5
TEST HÉ T A N T WO O RD O P A L J E T E CH -V R AGEN
GRAFISCHE KAARTEN
Hoge prijzen, weinig voorraad
5G
WAT MOETEN EN KUNNEN WE ERMEE? 5G IN NEDERLAND
BASISCURSUS
HAAL VERLOREN WACHTWOORDEN TERUG! WORKSHOP
FILMEN ALS EEN PRO MET FILMIC PRO BASISCURSUS
WINDOWS 10 BIJWERKEN & SYSTEEMKOPIEËN MAKEN
+ WAT GAAT 5G VERANDEREN? TEST
5G-SMARTPHONES VOOR ELK BUDGET BASISCURSUS
MAAK JE EIGEN 5G-ROUTER
ACHTERGROND
DE MACHT VAN GROTE TECHBEDRIJVEN
Indammen of opsplitsen? 02105
HANDIGE UITBREIDINGEN VOOR WORD
8 718226 108197 29e JAARGANG | MEI 2021
€ 7,75
GENIET VAN VEILIG INTERNET, SAMEN MET 110 MILJOEN GEBRUIKERS WERELDWIJD ESET.NL/BEGINMETONS
VOORWOORD
Voorwoord
5G Die gigantische push vanuit de telefoonfabrikanten en providers voor 5G heb ik vanuit consumentenperspectief nooit zo goed begrepen. Zeker niet voor Nederland. Dat dit uit mijn toetsenbord komt is wel raar, want normaal gesproken vind ik sneller per definitie beter. Maar 5G is voorlopig nog helemaal niet sneller. Niet zonder flinke nadelen in ieder geval. Mijn eerste ervaring met 5G had ik toen ik de iPhone 12 Pro Max in gebruik nam. De accu ging verdacht snel leeg. Meestal komt dat doordat allerlei locatievoorzieningen en andere accu-slurpende achtergrondzaken nog aanstaan. Alleen stond alles exact hetzelfde ingesteld als op de iPhone 11 Pro Max die ik hiervoor gebruikte en waarbij de accu langer meeging. Toen ik 5G had uitgezet en alles via 4G ging, was de accuduur weer normaal. Overigens slurpte een speedtest via 5G ook serieus meer van mijn databundel dan via 4G. En de 5Gsnelheid was maar op een paar plekken hoger. Tel daarbij op dat 4G veelal snel genoeg is, en waar het tekortschiet (3G of minder), er geen 5G-dekking is. Kortom, 5G heeft voor mij nog geen meerwaarde. Moet je 5G-telefoons daarom mijden? Ik vind van niet, maar het hoeft geen doorslaggevend argument in je keuze voor een telefoon te zijn. Je kunt 5G naar wens aan- en uitzetten. Ben je in de markt voor een goedkope telefoon, dan zit er hoogstwaarschijnlijk geen 5G-ondersteuning in. Voorlopig zijn 5G-chipsets net iets duurder voor de telefoonfabrikanten dan 4G-chipsets, en die voldoen nog prima in de goedkopere modellen. Waar ik wel naar uitkijk, is het moment dat we voor 5G van de 3,5GHz-band gebruik kunnen maken. Dat moet ergens in 2023 gaan gebeuren. Kunnen we in de tussentijd kijken wat wifi 6E ons brengt. Dat maakt gebruik van de 6GHz-band en kan zeker bij mesh-wifi-setjes en andere specifieke toepassingen extra snelheid in huis en kantoor bieden. Ook draadloze netwerken zijn nooit af! Veel leesplezier!
Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl
|
MEI 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
|
3 |
NUMMER 5 2021
20
Na de nodige aanloopproblemen is er dan daadwerkelijk 5G in Nederland. Maar dat blijkt toch niet zo spectaculair te zijn als ons is voorgespiegeld. Dat rechtvaardigt de vraag: 5G, wat moeten we ermee?
