Strategisch Ruimtelijk Masterplan voor de Binnenstad van Paramaribo - Boek 2

BOEK 2

STADSPROJECT ANTWERPEN - PARAMARIBO 2008

BINNENSTAD VAN PARAMARIBO

Bert Claes en Wim Debaene Masterproef aangeboden voor het behalen van het diploma van Master in de Stedenbouw en de Ruimtelijke Planning Academiejaar 2009-2010 promotoren:

Hendrik Van Geel Hardwin De Wever Heidi Vandenbroecke

Artesis Departement Ontwerpwetenschappen Opleiding Master in de Stedenbouw en de Ruimtelijke Planning Mutsaardstraat 31, 2000 Antwerpen

BOEK 2

STADSPROJECT ANTWERPEN - PARAMARIBO 2008

BINNENSTAD VAN PARAMARIBO

Bert Claes en Wim Debaene Masterproef aangeboden voor het behalen van het diploma van Master in de Stedenbouw en de Ruimtelijke Planning Academiejaar 2009-2010 promotoren:

Hendrik Van Geel Hardwin De Wever Heidi Vandenbroecke

Artesis Departement Ontwerpwetenschappen Opleiding Master in de Stedenbouw en de Ruimtelijke Planning Mutsaardstraat 31, 2000 Antwerpen

INHOUDSTAFEL 4

INLEIDING

10

1 BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED

14

Inleiding Studiegebied, Groot-Paramaribo Projectgebied, de Binnenstad van Paramaribo en haar deelgebieden

14 15 17

2 LEZING VAN DE BINNENSTAD

20

Inleiding Grondgebied

20 22

Schelpenritsen Ontwatering van de Binnenstad via kreken en grachten De eerste nederzetting Historisch centrum Stadsuitbreidingen in rasterpatroon Uitzondering op de stadsuitbreidingen: de kwartslag Netwerk van openbare ruimten in de Binnenstad Groenstructuur Inrichting van de openbare ruimte Zichtassen Privatisering van de openbare ruimte

Bebouwing UNESCO-gebied Historische gebouwen, billboards van de Binnenstad Bouwblokken Onbebouwde percelen Bouwhoogtes Bouwmaterialen Leegstand per verdieping

Gebruik Gebruik in de Binnenstad Woongebieden Winkelgebied Dienstencentrum Recreatiegebieden

Conclusies Deelconclusie voor de lagen ‘grondgebied’ en ‘stadsplattegrond’ Deelconclusie voor de laag ‘openbare ruimte’ Deelconclusie voor de laag ‘bebouwing’ Deelconclusie voor de laag ‘gebruik’ Conclusie voor de lezing van de Binnenstad

22 24 26 29 30 33 35 42 58 62 64

66 67 69 82 84 86 88 92

94 95 96 98 102 106

110 110 111 111 112 113

5

6

3 NEGATIEVE TENDENZEN WERKEN IN OP DE BINNENSTAD

116

Inleiding Eerste beweging: grotere afstandsrelatie drukt op de Binnenstad Tweede beweging: nieuwe kernen nemen taak van de Binnenstad over Conclusie

116 118 120 123

4 DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

126

Inleiding Bespreking van de projectinitiatieven aan de hand van projectfiches Analyse van de projecten Conclusie

126 127 134 137

5 CONCLUSIE

140

6 BIBLIOGRAFIE

142

INHOUDSTAFEL

LIJST MET KAARTEN kaart 1.1 | Studiegebied Groot-Paramaribo met aanduiding projectgebied Binnenstad kaart 1.2 | Projectgebied Binnenstad kaart 2.1| Grondgebied - ontwatering via kreken kaart 2.2 | Stadsplattegrond - historisch centrum kaart 2.3 | Stadsplattegrond - stadsuitbreidingen kaart 2.4 | Stadsplattegrond - de kwartslag kaart 2.5 | Openbare ruimte - pleinen in de Binnenstad kaart 2.6 | Openbare ruimte - straten in de Binnenstad kaart 2.7 | Openbare ruimte - éénrichtingsstraten in de Binnenstad kaart 2.8 | Openbare ruimte - groenstructuur, straatbomen in de Binnenstad kaart 2.9 | Openbare ruimte - groenstructuur, parkgebieden in de Binnenstad kaart 2.10 | Openbare ruimte – Rivieroever kaart 2.11 | Bebouwing - UNESCO-gebied kaart 2.12 | Bebouwing - billboards van de Binnenstad kaart 2.13 | Bebouwing - bouwblokken in de Binnenstad kaart 2.14 | Bebouwing - onbebouwde percelen kaart 2.15 | Bebouwing - aantal bouwlagen kaart 2.16 | Bebouwing - bouwmaterialen kaart 2.17 | Bebouwing - leegstand per verdieping kaart 2.18 | Gebruik in de Binnenstad kaart 2.19 | Gebruik - Woongebieden kaart 2.20 | Gebruik - Winkelgebied kaart 2.21 | Gebruik - Dienstencentrum

15 16 25 29 31 33 35 39 40 43 48 50 67 69 82 85 87 89 93 94 97 99 103

kaart 2.22 | Gebruik - Recreatiegebieden kaart 4.1 | Dynamieken in de Binnenstad kaart 4.2 | Cruiseterminal kaart 4.3 | Hervorming van de Markt kaart 4.4 | Parking Van Sommelsdijcksekreek kaart 4.5 | Cultuurtuin, totaalplan

107 127 128 129 130 132

LIJST MET FIGUREN figuur 0.1 | Boek 2 gepositioneerd binnen het onderzoekstraject figuur 2.1 | Lagen van de stad figuur 2.2 | Grondgebied - eerste nederzetting, Fort Zeelandia figuur 2.3 | Fort Zeelandia en omgeving figuur 2.4 | Bebouwing - onbebouwde percelen (tabel) figuur 2.5 | Bebouwing - bouwhoogtes (tabel) figuur 2.6 | Bebouwing - bouwmaterialen (tabel) figuur 2.7 | Bebouwing - leegstand per verdieping (tabel) figuur 4.1 | Omgeving van het Waaggebouw figuur 4.2 | Cultuurtuin, de Jungle square

10 21 27 70 85 87 89 93 128 132

LIJST MET FOTO’S foto 1.1 | Veersteiger Waterkant foto 2.1 | Luchtfoto van Paramaribo 2003-2006 foto 2.2 | Henck Arronstraat foto 2.3 | Van Sommelsdijcksekreek ter hoogte van de Van Rooseveltkade en Palmentuin foto 2.4 | Fort Zeelandia foto 2.5 | Historisch centrum foto 2.6 | Henck Arronstraat (links), Keizerstraat (midden) foto 2.7 | De kwartslag foto 2.8 | Spanhoek foto 2.9 | Plein van ‘t Vat, Kleine Dwarsstraat foto 2.10 | Sivaplein, zitbanken en eettafel foto 2.11 | Zwartenhovenbrugstraat foto 2.12 | Domineestraat, éénrichtingsstraat foto 2.13 | Domineestraat, boomwortels Mahonieboom foto 2.14 | Heerenstraat richting Kerkplein, ca. 1915 foto 2.15 | Heerenstraat, 2008 foto 2.16 | Heerenstraat, 2008 foto 2.17 | Wagenwegstraat, links begraafplaats ‘Nieuwe Oranjetuin, ca. 1930 foto 2.18 | Wagenwegstraat, links Oranjetuin, 2008 foto 2.19 | Wagenwegstraat, richting Oranjetuin, 2008 foto 2.20 | Maagdenstraat, ca. 1915

12 18 23 25 26 28 30 32 36 36 36 39 40 43 44 44 44 45 45 45 46

7

INHOUDSTAFEL

8

foto 2.21 | Maagdenstraat, 2008 foto 2.22 | Jodenbreestraat hoek Maagdenstraat, ca. 1920 foto 2.23 | Jodenbreestaat, 2008 foto 2.24 | Omgeving Fort Zeelandia foto 2.25 | Onafhankelijkheidsplein (links), Fort Zeelandia (onder midden) en Palmentuin en (boven midden) foto 2.26 | Onafhankelijkheidsplein, standbeeld Jopie Pengel foto 2.27 | Rivieroever ter hoogte van C. Jongbawstraat, Hotel Torarica foto 2.28 | Rivieroever ter hoogte van Veer en Markt,Vreedzaammarkt en Casino links,Veer midden foto 2.29 | Rivieroever ter hoogte van Waterkant en Fort, Waaggebouw links, Ministerie van Financiën midden (toren) foto 2.30 | Waterkant, Waag (rechts) foto 2.31 | Veer foto 2.32 | Veer foto 2.33 | Palmentuin foto 2.34 | Letitia Vriesdenlaan (vroegere Cultuurtuinlaan) foto 2.35 | Cultuurtuin, Zoo foto 2.36 | Cultuurtuin, Kamperveenstadion foto 2.37 | Oranjetuin foto 2.38 | Kerkplein, Hervormde kerk, ca. 1920 foto 2.39 | Kerkplein, 2008 foto 2.40 | Van Sommelsdijcksekreek t.h.v. ‘s Lands Hospitaal foto 2.41 | Henck Arronstraat en Grote Combéweg,, ‘s Lands Hopsitaal (midden), Surinaamse Bank (rechtsonder) foto 2.42 | Domineestraat, hoek Jodenbreestraat foto 2.43 | Spanhoek, verlichtingsarmatuur foto 2.44 | Mr. Dr. J.C. Mirandastraat, afzetpalen foto 2.45 | Wagenwegstraat, afzetpalen en vuilbak foto 2.46 | Waterkant, zitbank foto 2.47 | Kerkplein, zitbank foto 2.48 | Onafhankelijkheidsplein, zitank foto 2.49 | Zwartenhovenbrugstraat t.h.v ‘Ston Oso’ foto 2.50 | Zwartenhovenbrugstraat, parkeren op het voetpad foto 2.51 | Waterkant, zicht op de Surinamerivier foto 2.52 | zichtas Kerkplein - Sint-Petrus en Paulus-kathedraal-Surinaamse Bank foto 2.53 | Heiligenweg-Knuffelsgracht, bussen foto 2.54 | Domineestraat, kar, schaafijsverkoper foto 2.55 | Kleine Waterstraat, bloemenwinkel foto 2.56 | Fort Zeelandia en omgeving, ruïne van 1790 (rechts), Palmentuin (boven) foto 2.57 | Ruïne van 1790 foto 2.58 | Officierenwoningen foto 2.59 | infobord Fort Zeelandia en omgeving foto 2.60 | Centrale Markt foto 2.61 | De Waag foto 2.62 | Centrale Markt foto 2.63 | Presidentieel Paleis foto 2.64 | Kathedraal en Surinaamse Bank

46 47 47 49 49 49 51 51 51 52 52 52 53 53 54 54 54 55 55 55 56 58 59 59 60 60 60 60 61 61 62 62 64 65 65 70 72 72 72 74 74 74 76 76

foto 2.65 | Binnenlandse Zaken, Financiën en Justitie, suikerfeest op het Onafhankelijkheidsplein foto 2.66 | Hervormde Kerk foto 2.67 | Waterkant foto 2.68 | Lim A Postraat foto 2.69 | Hoek Watermolenstraat - Grote Hofstraat foto 2.70 | Gehavend bouwblok tussen Heiligenweg-Knuffelsgracht , Spanhoek en Keizerstraat foto 2.71 | Keizerstraat onbebouwd perceel foto 2.72 | Waterkant, hoek Keizerstraat onbebouwd perceel foto 2.73 | Hakrinbank, Dr. Sophie Redmondstraat foto 2.74 | Krasnapolsky, Domineestraat foto 2.75 | Lim A Postraat, bouwmateriaal: hout/baksteen foto 2.76 | Klipstenenstraat, bouwmateriaal: hout foto 2.77 | Keizerstraat, Casimex, bouwmateriaal: staalplaten foto 2.78 | Onafhankelijkheidsplein, Ministerie van Justilte, bouwmateriaal: baksteen foto 2.79 | Kerkplein, hoek Noorderkerkstraat, EBS, bouwmateriaal: beton foto 2.80 | Onafhankelijkheidsplein, Congreshal, bouwmateriaal: glas en staal foto 2.81 | Kromme Elleboogstraat, voormalig gebouw ABS foto 2.82 | Keizerstraat, Keizer Mall, leegstand op de 1ste en 2de verdieping foto 2.83 | Combé, dambordpatroon foto 2.84 | Woonbuurt tussen Steenbakkersgracht en Dambtandersgracht foto 2.85 | Domineestraat, Kersten Winkel centrum foto 2.86 | Domineestraat foto 2.87 | Jodenbreestraat foto 2.88 | Maretraite Mall, Jan Steenstraat (buiten de Binnenstad) foto 2.89 | Waterkant ter hoogte van de Centrale Markt foto 2.90 | Maagdenstraat, hoek Jodenbreestraat, Kirpalani foto 2.91 | Ministerie van Financiën, Onafhankelijkheidsplein foto 2.92 | Ministerie van Binnenlandse Zaken, Lim A Postraat foto 2.93 | Moskee en Synagoge (rechts), Keizerstraat foto 2.94 | RBTT Bank, Kerkplein foto 2.95 | Postgebouw, Kerkplein foto 2.96 | Ministerie van Financiën, Lim A Postraat foto 2.97 | Café ‘t Vat, plein Kleine Waterstraat en Kleine Dwarsstraat foto 2.98 | Terras ter hoogte van Fort Zeelandia, Waterkant foto 2.99 | Broki en Riverside, Waterkant foto 2.100 | Eethuisjes, Waterkant, Keti Koti foto 3.1 | Ringweg (buiten de Binnenstad) foto 4.1 | Wijdenboschbrug richting Commewijne (buiten de Binnenstad) foto 4.2 | Palmentuin foto 4.3 | Heerenstraat, heraanleg voetpad en parkeerstrook foto 4.4 | Klipstenenstraat, heraanleg voetpad foto 4.5 | Domineestraat, vernieuwing voetpad Krasnapolsky foto 5.1 | Oude Hofstraat, parkeerterrein op onbebouwd perceel, Sint-Petrus en Pauluskathedraal (achter)

78 78 80 80 83 83 84 84 86 86 90 90 90 90 91 91 92 92 97 97 98 99 99 100 100 100 102 103 103 104 104 104 108 108 109 109 114 124 130 131 131 133 138

9

10

Inleiding Om het onderzoek te begrijpen, dient de context waarin de onderzoeksstage plaatsvond scherp te worden gesteld. In het eerste boek werd de opdracht afgebakend en de methodiek toegelicht.

In dit boek wordt er dieper ingegaan op het project- en onderzoeksgebied. Hiervoor wordt er gesteund op volgend materiaal: ▪ voorgaand onderzoek binnen de samenwerking Antwerpen-Paramaribo ▪ literatuur, studies en planningscontext over het onderzoeksgebied (zie bijlage) ▪ bilateraal overleg (zie boek 6): - gesprekken met publieke partners - gesprekken met private partners - gesprekken met deskundigen

boek 2

DE BINNENSTAD VAN PARAMARIBO ANALYSE - Dynamieken

boek 3

ANALYSE - Pull- & pushfactoren - Lagen van de Binnenstad

boek 4 & 5

ONTWIKKELINGSSTRATEGIE (onderzoeksvraag 3)

STRATEGISCH RUIMTELIJK MASTERPLAN - Visie (onderzoeksvraag 1 & 2) - Programma’s & projecten (onderzoeksvraag 4)

boek 8

boek 1

CONCLUSIE (onderzoeksvraag 6)

OPDRACHT & AANPAK

boek 6

SAMENWERKINGSTRAJECT (onderzoeksvraag 5)

boek 7

INLEIDING

METHODIEK GIS-INSTRUMENT

OPDRACHT

ONDERZOEK

figuur 0.1 | Boek 2 gepositioneerd binnen het onderzoekstraject bron: eigen verwerking

CONCLUSIE

11

▪ terreinverkenningen en veldonderzoek ▪ eigen interpretaties op basis van veldonderzoek, overleg en literatuur ▪ analyse met behulp van het Geografisch InformatieSysteem (zie boek 7, voor een beschrijving van het proces van het GIS-onderzoek) Omwille van de korte onderzoekstijd, maar vooral omwille van de reeds uitvoerige literatuurstudie die gebeurde naar aanleiding van het onderzoek in 2006, werd er getracht om maximaal te steunen op het eerder opgeleverde literatuuronderzoek binnen de samenwerking. Ook werd gesteund op de directe onderzoeksomgeving en relevante studies die een aanknoping vormen met het onderzoek. Zo wenst dit onderzoek maximaal te kunnen focussen op nieuwe materie.

De analyse werd gevoerd aan de hand van de definitie van de stad in vijf lagen. De eigen terreinverkenningen en analyse-oefeningen naar deze vijf lagen waren noodzakelijk om grip te krijgen op de Binnenstad. Het onderzoek werd ondersteund door gebruik te maken van het Geografisch Informatie Systeem (GIS). De analyse zelf is veel breder dan de GIS-analyse, dus niet elk onderdeel werd onderbouwd door het GIS-onderzoek. Waar ze wel werd onderbouwd, worden de resultaten van het GIS-onderzoek besproken.

Uit deze analyse blijkt dat drie van de vijf lagen onderhevig zijn aan tal van problemen die van invloed zijn op de huidige werking van de Binnenstad. Deze problemen komen samen met de de vele kwaliteiten uitgebreid aan bod. Vervolgens wordt er ook een lezing gedaan van welke grotere externe krachten en invloeden inwerken op de Binnenstad. Er worden twee grote tendenzen gedetecteerd.

Gelukkig zijn er in de Binnenstad ook nog heel wat positieve geluiden. Als afronding van dit boek worden de aanwezige dynamieken in de Binnenstad besproken en geannalyseerd.

De verschillende analyses zullen straks voedend werken voor enerzijds de ontwikkelingsstrategie (boek 3) en anderzijds vormen ze de basis voor het opstellen van een visie (boek 4) en om deze uit te werken tot op het niveau van verschillende programma’s en projecten (boek 5).

foto 1.1 | Veersteiger Waterkant

HOOFDSTUK 1

BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED

1

BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED

14

INLEIDING

Het onderzoek richt zich op drie schaalniveaus: Groot-Paramaribo, de Binnenstad en haar deelgebieden. Bij aanvang werden er een aantal schaalniveaus vastgelegd in de projectdeďŹ nitie, maar die zijn in de loop van het onderzoek licht gewijzigd. In het begin was er sprake van vier schaalniveaus: GrootParamaribo, de Binnenstad, de rivieroever en de Waterkant. Tijdens het onderzoek veranderde de focus van de Waterkant naar de Binnenstad. De rivieroever werd, net als de Waterkant niet als aparte schaal mee opgenomen, omdat ze beiden mee vervat zitten in het gebied Binnenstad. Bovendien kon er voor de rivieroever voldoende gesteund worden op het onderzoek uit 2006 (Adams & Kooyman, 2007). Wel is er steeds rekening gehouden met deze speciďŹ eke structuur van de rivieroever als overgangszone tussen stad en rivier en blijven de uitgangspunten van het voorgaand onderzoek actueel.

