Baaz 4.2013

BREWDOG Succes met een dikke middelvinger

platform voor CEO’s, ondernemers & hoger management

Marcel Groenenboom Director General Business & Channels SAP Nederland

‘DE CLOUD ALLEEN IS NIET GENOEG’

MASTERCLASS CONTENTMARKETING

VERGROOT JE ONLINE FOOTPRINT Pagina 56

Pagina 30

BAAZ STIJLGIDS

ZO MAG JE GEZIEN WORDEN Pagina 77

€ 6,95 JAARGANG 7 NUMMER VIER 2013

BP EEN UITGAVE VAN CLIPBOARD PUBLISHING

Future driving Rijden zonder handen

Patrick de Nekker @PatrickdeNekker @EarthWater: Lancering in Shanghai groot suc6! Morgen Economy Comfort retour NL. #zorgelooszakendoen vanuit Shanghai, China

Zorgeloos zakendoen met KLM Wie internationaal zakendoet komt graag zorgeloos op zijn bestemming aan. KLM biedt een wereldwijd netwerk. Frequente en gunstige vertrektijden.

Directe vluchten tegen scherpe tarieven.

Punctualiteit, uitgebreide service en comfort.

Zodat u meer uit uw zakenreis haalt.

K캐k op klm.nl/zakel캐k

Editorial

Welkom Clipboard Publishing BV Delftweg 147 2289 BD Rijswijk, Nederland Tel: *31(0)15-7600700 Fax: *31(0)15-7600760 info@clipboard-publishing.nl www.clipboard-publishing.nl

Uitgever Linda Oenema linda@clipboard-publishing.nl

Marketing & PR Tim Beemer tim@clipboard-publishing.nl Giancarlo Idili giancarlo@clipboard-publishing.nl

Hoofdredacteur Raymond Luijbregts raymond@clipboard-publishing.nl

Redactie Rick Francissen Ymke Frijters Peter Güldenpfennig Julian Huijbregts Jesse Kraal Sanne Ruhaak

Medewerkers Gerard Henninger

Vormgeving Lloyd Troost Angelique van der Voort Ron de Vos

Traffic manager Kim Stolk kim@clipboard-publishing.nl

Sales Bart Arkesteijn Guido van Belle Mitchell Koymans Kick van Poeteren Jascha Vink sales@clipboard-publishing.nl Tel: *31(0)15-7600770

Webdevelopment Lars van der Schans

Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem

Distributie Nederland Betapress BV, Gilze Distributie België IMAPress BV, Turnhout

ONDERNEMER OF CEO? ONTVANG GRATIS BAAZ MAGAZINE www.baaz.nl/abo

Welkom Ik zie het om me heen gebeuren: uitgeverijen krimpen massaal in, moeten noodgedwongen personeel op straat zetten. De voorbeelden zijn legio: van Sanoma tot WPG Uitgevers: het journalistieke ambacht zit klaarblijkelijk op een schopstoel.

Gelukkig kan Baaz onverminderd voortgaan en blijven we doen wat we het beste doen: jullie voorzien van inspirerende ondernemersverhalen. Ondanks alle treurnis in sommige sectoren gaat de Nederlandse economie wel degelijk de goede kant op. We zijn zelfs officieel uit de recessie, zo lieten economen ons mid-november weten. De economie groeide afgelopen kwartaal, weliswaar met 'maar' 0,1 procent, maar het herstel is ingezet. Ik weet zeker dat een deel van de crisis te maken heeft met negatieve berichtgeving vanuit de media. Natuurlijk moet je open en eerlijk communiceren als het wat minder gaat, maar de stortvloed aan ellende die veel media afgelopen tijd over ons uitstortten is niet in verhouding en geeft bovendien een naar, zichzelf versterkend bijeffect.

Hoe vaker we lezen over ellende en

economische misère, hoe harder consumenten en bedrijven de hand op de knip houden. En juist dat is niet zo goed voor de economie.

Wij zijn met Baaz liever realistisch-positief. We geloven in kansen, in oprecht ondernemersenthousiasme, in innovaties die niet alleen kosten drukken maar je ook productiever maken, in de blik voorwaarts. In deze editie weer een aantal klinkende voorbeelden. Dat klinkt misschien wat hol en pathetisch, maar toch zijn dat juist iedere keer weer de uitgangspunten.

Neem BrewDog, een Engelse microbrouwerij die in een enorm lastige markt van machtige macro-ondernemingen lef en een eigen smoel durft te laten zien en daarvan nu de vruchten plukt. Of neem Teufel, een Duitse hifi-specialist die dankzij een nauwe band met hun trouwe achterban nu de stap naar China gaat wagen. Deze editie laten we het woord aan een aantal bedrijven die je daarbij kan helpen en geven we tips en aanwijzingen voor een goede start van het nieuwe jaar.

Op een gezond en succesvol 2014!

RAYMOND LUIJBREGTS HOOFDREDACTIE Baaz is dagelijks actief op social media. Volg ons, like ons, deel artikelen en discussieer mee. internet www.baaz.nl twitter @baazmagazine facebook www.facebook.com/baazmag

Copyright © 2013 Clipboard Publishing bv, Rijswijk. Het is niet toegestaan om in Baaz gepubliceerde artikelen, of gedeelten daarvan, dan wel gebruikt beeldmateriaal over te nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken of te verveelvoudigen, zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming vooraf van de uitgever dan wel hoofdredacteur, behoudens het auteurs- en beeldrecht van de auteur/fotograaf indien niet in dienst bij Clipboard Publishing.

BAAZ MAGAZINE | 3

Het klikt tussen mij en Van Dale Voor uw feilloze communicatie kiest u het beste van het beste: de grote woordenboeken van Van Dale in digitale vorm. Als software of online, beide met razendsnel zoekgemak, overal en altijd op uw laptop of tablet.

Up-to-date, betrouwbaar en compleet als geen ander.

Ontdek hoe het klikt op www.vandale.nl/digitaal.

We geven je ons woord Taaltrainingen

|

Vertaalbureau

|

Van Dale Online

|

Woordenboeken

Baaz

SPECIAL: Overstapgids Het einde van het jaar is een goed moment om je vaste partners eens goed onder de loep te nemen. Innovatieve partijen vertellen wat ze te bieden hebben – vanaf pagina 24.

