P928079 Afgiftekantoor Herzele
Ver. uitg.: Filip De Bodt, Groenlaan 39, 9550 Herzele Seizoensuitgave vzw Climaxi. Verschijnt vier seizoenen, Herfst 2024
Edito
De lokale verkiezingen staan voor de deur. Bij het ter perse gaan hebben we nog geen Vlaamse en federale regering. Extreemrechts brak op 9 juni niet door maar ze groeiden wel. Linkse bastions houden in steden zoals Gent, Leuven, Brussel en Antwerpen nog redelijk stand, maar in steeds meer gemeenten zal het cordon sanitair onder druk komen te staan na 13 oktober. Het is juist in de gemeenten waar we stuitten op stevige vervuilingsproblematieken. Gemeentes langs industrie, stortplaatsen of andere vervuilingshaarden. De vraag is wat gemeentebesturen kunnen betekenen tegen vervuilers en hoe ze mee sanering kunnen afdwingen?
Daarom trok Climaxi in september langs de laatste gemeenteraden van Ronse, Kruisem, Waregem, Kortemark, Roeselare, Boom, Zwijndrecht, Stabroek en de pro-
vincieraad in Hasselt. We gaven er PFAS-eieren en groenten af. In dit ledenblad lees je ons relaas van stevige discussies, burgemeesters die ons het zwijgen op leggen en manden vol eieren en groenten.
Vervuiling treft ons allemaal. We laten dokter Staf Henderickx en boer Ruben Segers aan het woord. Wat doet vervuiling met onze gezondheid en met ons voedsel? Voor u ligt het derde ledenblad van 2024. Een sterk en sociaal klimaatbeleid zet in op minder marktwerking in plaats van meer marktwerking in alle facetten van onze maatschappij. Als u graag dit ledenblad blijft ontvangen, twijfel dan niet om uw lidgeld te vernieuwen of lid te worden van Climaxi. Veel leesplezier!
Katrin Van den Troost
• Redactie: Lorenz Van Roosbroeck, Filip De Bodt, Simon Van Parijs, Emile Dalleur, Frank Van Houtte, Marc Van Marsenille, Toon Penen, Hedwig Rooman, Tim Deweerdt, Piet De Smet, Katrien Van den broecke, Bernard Meyfoordt, Lech Schelfout, An Van Goey, Nele Coen, Anneke Verbruggen en Katrin Van den Troost
• Eindredactie: Filip De Bodt en Katrin Van den Troost
• Cartoons: Arnulf
• Foto’s: Tini Cleemput, Greenland, Red onze Kleiputten
• Vormgeving: info@bijdruk.be
• Drukkerij: Polyprint Herzele
In dit nummer
De link tussen voeding en vervuiling: interview dokter Staf Henderickx 04
Worden GGO’s onze nieuwe realiteit? Interview met boer Ruben Segers 04
De Europese Zadenwet: Een bedreiging voor biodiversiteit en kleine boeren 04
Wat doet jouw gemeente tegen vervuiling? 04
800 bezwaren tegen de N42 04
Eco & Fair nieuws: tentoonstelling, Greenland, lokale boeren 04
Voeding en Vervuiling
Interview met dokter Staf Henderickx
PFAS-vervuiling heeft België en Vlaanderen op zijn kop gezet. Heel wat mensen kregen een brief in de bus met de mededeling geen groenten en eieren uit de tuin te eten. Ondertussen blijven saneringsplannen op zich wachten en is de portemonnee van de vervuiler onbereikbaar geworden. Climaxi interviewt dokter Staf Henderickx.
Hij komt in november met een nieuw boek ‘Dit slik ik niet meer’ over vervuiling en het winstmodel achter onze voeding.
Hoe erg is het volgens u gesteld met de vervuiling in Vlaanderen?
Staf Henderickx: Vervuiling in Vlaanderen bestaat al lang. Begin jaren 80 schreef ik het boek ‘De zoete dood’ over milieuvervuiling door zware metalen in de Noorderkempen. De vervuiling door cadmium, arsenicum en lood was zo extreem dat bewoners rond de fabrieken geen groenten uit hun tuin mochten eten, geen vis uit
kanalen en rivieren en geen grondwater mochten gebruiken. Door onze boeken, pamfletten en acties werd het beleid wakker geschud. Ondertussen zijn er gelukkig grote saneringsoperaties uitgevoerd, maar de regio blijft vervuild door zware metalen. Arsenicum en cadmium kunnen al bij lage concentraties als trigger voor kanker fungeren.
Maar de vervuilingsverhalen blijven zich opstapelen. De Amerikaanse chemiereus DuPont is de koploper in de productie van allerlei emulgators. Van additieven die producten met een laag vetgehalte crèmig maken tot andere die hun toepassing vinden in kauwgom, maar ook in PVC. En nog andere, die het cakebeslag en de kruimelstructuur versterken, maar die ook in plastics verwerkt worden. DuPont is ook de producent van allerlei PFOS-moleculen die, eens in het lichaam, er voor altijd blijven. Daarom worden PFOS ook ‘forever chemicals’ genoemd.
Meer recent in 2021 kwam bij graafwerken voor de Oosterweelverbinding aan het licht dat er in een straal van 15 km rond het chemiebedrijf 3M een zware vervuiling met PFOS bestaat. Hoewel de toxiciteit al bekend is sinds de jaren 70 en de vervuiling bekend
is sinds 2017, kwam het beleid pas in actie na het losbarsten van het milieuschandaal. Volgens een rapport uit 2016 van het Environmental Protection Agency veroorzaken PFOS cholesterolverhoging, gestoorde leverenzymen, geboorteafwijkingen, hoge bloeddruk en zaadbal- en nierkanker. Vanaf januari 2023 heeft de Europese Unie maximumwaarden voor PFOS in vis, schaaldieren, vlees, eieren en melk vastgelegd. PFOS in de grond betekent PFOS in de mond. Dit voorbeeld toont ook hoezeer de voedingsindustrie onderdeel is geworden van de chemische industrie.
In 2021 hadden we het PFASschandaal. PFAS is de overkoepelende naam voor de 6000 fluorverbindingen waarvan PFOS en PFOA kankerverwekkend zijn benoemd. Een decennia eerder waren het dioxines en zware metalen. Hoe kijk jij naar de toekomst? Is de vervuiling aan het afnemen of is het wachten op het volgende schandaal?
Staf: Vlaanderen is qua bodem, rivieren, grondwater en lucht een van de meest vervuilde gebieden op aarde. De industrie, de landbouw, de bouwnijverheid en het verkeer zijn de grote
boosdoeners. De milieuwetging is niet erg goed aangepast, maar vooral het afdwingen van de milieuwetten loopt totaal mank. Wie durft en kan tegen grote bedrijven de juridische strijd aangaan?
De groene economie is daarbij een pleister op een houten been. Ze neemt de oorzaken van vervuiling niet weg, maar doet alleen een nieuwe parallelle industrie ontstaan die op zich ook erg vervuilend kan zijn. Denk aan de grote batterijen voor elektrische wagens en trucks.
Vlaanderen is een klein lapje grond dat sterk geïndustrialeerd is en in de jaren 70 en 80 een slecht afvalbeleid heeft gevoerd. Daarnaast hebben we ook intensieve landbouw die nog steeds pesticiden gebruikt. In je boek wijd je een stuk aan de rol van de korte keten. Hoe zie jij dat?
Staf: In 2022 publiceerde de FAO van de Verenigde Naties in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie WGO een uitgebreid rapport over de maximaal toegelaten residu’s van pesticiden in landbouwproducten. Wie het raadpleegt kan alleen verstomd staan over het aantal pesticiden en de
Katrin Van den Troost
Pesticiden belanden in ultrabewerkte voeding, maar zijn in de eerste plaats gevaarlijk voor de boeren, hun familie en de omwonenden van bespoten velden.
complexiteit om voor elk van de pesticiden en landbouwproducten een maximale residuwaarde te bepalen. Die veiligheidslimieten worden voor elke stof apart vastgelegd, maar we weten helemaal niet wat die cocktail van pesticiden in ons lichaam aanricht. Het Europees Milieuagentschap geeft zelf toe dat de maximumwaarden vrij theoretisch zijn en herziet hen daarom regelmatig. Volgens het milieuagentschap is de nulwaarde de enige veilige grens voor zo’n extreem toxische stoffen.
Pesticiden belanden in ultrabewerkte voeding, maar zijn in de eerste plaats gevaarlijk voor de boeren, hun familie en de omwonenden van bespoten velden. Volgens een rapport van de Verenigde Naties uit 2017 sterven jaarlijks ongeveer 200.000 boeren en landarbeiders aan pesticiden-vergiftiging. In Argentinië steeg het aantal sterfgevallen door kanker van 20% naar 30% in de streken van sojaplantages met een hoog pesticidegebruik. Ook het aantal miskramen en geboorteafwijkingen nam daar toe. Die soja belandt in allerlei ul-
trabewerkte voeding, in veevoeder, en dus ook in bijvoorbeeld het brood en de kip in onze supermarkt.
