3
TEST
SSD’S
45 sataen m.2-ssd’s
+ GEBRUIK JE
HÉ T A N T WO O RD O P A L J E T E CH -V R AGEN
OUDE SSD OPNIEUW
UPGRADEN & TUNEN TEST
AMD MOEDERBORDEN
HEEFT DAT NOG WEL ZIN?
UPGRADE- EN TUNINGSGIDS BACK-UPSTRATEGIE WINDOWSLICENTIES
20 AMD X570-moederborden WORKSHOP
INSTAGRAM BACK-UPPEN
Download foto’s, video’s en stories
STILLERE COMPUTER SYSTEEMPRESTATIES METEN WINDOWS 10 REDDINGSSTICK
BASISCURSUS
MAAK PERFECTE PDF’S
Creëren, annoteren en converteren BASISCURSUS
MICROSOFT EXCEL
Haal meer uit de standaardfuncties 02003
15
TIPS VOOR LEUKERE WHATSAPP-BERICHTEN
8 718226 106193 28e JAARGANG | MAART 2020
€ 7,50
GENIET VAN VEILIG INTERNET, SAMEN MET 110 MILJOEN GEBRUIKERS WERELDWIJD ESET.NL/BEGINMETONS
VOORWOORD
Voorwoord
Upgraden en tunen Upgraden, tunen, overklokken: daar heb ik menig uurtje aan besteed. Het begon bij mijn allereerste pc. Een XT-kloon met NEC V20-processor. Standaard draaide die op 4,77 MHz en met de fysieke turboknop op 8 MHz. Groot was mijn geluk toen ik een dos-programmaatje vond waarmee ik hem op 10 MHz kon krijgen. Pure snelheidswinst op alle fronten; dat was nog eens overklokken! Tegenwoordig is overklokken een stuk lastiger en marginaler. Daarbij komt nog dat voor de meeste toepassingen moderne pc’s en laptops gewoon snel genoeg zijn. De vraag die dan opkomt is: heeft upgraden en tunen nog wel zin? Dat is een heel relevante vraag. De hobbyist in mij zegt: jammer genoeg niet. Want nog even terug naar mijn eerste pc, daar zat een Seagate ST225 harde schijf van 20 MB met MFM-formattering in. Ruim twee jaar na aanschaf (dat kostte me een vermogen, leve de krantenwijk) stuitte ik op een low-level formatteerprogramma die de schijf ook een RLLformattering kon geven. Dat zou voor 30 MB opslagcapaciteit zorgen, 50 procent meer! Het leek erop dat mijn harde schijfcontroller ook RLL ondersteunde, maar dat wist ik niet zeker. En even opzoeken op internet was er in 1988 niet bij. Toch heb ik de gok gewaagd, en na een flinke tijd zweten was het gelukt: ik kon DOS en al mijn programma’s opnieuw installeren; alles bleef goed werken! Dat geknutsel mis ik wel een beetje. Aan de andere kant heb ik er nu de tijd en het geduld niet meer voor. Mijn computer, tegenwoordig laptop, moet gewoon werken. Daarvoor heb ik hem te veel en te vaak nodig. Knutselen doe ik lekker met Arduino’s en Raspberry Pi’s. Dus terugkomend op de vraag of upgraden en tunen nog wel zin heeft: zelden. Maar dat neemt niet weg dat je de samenstelling, configuratie en softwareinstellingen van je laptop of pc wel goed op orde moet hebben. Daar helpen we je bij in dit nummer. Mét een goede back-up, welteverstaan. Want dat blijft altijd noodzakelijk. Voor als er wat misgaat, ook al ben je niet aan het upgraden of tunen. Veel veilig leesplezier!
Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl
|
MAART 2020
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
|
3 |
NUMMER 3 2020
Vroeger was het simpel: was je pc langzaam, dan ging je upgraden. Tegenwoordig is het upgraden van bijvoorbeeld het geheugen of de processor niet zo vanzelfsprekend meer. Wat kun je wel doen om je pc zo snel mogelijk te houden? Wij zetten in dit nummer alle opties op een rij.