Inhoud

10 Eindbaaz Boudewijn Poelmann

Goede doelen verbinden aan een kansspel is even succesvol als omstreden. Uitgerust met een ambitieuze sixtiesmentaliteit ging wereldverbeteraar Boudewijn Poelmann 25 jaar geleden de uitdaging aan. Inmiddels is de Postcode Loterij een fenomeen, maar dat ging niet zonder slag of stoot.

8 Baaz 24/7

Wat was de afgelopen maanden populair op baaz.nl en hoe reageerden jullie op onze reviews, artikelen en interviews?

55 Interview: Arko Veefkind

In 2014 lanceert Jong Ondernemen de campagne Teken voor de Toekomst waarmee directeur Arko Veefkind een dringende oproep aan het bedrijfsleven doet.

18 Column: Marc van Eck

Mkb’ers hebben het door de langdurige crisis moeilijk.

Toch doen sommige bedrijven het in dezelfde situatie veel beter dan anderen. Hebben zij geluk of zijn zij in het bezit van een wondermiddel?

Baaz is het magazine voor ondernemers uit het mkb, over business, management, lifestyle en het zakenleven. Baaz wil eigenlijk maar één ding: ondernemers en leidinggevenden inspireren en informeren. Het laat zien hoe je een bedrijf sterker kunt maken. Met innnoverende ict, een goede marketingstrategie of een vooruitstrevende managementstijl. Geen technisch jargon of gebral, maar heldere informatieve artikelen, geschreven vanuit de optiek van de ondernemer.

30 Bedrijfsprocessen

Groeien anno nu? Dat kan alleen als je je weet te onderscheiden. Door je bedrijfsprocessen op de schop te nemen bijvoorbeeld. In gesprek met Marcel Groenenboom, directeur van SAP Nederland, over de mogelijkheden en kansen van software, mobility en de cloud.

Baaz staat vol verhalen uit de praktijk, van specialisten, leveranciers en de ondernemer zelf, afgewisseld met interessante en prikkelende vaste rubrieken en columns. Baaz heeft als belangrijke pijlers innoveren en duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen.

BAAZ MAGAZINE | 5

Baas boven baas Definion 5 Je bent op zoek naar iets speciaals? Iets ongekend goeds? Een luidspreker met fraai ontwerp en goede prestaties? Een luidspreker die perfect aansluit bij het interieur van jouw woonkamer, maar ook bij jouw hoge eisen voor een perfecte weergave van jouw muziekverzameling? Wij presenteren met trots de Definion 5. Na 2,5 jaar intensieve ontwikkeling, heeft Teufel een hoogwaardige luidspreker ontwikkeld waarmee een nieuwe maatstaf binnen het stereo-segment wordt gezet op het gebied van dynamiek, ruimtelijkheid en precieze muziekweergave.

Profiteer van 8% korting Maak gebruik van de actiecode baaz-nl-8 tijdens het bestelproces en de korting wordt direct verrekend.

De code is geldig voor het complete assortiment t/m 31.01.2014

Audiospecialist & fabrikant uit Berlijn www.teufelaudio.nl 8 weken thuis proberen Tot 12 jaar garantie

Baaz

Inhoud

21 Interview: Brewdog

39 De beste werkplekken onderweg

Bier brouwen op de bodem van de oceaan of een pintje produceren met 55 procent alcohol, voor het Schotse Brewdog is niets te gek.

Baaz spreekt met de brouwers over hun spectaculaire werkwijze en marketingtrucs.

Als flexwerker heb je misschien niet veel nodig, wát je nodig hebt moet wel in orde zijn. Je laptop regel je zelf, maar waar vind je de snelste gratis wifi en de lekkerste koffie zonder dat je wordt weggekeken of twee verlengsnoeren moet meenemen om bij dat ene stopcontact te komen?

44 Kick.start

Drie veelbelovende startups vertellen over de opstartfase en ontwikkeling van hun nog jonge bedrijf.

49 Baaz.ethics

Als internationale ondernemer moet je dealen met corrupte ambtenaren en politici. Doe je mee met het ‘spel’ of laat je de knikkers liggen. Een gewetensvraag en dus een ethisch dilemma waar columnist Koos Hoogland zich graag in vastbijt.

68 Interview: Saskia Slegers

Al bijna 25 jaar runt Saskia Slegers, ook bekend als dj en producer Miss Djax, Djax Records. Vanaf de allereerste release drukte ze hiermee een stempel op de geschiedenis van de Nederlandse muziek.

56 Crash course in content marketing

Het internet staat al zo ‘vol’, dat het haast onbegonnen werk lijkt om op te vallen. Het is als om aandacht roepen in een drukke metropool. Toch kun je met goede content wel degelijk jezelf online profileren.

74 Interview: Teufel

Het van origine Duitse Teufel staat sinds jaar en dag bekend als merk voor de echte audioliefhebber. Maar niet alleen de producten van Teufel zijn bijzonder, ook de bedrijfsvoering binnen Teufel is uniek.

66 Burn out 77 Fashion: Baaz stijlgids

Of je nu man of vrouw bent, op de werkvloer én daarbuiten mag je best een beetje uitpakken. In onze stijlgids leer je welke items zeker niet mogen ontbreken in je garderobe.

Ondernemen is ploeteren, maar ook ambitieuze doorzetters hebben een grens. Hoeveel kun je aan en hoe zorg je ervoor dat je met het redden van je financiën jezelf niet omver loopt?

52 Scoren met streekproducten

Heel hip Nederland shopt bij EcoPlaza, Marqt en meer van deze duurzame paleizen. Wat is hun geheim en hoe weten zij de consument nog warm te krijgen voor het zoveelste product met groen label?

Gratis Baaz ontvangen Ben je ondernemer?

Dan is een Baaz-abonnement geheel gratis. Kijk op www.baaz.nl/abo

Baaz

Baaz 24/7

Het beste van Baaz.nl Nederlandse Ultimaker presenteert nieuwe versie van hun 3D-printer 3D-printing is hot, en het Nederlandse Ultimaker doet het allesbehalve slecht in de branche.

Ze hebben met hun gelijknamige printer wat voorheen een niche was betaalbaar gemaakt voor een brede doelgroep. Inmiddels is de nieuwste versie van de 3D-printer verschenen: Ultimaker2.

