Climaxi Magazine Zomer 24

P928079

Afgiftekantoor Herzele

Ver. uitg.: Filip De Bodt, Groenlaan 39, 9550 Herzele Seizoensuitgave vzw Climaxi. Verschijnt vier seizoenen, Zomer 2024

Edito

We werkten ons met zijn allen uit de naad om voor de verkiezingen nog een ledentijdschrift in je bus te kunnen droppen. De inzet is te belangrijk, dat lees je verder in een aantal artikels in dit nummer. Vandaag lekten delen van het regeerprogramma van de rechtse coalitie in Nederland uit: minder klimaatinspanningen, minder geld voor de openbare omroep, extra-BTW en dus duurdere prijzen voor cultuur, strenger migratiebeleid, krachtiger politiebeleid… We kennen het liedje al lang.

Het is een doorslagje van wat rechts in het algemeen verkondigt, met een radicaal sausje erover. Een aanzet die steevast uitmondt in autoritaire en discriminerende samenlevingen als die van Orban in Hongarije. In dat soort van systemen is er geen plaats voor ecologisch of sociaal denken: ze dragen de zelfvernietiging in zich mee.

En dat is nu net het punt waar Climaxi en anderen werk willen van maken: we willen een samenleving

waarin men zorg draagt van mekaar en de natuur, waarin gelijkwaardigheid bestaat en iedereen mee kan. Het is dan ook logisch dat we ons verzetten tegen politieke partijen en structuren die het omgekeerde uitdragen. Dat zijn dan de ‘waarden en normen’ waar wij voor staan.

Ze staan regelmatig in de slingerbewegingen van de geschiedenis onder druk. Pas na de tweede wereldoorlog werd in Europa werk gemaakt van sociale zekerheid, de achturige werkweek, milieubewustzijn en mensenrechten. En niets van dat alles is verworven zonder actie en strijd. Acties die georganiseerd en structureel moeten zijn, zoals Anton Jäger in dit nummer stelt.

Daar gaan wij voor, graag samen met jou. We nodigen je daarom uit om je stem te laten horen en mee te denken over de acties en structurele veranderingen die nodig zijn. Sluit je aan bij onze Klimaatconferentie op 22 juni. Meer informatie vind je verderop.

Filip De Bodt

In dit nummer

Stem voor het klimaat 04

Interview met Anton Jäger 12

Ontneem extreemrechts de brandstof 17

Wat staat er op het spel op 9 juni? 20

Energiearmoede 22

Climaxi zet PFAS opnieuw bovenaan de agenda 26

Eco & Fair: SCOP-TI 30

Ons laatste nieuws: 32

Kom naar onze sociale klimaatconferentie 34

• Redactie: Filip De Bodt, Katrin Van den Troost, Michelle Van Impe, Simon Van Parijs, Lorenz Van Roosbroeck

• Eindredactie: Filip De Bodt en Katrin Van den Troost

• Cartoons: Arnulf en Jo Clauwaert

• Correctie: Sarah Hutse

• Vormgeving: info@bijdruk.be

• Drukkerij: Polyprint Herzele

• Foto’s: Diederik De Mezel, Miriam Strong, Wim Schrever, Pieter-Jan Willems

Stem voor

het klimaat

Filip De Bodt

De laatste jaren blijft een keiharde tegenstelling ons en de planeet achtervolgen: de klimaatverandering wordt elk jaar duidelijker, maar de politieke en maatschappelijke wil om er iets aan te doen zakt. Maatregel na maatregel wordt teruggeschroefd en bij kiezers zakken ecologie, klimaat en natuur op de rangschikking van prioriteiten die de kiezer zich stelt. Op 9 juni gaan we naar de stembus en de vrees bestaat dat de verkozen parlementen internationaal flink naar rechts zullen opschuiven. Voor ecologie en klimaat is dat geen goed nieuws.

Climaxi is sociaal en ecologisch en werkt via bewustmaking en het organiseren van mensen aan maatschappelijke verandering in deze zin. We geloven er niet in dat we binnen de huidige neoliberale structuren aan de klimaatwijziging wat kunnen doen: je kan hier en daar een boom planten, bij wijze van spreken, maar de grote spelers op industrieel vlak blijven buiten schot. Dat willen we veranderen door gezamenlijke actie van groepen mensen, met een sterke betrokkenheid van

diegenen die arbeid leveren binnen dit productiesysteem. Wat wij niet doen is anderen aansporen om hun leven individueel te verbeteren, met belgerinkel naar de winkel te gaan of meer truien aan te trekken. Andere organisaties doen dat en verdienen ons respect, maar wij denken dat de sleutel tot verandering niet het individueel gedrag is.

Dat kan gewoon cijfermatig al niet. Als je deze overtuiging behartigt, dan kan je niet anders dan ook bij verkiezingen je mond open te doen.

Internationale toestand

De catastrofe is namelijk meer dan duidelijk: we kennen stijgende droogteperioden en overstromingen in eigen land en zijn er actief rond: bijvoorbeeld wat de Dender betreft in OostVlaanderen, stijgende zeewaterspiegels… Op heel wat plaatsen toonde ons bloedonderzoek aan dat mensen te hoge PFAS-waarden in het bloed hebben, storten lekken als een zeef en de uitstoot van industrie wordt nauwelijks aan banden gelegd. De prijs van de olijfolie, koffie en chocolade schieten de lucht in door klimaatproblemen bij de kweek. Wat wij meemaken dat zijn dan nog peanuts: in Porto Alegre (de stad die jaren de gastvrouw was

van het Wereld Sociaal Forum, een internationale coalitie van honderden sociale bewegingen uit de ganse wereld) staat het water op dit moment van schrijven tot boven de huizen. Er zijn al meer dan honderd doden en de wederopbouw wordt aartsmoeilijk. Sommige dorpen zijn gewoon van de kaart geveegd. In Botswana dreigen ganse kudden nijlpaarden te sterven omdat ze vastzitten in de door hittegolven opdrogende moerassen. Ook Kenya wordt hard getroffen door overstromingen: honderden mensen zijn er dakloos.

Dit gebeurt allemaal in een wereld waarbij vanaf 2019 het klimaatthema redelijk ernstig genomen werd. Er

waren de jongerenbetogingen en markante figuren als Greta Thunberg en haar generatiegenoten. De wereld leek even wakker te schieten en de politiek zinnens om het probleem op te lossen. Tegelijkertijd was de ruk naar rechts merkbaar. We komen nu op een punt waarbij zelfs het weinig dat in het verleden op de helling stond, dreigt afgezwakt of afgeschaft te worden. Ja, dit klinkt pessimistisch, maar het is nooit te laat om je daar tegen te verzetten, ook in de stemlokalen.

Europa

De sociaaldemocratische fractie in het Europees parlement (PES) was relatief tevreden met de uitslag van de vorige Europese verkiezingen. Ze ver-

loren weliswaar zetels en de winst van de Groenen (Groenen/EVA) was minder groot dan men na de klimaatprotesten konden verhopen. Er kwam evenwel een centrum-linkse meerderheid van sociaaldemocraten, Europese liberalen (Renew) en de christendemocratie (EVP).

Ferdi De Ville, prof Europese politieke economie aan de U-Gent, zegt in het recente nummer van het tijdschrift Sampol: “Sociaaldemocratische onderhandelaars gebruikten de macht die ze ontleenden aan het feit dat hun groep nodig was om Von der Leyen in het zadel te helpen om veel linkse voorstellen te verwerken in het programma van de nieuwe Commissie. De eerste twee van zes grote werven van de nieuwe Commissie waren niet toevallig thema’s om de sociaaldemocraten mee te paaien: de Green Deal en een ‘economie die werkt voor de mensen’. Het grote Europese project van de voorbije vijf jaar was de Europese Green Deal, waarbij de EU zich er wettelijk toe verbond tegen 2050 volledig klimaatneutraal te zijn en al in 2030 de uitstoot met minstens 55% te verminderen in vergelijking met 1990. Om die ambitieuze klimaatdoelstellingen te bereiken, werd een omvangrijk pakket aan maatregelen aangenomen. Die beperken zich niet tot het strikte milieubeleid. De EU zette een Just Transition Mechanism op dat onder meer via financiële steun de verliezers van de

klimaattransitie moet bijstaan. Er werden flankerende instrumenten opgetuigd in het handels- en industrieel beleid om te vermijden dat de Europese klimaatinspanningen zouden leiden tot een verlies aan industriële activiteit en werkgelegenheid. Zo heeft de EU een koolstofgrensmechanisme (CBAM) ingevoerd om ervoor te zorgen dat producenten van buiten de Unie die hun goederen hier willen verkopen eenzelfde prijs voor de uitstoot van CO2 betalen als Europese fabrikanten. De EU nam wetten aan die de verkoop op haar markt verbiedt van producten die zijn vervaardigd via dwangarbeid of op een manier die bijdraagt tot ontbossing. Er komt wellicht een zorgplichtwet die grote bedrijven dwingt om ervoor te zorgen dat er over de hele aanvoerketen waar ook ter wereld geen mensenrechtenschendingen of milieuschade plaatsvinden.”