Het onderzoeksgebied omvat enerzijds het studiegebied en anderzijds het projectgebied. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen beiden: het projectgebied Binnenstad is het gebied waar de ingrepen zullen plaatsvinden, het studiegebied van Groot-Paramaribo is veel ruimer en dient als kader voor het projectgebied. Het omvat de hele invloedsfeer waar de ingrepen merkbaar zullen zijn.

STUDIEGEBIED, GROOTPARAMARIBO

Het ruimere studiegebied betreft de hele werking en het ruimtelijk functioneren van het grootstedelijk gebied Groot-Paramaribo.

Voor de afbakening wordt de bestuurlijke indeling van Suriname gevolgd, namelijk die van de districten en ressorten. De grens van de stad als district is eigenlijk achterhaald, want ruimtelijk en functioneel is de stad veel ruimer, een gevolg van een sterk suburbanisatieproces. Oorzaken hiervan zijn

PARAMARIBO

0

1

2

3

4 km

kaart 1.1 | Studiegebied Groot-Paramaribo met aanduiding projectgebied Binnenstad bron:: stratenplan GISsat + eigen verwerking

15

BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED

16

de afwezigheid van hoogbouw, de relatief grote kavels en de overheersende bouwstijl in vrijstaande woningen. (Adams, Heirman, Kooyman & Stuyck, 2007: 45) Volgens de bestuurlijke indeling is Paramaribo ĂŠĂŠn van de tien districten van Suriname.

Het district heeft een oppervlakte van 183 km2. Bij de volkstelling in 2004 had de stad 242 946 inwoners. Qua oppervlakte is het daarmee het kleinste district van Suriname, maar qua inwoners het meest bevolkte. Ongeveer de helft van de Surinaamse bevolking woont in Paramaribo.

Het district Paramaribo is verdeeld in twaalf ressorten (vergelijkbaar met wijken): Beekhuizen, Blauwgrond, Centrum, Flora, Latour, Livorno, Munder, Pontbuiten, Rainville, Tammenga, Weg naar Zee en Welgelegen.

Paramaribo is de hoofdstad van Suriname en neemt op vlak van werkgelegenheid, economie en bestuur een grote taak op zich. Ruimtelijk kent Paramaribo een grotere expansie dan andere districten. Door de verstedelijking ontstaan er veel spanningsvelden binnen de stad. (Adams, Heirman, Kooyman & Stuyck, 2007: 83)

1

kaart 1.2 | Projectgebied Binnenstad bron: eigen bewerking (luchtfoto GLIS)

PROJECTGEBIED, DE BINNENSTAD VAN PARAMARIBO EN HAAR DEELGEBIEDEN

De Binnenstad van Paramaribo vormt, als projectgebied, de focus van het onderzoek.

Het gebied dat werd afgebakend vormt een ruimtelijk samenhangend geheel. De afbakening is gebaseerd op het onderzoek van Adams en Kooyman (2007).

De Binnenstad (kaart 1.2) heeft volgende grenzen van zuid naar noord: de Nieuwe Haven, de Zwartenhovenbrugstraat richting het noorden, de Van Sommelsdijcksekreek (terug richting de Surinamerivier), de Grote CombĂŠweg, de Mahonielaan en de Surinamerivier. Het projectgebied is volgens de bestuurlijke indeling in twee ressorten gelegen: Centrum en Rainville.

Zoals verder zal blijken, kan de Binnenstad verder onderverdeeld worden in een aantal deelgebieden, waaronder een historisch centrum, een winkelgebied, een uitgaanscentrum, enkele woongebieden en de rivieroever met als belangrijkste plek (historisch ĂŠn toeristisch) de Waterkant.

17

foto 2.1 | Luchtfoto van Paramaribo 2003-2006

HOOFDSTUK 2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

bron: Dikland, Koenraadt

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

20

INLEIDING

In dit hoofdstuk wordt er een lezing gemaakt van de Binnenstad. Het doel is grip te krijgen op het gebied. Daarbij was de analyse van de Binnenstad geen doel op zich. De onderzoeksdaden maken deel uit van een iteratief proces, waarbij telkens de nodige informatie gezocht werd in functie van de visie.

Voor de lezing van de Binnenstad wordt gebruik gemaakt van vijf componenten die de auteurs Heeling, Meyer & Westrik (2002: 1820) onderscheiden in de opbouw van een stedelijk weefsel. Binnen het onderzoek wordt het beschouwd als een adequaat model om morfologische structuren te onderzoeken. de vijf componenten zijn: grondgebied, stadsplattegrond, openbare ruimte, bebouwing en het gebruik. De auteurs beschouwen de laag ‘stadsplattegrond’ als de belangrijkste laag van het stedenbouwkundig ontwerp.

Ze vergelijken deze laag met “een partituur waarin de belangrijkste stedenbouwkundige compositorische kenmerken werden vastgelegd. Het uiteindelijke gebruik en het stadsbeeld hangen af van de verschillende spelers en krachten die in het spel zijn.”

Vertrekkend vanuit deze theorie, kunnen we stellen dat steden vergelijkbaar zijn door de opbouw van dezelfde vijf componenten, maar dat het verschil in onderlinge relatie van deze lagen en de uiteindelijke invulling ervan elke stad op zich verschillend en uniek

maakt. Ook Paramaribo heeft met deze vijf lagen haar eigen specifieke samenstelling gemaakt. Binnen deze configuratie vormt de Binnenstad historisch gezien het hart van de stad (Adams & Kooyman, 2007: 105-112).

21

gebruik

bebouwing

openbare ruimte

stadsplattegrond

grondgebied figuur 2.1 | Lagen van de stad bron: Heeling, et al., 2004: 19

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

22

GRONDGEBIED

De laag van het grondgebied wordt in de Binnenstad sterk bepaald door het oorspronkelijke landschap en heeft zeker haar stempel gedrukt op de huidige structuur van de stadsplattegrond. We onderscheiden elementen die door het ‘natuurlijke’ landschap werden aangereikt en structuren en patronen van het in cultuur gebrachte landschap. Het grondgebied moest geschikt gemaakt worden voor gebruik ten behoeve van huisvesting en andere menselijke activiteiten (Heeling, et al., 2002: 18, 116). Tot die eerste categorie behoren de moerasgronden en de schelpenritsen; de ontwatering van de Binnenstad door middel van kreken en grachten maakt deel uit van het in cultuur gebrachte landschap. De combinatie van deze twee heeft gezorgd voor een planmatige organisatie van de ruimte, die nog steeds de basis vormt voor de huidige stadsplattegrond.

Schelpenritsen De schelpenritsen waren hoger gelegen heuvels in het moerassige gebied. Deze structuur wordt gevormd door de loop van langgerekte schelpenritsformaties in westelijke richting, opgeworpen door de zee. De schelpenritsen staan haaks op de Surinamerivier en vormen de hoofdrichtingen voor de opbouw van de Binnenstad. De structuur van schelpenritsen ligt aan de basis van de

stadsplattegrond. Ze vormden een ideale ondergrond voor woonhuizen en wegen. De Henck Arronstraat (vroeger Gravenstraat) is een voorbeeld van dergelijke schelpenrits.

Het is de oudste straat van Paramaribo en ze werd destijds gebruikt als soldatenpad van Fort Zeelandia naar Kwatta (Adams & Kooyman, 2007: 20). De richting ervan bepaalde het verloop van de evenwijdig daaraan aangelegde hoofdstraten van de oude stad: de Heerenstraat, de Keizerstraat en de Wagenwegstraat. De verbindingsstraten doorkruisen deze loodrecht. (Bakker & Van Der Klooster, 2009: 82)

foto 2.2 | Henck Arronstraat bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

23

24

Ontwatering van de Binnenstad via kreken en grachten

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Om de ontwatering van het moerassig gebied tussen de schelpenritsen te organiseren, werden afwateringskanalen gegraven ten behoeve van de plantages. Deze kreken vormden een optimale afwatering, die gemakkelijk verbreed en verdiept konden worden door kanalisering. De structuur van deze open waterlopen is nog steeds herkenbaar in de stadsplattegrond en loopt in west-oostelijke richting, rechtsreeks afwaterend naar de Surinamerivier. Ze dienden als hoofdirrigatiekanalen voor de plantages.

Het beeld van de kreken is heden veranderd ten opzichte van hun oorspronkelijke aanleg.

Hoewel de kreken en grachten nog steeds aanwezig zijn in de Binnenstad, zijn ze maar al te vaak overdekt: Drambrandersgracht, Steenbakkersgracht, Picornikreek, Viottekreek. Dit levert vaak geen fraai beeld op: ze zijn in hun huidige toestand onaantrekkelijk en op de zeldzame plaatsen waar de kreken niet overdekt zijn, fungeren ze als een open riool. De inbuizing van de waterlopen heeft zware gevolgen voor de waterhuishouding van de Binnenstad. De sterke aantasting van het watersysteem laat zich dan ook duidelijk merken in de regelmatige overstromingen die de Binnenstad teisteren. Het is soms nog heel zichtbaar waar de vroegere grachten

en kreken liepen in de Binnenstad. Zo verraad het kronkelende verloop van het Neumanpad doorheen de bouwblokken in het winkelgebied de vroegere aanwezigheid van de Picornikreek die hier stroomde richting Knuffelsgracht.

Eén enkele kreek valt als structuur hard op in de Binnenstad: de Van Sommelsdijcksekreek. Deze kreek is de oudste van de stad en werd in de 17e eeuw gekanaliseerd in opdracht van gouverneur Van Sommelsdijck. De kreek ligt grotendeels nog open en vormt, net zoals vroeger, nog steeds één van de belangrijkste afwateringskanalen van de Binnenstad.

25

foto 2.3 | Van Sommelsdijcksekreek ter hoogte van de Van Rooseveltkade en Palmentuin

3 1 4 5

6

2

1 2 3 4 5 6

Kreken en grachten Van Sommelsdijcksekreek Knuffelsgracht Viottekreek Picornikreek Steenbakkersgracht Dambrandersgracht

kaart 2.1| Grondgebied - ontwatering via kreken bron: eigen verwerking

26

De eerste nederzetting De bodem langs de rivieroever ten zuiden van Fort Zeelandia is zandig en tamelijk hard en dus geschikt als bouwgrond voor de eerste nederzetting. Fort Zeelandia vormde in de 17e eeuw de oorsprong van het huidige historisch centrum (PHI Architecture, 2005: 11).

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Het fort ligt op een puntig stuk land die uitsteekt in de Surinamerivier. Deze ligging was ideaal voor verdedigingswerk en diende ter bescherming voor de achterliggende stad.

Later werden nog andere forten en verdedigingswerken langs de Surinamerivier bijgebouwd, waaronder Fort Nieuw Amsterdam.

Fort Zeelandia kan beschouwd worden als de eerste kiem in de wording van de stad Paramaribo. Van hieruit is het stedelijk weefsel steeds verder gegroeid tot in haar huidige vorm. Door het fort te erkennen als beginpunt van de stad Paramaribo, heeft deze plek een unieke waarde waarover gewaakt moet worden, zodat ze niet wordt aangetast en zo goed mogelijk behouden blijft. Fort Zeelandia is namelijk de drager van de identiteit en verantwoording van het bestaan van de Binnenstad.

2

foto 2.4 | Fort Zeelandia

27

Basic Elements of Paramaribo's Urban Design

3.

2

4.

2 1

Environmental Conditions:

Colonial Land Use and Parceling

1. River 2. Channels and Flooding Areas.

3. The Drainage System for Plantations land Parceling 4. The Fort and Village – The Origin of Traditional Center ďŹ guur 2.2 | Grondgebied - eerste nederzetting, Fort Zeelandia bron: PHI ARCHITECTURE., 2005: 11

28

STADSPLATTEGROND

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.5 | Historisch centrum bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

Het geheel van straten, gebouwen en open ruimten vormt een stadsplattegrond die ontstaan is doorheen verschillende periodes en als een ďŹ guur kan worden weergegeven.

Deze vorm is bij elke stad anders. In Paramaribo is dit een sterke gridstructuur die haaks staat op de Surinamerivier.

De stadsplattegrond van Paramaribo is ontstaan door de verschillende stadsuitbreidingen. De hoge schelpenritsen en afwatering via kreken en grachten hebben hier een belangrijke rol gespeeld. De hoofdstraten werden vanaf de rivieroever op de hoger gelegen schelpenritsen in een schaakbordpatroon aangelegd. De stadsplattegrond van de Binnenstad vertelt veel over het ontstaan van de stad. Er zijn drie verschillende patronen merkbaar: het historisch centrum, het rasterpatroon en de kwartslag.

Historisch centrum

29

Het historisch centrum heeft een speciďŹ eke morfologie. Het is een structuur van straten en pleinen die vertrekt vanuit Fort Zeelandia. Twee straten, de Henck Arronstraat (voorheen gekend als de Gravenstraat) en de Keizerstraat, volgen het verloop van de schelpenritsen en vormen de basis van het dambordpatroon van Paramaribo. De zone tussen de Henck Arronstraat, de Keizerstraat, de Watermolenstraat en de Surinamerivier toont een losse en organische structuur

met smalle straatproďŹ elen in het historisch centrum. Het gaat om de Kromme Elleboogstraat, de Krabbesteeg en de Mr. Dr. J.C. de Mirandastraat (voorheen gekend als de Oranjestraat). Deze straten richten zich op de rivier, zijn relatief smal en dichtbebouwd. Vermoedelijk lag hier de eerste overslagplaats met haven en steigers. In tegenstelling tot de latere uitbreidingsgebieden, is dit voormalige havenkwartier vermoedelijk nog niet door landmeters ingemeten en verkaveld, maar organisch gegroeid. (Bakker & Van Der Klooster, 2009: 82)

1 2 3

6 4

5

1 2 3 4 5 6

Historisch centrum Henck Arronstraat Keizerstraat Watermolenstraat Kromme Elleboogstraat Krabbesteeg Mr. Dr. J.C. de Mirandastraat

kaart 2.2 | Stadsplattegrond - historisch centrum bron: eigen verwerking

30

Stadsuitbreidingen in rasterpatroon De verschillende stadsuitbreidingen zijn geent op de schelpenritsen naar het westen en zijn tot vandaag nog goed merkbaar in de Binnenstad. Zo zijn de Keizerstraat en de Henck Arronstraat (historisch centrum) beiden langgerekte straten die loodrecht staan op de Surinamerivier. Overige delen van de Binnenstad vormen een rasterpatroon waar de rest van de stad op georiĂŤnteerd is. Deze stadsuitbreidingen zijn met hun strakke grid van straten en pleinen planmatig van opzet en verschillen duidelijk met de organische structuur van het historisch centrum.

foto 2.6 | Henck Arronstraat (links), Keizerstraat (midden)

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

31

1 2

1 2

Stadsuitbreidingen in raster Henck Arronstraat Keizerstraat

kaart 2.3 | Stadsplattegrond - stadsuitbreidingen bron: eigen verwerking

32

foto 2.7 | De kwartslag

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

Uitzondering op de stadsuitbreidingen: de kwartslag Er is één stadsuitbreiding die afwijkt van het grid. Dit gebied heeft zich loodrecht georienteerd op de rivier. De gronden van de Keizerstraat tot aan de Steenbakkersgracht werden anno 1750 uitgegeven. De exacte reden voor deze verdraaiing is niet duidelijk.

3 4 5

33

Waarschijnlijk is dit gedraaid grid ontstaan omwille van optimale afwatering naar de Surinamerivier of omwille van het bekomen van een optimale winddoorstroming voor afkoeling. Een andere mogelijkheid is dat het grid de bocht van de Surinamerivier volgt.

Dit gebied wordt binnen dit onderzoek ‘de kwartslag’ genoemd, omdat het 45 graden gedraaid is ten opzichte van het gangbare grid (noordwest-zuidwest) in Paramaribo. In de kwartslag lopen de straten diagonaal met het stadspatroon.

2

1 1 2 3 4 5

De kwartslag Heiligenweg-Knuffelsgracht Jodenbreestraat Steenbakkerijstraat Domineestraat Maagdenstraat

kaart 2.4 | Stadsplattegrond - de kwartslag bron: eigen verwerking

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

34

OPENBARE RUIMTE

De openbare ruimte vormt de derde component in de opbouw van het stedelijk weefsel. Deze laag geeft meer informatie over het uitzicht, het ontwerp en de materialisatie van het openbaar gebied (Heeling et al., 2002: 20). De openbare ruimte van de Binnenstad van Paramaribo wordt besproken aan de hand van volgende onderdelen: ▪ het netwerk van openbare ruimten: pleinen en straten ▪ de groenstructuur: straatbomen, parken en groengebieden, privaat groen ▪ inrichting van de openbare ruimte ▪ zichtassen ▪ privatisering van het openbaar domein

1 Openbare ruimten zijn een fundamenteel onderdeel van iedere stad, ongeacht haar omvang of specifieke kenmerken [...] In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn ze geen overblijfsel, geen leegte die achterblijft tussen de gebouwen, zonder eigenwaarde of functie; ze zijn integendeel de bron van stedelijkheid, wat de stad samenhoudt en betekenis geeft [...] Een geheel van huizen vormt dus enkel een stad wanneer de open ruimte ertussen de publieke functies vervullen. Dat is hun ware betekenis en functie. En daarom zijn ze noodzakelijk. Want zonder publieke ruimte is er geen stad.

(Technum, 2002: 23-25)

Netwerk van openbare ruimten in de Binnenstad De openbare ruimte1 in de Binnenstad wordt gevormd door haar onderdelen, namelijk het netwerk van straten en pleinen.

1 Pleinen In het netwerk van de openbare ruimte in de Binnenstad zijn een aantal pleinen te herkennen. Het is opvallend dat er redelijk veel pleinen in de Binnenstad voorkomen, maar dat ze zelden of nooit functioneren als plein.