62%

www.baaz.nl/ultimaker

Lekker dan! Toch die brief eens goed doorlezen “@ BaazMagazine: Ondernemers bij #abnamro betalen in 2014 hoofdprijs bit.ly/1czekbN” Hebben we hier een #WCeendje te pakken? | @ BaazMagazine: baaz.nl/content/ dienst… #dienstencheque #PwC #Vebego #werkgelegenheid

Online dagvaarden

Bedrijven en gemeenten die hun rekeningen niet betalen zijn een doorn in het oog voor ondernemers. Aankloppen op de deur van de rechter doe je echter niet zo snel. De nieuwe webdienst Dagvaard.nu moet daar verandering in brengen. Voortaan kunnen ondernemers via internet een procedure beginnen. www.baaz.nl/dagvaarden

baaz.nl/...tot vandaag een onbekend magazine voor mij @ BaazMagazine. Interessante en actuele onderwerpen! @BaazMagazine: Wat een interviews deze editie! In gesprek met de oprichters van @ thuisbezorgd @AppMachine @ VANMOOF bit.ly/1aNhyrn “Met alleen een tevreden klant ga je het niet redden”. Mooi interview met Coolblue over verwonderen van klanten in @ BaazMagazine Die eeuwige neiging om genuanceerd te zijn.... RT @ BaazMagazine: Dure bemiddelaars zijn de schuld van zzp’ers zelf: baaz.nl/tussenpersonen

8 | BAAZ MAGAZINE

Zoveel kunnen de kosten stijgen voor zakelijke klanten van ABN Amro. Vooral het tarief van diensten waarbij handmatig werk komt kijken stijgt behoorlijk. De tariefverhogingen zijn volgens de bank noodzakelijk om het gebruikersgemak, de veiligheid en beschikbaarheid hoog te houden. www.baaz.nl/abnamro

Hema gaat samenlevingscontracten en testamenten verkopen

Ondernemen is innoveren en kansen zien.

Hema pakt het grondig aan en gaat behalve huishoudelijke producten, cosmetica en voedingswaren nu ook testamenten en samenlevingscontracten verkopen. Om de documenten rechtsgeldig te maken, werkt de keten samen met notarissen. www.baaz.nl/hema

BEST GELEZEN

Baan houden?

Salaris inleveren Terwijl eerder dit jaar bedrijven in opspraak kwamen vanwege hun plannen het personeel salaris in te laten leveren, zijn er heel wat ondernemers die dit in alle stilte doen. Vier procent om precies te zijn, zo blijkt uit onderzoek van ADP en Berenschot. Terecht of schandalig?

TEKST SANNE RUHAAK Heb je als ondernemer te maken met teruglopende inkomsten en ben je afhankelijk van een uitgebreid personeelsbeleid, dan ligt het voor de hand om juist op deze kostenpost te bezuinigen. Want bij het oplopen van de tekorten snijd je daar waar de hoogste kosten worden gemaakt. Werknemers zijn de dupe, zo blijkt uit onderzoek van loonstrookverwerker ADP en organisatieadviesbureau Berenschot. Veel van hen worden voor de dwingende keuze gezet: een salarisoffer brengen of je werk kwijtraken.

De studie werd gedaan onder duizend hr-professionals waarvan vier procent het personeel heeft gevraagd om salaris in te leveren. Dat komt neer op 25.000 bedrijven en in de bouw gaat het zelfs om zeventien procent van de bedrijven die aanstuurde op een loonoffer van het personeel.

De vraag is natuurlijk of massale reorganisaties, versobering van arbeidsvoorwaarden, demotie en zelfs salaris inleveren zomaar kan.

Volgens Ton Heerts van vakbond FNV in een reactie tegen NOS maken de ontwikkelingen duidelijk ‘hoe diep de crisis in bepaalde bedrijven inwerkt.’

Hoewel hij begrip heeft voor de financiële nood van deze bedrijven vindt hij de trend niet goed. ‘Je ondermijnt de cao-afspraken. Werkgevers zouden dit moeten inbrengen bij de vakbonden.’

Werknemers dwingen om salaris in te leveren of demotie te maken, keurt Heerts resoluut af: ‘Wat voor ons ongelooflijk belangrijk is, is dat het op vrijwillige basis gebeurt en werknemers niet onder druk worden gezet.’ Natuurlijk, het zou prachtig zijn als werknemers vrijwillig een deel van zijn of haar salaris opofferen of demotie maakt. Maar de werkelijkheid is minder mooi: het aantal loyale personeelsleden die het eigen belang ondergeschikt maakt aan dat van de zaak is waarschijnlijk op één hand te tellen. Niet geheel onterecht overigens, met de dalende koopkracht die boven het hoofd van vrijwel alle Nederlanders hangt, moet ook de werknemer aan de eigen huishoudpot denken.

De tegengestelde belangen van werkgever en werknemer komen op

scherp te staan. Beide moeten ze de crisis doorkomen en beide hebben ze te maken met een teruglopend saldo.

Eén ding is duidelijk: ongeschonden blijft niemand. Dat betekent niet dat werkgevers lukraak moeten kunnen snijden in het inkomen en de arbeidsvoorwaarden van het personeel; als dat gemeengoed wordt kunnen we cao’s net zo goed direct afschaffen.

Gevrijwaard blijven van financiële nood bij het bedrijf waar het personeelslid werkzaam is lijkt niet van deze tijd, maar het gaat om de manier waarop dit gebeurt. Dat de meeste personeelsleden niet uit zichzelf bij de baas aankloppen om een deel van hun loon aan te bieden, betekent namelijk niet dat ze geen loyaliteit kennen. Leg hen uit hoe de vork in de steel zit, hoe lang de noodsituatie naar verwachting zal duren en hoe het loonstrookje en de carrière binnen het bedrijf er na die tijd uit zal zien. Reële verwachtingen en eerlijke beloftes, daarmee bereik je meer goodwill dan zomaar snijden omdat het nu eenmaal niet anders kan.

Aan de andere kant zullen werknemers water bij de wijn moeten doen. De looneis van drie procent waar FNV steevast aan vasthoudt, lijkt dan ook niet bepaald reëel. Het is een trap tegen het zere been van werkgevers die er alles aan doen om het hoofd boven water te houden. Werknemers zullen, net als hun werkgevers, nu eenmaal moeten inleveren. Immers, op een nog hoger werkeloosheidscijfer zit niemand te wachten.

Het is kortom tijd dat werkgevers- en werknemersbonden weer met elkaar aan tafel gaan zitten en de cao’s nog eens goed doorspreken. Een mooi moment voor werknemers om die looneis wat naar beneden te schroeven en voor werkgevers om een verwachting te geven over de ontwikkeling van het loon en de arbeidsvoorwaarden in de komende jaren. Inleveren doet nu eenmaal minder pijn als je weet dat het tijdelijk is.