Upgraden & tunen Weer een snelle pc
ENTER
SHORTLIST: SSD HERGEBRUIKEN
36
6
INFOGRAPHIC Internet is groot
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cij-
Sterker nog: het internet is gigantisch …
fers, uitspraken én meningen. Uit alles wat
maar hoe groot precies? Wat gebeurt er pre-
langs is gekomen, viel dit ons het meeste op.
cies in één minuut online en hoeveel data-
Is dát even lekker binnenkomen!
verkeer verbruiken we?
52
TIPS & TRUCS 15 tips voor WhatsApp-stickers Met stickers kun je het appen nog leuker maken! Zo download, verstuur én maak je ze zelf.
92
WORKSHOP Bewaar je Instagram-beelden Je leert hoe je foto’s, video’s en verhalen
|
Vervang je je ssd door een nieuwe, omdat
downloadt van Instagram. Je kunt je eigen
die groter of sneller is? Zonde om die oude
beelden downloaden, maar ook die van ie-
weg te doen: zo hergebruik je die schijf!
mand anders!
4 |
96
INHOUD
TEST 45 ssd’s vergeleken Een ssd is onmisbaar in elk nieuw en
18
24
De zin en onzin van knutselen aan je com-
Over op een nieuwe pc of iets upgraden: wat
puter, anno 2020.
mag wel en niet met je licentie?
26
30
In verschillende stappen minimaliseren we
Wil je je laptop langer gebruiken zonder
de geluidsproductie van je pc.
stopcontact? Zo krijg je al snel een extra uur-
STAND VAN ZAKEN
ouder systeem. De vraag is: welke ssd kies je? We testen maar liefst 45 recen-
WINDOWS-LICENTIES
BASISCURSUS MAAK JOUW COMPUTER STILLER
te exemplaren om uit te zoeken wat de beste keuze is.
74
BASISCURSUS ACCUTIJD LAPTOP VERLENGEN
tje mobiele werktijd!
40
TEST 20 moederborden met AMD-X570-chip
46
BASISCURSUS ONDERDELEN BACK-UPPEN
BASISCURSUS LIVE REDDINGSSTICK
Om het maximale uit de derde generatie
Stel het Windows-register, stuurprogramma’s, applicatie-instellingen en mobiele data
Start Windows niet meer? Zo red je hem
je een van de nieuwe moederborden met
veilig.
met een usb-stick met Hiren’s BootCD.
X570-chipset nodig. We leggen twintig
Ryzen-processors van AMD te halen, heb
moederborden op de pijnbank!
BASISCURSUS Maak écht kennis met Excel
QUICK FIX
Voordat je in Excel aan de slag gaat met complexe taken is het handig om eerst alle standaardfuncties echt goed onder de knie
REFLECTIFY: HET EENVOUDIGSTE DAGBOEK
73
MOOIERE INSTA-STORIES MET CANVA
90
STOP MOTION STUDIO
117
104
te hebben.
84
SHORTLIST Bescherm je mobiel Tablets en smartphones krijgen nogal veel te verduren, dus een robuust hoesje
BASISCURSUS Maak perfecte pdf’s
VRAAG & ANTWOORD
overbodige luxe. Op zoek naar kwalitatieve hoesjes en screenprotectors voor
Pdf’s zijn ideaal omdat ze er op alle platfor-
bekende smartphones en tablets.
KIJKEN, KIEZEN, KOPEN Chromebooks
men hetzelfde uitzien. We gaan aan de slag met het maken en bewerken van pdf’s met
112
gratis tools.
en degelijke screenprotector zijn geen
126
Voor weinig geld een goede laptop.
