenach bieżących. 87 Tabela 32 Podregiony z ponad przeciętnymi wynagrodzeniami w skali kraju. 88 Tabela 33 Miasta na prawach powiatu, w których przeciętne miesięczne wynagrodzenie jest wyższe niż średnia krajowa. 88 Tabela 34 Dochody netto gospodarstw domowych w lutym 2009 r. wg klasy miejscowości zamieszkania. 90 Tabela 35 Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów, liczby pracujących w miastach stanowiących podregiony. 94 Tabela 36 Struktura podmiotów gospodarki narodowej w roku 2009. 95 Tabela 37 Pracujący w przemyśle, jako głównym miejscu pracy. 99 Tabela 38 Miasta na prawach powiatu o stopie bezrobocia ponad 10% w 2008 r. 101 Tabela 39 Bezrobocie w miastach na prawach powiatu w latach 2004 – 2008. 101 Tabela 40 Wartość importu i eksportu według województw w 2007 r. 106 Tabela 41 Powiaty o najwyższym i najniższym poziomie eksportu na 1 mieszkańca. 111 Tabela 42 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – Polska 2008 r. 119 Tabela 43 Ludność w wieku 13 lat i więcej według stanu w dniu 31 XII według poziomu wykształcenia. 123 Tabela 44 Struktura ludności według poziomu wykształcenia w 2002 roku i kryterium wielkości gminy. 124 Tabela 45 Poziom wykształcenia w miastach na prawach powiatu w 2002 r. (ranking według udziału ludności z wykształceniem wyższym). 126 Tabela 46 Miasta o najwyższej liczbie studentów zarejestrowanych w roku akademickim 2007/2008. 128 Tabela 47 Studenci szkół wyższych w 2008 r. Stan w dniu 30 XI. 128 Tabela 48 Studenci szkół wyższych w 2008 r. Stan w dniu 30 XI. 129 Tabela 49 Mierniki siły przyciągania studentów przez miasta wojewódzkie. 136 Tabela 50 Mierniki absorpcji absolwentów wyższych uczelni przez miasta wojewódzkie. 137 Tabela 51 Porównanie przeciętnego poziomu kapitału ludzkiego w grupach wieku 15-34 lata, 25-44 lata oraz 45 lat lub więcej wg klasy miejscowości zamieszkania. 141 Tabela 52 Korzystanie z nowych technologii w miastach wg wielkości (%). 141 Tabela 53 Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w latach 1999, 2003 i 2006/2007 oraz ich udział w PKB według województw. 153 Tabela 54 Dziesięć miast, z których instytucje najczęściej brały udział w projektach 5 i 6 PR UE. 156 Tabela 55 Udzielone patenty w województwach w latach 2005-2008. 157 Tabela 56 Udzielone patenty na wynalazki oraz liczba patentów na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R w latach 2000, 2003 i 2007 według województw. 158 Tabela 57 Długość autostrad i dróg ekspresowych (w km). 161 Tabela 58 Liczba zarejestrowanych samochodów osobowych w latach 1999-2007 wg województw. 162 Tabela 59 Macierz najkrótszych połączeń kolejowych między metropoliami polskimi i otoczenia w maju 2007 r. 165 Tabela 60 Najwyższe prędkości techniczne pociągów w relacjach pomiędzy polskimi metropoliami. 166 Tabela 61 Dostępność transportowa województw w Polsce wg analiz IBnGR. 169
225
