Architectural Sketches of Antonio Saint'Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

Essay Architectuurtekenen 7X563 Coen Smets (0493929) September 2004

Antonio Sant'Elia

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

Inleiding Antonio Sant’Elia is geboren op 30 april 1888 in Como, Italië. In 1912 was hij opgeleid tot architect en verhuisde hij naar Milaan, waar hij zijn eigen ontwerpkantoor oprichtte. Vanaf dat moment raakte hij betrokken bij de futuristische stroming. Tussen 1912 en 1914 begon hij, zeer geïnspireerd door de industriële steden uit de Verenigde Staten, een serie ontwerpschetsen te maken voor een futuristische Città Nuova (nieuwe stad).

Het beeld dat hij voor ogen had bij het maken van deze serie schetsen was een zeer industriële en gemechaniseerde stad van de toekomst, waarin de gebouwen als machines werden neergezet.

Op 10 oktober 1916 kwam hij om het leven toen hij betrokken raakte bij een aanslag in Monfalcone. Hoewel slechts een klein gedeelte van zijn werk daadwerkelijk gebouwd is, en hoewel hij verre van de enige futuristische architect was, gold Sant’Elia’s futuristische visie van een gigantisch nieuw Metropolis voor vele generaties architecten en ontwerpers als inspiratiebron.

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

1: Monumentaal gebouw met trap, 1909 Type schets ontwerpschets Lijnen medium: zwart en oranjegeel krijt, of zeer zacht kleurpotlood De lijnen zijn vluchtig op papier gezet. Ze zijn niet snaarstrak; het betreft immers een ontwerpschets. Toch is te zien dat de lijnen wel vrij direct zijn neergezet. Het is geen gekras waarbij vele lijnen over elkaar heen zijn gezet.

De vorm is grotendeels door lijnen met het zwarte krijt bepaald. De oranjegele krijtlijnen accentueren op enkele punten deze vorm. Maar de oranjegele kleur is met name als vlakvulling gebruikt, waarbij gevarieerd is in intensiteit. Stevig en licht gebruik wordt afgewisseld om een driedimensionale vorm te creëren.

Vlakken medium: zwart en oranjegeel krijt, of zeer zacht kleurpotlood en diepblauwe inkt Zoals hierboven al staat zijn de oranjegele vlakken ingevuld met krijt waarbij gevarieerd is in intensiteit. De zwartgrijze vlakken zijn hier en daar op dezelfde wijze tot stand gekomen. Echter, het overgrote deel van de zwartgrijze vlakken bestaat uit een verticale arcering van vrij lichte krijtlijnen. De lucht is één groot diepblauw vlak dat scherp afsteekt met het gebouw op de voorgrond. Dat komt niet alleen door de andere kleurkeuze, maar ook door het andere materiaal voor de lucht, namelijk inkt. De inktvlek is niet homogeen. Op enkele plekken is de vlek donkerder en intenser dan elders. Met name in de onderste regionen van dit vlak, dicht bij de horizon, zijn de vlakken extreem donkerblauw.

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

Projectie Het gebouw op deze afbeelding is een convergerende projectie. De lijnen convergeren naar twee verdwijnpunten (buiten de schets). Het gekozen standpunt is erg laag. Het gebouw lijkt op een heuvel of berg te staan. Maar dat is niet direct zichtbaar doordat het onderwerp daarvoor te ver is ingezoomd.

Deze schets is in zekere zin een redelijke weergave van een al dan niet bestaande realiteit. Tegelijkertijd heeft de tekening ook een suggestieve werking. Het lijkt op de visuele uitwerking van een ingeving van de architect tijdens een droom. Het doet enigszins sprookjesachtig aan. De typologie van het gebouw is niet direct herkenbaar en daardoor neemt de realiteit van de schets af.

Voor de architect is deze schets waarschijnlijk doeltreffend geweest. Hij heeft een visie, een droom, kunnen vertalen naar een presenteerbaar werk. Voor de gemiddelde toeschouwer is deze afbeelding minder doeltreffend. Het is niet duidelijk om wat voor gebouw het gaat. Bestaat het al, of is het fantasie? Wat wil de architect bij het publiek oproepen? Gaat het om de vorm of om het idee erachter? Kortom, dit is niet erg doeltreffend voor het publiek.

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

2: Kerk, 1914 Type schets ontwerpschets Lijnen medium: fijne pen met zwartbruine inkt (en hulplijnen met blauwzwart potlood) De hulplijnen die met blauwzwart zacht kleurpotlood zijn gemaakt, zijn op enkele plekken vluchtig aangebracht, om snel de vorm weer te geven. Daarna zijn met een fijne pen dunnen zwartbruine streken op papier gezet. De lijnen zijn redelijk strak en zeer direct, waardoor sommige lijnen hier en daar enkele keren zijn gecorrigeerd. Dat maakt het karakter van de tekening chaotisch, wat in dit geval zeker geen minpunt is. De dunne lijnen zijn op sommige plekken juist erg dik en vlekkerig door een grote hoeveelheid inkt. Deze vlekken zijn soms hard en scherp en op enkele plekken zacht en uitgevloeid door de aangebrachte vlakken.