Ze schakelen zich niet in in het netwerk van de openbare ruimten.

35

In het algemeen zijn de pleinen niet meer dan drukke verkeersruimten waar minimaal aandacht wordt besteed aan de zwakke weggebruiker. Er wordt bijna niets voorzien om enige vorm van verblijven op een plein aan te moedigen. Als er zitbanken aanwezig zijn, zijn die ofwel in slechte staat ofwel zijn ze pal in de te hete zon gelegen en nodigen ze helemaal niet uit om even uit te rusten of te verpozen.

7

2 5

6 1

3 4

1 2 3 4 5 6 7

Pleinen Heiligenweg-Knuffelsgracht Kerkplein Onafhankelijkheidspein Plein van de Revolutie Sivaplein Spanhoek Plein van ‘t Vat

kaart 2.5 | Openbare ruimte - pleinen in de Binnenstad bron: eigen verwerking

36

Kenmerkend aan bijna alle pleinen in de Binnenstad is de aanwezigheid van één of meerdere standbeelden. Dit geeft aan dat er veel, of in eerste instantie, aandacht wordt besteed aan het ceremoniële karakter in plaats van de gebruiksfunctie van een plein.

Voor een volledig overzicht en bespreking van de pleinen in de Binnenstad wordt verwezen naar bijlage .

foto 2.10 | Sivaplein, zitbanken en eettafel

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.9 | Plein van ‘t Vat, Kleine Dwarsstraat

foto 2.8 | Spanhoek

37

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

38

2 Straten Het geheel van straten in de Binnenstad vormt geen leesbaar systeem. Dit komt onder andere door de overmacht van autoverkeer, het gebrek aan onderscheid in hiërarchie van de wegen, de talrijke éénrichtingsstraten en de vele kruisende bewegingen op de kruispunten.

Zoals in heel wat steden wordt de openbare ruimte in de Binnenstad sterk opgeëist door het gemotoriseerd verkeer. Deze claim zorgt voor een verschraling van de betekenis van het publiek domein in de Binnenstad.

Dit uit zich in identiteitsloze ruimtes waar doorgaand gemotoriseerd verkeer in elke straat primeert. De openbare ruimte wordt op maat van de auto ingericht en er wordt weinig rekening gehouden met voetgangers of fietsers. Dit heeft als gevolg dat er breed gedimensioneerde rijwegen en slechts smalle voetpaden voorkomen. Bij de aanleg lijkt er maximaal gezocht te zijn naar ruimte voor het stallen van wagens. Parkeren gebeurt bovendien ook buiten de geplande voorzieningen: op stoepen, in bermen en op onbebouwde percelen. Daar waar absoluut niet geparkeerd mag worden, verschijnen hoge borduren of een batterij aan paaltjes en andere obstakels.

Het gebrek aan hiërarchie draagt daarnaast bij tot een moeilijk leesbaar netwerk. Hiërarchie in het netwerk van straten is enkel af te lezen aan de hand van de hoeveelheden verkeersstromen. Zowat alle assen, straten en pleinen worden ingeschakeld ten dienste van het doorgaand verkeer. In Paramaribo bestaat er geen categorisering of een hiërarchie van wegen. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen doorgaand of bestemmingsverkeer. Daarbovenop moet al het verkeer van Suriname, dat van noord naar zuid en omgekeerd gaat, doorheen het centrum.

Zelfs als men niet in de stad moet zijn, is men altijd verplicht om door Paramaribo te rijden. Ook de omliggende woonwijken zijn, op vlak van voorzieningen, enorm afhankelijk van de Binnenstad wat extra verkeersstromen met zich meebrengt.

Het huidige wegennet kent dus een groot knelpunt in de Binnenstad. De invalswegen en de straten met het meeste verkeer in de Binnenstad zijn: Henck Arronstraat, Zwartenhovenbrugstraat, Waterkant en Cornelis Jongbawstraat. De Dr. Sophie Redmondstraat is een straat die wel een voldoende breed straatprofiel heeft om veel verkeer toe te laten, maar deze wordt bijna niet gebruikt, is onderbenut en eindigt op een rond punt als dood einde ter hoogte van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo.

39

foto 2.11 | Zwartenhovenbrugstraat

1

4

5

2

3

1 2 3 4 5

Straten Henck Arronstraat Zwartenhovenbrugstraat Waterkant Cornelis Jongbawstraat Dr. Sophie Redmondstraat

kaart 2.6 | Openbare ruimte - straten in de Binnenstad bron: eigen verwerking

LEZING VAN DE BINNENSTAD

40

De eenrichtingsstraten situeren zich voornamelijk op de grote invalswegen naar de Binnenstad, in het historisch centrum en in het winkelgebied. Het systeem heeft haar voordelen, namelijk een garantie op betere doorstroming van het verkeer. In het historisch centrum is het systeem van éénrichtingsverkeer heel onduidelijk en niet optimaal door de vele kruisende bewegingen.

In de Binnenstad zijn er geen fietspaden te bespeuren, in heel Paramaribo komen er maar enkele voor. Hierdoor is het heel onveilig om door de Binnenstad te fietsen.

Fietsers worden verplicht zich mee op de rijweg te begeven tussen het gemotoriseerd verkeer, zonder markeringen.

Voor een volledig overzicht en bespreking van de straten in de Binnenstad wordt verwezen naar bijlage .

éénrichtingsstraten

2

kaart 2.7 | Openbare ruimte - éénrichtingsstraten in de Binnenstad bron: eigen verwerking

foto 2.12 | Domineestraat, éénrichtingsstraat

41

42

Groenstructuur De Binnenstad van Paramaribo heeft duidelijk een groot gebrek aan openbaar groen.

Hiertegenover staat de opvallend grote hoeveelheid aan particulier groen in de binnengebieden. (Adams & Kooyman, 2007: 31)

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De groene hoofdstructuur van de Binnenstad wordt gevormd door straatbomen, parken en groengebieden (Palmentuin, groene oever van de Surinamerivier, Van Sommelsdijcksekreek) en de hoeveelheid privaat groen.

1 Straatbomen In de koloniale periode werd langs vele hoofdwegen in het stadscentrum straatbeplanting toegepast. Eerst werden daartoe vooral oranjebomen gebruikt, later ook mahonie- en palmbomen. De bomen leverden een belangrijke bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteit van het openbare gebied in het centrum. Paramaribo was toen gekend als een groene stad. Het grootste deel van de bomen is in de loop der jaren echter verwijderd en dit heeft zijn weerslag gehad op het stadsgezicht. De verkoelende functie (schaduw) die deze bomen had, is nu ook verdwenen.

(Adams & Kooyman, 2007: 131) Hierdoor worden grote ruimten blootgesteld aan de zon en de temperaturen zijn het hele jaar door heel hoog (tussen 24 en 36 graden Celsius). (Adams & Kooyman, et al., 2007: 11) In de Binnenstad zijn nog wel in een aantal straten restanten van merkbaar van een mooie laanbeplanting, bv. Heerenstraat, Wagenwegstraat, Mahonielaan en Domineestraat. Deze enkele straten tonen hoe rijk de Binnenstad vroeger moet geweest zijn aan straatbomen. Op de historische foto’s (foto 2.14, 2.17, 2.20 en 2.22) is goed te zien hoe ze het straatbeeld domineerden. De bomen hingen met de kruin over de straat, wat het effect gaf van een overdekte laan. Dit gaf een bijzonder perspectief en veranderde visueel de schaal van de straat.

43

In de Domineestraat staan nog enkele Mahoniebomen als relict van de vroegere rijke beplanting in de Binnenstad. Deze geven veel schaduw. Rond de bomen zijn dan ook steeds mensen te vinden die er even uitrusten op ge誰mproviseerd meubilair. De bomen zelf staan hebben het moeilijk door de druk van het gemotoriseerd verkeer en de inrichting van het openbaar domein. Hun wortels puilen uit de veel te kleine boomvakken.

foto 2.13 | Domineestraat, boomwortels Mahonieboom

3

2 1 4 5

6

1 2 3 4 5 6

Straten met bomen Heerenstraat Wagenwegstraat Mahonielaan Domineestraat Jodenbreestraat Waterkant

kaart 2.8 | Openbare ruimte - groenstructuur, straatbomen in de Binnenstad bron: eigen verwerking

44

bron: Curiel, 2007: foto 59

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.14 | Heerenstraat richting Kerkplein, ca. 1915

foto 2.15 | Heerenstraat, 2008

foto 2.16 | Heerenstraat, 2008

45

foto 2.17 | Wagenwegstraat, links begraafplaats ‘Nieuwe Oranjetuin, ca. 1930

foto 2.18 | Wagenwegstraat, links Oranjetuin, 2008

bron: Curiel, 2007: foto 38

foto 2.19 | Wagenwegstraat, richting Oranjetuin, 2008

46

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.20 | Maagdenstraat, ca. 1915

foto 2.21 | Maagdenstraat, 2008

bron: Curiel, 2007: foto 68

47

foto 2.22 | Jodenbreestraat hoek Maagdenstraat, ca. 1920

foto 2.23 | Jodenbreestaat, 2008

bron: Curiel, 2007: foto 67

2 Parken en groengebieden In de Binnenstad zelf treffen we een groot groengebied aan dat gevormd wordt door een deel van de rivieroever, de omgeving van Fort Zeelandia, de Palmentuin en het Onafhankelijkheidsplein. Grenzend aan de Binnenstad vormt het geheel van de Oranjetuin en de Cultuurtuin een groot groengebied.

48

LEZING VAN DE BINNENSTAD

3

4

6

5

2 1

1 2 3 4 5 6

Parken en groengebieden Waterkant - Fort Palmentuin Cultuurtuin Oranjetuin begraafplaats Kerkplein Van Sommelsdijcksekreek

2

kaart 2.9 | Openbare ruimte - groenstructuur, parkgebieden in de Binnenstad bron: eigen verwerking

49

foto 2.24 | Omgeving Fort Zeelandia

foto 2.26 | Onafhankelijkheidsplein, standbeeld Jopie Pengel

foto 2.25 | Onafhankelijkheidsplein (links), Fort Zeelandia (onder midden) en Palmentuin en (boven midden) bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

Rivieroever De rivieroever is een brede strook, gelegen ten noorden van de Nieuwe Haven en tussen de Surinamerivier en de verkeersas langsheen de oever. Hiermee worden de Zwartenhovenbrugstraat, Saramaccastraat, Waterkant, Kleine Waterstraat, Cornelis Jogbawstraat en de Anton Dragtenweg bedoeld.

De rivieroever heeft over haar gehele lengte een diverse aanblik en verscheiden invulling.

Daarom kan de rivieroever in zes sequenties worden onderverdeeld (nummering verwijst naar kaart 2.10):

LEZING VAN DE BINNENSTAD

50

Kleine Waterstraat – C. Jongbawstraat (1) Waag – Fort (2) Veer (3) Markt (4) Saramaccastraat (5) Nieuwe Haven (6)

Slechts op twee plaatsen is de rivieroever in de Binnenstad nog toegankelijk en is er een groene aanblik: tussen het Waaggebouw en het fort en aan het Veer. Deze gebieden worden gekenmerkt doordat ze in het historisch centrum gelegen zijn (afbakening op de kaart met stippellijn). (Adams & Kooyman, 2007: 117)

1

4

3

2

5 6

2

▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪

kaart 2.10 | Openbare ruimte – Rivieroever bron: eigen verwerking (luchtfoto GLIS)

In het deelgebied Kleine Waterstraat – C. Jongbawstraat is er geen enkele toegang meer mogelijk tot de rivieroever. Deze zone is volgebouwd met hotels en bedrijven. Ook de deelgebieden Saramacastraat en Nieuwe Haven hebben het volledig contact met de rivier verloren. (Adams & Kooyman, 2007: 115, 119)

De deelgebieden Markt, Veer en Waag-Fort vormen samen de Waterkant. Ondanks het grote belang van dit gebied als publieke contactzone van de (Binnen)stad met haar rivier, staat het onder sterke druk van de toenemende privatiseringsgolf langs de Surinamerivier.

foto 2.27 | Rivieroever ter hoogte van C. Jongbawstraat, Hotel Torarica

foto 2.28 | Rivieroever ter hoogte van Veer en Markt,Vreedzaammarkt en Casino links,Veer midden

foto 2.29 | Rivieroever ter hoogte van Waterkant en Fort, Waaggebouw links, Ministerie van FinanciĂŤn midden (toren)

51

Waag – Fort Dit gebied is eigenlijk een langgerekt park langsheen de Surinamerivier, vanaf Fort Zeelandia tot aan het Waaggebouw. Het fort en haar omgeving vormen een verbreding van de oever, wat zich manifesteert in een klein park met historische losstaande gebouwen in een groene omgeving.

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

52

Veer De vele steigers aan de oever leggen nog duidelijk de link met de Surinamerivier. De oude veerverbinding werd in 2000 overbodig gemaakt door de komst van de Wijdenboschbrug over de Surinamerivier. (Adams & Kooyman, 2007: 28) Deze veerverbinding bestaat nog steeds en de ruimte rond de veerverbinding vormt nog een open ruimte.

foto 2.31 | Veer

foto 2.30 | Waterkant, Waag (rechts)

foto 2.32 | Veer

Palmentuin De Palmentuin maakte lange tijd deel uit van de tuin van het Presidentieel Paleis en werd in het begin van de twintigste eeuw opengesteld voor het publiek. De Palmentuin neemt de rol op als stadspark. De hoofdingang bevindt zich langs de kleine Waterstraat en het park wordt vooral bezocht door toeristen en gebruikt voor evenementen. Het gaat deels gebukt onder een slechte naam omdat het gekend staat voor de grote aanwezigheid van zwervers.

Heel wat van de koningspalmen, die het beeld van de Palmentuin bepalen, verkeren in slechte staat. Daarom werd er een project opgestart voor de renovatie van het park.

foto 2.33 | Palmentuin

Cultuurtuin De Cultuurtuin is te bereiken via de Letitia Vriesdenlaan (voorheen gekend als de Cultuurtuinlaan). Langsheen deze laan bevinden zich overheidsdiensten (o.a. het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij), een zorginstituut, het Kamperveenstadion, vele sportvelden en de zoo.

Het is het enige groengebied van dergelijke omvang in de stad (circa 30 hectare). Het gebied bestaat gedeeltelijk uit een voormalige botanische tuin. Dit park, met een grote natuur- en cultuurhistorische waarde, kreeg de status van ‘nationaal park’. De Cultuurtuin herbergt een uitzonderlijke collectie (ruim 300 soorten) inheemse en uitheemse bomen en struiken, waarvan sommige exemplaren meer dan 100 jaar oud zijn. De tuin is een habitat voor ruim vijftig vogelsoorten.

(Adams & Kooyman, 2007: 131)

foto 2.34 | Letitia Vriesdenlaan (vroegere Cultuurtuinlaan)

53

54

De meer noordelijk gelegen sportvelden en trimbaan in de Cultuurtuin zijn erg populair bij de Surinaamse bevolking.

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De Zoo is al een tijd erg in verval en maakt in het algemeen een verlaten indruk. Recente inspanningen, zoals de bouw van een nieuw Kwatta-eiland, tonen een kentering.

foto 2.35 | Cultuurtuin, Zoo

foto 2.36 | Cultuurtuin, Kamperveenstadion

2

Oranjetuin begraafplaats De Oranjetuin is een begraafplaats uit het midden van de 18e eeuw. De graven liggen hier verscholen tussen het hoge gras en het gebied is volledig afgesloten met een hoge rode bakstenen muur.

bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

foto 2.37 | Oranjetuin

Kerkplein Het Kerkplein is een groene ruimte in het midden van een enorm verkeersplein. Palmen vormen de meest opvallende opgaande groenelementen.

Van Sommelsdijcksekreek Deze blauwe ader is in haar huidige toestand niet meer dan een open riool. Deze kreek bezit veel potenties want ze loopt langs de grote groengebieden in de Binnenstad: de Cultuurtuin in het noorden en de Palmentuin met de omgeving van Fort Zeelandia in het zuiden. De Van Sommelsdijcksekreek is enkel toegankelijk vanaf de brug ter hoogte van de Kleine Waterstraat en de Van Rooseveltkade. De Van Rooseveltkade vormt de enige toegankelijke verbinding. Verder is het grootste deel van de oevers ontoegankelijk en loopt de kreek langs achtertuinen en/of gebouwen die bijna tot in de kreek zijn gebouwd.

foto 2.38 | Kerkplein, Hervormde kerk, ca. 1920 bron: Curiel, 2007: foto 61

foto 2.39 | Kerkplein, 2008

foto 2.40 | Van Sommelsdijcksekreek t.h.v. ‘s Lands Hospitaal

55

56

3 Privaat groen en erfbeplanting De Binnenstad wordt door de afwezigheid van straatbomen en het gebrek aan kwaliteitsvolle parkgebieden niet echt als groen ervaren. Wat opvalt, is dat de meeste groengebieden zich bevinden achter de aaneengesloten bebouwing, namelijk in de binnengebieden, tuinen en erfbeplanting.

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

“Dit privaat groen wordt aan het oog onttrokken door de gebouwen die ervoor staan.

Indien men echter een rondvlucht boven Paramaribo maakt, ziet men de grote hoeveelheid groen die nog in de binnenstad aanwezig is”. (Adams, Heirman, Kooyman & Stuyck, 2007: 33)

foto 2.41 | Henck Arronstraat en Grote Combéweg,, ‘s Lands Hopsitaal (midden), Surinaamse Bank (rechtsonder) bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

57

58

Inrichting van de openbare ruimte

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De openbare ruimte en het uitzicht van de Binnenstad worden sterk bepaald door het profiel en het materiaalgebruik dat voorkomt in de straten, op de pleinen en in de parken. Wat tevens opvalt is dat er weinig of geen straten zijn die specifiek ingericht en afgestemd zijn op het hoofdgebruik van de straat.

1 Verharding De openbare ruimte in de Binnenstad vertoont een groot gebrek aan kwaliteit en onderhoud. Er wordt een verscheidenheid aan materialen gebruikt voor de inrichting van de rijwegen en voetpaden: asfalt, klinkers, tegels...

De voetpaden zijn vrijwel allemaal in slechte staat, wat zich manifesteert in gebroken of verdwenen tegels en verzakkingen. Er moet dikwijls op straat gelopen worden omdat de voetpaden ontbreken of als parkeerruimte gebruikt worden. Dit creëert zeer onveilig situaties.