Tabela 62 Podstawowe informacje na temat komunikacji miejskiej w latach 1999-2007. 171 Tabela 63 Liczba codziennych użytkowników transportu publicznego, podział miedzy różnymi środkami transportu publicznego. 171 Tabela 64 Wskaźniki sytuacji mieszkaniowej, 2008. 173 Tabela 65 Typologia największych miast Polski (ponad 100 tys. mieszkańców) z uwagi na ich położenie względem korytarzy ekologicznych. 178 Tabela 66 Emisja zanieczyszczeń powietrza dwutlenkiem węgla w tys. ton w 2008 r. 179 Tabela 67 Ilość oczyszczalni ścieków w latach 1999, 2003 i 2007. 181 Tabela 68 Miasta o dużej skali zagrożenia ściekami w 2008 r. 182 Tabela 69 Miasta o decydującym zużyciu wody w gospodarce narodowej w 2008 r. 183 Tabela 70 Ważniejsze dane o stanie, zagrożeniu i ochronie środowiska wg powiatów w 2008 r. 184 Tabela 71 Nakłady na ochronę środowiska ponad 100 mln zł w miastach na prawach powiatu. 186 Tabela 72 Struktura własnościowa mieszkań w Polsce w 2007 r. 190 Tabela 73 Bezpośrednie wydatki budżetu państwa na mieszkalnictwo w latach 20012010 (mln zł). 191 Tabela 74 Finansowe instrumenty wspierania budownictwa mieszkaniowego 197 Tabela 75 Budownictwo mieszkaniowe w 2008 r. 198 Tabela 76 Statystyczny deficyt mieszkaniowy w Polsce w 2002 r. (tys.). 200 Tabela 77 Grunty według sposobu użytkowania w roku bazowym 2005 i w roku 2009, ogólna powierzchnia gruntów w powiatach grodzkich, łącznie 65 jednostek. 206 Tabela 78 Grunty według sposobu użytkowania w roku bazowym 2005 i w roku 2009, grunty zabudowane i zurbanizowane w powiatach grodzkich, łącznie 65 jednostek. 206 Tabela 79 Grunty według sposobu użytkowania w roku bazowym 2005 i w roku 2009. Pozostałe grunty łącznie, razem 65 jednostek. 206 Tabela 80 Grunty w miastach według sposobu użytkowania w 2005 r. i w 2009 r., łącznie 65 jednostek (powiaty grodzkie). 207 Tabela 81 Grunty w miastach według form własności i sposobu użytkowania w roku bazowym 2005 r., łącznie 65 jednostek (powiaty grodzkie). 207 Tabela 82 Grunty w miastach według sposobów użytkowania w 2009 r., łącznie 65 jednostek (powiaty grodzkie). 208 Tabela 83 Grunty według sposobu użytkowania w 2009 r., ogólna powierzchnia gruntów we wszystkich powiatach ziemskich (314). 211 Tabela 84 Grunty według sposobu użytkowania w 2009 r., grunty zabudowane i zurbanizowane we wszystkich powiatach ziemskich (314). 211 Tabela 85 Grunty według sposobu użytkowania w 2009 r., inne grunty we wszystkich powiatach ziemskich (314). 212 Tabela 86 Grunty miejskie według sposobu użytkowania w roku 2009, we wszystkich powiatach ziemskich. 212 Tabela 87 Grunty łącznie we wszystkich 314 powiatach ziemskich według formy własności w roku 2009. 212 Tabela 88 Grunty według sposobu użytkowania w roku 2009, ogólna powierzchnia gruntów – 311 powiatów ziemskich z miastami. 213 Tabela 89 Grunty według sposobu użytkowania w roku 2009, grunty zabudowane i zurbanizowane – 311 powiatów ziemskich z miastami. 213 Tabela 90 Grunty według sposobu użytkowania w roku 2009, pozostałe grunty – 311 powiatów ziemskich z miastami. 213
226
Tabela 91 Grunty miejskie w 311 powiatach ziemskich według sposobu użytkowania w 2009 r. 214 Tabela 92 Łącznie grunty we wszystkich 311 powiatach ziemskich z miastami według formy własności w 2009 r. 214
227
Rycina 1 Rycina 2
Rycina 3 Rycina 4 Rycina 5 Rycina 6 Rycina 7 Rycina 8 Rycina 9 Rycina 10 Rycina 11 Rycina 12 Rycina 13 Rycina 14 Rycina 15 Rycina 16 Rycina 17 Rycina 18 Rycina 19 Rycina 20 Rycina 21 Rycina 22 Rycina 23 Rycina 24 Rycina 25 Rycina 26 Rycina 27 Rycina 28 Rycina 29 Rycina 30 Rycina 31 Rycina 32
228