Onderzoek

Waarom werken in de trein geen goed idee is Even in de trein de laatste stukken van de dag doornemen of nog even dat belangrijke telefoontje plegen naar de klant, veel forensen zijn ook na werktijd nog druk in de weer voor de zaak. Als ondernemer kun je die extra inzet natuurlijk alleen maar toejuichen, was het niet dat er nogal wat datadieven aanwezig zijn in trein, vliegtuig en tram. Dat blijkt uit onderzoek van Iron Mountain. www.baaz.nl/ironmountain

Feit Zeker tachtig procent ergert zich tijdens een vergadering als deelnemers hun mobieltje gebruiken.

Quiet 500: glossy over armoede

De Quote 500 kennen we inmiddels. Onlangs werd een parodie hierop gelanceerd, genaamd de Quiet 500. Een magazine met verhalen van Tilburgers die in armoede leven.

Het blad werd op wereldarmoededag aangeboden aan staatssecretaris Jetta Klijnsma. www.baaz.nl/quiet500

Aan tafel dus!

REAGEER OP DEZE COLUMN: www.baaz.nl/inleveren

BAAZ MAGAZINE | 9

FEITJE

Sinds de oprichting hebben de loterijen samen meer dan zes miljard euro gedoneerd aan meer dan 264 goede doelen.

10 | BAAZ MAGAZINE

Baaz

Eindbaaz

‘De Postcode Loterij heeft van mij geen miljonair gemaakt’ Goede doelen verbinden aan een kansspel is even succesvol als omstreden. Uitgerust met een ambitieuze sixtiesmentaliteit ging wereldverbeteraar Boudewijn Poelmann 25 jaar geleden de uitdaging aan. Inmiddels is de Postcode Loterij een fenomeen, maar dat ging niet zonder slag of stoot.

TEKST SANNE RUHAAK FOTOGRAFIE EWOUD ROOKS

k ga het verhaal niet mooier maken dan het is’, antwoordt Boudewijn op de vraag hoe hij destijds op het idee kwam om met postcodes een loterij op touw te zetten. ‘Ik heb nooit lang nagedacht over wat ik ging doen. Mijn filosofie is je instinct volgen en je ogen openhouden, dat vertel ik mijn mensen ook altijd. Het grote gevaar van plannen maken is dat je ze uit gaat voeren en je een tunnelvisie ontwikkelt waarmee je heel veel kansen mist.’

Boudewijn Poelmann is lang niet zo bekend als de onderneming die hij runt. Toch is hij de man achter de grootste loterij die ons land kent. Als eenvoudige jongen uit een katholiek gezin stelde hij zichzelf als doel de

wereld te veranderen, zoals er wel meer jongens zich dat voornamen in de jaren zestig. Anders dan de meeste van zijn generatiegenoten is het hem echter wél gelukt. Op een omstreden manier, want met een van commercie doorspekte loterij goede doelen van geld voorzien was destijds niet bepaald gemeengoed.

‘Vooral bij hoogopgeleiden bestaat er een grote argwaan tegen loterijen’, vertelt Boudewijn over de obstakels waar hij bij de oprichting van Postcode Loterij tegenaan liep. ‘Mensen op straat hebben er veel minder moeite mee, maar elitair is zo’n kansspel not-done. Dat betekent dat je de hele journalistiek tegen je hebt, een flink deel van het overheidsapparaat en ook de banken waar je afhankelijk van bent. Als je nog niks bent en geen omzet vertegenwoordigt, is het dus best lastig

EINDBAAZ Boudewijn Poelmann (1949) FUNCTIE Oprichter en directeur Novamedia /Nationale Postcode Loterij SINDS 1983 AANTAL WERKNEMERS INTERNATIONAAL 800 (Nederland/UK/Zweden) OMZET 2012 (NEDERLAND/UK/ ZWEDEN) 1,19 miljard euro WEBSITE www.novamedia.nl

BAAZ MAGAZINE | 11

Baaz

Eindbaaz

om te beginnen’, concludeert Boudewijn nuchter.

FEITJES

Novamedia is het bedrijf dat Boudewijn Poelmann in 1983 oprichtte en dat als organisatie achter de Holding Nationale Goede Doelen Loterijen N.V. (1989) geldt. Onder dit vennootschap vallen de Nationale Postcode Loterij, De Sponsor Bingoloterij (sinds 2011 De VriendenLoterij) en de BankGiro Loterij. Sinds 2005 bestaat de Postcode Loterij ook in Zweden en Engeland.

Novamedia wordt gesteund door nationale en internationale ambassadeurs variërend van wereldleiders als Nelson Mandela en Bill Clinton tot topsporters als Rafael Nadal, Ruud Gullit en Johan Cruijff.

Sinds 2012 geldt Novamedia met haar Postcode Loterijen als de derde grootste private donateur aan goede doelen ter wereld. www.novamedia.nl

12 | BAAZ MAGAZINE

Maar Boudewijn had zichzelf allang op de kaart gezet toen hij met de loterij aan de slag ging. Nadat hij tien jaar lang ervaring had opgedaan bij nonprofitorganisatie Novib, richtte hij in de jaren tachtig namelijk zijn eigen Novamedia op, een bureau dat zich tot op de dag van vandaag bezighoudt met fundraising, ledenwerving en grotere pr-klussen.

‘Ik had alle ervaring die ik nodig had en inmiddels een groot netwerk aan relaties die ik tijdens mijn jaren bij Novib had opgebouwd. Novib zelf was trouwens onze eerste klant’, vertelt Boudewijn over zijn beginjaren als ondernemer, ‘daarna schakelden bedrijven als IPS en Vluchtelingenwerk onze hulp in, maar ook veel commerciële bedrijven.’