Om dat te vermijden, biedt de korte keten een oplossing.
In Frankrijk en Duitsland bestaat er al een grote cultuur om rechtstreeks bij de boer te kopen. In België ligt dat percentage nog erg laag. Ik breek een lans voor de korte keten, het rechtstreeks kopen van voeding bij de boer in zijn hoevewinkel of op de boerenmarkten.
Een goede gezondheid is goud waard, luidt de zegswijze.
Uw boek gat dieper in op ultrabewerkte voeding. Wat verstaat u daar juist onder?
Staf: Vandaag ondergaat bijna alle voeding een of andere bewerking. Denk bijvoorbeeld aan snijden, invriezen, koken, pasteuriseren of gisten. Die bewerkingen vergemakkelijken de opslag, vergroten de veiligheid, vermijden verspilling en maken voeding gebruiksvriendelijker. Er bestaan tal van voorbeelden: biologisch volkorenbrood, diepgevroren groenten, bio yoghurt, enz. Die bewer-
kingen zijn positief en laat het duidelijk zijn, die bewerkingen hebben niets te maken met ultrabewerkte voeding.
Ultrabewerkte voeding heeft intensieve behandelingen ondergaan en bevat quasi altijd te veel suikers, vetten, zout en chemische additieven en te weinig vezels, vitamines en mineralen. Het is voeding die geheel of gedeeltelijk bereid is met stoffen die niet in de huiskeuken worden gebruikt zoals bijvoorbeeld gehydrolyseerde eiwitten, maltodextrine of gehydrogeneerde vetten en waaraan additieven zijn toegevoegd zoals kleurstoffen, conserveermiddelen, antioxidanten, antiklontermiddelen, smaakversterkers en zoetstoffen. Tot deze categorie behoren producten zoals frisdranken, voorverpakte maaltijden, broodbeleg en schijnbaar onverdachte producten zoals beschuit, ontbijtgranen, crackers, smoothies en vruchtenyoghurt.
In uw boek haalt u de achterliggende systemen naar boven ‘van boeren tot beurzen’. Wie maakt
er winst op ultrabewerkt eten? Wat is de rol van voedselgiganten als Cargill of Unilever in gezonde voeding?
Vandaag ondergaat
bijna alle voeding een of andere bewerking. Denk bijvoorbeeld aan snijden, invriezen, koken, pasteuriseren of gisten.
Staf: In de tweede helft van de twintigste eeuw kwam de hele voedselproductie - van landbouw tot verkoop - steeds meer in handen van industriële multinationals. Voedselproductie werd onderdeel van de internationale concurrentiestrijd. In dat gevecht zijn de wetten simpel: wie het goedkoopste en meest verkochte product aflevert, wint. Maar het best verkoopbare voedselproduct is niet het gezondste. Wat zout, zoet en vet is, verkoopt het best. Die voorkeur zit in ons DNA ingebakken. In een interview op tv-zender Een Vandaag van 20 september 2023 legt hoogleraar Voeding en Gezondheid van de Vrije Universiteit Amsterdam Jaap Seidell uit waarom: ‘Grote voedingsmiddelenfabrikanten willen zoveel mogelijk verkopen en dat doen ze door hun product zo lekker en verslavend mogelijk te maken. Ze gebruiken een combinatie van zout, zoet en vet,
wat wij heerlijk vinden. De aandeelhouders van deze bedrijven willen dat hun verkoopcijfers omhooggaan.’
Vandaag controleren de vier grootste agromultinationals (Cargill, Tyson Foods, BRF en Alltech) ongeveer 81% van het rundvlees, 73% van het schapenvlees, 57% van het varkensvlees en 50% van de braadkippen. Dat vee graast niet langer op groene, malse weiden, maar blijft op stal en wordt gevoed met graan, soja en maïs. De teelt van die gewassen voor veevoeder leidt vooral in Zuid-Amerika tot massale ontbossing. Deze manier van voedselproductie is verantwoordelijk voor een derde van de globale uitstoot van broeikasgassen en verbruikt 70% van de totale zoetwatervoorraad. Dat zorgt nu al, zelfs in onze 'natte' streken, voor watertekorten. Momenteel wordt 44% - praktisch de helft van de grond wereldwijd - gebruikt voor landbouw en toch blijft men maagdelijke wouden en savanne vernietigen voor akkers en plantages. Het is de voornaamste oorzaak van het verloren gaan van biodiversiteit en het uitsterven van diersoorten. Ook de gigantische uitstoot van stikstof, fosfor en pesticiden zorgt voor dode gebieden zonder enige biodiversiteit.
De internationale agribusiness is de
Vandaag krijgen boeren die zich in de schulden hebben gestoken voor de uitbouw van hun megastallen, van dezelfde overheid te horen dat ze moeten afbouwen of stoppen.
laatste decennia ook beursgenoteerd.
Op de grondstofmarkten wordt druk gespeculeerd. En speculatie maakt ook de voedselmarkten gevoelig voor bubbels en een financiële crash. Dat zou de wereldwijde voedseldistributie in gevaar brengen. Vooral arme landen zouden de rekening betalen want zij zijn het meest afhankelijk van graanimport.
Deze monopolie met voedsel kreeg de naam van foodopoly. Maar foodopoly is geen spel, het is harde realiteit.
Hoe legt u de link tussen het huidige voedselsysteem en klimaatverandering? Welk effect heeft de klimaatverandering op ons eetpatroon en visa versa?
Staf: De opeenvolgende Belgische regeringen, het Europese beleid en de Boerenbond hebben een beleid
gepromoot en gesubsidieerd van steeds grotere stallen van koeien, varkens en kippen. In België en Nederland heeft die ongebreidelde groei van megastallen zijn grenzen bereikt. Het stikstofprobleem is daarvan een schrijnend voorbeeld. Methaan van de uitstoot van koeien en varkens is immers dertig keer gevaarlijker voor het klimaat dan CO² en daardoor bedraagt het aandeel van de landbouw in de stikstofproblematiek 78%. Vandaag krijgen boeren die zich in de schulden hebben gestoken voor de uitbouw van hun megastallen, van dezelfde overheid te horen dat ze moeten afbouwen of stoppen. Het gevolg van een kortzichtig beleid.
De luchtvervuiling met gezondheidsproblemen als gevolg, de verzuring van water en bodem, het vernietigen van de biodiversiteit en de klimaatopwarming zijn de desastreuze gevolgen van deze wildgroei aan megastallen. Normaal kan de aarde 62 miljoen ton stikstof per jaar verwerken. Nu zitten we aan 300 miljoen ton per jaar. Een vermindering van onze veestapel met 60% is de enige oplossing. Voor die omschakeling is veel geld nodig. Nederland zet daar 14 miljard voor opzij. Vlaanderen voorziet een povere 3,6 miljard tot 2030.
Wat is, om af te sluiten, uw advies aan de bezorgde lezer van dit tijdschrift? Wat zijn de te nemen stappen als individu maar ook op collectief vlak?
Staf: De twee bronnen van rijkdom - natuur en menselijke arbeid - staan vandaag in dienst van kapitaalaccumulatie. Dat is een absurde situatie als je kijkt naar de catastrofale gevolgen op sociaal en ecologisch vlak. In feite moeten we terugkeren naar het principe dat niemand eigenaar is van de aarde, zeker niet de agribusiness, maar dat we samen het tijdelijke vruchtgebruik hebben gekregen. We moeten de aarde in een goede staat doorgeven aan de volgende generaties. Onze eigen boeren met een agro-ecologisch model zijn
Decennia van monoculturen, zwaardere landbouwmachines en pesticiden hebben die dragende rijkdom vernietigd.
immuniteit van de planten verzekert. Zo zitten in één gram gezonde grond naar schatting meer dan een miljard bacteriën van meer dan tienduizend soorten. Decennia van monoculturen, zwaardere landbouwmachines en pesticiden hebben die dragende rijkdom vernietigd. Geloven dat het zo verder kan, dat is pas naïef.
Worden GGO’s onze nieuwe realiteit?
Interview met
Ruben Segers van De Kollebloem
daarvoor de beste garantie. De aarde in vruchtgebruik hebben, betekent ook dat we de relatie tussen de menselijke arbeid en de natuur moeten herstellen. Daar ligt de enige uitkomst om nog meer desastreuzere pandemieën te voorkomen. Duurzame en ecologische landbouw waar de boer centraal staat, is het enige echte alternatief.