Bijvoorbeeld de openbare ruimte rondom Fort Zeelandia verkeert in slechte staat: de rijweg in klinkers vertont grote verzakkingen en de klinkers worden omhoog geduwd door de wortels van de bomen.

foto 2.42 | Domineestraat, hoek Jodenbreestraat

2 Verlichting In de Binnenstad zijn er verschillende vormen en soorten van verlichting in de openbare ruimte aanwezig. Sommige plaatsen zijn onvoldoende of niet verlicht, waardoor ze als onveilig worden beschouwd.

Accentverlichting wordt maar sporadisch toegepast, zoals bijvoorbeeld de toren van het Ministerie van Financiën. Door deze orientatiepunten aan te stralen, is de stad ook ‘s avonds verlicht, leesbaar en veiliger.

foto 2.43 | Spanhoek, verlichtingsarmatuur

3 Straatmeubilair Straatmeubilair is de benaming voor de familie van meubilair die in de Binnenstad gebruikt wordt. Een aantal elementen worden onderscheiden: ▪ afzetpalen, antiparkeerpalen: deze dienen om het parkeren te verhinderen, ze bestaan in verschillende vormen o.a. holle afgezaagde buizen en massieve vierkante betonblokken die vaak een struikelblok vormen voor voetgangers.

▪ zitbanken: voornamelijk betonnen zitbanken, meestal gelegen in de schaduw, maar gek genoeg ook soms in de felle zon. De zitbanken zijn er op sommige plaatsen erg aan toe. Zo bijvoorbeeld in de omgeving van Fort Zeelandia waar de zitbanken helemaal verzakt en afgebrokkeld zijn. Dit is nefast voor de uitstraling van het historisch centrum, bij uitstek dé toeristische plek in Suriname en Paramaribo.

foto 2.44 | Mr. Dr. J.C. Mirandastraat, afzetpalen

59

60

â–Ş vuilbakken: onvoldoende aanwezig in het straatbeeld, waardoor vuil grotendeels op straat wordt gegooid. â–Ş overige: hekwerk, halte-infrastructuur, telefooncellen, postbus, bewegwijzering...

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Zonder volledig te kunnen zijn in de opsomming van alle meubilair dat in de Binnenstad wordt aangetroffen, kan er wel worden vastgesteld dat het straatmeubilair in Paramaribo moeilijk een familie kan worden genoemd.

Alle elementen bestaan uit verschillende materialen en worden uitgevoerd in een groot aantal kleuren.

foto 2.46 | Waterkant, zitbank

foto 2.47 | Kerkplein, zitbank

foto 2.45 | Wagenwegstraat, afzetpalen en vuilbak

foto 2.48 | Onafhankelijkheidsplein, zitank

4 Toegankelijkheid en veiligheid De toegankelijkheid en veiligheid van de openbare ruimte is in het algemeen zeer laag. De voetpaden zijn vaak gedeeltelijk of helemaal niet beloopbaar door de te smalle ruimten, hoogteverschillen, slechte bestrating, geparkeerde voertuigen op voetpaden en pleinen...

In het Winkelgebied bijvoorbeeld, is de toegankelijkheid zeer laag, met als gevolg dat dit gebied ontoegankelijk is voor onder andere ouders met kinderwagens, bejaarden en mindervaliden.

foto 2.49 | Zwartenhovenbrugstraat t.h.v ‘Ston Oso’

5 Parkeren In de Binnenstad is er een zeer grote aanwezigheid van gemotoriseerd verkeer. Er zijn geen straten waar geen auto kan of mag komen. Voor al deze voertuigen is er onvoldoende parkeerruimte. Daarom worden de voetpaden vaak gebruikt als geïmproviseerde parkeerplaats, met alle gevolgen van dien.

Naast het parkeren op straat zijn er een aantal lege percelen in de Binnenstad die dienst doen als parking. Doordat deze parkings zich in het midden van de Binnenstad bevinden, is er een sterk aanzuigeffect van auto’s.

Het ontbreekt de Binnenstad duidelijk aan een degelijk parkeerbeleid.

foto 2.50 | Zwartenhovenbrugstraat, parkeren op het voetpad

61

62

Zichtassen

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De beleving en leesbaarheid van een stad of plek wordt bepaald door de aanwezigheid van voldoende zichtassen3 en doorzichten.

In Paramaribo zijn nog een aantal zichtassen aanwezig, maar er zijn er ook veel verdwenen. Een zichtas kan worden bepaald doordat er een duidelijke relatie bestaat tussen twee of meerdere gebieden en/of door een opmerkelijke aanwezigheid van een groot of hoog gebouw.

zijn goede voorbeelden van zichtassen.

Omdat Paramaribo een stad is met redelijk veel laagbouw, zijn er een paar gebouwen die opvallen in het straatbeeld, de ‘landmarks’ van de stad. Zo zijn er wel maar enkele.

3 Een zichtas is een denkbeeldige lijn vanaf een bepaald standpunt waar uitzicht wordt geboden naar een welbepaald punt.

De relatie tussen de stad Paramaribo en haar rivier bestaat nog sterk ter hoogte van het Onafhankelijkheidsplein, Fort Zeelandia en de Waterkant. Hier zijn nog doorzichten naar de rivier merkbaar. Doordat er veel ruimten langsheen de rivieroever zijn volgebouwd bestaan er naast de Waterkant geen zichtrelaties meer tussen de stad en de rivier.

De zone rond de Markt draagt die relatie nog in zich, maar is in haar huidige toestand niet meer aanwezig. Zelfs de structuur van de straten in het winkelgebied zijn gericht op de rivier (kwartslag), maar hebben geen contact meer.

In de Binnenstad worden zichtassen sterk bepaald door de structuur van straten. De Jodenbreestraat, met zicht op de Synagoge en de relatie tussen het Kerkplein en de SintPetrus en Pauluskathedraal-Surinaamse Bank

foto 2.52 | zichtas Kerkplein - Sint-Petrus en Pauluskathedraal-Surinaamse Bank bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

foto 2.51 | Waterkant, zicht op de Surinamerivier

63

64

Privatisering van de openbare ruimte

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

1 Door het openbaar vervoer De openbare ruimte is onderhevig aan een sluimerende privatisering, waarbij het publieke karakter van het openbaar domein aangetast wordt. Dit is het duidelijkst merkbaar door tientallen bussen die een aanzienlijk deel van de Binnenstad inpalmen, wachtend tot ze kunnen vertrekken op ronde.

“Het gebruik van het openbaar vervoer is de afgelopen jaren afgenomen. De verhoogde mobiliteit, die noodzakelijk is voor een economische ontwikkeling en sociale welvaart, is voornamelijk bereikt door een toenemend autogebruik. Alle openbaar vervoerlijnen hebben hun begin of eindpunt in de binnenstad. Gezien de concentratie van activiteiten in het centrum van Paramaribo is dit niet verwonderlijk. Maar als gevolg van het toenemend autogebruik en het gebruik van relatief inefficiënte bussen, ontstaat er congestie in de binnenstad. Aparte busstroken zijn er niet, waardoor bussen net als alle andere automobilisten in de drukte vastzitten tijdens de piekuren. Reizigers zijn gewend bussen overal te laten stoppen. Hierdoor wordt het voor- en natransport beperkt, maar is de exploitatiesnelheid laag en de reistijd in het voertuig dus lang. Tevens wordt hierdoor de algehele doorstroming van het verkeer gehinderd. Dit alles heeft er toe geleid dat

de omlooptijden zijn toegenomen, met als gevolg dat er meer bussen moeten worden ingezet om aan de vervoersvraag in de ochtendspits te voldoen.” (Ferrier, 2006: 109) Het openbaar vervoersnetwerk is in de huidige toestand als een onsamenhangend geheel uitgebouwd. De voornaamste reden is dat het openbaar vervoer vrijwel volledig geprivatiseerd is. De routes zijn niet aangepast aan de stedelijke uitbreidingen, daarom is de ruimtelijke toegankelijkheid van het openbaar vervoer niet optimaal. Daarbij komt ook dat de overvloed aan bussen de doorstroming in de binnenstad belemmeren.

Er zijn meerdere terminals in de Binnenstad en de bussen stoppen regelmatig. Het ontbreekt het openbaar vervoer volledig aan rijschema’s en vaste halten in de stad.

foto 2.53 | Heiligenweg-Knuffelsgracht, bussen

2 Door functies op het openbaar domein Niet elke vorm van privatisering van de openbare ruimte heeft een negatief effect op het stedelijk gebruik van de ruimte. Zo worden er op straat winkeltjes ingericht die op beperkte schaal bijdragen aan de levendigheid van de stad.

Zo zijn een aantal winkeltjes op het voetpad van een straat best aardig en aantrekkelijk.

Mocht elke straat er vol mee staan, dan gaan dezelfde eigenschappen niet meer op. De evaluatie gebeurt best geval per geval.

Het belangrijkste voorbeeld is de omvorming van het busstation tot een plein met terras aan café ’t Vat langs de Kleine Waterstraat. De doorgedreven inspanningen van de uitbaters, hotels en uitgaansgelegenheden in de buurt heeft het gebied doen uitgroeien tot de uitgaansbuurt van Paramaribo.

Inzake privatisering is het minder makkelijk een duidelijke lijn te trekken. Vaak heeft het met schaalgrootte en draagkracht van de omgeving te maken.

foto 2.54 | Domineestraat, kar, schaafijsverkoper

foto 2.55 | Kleine Waterstraat, bloemenwinkel

65

66

BEBOUWING

Bebouwing is de vierde laag binnen de vijf lagen van de stadsplattegrond en het is één van de twee uitwerkingen ervan (openbare ruimte en bebouwing). Het betreft de voorwaarden die worden gesteld aan de bebouwing, of liever aan het grondgebied dat voor privaat gebruik wordt uitgegeven. (Heeling et al, 2007: 20)

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De Binnenstad bestaat uit een aaneengesloten bebouwing (geen rijwoningen) die meestal gesloten bouwblokken vormt. Hierdoor ontstaat er een harde scheiding tussen de openbare en de private ruimte, namelijk een drukke straat versus een rustig binnenterrein.

De laag bebouwing wordt besproken aan de hand van een aantal kenmerken: ▪ UNESCO-gebied ▪ historische gebouwen ▪ bouwblokken ▪ onbebouwde percelen ▪ bouwhoogtes ▪ architecturale uitstraling en materialen ▪ leegstand per verdieping

UNESCO-gebied

67

In de Binnenstad komen veel historische gebouwen voor en een groot deel daarvan is sinds 2002 beschermd en opgenomen in het UNESCO-gebied. Het UNESCO-gebied bevat een geheel van unieke architectuur van witte houten huizen en rode stijle daken.

Binnen de Binnenstad wordt er een historische Binnenstad aangewezen met twee aangrenzende bufferzones.4

Afbakening van de historische Binnenstad: de noordelijke gevelwand van de Van Rooseveltkade; de Sommelsdijksekreek; de as van de Tourtonnelaan; de as van de Klipstenenstraat; de westelijke gevelwand van de Heiligenweg; de oever van de Surinamerivier langs de Waterkant.

4 Zie Besluit instelling Bouwcommissie en aanwijzing historische binnenstad 31 oktober 2001 afgekondigd ter bescherming van de werelderfgoedsite (S.B. 2001. (No. 074))

2

3

1

1 2 3

UNESCO-gebied historisch stadsgezicht bufferzone wijk CombĂŠ bufferzone 18e eeuwse stadsuitbreiding

kaart 2.11 | Bebouwing - UNESCO-gebied bron: eigen verwerking

68

Binnen het woongebied Groot-Paramaribo worden twee aan de historische binnenstad grenzende bufferzones aangewezen, te weten de wijk Combé en de 18e eeuwse stadsuitbreiding.

De bescherming van UNESCO impliceert dat men niet zonder toestemming wijzigingen kan aanbrengen aan elementen in dit stadsdeel en elke aantasting gerapporteerd moet worden aan het werelderfgoedcomité.

▪ De wijk Combé: de westelijke gevelwand van de Grote Combéweg; de noordelijke gevelwand van de Mahonylaan; de oever van de Suriname rivier, langs de Cornelis Jongbawstraat en de Kleine Waterstraat; de Van Rooseveltkade.

In het kader van de bescherming regelt het ‘Besluit instelling Bouwcommissie en aanwijzing historische binnenstad van 31 oktober 2001’ de instelling en de werking van een Bouwcommissie die belast is met het toetsen van bouwplannen voor nieuwbouw binnen de werelderfgoedsite en aangrenzende bufferzones aan de bijzondere eisen daarvoor.

(Bakker & Van Der Klooster, 2009: 14)

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

▪ De 18e eeuwse stadsuitbreiding: de Sommelsdijksekreek; de Viottekreek; de as van de Klipstenenstraat; de as van de Tourtonnelaan.

Ondanks deze inspanningen van bescherming moet geconstateerd worden dat er binnen het historisch centrum vaak gezondigd wordt tegen deze bescherming. Zo kunnen nieuwe ontwikkelingen die haaks staan op de unieke waarden van het erfgoed (bv. Burger King op het Kerkplein) probleemloos doorgaan. Ook leegstand en verkrotting worden niet aangevochten, waardoor vele waardevolle panden verdwijnen. Door bijvoorbeeld leegstandbelasting in te schakelen kan dit eigenaars verplichten om met meer respect met het erfgoed om te gaan.

Historische gebouwen, billboards van de Binnenstad

identiteit van het gebied opgehangen wordt in publicaties en in de gesproken of beeldende media. Het veranderen van het uitzicht van deze ‘billboards’ leidt meestal tot grote verontwaardiging bij een brede groep van actoren. Het spreekt voor zich dat dergelijke gebouwen als beeld een belangrijke toeristische waarde bezitten.

De historische gebouwen in Surinaamse houtbouwstijl vormen het karakter en de identiteit van de Binnenstad, maar er zijn er enkele die nog meer in het oog springen: de ‘billbords’ van de Binnenstad.

Het gaat om volgende gebouwen: Fort Zeelandia, Officierswoningen Fort Zeelandia, Waaggebouw, Centrale Markt, Sint-Petrus en Pauluskathedraal en Surinaamse Bank, Presidentieel Paleis, geheel van Ministerie van Binnenlandse Zaken/Financiën/Justitie, gebouwen langs Waterkant en de Hervormde Kerk.

‘Billboards’ zijn een groepering van één of meerdere gebouwen met hun omgevende bestanddelen die als beeldbepalend voor de Binnenstad worden beschouwd. Ze maken deel uit van het collectief bewustzijn van de stad, haar inwoners en haar bezoekers. Het is aan de beelden van deze gebouwen dat de Billboards van de Binnenstad Fort Zeelandia Omgeving van Fort Zeelandia De Waag Centrale Markt Sint-Petrus en Pauluskathedraal en Surinaamse Bank 6 Presidentieel Paleis 7 Binnenlandse Zaken, Financiën en Justitie 8 Hervormde Kerk 9 Waterkant 10 Lim A Postraat 1 2 3 4 5

5 8

10 3

7 6 9

2 1

4

kaart 2.12 | Bebouwing - billboards van de Binnenstad bron: eigen verwerking

69

LEZING VAN DE BINNENSTAD

70

Fort Zeelandia Fort Zeelandia vormde het begin van de stadsontwikkeling in Paramaribo. Vanuit het fort breidde de stad zich in westelijke richting uit.

Volgende uitleg geeft de ontstaansgeschiedenis en een goed beeld van Fort Zeelandia: “Rond 1644 werd door de Fransen een verstevigd houten huis met palissade opgericht dat in 1650 door de Engelsen werd ingenomen en versterkt. Lord Francis Willoughby heeft het fort uit steen laten optrekken, fort Willoughby. In 1667 veroverde Abraham Crijnssen het fort en hernoemde het Fort Zeelandia. Hij liet het fort vergroten en versterken volgens de regels van het Oud-Nederlandse stelsel. Het fort zelf was een vijfhoekige sterkte, opgebouwd uit klip- of schelpsteen.

Het had vijf bastions, waarvan er drie aan de zijde van de rivier en twee aan landzijde waar vroeger een wal en grachten extra bescherming gaven. De twee bastions, de wal en de gracht zijn inmiddels verdwenen.

Fort Zeelandia verloor aan militaire betekenis door talrijke verbeteringen en aanpassingen. Het fortcomplex kreeg de functie van gevangenis. De decembermoorden van 1982 hebben hier ook plaatsgevonden waardoor het fort een geladen plek is geworden. Momenteel is het Surinaams museum hier gevestigd na een uitgebreide renovatie.”

(Bakker & Van Der Klooster, 2009: 183) 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Fort Zeelandia Gebouw 1790, ruïne magazijn Afdeling Cultuurstudies Provoost, voormalige gevangenis Kantoor Surinaams Museum Nola Hatterman Instituut Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname Staatsraad Stijlkamers, expo-ruimte, educatieve dienst Surinaams Museum 10 Wachthuis, toeristisch informatie centrum

8

6

1

2

4

9

7 5

3

10

2

figuur 2.3 | Fort Zeelandia en omgeving bron: http://www.cityofparamaribo.nl/ + eigen bewerking (nummering)

foto 2.56 | Fort Zeelandia en omgeving, ruïne van 1790 (rechts), Palmentuin (boven) bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

71

72

De omgeving van Fort Zeelandia De gebouwen rond Fort Zeelandia (de Officierswoningen) zijn helemaal in hout gebouwd en vormen een groot contrast met het stenen fortgebouw. De woningen werden gebouwd in 1839 voor de huisvesting van de officieren gedetacheerd in Suriname.

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De officierswoningen worden vandaag volop gebruikt door allerlei instanties, onder andere het kantoor van Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES) is hier gevestigd.

Verder staan in het complex rondom Fort Zeelandia nog het gebouw 1790, Provoost en een Wachthuis.

Het gebouw van 1790 is een ruïne van een bakstenen gebouw van twee bouwlagen.

Het diende als magazijn en veranderde na een verwoestende brand in de ruïne die het vandaag nog steeds is. (Bakker & Van Der Klooster, 2009: 186)

foto 2.59 | infobord Fort Zeelandia en omgeving

foto 2.58 | Officierenwoningen

foto 2.57 | Ruïne van 1790

73

74

De Waag Vroeger deed de Waag dienst als centrale handelspost en havengegebouw. Op alle import- en exportproducten die in Paramaribo werden overgeslagen, werd een accijns geheven. Daarbij speelde de Waag een belangrijke rol. Al voor de stadsbrand van 1821 stond op die plaats een kofďŹ ewaag. Het handelscentrum van de stad lag destijds langs de rivier, in de directe nabijheid van dit gebouw.