Toen de Postcode Loterij zeven jaar later, eind 1989, het levenslicht zag, rookte de schoorsteen bij Novamedia al aardig. Bovendien had Boudewijn zich met zijn achtergrond bij Novib bewezen als betrouwbare leider met een passie voor maatschappelijke thema’s. Er was echter één probleem: ‘Bij fondsenwervende acties ben je altijd maar zo goed als je laatste wedstrijd. Met andere woorden: hoe goed het op dat moment ook ging, het hoefde maar één keer mis te gaan en alles zou voorbij zijn.’ Een risico waar Boudewijn niet mee wilde leven, want uiteindelijk ging het wel om het geld van goede doelen waar zijn bedrijf mee opereerde. Toen Vluchtelingenwerk bij het inmiddels tienkoppige team van Novamedia aanklopte met een groot project

om nieuwe leden te werven, besloot Boudewijn dat het anders moest. ‘Vluchtelingenwerk was absoluut niet populair in die tijd’, verklaart hij zijn angst dat hij deze opdracht niet tot een goed einde zou brengen. ‘Zomaar leden werven zou niet zo makkelijk zijn, we moesten een andere manier vinden om geld te werven voor de organisatie. Er waren grofweg twee opties: een bank beginnen of een loterij opzetten. Een bank leek me niets, dus werd het een loterij.’ Het idee was aanvankelijk om met telefoonnummers aan de slag te gaan, maar dat was volgens de PTT onmogelijk: Nederland was onvoldoende gedigitaliseerd. Gelukkig maar, denkt Boudewijn nu, want het postcodemodel dat hij vervolgens bedacht was een schot in de roos.

ARGWAAN Het imago van Novamedia was dan wel betrouwbaar genoeg om een loterijvergunning te krijgen, het kon de meeste goede doelen niet direct overtuigen. Dat betekende dat Boudewijn niet op geld vanuit die hoek

hoefde te rekenen. ‘Vanaf het begin was het duidelijk dat we geen geld van goede doelen wilden’, geeft hij te kennen. ‘Een loterij in die wereld was taboe, dus het zou al fantastisch zijn als ze überhaupt mee wilden doen en hun naam eraan wilden verbinden. Gelukkig draaide Novamedia goed en stond er zo’n twee à drie miljoen euro op de bankrekening waarmee we van start konden.’ Ook nu was het Novib’s steun waar Boudewijn op kon rekenen. Samen met Vluchtelingenwerk waar het allemaal om begonnen was, was het de eerste stichting die aan boord stapte. ‘We hadden dus een organisatie uit de mensenrechtenhoek en één uit de ontwikkelingshoek, het enige dat ik per se nog wilde was een milieuorganisatie. Dat was moeilijker dan gedacht: Greenpeace wilde niet eens met ons praten en WNF op wie ik vervolgens mijn pijlen richtte, had haar naam net verbonden aan de Sponsorloterij. De enige die overbleef was Natuurmonumenten die na veel overleg en onder een heleboel voorwaarden uiteindelijk mee wilde doen.’

Met drie organisaties op de rol kon Boudewijn eindelijk aan de slag en de wereld laten zien dat zijn Postcode Loterij een geboren succes was. En toen bleken alle morele bezwaren toch niet zo diepgeworteld: binnen mum van tijd stonden talloze organisaties en stichtingen bij Boudewijn aan de deur. ‘Greenpeace trok zich de haren uit het hoofd’, lacht Boudewijn.

‘Ze zijn later wel begunstigde geworden, maar de partijen die vanaf de oprichting betrokken zijn bij de loterij en hun nek hebben uitgestoken krijgen nog altijd het meeste geld.

Greenpeace heeft op die manier misschien wel honderd miljoen euro misgelopen.’

VAN CAROLINE TENSEN TOT NELSON MANDELA Tegenwoordig is bijna elk groot goed doel wel aangesloten bij de Postcode Loterij. Niet voor niets, want als grootste loterij valt er voor de stichtingen heel wat te halen. Betekent dat dat het negatieve imago waar Boudewijn jarenlang tegenop bokste eindelijk verleden tijd is?

‘Hoe langer je bestaat, hoe minder het negatieve imago een rol speelt’, antwoordt hij. ‘We zijn een fenomeen geworden dat al zolang zonder enige smet in Nederland bestaat, dat de meeste bezwaren nu wel weg zijn.

Natuurlijk heb je mensen die principieel tegen kansspelen zijn, maar dat wringen tussen goede doelen en het loterijmodel is wel opgelost’, denkt hij.

‘ Ik houd van marketing, maar het moet wel ergens over gaan’

BAAZ MAGAZINE | 13

Baaz

Eindbaaz

Een belangrijke bijdrage aan het positieve imago dat Boudewijn met man en macht nastreeft leveren de door hem aangetrokken ambassadeurs. ‘Sinds tien jaar hebben zich bekende mensen aan de loterij verbonden die een betrouwbaar imago hebben. Sinds vijf jaar hebben we bijvoorbeeld Nelson Mandela als eerste internationale ambassadeur en eerder waren BN’ers als Simone Kleinsma, Caroline Tensen en Johan Cruijff al bij ons. Als je dat soort namen aan je verbindt denken mensen als snel dat het allemaal wel zal kloppen.’ Een ander imago versterkend middel dat Boudewijn uit de kast haalde was het in beeld brengen van prijzenwinnaars. ‘We zijn natuurlijk één bak lucht’, merkt Boudewijn monter op. ‘Niemand weet wat er precies met de geldstromen gebeurt en net als bij een bank is dat precies waar het fout kan gaan en in het geval van banken ook fout ís gegaan. Je moet dus laten zien wat je doet, anders gaan mensen zich argwanend afvragen of er eigenlijk wel een trekking is en er prijzen vallen. Toen we daarmee begonnen was dat een absolute no-go. Mensen moesten anoniem blijven, omdat ze anders bestormd zouden worden door de buren.

Nou ja, wij hadden allang bedacht dat we alles anders zouden doen, dus besloten die winnaars gewoon met de camera op te zoeken’, zegt Boudewijn met een glimlach.

Hoeveel betrouwbare ambassadeurs Boudewijn ook aantrekt en hoeveel prijswinnaars hij ook in de spotlights zet, een rondgang op internet doet vermoeden dat het wantrouwen jegens de loterij nog altijd een sluimerend bestaan leidt. In zijn door Quote geschat vermogen van 61 miljoen euro zien sommigen een bevestiging van hun vermoeden dat de Postcode Loterij een geldmachine is waarvan vooral de directie profiteert. We leggen Boudewijn het dilemma voor, hoe valt die goedgevulde bankrekening te rijmen 14 | BAAZ MAGAZINE

met zijn desinteresse voor geld en passie voor de wereld? ‘Allereerst klopt er niets van het bedrag dat Quote me toeschrijft’, legt Boudewijn rustig uit. Het is duidelijk niet de eerste keer dat hij geconfronteerd wordt ‘ Ik neem straks met een met de vooroordelen die tevreden gevoel afscheid’ over hem de rondte gaan.