5G IN NEDERLAND
Voordat 5G al z’n beloften zal kunnen waarmaken, zijn er nog heel wat hordes te nemen. Vooral in Nederland lijken we achter de feiten aan te lopen …
5G
28
TEST 5G-SMARTPHONES
We testten tien 5G-toestellen tussen de 229 en 1262 euro. We gaan uitgebreid in op de
Wat moeten we ermee?
voor- en nadelen van de besproken modellen … en we blikken vooruit.
ENTER
6
WORKSHOP FiLMiC Pro
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten,
Installeer FiLMiC Pro op je smartphone en
cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles
maak in een handomdraai professioneel
wat langs is gekomen, viel dit ons het meeste
ogende opnamen.
88
op. Is dát even lekker binnenkomen!
TIPS & TRUCS Uitbreidingen voor Word
DE MACHT VAN TECHBEDRIJVEN
15 gratis plug-ins voor Word.
92
BASISCURSUS Wachtwoord terughalen
Techbedrijven als Apple, Google, Amazon
Je wachtwoord vergeten? Het overkomt
en Facebook worden steeds groter en mach-
ons allemaal. Gelukkig zijn er allerlei trucs
tiger. De roep om maatregelen neemt toe,
en tools om vergeten wachtwoorden terug
maar welke maatregelen dan?
|
Van Font Finder tot Emoji Keyboard:
4 |
78
te halen.
98
INHOUD
36
42
DE WIFI 6E-STANDAARD
TEST Grafische kaarten
5G is veel meer dan sneller internet op je
De laatste twee decennia is hard gesleuteld
De nieuwe videokaarten van Nvidia en
smartphone. Het gaat een steeds grotere rol
aan het verfijnen en uitbreiden van aller-
AMD zijn vanwege corona nauwelijks te
spelen bij de digitale ontwikkeling van au-
lei wifi-standaarden, maar al die tijd is het
verkrijgen, met extreme prijzen als ge-
to’s, fabrieken, de gezondheidszorg en zelfs
frequentiespectrum voor wifi-gebruik on-
volg. Des te belangrijker om uit te vinden
hele steden ….
gewijzigd gebleven. Daar komt met wifi 6E
welke kaarten het echt waard zijn.
WAT GAAT 5G VERANDEREN?
68
verandering in.
40
44
De technologie achter draadloos internetten
Vrijwel elke smartphone kun je als wifi-
wordt steeds beter, zowel voor thuis als on-
hotspot inzetten. In deze basiscursus lees je
derweg. Wat brengt 5G en wifi 6E ons?
hoe je van je smartphone een router maakt.
INFOGRAPHIC DRAADLOOS INTERNETTEN
BASISCURSUS MAAK JE EIGEN 5G-ROUTER
SHORTLIST iPad-accessoires
QUICK FIX
BASISCURSUS Windows 10-systeemkopie Maak een complete back-up van je Win-
Met de aanschaf van een nieuwe iPad
GASTNETWERK OPSTELLEN
66
MEERDERE KLOKKEN IN JE TAAKBALK
76
OPSOMMINGSTEKENS IN WORD
96
WORD-DOCUMENTEN ORGANISEREN
116
VRAAG & ANTWOORD
126
KIJKEN, KIEZEN, KOPEN 13inch-laptops
130
ben je er nog niet. Zo zijn er allerlei soorten hoesjes, tot exemplaren met geïntegreerd toetsenbord aan toe. We maken het geheel compleet met een muis, los toetsenbord en stylus.
104
dows-partitie, zodat je je besturingssysteem altijd weer kunt herstellen als de computer niet meer wil starten.
110
BASISCURSUS Windows 10 bijwerken
REVIEWS
Als er bij het updateproces iets misgaat, moet je alsnog zelf aan de slag. Wij vertellen je hoe je je besturingssysteem, applicaties en stuurprogramma’s optimaal bijwerkt.
|
MEI 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
118
|
HARDWARE
54
SOFTWARE
58
APPS
62
GAMES
64
|
5 |
ENTER
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meest op. Is dát even lekker binnenkomen!
