Zoom boek Rembrandt verlichting

EXPERIMENTEREN MET LICHT

REMBRANDT VERLICHTING

IN DIT DEEL VAN DE REEKS EXPERIMENTEREN MET LICHT

FOTOGRAFEER ALS EEN HOLLANDSE MEESTER

MAAK EEN PRACHTIG SCHILDERIJ VAN LICHT

LICHTEFFECTEN IN JE THUISSTUDIO

INCLUSIEF TIPS VOOR DE MOOISTE STYLING

EXPERIMENTEREN MET LICHT

REMBRANDT VERLICHTING

Inhoud

5

Hoofdstuk 1: Over Rembrandtverlichting

We vertellen je wat je in dit cursusboek allemaal gaat leren en hoe de cursus is opgebouwd. Ook gaan we kort in op de apparatuur die je nodig hebt.

9

Hoofdstuk 2: Rembrandt

Om te kunnen gaan fotograferen met het licht dat Rembrandt beroemd heeft gemaakt, helpt het om meer te weten te komen over de meester zelf.

17

Hoofdstuk 3: Modelfotografie

Bij het fotograferen van een portret à la Rembrandt komt veel kijken. We helpen je met het opzetten van een concept en met het kiezen van het juiste model. Ook leer je over styling en visagie, waarmee je het bijzondere karakter van je foto nóg meer tot uitdrukking brengt. Ook komen alle do’s en dont’s aan de orde die bij Rembrandtportretfotografie van essentieel belang zijn.

37

Hoofdstuk 4: Belichting

Wil je dat je foto’s net zo’n schilderachtige uitstraling krijgen als de werken van de grote meester zelf, dan draait het vooral om de juiste belichting. Je leert wat je kunt doen met lampen en lichtverdelers om tot een optimaal resultaat te komen.

55

Hoofdstuk 5: DIY - Rembrandtstudio

Om foto’s in de stijl van Rembrandt te maken, heb je niet per se een professionele studio nodig. In dit hoofdstuk zie je hoe je een thuisstudio inricht en hoe je er met aankleding een echte Rembrandtstudio van maakt. Je leert ook hoe je in de studio kunt werken met natuurlijk licht. Heb je het werken met één model onder de knie? Dan ga je ook nog kijken hoe je een groepsportret maakt.

73

Hoofdstuk 6: De shoot

Dit hoofdstuk valt uiteen in twee delen. Allereerst leer je wat er allemaal aan voorbereiding bij komt kijken. Daarna is het tijd voor de shoot zelf! Jasper van Bladel, docent van deze cursus en professioneel fotograaf, neemt je stap voor stap mee door een shoot in zijn eigen studio. Daarbij legt hij alles uit over de belichting en setting, en laat zien hoe je je belichting kunt optimaliseren.

89

Hoofdstuk 7: Nabewerking

Hoe mooi het resultaat van je shoot ook is, waarschijnlijk kun je in de nabewerking je foto’s nóg mooier maken. Hoe je dat bij Rembrandtfoto’s doet (in zowel Adobe Lightroom als Capture One), wordt hier uitgelegd. Uiteraard kun je de benodigde oefenbestanden downloaden!

Zoom Academy

Rembrandtverlichting, het tweede deel uit de reeks Experimenteren met Licht, hebben we uitgebracht samen met een online cursus op Zoom Academy. Het draait helemaal om het bijzondere lichtgebruik van Rembrandt dat je ook (juíst!) op je foto's kunt toepassen.

↘

Dit cursusboek, vol met uitleg en direct toepasbare tips, is gemaakt in combinatie met de online cursus Rembrandtverlichting op Zoom Academy. Daarnaast is deze cursus onderdeel van een uniek vierluik: Experimenteren met licht In deze reeks leer je allerlei nieuwe technieken om te spelen met licht. De online cursus is altijd en overal toegankelijk: op je computer, maar

ook op je tablet of smartphone. Handig, want zo kun je ook onderweg naar je volgende shoot snel wat opzoeken! Heb je een vraag, dan kun je die direct stellen via het onderdeel ‘Stel een vraag’. De online cursus bevat naast de informatie uit dit boek nog diverse extra's, zoals meer inspirerende fotovoorbeelden, maar ook links om direct oefenbestanden te downloaden. ACADEMY

Ga naar www.zoomacademy.nl om de online cursus te volgen. Samen geven het boek en de bijbehorende online cursus je alle kennis en inspiratie om zelf dat unieke gebruik van donker en licht op je eigen foto's toe te passen. Ook het typerende kleurgebruik van Rembrandt maak je je eigen. Zo fotografeer jij straks moeteloos je eigen meesterwerk!