‘Daarnaast weet Quote heel goed dat ik mijn geld niet met de Postcode Loterij heb verdiend maar met een heel ander bedrijf dat ik samen met Dirk Sauer in Rusland heb opgezet. Dat hebben we voor bijna tweehonderd miljoen dollar verkocht aan VNU, ik was dertig procent aandeelhouder dus reken maar uit’, verklaart Boudewijn zijn riante BOUDEWIJN POELMANN (1949) vermogen. ‘Het probleem is dat 1969 BA Bedrijfskunde, Nyenrode mensen weten dat ik zoveel miljoen waard ben en ze dat onterecht 1970 BA Marketing & Management, koppelen aan de loterij. Novamedia Universiteit van Oregon krijgt als bedrijf natuurlijk wel geld, 1982 BA Politieke wetenschappen en maar dat gaat niet naar mij. Ik ben Massacommunicatie, Universiteit van Amsterdam voor twintig procent aandeelhouder en de rest van de aandelen is in 1970 Diensttijd, hoofdbestuur van VVDM handen van de stichting zonder 1973 In dienst bij Oxfam Novib winstoogmerk. En als ik straks het schip verlaat laat ik mijn aandelen 1983 Directeur Inter Press Service (IPS)

Oprichting Novamedia niet uitbetalen, dat is algemeen bekend.’

1983 Oprichting Nationale Postcode Loterij

VERANDEREND ONDERNEMERSCHAP ‘Ik ben een kind van de sixties, the sky was the limit en ik zou de wereld veranderen’, zegt Boudewijn over de drijfveer die het fundament vormt voor zijn ondernemingen. ‘Geld verdienen interesseert mij niets, ik wil dat er dingen verbeteren in deze maatschappij en verschil maken.’ Boudewijn is niet het soort directeur dat zijn best doet om zijn gesprekspartner van zijn passie te overtuigen en dat siert hem. Voor hem is het de normaalste zaak van de wereld dat hij zich in zijn acties laat leiden door een sterke maatschappelijke betrokkenheid.

Een gesprek over de oorsprong van die betrokkenheid lijkt hem weinig te interesseren: ‘Ik weet niet waar het vandaan komt en ben ook niet zo introspectief aangelegd dat ik

1992

Oprichting Independent Media, met Derk Sauer

1998 Overname Sponsor Bingo Loterij (tegenwoordig VriendenLoterij) 2002 Overname BankGiro Loterij door Novamedia 2005 Verkoop Independent Media aan Sanoma Uitgevers 2005 Oprichting Svenska PostkodLotteriet (Zweden) 2005 Oprichting Uitgeverij Nieuw Amsterdam, met Derk Sauer 2007 Oprichting People’s Postcode Lottery (VK) 2008 Oprichting Stichting Novamedia Fundatie 2012 Winnaar WWF Golden Panda Award 2012 Benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau

FEITJE

In Nederland gaat vijftig procent van de loterijopbrengst naar goede doelen, in Engeland 22,5 procent en in Zweden 32,1 procent.

Baaz

Eindbaaz

5 VRAGEN AAN BOUDEWIJN POELMANN HOE GA JE OM MET ALLE MISSTANDEN DIE JE TEGENKOMT? ‘Hoe wreed ook, je moet je afsluiten voor de ellende. Nelson Mandela vertelde me eens dat hij in zijn hele leven niet zo veel gelachen had als de 27 jaar dat hij in de gevangenis zat. Humor is een belangrijke overlevingsstrategie, ook voor mij. Net als me zo af en toe afsluiten voor wat ik zie en hoor.’

WAT HEEFT JE OGEN GEOPEND? ‘Tijdens het jaar dat ik voor mijn studie in Amerika woonde, kwam ik voor het eerst in aanraking met geweld en ellende. Dat was op de campus waar ik woonde en er heftig protest werd gevoerd tegen de oorlog in Vietnam. Later ging ik ten tijde van de Koude Oorlog in dienst en bekleedde ik een bestuursfunctie in de vakbond van het leger (VVDM). De ene dag lag ik in een schuttersputje en de andere dag zat ik bij de minister de vakbond te verdedigen. Dat heeft mijn ogen wel geopend over hoe hiërarchisch het legerapparaat is en wat voor misstanden er in de wereld plaatsvinden.’

AAN WELKE MISSTANDEN ZOU JE GRAAG NOG WAT DOEN? ‘Kind- en vrouwenhandel. Die pure slavernij vind ik zo verschrikkelijk onrechtvaardig, dat raakt me echt heel diep. En dat moet ook wel, anders kun je dit werk niet doen.

Verder wil ik ook nog een verschil maken op het gebied van stroperij.

Dat doen we nu al door Sea Sherperd te steunen die de Japanse visserij belemmert.’

IS HET JE NOOIT TEVEEL GEWORDEN, AL DIE ELLENDE? ‘Eén keer, dat was een jaar of tien geleden toen ik ineens last kreeg van hyperventilatie. Met haptonomie ben ik daar toen helemaal vanaf geraakt. Mijn leven zal er best zwaar uitzien, maar eigenlijk voelt het niet zo. Ik ga nog altijd elke dag met plezier aan de slag!’

HOE VINDT JE VROUW HET DAT JE ALLEEN MET KERST VRIJ BENT? ‘O, die is nog veel fanatieker dan ik. In de loop der jaren is ze betrokken geraakt in het bedrijf.

Daarvoor werkte ze voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken waar ze zich ook bezighield met ontwikkelingssamenwerking en veel missies ondernam naar derdewereldlanden. Nu is ze country director van de Postcode Loterij in Engeland.’

16 | BAAZ MAGAZINE

daarover nadenk. Ja, ik kom uit een katholiek gezin, maar ik kan niet zeggen dat ik daar nou heel veel passie vandaan heb gehaald. Ik merkte het op een gegeven moment gewoon. Ik werkte toen bij DAF en dat vond ik niks. Waarom wist ik niet, maar mijn baas daar zei dat ik voor mijzelf moest gaan bedenken waar ik blij van werd. Dat was het beste advies ooit. Ik kwam erachter dat ik van marketing hou, maar dat het wel ergens over moet gaan. Over mensen, de wereld... Waar het vandaan komt weet ik niet, maar op dat moment wist ik dat ik iets met mijn leven wilde doen wat een grotere maatschappelijke betrokkenheid heeft dan auto’s maken. Een maand later ging ik bij Novib aan de slag.’