(Bakker & Van Der Klooster, 2009: 298)

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Momenteel is de Waag een restaurant en een reisbureau. Het werd onlangs gerenoveerd door stichting Waaggebouw. Het gebouw werd in 1824 volledig uit baksteen opgetrokken, nadat het oorspronkelijke pand in de brand van 1821 verloren was gegaan.

Centrale Markt De Centrale Markt is een grote loods gelegen aan de Surinamerivier. Er zijn twee verdiepingen: op het gelijkvloers worden levensmiddelen verkocht en op de eerste verdieping onder andere kleding en schoenen. In de imposante dakoverspanning zijn voldoende ventilatieopeningen aangebracht.

Het gebouw werd ontworpen door ingenieurs- en architectenbureau P. Nagel en in 1969 opgeleverd. De bouw werd mede gerealiseerd en opgericht met steun van de EEG en werd met zo veel mogelijk Europese bouwmaterialen gebouwd. (Bakker en Van Der Klooster, 2009: 302)

foto 2.61 | De Waag

foto 2.62 | Centrale Markt

foto 2.60 | Centrale Markt

75

Sint-Petrus en Pauluskathedraal en Surinaamse Bank De kathedraal is gelegen aan de Henck Arronstraat en is volledig in hout gebouwd. Het heeft jarenlang in de steigers gestaan omdat een grondige renovatie nodig was.

De Surinaamse Bank is een gebouw net naast de kathedraal. Het oorspronkelijke gebouw uit 1865 stond net voor dit gebouw en werd pas afgebroken toen het nieuwe en huidige gebouw uit 1959 er stond. Zo ontstond aan de voorzijde het huidige plein dat ruimte bood voor parkeren. Het ontwerp was eveneens van ingenieurs- en architectenbureau P. Nagel. (Bakker & Van Der Klooster, 2009: 305-306)

Presidentieel Paleis Het voormalige gouvernementspaleis op het Onafhankelijkheidsplein dateert uit 1730 en heeft nu een ceremoniĂŤle functie voor de president van Suriname, het staatshoofd.

Het paleis onderging al verschillende verbouwingen en verbeteringen.

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

76

bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

foto 2.64 | Kathedraal en Surinaamse Bank

foto 2.63 | Presidentieel Paleis

77

Geheel van Ministerie van Binnenlandse Zaken, Financiën en Justitie Deze drie gebouwen op het Onafhankelijkheidsplein zijn geheel opgetrokken in baksteen. Het centrale gebouw (Ministerie van Financiën) werd gebouwd om als stadhuis te dienen. De toren meet zo’n 35 meter en is van bijna overal zichtbaar in de Binnenstad.

Hervormde Kerk, Kerkplein De Hervormde Kerk werd gebouwd na de overwinning op de Engelsen in 1667. De Kerk kreeg een centrale plaats in de stadsplattegrond, namelijk op het Kerkplein. Vroeger werd het Kerkplein Oranjetuin genoemd.

Vandaag is de Oranjetuin een begraafplaats aan de Henck Arronstraat.

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

78

foto 2.66 | Hervormde Kerk

foto 2.65 | Binnenlandse Zaken, Financiën en Justitie, suikerfeest op het Onafhankelijkheidsplein

79

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

80

Huizen in Surinaamse houtbouwstijl in het UNESCO-gebied De Surinaamse houtbouwstijl bestaat uit houten gebouwen, vaak met een bakstenen onderhuis, witte houten wanden, rode daken en groene luiken voor de ramen. Deze architectuur van de Surinaamse houtbouwstijl is een mengeling van Europese architectuur, Europese constructietechnieken en inheemse Zuid-Amerikaanse materialen.

Veel van deze gebouwen in het historisch centrum zijn reeds onherkenbaar verbouwd, verdwenen, gesloopt of verwoest door branden. Een klein deel is al gerestaureerd. De huidige restauratiewerken verliezen vaak de relatie met hun directe omgeving, omdat de openbare ruimte en de nevengebouwen in gebreke blijven. Het prachtig gerenoveerde Waaggebouw is hier een goed voorbeeld van.

Het wordt omringd door tal van aanbouwsels en koterij waardoor het geĂŻsoleerd komt te staan.

De Waterkant en de Lim A Postraat zijn twee straten in de historische Binnenstad die nog een gave structuur en een samenhangend geheel van gebouwen in Surinaamse houtbouwstijl vertonen. Deze straten zijn uniek door het behoud van de houten huizen en omdat het beeld van de straat niet verstoord wordt door nieuwe constructies, bijvoorbeeld in betonnen nieuwbouw. Naast de

enorme inspanningen om de houten huizen te behouden, worden kleine aanpassingen gedaan om de houten gebouwen bewoonbaar en leefbaar te houden. Als voorbeeld: de talloze aircotoestellen die aan de buitenzijde geplaatst worden, tussenbouwsels, betonnen constructies met houten façades, gebruik van plastic en eterniet ter vervanging van hout (wat duur is in onderhoud)... Deze ontwikkelingen zijn nefast voor de uitstraling van de historische Binnenstad en verstoren het beeld van de houten gebouwen.

foto 2.68 | Lim A Postraat

foto 2.67 | Waterkant

81

82

Bouwblokken De bouwblokken in de Binnenstad zijn in het algemeen geen gesloten blokken meer.

Er zijn gaten ontstaan in het bebouwde weefsel door verkrotting, leegstaande percelen... Dit verschijnsel is goed en vooral merkbaar in het historisch centrum, wat een sterke aantasting betekent van o.a. het UNESCO-gebied.

Hierdoor is er ook geen duidelijke scheiding meer tussen de openbare en de private ruimten.

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Een bouwblok is in het algemeen te beschouwen als de bouwsteen van de stad. Het is een geheel van aaneengeschakelde bebouwing of terreinen die door straten worden begrensd. De bouwblokken in het historisch centrum zijn allemaal verschillend van grootte en aard. In de omliggende gebieden in de Binnenstad is er een grotere uniformiteit van bouwblokken merkbaar, dit komt door het dambordpatroon dat is ontstaan door de schelpenritsen.

2

kaart 2.13 | Bebouwing - bouwblokken in de Binnenstad bron: eigen verwerking

83

foto 2.69 | Hoek Watermolenstraat - Grote Hofstraat

foto 2.70 | Gehavend bouwblok tussen Heiligenweg-Knuffelsgracht , Spanhoek en Keizerstraat bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

84

Onbebouwde percelen

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Tijdens het veldonderzoek werden naast de gebouwen ook de onbebouwde percelen geïnventariseerd en ingebracht in het Geografisch Informatie Systeem (GIS). De totale oppervlakte van de Binnenstad bedraagt ongeveer 172 hectare. Ongeveer 1303 van de geïnventariseerde percelen zijn bebouwd.

Het aandeel onbebouwde percelen bedraagt ongeveer 7 hectare, wat neerkomt op zo’n 4% van de beschikbare ruimte in de Binnenstad.

Bovendien worden heel wat van deze percelen ingepalmd en gebruikt als parking. Kostbare en dure grond gaat op deze manier verloren. Dit verschijnsel vormt enerzijds een sterke aantasting van het UNESCO-gebied en het geheel van bebouwing in de Binnenstad, maar geeft anderzijds wel aan dat er nog ruimte aanwezig is voor nieuwbouwprojecten in de Binnenstad.

Het aantal onbebouwde percelen lijkt misschien niet veel in absolute cijfers, maar omdat deze op strategische plaatsen liggen (vooral in historisch centrum) hebben ze wel een grote negatieve invloed op het beeld van de Binnenstad.

foto 2.71 | Keizerstraat onbebouwd perceel

foto 2.72 | Waterkant, hoek Keizerstraat onbebouwd perceel

85 soort

aantal

opp. (in ha)

aantal/opp. in ha (in %)

onbebouwd

47

7

4%

bebouwd

1303

165

96%

totaal

1350

172

100%

ďŹ guur 2.4 | Bebouwing - onbebouwde percelen (tabel)

onbebouwd perceel onbebouwd perceel + parkeerplaaten >10

kaart 2.14 | Bebouwing - onbebouwde percelen bron: GIS-onderzoek 2009

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

86

Bouwhoogtes Het aantal bouwlagen per gebouw/perceel werd geïnventariseerd tijdens het veldonderzoek in het kader van het GIS-onderzoek. Paramaribo is een stad met weinig of nagenoeg geen hoogbouw: uit de resultaten blijkt dat de helft van de gebouwen (51,7%) in de Binnenstad twee bouwlagen telt. Ongeveer één op vijf gebouwen in de Binnenstad (21,6%) telt drie bouwlagen. De enkele hoogbouw (slechts 2,4%), dit wil zeggen hoger dan drie bouwlagen, situeert zich voornamelijk in het winkelgebied. Het is opvallend dat hoogbouw bijna niet voorkomt in het historisch centrum. Dit minimum aan hoogbouw bepaalt mee het uniek karakter van Paramaribo. Er moet wel gezegd worden dat na het onderzoek nieuwe hoogbouw ook haar intrede heeft gedaan in het historisch centrum van de Binnenstad, namelijk aan het Kerkplein.

foto 2.73 | Hakrinbank, Dr. Sophie Redmondstraat

Een aantal hoge gebouwen contrasteert met de lage bebouwing van het historisch centrum. Deze gebouwen zijn hoger dan het gemiddelde en vrijwel van overal in de Binnenstad zichtbaar. Het zijn de vier grootse landmarks5 van de Binnenstad: ▪ Sint-Petrus en Pauluskathedraal (Henck Arronstraat) ▪ Ministerie voor Financiën (Onafhankelijkheidsplein) ▪ Hakrinbank (Dr. Sophie Redmondstraat) ▪ Krasnapolskyhotel (Domineestraat) Daarnaast zijn er nog enkele kleinere landmarks die op schaal van wijk en buurt werken (i.p.v. de Binnenstad): Nieuw Torarica, Nederlandse Ambassade, Presidentieel Paleis, Fort Zeelandia, Hervormde Kerk, Spanhoek, Moskee en Synagoge, Centrale Markt en Vreedzaammarkt...

foto 2.74 | Krasnapolsky, Domineestraat

87 aantal bouwlagen

aantal

aantal. (in %)

1

224

16,6%

2

698

51,7%

3

292

21,6%

4

24

1,8%

5

4

0,3%

6

2

0,1%

7

1

0,1%

niet geĂŻnventariseerd

104

7,8%

totaal

1350

100%

ďŹ guur 2.5 | Bebouwing - bouwhoogtes (tabel)

5 Landmarks zijn makkelijk te herkennen objecten waar de gebruiker geen toegang tot hoeft te krijgen. Het zijn elementen in de stad, sommigen groot en van ver te zien, anderen weer klein en vallen niet direct op. Men kan denken aan torens, koepels of bergen. Ze worden vaak gebruikt als middel om structuur te geven, en er wordt verassend veel op vertrouwd bij het navigeren door de stad. (Lynch, 1960: 78)

Bouwhoogtes 1 bouwlaag 2 bouwlagen 3 bouwlagen 4 bouwlagen 5 tot 7 bouwlagen

kaart 2.15 | Bebouwing - aantal bouwlagen bron: GIS-onderzoek

88

Bouwmaterialen

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Tijdens het veldonderzoek in kader van het GIS-onderzoek werden de bouwmaterialen van alle gebouwen in de Binnenstad onderzocht. Er kan geconcludeerd worden dat er voornamelijk houtbouw in de Binnenstad voorkomt. Ook de combinatie van hout met baksteen of beton komt vaak voor.

Daarnaast zijn enkel gebouwen opgetrokken uit baksteen minder aanwezig (slechts 1,7%). Dit zijn meestal monumentale gebouwen, zoals bijvoorbeeld Fort Zeelandia en de Waag. In groot contrast met deze authentieke bouwmaterialen is het het populair gebruik van beton dat in het historisch centrum en de Binnenstad stilaan het gebruik van hout in combinatie met baksteen of beton verdringt.

De beschermstatus van de Binnenstad als UNESCO-werelderfgoed is dan ook te wijten aan de veel voorkomende gebouwen in hout en/of baksteen. Namelijk 51% van de gebouwen gebruikt hout als basis voor het bouwmateriaal (hout 26,7%, hout/baksteen 4,1%, hout/beton 19,9%).

Gebouwen volledig in beton vormen met 37,1% een grote bedreiging voor het behoud van het unieke karakter van de gebouwen in hout in de Binnenstad.

De Binnenstad heeft eerder een klein-stedelijke in plaats van een groot-stedelijke uitstraling. Dit komt doordat het historisch centrum wordt gekenmerkt door de typische houten-bakstenen gebouwen. Daarnaast is de gemiddelde bouwhoogte met enkele uitzonderingen slechts drie tot vier bouwlagen.

De typische houten huizen bepalen sterk het uitzicht van het historisch centrum, ze waren oorspronkelijk allemaal wit geschilderd met steile, rode daken. Deze stereotiepe huizen kan men nog terugvinden in het UNESCOgebied en in het bijzonder langs de Waterkant en de Lim A Postraat.

Gebouwen volledig in baksteen komen minder voor, omdat ze alleen werden gebruikt voor de bouw van belangrijke regeringsgebouwen. De laatste decennia is het gebruik van beton toegenomen, wat goed zichtbaar is in alle gebieden rondom het historisch centrum ĂŠn zelfs daarbinnen. Een voorbeeld is de Congreshal aan het Onafhankelijkheidsplein, een gebouw volledig opgetrokken in glas en beton. In dit gebouw vinden regelmatig congressen, beurzen en bijeenkomsten plaats.

89 bouwmateriaal

aantal

aantal. (in %)

andere

13

1,0%

baksteen

23

1,7%

baksteen/beton

14

1,0%

beton

501

37,1%

hout

361

26,7%

hout/baksteen

55

4,1%

hout/beton

268

19,9%

niet geĂŻnventariseerd

115

8,5%

totaal

1350

100%

ďŹ guur 2.6 | Bebouwing - bouwmaterialen (tabel)

Bouwmaterialen andere baksteen beton hout hout/baksteen hout/beton

kaart 2.16 | Bebouwing - bouwmaterialen bron: GIS-onderzoek

90

foto 2.75 | Lim A Postraat, bouwmateriaal: hout/baksteen

foto 2.78 | Onafhankelijkheidsplein, Ministerie van Justilte,

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

bouwmateriaal: baksteen

foto 2.76 | Klipstenenstraat, bouwmateriaal: hout

foto 2.77 | Keizerstraat, Casimex, bouwmateriaal: staalplaten

91

foto 2.80 | Onafhankelijkheidsplein, Congreshal, bouwmateriaal: glas en staal

foto 2.79 | Kerkplein, hoek Noorderkerkstraat, EBS, bouwmateriaal: beton

92

Leegstand per verdieping

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Het veldonderzoek gaf een verrassende kijk op de grote hoeveelheid gebouwen die leegstaan in de Binnenstad. Per niveau werd de leegstand nagegaan. In totaal staan 120 verdiepingen leeg in de Binnenstad, vooral op de eerste niveaus is er veel leegstand, in mindere mate op het gelijkvloers en het tweede niveau. De leegstand op het gelijkvloers komt gespreid voor over de gehele Binnenstad. Opvallend is de grote leegstand op de eerste en tweede niveaus. Deze leegstand situeert zich voornamelijk in en rond het winkelgebied en de contactzone met het historisch centrum. Dit geeft aan dat de gebouwen waar zich winkels bevinden op het gelijkvloers, geen invulling krijgen op de hoger gelegen niveaus.

foto 2.82 | Keizerstraat, Keizer Mall, leegstand op de 1ste en 2de verdieping

In totaal telt de Binnenstad 2 631 verdiepingen (aantal bouwlagen x aantal verdiepingen per bouwlaag). De leegstand bedraagt met andere woorden 4,6 % (120 / 2 631). Dit wil zeggen dat ĂŠĂŠn op de twintig beschikbare verdiepingen in de Binnenstad leeg staat.

foto 2.81 | Kromme Elleboogstraat, voormalig gebouw ABS

leegstand per verdieping

aantal

aantal. (in %)

gelijkvloers

21

17,5%

1ste verdiep

75

62,5%

2de verdiep

23

19,2%

3de verdiep

1

0,8%

4de verdiep en hoger

-

-

totaal

120

100%

ďŹ guur 2.7 | Bebouwing - leegstand per verdieping (tabel)

Leegstand gelijkvloers 1ste verdiep 2de verdiep 3de verdiep 4de verdiep en hoger

kaart 2.17 | Bebouwing - leegstand per verdieping bron: GIS-onderzoek

93

GEBRUIK

94

Het gebruik is de vijfde laag binnen de vijf lagen van de stadsplattegrond. Het betreft de bovenste laag, die huisvesting en andere menselijke activiteiten bevat. (Heeling et al., 2002: 18)

LEZING VAN DE BINNENSTAD

1

Gebruik wonen winkels diensten horeca

2 4

1 3

1 2 3 4

woongebieden winkelgebied dienstencentrum uitgaansgebied

2

kaart 2.18 | Gebruik in de Binnenstad bron: GIS-onderzoek

Er werd tijdens het veldonderzoek in het kader van het GIS-onderzoek, naast de inventarisatie naar de fysieke eigenschappen van de bebouwing, ook gekeken naar het gebruik van de bebouwing per verdieping. Dit onderzoek geeft een goed beeld van hoe de Binnenstad is opgebouwd. Na deze inventarisatie kan de Binnenstad van Paramaribo ingedeeld worden in een aantal deelruimten/ deelgebieden met gelijke gebruiken.

Gebruik in de Binnenstad In de Binnenstad zijn er weinig grondgebonden woningen aanwezig. De Combéwijk in het oosten vormt hier de uitzondering op.

Dit gebied kleurt nagenoeg helemaal rood.

Diezelfde monofunctionaliteit vinden we ook terug in het historisch centrum dat een groot aandeel diensten herbergt.

De zone ten westen van het historisch centrum is nagenoeg helemaal ingepalmd door winkels, groot- en kleinhandel. Naast dit kerngebied vormen zich uitlopers langsheen de Zwartenhovenbrugstraat en de rivieroever.

Horeca ligt voornamelijk geconcentreerd op de overgang van het historisch centrum en de Combéwijk. Verder komt horeca vooral

voor langs de rivieroever in noordelijke richting en komt het gespreid voor ten westen van het historisch centrum en in de Combéwijk.

De rivieroever is alles behalve monofunctioneel. Het gebied toont juist een diversiteit aan functies met een mix van diensten, horeca en bedrijvigheid.