100
130
REVIEWS
MASTERCLASS Tools voor benchmarking
HARDWARE
58
SOFTWARE
63
lekker? Met tools kun je de prestaties van je
APPS
68
systeem en de diverse componenten haar-
GAMES
70
Draait een onderdeel van je systeem niet
120
fijn meten.
|
MAART 2020
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
|
5 |
ENTER
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meest op. Is dát even lekker binnenkomen!
De beste nieuwe techproducten van het afgelopen jaar krijgen een Tech Award. Sinds 2017 geven de tech- en gamemerken van Reshift ook Tech Awards Hotlists aan een select aantal veelbelovende producten. Een product hoeft nog niet getest te zijn door de redactie, wat bij een Tech Award wel het geval is.
GAMING
TECH AWARDS HOTLIST
Xbox Series X
|
Redelijk vanuit het niets onthulde Microsoft medio decem-
de huidige Xbox One X, maar maakt hij niet meer geluid. De nieu-
ber het ontwerp van de nieuwste Xbox. Daarvan was al be-
we controller lijkt veel op die van de One X en heeft een aparte
kend dat hij net voor de feestdagen van 2020 uit moet gaan komen,
knop om snel content te delen met vrienden. De Xbox Series X
maar nu weten we ook grotendeels hoe de volgende console eruit-
ondersteunt 4K-gaming met 60 frames per seconde, inclusief een
ziet. En hoe ‘ie heet: de Xbox Series X. De Series-naam doet ver-
variabele verversingssnelheid van je tv. Sommige games draaien
moeden dat Microsoft meer dan één model gaat uitbrengen. De
straks met 120 fps of kunnen 8K-resolutie aan, aldus Microsoft.
Series X is zwart, heeft een 4K-blu-rayspeler en kan horizontaal of
Eerder werd al bekend dat de nieuwe Xbox een ssd gebruikt, hdmi
verticaal geplaatst worden. Een grote koeling aan de bovenkant
2.1 ondersteunt en een aangepaste AMD-processor heeft. Een
(of zijkant, afhankelijk van hoe je hem neerzet) regelt de hitte-
echte concurrent voor de PlayStation 5 dus, die rond hetzelfde mo-
afvoer. Volgens Microsoft is de Series X vier keer krachtiger dan
ment moet uitkomen.
6 |
ENTER
SMARTPHONES
INSTAPPER
NOKIA 2.3: SPOTGOEDKOPE ANDROID-SMARTPHONE Als je een Android-smartphone onder de honderd euro zoekt, kun je terecht bij allerlei obscure merken die kwalitatief matige toestellen afleveren en geen enkele vorm van softwareondersteuning aanbieden. Dat zouden wij niet doen. Je kunt bijvoorbeeld beter kijken naar de nieuwe Nokia 2.3, die 109 euro kost en afkomstig is van een gerenommeerde fabrikant. Interessant is dat de telefoon Android One-software draait en dus – verplicht door Google – twee jaar upgrades krijgt. Daarnaast ben je verzekerd van drie jaar lang regelmatig beveiligingsupdates. De Nokia 2.3
AUTO
FLITSMEISTER ONE
Alles in ONE
heeft bovendien een royale accu (4000 mAh)
Flitsmeister is voor veel automobi-
De batterijen zouden twee jaar mee moe-
die in combinatie met het 6,2 inch grote hd-
listen dé app om files, flitsers en on-
ten gaan. Stap je in je auto, dan verbindt
scherm voor een goede accuduur moet zorgen.