De beste nieuwe techproducten van het afgelopen jaar krijgen een Tech Award. Sinds 2017 geven de tech- en gamemerken van Reshift ook Tech Awards Hotlists aan een select aantal veelbelovende producten. Een product hoeft voor een
DOMOTICA
Hotlist nog niet getest te
TECH AWARDS HOTLIST
Ring Video Doorbell Pro 2 Slimme deurbellen naast de voordeur worden steeds
vogelperspectief, waarbij de persoon die aanbelt beeldvul-
normaler. Ring is de grootste verkoper en introdu-
lend zichtbaar is. 3D-bewegingsdetectie betekent dat je in
ceert nu een nieuw topmodel, de Ring Video Doorbell Pro
de app nauwkeuriger ziet wanneer de bel activiteit regis-
2. Deze videodeurbel is sinds eind maart te koop voor 249
treert. Zo kun je de Video Doorbell Pro 2 ook als beveili-
euro. Interessant is de 3D-bewegingsdetectie inclusief
gingscamera inzetten.
radar, die nauwkeuriger de afstand tot mensen én onzicht-
De bel heeft een Full-HD-camera, on-
bare lijnen kan bepalen. Dat is handig omdat de bel een
dersteunt tweeweg-audio en is alleen
groot blikveld heeft en je uit (wettelijk) privacyoogpunt
bedraad te gebruiken. Dat laatste kan
alleen het noodzakelijke deel van de openbare weg mag
minder praktisch zijn. Let er ook op dat de
filmen. In de Ring-app geef je aan welke delen van het
Ring-app gratis te gebruiken is, maar dat je
beeld van de videodeurbel moet negeren (privacyzones)
een betaald abonnement nodig hebt voor
en vanaf welke afstandsgrenzen hij actief wordt.
alle functies. Het terugkijken van beelden
Dankzij het grote blikveld biedt de bel ook een zogeheten
|
6 |
is een van die betaalde functies.
zijn door de redactie, wat bij een Tech Award wel het geval is.
ENTER
SMARTPHONE
KEEP IT UP
SAMSUNG GEEFT LANGER UPDATES Samsung heeft onlangs bekendgemaakt dat alle Galaxy-smartphones en -tablets die in 2019 of later zijn uitgebracht, minimaal vier jaar lang beveiligingsupdates krijgen. Dat is bijzonder omdat de fabrikant voorheen drie jaar updates garandeerde. Bezitters van een modern Samsung-toestel krijgen dus onverwacht een jaar langer software-updates en zijn hiermee langer beschermd tegen (opgeloste) kwetsbaarheden in de Android-software. De smartphone of tablet is dus langer veilig te gebruiken.
COMPUTER
Deze stap is ook bijzonder omdat Samsung de eerste fabrikant van Android-toestellen is die vier jaar complete beveiligingsupdates aanbiedt. Concurrenten, waaronder Androidontwikkelaar Google, geven hun apparaten maximaal drie jaar beveiligingsupdates. Goedkopere toestellen van Oppo, Motorola, OnePlus en Sony ontvangen slechts twee jaar beveiligingsupdates. Apple geeft zijn iPhones vier tot vijf jaar beveiligingsupdates.