DIRECTIEZETEL Met het oog op zijn

Aangeboren of niet, zijn passie is de reden dat hij het al 25 jaar volhoudt als directeur van een almaar groeiende onderneming. Ondanks het aanvankelijk negatieve imago, de tegenslagen die elke ondernemer vroeg of laat op zijn pad krijgt en vooral de hoge werkdruk.

‘Als ik dat allemaal van tevoren had geweten, had ik wel twee keer nagedacht voordat ik deze onderneming begon’, geeft Boudewijn lachend toe. ‘Dat het bedrijf nu internationaal bijna achthonderd man personeel heeft, is wel heel anders ondernemen dan toen ik met een handjevol medewerkers begon. Het betekent dat een derde van de dingen die ik doe ik liever niet doe.

Dat zijn de verplichtingen die bij een grote organisatie horen. We zijn geen onafhankelijke luis in de pels meer, maar een serieuze factor in Nederland die zich bezig moet houden met politieke implicaties en een belang te verdedigen heeft. Ik word totaal geleefd en ga allang niet meer over mijn eigen agenda’, somt Boudewijn de gevolgen van zijn succes op. ‘Mijn dagen zijn gevuld met verplichtingen en afspraken, ook met mensen die ik anders misschien niet zo snel zou spreken.’ Ondanks zijn drukke agenda heeft Boudewijn niet uit het oog verloren wat hij het liefste doet. Alsof hij het rijtje elke avond voor

leeftijd en zijn wens om weer meer bezig te zijn met de wereld die de goede doelen vertegenwoordigen, ligt de laatste vraag die wij Boudewijn kunnen stellen voor de hand: wanneer stop je als directeur en ga je je alleen nog maar bezighouden met de dingen die je wel leuk vindt? ‘Om daar tijd voor te hebben moet ik inderdaad afscheid nemen als CEO. Dat is iedere dag een optie en naarmate ik ouder word een steeds meer realistische.

Er komt een punt dat mensen zeggen dat ik op moet zouten en dat moment wil ik voor zijn. Intern wordt al geroepen dat ik toch zeker wel voor opvolging zorg als ik vertrek, dus hebben we een eigen Lottery Academy opgericht waar we nieuw talent trainen. Dat moet wel, want als je zegt dat je de beste loterij van Nederland bent kun je moeilijk mensen weghalen bij een andere loterij.’ Hoeveel jaar hij nog denkt te blijven zitten op zijn directiezetel wil Boudewijn niet zeggen, maar in zijn hoofd is er al een datum omcirkeld. ‘Of ik dan heb bereikt wat ik allemaal had willen bereiken? Nee, hoe meer je leert en leest over de wereld hoe meer misstanden er zijn om tegen te vechten. Maar ik ben wel één van de sixtieskinderen die daadwerkelijk dingen heeft verbeterd, dus ik neem straks met een tevreden gevoel afscheid.’

zichzelf herhaalt noemt hij ze één voor één op: ‘Ten eerste vind ik het leuk om de visie onder loterijen te verwoorden en te delen, van de kernwaarden tot de missie, ten tweede hou ik ervan om met campagnes bezig te zijn. Lekker slimme dingen bedenken waardoor mensen allemaal lid worden. Ten derde wil ik vooral met de doelen zelf bezig zijn en de mensen die daar werken.

Zeker op reis gaan en in gesprek komen met mensen die zich inzetten voor een bepaald doel is ontzettend inspirerend.

Uiteindelijk is het die andere kant van de goede doelen waar het allemaal om gaat.’

‘ Het hoefde maar één keer mis te gaan en alles zou voorbij zijn’

FRIENDL CO

FE

Y

E

JA A R

AT U R E S

Hoge afdruksnelheid tot 52ppm

¨

S

TURE IN FU

Zeer lage prijs per pagina E

OL

Baaz

Marketing

IGE

T LUS

NS EVE

AVO NT

Hoe bouw je een sterk merk?

Kleine en middelgrote bedrijven hebben

URI

ER

DER LEI

HA RTE LIJ KE

L

GER ZOR

REG ISS EUR

V ER

BES

CHE

RM

ER

OVER DE AUTEURS

Marc van Eck, Ellen Leenhouts en Linda Rutten zijn allen werkzaam bij strategisch marketingadviesbureau Business Openers. De afgelopen twaalf jaar heeft Business Openers in Nederland Internal Branding op de kaart gezet en vele merken geholpen bij hun merkpositionering en het waarmaken hiervan. ‘Het succes van Internal Branding – sterke merken bouwen en onderhouden’ werd door Tijdschrift voor Marketing bekroond met vijf sterren en is daarmee een ‘absolute must’.

18 | BAAZ MAGAZINE

T LIS

CIA

SPE

het door de langdurige crisis moeilijk.

Ze zouden graag meer aan promotie doen, maar de kleine budgetten en dunne marges staan dit nauwelijks toe. Toch doen sommige bedrijven het in dezelfde situatie veel beter dan anderen. Hebben zij geluk of zijn zij in het bezit van een wondermiddel?

Enkele wellicht wel; anderen hebben geen wondermiddel toegepast, maar hebben van hun organisatie een sterk merk weten te maken. Iets dat veel oplevert, zeker nu in de crisis.

amen met mijn collega-partners Ellen Leenhouts en Linda Rutten schreef ik het boek ‘Het succes van internal branding – een sterk merk bouwen en onderhouden’. Het boek is een vervolg op ‘Internal Branding in de Praktijk – het merk als kompas’ dat tot mijn grote verrassing in 2008 werd verkozen tot marketingboek van het jaar. ‘Het succes van Internal Branding’ gaat over het creëren van een sterke merkpositionering die past bij de organisatie en tegelijkertijd aantrekkelijk is voor klanten.

Essentieel hierbij is de vertaling van de merkpositionering naar de werkvloer, zodat medewerkers het merk ook echt gaan (be)leven.

STERKE MERKEN CREËREN FANS Van sterke merken weten we dat ze aantrekkelijk zijn. Onderzoek laat zien dat zij duurzaam betere financiële resultaten hebben en dat dit met name

komt omdat ze meer klanten hebben die fan zijn en meer medewerkers die het naar hun zin hebben. Klanten die fan zijn kopen niet alleen meer, vaker en duurder, maar vertellen graag aan hun omgeving hoe goed je merk is. Zij nemen dus letterlijk een deel van je promotie over. Dat is én aantrekkelijk én heel erg efficiënt. De grote vraag is natuurlijk, hoe bouw je nu een sterk merk. Natuurlijk is dit deels fingerspitzengefühl, maar gelukkig zijn er ook praktische handvatten om hierbij te helpen. Dit begint met een sterke positionering.