Voor Climaxi en andere milieubewegingen was het te weinig en de Europese Unie faalde op veel andere vlakken, maar goed, je kon tenminste actievoeren om dingen aan te scherpen in plaats van ze te moeten tegenhouden.

Reactie

Al even snel kwam de reactie op gang. De landbouwstrategie ‘Farm to Fork’ moest het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen halveren voor 2030. Ook het gebruik van antibiotica en kunstmest moet

wat de Commissie betreft fors teruggedrongen worden. Zo ver kwam het nooit. Farm to Fork koos vooral voor technologische vernieuwing en stimuleerde op die manier de industriële en grootschalige landbouw. De kleintjes kwamen er bekaaid vanaf. De Green Deal was in hetzelfde bedje ziek: veel bedrijfssteun en technologie, weinig aandacht voor de gewone mensen die ook deze veranderingen moesten ondergaan (bijvoorbeeld rond steun voor energiearme woningen en wagens…).

De internationale groep Citizens’ Observatory volgde de Green Deal van dichtbij op en analyseerde de financiering ervan. Van de 800 biljoen €, die nodig was is nooit wat gekomen, ondanks het feit dat men ging lenen en ook de centen meetelde die private investeerders op tafel legden. De oorzaak daarvan is de verdeling van de centen zelf. De Europese Investeringsbank investeerde 4,5 biljoen in industriële investeringsprojecten, terwijl er maar 60 miljoen ging naar Just Transition-projecten, die de financiële kracht van de bevolking ondersteunden. Er werd 300 miljoen geleend onder de ‘Public Sector Loan Facility’ met als een van de drie projecten: de financiering van een ski-ressort. Eén biljoen ging naar de bouw van een superbat-

terij Northvolt in Zweden.

Citizens’ Observatory besluit: “De Europese investeringsstrategie is te gefocust op het ondersteunen van technologische innovatie en niet op de verandering van het economisch model zelf. Het gaat dikwijls over grote infrastructuurprojecten van bedrijven die al grote winsten maken en niet effectief zijn in immissie-beperking. Sommige hebben zelfs een belangrijke negatieve milieu-impact.”

Hoe komt dat

Uiteraard hebben bedrijfs- en andere lobbygroepen een stevige invloed: als ze zich verzet hebben tegen bepaalde maatregelen, stoppen ze niet eens die goedgekeurd zijn. Na afloop doen ze hun best om beslissingen terug te draaien of te minimaliseren. De sociale bewegingen kunnen er nog van leren. Sarah Geuens, Onderzoeker aan het Centre for Environment, Economy and Energy van de VUB, analyseert dit in hetzelfde nummer van Sampol: “Geld dat wordt geïnvesteerd in de oorlogseconomie kan niet opnieuw worden vrijgemaakt voor de transitie, en het verzet tegen verdere klimaat- en milieumaatregelen groeit vanuit verschillende hoeken. Het verlies van politiek momentum voor meer klimaatactie werd duidelijk door de verschillende boerenprotesten en de reactie erop in het voorjaar van 2024. Belangrijke dossiers van de Europese Green

Deal zoals de Natuurherstelwet werden tegengehouden. Deze wetgeving heeft tot doel de snelle achteruitgang van de Europese natuur tegen te houden door middel van bindende streefdoelen voor het herstel van de natuur. Gezonde natuur is enorm belangrijk voor de Europese voedselproductie, de bescherming tegen gevolgen van de klimaatverandering, en het absorberen van CO2 uit de atmosfeer. Niettemin werd de Natuurherstelwet meermaals afgezwakt in de besluitvormingsprocedure, en ondanks de lagere ambitie, blijven politici de wet tegenhouden.”

Daar komt, door opeenvolgende crisissen nog de verschuiving bij in de publieke opinie, die na de pandemie,

oorlogen en energieschokken eerder kiest voor veiligheid en inkomenszekerheid als verkiezingsthema.

Surrealistisch détail: Europese landen namen wel ingrijpende maatregelen tegen klimaatprotesten: In Duitsland kunnen activisten preventief worden opgesloten, in Nederland worden ze massaal gearresteerd, en in Frankrijk worden ze onderzocht in het kader van antiterrorismewetgeving. Ondanks de meestal vreedzame vormen van protest, worden deelnemers hardhandig aangepakt.

Begrotingsronde

Alsof dat nog niet genoeg is, mag men zich ook verwachten aan scherpere conflicten tussen al deze politieke prioriteiten (klimaat, versterking defensie, inkomenszekerheid) door het verder aanscherpen van het Europees begrotingsbeleid. Na wat soepelheid tijdens Corona en de energiecrisis wil Europa opnieuw de geldbeugel van de lidstaten in het oog houden. Het ABVV zegt:

“Volgens het Planbureau en het Brueghel Instituut zou dit voor België een extra jaarlijkse begrotingsinspanning betekenen van minstens 1% van het bbp, gecumuleerd over een periode van vier jaar. Dat is meer dan 4% van het bbp tussen nu en 2029. Op basis van een bbp dat geraamd wordt op 600 miljard euro in 2029, zal de inspanning dus tussen 25 en 30 miljard euro bedragen. De besparingen zouden in 2025 uitkomen op 7 miljard euro en geleidelijk stijgen om in 2029 de 30 miljard te benaderen. Dit zou één tiende vertegenwoordigen van het totale budget van de federale overheid in 2029. De helft van dit budget gaat naar sociale zekerheid. In 2023 zal jaarlijks €70 miljard worden uitgegeven aan pensioenen en €15 miljard aan ziekte- en invaliditeitsuitkeringen. 30 miljard besparen betekent dus per definitie een aanslag op de welvaartsstaat.” Wat voor samenlevingsmodel streef je na waarin de rekening misschien kan kloppen, maar waar een bevolking leeft in onzekerheid en

armoede?” vraagt Miranda Ulens.

Filosoof Robrecht Vanderbeeken zegt tegen de website Apache: “De natuurherstelwet? Allicht afgevoerd. De zorgplichtwet? Uitgekleed. Die wet verplicht bedrijven voorzorgen te nemen tegen mensenrechtenschendingen, sociale wantoestanden en milieuschade bij internationale samenwerkingen. Na jaren onderhandelen geldt verantwoord ondernemen nu slechts voor bedrijven met meer dan 5.000 werknemers en enkel ten opzichte van directe leveranciers. Niet voor waar de meeste problemen zitten: stroomafwaarts in de aanleveringsketen. Risicosectoren zoals textiel, mijnbouw, landbouw en de financiële sector (!) zijn alvast vrijgesteld. Winst primeert, ethiek mag geen obstakel zijn? Maar hoe vrijer de markt, hoe strakker het Europees keurslijf voor elk overheidsbeleid. Europa gaat prat op een democratisch imago, tegelijk laat het lidstaten weinig beleidsmarge.”

Jarenlang al zorgen politici voor de rijkere medeburger: belastingschijven voor de allerrijksten werden beperkt tot 50 % terwijl die in de jaren tachtig nog 70 % bedroegen, een noemenswaardige vermogensbelasting komt er maar niet en de immense subsidievloed naar grote bedrijven (gratis emissierechten, kortingen bij aanwervingen, garanties à la Ineos…) houdt aan. Al jaren is de pot die het gelag moet betalen de sociale zekerheid, lees het welzijn van

iedereen dat we op de koop toe grotendeels zelf betalen via onze belastingen. Belastingdruk is een relatief gegeven: onze personenbelasting behoort dan wel tot de allerhoogste, wat bedrijfsbelastingen betreft laten we de VS, Canada, Duitsland, Frankrijk en Spanje voorgaan.

Vivaldi en Vlaanderen

De rol van de federale overheid rond klimaat en milieu is redelijk beperkt. Er zijn de uitdagingen rond openbaar vervoer wat de NMBS betreft, fiscale groene of sociale hervormingen, productnormen en het invullen van openbare diensten. Weinig mensen staan echt te springen van de resultaten die de federale regering boekte. Meest opvallend zijn de investeringen in het spoor van Ecolo-vicepremier Gilkinet. Hij voorzag miljarden om het spoor de komende tien jaar weer op het spoor te brengen, maar het duurt nog jaren voor we daar iets van zien. Er gaat geld naar stiptheid, ochtenden avondtreinen, betere tariefstructuren en het spoor wordt de eerste tien jaar niet geprivatiseerd. Er werden ferme principes goedgekeurd, maar de uitvoering laat op zich wachten. Het uitstel van de kernuitstap door Van Der Straeten was voor vele ecologis-

ten een domper in het federaal beleid, ook al werd die gecompenseerd door stimulansen voor hernieuwbare energie, waarvan de winsten op hun beurt grotendeels weer belanden in de zakken van de multinationals.

Klimaat kan niet zonder sociale rechtvaardigheid en ook op dit vlak hadden we duidelijk een aanzet tot verandering willen zien: we vragen al lang inkomenszekerheid voor arbeiders die hun job verliezen door klimaatproblemen. Dat is niet meer dan terecht: als er mensen hun job verliezen in de petroleumsector, dan is het niet meer dan normaal dat ze aan dezelfde voorwaarden ergens anders kunnen gaan werken. Dat moet in interprofessionele CAO’s ingeschreven worden.