gelukken te ontwijken of in ieder geval
de ONE via bluetooth automatisch met je
De overige specificaties zijn van instapniveau,
op tijd op te merken. Maar die geluiden
telefoon. De Flitsmeister-app start ver-
wat past bij de verkoopprijs. Die grote accu
en informatie komen toch van je smart-
volgens direct op. Nader je een ongeluk,
laadt bijvoorbeeld via een oude micro-usb-
phone, en dat leidt je dan weer af in het
flitspaal of is er iets anders meldens-
poort met slechts 5 watt op, waardoor laden
verkeer. Het bedrijf achter de Flitsmeis-
waardig, dan stuurt de One drie verschil-
uren duurt. De MediaTek Helio A22-processor
ter-app presenteerde daarom in oktober
lende geluids- en lichtsignalen. Die moet
met 2 GB werkgeheugen maakt de telefoon
de Flitsmeister ONE, die sinds kort te
je even uit je hoofd leren. Met de knop-
ook geen hoogvlieger. Achterop zit een dub-
koop is voor vijftig euro. Dit compacte
pen kun je een meldingssituatie beoor-
bele camera en het opslaggeheugen meet 32
accessoire plak je aan het dashboard van
delen als juist of onjuist. Zo help je andere
GB. Een vingerafdrukscanner, nfc en snelle
je auto. Hij beschikt over twee knoppen,
Flitsmeister-gebruikers zonder dat je op
wifi-ac-ondersteuning zijn wegbezuinigd.
een luidspreker en een meldingslampje.
je smartphone hoeft te kijken.
ECHT GEZEGD Die twee clubs, dat durf ik hier echt te zeggen, doen mee aan de Champions League van de cyberwereld. Foto: Ministerie van Defensie
|
MAART 2020
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
Zegt Commandant der Strijdkrachten Rob Bauer in gesprek met BNR over de staat van inlichtingendiensten MIVD en AIVD en het Defensie Cyber Commando.
|
7 |
ENTER
TIJDLIJN
PROBLEMEN APPLE MACBOOKS Apple verkoopt jaarlijks miljoenen Mac-
kwijt bent voor een reparatie. De afgelopen
omdat een software-update problemen oplever-
Books en MacBook Pro’s. Logisch dat een
maanden was Apple regelmatig in het nieuws
de. Hoe zat het vorig jaar ook alweer?
klein deel problemen vertoont, al blijft het na-
omdat het weer een reparatieprogramma startte
tuurlijk erg vervelend als je je dure laptop even
voor één of meerdere MacBook-modellen of
NOVEMBER 2018 EEN ‘KLEIN DEEL’ VAN DE 13-INCH MACBOOK PRO’S UIT 2017 HEEFT EEN HARDE SCHIJF DIE KAN CRASHEN, INCLUSIEF DATAVERLIES. ER START EEN REPARATIEPROGRAMMA.
MEI 2019 APPLE BEGINT EEN REPARATIEPROGRAMMA VOOR MACBOOK PRO 13 UIT 2016: EEN DEEL VAN DE LAPTOPS HEEFT SCHERMPROBLEMEN.
JUNI 2019 BEZITTERS VAN MACBOOKS EN MACBOOK PRO’S MET EEN DEFECT ‘VLINDERTOETSENBORD’ KOMEN NA MAANDEN KLAGEN IN AANMERKING VOOR EEN GRATIS REPARATIE.
OKTOBER 2019 MEDIACREATIEVE GEBRUIKERS KUNNEN HUN MACBOOK BETER NIET UPDATEN NAAR MACOS CATALINA, WANT BELANGRIJKE AUDIO-APPS WERKEN DAN NIET MEER.
DECEMBER 2019 DE MACBOOK PRO 13 2019 KAN ZICHZELF AUTOMATISCH UITSCHAKELEN ALS DE ACCU GEWOON VOL IS. APPLE START WEER EEN REPARATIEPROGRAMMA.
DECEMBER 2019 DE NIEUWE MACBOOK PRO 16 MAAKT EEN PLOPGELUID BIJ HET AFSPELEN VAN MUZIEK.