Uit dit algemeen overzicht kan in de Binnenstad een aantal deelruimten met een gelijke functie onderscheiden worden: ▪ een winkelgebied in het westen met uitlopers naar het zuiden ▪ een dienstencentrum centraal gelegen in de Binnenstad, in het historisch centrum ▪ een uitgaansgebied met hotels, café’s en nachtclubs in het noorden ▪ woongebieden liggen voor het grootste deel in de overgangsgebieden en aan de rand van de Binnenstad, namelijk de Combéwijk in het noorden en het gebied tussen het winkelgebied en het kruispunt Zwartenhovenbrugstraat-Saramaccastraat

95

96

Woongebieden

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Algemeen wordt vastgesteld dat de woonfunctie stilaan uit het centrum wordt verdrongen doordat steeds meer mensen er wegtrekken zich vestigen aan de randen.

Hierdoor holt het centrum zich zelf uit omdat de woonfunctie er verdwijnt. (Adams & Kooyman, 2007: 133). Deze suburbanisatie brengt met zich mee dat handel en diensten het historisch centrum hebben overgenomen, waardoor de Binnenstad haar sociale controle verliest. Dit is vooral ‘s avonds merkbaar nadat de winkels en kantoren sluiten, wanneer iedereen uit de Binnenstad vertrekt naar zijn woning elders in de stad. Dit heeft als gevolg dat de Binnenstad overdag als ontzettend druk en ’s avonds als verlaten en onveilig wordt ervaren.

Er bevinden zich meer woningen op de eerste verdiepingen dan op het gelijkvloers, wat zich vooral manifesteert in het winkelgebied.

Opvallend weinig gebouwen in het historisch hart worden bewoond. De woonfunctie komt gespreid voor in de Binnenstad. Er worden twee woonwijken onderscheiden: ▪ Combéwijk: de eerste buitenwijk ontstaan rond 1790. Een homogeen gebied, aangelegd in een dambordpatroon. Ondanks de vele ruimte werd er geen ruimte voorzien voor pleinen of openbare ruimten.

▪ Woonbuurt tussen Steenbakkersgracht en

Dambrandersgracht: aangelegd omtrent 1770, werd in gebruik genomen door vrije negers, mulatten en arme blanken. Deze straten waren erg smal in vergelijking met latere stadsuitbreidingen.

97

foto 2.83 | CombĂŠ, dambordpatroon foto 2.84 | Woonbuurt tussen Steenbakkersgracht en Dambtandersgracht bron: Dikland, Koenraadt, 2003-2006

1

Wonen gelijkvloers 1ste verdieping 2de verdieping 3de verdieping 4de verdieping en hoger

2

1 2

CombĂŠwijk Woonbuurt Steenbakkersgracht en Dambrandersgracht

kaart 2.19 | Gebruik - Woongebieden bron: GIS-onderzoek

98

Winkelgebied

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Hieronder wordt het geheel van straten verstaan, waarvan een belangrijk aandeel is ingevuld met winkels. De grootste concentratie is terug te vinden ten westen van het historisch centrum, in de zogenoemde kwartslag. Deze zone staat gekend als het winkelgebied. Klanten komen vanuit de hele stad, maar er treedt concurrentie op van de shoppingmalls en de overdekte winkelcentra (Maretraite Mall en Hermitage Mall) die buiten de Binnenstad gelegen zijn. Deze voorzieningen zijn ondertussen mee met de woonfunctie naar de stadsrand verhuisd.

▪ Domineestraat met enkele warenhuizen, winkelcentra en een groot hotel (Krasnapolsky) ▪ Zwarthovenbrugstraat: winkels voor kleding en textiel ▪ Saramaccastraat: gebruiksartikelen voor binnenlandbewoners ▪ Marktgebied langs de Waterkant: Centrale Markt en Vreedzaammarkt

Wat opvalt, is dat winkels zich nagenoeg over de gehele Binnenstad op de begane grond bevinden, dit kan natuurlijk verklaard worden door de toegankelijkheid, die van groot belang is.

Het winkelgebied situeert zich tussen de Waterkant, Heiligenweg, Keizerstraat, Zwarthovenbrugstraat en Dr. Sophie Redmondstraat.

Het winkelgebied kan thematisch worden onderverdeeld. Er zijn namelijk een aantal straten te onderscheiden die zich gespecialiseerd hebben in een aantal producten: ▪ Maagdenstraat: bekend om de (Chinese) goud- en zilversmeden foto 2.85 | Domineestraat, Kersten Winkel centrum

99

foto 2.86 | Domineestraat

foto 2.87 | Jodenbreestraat

Winkels gelijkvloers 1ste verdieping 2de verdieping 3de verdieping 4de verdieping en hoger

kaart 2.20 | Gebruik - Winkelgebied bron: GIS-onderzoek

100

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.89 | Waterkant ter hoogte van de Centrale Markt

foto 2.90 | Maagdenstraat, hoek Jodenbreestraat, Kirpalani

foto 2.88 | Maretraite Mall, Jan Steenstraat (buiten de Binnenstad)

101

102

Dienstencentrum Door de beweging naar de buitenwijken zijn de historische huizen in de loop der jaren leeg komen te staan. Voor deze gebouwen werd een nieuwe bestemming gezocht. er kwamen kantoorfuncties, waardoor het historisch centrum een dienstencentrum werd.

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

In de dienstenzone zijn vooral veel kantoorfuncties zoals financiële instellingen, advocatenkantoren en notariaten gevestigd.

Ook het regeringscentrum en andere instellingen hebben hier hun plaats. Dit genereert een grote verkeersdruk van woon-werkverkeer voor de duizenden ambtenaren die in de stadsrand wonen en gaan werken in het stadscentrum. (Adams & Kooyman, 2007: 133) De diensten bevinden zich in mindere mate op het gelijkvloers en in meerdere mate op de hogere verdiepingen. Deze opvallend grote inname in het historisch centrum geeft aan dat dit na de werkdag (winkels, diensten, bedrijf...) een verlaten gebied is. Opvallend zijn ook de diensten die zich op meerdere niveaus bevinden, dit zijn grote kantoren en/ of ministeries.

foto 2.91 | Ministerie van Financiën, Onafhankelijkheidsplein

103

foto 2.92 | Ministerie van Binnenlandse Zaken, Lim A Postraat

foto 2.93 | Moskee en Synagoge (rechts), Keizerstraat

Diensten gelijkvloers 1ste verdieping 2de verdieping 3de verdieping 4de verdieping en hoger

kaart 2.21 | Gebruik - Dienstencentrum bron: GIS-onderzoek

104

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.95 | Postgebouw, Kerkplein

foto 2.96 | Ministerie van FinanciĂŤn, Lim A Postraat

foto 2.94 | RBTT Bank, Kerkplein

105

106

Recreatiegebieden

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Onder recreatie worden alle vormen van ontspanning en vrijetijdsbesteding verstaan naast werken en andere verplichtingen: sport, uitgaan, cultuur, toerisme... Recreatie komt vrij gespreid voor in de Binnenstad. Er zijn wel een aantal samenhangende gehelen te herkennen, namelijk clusters van recreatie.

Het zwaartepunt van recreëren in de Binnenstad bevindt zich voornamelijk in een cluster in en rondom het historisch centrum, langsheen de rivieroever en de Waterkant in het bijzonder. Daarnaast is er een cluster die gevormd wordt door het uitgaansgebied, dat bestaat uit een band van horeca langsheen de oever van de Surinamerivier. Een derde cluster is de Cultuurtuin, in het noorden gelegen. Het winkelgebied heeft ook een specifieke recreatieve functie, namelijk funshopping. Dit geheel is de vierde cluster.

Kenmerkend is dat deze clusters onvoldoende of niet met elkaar zijn verbonden.

De enige verbinding die een recreatieve rol vervult is de Waterkant van Fort Zeelandia tot aan het Waaggebouw.

Cluster 1: historisch centrum ▪ Palmentuin: hét stadspark van Paramaribo, maar onvoldoende gebruikt. Hier is een speeltuin aanwezig.

▪ Waterkant: groene open ruimte grenzend aan het historisch centrum en aan de oever van de Surinamerivier. Deze ruimte wordt voornamelijk gebruikt om te flaneren en te consumeren aan de drank- en eetstalletjes.

▪ historisch centrum: uniek geheel van oude gebouwen in Surinaamse houtbouwstijl, beschermd door UNESCO. Het netwerk van straten en pleinen vormt een interessant geheel, druk bezocht door toeristen.

▪ Fort Zeelandia en officierswoningen: historisch hart van de stad, nabijheid van de Surinamerivier en de geschiedenis zijn een enorme troef. Grote toeristische trekpleister. Fort Zeelandia is een museum met wisselende tentoonstellingen.

▪ Onafhankelijkheidsplein: groot groen plein met o.a. Presidentieel Paleis, Nationale Assemblée, Congreshal en standbeelden. Hier vinden tal van evenementen plaats.

▪ Gebedshuizen in de Binnenstad: Synagoge, Moskee, Sint-Petrus en Pauluskathedraal als toeristische trekpleisters.

Cluster 2: uitgaansgebied ▪ Het is een aaneengesloten gebied met tal van hotels, café’s, discotheken en restaurants. Dit gebied is vooral ’s avonds en in het weekend druk bezocht. Het kerngebied wordt gevormd door het plein van ’t Vat en kent uitlopers naar het noorden.

Cluster 3: Cultuurtuin ▪ Cultuurtuin: grote cluster, afgelegen van de Binnenstad, met onder andere het Kamperveenstadion, de Zoo, sportvelden en een trimbaan. De Oranjetuin, gelegen aan de Henck Arronstraat, hangt hier min of meer mee samen.

▪ Theater Thalia: hier worden regelmatig theatervoorstellingen gegeven.

▪ Oranjetuin: oude begraafplaats die helemaal is afgesloten en overwoekerd, waardoor het een groengebied is geworden.

Cluster 4: winkelgebied ▪ Centrale Markt en Vreedzaammarkt: Grote markthallen langs de rivieroever.

▪ Winkelstraten: Maagdenstraat, Domineestraat, Zwarthovenbrugstraat, Keizerstraat en Saramaccastraat.

cluster 2

▲

cluster 3

cluster 4 Recreatie gelijkvloers 1ste verdieping 2de verdieping 3de verdieping 4de verdieping en hoger

cluster 1 1 2 3 4

cluster 1: Historisch Centrum cluster 2: Uitgaansgebied cluster 3: Cultuurtuin cluster 4: Winkelgebied

kaart 2.22 | Gebruik - Recreatiegebieden bron: GIS-onderzoek

107

108

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

foto 2.97 | Café ‘t Vat, plein Kleine Waterstraat en Kleine Dwarsstraat

foto 2.98 | Terras ter hoogte van Fort Zeelandia, Waterkant

109

foto 2.99 | Broki en Riverside, Waterkant

foto 2.100 | Eethuisjes, Waterkant, Keti Koti

110

CONCLUSIES

Deelconclusie voor de lagen ‘grondgebied’ en ‘stadsplattegrond’

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

De stadsplattegrond van de Binnenstad kwam in verschillende fases tot stand. Deze onderdelen zijn nog steeds duidelijk waarneembaar. De huidige stadsplattegrond met haar straten en pleinen heeft een grote mate van gaafheid ten opzichte van de realisatie in de 18e en 19e eeuw. Deze laag vertelt dus nog steeds het oorspronkelijke verhaal van de Binnenstad, vanaf haar ontstaan tot in haar huidige situatie. Het is een logisch verhaal en het maakt de Binnenstad herkenbaar in haar verschillende onderdelen.

De stadsplattegrond werd sterk gevormd door de laag van het grondgebied. Het moerasgebied en de schelpenritsen vormden de basis waarop zowel het organische deel (het historisch centrum) als de latere planmatige stadsuitbreidingen werden geënt. Enkel het systeem van kreken en grachten is niet meer zo duidelijk leesbaar in de stadsplattegrond.

Het overkluizen van deze open waterstructuren heeft ervoor gezorgd dat dit in cultuur gebrachte landschap grotendeels verborgen werd. Een uitzondering hierop is de Van Sommelsdijcksekreek. De kreek is, als relict van de waterstructuur, nog prominent aanwezig in de Binnenstad. Het overkluizen van de kreken en grachten heeft invloed op de huidige waterhuishouding. De Binnenstad

wordt regelmatig geteisterd door overstromingen. De link van de stadsplattegrond met de laag grondgebruik is meer dan enkel een verhaal van identiteit en herkenbaarheid.

De functionele betekenis van bijvoorbeeld het watersysteem kan moeilijk overschat worden. Bij toekomstige ingrepen is het belangrijk deze structuren opnieuw te waarderen, als essentieel voor een goede werking van het stedelijk weefsel.

Deelconclusie voor de laag ‘openbare ruimte’ Het netwerk van openbare ruimten, de straten en pleinen, is sterk ingericht op maat van het gemotoriseerd verkeer. De voetgangers en de weinige fietsers krijgen niet de prioriteit die ze verdienen in een stadscentrum.

Verblijfskwaliteit wordt slechts op enkele plekken afgedwongen, maar op enkele goede voorbeelden na, lijken de pleintjes in verhouding tot de autogerichte ruimte eerder banaal. Opmerkelijk is de enorme ruimte-inname door (wachtende) bussen. Daarnaast geeft de openbare ruimte een verloederde indruk door gebrek aan onderhoud.

Het aanbod aan krachtige openbare groenstructuren is beperkt. Bovendien staan de grote groengebieden onder een toenemende druk van privatisering. De groenvoorziening in de straten heeft zwaar te lijden onder de

ruimtevraag van het gemotoriseerd verkeer.

De ooit zo monumentale laanbomen in de Binnenstad zijn herleid tot relicten.

Zichtassen dragen bij tot de leesbaarheid van de Binnenstad. Zij zijn echter onvoldoende aanwezig. De link tussen stad en rivier bestaat nog, maar slechts op een aantal plaatsen.

Het gevolg van deze problemen is een weinig kwalitatief openbaar domein, identiteitsloos en onaantrekkelijk. De inrichting van openbare ruimte laat te wensen over, waardoor straten en pleinen niet meer zijn dan ruimten om zich te verplaatsen. Hierdoor ligt de toegankelijkheid en het publiek gebruik van de openbare ruimte enorm laag. De laag ‘openbare ruimte’ kan daarom als een zwakte in de Binnenstad worden bestempeld.

Deelconclusie voor de laag ‘bebouwing’ De Binnenstad bevat nog veel waardevolle en markante gebouwen. Specifiek is de grote aanwezigheid van erfgoed in de Binnenstad.

Deze gebouwen bepalen mee de sfeer en het unieke karakter van de stad. Door er voldoende aandacht aan te besteden (door renovaties en door invulling met de juiste functies) kan dit erfgoed blijven bestaan. Een

111

112

bijzonder aandachtspunt blijft de aantasting van de beeldkwaliteit door de vele aanbouwsels: aircotoestellen die aan de buitenzijde geplaatst worden, tussenbouwsels…

2

LEZING VAN DE BINNENSTAD

Zorgwekkend is de huidige trend waarbij waardevolle gebouwen verdwijnen en plaats maken voor nieuwbouw met bedenkelijke architecturale kwaliteit. De intrede van hoogbouw in het historisch centrum en het toenemend gebruik van beton als populair bouwmateriaal is nefast voor de uitstraling van het UNESCO-gebied.

Daarnaast is er een groot aandeel van leegstaande gebouwen/verdiepingen en onbebouwde percelen merkbaar in de Binnenstad.

De onbebouwde percelen leveren gehavende bouwblokken op, vaak op strategische plaatsen (zoals in het historisch centrum). Vele onbebouwde percelen worden getransformeerd tot parkings. Samen met de leegstand, de nieuwbouw met bedenkelijke architecturale kwaliteit en de aanbouwsels aan de bestaande waardvolle gebouwen, bezorgd dit de Binnenstad niet zo’n fraai beeld.

De laag ‘bebouwing’ is er op sommige plaatsen in de Binnenstad erg aan toe. Hoewel de sterktes nog overduidelijk merkbaar zijn, moet er actie plaatsvinden. Dit geldt in de eerste plaats voor het historisch centrum.

Zoniet zal de geleidelijke transformatie van

de Binnenstad zich verderzetten, met verlies van kwaliteit en identiteit tot gevolg.

Deelconclusie voor de laag ‘gebruik’ In de Binnenstad is een sterke opdeling merkbaar van monofunctionele zones: een winkelgebied, een uitgaansgebied, woongebieden en het historisch centrum met een grote aanwezigheid van diensten.

Met uitzondering van twee woongebieden, is de woonfunctie slecht vertegenwoordigd in de Binnenstad. Daardoor ontstaat een centrum dat er na de werkuren en het sluiten van de winkels verlaten bij ligt.

De gebieden die op dit ogenblik een grote aantrekkingskracht kennen (het winkelgebied en het uitgaansgebied) vormen sterktes, omwille van de kracht die ze bezitten om een positieve dynamiek in de Binnenstad te genereren. Daar schuilt meteen ook de huidige zwakte. Ze hebben de neiging om als dynamiek op zichzelf te draaien. Omdat ze niet gezamenlijk bijdragen aan het versterken van de hele Binnenstad, maakt dat ze kwetsbaar voor concurrentie van andere gebieden (intern of extern aan de Binnenstad).

Voor de laag ‘gebruik’ kan een gelijkaardige conclusie getrokken worden als bij de laag ’bebouwing’. Er zijn nog vele kwaliteiten aanwezig, maar huidige ontwikkelingen be-

dreigen deze situatie in de toekomst. Zo zal bijvoorbeeld het verder verdwijnen van de woonfunctie het desolate karakter van de Binnenstad versterken.

Conclusie voor de lezing van de Binnenstad Als we het suburbanisatieproces van midden 20e eeuw beschouwen als het keerpunt voor de neerwaartse spiraal waarin de Binnenstad zich bevindt, dan kunnen we vaststellen dat de lagen ‘grondgebied’ en ‘stadsplattegrond’ hier weinig veranderingen door gekend hebben. De interne veranderingen in de Binnenstad spelen zich af in de andere lagen: die van de directe uitwerkingen van de stadsplattegrond, zoals de ‘openbare ruimte’ en de ‘bebouwing’ enerzijds en het ‘gebruik’ anderzijds. Het zijn deze lagen die het sterkst hun invloed uitoefenen op de negatieve spiraal waarin de Binnenstad zich bevindt.