Op internationaal vlak volgde de Vivaldi-regering zoveel als mogelijk de maatregelen vanuit de Europese Unie. Ze onderschreef de 55 % reductie van broeikasuitstoot tegen 2030, maar raakte internationaal niet verder door de voortdurende blokkade vanuit Vlaanderen. Samen met de N-VA en conservatieve bondgenoten kwam Demir wel op voor de Vlaamse natuur, maar dit diende te gebeuren zonder al te veel stro in de weg te leggen van het neoliberaal model: elke stellingname in

Europa werd geblokkeerd door Vlaanderen. België diende zich daardoor te onthouden bij veel concrete uitweringen van de Green Deal. Voor de N-VA had dit verschillende voordelen: de partij kon tonen dat België niet werkt, hoopte opnieuw meer rechtse kiezers aan te trekken en behield de gunstige relaties met ondernemersgroepen als het VOKA. Zelfs de verdeling van de inspanningen tussen de verschillende Belgische gemeenschappen werd vakkundig gesaboteerd. Geen probleem voor de N-VA: de boetes vanuit de Europese Gemeenschap worden betaald door België en niet door Vlaanderen. Vlaanderen kan dus ongeremd dwarsliggen en de kosten daarvan, via de federale overheid doorschuiven naar de andere gemeenschappen. Over transfers gesproken!

De echte bevoegdheden rond vergunningen en regelgeving ligt op Vlaams niveau. Voor Climaxi blijven de zaken hier problematisch. De omgeving van Minister Demir was weliswaar opener in de dialoog naar ons en andere sociale bewegingen toe en betekende zeker een verbetering tegenover het beleid van Joke Schauvlieghe. Aan de concrete wetgeving rond giftige stoffen als PFAS, aan de actualisering van de Vlaremnormen, de teloorgang

van De Lijn, het ontbreken van een afvalbeleid… werd niets veranderd.

Bovendien holde deze Vlaamse Regering snel de grote boerenorganisaties achterna in het akkoord dat na de protesten gesloten werd. In de overeenkomst tussen Vlaamse Regering en de grote boerenorganisaties (de kleintjes werden aan de deur gezet) staat: “Europese klimaatdoelstellingen 2040: de Vlaamse Regering zal niet akkoord gaan met en desnoods een tegenstem uitbrengen tegen het voornemen van de Europese Commissie om een klimaatdoelstelling van 90% tegen 2040 goed te keuren en roept de andere regeringen in dit land op om dezelfde houding aan te nemen zodat BE maximaal kan wegen op de Europese besluitvorming; daarenboven zal VL elke versoepeling die door de EU toegelaten wordt, voor alle sectoren overnemen vanuit het principe ‘no gold plating’.’

Vlaanderen zal dus ook in de toekomst, met deze meerderheid, elke poging om tot een Europees klimaatbeleid te komen blijven saboteren. En van die Europese maatregelen zijn wij niet altijd fan, dat is genoeg geweten. Maar je moet ze verbeteren en socialer maken in plaats van de doelstellingen ervan te verwerpen. En een socialer beleid lijkt niet in de agenda van de huidige Vlaamse regeringspartijen te passen.

Interview met Anton Jäger

Climaxi nodigde op het Goed Geboekt feest van 1 mei te Herzele Anton Jäger uit om te spreken over zijn nieuw boek Hyperpolitiek: Extreme politisering zonder politieke gevolgen. Hij tracht te begrijpen waarom het grotere politiek engagement beperkte maatschappelijke veranderingen met zich meebrengt.

Lorenz Van Roosbroeck: Kan je ons vertellen wat je hoofddoel was met het schrijven van je boek Hyperpolitiek? Waar gaat het in de kern over?

Anton Jäger: Het boek onderzoekt de hedendaagse politieke dynamiek, met name hyperpolitiek, en plaatst dit in historisch perspectief. De jaren ‘90 markeerden het «einde van de geschiedenis», waarbij ideologische conflicten afnamen en ontzuiling plaatsvond, wat een terugval van georganiseerde politiek als resultaat had. Deze periode, vooral ervaren in de jaren ‘90 en 2000, wordt gekenmerkt door een afname van opkomst bij verkiezingen en lidmaatschap bij middenveldorganisaties, waardoor het wordt beschouwd als het tijdperk van de post-politiek. In 2024 lijkt deze analyse vreemd. Het boek begint dan ook met de vaststelling dat er sinds de jaren ‘90 en vooral sinds 2008 aanzienlijke verschuivingen hebben plaatsgevonden in de wereldwijde politieke cultuur. Vandaag polariseert

de samenleving opnieuw over bepaalde kwesties, met een aanzienlijke toename van protestactiviteiten na 2008 als gevolg van de mondiale economische crisis. De jaren 2010 worden daarom soms beschreven als ‘het decennium van protest’. De cijfers tonen dat ook aan: kwantitatief protesteerden er nooit zoveel mensen als tijdens het vorige decennium. Het valt echter op hoe dit grotere politieke engagement zich manifesteert. Ondanks de toename van protest blijft de krimp van het middenveld, die begon tijdens de jaren ‘90 en 2000, duidelijk toenemen. België blijft hier relatief gespaard, maar dat is atypisch in vergelijking met onze buurlanden. Het gaat dus eigenlijk om een schijnbare herpolitisering.

LVR: De hedendaagse politieke mobilisatie en de toenemende polarisatie die daarmee gepaard gaat, leiden soms tot vergelijkingen met de jaren ’30 van de 20e eeuw. Denk daarbij aan de huidige opmars van extreemrechts?

AJ: In mijn boek onderscheid ik niet alleen hyperpolitiek van post-politiek, maar ook de massa-politiek uit de tumultueuze jaren ‘20 en ‘30 van de 20e eeuw komt aan bod. Massapolitiek kenmerkte zich door diepgaand politiek engagement en sterke binding met verenigingen of instituten, waarbij politiek en privéleven nauwelijks te onderscheiden waren. Partijlidmaatschap was niet alleen politiek, maar ook sociaal en had een aanzienlijke invloed op het privéleven. Nu stijgt het politiek engagement opnieuw, maar het is gestructureerd op een geheel andere manier. Aldus vormt de hyperpolitiek een terugkeer naar politiek die paradoxaal gekenmerkt wordt door een afwezigheid van sterke institutionele banden. Dit

fenomeen is uniek voor de 21e eeuw en verschilt aanzienlijk van zowel de post-politiek als de massa-politiek van vroeger. Mijn boek tracht een diagnose te stellen van deze nieuwe ontwikkeling. Nogmaals, het politieke engagement van de 20e eeuw, vooral tijdens de turbulente jaren ‘30 van het fascisme, was sterk gestructureerd door collectieve instituten. Het betrokken zijn bij politiek vereiste lidmaatschap van specifieke organisaties en vertegenwoordiging door deze organisaties. Vandaag de dag is duurzaam lidmaatschap van politieke organisaties echter zeldzaam, ondanks een hogere graad van politieke of maatschappelijke organisatie. Men is kwader en protesteert meer, maar organiseert zich minder.

Lorenz Van Roosbroeck

LVR: De ondertitel van je boek luidt dan ook ‘extreme politisering zonder politieke gevolgen’. Welke politieke mogelijkheden en grenzen brengt de hyperpolitiek met zich mee?

AJ: Mijn boek presenteert hyperpolitiek als een mogelijkheid te midden van andere dominante politieke vormen, zoals massa- en post-politiek. De overgang van post-politiek naar hyperpolitiek roept inderdaad vragen op over de politieke mogelijkheden en horizon. Ondanks een toename van politieke mobilisatie en betrokkenheid, blijven beleidsresultaten vaak teleurstellend, wat twijfels oproept over de mogelijke effectiviteit van hyperpolitiek. Hoewel politieke discussies en privé-engagement worden gestimuleerd, zijn er duidelijke beperkingen aan dit optimistische verhaal. Er werd nog nooit zoveel geprotesteerd als in 2010, maar de beleidsresultaten blijven mager. Dat wijst op een kloof tussen mobilisatie en beleidsverandering. Het gebrek aan duurzaam lidmaatschap ondermijnt de effectiviteit en resultaten van hyperpolitiek.

LVR: Kun je dit staven met een concreet voorbeeld uit het

recent verleden? Welke politieke gebeurtenis was volgens jou duidelijk ‘hyperpolitiek’ van karakter?

AJ: Zeker, een sterk voorbeeld vind je in de zomer van 2020. Na de moord op George Floyd in de VS bereikte het politieke engagement ongekende niveaus. Schattingen stellen dat 20 tot 25 miljoen Amerikanen in juli en augustus de straat op trokken om tegen raciale ongelijkheid, politiegeweld en het enorme gevangenissysteem te protesteren. Het was kwantitatief de grootste protestbeweging in de VS, zelfs in vergelijking met de burgerrechtenbeweging.