Struktura osadnicza Polski. 19 Szacunek rzeczywistej stopy urbanizacji na podstawie liczby ludnoĹ&#x203A;ci zamieszkaĹ&#x201A;ej w miastach i strefach podmiejskich o gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci zaludnienia powyĹźej 100-150 mieszkaĹ&#x201E;cĂłw/km2. 26 Zmiany liczby ludnoĹ&#x203A;ci w miastach Polski w latach 2000-2008. 27 Zmiany ludnoĹ&#x203A;ciowe w latach 1988-2007 wedĹ&#x201A;ug gmin. 31 Szacunek zmian demograficznych w latach 2008-2030: liczby ludnoĹ&#x203A;ci ogĂłĹ&#x201A;em (A) i udziaĹ&#x201A;u liczby ludnoĹ&#x203A;ci w wieku poprodukcyjnym (B). 32 RozkĹ&#x201A;ad gÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;ci zaludnienia w gminach: miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich w 2008 r. 34 GÄ&#x2122;stoĹ&#x203A;Ä&#x2021; zaludnienia i zmiany ludnoĹ&#x203A;ciowe w podregionach w latach 2000-2007. 34 UdziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci w wieku poprodukcyjnych w % ludnoĹ&#x203A;ci ogĂłĹ&#x201A;em w miastach. 35 Przyrost naturalny na 1000 ludnoĹ&#x203A;ci, regiony i miasta wojewĂłdzkie 2007 i 2008. 37 Spadek wspĂłĹ&#x201A;czynnika dzietnoĹ&#x203A;ci TFR (w %) w latach 2000â&#x20AC;&#x201C;2005 w miastach i na wsi. 38 Zlewnie migracyjne miast wojewĂłdzkich 2008 r. 40 DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw w 2006 r., stan w dniu 31 XII. 44 DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug podregionĂłw w 2006 r., stan w dniu 31 XII. 45 PrzyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug gmin w 2006 r. 45 DojeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy wedĹ&#x201A;ug powiatĂłw w 2006r. 46 PrzyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy w Warszawie i w Poznaniu w 2006 r., stan w dniu 31 XII. 47 PrzyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy do miast wojewĂłdzkich w 2006 r. 48 WyjeĹźdĹźajÄ&#x2026;cy do pracy do miast wojewĂłdzkich w 2006 r. 48 Gdzie mieszkajÄ&#x2026; imigranci w Polsce? 58 PKB per capita w podregionach w latach 2004-2007 (w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych) wg wojewĂłdztw. 85 Produkt krajowy brutto w roku 2007 w podziale na podregiony. 85 UdziaĹ&#x201A; poszczegĂłlnych obszarĂłw funkcjonalnych najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich w tworzeniu PKB w stosunku do reszty regionu i kraju (2007 r.). 86 Rozmieszczenie siedzib przedsiÄ&#x2122;biorstw obecnych na Listach 500 â&#x20AC;&#x17E;Politykiâ&#x20AC;? w roku 1993. 91 Rozmieszczenie siedzib przedsiÄ&#x2122;biorstw obecnych na Listach 500 â&#x20AC;&#x17E;Politykiâ&#x20AC;? w roku 2004. 92 Rozmieszczenie siedzib zarzÄ&#x2026;dĂłw 10 tys. najwiÄ&#x2122;kszych firm w Polsce pod wzglÄ&#x2122;dem przychodĂłw caĹ&#x201A;oksztaĹ&#x201A;tĂłw dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci w 2004 r. 93 SpĂłĹ&#x201A;ki zarejestrowane w REGON w sektorze prywatnym bez spĂłĹ&#x201A;ek z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego (stan w 2006 r. i zmiana w latach 2002-2006). 97 SpĂłĹ&#x201A;ki z udziaĹ&#x201A;em kapitaĹ&#x201A;u zagranicznego na 10 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw (stan w 2006 r. i zmiana w latach 2002-2006). 98 Eksport ogĂłĹ&#x201A;em (w mln USD). 108 Eksport na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (w USD). 110 UdziaĹ&#x201A; 15 krajĂłw â&#x20AC;&#x17E;starej Uniiâ&#x20AC;? w eksporcie (w %). 113 UdziaĹ&#x201A; Niemiec w eksporcie (w %). 114 UdziaĹ&#x201A; Republiki Czeskiej w eksporcie: powiaty (w %). 115