Dit ga je leren

↘De manier waarop Rembrandt schilderde, met een uniek gebruik van donker en licht, leent zich ook heel goed voor het maken van prachtige portretten en stillevens – en dan niet met verf en penselen, maar met je camera, de juiste belichting en de juiste setting. Het complete palet aan ingrediënten dat je nodig hebt om tot een geslaagde Rembrandtfoto te komen, komt in deze cursus voorbij!

Fotograferen met het licht dat Rembrandt wereldberoemd maakte. Steeds meer fotografen wagen zich aan deze uitdagende vorm van foto’s maken. In deel twee van onze praktijkreeks Experimenteren met licht leer je hoe je als een echte Rembrandt aan de slag gaat. downloaden, zodat je de nabewerkingen meteen kunt oefenen. Daarna kun je deze workflows makkelijk toepassen op je eigen foto’s. Je zou deze nabewerking kunnen zien als het laagje vernis over je eigen meesterwerk: hiermee maak je van jouw eigen Rembrandtfoto een echte klassieker!

Techniek én styling

Behalve dat je leert over de techniek en de belichting, kijken we ook naar andere zaken die van belang zijn bij het maken van een schilderachtige Rembrandtfoto.

Concept, styling en visagie, het juiste model kiezen, een thuisstudio opzetten en in Rembrandtsfeer brengen, de shoot zelf: het komt allemaal voorbij. Maar we beginnen uiteraard met een hoofdstuk over Rembrandt zelf. Door zijn werk beter te leren begrijpen, ontwikkel je je ook als fotograaf in dit genre!

Nabewerking

Naast theorie en inspiratie biedt deze cursus natuurlijk ook een praktische component. Je leert hoe je je foto's kunt bewerken om ze nóg krachtiger te maken. Dat laten we zien in zowel Adobe Lightroom als in Capture One. Bovendien kun je onze voorbeeld-raw-bestanden

VAN SCHIE, CAROLOVESMACRO.ZOOM.NL

Wat heb je nodig?

Om alle stappen uit deze cursus te kunnen volgen, heb je een paar

dingen nodig: een camera, software en een computer. In het kort vertellen we je de ‘eisen’ (wees gerust, die zijn niet al te hoog).

Camera

Je hoeft geen peperdure camera te hebben om met de informatie uit deze cursus aan de slag te gaan. Wel is het handig als je de sluitertijd, het diafragma en de iso-waarde zelf kunt instellen. We vertellen namelijk op diverse plekken hoe je de camera het best kunt instellen, en je leest ook bij de voorbeeldfoto’s met welke instellingen die zijn gemaakt.

Idealiter gebruik je een camera:

waarbij je zelf de belichtingsinstellingen kunt aanpassen, waaronder het diafragma, zodat je controle hebt over de hoeveelheid licht en de scherptediepte van je beeld

waarbij je de mogelijkheid hebt om veel informatie al tijdens het fotograferen op het scherm te

bekijken, zoals een histogram, compositielijnen (een raster) en de instellingen die je gekozen hebt.

Pc met software

Voor het laatste onderdeel uit deze cursus, de nabewerking, heb je een computer met geschikte software nodig. We gebruiken voor de nabewerking twee verschillende pakketten: Adobe Lightroom en Capture One. Ben je nog niet bekend met dat laatste pakket? Op www.captureone.com/en/ download-trial kun je de software downloaden en dertig dagen gratis uitproberen. Heb je nog geen Lightroom? Tegenwoordig biedt Adobe de software Lightroom

Classic CC en Photoshop CC aan binnen het fotografielidmaatschap van iets meer dan 12 euro per maand, met ook toegang tot de nieuwste versie van Adobe Lightroom CC én de beschikking over 20 GB cloudopslag.