We denken niet dat een gratis muziekdienst met advertenties genoeg inkomsten kan genereren om een gezond ecosysteem te ondersteunen.
|
MEI 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
M1-MACBOOKS MET SSD-BUG
Ssd werkt niet mee Een deel van Apples MacBooks met
van de TBW verbruikt. De software
de nieuwe M1-processor heeft last
geeft aan dat er al vele terabytes aan data
van een opvallend probleem. Gebruikers
geschreven zijn, terwijl dat niet logisch
klagen – onder meer op sociale media –
is. In dit tempo slijt de ssd sneller dan ge-
dat de gezondheid van de ssd veel sneller
bruikelijk. Komt dat door vreemd gedrag
terugloopt dan je mag verwachten. Een
van de M1-processor of toont de soft-
ssd slijt heel langzaam door gebruik en
ware simpelweg foutieve informatie?
kan een bepaald aantal keer data schrij-
Apple heeft op het moment van schrij-
ven voordat de schijf onbetrouwbaar
ven nog niet gereageerd op de klachten
wordt. Dit heet de Total Bytes Written-
en vragen van gebruikers. Wat er pre-
waarde (TBW), die inzichtelijk is in de
cies aan de hand is, moet dus nog blijken.
software van je laptop. Bij sommige Mac-
Voor (mogelijk) gedupeerde gebruikers
Books met de M1-processor is na een
is het te hopen dat een software-update
paar maanden gebruik al drie procent
het probleem kan verhelpen.
ECHT GEZEGD Zei Elena Segal, topvrouw van Apple Music, tijdens een hoorzitting met de Engelse overheid. Apple Music heeft alleen een betaald abonnement zonder advertenties en het lijkt er dus op dat dat zo blijft.
|
7 |
ENTER
TIJDLIJN
DE STAAT VAN HUAWEIS SMARTPHONETAK Het gaat steeds slechter met de smart-
geleden op een zwarte lijst vanwege spionage-
het de vraag of Huaweis smartphoneafdeling
phonetak van Huawei. De Amerikaanse
zorgen en de gevolgen van die handelssancties
niet ten dode is opgeschreven. Oordeel zelf.
overheid plaatste, onder aansturing van Donald
wegen steeds zwaarder. Met een nieuwe presi-
Trump, het Chinese Huawei bijna twee jaar
dent die de sancties in stand lijkt te houden, is
16 MEI 2019 DE AMERIKAANSE OVERHEID LEGT HUAWEI HANDELSSANCTIES OP, WAARDOOR HET BEDRIJF GEEN AMERIKAANSE ONDERDELEN MEER MAG INKOPEN EN GEEN GOOGLE-SOFTWARE OP ZIJN SMARTPHONES MAG INSTALLEREN.
10 SEPTEMBER 2020 HUAWEI PRESENTEERT HARMONYOS 2.0, EEN ZELFONTWIKKELD BESTURINGSSYSTEEM DAT ANDROID MOET VERVANGEN OP HUAWEI-SMARTPHONES.
7 NOVEMBER 2020 JOE BIDEN WINT DE AMERIKAANSE PRESIDENTSVERKIEZINGEN EN ZEGT GEEN PLANNEN TE HEBBEN OM HUAWEI VAN DE ZWARTE LIJST TE HALEN.
17 NOVEMBER 2020 HUAWEI VERKOOPT DOCHTERBEDRIJF HONOR AAN EEN CHINEES CONSORTIUM OM EEN FAILLISSEMENT VAN HONOR TE VOORKOMEN.
3 FEBRUARI 2021 ARS TECHNICA ONTDEKT DAT HARMONYOS GEWOON GEBASEERD IS OP ANDROID 10 EN GEEN NIEUW BESTURINGSSYSTEEM IS.
1 MAART 2021 ZES MAANDEN NA GOOGLES LANCERING VAN ANDROID 11 HEEFT HUAWEI NOG STEEDS GEEN SMARTPHONE GEUPDATET VAN 10 NAAR 11. DE FABRIKANT KAN NIET ZEGGEN OF HET ÜBERHAUPT EEN UPDATE KAN UITROLLEN.