Rycina 33 Rycina 34 Rycina 35 Rycina 36 Rycina 37 Rycina 38 Rycina 39 Rycina 40 Rycina 41
Rycina 42 Rycina 43 Rycina 44 Rycina 45 Rycina 46 Rycina 47 Rycina 48 Rycina 49 Rycina 50 Rycina 51 Rycina 52
Rycina 53 Rycina 54 Rycina 55 Rycina 56 Rycina 57 Rycina 58
UdziaĹ&#x201A; Rosji w eksporcie: powiaty (w %). Import ogĂłĹ&#x201A;em (w mln USD). Import na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (w USD). Funkcje gospodarcze gmin (2008). Poziom wyksztaĹ&#x201A;cenia ludnoĹ&#x203A;ci w wieku 13 lat i wiÄ&#x2122;cej. WaĹźniejsze oĹ&#x203A;rodki akademickie w Polsce. RozkĹ&#x201A;ad geograficzny uczelni niepublicznych i ich oddziaĹ&#x201A;Ăłw zamiejscowych wedĹ&#x201A;ug powiatĂłw w roku akademickim 2008/2009. Obszary dominujÄ&#x2026;cego przyciÄ&#x2026;gania studentĂłw przez miasta wojewĂłdzkie. Miejsce ukoĹ&#x201E;czenia szkoĹ&#x201A;y Ĺ&#x203A;redniej przez studentĂłw (absolwentĂłw) uczelni warszawskich (lewa strona) i Ĺ&#x201A;Ăłdzkich (prawa strona), z pominiÄ&#x2122;ciem miejsca studiĂłw. PorĂłwnanie mobilnoĹ&#x203A;ci absolwentĂłw wyĹźszych uczelni w Warszawie i Ĺ odzi. Typologia miast akademickich z uwagi na zdolnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; do przyciÄ&#x2026;gania i absorpcji kapitaĹ&#x201A;u ludzkiego. Liczba stowarzyszeĹ&#x201E; i fundacji w wojewĂłdztwach na 10 tys. mieszkaĹ&#x201E;cĂłw. Frekwencja w gĹ&#x201A;osowaniu do Sejmu RP wedĹ&#x201A;ug gmin (2007 r.). AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna podregionĂłw dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci przemysĹ&#x201A;owej w 2009 r. wedĹ&#x201A;ug Instytutu BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;. AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna podregionĂłw dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci usĹ&#x201A;ugowej w 2009 r. wedĹ&#x201A;ug Instytutu BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;. AtrakcyjnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; inwestycyjna podregionĂłw dla dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci zaawansowanej technologicznie w 2009 r. wedĹ&#x201A;ug Instytutu BadaĹ&#x201E; nad GospodarkÄ&#x2026; RynkowÄ&#x2026;. Parki technologiczne (A), inkubatory technologiczne (B). Akademickie inkubatory przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce w 2009 r. (A), inkubatory przedsiÄ&#x2122;biorczoĹ&#x203A;ci w Polsce w 2009 r (B). Centra transferu technologii w 2009 r. Uczestnictwo polskich zespoĹ&#x201A;Ăłw badawczych w VI Programie Ramowym WspĂłlnoty Europejskiej (liczba zespoĹ&#x201A;Ăłw badawczych oraz wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przyznanych grantĂłw w mln euro). DostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowa do Warszawy. Obszary o najniĹźszej dostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;ci do miast wojewĂłdzkich. DostÄ&#x2122;pnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; transportowa do miast wojewĂłdzkich. UdziaĹ&#x201A; i struktura obszarĂłw chronionych w powierzchni powiatĂłw ogĂłĹ&#x201A;em (2008 r.). Mieszkania finansowane z udziaĹ&#x201A;em kredytu KFM (wg typĂłw inwestorĂłw). Miasta na prawach powiatu, gdzie wystÄ&#x2122;puje koncentracja negatywnych zjawisk spoĹ&#x201A;eczno-gospodarczych.