Ondanks dat het de grootste protestbeweging in de Amerikaanse geschiedenis was, zijn er vier jaar later weinig blijvende veranderingen te zien. Er zijn geen nieuwe organisaties of politieke partijen uit voortgekomen, en mensen hebben zich niet massaal ingeschreven bij bestaande sociale bewegingen. Kortom, er werd geen organisatorische infrastructuur opgebouwd uit deze protestbeweging. Ze kwamen samen als atomen die protesteerden tegen raciale ongelijkheid, maar vielen vervolgens snel

uiteen. Het status quo herstelde zich spoedig. Sommige metingen geven zelfs een verslechtering aan. Amerikaans politiegeweld bleef stabiel of nam toe op veel plaatsen. Vandaag bevindt één op twintig Afro-Amerikaanse mannen zich in de gevangenis, dat is percentueel hoger dan het aantal Russen in Stalin’s Goelag destijds. Een groot verschil is de succesvolle burgerrechtenbeweging van de jaren ’60. Deelnemers waren toen lid van middenveldorganisaties, terwijl er tijdens de protesten van 2020 voornamelijk individuen zonder politieke affiliatie aanwezig waren. Ter rechterzijde heb je dan de bestorming op 6 januari 2021 van het centrum van Amerikaanse macht: het Capitool. Trump-aanhangers mobiliseerden razendsnel maar hadden geen blijvende organisatiestructuur. Na arrestaties communiceerden ze enkel nog via WhatsApp, wat hun slagkracht tenietdeed.

LVR: Wat kunnen we daarvan leren? Wat betekent dat voor de hedendaagse context, zoals bv. de Belgische verkiezingen?

AJ: De hyperpolitieke paradox, zoals gezien in het groeiende bewustzijn

rond racisme in de VS en de Capitool-invasie, onthult een cruciale les over hedendaags politiek activisme. Hoewel opwindend, missen deze bewegingen vaak de institutionele daadkracht voor blijvende verandering. Beide gevallen illustreren dus beperkingen. Zowel ter linker- als ter rechterzijde blijft een zwakte in organisatie een belemmering voor duurzame impact. Het boek pleit bijgevolg voor een terugkeer naar klassieke linkse strategieën van georganiseerde politiek en klassenstrijd, waarbij het belang van politieke macht voor duurzame verandering wordt benadrukt. In Europa leidt de afname van sociaal lidmaatschap bijvoorbeeld tot vatbaarheid voor populistische ideeën. In België zien we dat in zekere zin ook terug, maar niet algemeen. Zowel ter rechterzijde als ter linkerzijde zijn er uitzonderingen. De PVDA wordt soms omschreven als een mini zuil, een typische partij van militanten. Vergelijk dit met de partij van Conner Rousseau die louter wil inspelen op de kiezersmarkt. Ook Vlaams Belang illustreert deze aanpak. Kijk naar Forza Ninove: zij bouwen op Guy D’Haeseleer ‘s succesvolle reorganisatie van de socialistische volkshuizen in Ninove tot rechts gezinde kaartenclubs. Hyperpolitiek onthult aldus een paradoxaal

facet van het politieke landschap door mobilisaties met beperkte gevolgen te verklaren. Het vinden van een balans tussen opwinding en institutionele verandering is volgens deze diagnose de uitdaging. Duurzame resultaten vereisen naast politieke betrokkenheid, ook organisatorische kracht en strategische planning.

Goed Geboekt is een project van vzw ’t Uilekot in samenwerking met vzw Climaxi, ABVV en anderen. Het project speelt zich af in de Denderstreek en draait rond boeken, lezen en schrijven.

Heb je voorstellen of zin om mee te doen: www.goedgeboekt.be of info@climaxi.be

Extreemrechts de brandstof ontnemen

De allerrijksten blijven de klimaatopwarming aanjagen en worden daar nog rijker van. Het beleid laat dat gebeuren en rolt zo de loper uit voor extreemrechts. In Nederland won extreemrechts de verkiezingen met een programma dat alle klimaatmaatregelen door de versnipperaar wil halen. In Vlaanderen lijken we op dezelfde koers te liggen. Wanneer klimaatmaatregelen geen antwoord bieden op de enorme ongelijkheid en de verpletterende verantwoordelijkheid van de rijkste 1%, effenen ze het pad voor de destructieve agenda van extreemrechts.

De rol van de rijksten

‘ De rijksten leiden de mensheid naar de klimaathel’ , zo schrijft Oxfam in de nieuwe studie Climat Equality: A Planet for the 99 Percent . Het rijkste 1% van de wereldbevolking produceert precies evenveel koolstofvervuiling als de vijf miljard mensen die het

armere tweederde deel van de mensheid uitmaken. De studie toont aan dat de emissies van die 1% de voorbije dertig jaar verantwoordelijk zijn geweest voor klimaatgerelateerde misoogsten zo groot als de maïsoogst van Europa , de tarweoogst van de VS , de rijstoogst van Bangladesh en de sojaoogst van China samen.

Mensen met lage inkomens zijn het minst verantwoordelijk voor de klimaatopwarming, maar dragen er wel de grootste gevolgen van. Zowel binnen landen als wereldwijd. Zij beschikken ook niet over de financiële mogelijkheden om zich te beschermen tegen overstromingen, droogte en hittegolven. En wie moet schrapen om het einde van de maand te halen, is niet gebaat bij een Vlaamse subsidie van 5000 euro voor een elektrische wagen, maar wel bij een goed uitgebouwd en kwalitatief hoogstaand openbaar vervoer.

Noodzaak van sociaal rechtvaardig klimaatbeleid

We hebben een sociaal rechtvaardig klimaatbeleid nodig dat tegelijk de crisis van de ongelijkheid aanpakt en die van het klimaat. Dan vind je bij de grote meerderheid van de bevolking draagvlak en een bondgenoot tegenover de nefaste overmacht van the powers that be. Extreemrechts probeert het ongenoegen daarover te recupereren door het klimaatprobleem te bagatelliseren en zet zo de verantwoordelijken uit de wind. Het heeft het over ‘ klimaatdogma’s’ en ‘ CO 2-hysterie’ . In het Vlaams Parlement klinkt het bij Vlaams Belang: ‘Menselijke activiteit heeft uiteraard een invloed, maar de precieze grootte en aard daarvan is zeer onzeker.’

In Merchants of doubt van wetenschapshistorica Noemi

Oreskes valt te lezen dat dit het eerste nepargument was waarmee de fossiele industrie de eensgezindheid over de menselijke oorzaak van de klimaatcrisis probeerde te ondermijnen. Al in 1995 schreef het IPCC de opwarming toe aan menselijke activiteit: de verbranding van fossiele brandstoffen.

Het dubbel spel van Vlaams Belang

Vlaams Belang vindt de hoge investeringskosten van nieuwe kernof gascentrales geen probleem, maar investeringen in windenergie wel. Op die manier wordt het beschermen van business as usual het echte motief. In lijn daarmee stemde het Belang in het Europees

Parlement tegen een sociaal klimaatfonds. Dat deden overigens ook de N-VA parlementsleden.

Het Vlaams Belang ijvert voor het ontmantelen van klimaatdiensten. Na een klacht van de extreemrechtse partij beëindigde

Vlaams minister Zuhal Demir de structurele samenwerking tussen het Departement

Omgeving en de Green

Offices , de koepelorganisatie voor duurzaamheid in het hoger onderwijs. De subsidies ervoor werden geschrapt. Het

Vlaams Belang probeert ook klimaatbewegingen te criminaliseren en het bestempelt Extinction Rebellion als een ‘ terreurbeweging’

Achter die manoeuvres gaat een wit superioriteitsdenken schuil. Volgens het Vlaams Belang zouden ‘ overbevolking’ en de ‘ bevolkingsexplosie in Afrika ’ de ware oorzaak van de klimaatchaos zijn. Terwijl het Zuiden het meest de gevolgen van de crisis voelt, formuleert internationaal extreemrechts voortdurend het koloniale idee dat het Westen de catastrofes wel zal overwinnen en dat de slachtoffers in het Zuiden met te weinig middelen om te overleven, dat aan zichzelf te wijten hebben.

vzw Climaxi, Greenpeace en vele anderen in een vrije tribune van De Morgen 11/23

Climaxi in het tijdschrift

Apache 05/24 Wat staat er op het spel op 9 juni?

9 juni wordt een mogelijk kantelpunt in onze geschiedenis. De kans is groot dat rechts/extreemrechts in veel Europese landen doorbreekt en dat zorgt niet alleen sociaal maar ook ecologisch voor een ramp. Conservatieven staan nu al op de rem op vlak van milieu- en natuur: pesticiden wetgeving, natuurherstelbeleid, Green Deal... er wordt heel wat terug gedraaid.

Dit is een regelrechte ramp: het zijn de meest kwetsbaren die de eerste slachtoffers zijn van stormen, overstromingen, extreme droogte en andere klimaatgevolgen. Tegelijkertijd blijft de vergiftiging van mens en milieu voortduren en is er na zoveel jaren nog niet direct een oplossing gevonden voor het voorkomen en saneren van PFAS en andere giftige chemische componenten die massaal in onze industrie gebruikt worden. Dit moet gewoon om humanitaire redenen stoppen en omgedraaid worden. Als de opgang van extreemrechts niet gestopt wordt kunnen we dit zeker al vergeten.