Rembrandt

Fotograaf & Rembrandtlicht

Toen Carolien van Schie begon met fotograferen, was ze eigenlijk voornamelijk geïnteresseerd in het fotograferen van dieren en macro – vandaar ook haar Zoom.nl-naam Carolovesmacro. Tegenwoordig is het vooral het gebruik van Rembrandt-verlichting dat haar trekt.

↘Carolien volgde de fotovakschool in Apeldoorn en daar kreeg ze de opdracht om eens te experimenteren met andere fotografiestijlen dan ze gewend was. Ze besloot toen een aantal portretten te maken en kwam erachter dat ze dat toch wel erg leuk vond. Al snel ontdekte ze de Rembrandtverlichting: een techniek waarbij het model vanuit slechts één lichtbron met erg zacht licht belicht wordt. “Ik vind dat erg mooi, omdat het er erg natuurlijk uitziet. Ik gebruik ook het liefst hele aardse kleuren in mijn portretten, zoals bruin, donkergroen en beige.”

Van raam naar studio

“Mijn eerste portretten met Rembrandt-verlichting schoot ik gewoon bij een raam”, vertelt

Carolien. “Ik had toen namelijk nog geen studio of iets dergelijks.” Het duurde echter niet lang voordat ze de smaak goed te pakken had en daarom besloot een kleine studio te maken. “Ik werk nu met een

studiolamp. Ik vind de Rembrandtverlichting prachtig, maar ik gebruik dat ook veel om praktische redenen. Ik heb namelijk niet zo’n super grote studio, waardoor er ook niet meer dan één lamp in past.”

De kat en de muis

Carolien vertelt dat ze nooit zomaar wat foto’s gaat maken. “Daar gaat echt een heel traject aan vooraf. Vaak kom ik voorwerpen of beelden tegen waardoor ik ga denken wat ik daarmee wil doen. Zo vond ik laatst na een harde storm een mooie, grote tak. Die heb ik mee naar huis genomen, omdat ik daar wel graag een foto mee wilde maken. Ik houd ook erg van dieren fotograferen en toen kwam ik op een gegeven moment

CAROLIEN VAN SCHIE, CAROLOVESMACRO.ZOOM.NL NIKON D750 · ISO 100 · F 5 · 1/200 SEC · 70 MM

op het idee om een kat en een muis op die tak te zetten en dat dan te fotograferen.”

Het kostte wel wat werk om dat alles in elkaar te zetten en te regelen, want waar haal je immers zo’n kat en zo’n muis vandaan? “Gelukkig ken ik inmiddels wel een hoop mensen. Ik kende iemand die dit soort katten fokt en ook iemand die veel muizen heeft.”

Voor de dag waarop die foto werd gemaakt, had Carolien een hele planning gemaakt. “Je kunt zo’n kat en zo’n muis natuurlijk niet tegelijk op die tak zetten. In de ochtend kwam daarom de man met de kat en in de middag liet ik de muis komen. Dan duurt het natuurlijk ook even voordat je ze precies hebt zitten zoals je wilt, maar dat vind ik ook wel het leuke eraan.”

De passie van het fotograferen

Het enthousiasme en de passie is er in ieder geval. “Ik vind gewoon het hele traject hartstikke leuk. Van het bedenken van zo’n idee, tot het maken van de werkelijke

foto. Ook voor de nabewerking kan ik uren achter de computer zitten. Ik probeer niet al te veel aan mijn foto’s te doen als ik ze gemaakt heb, maar ik vind het wel leuk om heel erg met die details te puzzelen.”

CAROLIEN VAN SCHIE, CAROLOVESMACRO.ZOOM.NL PANASONIC

CAROLIEN VAN SCHIE, CAROLOVESMACRO.ZOOM.NL NIKON D750 · ISO 100 · F 10 · 1/200 SEC · 56 MM

Wie was Rembrandt?