116 117 118 121 125 131 132 133
135 137 139 143 144 147 148 149 151 151 152
156 164 167 168 176 195 219
229
Wykres 1 Wykres 2 Wykres 3 Wykres 4 Wykres 5 Wykres 6 Wykres 7 Wykres 8 Wykres 9 Wykres 10 Wykres 11 Wykres 12 Wykres 13 Wykres 14 Wykres 15 Wykres 16 Wykres 17 Wykres 18 Wykres 19 Wykres 20 Wykres 21 Wykres 22 Wykres 23 Wykres 24 Wykres 25 Wykres 26 Wykres 27 Wykres 28 Wykres 29 Wykres 30
230
RozkĹ&#x201A;ad miast wedĹ&#x201A;ug liczby ludnoĹ&#x203A;ci w latach 2002, 2006, 2008 18 UdziaĹ&#x201A; ludnoĹ&#x203A;ci miejskiej w kategoriach wielkoĹ&#x203A;ciowych miast w latach 1950, 1990, 2002, 2006, 2008. 18 LudnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; Polski w latach 1946-2008. 24 WspĂłĹ&#x201A;czynnik urbanizacji w Polsce w latach 1995-2007. 25 WskaĹşnik urbanizacji (ludnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; mieszkajÄ&#x2026;ca w miastach, %), 2008 r. (Polska 61,1%). 25 Gminy, w ktĂłrych nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; najwiÄ&#x2122;kszy wzrost liczby ludnoĹ&#x203A;ci w latach 2003-2007. 28 Gminy, w ktĂłrych nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; najwiÄ&#x2122;kszy spadek liczby ludnoĹ&#x203A;ci w latach 2003-2007. 29 Gminy o najwiÄ&#x2122;kszym i najmniejszym bezwzglÄ&#x2122;dnym przyroĹ&#x203A;cie naturalnym w latach 2003-2007. 36 Spadek wspĂłĹ&#x201A;czynnika dzietnoĹ&#x203A;ci TFR w Polsce wedĹ&#x201A;ug miejsca zamieszkania, 1960-2006. 39 Emigracja zagraniczna na pobyt staĹ&#x201A;y w latach 2004-2008. 49 Struktura wieku polskich emigrantĂłw oraz caĹ&#x201A;ej populacji Polski. 53 Imigracja do Polski na pobyt staĹ&#x201A;y w latach 2004-2008. 55 Liczba imigrantĂłw wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw â&#x20AC;&#x201C; w odsetkach ogĂłĹ&#x201A;em. 57 Saldo migracji zagranicznych w roku 2008. 59 UdziaĹ&#x201A; procentowy osĂłb w gospodarstwach domowych poniĹźej relatywnej granicy ubĂłstwa. 69 Produkt krajowy brutto ogĂłĹ&#x201A;em w milionach zĹ&#x201A; w latach 2001-2007 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. 80 Produkt krajowy brutto w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca w tys. zĹ&#x201A; w latach 2000-2007 w najwiÄ&#x2122;kszych miastach (podregionach). 82 Produkt krajowy brutto w cenach bieĹźÄ&#x2026;cych na 1 mieszkaĹ&#x201E;ca (Polska = 100) w latach 2000-2007 w najwiÄ&#x2122;kszych miastach (podregionach). 83 UdziaĹ&#x201A; poszczegĂłlnych obszarĂłw funkcjonalnych najwaĹźniejszych oĹ&#x203A;rodkĂłw wojewĂłdzkich w tworzeniu PKB (2007 r.). 86 WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; dodana brutto ogĂłĹ&#x201A;em w najwiÄ&#x2122;kszych miastach w latach 1999-2007. 87 PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie brutto ogĂłĹ&#x201A;em w najwiÄ&#x2122;kszych miastach w latach 2002-2008. 89 PrzeciÄ&#x2122;tne miesiÄ&#x2122;czne wynagrodzenie brutto â&#x20AC;&#x201C; w relacji do Ĺ&#x203A;redniej krajowej (Polska =100) w najwiÄ&#x2122;kszych miastach w latach 2002-2008. 89 Zmiana liczby podmiotĂłw gospodarki narodowej w latach 1993-2009. 94 Struktura pracujÄ&#x2026;cych w gospodarce narodowej wedĹ&#x201A;ug sektorĂłw wĹ&#x201A;asnoĹ&#x203A;ci, (A) i wedĹ&#x201A;ug sektorĂłw dziaĹ&#x201A;alnoĹ&#x203A;ci (B) w 2008 r. 96 Odsetek zatrudnionych w szarej strefie wedĹ&#x201A;ug wyksztaĹ&#x201A;cenia. 103 Typy â&#x20AC;&#x17E;stosunku pracyâ&#x20AC;? w szarej strefie w zaleĹźnoĹ&#x203A;ci od wyksztaĹ&#x201A;cenia pracownika 104 UdziaĹ&#x201A; populacji w wieku 15-64 lat posiadajÄ&#x2026;cej wyĹźsze wyksztaĹ&#x201A;cenie. 122 Lokalizacja oĹ&#x203A;rodkĂłw innowacyjnych w kategoriach wielkoĹ&#x203A;ciowych miast. 150 NakĹ&#x201A;ady na badania i rozwĂłj w latach 2002-2008 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. 153 Zatrudnienie pracownikĂłw naukowo-badawczych w sektorach badania i rozwĂłj w latach 1999-2007 wedĹ&#x201A;ug wojewĂłdztw. 155