Welke al dan niet onderbelichte kwestie is van essentieel belang volgens jou/Climaxi?

Klimaat wijziging stond jaren bovenaan de politieke agenda... maar wordt stilaan naar de achtergrond gedreven door wereldconflicten, landbouwproblemen en andere crisissen. Ook bij de publieke opinie daalt de interesse voor ecologie en klimaat en dat is op zich logisch: als mensen geen perspectief gegeven wordt, haken ze af. Decennialang inleveringsbeleid heeft niet alleen de ruggengraat van het bestuur gebroken (Milieu-inspectie, Administratie Gezondheid, Administratie Natuur en Bos, advies gevende instanties...) maar het geloof van veel mensen in maatschappelijk engagement geknakt. Bevolkingsgroepen worden gedwongen mee te gaan in wat men ‘transitie’ noemt, terwijl de industrie (vb. Ineos) volop ondersteund wordt. Een deel van de sociale bewegingen komt bij de bevolking als wereldvreemd over en vindt

zijn weg niet in een mobiliserende aanpak naar hen toe. Tegelijkertijd dagen nieuwe problemen op: begin dit jaar overstroomde de Denderstreek voor de zoveelste keer. Een PANO-reportage maakte duidelijk hoe politici op de eerste rij staan om desondanks bouwen in overstromingsgebieden toe te laten of er zelf te bouwen. Ze aarzelen daarbij niet om wetten of deontologische codes te overtreden. Het Vlaams Belang is zelfs tegen een verbod op bouwen in overstromingsgebied. Wat PFAS betreft zijn verhoogde concentraties aangetroffen in gans Vlaanderen, van bodem tot drinkwater. Ook daar is er geen oplossing in zicht en proberen overheden mekaar via juridische procedures de factuur van de sanering door te schuiven.

Dit is de kern van twintig jaar neoliberaal beleid. Een oplossing van deze problemen komt er nooit met een rechtse bewindsploeg. Dat links onderling verdeeld is, veelal niet wil samenwerken en de nodige authenticiteit en creativiteit mist, maakt het evenmin makkelijk.

Hoe moeten we deze kwestie aanpakken?

Het klimaatprobleem moet volgens Climaxi op een sociale manier benaderd worden. Het gros van de bevolking heeft niet de centen om elektrische auto’s te kopen, zonnepanelen te leggen en zijn consumptiegedrag te veranderen. Er moet dus meer ondersteuning en stimulans komen. Climaxi dringt aan op een sterker regelgevend kader voor de industrie en versterking van de administraties met een controlerende of adviserende opdracht. De achterpoortjes van de milieuwetgeving moeten gesloten worden en wie zijn job verliest of schade lijdt heeft recht op compensatie. Hierbij moet het principe van de herverdeling gehanteerd worden: wie te weinig heeft krijgt steun, wie zich op basis van onterechte of vervuilende praktijken verrijkt heeft moet meer bijdragen.

Energiearmoede in België

prijzen fors gestegen. De energiecrisis is terechtgekomen op het dak van gewone, werkende mensen, terwijl de winsten van aandeelhouders beschermd zijn gebleven. Koppel dit aan een laag inkomen en men krijgt een goed recept voor energiearmoede.

Over heel Europa vormt energiearmoede een maatschappelijk probleem met vele gezichten. Gebrek aan energie heeft verregaande gevolgen op de levenskwaliteit: kou lijden in de winter, voortdurend slecht slapen in de zomer vanwege de hitte, niet kunnen koken voor je familie, je huis niet kunnen verlichten in het donker, schaamte om mensen te ontvangen in een energiearm huis… De lijst is lang. Climaxi werkte mee aan een internationale tentoonstelling.

België vormt ondanks haar welvaart geen uitzondering op dit wereldprobleem. Volgens het meest recente rapport over energiearmoede (Koning Boudewijnstichting, 2021) worstelt 1 op 5 Belgische huishoudens ermee. Er is daarbij een onevenwicht tussen de gewesten. In het rijkere Vlaanderen worstelt grofweg 15% met energie armoede, in Brussel loopt dat op naar 27% en in Wallonië 29%.

De hoofdoorzaken zijn vaak onderling verbonden. Ten eerste, zijn de energie-

Carine, inwoonster van Denderleeuw, getuigt over haar worsteling met een slecht geïsoleerde sociale huurwoning en hoe dat haar welzijn aantast: “Ik heb een regel dat het nooit warmer mag zijn dan 19°C en de deuren moeten altijd dicht blijven. Ik maak zo veel mogelijk eten klaar in mijn microgolf of airfryer om te besparen. In de zomer is het altijd heel erg warm, 35°C met alle ventilators op. Het is verschrikkelijk, maar meer kan ik niet doen. Alles staat non-stop open omdat het niet

uit te houden is. De voortdurende zoektocht naar comfort heeft ook een impact op mijn fysieke en mentale gezondheid. Ik pieker veel over de mankementen aan het huis. Ik kan zelf weinig verbeteren vanwege de grote bedragen. Maar zelfs al mocht ik dat kunnen, gaat de huisvestingsmaatschappij binnen enkele jaren alles zelf verbouwen. Dan verlies ik kostbaar geld. Meer verdienen ligt ook moeilijk, want mijn woning zou duurder worden; je betaalt wat je financieel aankan.

Daarbij heb ik ook geen echte zekerheid of ik mag terugkeren naar mijn woning na de verbouwing. Dat is helemaal geen fijn gevoel.”

Onderzoek toont aan dat dit helemaal geen uitzondering is (Koning Boudewijnstichting, 2021). In België zijn het vooral mensen met een sociale huurwoning die uitzonderlijk kwetsbaar zijn. Ongeveer 42% van de huurders van sociale woningen worstelt met energiearmoede.

Bij huurders van privéwoningen is dat 33% en bij huiseigenaars 15%.

Wat vooral duidelijk wordt, is dat maatschappelijk kwetsbaren extra risico lopen op energiearmoede. Ze doen ook vaker beroep op een sociale woning en leven van een laag inkomen. Ze hebben een laagbetaalde baan, een uitkering vanwege chronische ziekte of een mager pensioen. Het zijn vaak eenoudergezinnen of mensen van oudere leeftijd.

Een groot deel van de sociale wonin-

gen is ook verouderd, onvoldoende geïsoleerd en van algemeen lage kwaliteit.

Bij gebrek aan alternatieven zijn sociale huurders praktisch gedwongen om te gaan wonen in een ondermaatse woning, waarop ze soms zelfs jaren moeten wachten. Hiervoor betaalt men zowel een financiële prijs als één op vlak van persoonlijk welzijn.

Hier dient de overheid haar burgers bij te staan. Momenteel zijn er financiële -en sociale hulpmaatregelen: sociaal tarief voor energieverbruik, steunfondsen, betalingsplannen, budgetmeters enz. Hoewel deze nuttig zijn, beschouwt Climaxi dit als symptoombestrijding, niet als structurele oplossing. Er bestaat geen beleid om energiearmoede effectief te voorkomen. Bovendien vertoont deze ‘symptoombestrijding’ op zichzelf twee grote leegtes. Aan de ene kant dekken deze steunmaatregelen niet de volledige nood binnen de samenleving. De groep die in aanmerking komt is te beperkt. Aan de andere kant krijgen niet alle gerechtigde burgers effectief toegang tot die steun vanwege de bureaucratische complexiteit.

Op korte termijn is het dus cruciaal om de groep rechthebbenden op een sociaal energietarief uit te breiden en het automatisch toe te kennen, zonder ingewikkelde

Michelle Van Impe

Lorenz Van Roosbroeck

procedures. We hebben een alomvattend beleid nodig dat energiearmoede effectief voorkomt door rekening te houden met de verbanden tussen (energie)armoede, maatschappelijke kwetsbaarheid en sociale uitsluiting. Met andere woorden: pak samenhangende problematiek integraal aan en bescherm kwetsbare burgers in het algemeen.

In dit kader stelt Climaxi vier concrete beleidsmaatregelen voor: Uitkeringen en lage(re) lonen optrekken tot de Europese armoedegrens, het invoeren van een systematische armoedecheck bij het ontwikkelen van nieuw beleid, meer kwalitatieve sociale woningen die ook toegankelijk zijn voor kwetsbare mensen en betaalbare huurprijzen op zowel sociale als private huurmarkt.

In essentie gaat het hier om het ontwikkelen van een sociaal rechtvaardig beleid rondom klimaat en de daarbij horende, dringende energietransitie van fossiele naar hernieuwbare energie. Dat wil zeggen: betrek elke burger in dit verhaal.