Rembrandt. Eén woord – zijn voornaam – is genoeg. Zijn Nachtwacht in het Rijksmuseum in Amsterdam trekt dagelijks duizenden bezoekers en zijn zelfportretten behoren tot dé canon van de schilderkunst. Hoewel het al ruim vierhonderd jaar geleden is dat hij leefde en werkte, kent anno nu bijna iedereen zijn naam. Een korte biografie.

↘Rembrandt Harmenszoon van Rijn werd in 1606 geboren in Leiden als zoon van een molenaar en een bakkersdochter. Het was het begin van de Gouden Eeuw: een tijd waarin zowel Nederland als Rembrandt een gouden tijd voor de boeg had. Hij werd ingeschreven bij de Universiteit van Leiden, maar wilde toch liever kunstschilder worden en ging in de leer bij diverse meesters, zoals dat in die tijd gebruikelijk was.

Vanaf 1625 – toen was hij dus pas negentien jaar oud – was hij samen met zijn compagnon Jan Lievens gevestigd als zelfstandig kunstenaar. Ook had hij rond 1627 zelf al leerlingen die hij het vak leerde. Rond 1630 kreeg hij de nodige (portret)opdrachten van bekende en rijke lieden en begon zijn zaak goed te lopen. Enige tijd

later had hij door dat de markt zich vooral in Amsterdam bevond en verhuisde hij naar de hoofdstad.

Overgangsperiode

Als je kijkt naar de kunst van die tijd, is het duidelijk dat het begin van de zeventiende eeuw een overgangsperiode is. De periode waarin Rembrandt werkte wordt nu gezien als de Barok, maar heeft natuurlijk zowel kenmerken van eerdere als van latere stijlperiodes in zich. Zo is de invloed van grote Italiaanse kunstenaars uit de zestiende eeuw in het werk van Rembrandt en zijn tijdgenoten niet te ontkennen. Dat is dan ook gelijk een belangrijk kenmerk van de kunst uit die tijd: bekende Nederlandse tradities vermengden zich met buitenlandse invloeden en gaven de schilder- en tekenkunst een gevarieerder palet. Rembrandt liet zich beïnvloeden door bijvoorbeeld het werk van Caravaggio en door de Caravaggisten, een aantal

Zelfportret (ca. 1628).

Caravaggio

Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571 - 1610) wordt gezien als een belangrijk en grensverleggend schilder en kunstenaar in de zestiende eeuw. Zijn realistische verbeelding van de werkelijkheid en het levendige gebruik van licht en donker zijn modern en verrassend in een tijd van overdreven geïdealiseerde beelden en onrealistisch kleurengebruik.

Utrechtse kunstenaars die zich rijkelijk lieten inspireren door de Italiaanse schilder.

Clair-obscur

In het werk van Caravaggio en de Caravaggisten is een duidelijke rol weggelegd voor scherpe contrasten in licht en donker. Deze techniek wordt ook wel clairobscur of chiaroscuro genoemd, en vormt de basis van wat je nu het Rembrandt-licht zou kunnen noemen. Rembrandt zelf was dus niet de eerste die deze techniek volop zou benutten, maar hij heeft het

gebruik van licht en donker wel tot zijn handelsmerk en daarmee groot succes weten om te bouwen.

Kritiek

Het kunstenaarschap van Rembrandt is nu boven elke twijfel verheven, maar opvallend genoeg is er in zijn eigen tijd veel kritiek op zijn werk geweest. Zo vond schilder Gerard de Lairesse bijvoorbeeld dat je beter ‘welgemaeckt fris en jeugdigh’ kon schilderen dan de oude berimpelde koppen van Rembrandt. En Arnold Houbraken – de schrijver van een vroege biografie van

‘De muzikanten’ is een van de bekendste schilderijen van Caravaggio.

Jonge vrouw in gefantaseerde kleding (1633).

Portret van een vrouw, mogelijk Maria Trip (1639).