SOFTWARE
LG’S WEBOS OP TV’S VAN 20 MERKEN
Slim verdienen
Als je een moderne LG smart-tv hebt, is daar het webOS-besturingssysteem op geïnstalleerd. WebOS is LG’s zelfontwikkelde besturingssysteem voor smart-tv’s, dat ook naar televisies van andere merken komt. LG heeft namelijk besloten zijn software beschikbaar te stellen aan concurrerende fabrikanten, mits zij een licentievergoeding betalen. De merken krijgen zo ook toegang tot LG’s spraakbesturing en optioneel de Magic Remote-afstandsbediening. Die laatste krijg je nu alleen bij duurdere LG-tv’s. C I J F E R TJ E
30 PROCENT meer hackmeldingen ontving de Autoriteit Persoonsgegevens in 2020 ten opzichte van 2019. Het gaat in totaal om 1173 meldingen over hacken, malware of phishing met als doel het stelen van persoonsgegevens. De toezichthouder noemt de toename explosief.
|
8 |
Voor fabrikanten is een webOS-licentie interessant omdat ze geen eigen besturingssysteem meer hoeven te ontwikkelen en onderhouden. LG op zijn beurt boort een nieuw verdienmodel aan én vergroot de bekendheid van zijn webOS-software. Op dit moment hebben al meer dan twintig televisiemerken een licentie afgenomen. Dat zijn veelal minder bekende partijen. Grote concurrent Samsung heeft zijn eigen smart-tv-besturingssysteem (Tizen) en merken als Philips, Sony en Panasonic gebruiken Googles Android TV-software, de grootste concurrent van webOS.
ENTER
JEROEN DE JAGER, HEEFT LIEVER INTERNET UIT DE GROND
Los van bepaalde plekken op de Veluwe waar geen 3G- of 4G-dekking is, zie ik in Nederland geen meerwaarde voor internet via de satelliet. De downloadsnelheid is prima maar de upload, tussen 7 en 20 Mbit/s, is een stuk minder spectaculair. Maar goed, het is ook meer ontwikkeld voor gebieden met geen of amper snel (en betaalbaar) internet, zoals het grootste deel van de VS. Doe mij maar glasvezelinternet met synchrone upen downloadsnelheden, of desnoods internet via de coaxkabel.
JEROEN BOER ZIET ZE VLIEGEN
Voor SpaceX is een land als Nederland natuurlijk bijvangst, want hier zullen weinig plekken zijn waar je geen goede internetverbinding hebt. Wel zijn er gebieden in Nederland die lopen te springen om een snellere verbinding. De satelFOTO: SPACEX
IS ER RUIMTE VOOR?
Satellietinternet van SpaceX Ruimtevaartbedrijf SpaceX van Elon Musk heeft op dit moment meer dan duizend satellieten in een baan om de aarde, en dat worden er steeds meer. Met een speciale schotel op je huis en een Starlink-abonnement kun je internetten via die satellieten. SpaceX start ‘medio tot eind 2021’ in grote delen van Nederland, meldt het bedrijf. De benodigde schotel kost 499 euro en voor het internetabonnement betaal je straks 99 euro per maand. SpaceX belooft internetsnelheden van 50 tot 150 Mbit/s, maar waarschuwt dat er ‘korte periodes’ zijn waarin het internet kan wegvallen. Als de schotel geen vrij zicht heeft vanwege bomen of andere objecten, werkt het internet helemaal niet. Het ambitieuze en prijzige project heeft dus nogal wat haken en ogen. Zien de redacteuren van Computer!Totaal toekomst in het Starlink-satellietinternet?
|
MEI 2021
|
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
|
lieten vliegen toch wel over, dus waarom niet? Het is in ieder geval ongekend dat je internet zo uit de lucht kunt plukken. Jammer is dan weer wel dat de satellietontvanger gelinkt is aan een bepaalde regio (cell); je kunt dus niet je Starlink meenemen op vakantie.