Op dit vlak is Brusselaar Khalid ervaringsdeskundige. Hij woont in een gebouw dat in België een voortrekker was op vlak van energiedelen tussen huurders van sociale woningen. Voordat gesubsidieerde zonnepanelen

werden geïnstalleerd op het dak van zijn gebouw, wilde de huisvestingsmaatschappij garanderen dat huurders ervan profiteerden. Met hulp van een derde organisatie, CITY MINE(d), werden bewoners betrokken. Via vergaderingen en workshops werden kennis en vaardigheden overgedragen om de zonne-energie die ze zelf produceerden te kunnen beheren en delen. Khalids verhaal onderlijnt hoe dit initiatief energiearmoede structureel aanpakt: “Het project heeft twee aspecten: energie en sociaal. We beslissen samen wat we doen met de energie. Ik stemde in met het project omdat ik voor schone energie ben. Het project zorgt voor minder vervuiling en verbetert de luchtkwaliteit. Een ander positief aspect is dat het de gemeenschapszin bevordert. Buren beheren plots samen hun energie. Het bleek heel bevorderend voor het leven in de buurt. Los van energie helpen we elkaar nu ook voor andere problemen. Sommige leden zijn bv. oude gepensioneerden met weinig sociale activiteiten. Ze maken nu deel uit van iets.”

Dit is een mooi voorbeeld van een structurele aanpak: het gedeeld beheer en delen van energie voorkomt sociale uitsluiting. Maatschappelijke kwetsbaarheid werd immers aangepakt via de zelforganisatie van de gemeenschap, op zijn beurt mogelijk gemaakt door de overheid (die de zonnepanelen subsidieerde) en de sociale huisvestings-

maatschappij. Daarbij is het ook voordelig voor de factuur. Zo legt Khalid uit dat ze er zelfs wat aan verdienen, omdat ze meer produceren dan ze zelf kunnen gebruiken: “Wat we niet gebruiken gaat naar het elektriciteitsnet. Toen we de afrekening voor 2022 ontvingen kreeg elk lid zelfs een bonus van tussen €100 en €200 winst.”

Daarom wil Khalid beleidsmakers aansporen om meer te investeren in zonnepanelen, ze actief tot bij burgers te brengen en hen te informeren over de voordelen van gedeeld beheer. “Wegens hoge energieprijzen ken ik mensen die tot €1000 schulden hebben. De politiek moet hier een antwoord op hebben,” pleit hij. Daarom gelooft hij sterk dat de overstap naar hernieuwbare energie de enige manier is om energiezekerheid te bereiken en de rekeningen te verlagen, waardoor het een oplossing vormt voor de huidige energiecrisis. Khalids verhaal benadrukt de noodzaak van regelgevende kaders om dergelijke succesvolle initiatieven te ondersteunen en elders trachten toe te passen.

Ook de achteruitgang van het openbaar vervoer in Vlaanderen speelt hier een rol. “Voor ondersteuning moet je nu naar Aalst of Gent, maar dat is zó ver,” vertelt Carine. “Hier in de wijk rijden dan ook bijna geen bussen, maar één om de zoveel tijd. Als je al moeilijk ter been bent en je hebt geen auto… Het is voor heel veel mensen niet zo gemakkelijk.” Ontdek meer verhalen en getuigenissen van ervaringsdeskundigen over heel Europa in onze tentoonstelling Energiearmoede en verzet in beeld, gecreëerd in samenwerking met Friends Of The Earth Europe. Je kan de tentoonstelling gratis ontlenen bij vzw Climaxi: info@climaxi.be

Foto's: Myriam Strong www.miriamstrong.com/ • Insta: /miriam.strong/

Climaxi zet PFAS opnieuw bovenaan de agenda

weigert, nieuwe no-regret zones worden in alle stilte uitgerold...

In 2021 werden we wakker geschud door de PFAS-vervuiling in en rond Zwijndrecht. Minister van leefmilieu Demir voelde zich verantwoordelijk om een parlementaire onderzoekscommissie in te stellen. Dat verhaal speelde zich grotendeels af rond de 3M-affaire in Antwerpen. Climaxi brak die affaire open naar een aantal andere steden en dorpen in Vlaanderen en organiseerde in mei 2023 zelfs bloedonderzoeken, die ons de titel ‘Held van de Democratie’ opleverden in het weekblad Knack. Twee jaar later stellen we vast dat er bitter weinig vooruitgang te bespeuren is en zetten we deze dossiers nog voor de gemeenteraadsverkiezingen opnieuw bovenaan de agenda.

In het politieke debat lijkt de PFASvervuiling ondergesneeuwd terwijl een doortastend beleid zich opdringt: enkele weken geleden kwam aan het licht dat een veeboer in Stabroek zijn vlees niet meer mag verkopen omdat er te veel PFAS in zit, ABVV Algemene Centrale gaat over tot zelf testen van honderd werknemers in de Antwerpse (Petro)-chemie omdat de werkgever dit

In 2021 waren veel mensen verontwaardigd over de industriële vervuiling in Vlaanderen. Acties, rechtszaken en politieke druk zorgden ervoor dat de buurt rond 3M gesaneerd werd en de gronden van Oosterweelverbinding veiliger afgevoerd worden. Minister Demir kon vervuiler 3M zover krijgen om ruim 500 miljoen euro te betalen voor de vervuiling in Zwijndrecht. Een jaar geleden slaagde Climaxi erin om op vijf locaties bloedonderzoeken te doen bij buurtbewoners van vervuilingshaarden. De resultaten waren verontrustend: 75% scoorde boven de toegestane PFAS in het bloed van 6,9 ng/l serum. We noteerden extreme waarden tot 353 ng/l in Ronse. Dit leidde tot heel wat beleidsinitiatieven: minister Crevits breidt de bloedonderzoeken uit naar andere vervuilingshaarden, minister Demir startte een saneringsfonds zodat de vervuiler betaalt, Ronse en omstreken wordt opgenomen in het PFASactieplan.

> Kruisem

In Kruisem werd ondertussen het Bijzonder Bodem Onderzoek afgewerkt. We vinden waarden terug in het grondwater die oplopen tot 21003100 ng/liter. Dat is meer dan tijdens het eerste onderzoek. Toen kwamen we uit op 1700 ng/liter of tienmaal de saneringswaarde. Het oud-stort Ghistelinck aan de Meirestraat ligt aan

de bron van het kwaad. Het stort werd nooit effectief gesaneerd maar in 2021 wel afgedekt met een betonnen plaat en bebouwd door Willy Naessens in opdracht van MG Real Estate. Het gebouw staat op een paar duizend palen die naargelang de studies die men ter hand neemt de folie net niet of net wel doorboren. Het gemeentebestuur, onder leiding van Robrecht

Bothuyne, stond mee op de foto tijdens de oplevering van de werken en deed zijn best om de inwoners te informeren, maar neemt verder geen initiatief. Bothuyne werd na de PANO-uitzending over overstromingen een BV doordat hij een eigen bouwinitiatief in overstromingzone bleef verdedigen. In de oorspronkelijke omgevingsvergunning voor het distributiecentrum van Real Estate staat dat het volstaat de vervuiling te monitoren en dat men bij uitbreiding ervan moet overgaan tot sanering. Climaxi gaat een bijstelling van de milieuvergunning vragen om de sanering effectief op te leggen en de lozing van PFAS in te krimpen tot onder het waarneembare. Zo een bijstelling verplicht de betrokken gemeentebesturen ook om zich binnenkort duidelijk uit te spreken in een advies.

> Ronse

Ronse weet ondertussen wel wat PFAS is. Oude en nieuwe textielfabrieken als Utexbel en Associated Weavers (AW) zorgden voor spectaculaire

vervuiling met PFAS en brandvertragers die wereldautoriteit prof. Jacob De Boer kon meten tot in de Nederlandse stad Breskens. Men vond langs de Molenbeek concentraties tot 35.000 ng/l (!) in de omgeving van AW. Na twee bodemonderzoeken droeg de Vlaamse Regering de Provincie op om ook de bodem van de Molenbeek te gaan onderzoeken. Op die manier kan men beter bepalen wie verantwoordelijk is voor de vervuiling. De Provincie vond dat de Vlaamse Regering zelf het initiatief moet nemen en startte een juridische procedure om de verantwoordelijkheid terug naar Vlaanderen te kaatsen. Climaxi komt daarin tussen en eist dat de bedrijven bijdragen in de kosten. De overheden schuiven de hete appel naar mekaar door en laten de inwoners in de kou staan. Ondertussen mogen in grote delen van Ronse geen moestuintjes gehouden worden en moet men na een bezoek aan het centraal gelegen Bruulpark schoenen en handen wassen. De Stad beloofde vorig jaar de sanering van dit park zelf te zullen onderzoeken en eventueel aanpakken. Gemeenteraadslid Lech Schelfhout (GROEN) vroeg op 29 april naar de stand van zaken en stelde dat er ondertussen niets effectief gebeurd is. Schepen van Milieu Dutranoit (CD&V) zegt hierin belemmerd te worden door de hogere overheid, die hem niet duidelijk kan zeggen hoever men moet gaan om het park weer toegankelijk te

Katrin Van den Troost

Filip De Bodt

maken. Climaxi bezorgde Ronse de bodemsaneringsnormen. De buren zijn voor de zoveelste keer naar de Raad voor Vergunningsbetwistingen tegen een vergunning aan de NV Utexbel en Climaxi overweegt juridische stappen tegenover de verschillende falende overheden. Als klap op de vuurpijl kwamen we bij het ter perse gaan te weten dat er een nieuwe PFAS-haard ontdekt werd in de omgeving van het ondertussen failliete bedrijf Tardel. Ook daar moeten de inwoners voorzichtig zijn, zegt de stad in een brief aan de bewoners.