W E T- E N R E G E LG E V I N G
ACM ONDERZOEKT UPDATEBELEID DOMOTICA
Updates over updates De Autoriteit Consument en Markt (ACM) gaat onderzoeken of verkopers van domotica klanten vooraf moeten informeren over het updatebeleid van hun apparatuur. Dat gebeurt nu niet altijd, meldt de toezichthouder. De klant op voorhand informeren is wel verplicht via de consumentenwet; een overtreding kan een boete van maximaal 900 duizend euro opleveren. De ACM stelt dat aanbieders van domotica een potentiële klant duidelijk moeten maken hoelang het apparaat updates krijgt. Het C I J F E R TJ E
900 MILJOEN
Zoveel euro gaan providers komend voorjaar minimaal betalen voor de drie laagste frequenties voor het komende 5G-netwerk. Dat meldt de overheid, die de veiling organiseert. Vanaf 2022 volgen er nog minimaal twee veilingen voor hoge frequenties.
|
8 |
gaat om beveiligingsupdates en de minimale periode waarin hoofd- en randfuncties van het apparaat blijven werken. Aan de hand van dergelijke informatie kun jij als geïnteresseerde klant vooraf inschatten of het verstandig is zo’n slimme lamp, thermostaat, stekker of camera in huis te halen. Want een product dat over zes maanden (mogelijk) geen ondersteuning meer krijgt, kun je beter links laten liggen. Updates zijn namelijk onder andere belangrijk om een smarthomeproduct veilig te houden.
ENTER
JEROEN BOER HOOPT DAT HET GEEN SCHONE SCHIJN IS
De door Berners-Lee bedachte negen regels voor een beter internet klinken nobel, maar of het tekenen van dit manifest iets oplost? Er staat namelijk geen sanctie op het niet naleven van de regels. Vanuit de World Wide Web Foundation is dit vast goed bedoeld, maar of dat voor de grote internetgiganten ook zo is? Die staan onder vuur, hopelijk is dit niet slechts een pr-stunt. Mozilla heeft het om die reden in ieder geval niet getekend en wil een minder vrijblijvende variant.
DAAN DOEDENS TIM BERNERS-NEE
Het feit dat het woord ‘contract’ in de intro tussen aanhalingstekens staat, zegt genoeg. Zuckerberg heeft zo vaak geroepen dat hij de privacyproblemen binnen Facebook gaat oplossen, Microsoft is zeker niet heilig en Google zit zo diep in het internet verweven dat het er bijna synoniem aan geworden is. Overheden die het internet nu al misbruiken of beheersen blijven dat doen, en gebruikers die moeten ‘vechten voor het web’? Nee. Berners-Lee heeft het web dan uitgevonden, laat het zichzelf nu lekker reguleren in plaats van nepcontracten op te zetten.
WWW-UITVINDER WIL INTERNET ‘REPAREREN’
Contract for the web Het internet gaat op de huidige manier kapot, zei de bedenker Tim Berners-Lee vorig jaar. Bepaalde partijen worden te machtig, gebruikersdata wordt misbruikt en privacy verdwijnt. De World Wide Web-stichting van Berners-Lee presenteerde onlangs het ‘Contract for the Web’. Hierin staat dat overheden, bedrijven en burgers zich ieder aan bepaalde verantwoordelijkheden moeten houden om het internet beter te maken dan het nu is. Zo moeten bedrijven onder meer de privacy van hun gebruikers respecteren en beschermen, mag een overheid het internet niet (tijdelijk) offline halen en dienen gebruikers ‘te vechten voor het web’. Meer dan 150 (tech)bedrijven, inclusief Google, Facebook en Microsoft, en drie overheden steunen het ‘contract’. Wie zich niet aan de verantwoordelijkheden houdt, mag geen partner meer zijn. Gaat dit plan (zie https://contractfortheweb.org) het internet repareren?
|
MAART 2020
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
JEROEN DE JAGER VAN ‘CONTRACT’ NAAR ‘NAMING AND SHAMING’
Dit contract is natuurlijk een wassen neus, want hoe dwing je goed gedrag af als je niets om te handhaven/sanctioneren hebt? Toch vind ik het een goede ontwikkeling. Laat er bij bedrijven en overheden maar nagedacht worden over privacy en vrijheid online. Vaak zijn de medewerkers van techgiganten progressiever en vrijheidslievender dan hun bazen. Dus hoe meer hierover wordt gesproken en nagedacht, hoe beter. En voor het naleven of sanctioneren hebben we ‘naming and shaming’. De publieke opinie is vaak machtiger dan regeltjes of contracten.