Vanuit deze analyse is het dan ook duidelijk dat, voor het realiseren van een trendbreuk, nieuwe ontwikkelingen, plannen en visies (dus ook dit onderzoek) aan de slag dienen te gaan met de openbare ruimte, bebouwing en gebruik van de Binnenstad.

113

foto 3.1 | Ringweg (buiten de Binnenstad)

HOOFDSTUK 3

NEGATIEVE TENDENZEN WERKEN IN OP DE BINNENSTAD

3

NEGATIEVE TENDENZEN WERKEN IN OP DE BINNENSTAD

116

INLEIDING

Dit hoofdstuk concentreert zich op de relatie van de Binnenstad met het grotere stedelijke weefsel waarin het zich bevindt, meer bepaald de invloed die het actieve suburbanisatieproces uitoefent op de Binnenstad. Uit de analyses van het onderzoek 2006 blijkt dat Paramaribo een ongecontroleerde stedelijke spreiding kent (Heirman & Stuyck, 2007: 5).

Deze ‘urban sprawl’ of ‘stedelijke verneveling’ resulteert in een aantal negatieve gevolgen op het niveau van de stad. Het draagt bij tot een verlies aan openbare voorzieningen in de rand, het ondermijnt het onderhoud van bestaande infrastructuur, het zorgt voor een toename van maatschappelijke kosten met betrekking tot mobiliteit, het geeft aanleiding tot meer wateroverlast... (Heirman & Stuyck, 2007: 50).

Aan de oorsprong liggen duwende en trekkende krachten: de pull- en pushfactoren (Heirman & Stuyck, 2007: 45). De duwende krachten (pushfactoren) vormen de verzameling van factoren die ervoor zorgt dat mensen het centrum van Paramaribo willen verlaten. De problemen die in de lezing van de vijf lagen van de Binnenstad werden gedetecteerd, vormen belangrijke pushfactoren voor de urban sprawl. Tegelijkertijd lonkt de rand. De beweegredenen van mensen om te verhuizen naar de rand, worden verzameld onder de noemer pullfactoren of trekkende krachten. Deze vicieuze cirkel, gebaseerd op de wisselwerking tussen stadsrand en het centrum van de stad, ligt aan de basis van de neerwaartse spiraal waarin de Binnenstad zich bevindt en waardoor het haar centrumrol steeds minder kan vervullen.

Deze beweging van toenemende stedelijke verneveling wordt in dit werk geaccepteerd als het keerpunt dat aan de basis ligt voor de neerwaartse spiraal waarin de Binnenstad zich bevindt. Hierbij worden er twee bewegingen onderscheiden die elkaar doorheen de tijd opgevolgd hebben. Ze zijn belangrijk om de huidige functie van de Binnenstad te kunnen inschatten, evenals het toekomstbeeld van het gebied, indien deze bestaande trends zich verder kunnen manifesteren.

117

3

NEGATIEVE TENDENZEN WERKEN IN OP DE BINNENSTAD

118

EERSTE BEWEGING: GROTERE AFSTANDSRELATIE DRUKT OP DE BINNENSTAD

Het centrum van Paramaribo wordt geassocieerd met verkeersdrukte, zwervers, verkrotting, overlast, vandalisme, vuil, leegstand... en in sommige wijken zelfs armoede. Een weinig fraai beeld dat voor heel wat mensen een reden is om te verhuizen naar de stadsrand. Daar lonken brede wegen, grote percelen, groene rust en wijken met status. Deze vorm van stadsvlucht is al een aantal decennia aan de gang en heeft geleid tot de huidige morfologie van een uitgesmeerde stad. Ironisch genoeg legt het een bijkomende druk op de Binnenstad waardoor de problemen enkel vergroot worden.

Gemeenschapsfaciliteiten volgen de migratiebewegingen naar de periferie niet en blijven achter in het centrum. Stadsuitbreiding gaat in Paramaribo niet steeds gepaard met het inplannen van wijkvoorzieningen in de nieuwe woonuitbreidingen. Het huidig niveau van openbare voorzieningen in de rand is ontoereikend om iedereen in zijn of haar behoeften te voorzien. Meer mensen gaan verder van de Binnenstad wonen. Hierdoor vergroot de afstand, terwijl de afhankelijkheidsrelatie met dat centrum als primair voorzieningengebied even groot blijft (Heirman & Stuyck, 2007: 46, 51).

Die grotere afstand heeft gevolgen voor de mobiliteit. Bij gebrek aan een doordacht mobiliteitsbeleid blijkt de auto ĂŠĂŠn van de wei-

nige vervoermiddelen om de Binnenstad te bereiken. Dit wordt versterkt door een algemene perceptie van de wagen als statussymbool. Denk daarbij een Binnenstad waarin de drukste verkeersader van Suriname door het stadshart gaat en een publiek domein dat beheerst wordt door de modaliteiten voor de wagen. Dit vertaalt zich in het dalen van de kwaliteit van de leefomgeving: een relatief slechte woonomgeving, een tekort aan openbaar groen, een toenemende druk op het wegennet... gecombineerd met een beweging waarbij de woonfunctie steeds meer verdrongen wordt door kantoren en winkels.

Het gevolg is een centrum, weinig aantrekkelijk om in te wonen, soms verwaarloosd en verlaten, andere keren dan weer druk en verstikkend.

Het aansnijden van nieuwe gronden in het hinterland is niet enkel een spontane evolutie, ze wordt ook beleidsmatig geĂŻnitieerd en gesteund. Hoewel de nieuwe woonontwikkelingen een gemakkelijke en goedkope oplossing lijken om een antwoord te bieden aan de woningnood in Paramaribo, zijn ze dit niet. Een ongecontroleerde uitdijende stad levert een grote druk op de beschikbare middelen van de gemeenschap. De stedelijke groei en de enorme spreiding hebben hun effect op het gebruik van infrastructuur, openbare functies en nutsvoorzieningen. Het zijn net voor deze voorzieningen dat men van de

overheid initiatief voor aanleg, onderhoud en ďŹ nanciering verwacht. Het zijn middelen die het beleid niet in de leefbaarheid van haar centrum kan stoppen. Pull- en pushfactoren gaan vaak hand in hand.

119

3

NEGATIEVE TENDENZEN WERKEN IN OP DE BINNENSTAD

120

TWEEDE BEWEGING: NIEUWE KERNEN NEMEN TAAK VAN DE BINNENSTAD OVER

De tweede beweging is relatief recent en vloeit voort uit de lange afstandsrelatie tussen het centrum en de rand van de stad, het stijgen van de welvaart en het toenemen van het investeringsvertrouwen van private actoren. Tussen stadsrand en centrum verschijnen nieuwe grote voorzieningskernen.

Deze voorzieningskernen overstijgen het niveau van de ontbrekende wijkvoorzieningen, zoals aangehaald in de eerste beweging. Ze richten zich op de hele stad, waardoor ze de rechtstreekse concurrentie aangaan met de Binnenstad.

Het gaat voorlopig om twee grote shoppingmalls: de Hermitagemall werd in 2004 geopend in het westen van de stad, de Maretraitemall volgde in 2006 in het noorden.

Belangrijk aan deze beweging is dat na de woonfunctie, nu ook de commerciĂŤle functie van de Binnenstad onder vuur ligt. De shoppingmalls zijn makkelijk te bereiken, hebben ruimere openingsuren, bieden veel ruimte voor de wagen en zijn vooral een teken van welvaart en vooruitgang. Aanvankelijk vormden de twee winkelcentra een aanvulling op het aanbod in het centrum, maar langzaamaan nemen ze de taak als commercieel hart van de Binnenstad over. Zo hebben heel wat representatieve winkels uit het stadshart een tweede vestiging in de malls. De hoofdvestiging ligt niet zelden in moeilijk te onderhouden houten huizen. Met een Binnenstad die

qua aantrekking achteruit boert, is het een kwestie van tijd vooraleer de shoppingmalls de strijd winnen. Het succes van zowel de Hermitagemall als de Maretraitemall heeft ertoe geleid dat beide winkelcentra uitbreidingsplannen hebben. De tweede fase van de Hermitagemall was in de zomer van 2008 in aanbouw6 en zet met de inplanting van een bioscoop de eerste stappen om uit te groeien tot een volwaardige recreatieve cluster7.

Hoewel nog niet echt als een trend waarneembaar, dreigt ook de recreatieve functie van de Binnenstad onder druk te komen.

Dat zien we niet enkel bij de Hermitagemall, nieuwe signalen zijn waarneembaar langs de Rivieroever. Tot op heden geldt de omgeving van café ’t Vat langs de Kleine Waterstraat als het onbetwist uitgaangscentrum.

Sterktebod hier is de nabijheid van heel wat hotels. Bovendien is er een sterke samenwerking en doorgedreven inspanningen van café-eigenaars en hoteluitbaters om het gebied tot een leefbare en aangename plek te maken. Er zijn echter kapers op de kust. De potenties van de rivieroever hebben heel wat nieuwe investeringen getrokken. Meer noordelijker en weg van de Binnenstad, wordt een nieuw hotel gebouwd langs de Surinamerivier. Het gaat om een hotel van de keten Courtyard Marriott Paramaribo. Het is de eerste keer dat een hotel met dergelijk

aanzien, niet meer op wandelafstand van het centrum wordt gebouwd. Ook heel wat eetgelegenheden schieten er als paddenstoelen uit de grond. Voorlopig gaat het telkens om individuele initiatieven, maar het is niet ondenkbaar dat er in de toekomst clusters van cafés, restaurants en hotels ontstaan. Daarmee zou het centrum van uitgaan zich meer naar het noorden verschuiven, weg van de Binnenstad.

6 De uitbreiding van Hermitage werd medio 2009 geopend.

7 Zie bijlage 2: ‘Onderzoeksmateriaal: expansie Hermitage Mall’. FATUM Investments NV is eigenaar van de Hermitagemall. Over de ambities voor de Hermitagemall laat directeur Wim Lalbiharie geen twijfel bestaan: “In de tweede helft van 2008 zal de Hermitage Mall nog meer ‘het luxury shopping center’ van Suriname zijn. Naast een verdubbeling van het aantal vierkante meters zal er ook ruimte zijn voor beauty & health, crèche, playground en foodcourt. [...] Met de komst van het aanstaande Multiplex theater [...] wordt deze locatie het nieuwe hart van shopping Suriname. Wij willen onze bezoekers een totaalpakket bieden in die zin dat zij voor een substantieel deel van alle behoeften zoals shopping, relaxing, eten en entertainment in de Hermitage Mall terecht kunnen.

Een ander groot voordeel van een uitgebreide luxe shopping center is de binnenstad ontlasten van de drukte en het parkeerprobleem. De Hermitage Mall is een nieuwe norm voor Suriname. Het laat zien dat wij in staat zijn een moderne en prettige omgeving te creëren.”

121

3

NEGATIEVE TENDENZEN WERKEN IN OP DE BINNENSTAD 122

CONCLUSIE

Op basis van deze uiteenzetting worden de twee bewegingen van negatieve tendenzen die inwerken op de Binnenstad onderschreven. Hoewel ze tegengesteld lijken, zijn ze dit niet en zorgen gecombineerd voor een verstikkend effect. Daar waar de grotere afstandsrelatie tussen de woonomgeving van de ParamariboĂŤr en hun Binnenstad de druk verhogen, zorgen de nieuwe kernen voor het uithollen van de handels- en recreatieve functie van de Binnenstad.

Indien de nieuwe kernen zich als secundair ten opzichte van de Binnenstad zouden verhouden, zou de tweede tendens soelaas bieden aan de eerste. Zo zouden ze elkaar dus kunnen opheffen. Gezien de nieuwe kernen van gelijk stedelijk niveau en bovendien monofunctioneel zijn (door uitsluitend in handels- en recreatieve functies te voorzien), concurreren ze met de Binnenstad.

Het wegtrekken van handels- en recreatieve functies verlaagd op vlak van gebruik de aantrekkelijkheid en kwaliteit van de Binnenstad.

Terwijl het achterblijven van alle kantoren en overheidsvoorzieningen de druk in stand houdt. Deze combinatie zorgt dus voor een verdere afbrokkeling van de aantrekkelijkheid van het centrum.

123

foto 4.1 | Wijdenboschbrug richting Commewijne (buiten de Binnenstad)

HOOFDSTUK 4

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

4

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

126

INLEIDING

Ondanks dat de Binnenstad heel wat zwaktes en bedreigingen kent en er bovendien twee externe negatieve tendenzen op inwerken, zijn er ook poitieve geluiden. In de Binnenstad zijn namelijk heel wat dynamieken aanwezig. Verschillende partijen ondernemen initiatieven om in te grijpen in de ruimtelijke ontwikkeling van het gebied. Dit hoofdstuk is een aanloop naar de ontwikkelingstrategie, waarin onderzocht wordt welke partij (publiek of privaat) het best initiatief neemt.

Op basis van vrijgegeven studies en gesprekken met bevoorrechte getuigen, wordt een overzicht gemaakt van projecten die gepland of uitgevoerd werden in de Binnenstad tijdens de onderzoeksperiode in 2008. Het resultaat is de kaart ‘dynamieken in de Binnenstad’. De lijst is niet limitatief: het betreft alle projecten waarover de onderzoekers informatie kregen. Mogelijk werden niet alle projecten in beeld gebracht. De lijst van dynamieken geeft een beeld van de initiatiefnemers op het ogenblik van het onderzoek en welke problemen en potenties er zijn om te investeren in de Binnenstad. Statuswijzigingen van de projecten na 2008 werden niet mee opgenomen.

BESPREKING VAN DE PROJECTINITIATIEVEN AAN DE HAND VAN PROJECTFICHES

De projecten in de Binnenstad worden besproken aan de hand van de initiatiefnemer, de afbakening van het project, de beoogde doelstelling(en) en opmerkingen over het project.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

9

cruiseterminal omgeving de Waag Centrale Markt hervorming openbaar vervoer renovatie Palmentuin parking Van Sommelsdijcksekreek heraanleg voetpaden Heerenstraat en omgeving ‘Upgrading Binnenstad’ ‘Cultuurtuin als biodiversiteitspoort van Suriname’ vernieuwing inkomzone en voetpaden Krasnapolsky ‘Riverside Harbour Village’

6 7

5

10

8 4 3 11

1

2

kaart 4.1 | Dynamieken in de Binnenstad bron: eigen verwerking

127

128

1 Cruiseterminal initiatiefnemer

ingenieursbureau Rustwijk en Rustwijk i.o.v. nv Havenbeheer o.l.v. John Defares

afbakening zone langsheen de rivieroever van de Surinamerivier t.h.v. de SMS-steiger, tussen Centrale Markt en Waaggebouw doel

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

opmerking

het ontwikkelen van een moderne cruiseterminal met recreatiemogelijkheden voor rijke toeristen in een veilige en geprivatiseerde zone langsheen de Surinamerivier > cruiseterminal zal geen verbinding leggen met de Waterkant en het historisch centrum, kan sterke aantasting betekenen van UNESCO-gebied > cruiseterminal als geprivatiseerde zone voor de welstellende toeristen, weinig meerwaarde voor inwoners van de stad > kostprijs: 3,5 miljoen US dollar

4

kaart 4.2 | Cruiseterminal bron: INFRA consult + engineering nv Havenbeheer, 2006

2 Aanpak van de omgeving van het Waaggebouw initiatiefnemer

architect Philip Dikland i.o.v. Stichting Waaggebouw

afbakening directe zone rondom het Waaggebouw doel

Uitbouw van een commercieel centrum met het Waaggebouw als centrum: oa. winkels, appartementen, horeca, parking, concertruimte en sport- en speelruimten.

opmerking

> ontwikkeling in de onmiddellijke nabijheid van het historisch centrum, kan aantasting betekenen van UNESCO-gebied > het project wordt voorgesteld als publieke zone. In realiteit dreigt het semi-publiek ruimte te worden voor welstellende toeristen > de overheid kon niet onmiddellijk overtuigd worden

ďŹ guur 4.1 | Omgeving van het Waaggebouw bron: Dikland

3 Centrale Markt initiatiefnemer

Commissie Marktwezen o.l.v. Conrad Issa i.o.v. Urban Development Plan (UDP)

afbakening zone Centrale Markt - Vreedzaammarkt doel

Hervorming van de Markt, onderverdeling in themamarkten: vismarkt, groenten- en fruitmarkt, kruidenmarkt, arts and crafts...

De markt aantrekkelijk en toeristvriendelijker maken. Ruimten tussen de Markt openwerken naar de Surinamerivier toe.

opmerking

> financiële middelen zijn onbekend > onduidelijkheid over het behoud van de huidige markten > intensief lobbywerk gevoerd, maar studie lijkt heden op een laag pitje te staan

kaart 4.3 | Hervorming van de Markt bron: UDP, 2005

4 Hervorming van het openbaar vervoer initiatiefnemer

Ministerie van Transport, Communicatie en Toerisme (TCT) en het Nationaal Vervoers Bedrijf (NVB) in samenwerking met Connexxion (NL)

afbakening Stad Paramaribo doel

Het openbaar vervoer (OV) is momenteel bijna volledig geprivatiseerd en verloopt zonder enige vorm van organisatie.

Een hervorming van het OV met o.a. bustransferium en busstandplaatsen in de rand is aan de orde. Via gezette tijdschema’s, vaste routes, gebruik van halten kan een georganiseerd netwerk bekomen worden. Er is begonnen met een aantal pilootprojecten op een paar buslijnen. Het UDP en studie van Ferrier en Blufpand spreken over een tangentieel netwerk van de secundaire kernen naar het centrum.

Het centrum met de Heiligenweg als belangrijkste halte wordt een bustransferium waar bussen komen en gaan in plaats van voor een lange tijd stil te staan.

opmerking

> project van lange termijn en moeilijk te implementeren > Het gaat niet enkel over verbetering van het systeem, maar vooral over gedragsverandering in gebruik van het openbaar vervoer. Het huidige chaotische verloop en systeem zijn een gewoonte en onderdeel van de cultuur geworden. > Project werd opgestart door middel van pilootprojecten. Status onduidelijk.