> Kortemark

In Kortemark ligt het Silvamo stort, dat in handen is van baggeraar DEME en afvalverwerker Renewi. In 2022 vroeg het bedrijf een nieuwe vergunning aan. Het is een klasse-2 stort voor niet-gevaarlijk afval. In de nieuwe vergunning zou PFAS-afval mogelijk worden tot 50 milligram per kg/droge stof. Dat is gevaarlijk afval waarbij de impact naar de buurt onduidelijk is. Door aanhoudende druk van Leefbaar Groot Kortemark en de gemeenteraadsfractie Content, gecombineerd met succesvolle juridische actie werd de vergunning ingetrokken. In Kortemark werkte het gemeentebestuur mee. Momenteel buigt minister Demir zich er opnieuw over. Silvamo werd verplicht een opvolgcommissie te starten met bewoners en verenigingen uit de buurt. Dit zorgt voor meer transparantie.

Uit het oriënterend bodemonderzoek blijkt dat het grondwater op meerdere plaatsen vervuild is met PFAS en zware metalen. Verder onderzoek is nodig. Eerder werd Silvamo betrapt op het illegaal lozen van water in de put van de buur en klei-ontginner Wienerberger. Er is dus nog veel werk aan de winkel om het vertrouwen met de buurt te herstellen. Leefbaar Groot Kortemark bekijkt het advies van Demir en beraad zich over verdere juridische acties.

> Stabroek

In Stabroek gaf FAVV in oktober 2023 een verbod aan een landbouwer om zijn vlees te verkopen. Reden: te veel PFAS in het vlees. Dit nieuws kwam pas in mei aan het licht door vragen van Groen/Vooruit op de gemeenteraad.

Terwijl de boeren rond 3M konden rekenen op een financiële compensatie, is er voor de boeren in de buurt van Indaver voorlopig niets voorzien. Indaver, afvalverbrandingsoven naast de dorpskern van Stabroek, zou nu al ruim twee jaar onderzoek doen naar PFASvervuiling die ze via de lucht verspreidt. We weten dat er PFAS uit de schouw komt zonder dat daar een vergunning voor is. De Vlaamse Regering verzaakt hierbij aan het voorzorgsprincipe: wat niet vergund is mag niet in het milieu terecht komen. Vlaanderen verschuilt zich achter het ontbreken van PFASnormen voor lucht in Europa. Maar de Vlaamse Regering had al lang bij Europa kunnen aandringen om werk te maken van luchtemissienormen.

Climaxi stapt daarom met een aantal buurtbewoners naar de Raad voor Vergunningsbetwisting tegen de bijstellingsvergunning: men beperkt de lozingen in het water wel, maar voor ons moet men ook stoppen met PFAS uitstoot via de lucht.

> Knokke

VITO publiceerde in 2023 een rapport over PFAS in zeewater en -schuim. In 2021 en 2022 werden op geheel willekeurige plekken in De Haan en Knokke respectievelijk 1 en 5 stalen genomen. De PFAS-concentraties in zeeschuim varieerden van 8700 tot 2,4 miljoen nanogram per liter. Het kleine aantal stalen zorgt ervoor dat er meer onderzoek nodig is, maar deze hoge waarden zijn toch op zijn

minst verontrustend. De overheid wil vooral veel zand gebruiken om onze kusten te beschermen en op te hogen tegen het stijgende zeewaterpeil. Vlaamse Grondbank en de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) stemden toe om zand- en sliboverschotten van de werken van de Nieuwe Sluis Terneuzen te gebruiken in Knokke als vooroeversuppletie. Het kanaal GentTerneuzen is door lozingen in de Leie en Schelde een PFAS-hotspot. Climaxi stapte samen met West-Vlaamse Milieufederatie naar de Raad van State om deze verdere verspreiding van PFAS tegen te houden.

Eco & Fair

Simon Van Parijs

SCOP-TI: “engagée sur l’humain, engagée sur le goût”

De coöperatieve winkel Eco & Fair heeft al geruime tijd de thee van de werknemerscoöperatie SCOP-TI in de schappen liggen. Deze fabriek is uitgegroeid tot een symbool van de Franse coöperatieve beweging en illustreert hoe een horizontale, ecologische en sociale organisatie mogelijk is. SCOP-TI staat bekend om haar toewijding aan kwaliteitsproducten. Hun thee bestaat uit 100% natuurlijke producten zonder kunstmatige toevoegingen als smaakversterkers. Zij streven ernaar om hun kruiden rechtstreeks te verkrijgen van lokale coöperaties en zo de lokale landbouw te stimuleren.

SCOP-TI is een bloeiende theefabriek in het zuiden van Frankrijk. Hun verhaal begon toen Unilever besloot zijn fabriek te sluiten, ondanks goede bedrijfsresultaten. Dit was onaanvaardbaar voor de medewerkers. Zij hadden jaren gewerkt en kenden meer van de fabriek en het productieproces dan het management. Na 1336 dagen staken en een lange juridische strijd, besloten

de werknemers samen met hun vakbond de controle van de fabriek over te nemen en een coöperatie op te richten. Unilever zegde toe om de machines aan de coöperatie te verkopen en een financiële bijdrage te leveren, waarmee de werknemers hun achterstallig loon hebben kunnen uitbetalen.

In SCOP-TI heeft elk van de 47 medewerkers een gelijke stem in de Algemene Vergadering, waar alle belangrijke beslissingen worden genomen. Uit hun midden kiezen zij een directie van 11 leden. Deze structuur waarborgt dat alle besluiten in het belang van de medewerkers genomen worden. Zo werd er één salaris overeengekomen voor elke categorie werknemers.

Samenwerkingen

Sinds de oprichting streeft SCOP-TI ernaar om exclusieve lokale kruidenthee te produceren. Zij hebben samenwerkingsverbanden opgezet met andere lokale coöperaties om de wilde plantenen kruidensector in hun regio opnieuw

op te bouwen. Een voorbeeld hiervan is de lindeboomindustrie in de regio Drôme Provençale. Eind jaren tachtig en negentig bedroeg de jaarlijkse lindebloesemoogst in het gebied 400 tot 500 ton. Vandaag is het slechts 10 tot 15 ton. Hoewel de lindebomen er nog steeds zijn, worden ze niet langer geplukt! De lokale productie van kamille, verbena en citroenmelisse toont een gelijkaardig verhaal: het is goedkoper om deze kruiden uit het buitenland te importeren, waardoor de lokale productie stil kwam te liggen. Dit vond Scopti maar niets. Zij besloten daarom om samen te werken met lokale boeren en coöperaties om deze traditionele teelten nieuw leven in te blazen, duurzame landbouw te ondersteunen en zo het Franse platteland te doen heropleven.

Wanneer producten zoals thee niet beschikbaar zijn in de lokale korte keten, gaan ze nieuwe partnerschappen aan met andere coöperaties die waarden zoals eerlijke handel en respect voor het milieu en kwaliteit hoog in het vaandel dragen.

SCOP-TI laat zien dat een werknemerscoöperatie meer is dan een bedrijf. Het is een gemeenschap waar elk lid even belangrijk is en waar beslissingen samen worden genomen. Deze coöperatie bewijst dat werknemers niet alleen hun eigen banen kunnen redden, maar ook een bloeiend en ethisch bedrijf kun-

nen leiden. De werknemers van SCOPTI staan voor een ander productie- en consumptiemodel dat de mens centraal stelt in sociaal, economisch en milieubewust handelen.

Eco & Fair is een coöperatie met dezelfde waarden: wij importeren solidariteits- en bioproducten van coöperaties die hun mond open doen. Die verkopen we via de website www.ecofair.be

Op termijn is het de bedoeling dat de coöperatie ook de werking van vzw Climaxi, vzw ’t Uilekot en Wereldwinkel Herzele-Erpe-Mere kan ondersteunen. Wij bieden met onze kwaliteitsproducten een tegengewicht voor de industriële voeding van multinationals en supermarkten. Daar hebben we extra vrijwilligers voor nodig in het ganse land.

Eco & Fair en vzw Climaxi werken aan een tentoonstelling rond de coöperaties waar wij mee samenwerken en hun producten. Deze handige en kleine tentoonstelling is ideaal voor kleine ruimten en winkels die deze kwaliteitsvoeding mee willen aanbieden of kan gebruikt worden voor een toelichting op vergaderingen van je eigen vereniging.

Wil je er iets mee doen of lokaal ambassadeur zijn: simon@climaxi.be

Ons laatste nieuws

Zaventem –

Vergunning onder vuur

Minister Demir gaf eind maart een eeuwigdurende vergunning aan de luchthaven van Zaventem. De minister gaf toestemming voor meer vluchten en verkocht het als een klimaatvergunning omdat vliegtuigen op groene brandstof zouden gaan vliegen in de toekomst. Climaxi verzet zich samen met de coalitie ‘wij liggen er wakker van’ tegen deze nieuwe vergunning. We haalden meer dan 5000 bezwaarschriften op. Ons grootste bezwaar? De klimaatimpact van vliegverkeer en de vervuiling van stikstof, kerosine en PFAS naar de buurt. De coalitie ‘Wij liggen er wakker van’ gingen begin mei in beroep tegen de beslissing. Het is nu afwachten wat de rechter zegt.