Wykres 31 Liczba patentĂłw w szt. na 1 tys. zatrudnionych w sferze B+R. Wykres 32 Struktura nowo udzielonych kredytĂłw w najwiÄ&#x2122;kszych miastach. Wykres 33 Mieszkania oddane do uĹźytku w budownictwie wielorodzinnym w 2007 i 2008 r., w tys. Wykres 34 Stosunek przeciÄ&#x2122;tnego miesiÄ&#x2122;cznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej do ceny 1 metra kwadratowego powierzchni uĹźytkowej budynkĂłw mieszkalnych oddanych do uĹźytku w Polsce w latach 2001-2009. Wykres 35 Struktura gruntĂłw zurbanizowanych i zabudowanych w Polsce w latach 1970 -2008.
159 199 199
200 204
231
# 1. 2. 3. 4.
5. 6. 7.
8. 9.
10. 11. 12. 13. 14.
15.
16.
17. 18.
232
Bartosik Ewa, Komunalna Gospodarka Mieszkaniowa. Raport Roczny z Miast Uczestniczących w Systemie Analiz Samorządowych za 2007r. Poznań: Związek Miast Polskich, 2009. Bondarczuk J., Muzioł-Węcławowicz Alina, Krajowy Program Remontowy. Maszynopis. Warszawa: BGK, 2009. Czapiński Janusz, Panek Tomasz, Diagnoza Społeczna 2007, Warunki i Jakość życia Polaków. Raport. Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego, 2007. Diagnoza stanu szkolnictwa wyższego w Polsce. Raport cząstkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, listopad 2009. Długosz Dagmir, Konieczna Kohabitacja? Polski Samorząd Terytorialny w Mechanizmie Polityki Publicznej. Analizy i Opinie. Nr 69. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, styczeń 2007. Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033. Projekt. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, grudzień 2008. Herbst Mikołaj, Tworzenie i Absorpcja Kapitału Ludzkiego w Polskich Miastach Akademickich w Kontekście Realizacji Narodowej Strategii Spójności. Praca zrealizowana podczas II edycji konkursu dotacji „Fundusze Europejskie na poziomie Narodowej Strategii Spójności”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2009. Informacja o Realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 w Roku 2008. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, lipiec 2009. Informacja o Wynikach Badania Przepływów Ludności Związanych z Zatrudnieniem w Polsce. Materiał na Konferencję Prasową. Poznań: Główny Urząd Statystyczny, Departament Pracy i Warunków Życia Urząd Statystyczny, 23 październik 2009. Informacje o Mieszkalnictwie - Wyniki Monitoringu za 2008 r. Kraków: Instytut Rozwoju Miast, 2009. Inwestycje Zagraniczne w Polsce. Biuletyn Informacyjny nr 1. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, 2009. Kaczmarczyk Paweł, Stefańska Renata, Tyrowicz Joanna, Cudzoziemcy w Polsce. Biuletyn nr 6. Fundacja Inicjatyw Społeczno Ekonomicznych, kwiecień 2008. Kierunki Zwiększania Innowacyjności Gospodarki na lata 2007-2013. Streszczenie. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki, 4 wrzesień 2006. Komornicki Tomasz, Śleszyński Przemysław, Siłka Piotr, Stępniak Marcin, „Wariantowa Analiza Dostępności W Transporcie Lądowym.” Ekspertyzy Do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033. Tom II. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2008. Komorocki Tomasz, Ocena Charakteru, Struktury i Intensywności Polskiego Eksportu w Kontekście Celów Polityki Regionalnej, na Poziomie Województw w Ujęciu Dynamicznym. Ekspertyza na Zleceniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Korcelli Piotr, System Osadniczy Polski – Tendencje i Uwarunkowania Przemian. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk. Korniłowicz Jan, Żelewski Tomasz, Mieszkalnictwo w Polsce w Latach 1991-2005. Kraków: Instytut Rozwoju Miast, 2007. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie.