Vlakken medium: zwartbruine inkt en lichtpaarse waterverf De inkt waarmee de lijnen zijn gemaakt, is ook gebruikt voor een groot aantal vlakken. Vooral onderaan is er een grote hoeveelheid inkt gebruikt voor de omgeving van de kerk. Ook de schaduwvlakken in de kerk zijn zwartbruin.

Enkele tonen in de kerk zijn lichtpaars en vluchtig aangebracht. Er zijn vele plekken aan te wijzen waarbij de verf en de inkt zijn gaan vloeien. Kennelijk had Sant’Elia niet genoeg tijd om alles te laten drogen. Het is natuurlijk ook mogelijk dat hij het expres heeft gedaan, om een bepaalde waas over de tekening te gooien.

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

Projectie Evenals op de vorige afbeelding is het gebouw op deze afbeelding convergerend. De lijnen convergeren naar twee verdwijnpunten buiten het papier. Het gekozen standpunt is ongeveer op menselijke ooghoogte (er van uitgaande dat de kerk van een gemiddelde proportie is). Er is geen referentiepunt in de compositie. Naast het gebouw is er geen omgeving te zien.

De schets geeft een realistische vorm van een kerkgebouw, maar door de simpele detailloze uitwerking neigt de tekening naar het abstracte. De inktvlekken die deels in elkaar zijn overgevloeid maken de tekening dromerig en voorzien het beeld van een waas, waardoor de abstractie is versterkt.

Het doel van deze schets is de visuele, conceptmatige vertaling van een visie van de architect. Hij ziet de gebouwde omgeving, en dus ook de kerk, als een machine in een industriĂŤle moderne wereld. De kerk heeft een krachtige uitstraling, zonder enkele ornamenten. Het gebouw is functioneel en krachtig.

Tegelijkertijd geeft de afbeelding aan dat het nog niet de reeds gerealiseerde werkelijkheid betreft, maar een toekomstbeeld.

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

3: Elektriciteitscentrale, 1914 Type schets ontwerpschets Lijnen medium: zwartgrijs kleurpotlood aangevuld met zwarte inkt De lijnen zijn met het zwartgrijze kleurpotlood op de hoofdlijnen stevig aangebracht. Erg dik en resoluut, zoals een in een cartoon. Ze zijn erg strak.

Alleen de lijnen die de rook uit de schoorstenen weergeven zijn niet recht, maar ze zijn wel in een directe beweging op papier gezet. De lijnen op de voorgrond, in de elektriciteitscentrale, zijn aangedikt met zwarte inkt. Dit benadrukt de strakke vormgeving en het cartooneske effect.

Vlakken medium: oranje en groene inkt en zwartgrijs kleurpotlood De schaduwen in het gebouw zijn met het zwartgrijze kleurpotlood gemaakt door middel van arceren. Hierbij is gevarieerd in intensiteit. Ten opzichte van de vlakken op de achtergrond (ook met het zwartgrijze kleurpotlood) zijn de schaduwvlakken in het gebouw erg stevig neergezet. De vlakken op de achtergrond zijn zeer licht gehouden, door zacht met het potlood te drukken.

De hele prent is zwaar opgemaakt, iets wat Sant’Elia vaak doet. De lucht is met een groene verdunde inkt ingevuld. Alleen aan de bovenrand is de inkt in geconcentreerde vorm aanwezig. Het gebouw is met een oranje inkt ingekleurd. De vlakken zijn aan de schaduwzijde donkerder oranje, dan aan de zonkant. Het object is vrij precies ingekleurd, tot aan de randen. Het steekt scherp af met de omgeving.

Antonio Sant’Elia

Essay Architectuurtekenen 7X563

Projectie Evenals op de vorige twee afbeeldingen is het gebouw op deze afbeelding convergerend, waarbij de lijnen sterk convergeren naar twee verdwijnpunten buiten het papier. Het gekozen standpunt is laag. Er is een omgeving te zien achter het gebouw, zodat de grootte ervan enigszins vatbaar wordt.

Deze schets geeft een elektriciteitscentrale weer die een goede weergave van de realiteit zou kunnen zijn. Het is een zeer krachtig gebouw met een afstandelijke uitstraling. Door de strakke lijnen en de precieze inkleuring van de vlakken lijkt deze afbeelding op een cartoon. Dat zorgt ervoor dat de realiteit afneemt. Het is een karikatuur, een licht overdreven beeld.

Van de drie afbeeldingen die hier besproken zijn, is dit de schets die het dichtst bij een presentatietekening zit. Het is de meest uitgewerkte, duidelijke schets van de drie. Toch kan ook deze tekening de conceptfase niet overstijgen. Het blijft om een idee, een visie gaan en niet om een uitgewerkt gebouw dat van zijn beste zijde wordt belicht in een presentatietekening. Veel van de tekeningen van Sant’Elia hebben het doel een visie over te dragen, maar deze visie blijft steeds steken in de conceptfase.

Literatuur Antonio Sant'Elia, the complete works (l'opera completa) Luciano Caramel, Alberto Longatti, 1987 Bouwkundebibliotheek Technische Universitiet Eindhoven: RRD 88 CAR ISBN 0-8478-0964-1

Antonio Sant’Elia