Boom –

Vlaamse Waterweg

Red Onze Kleiputten vzw diende in 2020 een klacht in tegen De Vlaamse Waterweg (DVW). Na onderzoek door de Onderzoeksrechter wil het parket DVW vervolgen voor de correctionele rechtbank. Enerzijds

heeft DVW jarenlang nagelaten om de bewoners van de Bosstraat, en ook de bezoekers van de omgeving (600.000 deelnemers Tomorrowland, pal naast dit gevaarlijk asbeststort) te beschermen tegen het blootliggende asbest. Anderzijds werd er in juni 2019 gegraven in het asbeststort zonder de nodige veiligheidsmaatregelen voor de bewoners van de wijk Bosstraat. Ook de arbeiders droegen hierbij geen persoonlijke beschermingsmiddelen.

Hiervoor treft ook de NV De Brandt , de bouwfirma, schuld volgens het parket. De Vlaamse Waterweg wist jarenlang dat het voormalig asbeststort onveilig was door de aanwezigheid van onder andere het gevaarlijke crocidoliet (niet te verwarren met een aftreksel van een bepaalde diersoort) of “blauwe asbest” (één vezel is voldoende om mesothilioom te veroorzaken). Toch werden er geen maatregelen genomen. Het stort, dat onderdeel uitmaakt van het natuurgebied Terhagen, bleef vrij begaanbaar voor wandelaars en spelende kinderen. Op 6 juni komt de zaak opnieuw voor.

Denderstreek –

Vlaamse Waterweg

Als gevolg van het PANO-programma rond overstromingen, waar Climaxi aan meewerkte, krijgt de Vlaamse Waterweg het arbeidsauditoraat op zijn dak. Die starten een onderzoek rond de arbeidsomstandigheden van de sluiswachters. Voor wie keek: herinner je je de beelden van versleten kettingen en mensen die manueel panelen in het water moesten gooien?

De Waterweg zou dus wel eens met nog een vervolging aan zijn rekker kunnen zitten. Tja, waar er water was is het weg. Als de directeur daarover ooit eens geïnterviewd wordt, blijft hij beter aan zijn bureau zitten. Weglopen schendt je imago.

Vloesberg/Flobecq

–De wolven blijven brullen

Op de taalgrens tussen OostVlaanderen en Henegouwen zijn wij getuige van een waterval een vergunningsaanvragen. De familie Fort (ex-giftstortuitbaters en zandkrabbers) wil haar terreinen doen opbrengen door er een wolvenpark in uit te baten. Een toeristisch centrum op nog geen honderd meter van verschillende Natura 2000 gebieden. Daarnaast fantaseert men af en toe ook een bosexploitatie, regularisatie

van illegale hangars etc… Tot drie keer toe beten ze al in het zand (wat als vroeger ontginners niet prettig moet zijn en bovendien een onaangenaam mondgevoel geeft). Nu kregen we opnieuw een vergunning van het PSGemeentebestuur (een fanclub van de uitbaters). Het comité en Climaxi gaan opnieuw in beroep en zijn tamelijk zeker van hun zaak.

Nederland –

Paal en perk aan de Polder

Climaxi fietste in 2022 van Oostende naar Antwerpen langs Zeeland Stichting Schone Polder vecht (niet al te letterlijk nemen) in Perkpolder tegen het storten van baggerspecie uit Kanaaldok B2 in de Antwerpse haven. De bagger wordt gestort op vruchtbare poldergrond. Charles van Stichting schone polder legt uit: “De polder naast de camping en andere landbouwgrond wordt 8m opgehoogd zodat men kan bouwen boven de dijk met de Schelde.” De actiegroep kon de start van de werken uitstellen door juridische procedures en acties. De bagger is namelijk sterk vervuild met PFAS en zware metalen. In de zomer vorig jaar ging het werk dan toch van start. Door blijvend actie voeren liggen de werken nu voor een half jaar stil.

Kom naar onze sociale klimaatconferentie

In november 2019 organiseerde vzw Climaxi samen met heel wat belangrijke partners een werkdag rond een sociale strategie voor de klimaatbeweging: “Wij vertrekken van het idee dat de klimaatkwestie of de teloorgang van onze planeet meer mensen zou moeten beroeren dan nu het geval is. Dat ligt niet alleen aan het publiek, maar ook aan de klimaatbeweging zelf.”

Vijf jaar later merken we dat de klimaatproblematiek deels van de agenda verdwenen is. Er worden wel premies uitgedeeld voor warmtepompen, elektrische wagens en renovatie, maar ondertussen vallen steeds meer mensen uit de boot: slecht geïsoleerde huizen, afschaffen van bushaltes, vervuild leefmilieu, bedrijven die sluiten om klimaatredenen,...

De gevolgen zijn duidelijker zichtbaar dan vijf jaar

geleden: stormen, overstromingen en

hittegolven hebben hun gevolgen voor de ganse planeet: mensen sterven van de hitte. Voedsel wordt duurder.

Boeren krijgen het steeds moeilijker om hun producten te telen. Het heersende economisch systeem maakt geen werk van duurzame arbeid, maar vult vooral de portemonnee van de aandeelhouders.

Wij maken een stand van zaken op en beraden ons twee weken na de verkiezingen van juni over de te volgen strategie. Dat willen we niet enkel doen op basis van grote theoretische modellen: we willen concrete stappen zetten naar samenwerking tussen verschillende sociale bewegingen.

Programma:

• 9 uur: Koffie

• 10 uur: «De staat van het klimaat» door Philippe Huybrechts (glacioloog, klimatoloog VUB+IPCC)

• 11 uur: «Sociaal klimaatbeleid”

• 12 uur: broodjes

• 13 uur: Naar een strategie van samenwerking van onderuit in en met de sociale bewegingen. (Filip De Bodt)

• 14 uur: werkgroepen:

• Vakbonden en klimaatbeweging: vijanden of bondgenoten? Wat moet er gebeuren om werknemers te mobiliseren voor het klimaatthema en hoe moeten zij hun inkomen staande houden in een maatschappij die strengere milieu-eisen stelt.

• Boeren en de klimaatbeweging: Landbouw vernietigt het klimaat. Is het zo simpel? Boeren getuigen over hun problemen. We kijken samen welke maatregelen er moeten genomen worden om boeren een inkomensgarantie te geven in tijden van klimaatwijziging en verlies van biodiversiteit.

• Openbaar vervoer: we moeten met zijn allen meer op de trein en de bus, maar die zijn er steeds

minder en minder. Hoe smeden we een alliantie tussen werknemers en reizigers?

• PFAS en ander gif: de klimaatbeweging is te weinig concreet. Terwijl we ons druk maken over uitstoot, is onze bodem vergiftigd met PFAS, lood, cadmium en ander fraais. Saneringen blijven uit. Hoe kunnen we samen druk zetten op onze toekomstige beleidsmakers?

• 16u: pauze

• 16u30: plenum met de resultaten uit de werkgroepen.

• 17u30: afsluitende receptie met streekhapjes en concert in vzw ‘t Uilekot

Deze dag gaat door in de Wattenfabriek Solleveld Herzele (een zijpost in de ‘vermaledijde’ Denderstreek) van 9 tot 18 uur. Inschrijven: info@climaxi.be.

Vervoer:

Trein: lijn Brussel-Kortrijk. 25 minuten wandelen vanaf station of shuttle (op reservatie). Bus: 49 vanuit Gent en Geraardsbergen. Bus 25 vanuit Zottegem en Aalst.

Lid worden van Climaxi

Zin om Climaxi te steunen? Vind

je dat ons werk nuttig is en wil je de beweging die we uitbouwen steunen?

Word lid door minimum 10€ per jaar te storten, of een maandelijks bijdrage op BE40 0016 3236 1163 t.v.v. Climaxi, Groenlaan 39, 9550 Herzele.

Met dit lidgeld zetten wij acties op poten, bijten we ons verder vast in dossiers en organiseren we activiteiten. Samen bouwen we de sociale klimaatbeweging uit.

Je krijgt onze brochures in je bus en we nodigen je uit voor onze jaarlijkse ledenvergadering. Als je wil kan je aansluiten bij een groep in je regio.

Zin om mee te doen?

Neem contact op via info@climaxi. be of via 0496/71.84.72. Of iemand van Climaxi, actief in jouw regio:

BRUSSEL

Simon Van Parijs via 0478/06.00.42

ZUID-OOSTVLAANDEREN

Filip de Bodt via Filip@climaxi.be of 0496/71.84.72

ANTWERPEN

Katrin Van den Troost: katrin@ climaxi.be en 0484/83.24.63

OOSTENDE

Johan Bultiauw via 0478/71.48.59 en Kries Hoornaert: kriesjex@hotmail.com

GENT

Filip De Bodt via 0496/71.84.72

MECHELEN

Piet De Baere: 0496/71.17.98

ZAVENTEM

Jean-Paul Martens 0477/62.41.28

KORTEMARK

Tim Deweerdt 0474/43.28.54