JORIS PETERSE VINDT EEN SCHOTEL VOORAL NODIG VOOR KOFFIE
Deze manier, die een grote schotel vraagt om de verbinding te leggen tussen de satellieten, doet me afvragen wat de meerwaarde voor ons is ten opzichte van 5G. Wanneer het efficiënter kan, bijvoorbeeld zonder schotel, zie ik meerwaarde voor mensen die écht afgelegen gebieden bezoeken of vaak op zee zijn. Een beetje vergelijkbaar met satelliettelefoons. Maar in Nederland is er volgens mij overal wel een streepje mobiel internet te vinden.
THESKE SLIJKERMAN SCHEIDT NETJES HAAR AFVAL
Mijn eerste reactie: hoe gaaf is het als je je internetverbinding zo uit de lucht kunt plukken! Maar mijn tweede reactie: o jee, nog meer satellieten die in een baan om de aarde worden gebracht. In 2019 en 2020 werden er al twee keer zestig satellieten voor dit project gelanceerd, waarmee Starlink al het grootste satellietnetwerk had. En SpaceX heeft een vergunning voor 42.000 stuks. Ik hoop dat het bedrijf ook gaat investeren in het tegengaan van ruimte-afval!
|
9 |
ENTER
NETWERKSPANNING JEROEN DE JAGER, GOEDE DRAAD IS GOUD WAARD
Ondanks al mijn geknutsel aan thuisnetwerken had ik nog niks met PoE in huis gehaald. Nu heb ik een paar beveiligings-
Techproblemen vragen een techoplossing! En in ons dagelijks techleven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen. En de prijs? Die maakt niet zo veel uit als het een geniaal idee is.
camera’s buiten die worden gevoed via de netwerkkabel met deze PoE-injectors van TP-Link (TL-POE150S). Alles via één draadje! Het scheelde me een hoop extra geboor. www.tiny.cc/tpoe
EWENT 3151 LORENZO JEPMA, GEBRUIKT GEEN GRIJZE MUIS
Ik gebruik nu al een tijdje deze ergonomische muis van Ewent. Op het eerste gezicht ziet-ie er misschien wat vreemd uit, maar dit apparaatje helpt mij wel door mijn thuiswerksessies heen. Dankzij de vorm houd je een veel betere houding aan dan bij een gewone muis. De scrollknop zit overigens bij de duim, dat gaat de verkramping tegen. www.tiny.cc/ewent3151
OUDE SCHIJFJES INLEZEN
‘KIJK MAM, ZONDER NAVEN!’
JEROEN BOER, TEVREDEN VAN (ESAT)A NAAR (US)B
EELKO ROL, PREDIKT DE REEVOLUTIE
Ik ben heel blij met mijn itx-pc, maar de
E-bikes heb je variërend van degelijke heren-
eSATA- en IDE-aansluitingen uit mijn vorige
en damesmodellen tot chopperachtige low-
pc miste ik toen ik onlangs een oude schijf
riders met buikschuiverzadels, maar ook fu-
wilde inlezen. Dankzij de Sharkoon Drivelink
turistische hoogstandjes als deze Reevo; een
Combo kan ik al mijn oude schijven gebrui-
fiets die vooral opvalt door het ontbreken van
ken via usb. Het voordeel ten opzichte van
wielnaven en spaken! De Reevo wordt aan de
een luxer dock is dat ik ook de SATA-blu-ray-
man gebracht via Indiegogo, waar het in een
brander uit mijn vorige pc kan gebruiken.
kwartier 200 procent van z’n doel haalde.
www.sharkoon.com
www.reevobikes.com
SMARTPHONE, TEVENS SCHEERMES JORIS PETERSE, HEEFT IETS DUNS IN Z’N BROEK
Een nieuwe Duitse smartphonemaker heeft de dunste en lichtste smartphone gepresenteerd. En het mag gezegd worden, de Carbon 1 Mark II is een prachtige smartphone. Maar of het ontwerp spectaculair genoeg is om de aandacht af te leiden van de nadelen, zoals de oudere chipset, Android-versie en kleine accu ... dat valt nog te bezien. www.carbonmobile.com
|
10 |