Is zo’n plan naïef, als straks 10 miljard mensen gevoed moeten worden? De sleutel zit in de grond onder onze voeten: een oeroude, wondere wereld van bacteriën, schimmels, wormen, insecten, spinachtigen en voedingsstoffen, die samen een voedselketen voeden. Planten lozen via hun wortels suikers in de bodem die bacteriën en schimmels activeren, die op hun beurt de
Staf Henderickx schrijft aan een nieuw boek
‘Dit slik ik niet meer’. Het komt in november 2024 uit bij uitgeverij Lannoo. Goed Geboekt nodigt binnenkort Staf uit voor een diepgaand debat in ’t Uilekot.
Volgens de Belgische regering zijn genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s) een onderdeel van onze toekomst. Dit presenteren ze subtiel in de Actualisering van de Belgische Nationale Biodiversiteitsstrategie tot 2030, die ze in overeenstemming brengen met het Europese kader. Gek, aangezien Europa altijd een strikt negatieve houding aanhield ten opzichte van GGO’s. Ook in 2023 werd er al een wetsvoorstel ingediend voor de regulering van 'nieuwe genoomtechnieken' (NGT’s), een verzamelnaam voor alternatieve methoden om GGO’s te ontwikkelen.
Om meer inzicht te krijgen ging Climaxi in gesprek met Ruben Segers van De Kollebloem, een biodynamische boerderij en leverancier bij Eco & Fair. Ruben organiseert zich sinds 2023 tegen de invoering van GGO’s en deelt zijn inzichten over de bedreigingen voor biodiversiteit en duurzame landbouw.
Dag Ruben, vertel eens wat meer over jezelf; hoe ben je in contact gekomen met GGO’s?
Ruben: Mijn interesse in GGO’s begon in 2023 na een Demeter conferentie (internationaal biodynamisch label) over nieuwe EU-wetgeving rondom NGT’s. Ik kwam in contact met Vitale Rassen, een Vlaamse vzw actief rond GGO’s, en via hen ook met Arché Noah, een organisatie die in het debat op Europees niveau doorweegt. Al snel kwam ik tot de conclusie dat er weinig beweging was in Vlaanderen. In november 2023 deed ik mee aan een actie bij de Europese Commissie tegen de nieuwe wetgeving rond NGT’s. Die worden als ‘nieuw’ en veilig bestempeld, maar het blijven GGO’s. We protesteerden met een honderdtal mensen en drukten prei in de handen van voorbijgangers om het gevaar van contaminatie te benadrukken. GGO’s brengen allerhande risico’s met zich mee.
Lorenz Van Roosbroeck
Over welke risico’s heb je het dan?
Bij zaadcontrole kan het vinden van een GGO-spoor leiden tot juridische claims, zoals in Canada, waar boeren boetes kregen en hun oogst moesten vernietigen, zelfs bij ongewilde contaminatie.
Ruben: GGO’s zijn gepatenteerd. Bij zaadcontrole kan het vinden van een GGO-spoor leiden tot juridische claims, zoals in Canada, waar boeren boetes kregen en hun oogst moesten vernietigen, zelfs bij ongewilde contaminatie. Biologische en biodynamische landbouwers willen geen GGO’s in hun zaden, maar op lange termijn is kruisbesmetting onvermijdelijk. We lopen dus dubbel risico, terwijl de voordelen van GGO-technologie nog niet bewezen zijn.
Je hoort anders wel vaak allerlei beweringen over die voordelen van GGO’s, zoals meer voedselzekerheid door betere resistentie tegen extreem weer, hogere productiviteit door intensiever gebruik van landbouwgrond en dus minder ontbossing, of goed voor het klimaat vanwege verbeterde koolstofopslag. Wat zegt de wetenschap hierover?
Ruben: Er is geen wetenschappelijke consensus over de voordelen van GGO’s, bewijs van de nadelen is er wel al. Onderzoek toont aan dat grootscha-
lige, machineafhankelijke monoculturen, meer energie verbruiken dan opleveren. Biologische en biodynamische landbouw vraagt minder energetische input en is dus efficiënter, bijvoorbeeld door meer mensen aan het werk te zetten met handwerktuigen. Als je alle benodigde input meerekent, klopt het niet dat GGO’s door intensivering productiever zijn. Bij biologische landbouw bemest je bijvoorbeeld minder of gebruik je eigen biologische mest. De bodem heeft zo minder last van ammoniak, waardoor hij gezonder is en vol leven in plaats van uitgeput en levenloos. Dat gezonde bodemleven bevordert een goede groei en maakt de grond weerbaarder tegen extreem weer. Het voorkomt uitdroging, verbetert de wateropname en verhoogt de koolstofopbouw. Pas dat toe op veel bodems in Vlaanderen en het probleem is opgelost. GGO's zijn geen structurele oplossing, maar slechts een technologische fix binnen het falende agri-industrieel model. Het is vergelijkbaar met elektrische auto’s, waarin we massaal investeren terwijl goed openbaar vervoer duurzamer is.
Sommige academici vinden de angst voor GGO’s irrationeel, en stellen dat deze voortkomt uit een
romantische kijk op de natuur. Ze wijzen erop dat kritiek vaak gebaseerd is op een totaalafwijzing van het ‘onnatuurlijke’, zoals bij e-nummers in de voeding, hoewel bijvoorbeeld e300 gewoon vitamine C is. Is deze kritiek terecht?
Niet alles wat door mensen gemaakt wordt is slecht, maar als het tegen natuurprincipes ingaat, is het problematisch. Synthetische stoffen zoals DDT of PFAS, die ook eerst als veilig werden beschouwd, tonen aan dat het niet zo gek is dat mensen dit soort ‘onnatuurlijke’ technologie wantrouwen. Willen we dat in onze omgeving? De angst voor GGO’s komt voort uit het onvoorspelbare en abrupte karakter van biotechnologische ingrepen. Het imiteren van natuurlijke processen die duizenden jaren duren, zoals genetische kruisingen, is risicovol. De Franse Hoge Gezondheidsraad gaf door deze reële zorg ook een negatief advies over GGO’s, niet vanuit romantiek.
In het debat worden veel verwarrende kritieken geuit. Ik zie dat niet als kwade wil, een mens kan zich vergissen ondanks goede bedoelingen. Technologie is dan ook nooit neutraal: de ontwikkeling, distributie en toegankelijkheid ervan vindt altijd plaats binnen een maatschappelijke context met uiteenlopende belangen. De kernvraag is waarom we GGO's willen produceren: welk probleem lossen ze op? Ondanks teleurstellende resultaten blijft men investeren in GGO-onderzoek, wat
vragen oproept over de achterliggende motieven.
Hetzelfde geldt voor fossiele brandstof. Ondanks de catastrofe van klimaatopwarming blijven we ze gebruiken en zelfs subsidiëren. In Andreas Malm’s boek Fossil Capital beschrijft Malm hoe de 19e-eeuwse overstap van hernieuwbare energie naar steenkool vooral ging om controle en privatisering, niet om efficiëntie. Zie jij hier parallellen met GGO’s?
Zeker, GGO’s passen binnen een scheefgetrokken systeem. GGO’s vereisen middelen en patenten, waardoor grote agrarische bedrijven zoals Bayer en Syngenta monopolies kunnen uitbouwen. Ze versterken de controle en winst van die bedrijven, waardoor boeren nog afhankelijker worden van agrarische reuzen, die naast pesticiden en meststoffen nu ook zaden en gewassen willen controleren. GGO’s passen in een losgeslagen productiemodel. Dat is iets helemaal anders dan lokaal zoeken naar duurzame oplossingen.
Biologische en biodynamische landbouwers willen geen GGO’s in hun zaden, maar op lange termijn is kruisbesmetting onvermijdelijk.
Steeds vaker wordt gesteld dat GGO’s onvermijdelijk deel uitmaken van de toekomst, zoals bijvoorbeeld in de huidige Actualisering van de Belgische Nationale Biodiversiteitsstrategie tot 2030. Hoewel het document waarschuwt voor “mogelijke negatieve effecten op de biodiversiteit,” wordt opgemerkt dat het “belang [...] [toeneemt] met de technologische vooruitgang op dit gebied.” Hierdoor moet elke GGO “zorgvuldig worden beoordeeld voordat ze worden vrijgegeven.” Impliceert dit dat België al uitgaat van GGO-vrijgave? Is dit de nieuwe politieke consensus?
Achter deze stelling ligt inderdaad het argument om verder te gaan met GGO’s, zonder de vraag of dat überhaupt wenselijk is. Het weerspiegelt een politieke strategie: hoewel GGO's in Europa niet zijn toegestaan, kunnen ze onder de term NGT’s worden geïntroduceerd. NGT’s worden gepresenteerd als ‘nieuw’ en preciezer, maar blijven GGO’s. Dit verschuift het debat. De agribusiness lobbyt veel om GGO’s op de markt te brengen. Zodra de nieuwe Europese Commissie aantreedt, zal de bal weer rollen. Het goede nieuws is dat het voorzitterschap verschuift van pro-GGO België naar Hongarije, die tegen zijn. Daarna wel naar pro-GGO Denemarken, gevolgd door anti-GGO Polen.