#
19.
20. 21. 22. 23.
24.
25. 26.
27.
28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.
37. 38. 39. 40. 41.
Projekt. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2 lutego 2010. Krawczyk Paweł, Badanie Procesów Demograficznych w Miastach Członkowskich Związku Miast Polskich. Poznań: Związek Miast Polskich i System Analiz Samorządowych, 2008. Krawczyk Paweł, Procesy Demograficzne w Polsce w Latach 2003-2007 w Układzie Gminnym. Poznań: Związek Miast Polskich i System Analizy Samorządowych, 2009. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009. Miasta Wojewódzkie - Podstawowe Dane Statystyczne. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, sierpień 2009. Mikołajczyk Adam, Matczak Radomir, Sobolew Małgorzata, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. „Zasady Zawierania I Konstrukcja Kontraktu Wojewódzkiego w Polsce od 2010 r.” Koncepcja Nowej Polityki Regionalnej - Ekspertyzy. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, sierpień 2009. Nowicki Marcin, Hilderbrandt Anna, Susmarski Przemysław, Tarkowski Maciej, Atrakcyjność Inwestycyjna Województw i Podregionów Polskich 2009. Gdańsk: Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową, 2009. Ogólnopolski Raport o Kredytach Mieszkaniowych i Cenach Transakcyjnych Nieruchomości. Raport AMRON-SARFiN. Warszawa: Związek Banków Polskich, 2009. Okólski Marek, Fihel Agnieszka, „Bilans Demograficzny Polski w Roku 2033.” Ekspertyzy Do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033. Tom IV. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2008. Ornoch-Tabędzka Małgorzata, Doświadczenia Gminy Puszczykowo w Zakresie Współpracy Międzygminnej w Obszarze Funkcjonalnym Miasta Poznań - Instrument Koordynacji Poziomej. Ekspertyza. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2010. Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce. Raport. Łódz-Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2009. Plan Uporządkowania Strategii Rozwoju. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, styczeń 2010. Polska - Raport Strategiczny 2009 - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2010. Polska 2030 - Wyzwania Rozwojowe. Dokument. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, 2009. Polska Przestrzeń - Raport O Stanie Zagospodarowania Przestrzennego Kraju. Warszawa: Ministerstwo Budownictwa, 2007. Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym w 2009 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 1 październik 2007. Program Operacyjny Kapitał Ludzki - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 7 wrzesień 2007. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013 - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 17 lipiec 2009. Raport o Stanie Miast - Kongres Miast Polskich. Poznań: Związek Miast Polskich, 2009. Rocznik Demograficzny 2009. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009. Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polski. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. Rocznik Statystyczny Województw. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. Rozwój Regionalny w Polsce. Raport. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, maj 2009.
#
233
42. Smętkowski Maciej, Jałowiecki Bohdan, Gorzelak Grzegorz, Diagnoza Problemów Rozwoju Obszarów Metropolitalnych i Rekomendacje Delimitacji Obszarów Metropolitalnych w Polsce. Warszawa: EUROREG, maj 2008. 43. System Zarządzania Rozwojem (informacje podstawowe). Materiał Roboczy. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, styczeń 2010. 44. Szlachta Jacek, Szkoła Główna Handlowa Zaleski Janusz, Politechnika Wrocławska. „Model Instytucjonalny Dla Prowadzenia Polityki Regionalnej Z Uwzględnieniem Zasady Partnerstwa.” Koncepcja Nowej Polityki Regionalnej - Ekspertyzy. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, sierpień 2009. 45. Węcławowicz Grzegorz, Charakterystyka Głównych Trendów i Zmian w Rozwoju Obszarów Miejskich Polski. Warszawa: ekspertyza na zlecenie MRR, 2010. 46. Węcławowicz Grzegorz, Struktury Społeczno-przestrzenne w Miastach Polski. Wrocław: Prace Habilitacyjne IGiPZ PAN, Ossolineum, 1988. 47. Założenia Systemu Zarządzania Rozwojem Polski. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, kwiecień 2009.
234
#