KARAKTERVOL POSITIONEREN De eerste stap naar een sterk merk noemen we positioneren. In tegenstelling tot wat veel mensen aannemen gaat dit niet zozeer over WAT een organisatie doet, maar veel meer WAAROM en HOE een organisatie het doet. Bewezen is dat hoe meer een merk lijkt op een mens met een eigen karakter, hoe aantrekkelijker wij mensen dat vinden.

Gastexpert

Marc van Eck is managing partner Business Openers en co-auteur van de boeken ‘Het succes van internal branding – een sterk merk bouwen en onderhouden’ en ‘Internal Branding in de Praktijk – het merk als kompas’. www.businessopeners.nl

Merken moeten dus niet zozeer bijzonder zijn of uniek, maar veel meer eigen. Dus is het van belang een karakter te kiezen. Een karakter dat de organisatie of het bedrijf echt kan en wil waarmaken.

Een mooi voorbeeld is de duidelijk herkenbare archetypes van automerken. Volvo bijvoorbeeld is als een ingetogen en sociaal georiënteerd merk de typische ‘beschermer’. BMW daarentegen heeft een meer uitgesproken en individueel gericht karakter en is daarmee de typische ‘leider’.

Het merk als kompas 1. VERKLAREN VAN HET MERK Merk is bekend 2. LADEN IN GEDRAG Merk heeft betekenis 3. BELEVEN IN DE PRAKTIJK Merk wordt geleefd 4. VERANKEREN IN DE ORGANISATIE Merk zit in het systeem

Meestal is dit karakter wel aanwezig, maar is de organisatie zich dit onvoldoende bewust en maakt het mede daarom de verwachting van de klant onvoldoende waar. Met behulp van archetypemodellen, zoals Business Openers’ BrandPositioner model, kun je razendsnel het karakter van je merk ontdekken.

Mini verkoop je anders dan een BMW. Als medewerker van de Gamma doe je andere suggesties in je advies naar de klant dan een medewerker van Karwei.

En een klagende klant sta je als callcenteragent van Zilveren Kruis anders te woord dan wanneer je iemand spreekt namens Interpolis.

Tenminste, zo zou het moeten zijn.

HET MERK IN ALLES EN ALTIJD WAARMAKEN Het bewust worden

VIER FASEN VOOR EEN PRAKTISCHE INTERNAL BRANDING AANPAK Internal

van het merkkarakter is slechts de Branding is geen project, maar eerste stap. Het gaat vervolgens een overtuiging. Toch is er om het consistent en consequent een basisaanpak om het merk waarmaken van de positionering, binnen de organisatie tot leven te kleur bekennen dus. De interne brengen. Het Internal Branding organisatie, dat wil zeggen alle fasemodel geeft houvast aan het medewerkers, moet hiervoor stap-voor-stap tot leven brengen bewust en enthousiast gemaakt van het merk en voorkomt dat worden over de positionering het een dun laagje chroom blijft. en leren het merk te gebruiken De fases zijn zo ontwikkeld dat als kompas in alle facetten van de kans dat de organisatie. mensen mee Dit noemen we ‘ Een sterk merk gaan en blijven Internal Branding. begint bij een sterke doen maximaal Het is stukken positionering’ is. Het model goedkoper bouwt namelijk dan External voort op inzichten hoe mensen tot Branding en nog veel effectiever ontwikkeling komen. Het tot leven ook. Idealiter gaan Internal en brengen en verankeren van een External Branding overigens hand merk in een organisatie kent vier in hand. Met Internal Branding fases: verklaren, laden, beleven en werk je aan een sterk merk door verankeren. de positionering en merkwaarden van de organisatie te vertalen naar Allereerst worden medewerkers alle marketing-P’s en, misschien emotioneel verleid door het wel het belangrijkst, het gedrag merkverhaal te vertellen, hun van medewerkers. Immers, een

hart moet sneller gaan kloppen.

Pas daarna neem je medewerkers mee in een proces waarbij ze zelf gaan bedenken wat het merk voor hen betekent in hun concrete dagelijkse werkzaamheden. Zo gaat het merk van het hart naar het hoofd. Vervolgens daag je medewerkers uit om dat wat ze zelf bedacht hebben te vertalen naar concrete acties in de praktijk, naar hun handen. Tot slot dien je als organisatie de processen en systemen aan te passen om de gerealiseerde verandering te verankeren. Deze gefaseerde aanpak leidt tot een duurzaam levend merk aan de binnenkant dat door klanten opgemerkt wordt.

Verrassend genoeg blijkt deze merkbaarheid al snel op te treden, zelfs als bedrijven nog in de eerste fase zitten.

De grote kracht van Internal Branding is dat het merk in de gehele organisatie wordt waargemaakt, van boven tot beneden, van links naar rechts en van binnen naar buiten. Zo wordt de organisatie intern marktgericht, om de externe marktpositie te versterken én medewerkers emotioneel aan zich te binden.

Buiten winnen, begint dus binnen.

Je kunt intern immers niet iets anders zijn dan wat je extern uitdraagt.

BAAZ MAGAZINE | 19

A FRIK D È A I A L I ST !

S P EC

Kenia Tanzania Madagaskar Seychellen Mauritius Zuid-Afrika Oeganda Zimbabwe Namibië Botswana Mozambique Zambia

SAFARI IN AFRIKA? Ruim 100 inspiratiereizen vindt u op www.jambo.nl en in onze brochure of bel met onze Afrika specialisten op 020-2012740 voor een reis op maat.

Al 28 jaar dé specialist Rusland | Oekraïne | Georgië | Armenië | Baltische landen

Maatwerkreizen • Groepsreizen • Individuele reizen • Cultuurreizen City-trips • Riviercruises • Trans Siberië Express • Fly & drives Combinatiereizen door meerdere landen mogelijk Vraag nu de gratis brochure aan!

Rusland • Baltische

landen • Oekraïne •

2 0 14

Georgië • Armenië

telefoon: 020 – 2012777 | e-mail: info@bolsjoj.nl | internet: www.bolsjoj.nl