Welke “mogelijke negatieve effecten op de biodiversiteit” hebben GGO’s?
GGO-planten kunnen sterker zijn dan inheemse soorten, wat kan leiden tot woekering en verstoring van ecosystemen. Ook ontstaan er snel kruisingsproblemen omdat GGO-genen zich anders dan de gangbare evolutionaire processen verspreiden. Het natuurlijke evenwicht wordt verstoord wat de biodiversiteit schaadt. De langetermijneffecten zijn erg moeilijk te voorspellen. Sommige GGO's zijn resistent tegen pesticiden, wat leidt tot meer pesticidengebruik en de ontwikkeling van ‘super-onkruid’, met schadelijke gevolgen voor biodiversiteit en gezondheid. Ondanks deze risico's negeert België het voorzorgsprincipe en wil meer GGO’s toestaan.
Hoe komt het eigenlijk dat de Belgische politiek positief staat tegenover GGO’s?
Het gebruik van GGO’s vereist veel greenwashing en lobbywerk, ook in
België. Terwijl biologische voeding intuïtief goed voelt, wil 80% van de consumenten geen GGO’s in hun voeding. Er wordt enorme moeite gedaan om het GGO-verhaal te verkopen. Wallonië heeft zichzelf uitgeroepen tot GGO-vrije zone, maar Vlaanderen profileert zich als het Silicon Valley voor biotechnologie en krijgt hiervoor steun van bedrijven en politici. Dit bemoeilijkt de kritische discussie.
Wat kunnen we concreet doen tegen de opkomst van GGO’s?
De angst voor GGO’s komt voort uit het onvoorspelbare en abrupte karakter van biotechnologische ingrepen.
De vraag is ook hoe democratisch de controle is op wetenschappelijke adviesorganen. In Vlaanderen mist een kritische stem. Zo heb je in Frankrijk kritische stemmen in de Hoge Gezondheidsraad. Bij ons steunt de Boerenbond GGO’s door zijn nauwe banden met de agri-industrie. Via haar goede politieke connecties met CD&V, die sinds de jaren '90 op één na alle landbouwministers levert, oefent ze haar invloed uit.
Politieke betrokkenheid is cruciaal om de invloed van de agri-business tegen te gaan. Onze stem laten horen werkt: de actie in november 2023 leidde tot de verstrenging van het NGT-wetsvoorstel, met verplichte traceerbaarheid en GGO-vrije biologische landbouw. De strikte GGO-regulering in Europa is te danken aan actiegroepen, burgerinitiatieven en politieke steun. Zo stemden Die Grünen in Duitsland tegen GGO's, ondanks Bayer's invloed. Dit onderstreept het belang van de electorale strijd. Ook consumenten hebben veel invloed. Door biologische of biodynamische producten van lokale coöperatieven te kopen, ondersteun je duurzame, democratische landbouw en beperk je de macht van grote bedrijven. Vergeet niet: hun sprookjes kosten bakken geld en moeite, maar het alternatief is eenvoudig en helder. Ons voordeel is dat we een oprecht verhaal vertellen van lokale boer.inn.en dat iedereen kan begrijpen en beleven. Mensen zijn niet gek, ze voelen aan wat ze kunnen vertrouwen en wat niet.
Er loopt momenteel een crowdfunding voor de aankoop van de gebouwen van De Kollebloem via vriendenaandelen (tot 31/10). Hiermee ondersteun je de toekomst van hun biodynamische boerderij. Interesse?
Meer info vind je op www.kollebloem.be.
Wordt de nieuwe Europese
Zadenwet een bedreiging voor biodiversiteit en kleine boeren?
Lorenz Van Roosbroeck, met dank aan Hans Van Scharen
In juli 2023 stelde de Europese Commissie een omstreden nieuwe zadenwet voor. Het Europees Parlement stemde in april 2024 voor een versoepeling, nu is het afwachten wat de Europese Raad zal beslissen. De nieuwe Europese zadenwet zou de bescherming van traditionele en lokale zaadvariëteiten kunnen bedreigen door strikte regels die kleine boeren en zaadinitiatieven belemmeren. De zaadindustrie verzet zich tegen mogelijke vrijstellingen voor de uitwisseling van kleinere zaadhoeveelheden voor natuurbehoud. Tegenover deze mogelijke overwinning voor de zakken van de zaadindustrie staat een verminderde zaaddiversiteit, nadelige gevolgen voor kleine boeren en producenten, en verminderde weerbaarheid tegen klimaatsverandering. Bovendien zou dit het monopolie van de agribusiness versterken, wat de sociale ongelijkheid in de landbouw vergroot.
Voorstel Europese Commissie
In juli 2023 stelde de Europese Commissie een nieuwe zadenwet voor.
Hiermee wil men het bestaand juridisch kader voor het produceren en in handel brengen van plantaardig teeltmateriaal (PTM) — d.w.z. zaden, stekjes en zaailingen — aanpassen. De huidige regelgeving is versnipperd: ze bestaat uit 10 verschillende richtlijnen en laat veel ruimte voor interpretatie. Juridisch gezien is er nood aan een vereenvoudigd, geharmoniseerd rechtskader. Los van het juridische luik is de centrale doelstelling een divers en kwaliteitsvol PTMaanbod — d.w.z. één dat aangepast is aan het huidige en toekomstige klimaat, bijdraagt aan voedselzekerheid, biodiversiteitsbescherming en het herstel van onze bosecosystemen. Zo worden er strikte duurzaamheidseisen voor de registratie van nieuwe landbouwgewassen geïntroduceerd. Deze aanpassing valt te situeren binnen de bredere beleidsdoelen van de Europese Green Deal en de ‘van boer tot bord-strategie’, die ons voedselsysteem eerlijker, gezonder en milieuvriendelijker wil maken.
Achtergrond:
Agricultureel beleid
Hoewel dat allemaal goed klinkt moeten we niet te vroeg juichen. De problemen van vandaag zijn het
gevolg van een falend Europees landbouwbeleid. We moeten de logica die het eerdere beleid vormgaf in vraag durven stellen en beperken in de nieuwe regelgeving. Hier gaat het vooral over de uitbreiding en intensificatie van industriële landbouw. Dat heeft geleid tot een grotere uniformiteit in gewassen, doordat de focus ligt op het maximaliseren van opbrengsten en het beperken van misoogsten.
Het toonaangevende winstmotief, samen met de hoge kosten voor de ontwikkeling en marktintroductie van nieuwe variëteiten, leiden ertoe dat de zaadindustrie zich richt op de meest lucratieve gewassen. Hierdoor worden lokale en traditionele variëteiten verwaarloosd. Het moet dus niet verbazen dat de agrobiodiversiteit
wereldwijd afneemt — zowel voor gewassoorten als plantenrassen (diversiteit binnen de soort). Globaal gezien worden iets meer dan 6.000 planten voor voedsel gekweekt. Minder dan 200 daarvan behalen significante productieniveaus, waarvan negen soorten — tarwe, aardappelen, mais, soja, suikerbiet, rijst, maniok, suikerriet en oliepalm — verantwoordelijk zijn voor 66% van alle landbouwopbrengsten in termen van gewicht.
Deze trend is erg uitgesproken in Europa: volgens een rapport van het Europees Milieuagentschap is de afname van de genetische diversiteit van onze landbouwgewassen bijzonder ernstig: vele traditionele gewassen en verwante wilde gewassen zijn ernstig bedreigd of al uitgestorven.
Het behoud van onze agrobiodiversiteit is echter essentieel voor de aanpassing van gewassen aan milieuveranderingen zoals droogte, ziekten en voor voedselzekerheid.
De huidige toestand is een gevolg van een beleid waar de belangen van de agri-industrie toonaangevend waren en het bedreigt ons vermogen tot klimaatadaptatie. De EU erkent in haar biodiversiteitsstrategie de noodzaak om de achteruitgang van de genetische diversiteit in de landbouw te keren. Kan het beleid verder dan alleen natuurwetenschap ook sociale wetenschap in rekening brengen en de industriële landbouw tegenstand bieden? Momenteel controleren vier bedrijven 60% van de zadenmarkt: Bayer, Corteva, BASF en Syngenta. De ‘Big Four’ is al een verdere vernauwing van de ‘Big Six’, vermits Bayer Monsanto heeft overgenomen en Corteva een fusie is van Dow Chemical en Dupont. Als we echt ons milieu willen beschermen, dan moet men de waarheid onder ogen zien en reële tegenstand bieden tegen de macht van de agrobusiness.