ELMAR REKERS ROEPT OM DRAAGVLAK
Allereerst: domme techreus die niet tekent. Hier liggen gratis karmapunten voor het oprapen, terwijl Berners-Lee niet meer kan doen dan Zuckerberg en Pichai ontvolgen op Twitter als zijn geboden direct in de versnipperaar belanden. Tot zover mijn scepsis (puur vanwege ruimtegebrek), want kansen op echte verandering zijn er natuurlijk wel. Sterker nog, dat begint doorgaans bij dit soort nobele initiatieven. Aan ons, de luidruchtige burger, de taak ervoor te zorgen dat er draagvlak ontstaat.
|
9 |
ENTER
WEER OUDERWETS LAMPJE AAN JEROEN BOER, WIL KNOPJES DIE HET DOEN
De Smartwares wall switch converter (20 euro) maakt ieder lichtknopje slim. Je sluit hem aan op je lichtknopje waarna je slimme
Techproblemen vragen een tech-oplossing! En in ons dagelijks tech-leven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen. En de prijs? Die maakt niet zo veel uit als het een geniaal idee is.
lampen als de Philips Hue kunt bedienen zonder dat de spanning eraf gaat. Je hebt wel de Smartwares Link nodig om de wall switch converters te verbinden. www.smartwares.eu
LUIHEID IS WIJSHEID LORENZO JEPMA, HEEFT EFFICIËNTIE HOOG IN HET VAANDEL
Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan? Met deze draadloze oplader kun je twee apparaten tegelijk van stroom voorzien. Je legt je iPhone of Android-telefoon erop, en klaar is Kees. Een leuke bijkomstigheid: de Courant Catch werkt ook met de Apple AirPods 2. Hij laadt zelfs door de hoesjes heen. https://staycourant.com/products/catch-2
LIFEHACKING
LEKKER SCHAKELEN
DAAN DOEDENS, HACKT GEEN PC’S, MAAR HET LEVEN
JEROEN DE JAGER, WIL GEEN VASTLOPER TIJDENS HET STREAMEN
Niet helemaal nieuw, wel in een compleet nieuw jasje: Lifehacking, dé website met
Livestreamen (dat doen we nog weleens bin-
tips om slimmer en vooral leuker te leven.
nen ons bedrijf) is een spannende bezigheid.
Een ei pellen? Fruitvliegjes vangen? Je voor-
Vooral de instabiliteit van de pc waar de strea-
ruit krabben? Lifehacking, een zusje van
mingsoftware op draait, is vaak een bron van
Computer!Totaal, heeft het allemaal. Neem
stress. Dankzij de ATEM Mini, een kastje waar-
een kijkje en laat ons weten wat je ervan
mee je tot vier camera’s kunt mixen en schake-
vindt! Want het leven is al moeilijk genoeg.
len, is die stress grotendeels verleden tijd.
https://lifehacking.nl
www.blackmagicdesign.com
VOORUITGANG IN ZIJN ACHTERUIT HANS KLUPPEL, HEEFT EIGENLIJK GEEN PARKEERSENSOREN NODIG
Enkele edities terug las je over de tablet die mijn autoradio vervangen heeft. Omdat daar de nieuwigheid vanaf is, heb ik een aanvulling gevonden: een achteruitrijcamera met nachtzicht. Door deze aan te sluiten op de radio én het achteruitrijlicht, schakelt het scherm in de radio automatisch over naar deze camera als ik de pook in zijn achteruit zet.
|
10 |