129

130

5 Renovatie Palmentuin initiatiefnemer

initiatiefnemer

project vanuit de commissie mobiliteit, gekoppeld aan afstudeerproject van Infrastructuur ‘Het upgraden van het uitgaanscentrum Paramaribo’ – AdeKUS

afbakening Palmentuin

afbakening zone van de Van Sommelsdijcksekreek ter hoogte van het uitgaanscentrum en de Palmentuin

doel

doel

het oplossen van de parkeerproblematiek in de Binnenstad door het ontwikkelen van een grote parking

opmerking

> wat met de nog enige unieke landschappelijke structuur van de Binnenstad, nl. de Van Sommelsdijcksekreek? > huidige open riool zomaar wegstoppen is geen duurzame oplossing > parkeren in het centrum blijft aangemoedigd, een grotere visie i.v.m. parkeren in de Binnenstad is nodig. Betalend parkeren functioneert niet als je in de directe omgeving gratis kan (wild)parkeren. > parking gaat eerder een barrière vormen tussen de Palmentuin en het uitgaanscentrum i.p.v. de gebieden met elkaar te gaan verbinden.

opmerking

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

Twee experten i.o.v. Vlaamse Overheid i.s.m. Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES) - Herman van den Bossche (expert in historische tuinen) - Viviane Leyman (palmenexpert)

6 Parking Van Sommelsdijcksekreek

rehabilitatie van de Palmenuin: - verjonging van koningspalmen - aanpak van de infrastructuur waaronder de kapotte sluis en de afwatering - omheining van de Palmentuin moet ervoor zorgen dat de zwervers de tuin niet langer als slaapplaats gebruiken > hoognodig initiatief want er zijn veel palmen in slechte conditie > omheining rond de Palmentuin hypothekeert de huidige openheid en transparantie van de Palmentuin. > Het wordt gerealiseerd in een tijd van 1 jaar. Afronding in december 2009. > kostprijs: 267 300 US dollar

4

kaart 4.4 | Parking Van Sommelsdijcksekreek foto 4.2 | Palmentuin

bron: De Rooy, 2008

7 Heraanleg voetpaden Heerenstraat en omgeving initiatiefnemer

Wegenautoriteit Suriname (WAS), vormt een instelling van het Ministerie van Openbare Werken (OW)

afbakening Heerenstraat en omgeving doel

vernieuwing van infrastructuur

opmerking

> blijft beperkt tot herstellingswerken: de bestaande toestand vernieuwen > er wordt geen meerwaarde gezocht in de heraanleg van straten > in uitvoering tijdens veldonderzoek

foto 4.3 | Heerenstraat, heraanleg voetpad en parkeerstrook

foto 4.4 | Klipstenenstraat, heraanleg voetpad

8 Upgrading Binnenstad initiatiefnemer

nv Sintec i.o.v. miniserie van Openbare Werken (OW)

afbakening groot deel van de Binnenstad doel

- vernieuwing van infrastructuur - De vernieuwing van het rioleringsstelsel in de Binnenstad vormt de aanleiding om ook de straten en pleinen een facelift te geven.

opmerking

> blijft beperkt tot herstellingswerken: bestaande toestand vernieuwen en aanpak van de riolering > er wordt geen meerwaarde gezocht in de heraanleg van straten > Het project stimuleert geen gedragswijziging. Het autogebruik in het centrum blijft aangemoedigd. Wat met autoluw maken van het centrum? > in planningsfase tijdens veldonderzoek

131

132

9 Cultuurtuin als biodiversiteitspoort van Suriname initiatiefnemer

Ministerie van LVV en partners in samenwerking met Center Parcs

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

afbakening Cultuurtuin doel

Het ontwikkelen van de Cultuurtuin tot een groot park als uithangbord voor Suriname, (eco)toerisme als hoofdmotor.

Waarnemen van alle verschillende landschappen die in Suriname voorkomen.

opmerking

> deze grote groenstructuur ligt geĂŻsoleerd. Dit project legt verbindingen van en naar de Binnenstad > project met grote meerwaarde voor de Binnenstad, maar ook met vraagtekens omtrent beeldkwaliteit en privatisering van deze groenruimte > kan gekoppeld worden aan toekomstige verbinding langs Van Sommelsdijcksekreek > Center Parcs heeft zich teruggetrokken.

4

ďŹ guur 4.2 | Cultuurtuin, de Jungle square bron: Centerpars, 2008

kaart 4.5 | Cultuurtuin, totaalplan bron: Centerpars, 2008

10 Vernieuwing van de inkomzone en voetpaden van het hotel Krasnapolsky

11 Riverside Harbour Village

Kersten Holding initiatiefnemer afbakening voetpaden Domineestraat grenzend aan hotel Krasnapolsky

initiatiefnemer

doel

vernieuwing van infrastructuur, oplossen waterproblematiek

afbakening zone rondom het Waaggebouw t.e.m. het marktgebied

opmerking

> publiek domein wordt ingeschakeld als individuele oplossing van ĂŠĂŠn partij voor ruimere waterproblematiek: aanleg van hoge boordstenen en voetgangersdrempels als waterkering bij overstromingen > verhoogd voetpad brengt de toegankelijkheid voor voetgangers in het gedrang. > bij een aanpak van het probleem van de wateroverlast in een ruimere zone en door de overheid zou het particulier bedrijf hier vermoedelijk niet voor dergelijke oplossingen gekozen hebben > project is gerealiseerd

doel

In kader van UDP de Waterkant ontwikkelen: terminal voor cruiseschepen, jachthaven, wandelpromenade en parken, shopping mall, horecavoorzieningen, parkeergarages, appartementen, voorzieningen ten behoeve van de veerdienst

opmerking

> weinig voedingsbodem en draagvlak > ontwikkeling betekent een sterke aantasting van het achterliggende UNESCOgebied > project enkel gericht op de welstellende Surinamer of toerist > Waterkant en oever van de Surinamerivier verdienen een doordachte en verantwoorde aanpak. > ad-hoc project. Het ontbreken van een geĂŻntegreerde planning, passend in een visie voor de Binnenstad. > groot deel van de ontwikkeling zal op gewonnen land in de Surinamervier gebouwd worden. > investeringsbudget: 46 miljoen euro > realisatie tegen 2015 > voortgang project niet gekend

foto 4.5 | Domineestraat, vernieuwing voetpad Krasnapolsky

Projectontwikkelaar Wizard Ventures B.V. (NL), het Surinaamse bouwbedrijf Carimexco NV en de Scheepvaart Maatschappij Suriname (SMS)

133

134

ANALYSE VAN DE PROJECTEN

Uit analyse van de kaart en de projecten vallen volgende aspecten op:

4

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

1 Schaal van de projecten De schaal van de projecten is erg uiteenlopend: van hele kleine projecten zoals ‘vernieuwing van de inkomzone en voetpaden van het hotel Krasnapolsky’ tot grote projecten zoals: ‘upgrading Binnenstad’, ‘Cultuurtuin als biodiversiteitspoort van Suriname’ en ‘Riverside Harbour Village’.

2 Dekkingsgraad van de projecten Niet de hele Binnenstad wordt bedekt met projecten. Sommige zones, zoals de Waterkant, blijken erg aantrekkelijk te zijn voor verschillende partners, terwijl andere zones amper in beeld komen. Er zijn weinig projecten te vinden in het achterliggend commercieel centrum (kwartslag), de Combéwijk of ten noorden van de Henk Arronstraat.

Er is ook een ruimtelijke overlapping van projecten. Zo overlappen de afbakeningslijnen van volgende projecten: ‘Centrale Markt’, ‘cruiseterminal’, ‘aanpak van de omgeving van het Waaggebouw’ en ‘Riverside Harbour Village’. Met uitzondering van de twee laatste is er weinig tot geen afstemming tussen deze projecten.

3 Diverse opdrachtgevers Een aantal projecten wordt volledig geïni-

tieerd en uitgevoerd door private partijen, zoals: ‘vernieuwing van de inkomzone en voetpaden van het hotel Krasnapolsky’ door Kersten Holding en de ‘aanpak van de omgeving van het Waaggebouw’ door de stichting Waaggebouw.

Er zijn projecten die volledig geïnitieerd worden door de overheid, vaak in samenwerking met donoren: ‘heraanleg voetpaden Heerenstraat en omgeving’, ‘upgrading Binnenstad’, ‘renovatie Palmentuin’...

Tenslotte liggen er projecten op tafel die een samenwerking zijn tussen de overheid en private partijen. Het meest in het oog springende voorbeeld hiervan is ‘Cultuurtuin als biodiversiteitspoort van Suriname’, een samenwerking tussen het Ministerie van LVV en het bedrijf Center Parcs.

De overheid voelt zich vooral gesteund door verdragsgelden en fondsen van verschillende donoren, de private partijen door stijging welvaart, groter investeringsvertrouwen en buitenlandse voorbeelden van gelijkaardige initiatieven.

4 Ad-hoc investeringen Heel wat projecten worden geïnspireerd vanuit een oplossing voor één of een beperkt aantal specifieke problemen. Een geintegreerde aanpak van de Binnenstad had

vermoedelijk een andere oplossing geformuleerd voor het project. De ad-hoc investeringen komen zowel voor bij de overheid, als bij de private partijen.

Volgende projecten uit het overzicht zijn het meest markant: ▪ ‘upgrading Binnenstad’: De vernieuwing van het rioleringsstelsel in de Binnenstad vormt de aanleiding om ook de straten en pleinen een facelift te geven. Helaas wordt er enkel een vernieuwing doorgevoerd van de bestaande toestand en niet ingegaan op ruimere doelstellingen voor het gebied.

▪ ‘parking Van Sommelsdijcksekreek’: de Van Sommelsdijcksekreek wordt als een ‘vrij en onontgonnen’ gebied ingezet om het parkeerprobleem van het naastgelegen recreatief centrum op te lossen.

▪ ‘vernieuwing van de inkomzone en voetpaden van het hotel Krasnapolsky’: het bedrijf Kersten Holding heeft hier op het voetgangersdomein een oplossing gezocht voor de wateroverlast bij overstromingen. Het resultaat is een golvend en opgehoogd voetpad waarbij de toegankelijkheid voor voetgangers in het gedrang komt. Bij een aanpak van het probleem van de wateroverlast in een ruimere zone door een hoger niveau, zou het particulier bedrijf hier vermoedelijk niet voor dergelijke oplossingen gekozen hebben.

135

4

DYNAMIEKEN IN DE BINNENSTAD

136

5 Pogingen tot investeren gaan niet altijd door Hoewel er heel wat ideeën zijn en vaak ook de nodige middelen hiervoor worden gevonden, gaan de geplande investeringen niet steeds door. Tijdens de onderzoeksperiode in Suriname werd reeds duidelijk dat het moeilijk was om de investeringen ‘aanpak van de omgeving van het Waaggebouw’, ‘Centrale Markt’ en ‘cruiseterminal’ te realiseren.

6 Bevoegdheden niet steeds duidelijk De bevoegdheden voor het uitvoeren van projecten in de Binnenstad zijn niet steeds duidelijk. Naast een ruimtelijke overlapping van projecten (aangehaald in punt 2), is er ook een overlapping wat betreft opdrachthouderschap. Zo worden er soortgelijke projecten gepland en gerealiseerd zowel door verschillende ministeries als door private partijen. De vernieuwing van de bestaande inrichting van straten en pleinen in de Binnenstad werd uitgewerkt door het Ministerie van Openbare Werken in het plan ‘upgrading Binnenstad’. Ondertussen was Wegenautoriteit Suriname (WAS is een instelling van het Ministerie van Openbare Werken) met de effectieve realisatie begonnen van het project ‘heraanleg voetpaden Heerenstraat en omgeving’. Tijdens de voorstelling van het project ‘upgrading Binnenstad ’ werd vanuit het districtscommissariaat van Paramaribo de bevoegdheid van het Ministerie van OW

voor dit project in vraag gesteld. Het project zou eerder een bevoegdheid zijn van het Ministerie van Ruimtelijke Ordening, Gronden Bosbeheer (RGB).

Ook de afbakening publiek-privaat is niet geheel duidelijk: In de Keizerstraat werd het voetpad ter hoogte van het hotel Krasnapolsky aangepakt door het private bedrijf Kersten Holding. Deze zone vormt ook een onderdeel van de tweede fase van het plan ‘upgrading Binnenstad’.

CONCLUSIE

Op basis van deze beknopte analyse, kan er vastgesteld worden dat er weldegelijk een dynamiek leeft in de Binnenstad. Toch valt op te merken dat de projecten niet steeds getuigen van kwalitatieve of ge誰ntegreerde planning. De uiteenzetting van de dynamieken toont hierdoor een positief klimaat aan, evenals de nood aan afstemming en kwaliteitscontrole.

137

foto 5.1 | Oude Hofstraat, parkeerterrein op onbebouwd perceel, Sint-Petrus en Pauluskathedraal (achter)

CONCLUSIE

5

CONCLUSIE 140

141

Conclusie In voorliggend boek werden de verschillende elementen, aangehaald in de probleemstelling, onderzocht en verder uitgediept in functie van de doelstelling van het onderzoek. De analyse kon deels steunen op sterke onderzoeken uit 2006, binnen de samenwerking Antwerpen-Paramaribo.

Deze werden geactualiseerd en uitgebreid met heel wat nieuwe onderzoeksdaden, waaronder het onderzoek naar de bouwblokken met behulp van het Geografisch Informatie Systeem (GIS).

Met deze analyse kunnen we een aantal markante conclusies maken, waarmee er in de volgende boeken aan de slag kan worden gegaan: 1 De lagen ‘grondgebied’ en ‘stadsplattegrond’ zijn helder van structuur en bleven doorheen de jaren relatief ongeschonden (met uitzondering van de waterstructuur). Dit is niet enkel opmerkelijk, het biedt kwaliteit en vormt een sterktebod voor de Binnenstad. Anders is het gesteld met de lagen ‘openbare ruimte’, ‘bebouwing’ en ‘gebruik’. Ze geven aanleiding voor problemen nu en vormen de voedingsbodem voor het vergroten van de problemen in de toekomst. Toch zijn hier de juiste potenties aanwezig voor een kentering.

2 De Binnenstad is onderhevig aan een aantal negatieve tendenzen die inwerken op het gebied.

Dit is een belangrijke vaststelling, die in de visie zal leiden tot het formuleren van een aantal randvoorwaarden. Vanuit de doelstelling en focus van dit onderzoek zal dit echter niet nog verder worden uitgediept. Het onderzoek naar de externe negatieve tendenzen is een onderzoek op het niveau van de hele stad.

3 De vele dynamieken in de Binnenstad tonen een positieve trend aan: heel wat partijen bezitten een (investerings)drang om projecten te realiseren in de Binnenstad. Hoewel er veel projecten op de tekentafels liggen, lijken er maar weinig tot effectieve uitvoering te komen. Een groot aandachtspunt is het gebrek aan integratie en een gemis aan kwalitatieve projecten. Met deze elementen wordt er in boek 3 aan de slag gegaan voor het bouwen van een ontwikkelingsstrategie.

6

BIBLIOGRAFIE 142

BOEKEN Bakker, M., Van Der Klooster, O., (2009). Architectuur en bouwcultuur in Suriname. Amsterdam: KIT Publishers Heeling, J., Meyer, H., Westrik, J., (2002). Het ontwerp van de stadsplattegrond. Amsterdam: Uitgeverij SUN. Lynch, K., (1960). The Image of the City. Massachusetts: The MIT press.

Technum i.o.v. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, (2002). Publieke ruimte, een andere aanpak. Brugge: Die Keure.

ONGEPUBLICEERDE WERKEN Adams, B., Heirman, S., Kooyman, S., Stuyck, I., (2007). Ruimtelijke context voor cases Centrum en Weg naar Zee, Paramaribo. Antwerpen: ongepubliceerde masterproef.

Adams, B., Kooyman, S., (2007). Ontwikkelingsstrategie voor de rivieroever van Paramaribo.

Antwerpen: ongepubliceerde masterproef.

Center Parcs, (2008). Biodiversiteitspoort Suriname. s.l.: ongepubliceerde studie.

De Rooy, C., (2008). Het upgraden van het uitgaanscentrum Paramaribo. Paramaribo: ongepubliceerd afstudeerwerk.

Ferrier, S.V., (2006). Openbaar Vervoer Paramaribo: een netwerk en lijnennet ontwerp. Delft: ongepubliceerde masterproef.

Heirman, S., Stuyck, I. (2007). Ontwikkelingsstrategie voor Weg naar Zee, gelegen in de stedelijke rand van Paramaribo. Antwerpen: ongepubliceerde masterproef.

143

144

Ministerie van Openbare Werken, (2008). Upgrading Binnenstad. [presentatie]. Paramaribo: ongepubliceerd werk.

PHI Architecture i.o.v. Inter-American Development Bank, (2005). Urban Development Plan for Paramaribo. Paramaribo: ongepubliceerd werk.

NV Havenbeheer Suriname, (2006). Herstructurering Waterfront Paramaribo. Eindrapport.

Nieuwegein: ongepubliceerde studie.

WETGEVING S.B. 2001. (no. 074). Paramaribo. (Besluit instelling Bouwcommissie en aanwijzing historische binnenstad) INTERVIEWS Antonius, S.K.C, (2008). Upgrading Binnenstad. [Interview]. (17 juli).

Matil, N., Onder de Linden, H., (2010). Riverside Harbour Village. [Interview]. (5 januari).

TITEL HOOFDSTUK

Simons, R., (2008). Hervorming van het openbaar vervoer. [Interview]. (juli).

Smith, A., Healy, J., Veira, N., (2008). Aanpak van de omgeving van het Waaggebouw. [Interview]. (juli).

ELECTRONISCHE REFERENTIES Anon., 2010. City Of Paramaribo. [online] Beschikbaar via: http://www.cityofparamaribo.nl [Geraadpleegd op 4 april 2009] Anon., 2007. Expansie Hermitage Mall. [online] Beschikbaar via: http://www.fatum-suriname.com/nieuws/expansie-hermitage-mall [Geraadpleegd op 15 december 2009] FOTO’S Van Dijk, J., Van Pette-Van Charante, H., Van Putten, L. (2007). Augusta Curiel. Fotografie in Suriname 1904-1337. Amsterdam: KIT Publishers.

Dikland, Ph., Koenraadt, L., (2003-2006). Luchtfoto’s van Paramaribo. [Luchtfoto’s uit privécollectie].

Alle andere fotos zijn eigen materiaal en werden gemaakt tijdens het onderzoek (juli-september 2008)

145

BOEK 1

BOEK 2

BOEK 3

BOEK 4

BOEK 5

BOEK 6

BOEK 7

BOEK 8

Stel zelf de luchtfoto van de grootstad Paramaribo samen door de kaften van de boeken, volgens dit schema, naast elkaar open te leggen. bron: luchtfoto GLIS 2005-2008