Aanpassingen
EU Parlement
Reacties op het wetsvoorstel waren beperkt vanwege de gelijktijdig voorgestelde nieuwe GGO-wetgeving waar deregulering het doel blijkt.
Toch waren er enkele uitgesproken reacties. In hoeverre wordt het recht van boeren erkend om zaden en plantgoed te bewaren, vermeerderen, hergebruiken en uit te wisselen? Uitzonderingen voor boeren en netwerken die agrobiodiversiteit beschermen zijn belangrijk, zodat zij de strikte regels van de commerciële zaadsector niet of slechts deels hoeven te volgen. Ook de samenhang met de regelgeving voor biologische landbouw is van belang.
Met dit in gedachte stemde het Europees Parlement in april 2024 voor een versoepeling van het wetsvoorstel, ondanks stevig gelobby van de zaadindustrie. Het PTM bestemd voor eindgebruikers, zoals amateurtuiniers, zaadbanken en soortgelijke netwerken gericht op agrobiodiversiteit, zou aan minder strenge eisen moeten voldoen. Ook wordt de registratie van rassen die zijn aangepast aan specifieke lokale omstandigheden (zgn. instandhoudingsrassen) minder strikt en krijgt biologisch PTM eigen aangepaste voorwaarden. De uitwisseling van zaad in natura tussen boeren zou worden toegestaan in kleine hoeveelheden.
In het Europese wetgevende proces zijn we nu in de fase van de triloog, waarin de Europese Raad, het Parlement en de Commissie onderhande-
De zaadindustrie verzet
zich tegen mogelijke vrijstellingen voor de uitwisseling van kleinere zaadhoeveelheden voor natuurbehoud.
len om tot een gezamenlijk akkoord te komen over de definitieve wetgevende tekst. Vooral de Europese Raad, die bestaat uit de nationale ministeries van landbouw van de 27 lidstaten — voor België gesplitst tussen Vlaanderen en Wallonië —, komt hier aan bod. Hoewel het voorstel van het Parlement een verbetering is op het wetsvoorstel van de Commissie, is het cruciaal om de positie van de Raad te beïnvloeden zodat deze goede punten in de finale tekst opgenomen worden.
Oproep tot actie
Hoewel de nadruk op duurzaamheid en kwaliteitseisen binnen de Europese markt kan gezien worden als een stap vooruit, blijft de markt onderhevig aan de drievuldige gril van de competitie, oneindige groei en winstmaximalisatie. Het zou dus kunnen leiden tot toespitsing op ‘duurzame’ planten en, bijgevolg, een verdere inkrimping van het aanbod aan diverse plantensoorten. De mogelijke ernstige beperking op de uitwisseling van zaden tussen
boeren en conservatienetwerken vormen een bedreiging voor onze (agro)biodiversiteit. Vrijstellingen zijn daarom essentieel. Het huidige parlementaire voorstel vrijwaart boeren, tuiniers en natuurbeschermingsinitiatieven van nieuwe bureaucratische obstakels, maar beperkt de overdracht van bedreigde variëteiten tot erkende organisaties. Dit recht mag niet beperkt blijven tot formele organisaties om twee redenen. De wet moet ruimte bieden aan kleinere initiatieven en individuele boeren omwille van hun cruciale rol in het behoud van genetische diversiteit.
Ook willen we met Climaxi onderstrepen dat de nieuwe zadenwet het mensenrecht van boeren om hun zaden te oogsten, uit te wisselen, te verkopen en te hergebruiken, volledig dient te erkennen, zoals dat is vastgelegd in de Verklaring van de VN over de rechten van boeren en andere mensen die in rurale gebieden werken (artikel 19) en het Internationaal Verdrag inzake plant-genetische hulpbronnen voor voedsel en landbouw (artikel 9). Beiden zijn bindend voor alle lidstaten van de Europese Unie.
Samen kunnen we een precedent scheppen voor duurzamere landbouwsystemen.
Wat doet jouw gemeente
tegen vervuiling?
Lech Schelfout, Bernard Meyfoordt, Katrien Van den broecke, Tim Deweerdt, Piet De Smet, Frank Van Houtte, An Van Goey, Marc Van Marsenille, Toon Penen, Hedwig Rooman, Filip De Bodt en Katrin Van den Troost
De gemeenteraadsverkiezingen staan voor de deur. Bij de verkiezingen in juni brak het Vlaams Belang net niet door op Vlaams niveau. Bij de lokale verkiezingen trachten ze een voet tussen de deur te hebben in verschillende gemeenten. Als klimaatorganisatie staan we daar zeer huiverachtig tegenover. We weten wat de recepten van extreemrechts zijn tegen vervuiling en klimaatopwarming: minder klimaatin-
spanningen, minder geld voor openbare diensten, extra BTW en dus duurdere prijzen, krachtiger politiebeleid en meer ruimte voor multinationals. We kennen het liedje al lang.
Climaxi roept samen met lokale actiegroepen in Ronse en Stabroek, Zaubeek Gezond, Leefbaar groot
Kortemark, Leefmilieu Roeselare, Leefbaar Rumbeke, Grootouders voor het klimaat Limburg, Red onze Kleiputten en Grondrecht op om vervuilde eieren en groenten naar de gemeenteraad te brengen. Terwijl de overheid moet zorgen voor een gezonde leefomgeving maakt het Departement Zorg er zich vanaf met het advies om in Vlaanderen overal maximaal twee eieren van eigen kippen per week te eten. Zo wordt vervuiling gedoogd in plaats van aangepakt. Ook lokale besturen kunnen heel wat initatieven nemen om tot sanering over te gaan en de vervuiler te laten betalen.
De rode draad doorheen al onze dossiers is een slap vergunningsbeleid, onderbemande diensten voor advies en controle, vertraging van bodemonder-
zoeken en gebrek aan initiatief bij lokale besturen. Het doel blijft dat de vervuiler betaalt voor de sanering en gezondheidsopvolging van buurtbewoners en werknemers. Hoe meer vervuiling, hoe meer we ook met de klimaatopwarming in de problemen komen, bijvoorbeeld door gebruik van grond- en oppervlaktewater.
Ronse
In de nasleep van het PFAS-schandaal met 3M in Zwijndrecht is gebleken dat langs de oevers van de Molenbeek het grondwater historisch zwaar vervuild is met PFAS ten gevolge van lozingen van afvalwater door verschillende actieve en opgedoekte textielbedrijven.
Daardoor gelden langs de oevers van
de Molenbeek “no-regret maatregelen”: contact met de grond vermijden, handen wassen en voeten afvegen na het betreden.
Dat de vervuiling effectief een impact heeft op de inwoners heeft, toonde Climaxi vorig jaar aan in een bloedonderzoek. Het onderzoek in Ronse toonde aan dat 9 op 10 deelnemers veel tot vooral veel te veel PFAS in het bloed liet optekenen. Onderzoek van OVAM toonde aan dat de terreinen dichtbij de oevers van de Molenbeek en het grondwater zwaar vervuild zijn met PFAS. Daardoor wordt het consumeren van groenten en fruit uit eigen tuin en eieren van kippen afgeraden.
Het Bruulpark in het centrum van
Ronse is sterk vervuild met PFAS. Zo werd een plekje waar veel Ronsenaren ontspannen er een met risico om te betreden. De gemeente verklaarde zelf initiatief te zullen nemen om de sanering in gang te zetten. Bijna een jaar later vragen wij ons af waar we staan? Waar wacht de gemeente nog op?
Ook de Molenbeek moet gesaneerd worden. De Vlaamse overheid en de Provincie Oost-Vlaanderen stapten daarover naar de Raad van State. De auditeur besliste nu dat de Provincie de nodige studies moet doen om de sanering in gang te zetten. Ook hier mag er spoed komen.
De rode draad doorheen al onze dossiers is een slap vergunningsbeleid, onderbemande diensten voor advies en controle, vertraging van bodemonderzoeken en gebrek aan initiatief bij lokale besturen.
Men gaat ons toch niet vertellen dat mensen jarenlang geen groenten of eieren van eigen kweek mogen eten? Hun kinderen moeten aanraden om niet met stof te spelen? Heel wat buurtbewoners en Climaxi zijn het getalm beu. Wij eisen nu acties! Daarom brachten we onze eieren en groenten naar de gemeenteraad van 2 september.
Lech Schelfout (Groen) vroeg een brief te schrijven naar minister Crevits met de vraag om de bloedonderzoeken in de Stad versnelt te organiseren. Schepen Patrice Dutranoit (CD&V) liet
weten dat dit zal gebeuren: "eerst komt er een onderzoek bij 400 mensen in Vlaanderen om kennis op te doen rond parameters. In 2025 start men dan met onderzoeken o.m. in Ronse."