Rembrandt – schrijft dat de werken van Rembrandt van dichtbij met een ‘metselaarstroffel’ zijn aangesmeerd, daarmee wijzend op diens grove, vrije en dynamische manier van werken. Pas halverwege de negentiende eeuw begon men in te zien dat Rembrandt eigenlijk een genie was en werden de argumenten die dat eerst tegenspraken gek genoeg juist het bewijs voor die genialiteit.

Persoonlijk leven

Rembrandt mocht dan groot succes hebben met zijn kunstwerken, op persoonlijk vlak heeft hij de nodige dieptepunten gekend. Zijn eerste vrouw en de moeder van zijn zoon, Saskia, overlijdt al in 1642 aan tuberculose. De kleine Titus is dan pas één jaar oud. Later begint hij een relatie met Hendrickje Stoffels, met wie hij nog een dochter krijgt. In 1663 overlijdt

Hendrickje echter vroegtijdig aan de pest. Ook zoon Titus overlijdt vroeg aan diezelfde ziekte, in 1668. Daarmee overleeft Rembrandt tragisch genoeg zowel zijn twee vrouwen als zijn zoon.

Geldproblemen

Hoewel Rembrandt zijn schilderijen verkocht voor grof geld – een gemiddeld werk leverde omgerekend naar hedendaagse standaarden een prettig jaarsalaris op – was hij veel mensen geld schuldig. Op zeker moment liet hij zich dan ook onder bewind stellen door Hendrickje en zoon Titus om zodoende aan nog grotere problemen te ontkomen. Zij begonnen een kunsthandel met het werk van Rembrandt. Hun dure koophuis moesten ze vaarwel zeggen: noodgedwongen verhuisden ze naar een goedkoop huurhuis aan de Rozengracht.

Ook in latere jaren had Rembrandt nog steeds geldproblemen. Vlak voor zijn dood moest bijvoorbeeld de spaarpot van zijn dochtertje

Cornelia opengebroken worden om het huishouden te kunnen betalen.

Dood

Ondanks dat Rembrandt een hele naam voor zichzelf had opgebouwd, kreeg zijn dood in 1669 weinig aandacht. Er verschenen geen biografieën en verhalen in de krant, en zelfs zijn overlijden werd niet genoemd. Enkel in de archieven van de kerk is daar iets over terug te vinden. Rembrandt van Rijn werd 63 jaar oud.

De invloed van Rembrandt

Na de dood van Rembrandt

Man in oosterse kleding (1635).

ontstond al snel een nieuw schoonheidsideaal in de kunst, waarbij de klassieke oudheid een grote rol speelde. Het realisme en de rauwe werkelijkheid van Rembrandt verdwenen naar de achtergrond. In de negentiende eeuw zien we zijn invloed echter weer terug, wanneer impressionisten in bijvoorbeeld Frankrijk zijn schetsen opnieuw gaan waarderen. Zijn snelle en inderdaad bijna impressionistische toets inspireerde hen tot het maken van modern en dynamisch werk. Degas, Manet en Pissarro maakten in die tijd (naakt)portretten die qua realiteit en werkwijze overeenkomen met het werk van Rembrandt. Ook de landschapsschilderingen van Rembrandt vormden in die tijd een grote inspiratie voor (impressionistische) schilders die de realiteit, lichtval en het grove kleurengebruik van Rembrandt gebruikten om de natuur ‘snel’ neer te zetten.

Rembrandt en fotografie

Als we kijken naar de invloed van Rembrandt op de fotografie, is

REMBRANDTS WERK WAS AL HEEL ERG FOTOGRAFISCH

het duidelijk dat veel fotografen het fraaie gebruik van licht en donker van Rembrandt waarderen. Zijn werk was in dat opzicht al heel fotografisch. Maar dan wel

fotografisch avant la lettre natuurlijk, want het zou tijdens zijn leven nog een hele lange tijd duren voordat de fotografie daadwerkelijk uitgevonden werd. Dat is een even verrassend als inspirerend besef, want het betekent natuurlijk ook dat je als fotograaf een heleboel van het werk van Rembrandt kunt leren. Niet voor niets is fotograferen met het beroemde Rembrandtlicht vandaag de dag een gewilde kunstvorm.

De vlucht naar Egypte (1651).

Man met kalotje (1630).