Uiteindelijk werd het voorstel om een brief te schrijven weg gestemd door de CD&V-N-VA meerderheid. Groen en Vooruit stemden voor. Open-VLD onthield zich. Climaxi vraagt dat de Stad toch aandringt op snel bloedonderzoek en begint met de sanering. De PFAS-problematiek is te ernstig om ze verder uit te stellen of te laten verzanden in procedure-kwesties.
Waregem en Kruisem
Vervuiling rond ex-stort Ghistelinck breidt uit. Wat doet gemeente? Climaxi tikte de actuele analyseverslagen op
de kop die de vervuiling aangeven op en rond het ex-stort Ghistelinck aan de Meirestraat te Kruisem. Zowel de studies rond vervuiling met zware metalen en chlorides als die rond PFAS geven meer vervuiling aan dan voorheen. Men plaatste nieuwe peilputten (een deel van de oude putten was verdwenen !?) en ging opnieuw aan het meten. In de helft van die peilputten werden opnieuw alarmerende waarden gevonden die vb. wat chloriden betreft dit keer tot 2210 milligram/l gaan i.p.v. 1490 milligram/l. Tienmaal de saneringsnorm dus, in plaats van zeven.
Toch blijft de overheid passief toekijken: voor OVAM is het verder opvolgen en meten van de klassieke vervuiling voldoende. In de vergunning van nv Pauwlonia voor het optrekken van een
De actie in Ronse
De actie in Kruisem
distributiecentrum op het bestaande stort staat dat er moet over gegaan worden tot sanering als de vervuiling uitbreidt. Dat doet ze, maar geen enkele overheid reageert. Welke conclusie moeten we hieruit trekken? Dat vervuilen loont?
Simon Wemel (Groen) kwam in de gemeenteraad in Waregem tussen met stevige vragen: wat gaat de stad doen om haar inwoners te beschermen tegen PFAS-vervuiling, wanneer wordt het stort gesaneerd en kiest de stad de kant van de bewoners als de vergunning wordt bijgesteld? Kristof Chanterie (CD&V) en buurtbewoner van het stort had zijn dossier gelezen. In de recente rapporten van OVAM staat te lezen dat de vervuiling niet siginificant uitbreidt.
Hoe zit de vork nu in de steel?
De bouw van het distributiecentrum op het vervuilde stort is vergund door gemeente Kruisem met als voorwaarde dat er gesaneerd werd. Ongelukkigerwijs heeft men toen gesteld dat monitoren van de vervuiling de enige saneringsmaatregel is die moet toegepast worden, tenzij de vervuiling zich significant zou uitbreiden.
De vraag is natuurlijk wat dat inhoudt? Wat is significant? OVAM kreeg nu twee bodemonderzoeken binnen:
- eentje die past in het kader van die vergunning: de verplichte monitoring. - eentje rond PFAS.
Bij beide onderzoeken liggen een aantal normen nog hoger dan voorheen. In de helft van die peilputten werden opnieuw alarmerende waarden gevonden die vb. wat chloriden betreft dit keer tot 2210
milligram/l gaan i.p.v. 1490. Tienmaal de saneringsnorm dus, in plaats van zeven. De hoogste waarden worden gemeten op een paar meter van de Zaubeek en op terreinen in de Meirestraat. Deze verhoging is voor ons een inhoudelijke uitbreiding.
- de PFAS-vervuiling kwam er gewoon bij. Ook ruimtelijk is dat een uitbreiding. Men kan die twee dossiers niet scheiden.
- Heel wat waarden zitten boven de saneringsnorm. Dan moet er toch wettelijk gesaneerd worden?
- Er zijn geen extra peilputten geplaatst in een grotere perimeter: hoe kan men dan een uitbreiding meten?
OVAM spreekt zichzelf tegen: in de samenvatting zegt men dat er geen uitbreiding van de vervuiling is, de tabellen en kaartjes bewijzen het omgekeerde.
Toen een climaxivertegenwoordiger ook oplossingen wou voorstellen tijdens deze schorsing werd ermee gedreigd hem aan de deur te zetten.
Jan Herman (onafhankelijke) stak van wal in de gemeenteraad van Kruisem: waarom mag het distributiecentrum zijn activiteiten blijven verder zetten zonder dat ze saneert en verplicht de gemeente de afspraken niet aan de exploitant?
Schepen Callens (CD&V) geeft toe dat het grondwater gesaneerd moet worden. Besluit: de gemeente wacht af en OVAM draagt de verantwoordelijkheid.
De gemeente kiest ervoor om geen initiatief te nemen. De gemeenteraad werd geschorst voor extra uitleg van de milieu-ambtenaar. De voorzitter gebruikte onterecht het huishoudelijk reglement om het debat, dat hij zelf geopend had te stoppen. Het publiek en de oppositie mochten geen verdere vragen stellen en werden de mond gesnoerd. Toen een climaxi-vertegenwoordiger ook oplossingen wou voorstellen tijdens deze schorsing werd ermee gedreigd hem aan de deur te zetten. De spanning rond dit dossier is nog nooit zo hoog geweest op een gemeenteraad.
Climaxi en Zaubeek Gezond besluiten daaruit dat zowel de gemeenteraad van Waregem en Kruisem geen actie zullen ondernemen om nv Pauwlonia te verplichten te saneren. Daarom vragen wij binnenkort zelf de bijstelling van de vergunning aan.
De actie te Waregem
Stabroek
In juni verscheen het gefaseerd beschrijvend bodemonderzoek van Indaver.
Climaxi kon pas recent aan de studie en stelt vast dat de vervuiling rond Indaver zwart op wit bewezen staat. Het grondwater onder de Hooge Maey en de afvalverbrandingsoven zijn sterk vervuild met PFAS. Onder de Hooge Maey spreken we over gemiddelde concentraties
van 5 100 000 ng/l waar 100 ng/l de norm is die Vlaanderen oplegt. Het rapport raadt af om het grondwater nog te gebruiken voor bedrijfsprocessen. Bij de bodem onder de verbrandingsovens spreken we over 3 400 000 ng/kg ds. Het rapport geeft de hoogste prioriteit om een saneringsplan op te stellen voor de omliggende landbouwgrond in Ettenhove polder. Het gevaar dat deze concentraties verspreiden is groot.
De Ettenhoven polder en Natura 2000 gebied De Kuifeend zijn vervuild door atmosferische depostie van PFAS. Het rapport stelt dat Indaver niet de enigste bron is van de vervuiling. In dit gebied is zowel bodem, grondwater, waterbodem als oppervlaktewater te vervuild. Er moet voor deze terreinen met spoed een bodemsaneringsproject opgesteld worden, aldus het rapport.
Climaxi stapte voor de zomer met een aantal buurtbewoners naar de Raad voor vergunningsbetwisting om strenge normen voor zowel Hooge Maey als Indaver te vragen. Daarnaast moeten er dringend normen komen voor emissies via de lucht. De overheid weet dat er PFAS via de schouw naar buiten komt, maar verschuilt zich achter Europa om normen op te leggen.
Climaxi eist samen met de buurt een streng vergunningsbeleid voor elke vervuiler in de buurt van Stabroek, een duidelijke communicatie naar getroffen landbouwers én compensatie voor de verliezen die gaan geleden worden door de sanering.
Roeselare en Kortemark
Stortplaats Silvamo en afvalverwerker Renewi worden in Kortemark en Roeselare gelinkt aan de PFASvervuiling van de buurt. In Kortemark vroeg Silvamo in 2022 een verlenging
van haar stortvergunning aan. Silvamo is een categorie 2-stortplaats voor nietgevaarlijk afval. Het stort is in handen van Renewi en DEME. In de hervergunning wordt de poort opengezet om er vervuilde PFAS-gronden te storten. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir stond Silvamo toe om afval met een PFAS-gehalte tot 50 000 000 ng/kg droge stof te storten. Nochtans liet de Vlaamse Milieumaatschappij klaar en duidelijk weten dat de milieukwaliteitsnorm voor PFOS van 0,65 ng/l nu reeds wordt overschreden in de Speyebeek en de Handzamevaart, ter hoogte van de stortplaats. In meerdere peilbuizen rondom het stort zijn er grote tot erg grote overschrijdingen van de milieukwaliteitsnorm opgemeten.
Vorig jaar keurde de gemeenteraad een voorstel van CONTENT - in samenwerking met de actiegroepen Leefbaar Groot Kortemark en Climaxi - goed om grondwater bij particulieren in de omgeving van het stort te onderzoeken. Uit dit onderzoek bleek de buurt ook vervuild te zijn met lood. Tot nu toe zijn er helaas geen verdere stappen ondernomen. Omdat OVAM de exploitant opdraagt om naast PFASverontreiniging ook die van zware metalen te onderzoeken, is het lood in het grondwater van particulieren wel ineens weer relevant. Daarnaast blijkt uit het bodemonderzoek van Silvamo dat het grondwater niet wordt getest
De actie in Roeselare
De actie in Kortemark
op ultra korte keten PFAS. Dit zijn erg mobiele verbindingen. Het is een must om deze te analyseren om na te gaan wat de impact is van de verontreiniging vanuit het stort. Departement Zorg sust de gemoederen en stuurt niet aan op verder onderzoek. Deze houding helpt de buurtbewoners helemaal niet vooruit in hun strijd tegen vervuiling.
In Roeselare vroeg afvalverwerker Renewi begin vorig jaar nieuwe lozingsnormen aan. Renewi is hoofdspeler in verwerking van afval in de buurt. Via aandheelhoudersstructuur is het voor 50% mee eigenaar van Silvamo stortplaats. De buurt kreeg een brief in de bus om geen eieren en groenten meer uit eigen tuin te eten. Wanneer het probleem ten gronde wordt aangepakt, blijft onduidelijk. Intussen kan de verontreiniging zich verder verspreiden. Renewi kreeg al een uitzondering voor het lozen van PFOS en PFOA met respectievelijk 1900 en 2200 ng/l vergund tot 20 juli 2024, twee kankerverwerkkende stoffen uit de PFASfamilie. Ondertussen krijgt Renewi een uitzondering op het lozen van vier korte keten PFAS boven de toegestane norm. Leefmilieu Roeselare ging in juli in beroep tegen de vergunning.
Leefbaar Groot Kortemark, Leefmilieu Roeselare, Leefbaar RumbekeOekene en Climaxi gingen met vervuilde eieren naar de gemeen-
teraden. In Roeselare stelde Eddy Demeersseman (Groen) de vraag waarom de gemeente geen advies had gegeven. Schepen Nathalie Muylle (CD&V) trok voluit de kaart van Renewi. Het bedrijf doet al meer dan voldoende om de PFAS-lozingen te beperken. In Kortemark gaf Tim Deweerdt (CONTENT) een chemieles in ultra korte keten PFAS. Het gemeentebestuur beslist op 2 oktober of ze zelf initiatief zullen nemen om metingen te doen.
Limburg
Het wordt tijd dat ook in Limburg de PFAS-problematiek ernstig wordt genomen. Nu blijven dossiers aanslepen en wordt de bevolking niet voldoende gewaarschuwd voor de risico’s. In Sint-Truiden is er de Melsterbeek. Voornaamste bron van PFAS (en Chroom IV) is het bedrijf Tenneco, producent van auto-schokdempers. Het bedrijf krijgt al jaren afwijkingen op de lozingsnorm. Het water van de beek wordt gebruikt om akkers en boomgaarden te bevloeien en om vee te drenken. Een andere bron is het stort van Melveren. Volgend jaar zou het op Vlaamse wijze “gesaneerd” worden: afdekken, grond er over en dan wordt het een landschapspark genoemd. In Genk blijft er onduidelijkheid over de volkstuintjes en de vijver in de omgeving van de PLOT-site Geneeskunde voor het Volk deed eerder bloedon-
derzoeken bij gebruikers van de tuintjes. De bloeduitslagen waren opmerkelijk veel te hoog.
Toch blijft een duidelijk beleid uit. Climaxi slaagt de handen in elkaar met Grootouders voor het klimaat in Limburg om vragen te stellen op de provincieraad en later een info-avond te organiseren.
Boom
Achter de Bosstraat in Boom ligt een oud asbeststort (5 ha), gecreëerd door het bedrijf Eternit uit Kapelleop-den-Bos. Dit stort ligt gedeeltelijk bloot en door de wind kan dus het asbest rondwaaien en de volksgezondheid bedreigen tot 2 km ver. Al in 2015 kwam er een verplichting van OVAM om dit binnen het jaar te saneren. Dat is niet gebeurd, enkel is er een onvolledige omheining rond het gebied gezet in 2019. Met de actiegroep Red
Onze Kleiputten vzw hebben we een klacht ingediend die nu tot een behandeling door Justitie heeft geleid. Een 60-tal bewoners heeft zich al mee burgerlijke partij gesteld in het proces. Wij vragen aan de partijen die zich presenteren bij de gemeentelijke en provinciale verkiezingen om de klacht mee te ondersteunen bij de Correctionele Rechtbank. En als zij verkozen onmiddellijk werk te maken van de effectieve sanering van het asbeststort.
Het gebied dat we omschrijven als de Kleiputten Boom-Terhagen omvat 55 ha natuurgebied, een plaats van stilte, koelte en wilde natuur. Dit is de groene long van onze streek. De Provincie - hierin gesteund door de firma Lantis, De Vlaamse Waterweg en de gemeenten Rumst en Boomheeft het plan opgevat om dat gebied volledig met Oosterweelgrond te bedek-
Actie van Red Onze Kleiputten
ken en een nieuw uitzicht te creëren binnen 30-50 jaar. Tegen de omgevingsvergunning hebben wij samen met 2000 inwoners bezwaar aangetekend. De Raad voor Vergunningsbetwistingen heeft die bezwaren aanvaard en de omgevingsvergunning vernietigd. Aan de partijen vragen we dat vernietigingsbesluit te respecteren en geen nieuw plan naar voor te schuiven. We vragen dat ze de dialoog starten met de bewoners, de gebruikers en de betrokken actiecomités voor de ontsluiting van het gebied.
In het natuurgebied ligt de visvijver van de Lustige Vissers. Van in het begin van de procedure heeft men deze vereniging proberen te intimideren om hun grond te verkopen, evenwel zonder succes maar met de nodige angsten. Door de aanhoudende regen is de vijver nu bijna overgelopen. Onder het voorwendsel dat het water vervuild is met PFAS (alle waters in Vlaanderen zijn vervuild met PFAS) verbiedt men nu de pompinstallatie in werking te zetten. Wij vragen de partijen dat ze alles in het werk stellen om de Provincie erop te wijzen dat ze hierin hun verantwoordelijkheid moeten nemen (de oorsprong van de PFAS-verontreiniging is eigendom van de Provincie) zodat de vissers in alle rust en schoonheid hun hobby kunnen beoefenen.
Zwijndrecht
Drie jaar na de parlementaire onderzoekscommissie, werd nog geen kubieke meter grond gesaneerd in woongebied. De milieuverontreiniging, veroorzaakt door 3M Belgium in de regio van Zwijndrecht, Beveren en Linkeroever, heeft een alarmerende impact op de omgeving en de gezondheid van de lokale bevolking, bevestigde onderzoek van Departement Zorg. De PFAS-verontreiniging vertrekt van het bedrijfsterrein van 3M en strekt zich uit tot de omliggende gebieden in een straal van vijf kilometer, waaronder woon- en landbouwgebied.
De getroffen gemeentes hebben juist voor de zomer een monsterfusie gestemd. Na de gemeenteraadverkiezingen zullen Beveren, Kruibeke, Zwijndrecht doorgaan als één gemeente. Dit heeft een grote impact op het verloop van de sanering voor inwoners én het kostenplaatje. We lezen bitter weinig in de partijprogramma’s over hoe men de vervuiling gaat aanpakken.
Voor de zone het dichtst bij de vervuilde site werd in juli 2022 een bodemsaneringsproject ingediend door de saneringsplichtige 3M. Dit project werd goedgekeurd door OVAM op 27 oktober 2022. Wij stellen vast dat 3M de regie heeft over de sanering en dat bevoegde overheden lijdzaam toekijken.
Communicatie naar de buurt gebeurt door 3M in de vorm van brieven en enkele infosessies. Inwoners van de meest vervuilde zone haken af. Het tekort aan informatie en concrete opvolging van de sanering mist. Hierdoor onstaat er veel kritiek en ebt het draagvlak voor de sanering weg.
De verontreiniging door 3M heeft een ernstige impact op onze gemeenschap en ons milieu. We roepen op tot een duidelijk standpunt van alle partijen. Wat gaan ze doen met het Saneringsverbond? Hoe gaan ze in de volgende gemeente de democratisch controle op de sanering uitrollen? Wat met de vervuilde tuinen in Beveren en Kruibeke?
Open communicatie naar inwoners voor een draagvlak voor de sanering.
Grondrecht vzw blijft pleiten voor een snelle en efficiënte aanpak van de verontreiniging en dringt aan op de spoedige implementatie van alle noodzakelijke maatregelen om het welzijn van de inwoners van Zwijndrecht en omliggende gebieden te waarborgen.
800 bezwaren
tegen N42
Filip De Bodt
De Vlaamse Gemeenschap probeert al veertig jaar om de N42 (Wetteren-Geraardsbergen) her aan te leggen. Men hoopt op die manier Z.O.-Vlaanderen te ontsluiten en bijkomende industrie aan te trekken. Vorige omgevingsaanvragen werden steevast geweigerd door de Raad voor Vergunningsbetwistingen.
Buurtbewoners en milieugroepen als Milieufront Omer Wattez, Bond Beter Leefmilieu, vzw Climaxi en vzw ’t Uilekot dienden telkens bezwaren in met als voornaamste argument dat men zo een weg niet in stukjes mag realiseren en op zijn minst een Milieu Effecten Rapport (MER) moet maken dat de gevolgen voor mens en natuur over het ganse traject (Wetteren-Geraardsbergen) moet beschrijven. Momenteel probeert men de nieuwe weg in stukjes te realiseren: een kleine omleiding in Herzele, een verbreding van de weg in Oosterzele. Wat men in Geraardsbergen, met de Astridlaan als gevaarlijkste punt van de ganse weg, wil doen... weet men nog
niet. Verder wil men in de regio nog werken aan de N41 (Aalst-Dendermonde) en de N60 (Ronse)
Die redenering heeft het juridisch altijd gehaald. Bouwvergunningen werden vernietigd en ook het speciaal voor de weg opgemaakte RUP (Ruimtelijk Uitvoeringsplan) in Oosterzele sneuvelde. Dus redeneerde de Administratie Wegen en Verkeer: we maken nu een rapport over het ganse stuk en vragen de vergunning aan voor Herzele. De administratie sloofde zich uit en maakte een dossier van 1600 bladzijden. Ook dit doorstaat evenwel de toets van de realiteit niet: gegevens ontbreken, de plannen voor Geraardsbergen komen niet aan bod en er worden foute berekeningen gemaakt. In die mate zelfs, dat de Provincie Oost-Vlaanderen negatief advies geeft omdat de ondergrondse waterstromen niet bekeken zijn en er onvoldoende buffers aangelegd worden om de gevolgen van de verharding op te vangen.
De milieuverenigingen dienen opnieuw bezwaar in en worden gesteund door méér dan 800 inwoners. Méér dan de helft daarvan komt uit Herzele en meer bepaald uit
Sint-Lievens-Esse. Ook inwoners uit Geraardsbergen en Oosterzele dienden bezwaar in omdat ze meer verkeersdrukte vrezen.
Gemeentebestuur
Tijdens het eerste verkiezingsdebat in Herzele werd evenwel duidelijk dat de politieke kaarten binnen de gemeente nu anders liggen. Tot nu toe verzette enkel LEEF! zich tegen de nieuwe weg. Op het debat liet
Open VLD weten de omleiding achterhaald te vinden. CD&V verzet zich ertegen en diende via haar lijsttrekster mee bezwaar in. De uiteindelijke goedkeuring ligt bij de Gewestelijk
Omgevingsambtenaar van de (voorlopig onbestaande) Vlaamse Regering. Men kan zich moeilijk voorstellen dat die de honderden bezwaren en negatieve adviezen van Provincie en Gemeentebestuur naast zich neer gaat leggen.
vzw Climaxi vindt net als anderen dat de bestaande onveilige weg wel uiterst dringend moet verbeterd worden, maar dan niet aan een ontwerpsnelheid van 90 kilometer per uur, zoals
Administratie Wegen vindt. Via kilometerheffingen, snelheidsbeperking en vervoersplannen moet het zwaar vervoer er af gehaald worden.
Het archeologisch onderzoek toont aan hoe groot de wonde in het landschap is.
De bestaande weg moet verbeterd worden. Voor fietsers is die zeer onveilig.
Eco & Fair
Simon Van Parijs
Nieuwe tentoonstelling over het reilen en zeilen van coöperaties
Bij Eco & Fair draait het om meer dan woorden – het gaat om actie. Onze nieuwe tentoonstelling is een krachtig manifest tegen uitbuiting, vóór sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid. We zetten de spotlights op kleinschalige producenten zoals olijfboeren van coöperaties in Griekenland en arbeiders in een theefabriek in Frankrijk. Waarom multinationals en tussenhandelaars voeden die enkel uit zijn op winst, terwijl boeren en arbeiders uitgeknepen worden? Eco & Fair gelooft in een radicaal andere economie, waarin mensen en de planeet centraal staan.
Coöperaties zoals VIOME, SCOPTI en Esperanto tonen aan dat het anders kan. Ze creëren duurzame
banen, beschermen de natuur en geven elke werknemer een gelijke stem. Daarnaast vertellen ze een herverdelend economisch verhaal dat gericht is op zelfbeheer: landbouwcoöperaties en bezette bedrijven nemen het heft in eigen handen en bewijzen dat een horizontale, ecologische en sociale economie mogelijk is. Bij ons vind je kwaliteitsproducten met een ecologische en sociale meerwaarde.
Om deze inspirerende verhalen te delen, hebben onze partners hun mooiste foto’s doorgestuurd. Wil je de tentoonstelling bekijken? Bij elke bestelling op www.ecofair.be ontvang je gratis een folderversie. Wil je dat de tentoonstelling naar je buurt komt? Stuur een mail naar info@ecofair.be.
Nieuw! Notenmix van Greenland
Boerencoöperatie Greenland uit Griekenland stelt voor: de Natural Healty mix.
Na de slechte olijvenoogst van vorig jaar, kreeg Greenland er nog een grote financiële klap bij: vele olijfbomen raakten beschadigd bij branden en extreme droogte. Ze bleven echter niet bij de pakken zitten, en stelden een heerlijke notenmix samen, in samenwerking met andere lokale producenten. Op die manier proberen ze hun verliezen van de afgelopen jaren goed te maken.
Ontdek hun Natural Healthy mix, perfect als gezonde snack of voor bij het ontbijt. Deze mix van verschillende noten, gedroogde veenbessen, rozijnen en gedroogde olijven is voor 16,60 euro per kilo verkrijgbaar op onze webshop. We verkopen in de winkel ook doosjes borrelnootjes van Greenland voor 1 euro per stuk. Komt dat proeven!
Nieuwe samenwerking met lokale boeren
In onze buurtwinkel in Herzele verkopen we lokale en seizoensgebonden producten, zoals groenten, fruit en zuivel, afkomstig van boeren uit Zuid-OostVlaanderen. Hiermee bieden we een waardig alternatief voor de supermarkt en steunen we de lokale producenten, die we persoonlijk kennen en helpen bij de promotie van hun producten.
Sinds kort startten we ook een nieuwe samenwerking om een groot probleem in de korte keten aan te pakken: de logistieke kosten. Kleinschalige boeren hebben vaak niet de tijd of middelen om hun producten zelf rond te rijden.
De Schapenmelkerij uit Brakel heeft een LEADER-project opgestart dat dit probleem aanpakt, waardoor wij ons assortiment aan lokale producten kunnen vergroten. Het Europees project zorgt ervoor dat een camionette de streek kan doorkruisen om producten uit te wisselen. Zo kunnen wij een groter groenten aanbod krijgen en kan onze olijfolie ook op meerdere plaatsen verkocht worden.
Ken jij een producent uit de Denderstreek? Laat het ons weten, en misschien ligt hun product binnenkort in onze winkel!
Lid worden van Climaxi
Zin om Climaxi te steunen? Vind
je dat ons werk nuttig is en wil je de beweging die we uitbouwen steunen?
Word lid door minimum 10€ per jaar te storten, of een maandelijks bijdrage op BE40 0016 3236 1163 t.v.v. Climaxi, Groenlaan 39, 9550 Herzele.
Met dit lidgeld zetten wij acties op poten, bijten we ons verder vast in dossiers en organiseren we activiteiten. Samen bouwen we de sociale klimaatbeweging uit.
Je krijgt onze brochures in je bus en we nodigen je uit voor onze jaarlijkse ledenvergadering. Als je wil kan je aansluiten bij een groep in je regio.
Zin om mee te doen?
Neem contact op via info@climaxi. be of via 0496/71.84.72. Of iemand van Climaxi, actief in jouw regio:
BRUSSEL
Simon Van Parijs via 0478/06.00.42
ZUID-OOSTVLAANDEREN
Filip de Bodt via Filip@climaxi.be of 0496/71.84.72
ANTWERPEN
Katrin Van den Troost: katrin@ climaxi.be en 0484/83.24.63
OOSTENDE
Johan Bultiauw via 0478/71.48.59 en Kries Hoornaert: kriesjex@hotmail.com
GENT
Filip De Bodt via 0496/71.84.72
MECHELEN
Piet De Baere: 0496/71.17.98
ZAVENTEM
Jean-Paul Martens 0477/62.41.28
KORTEMARK
Tim Deweerdt 0474/43.28.54