8 A'S! 8 1 GIN PA
JAARGANG 26 | JANUARI/FEBRUARI 2017 | EDITIE 1/2 | € 7,95
HÉT ANT WO ORD OP AL JE TECH-VRAGEN
TEST
8 CHROMEBOOKS
Werken in de wolken of ben je vleugellam? WORKSHOP
WINDOWS 10 AAN DE LEIBAND
Poets update-irritaties moeiteloos weg
JAAR
TECH
WAT KUNNEN WE VERWACHTEN? WINDOWS LINUX COMPUTER TOTAAL TIPS & TRUCS 20 GRATIS PRODUCTIVITEITSTOOLS
TEST
CHINEES HIGH-END
Tikje duurder maar nog steeds goedkoop
HAAL JE DATA TERUG!
Geen stress met de juiste tools
GOEDE VOORNEMENS?
Track dagelijks je gewoontes MASTERCLASS
ORGANISEREN MET TRELLO
Schep orde in vrijwel elke chaos
HET COMPLETE JAAROVERZICHT VAN
OP ÉÉN DVD ALLE EDITIES VAN 2016 VOOR
SLECHTS
€49,95
BESTEL NU!
RESHIFTSTORE.NL/JAARGANG
VOORWOORD
Voorwoord
25 jaar tech In 2017 bestaat Computer!Totaal 25 jaar. Dat gaan we natuurlijk het hele jaar vieren en ik kan je alvast verklappen dat Computer!Totaal 4 het feestelijke jubileumnummer wordt. Tech heeft in die 25 jaar een enorme vlucht genomen en heeft zich ontwikkeld van hobby-apparatuur naar dagelijkse gebruiksvoorwerpen die we echt niet meer kunnen en willen missen. Ik zou me tenminste een leven zonder smartphones, tablets, laptops, pc’s, game-consoles, wifi-routers en nas’en niet meer voor kunnen stellen. En wat dacht je van internet, cloudopslag en alle andere diensten die via internet draaien: ons leven komt stil te staan als die er niet meer zouden zijn. Van de afgelopen 25 jaar en wat er in de nabije toekomst aankomt hebben we een mooi overzicht gemaakt (pagina 19). Toch blijf ik ondanks mijn liefde voor nieuwe spullen gek op retro-gaming. Juist met nieuwe technieken wordt het steeds makkelijker die leuke games van vroeger te herbeleven op de nieuwste apparatuur, zelfs op je smartphone! Vanaf pagina 72 lees je hoe je de kerstvakantie prima gamend door kunt komen. En als je nog wat tijd over hebt, maak dan eens een filmpje voor YouTube. Jongeren kijken al meer YouTube dan tv en die trend zet zich alleen maar verder door. Je kunt echt geld verdienen met vloggen. Het belangrijkste is een goed idee, daar kunnen we je niet mee helpen. We geven je wel tips (pagina 96) voor het maken en promoten van je filmpjes. En om het nog leuker te maken, laten we zien hoe je 360graden-filmpjes maakt (pagina 102). Die techniek moet nog veel volwassener worden, maar er is nu al veel leuks te maken, ook als je geen 360gradencamera hebt. Veel leesplezier, alvast fijne kerstdagen, een prettige jaarwisseling en tot in 2017!
Jeroen de Jager Hoofdredacteur jeroen@computertotaal.nl
JANUARI/FEBRUARI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
3
NUMMER 1/2 2017
25 TECH jaar Introtekst hoofditem(s)
Bladeren door 25 jaargangen Computer!Totaal lijkt wel reizen door de tijd! En net als in de normale geschiedenis, kun je ook in 25 jaar ‘computergeschiedenis’ duidelijke tijdperken aanwijzen: het pc-tijdperk, het internettijdperk en het mobiele tijdperk.
ENTER
Een reis door drie tijdperken
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cij-
BASISCURSUS GAMES Speelplezier via je pc
fers, uitspraken én meningen. Uit alles wat
Krijg je oude pc-games weer aan de praat
Iedereen die met Windows 10 werkt, her-
langs is gekomen, viel dit ons het meeste op.
met emulators.
72
kent de kleine irritaties. We lossen allerlei
Is dát even lekker binnenkomen!
BASISCURSUS Voorkom Windows-irritaties
6
Windows-ergernissen op.
BASISCURSUS GAMES Nostalgisch mobiel gamen
INFOGRAPHIC Online shoppen populairder dan ooit
De beste game-emulators voor smartphone
78
en tablet.
online, en hoe?
150
TECH AWARDS De beste hardware en software van 2016 op een rijtje.
4
115
TIPS EN TRUCS 20 keer productiever zijn Er bestaan talloze handige tooltjes om je werk te vergemakkelijken. We zetten
We plaatsen steeds gemakkelijker een bestelling op internet. Wat kopen we eigenlijk
154
20 gratis programma’s op een rijtje waar-
SHORTLIST GAMES Mobiele game-accessoires
mee je sneller resultaat boekt met minder moeite.
160
Met deze accessoires zijn de games op je
82
mobiel of tablet nog leuker!
BASISCURSUS Gegevens gewist? Haal je data terug!
SHORTLIST GAMES Oude hardware in een nieuw jasje
Kun je niet meer bij je bestanden? Blijf kalm
Oude gameconsoles zijn hip. Er komen-
en gebruik de juiste technieken en tools om
daarom moderne versies uit voor oude en
je gegevens terug te halen. Er is meer moge-
nieuwe liefhebbers. De leukste!
84
lijk dan je denkt.
166
INHOUD
TEST Chromebooks Chromebooks kosten weinig en werken met de populairste browser. Toch
25 jaar COMPUTER! TOTAAL
lijkt de opkomst van de Chromebook al-
25 jaar LINUX
weer voorbij. Hoe is het gesteld met de Chromebook-markt? Wij hebben een aantal Chromebooks vergeleken om dat te ontdekken.
Van hobbyproject tot het hart van internet.
Van grijze doos tot hippe smartphone.
62
pagina 32
pagina 20
GADGETS VOOR 2017
31 jaar WINDOWS
TEST Gadgets uit China Praktisch alle elektronica die we vandaag
2017 belooft een mooi jaar te worden voor gadget-liefhebbers.
Drie decennia geleden zag de eerste Windows het daglicht.
de dag gebruiken, wordt in China gemaakt. Toch zijn we nog steeds huiverig om een smartphone, laptop of andere gadget uit
pagina 38
pagina 28
China aan te schaffen. Is die vrees terecht? We nemen de proef op de som.
BASISCURSUS Vloggen en geld verdienen
MASTERCLASS Strak teamwork met Trello
Hoe begin je je eigen vlog en welk gereed-
Terwijl je met een team aan een gemeen-
96
schappelijk project werkt, lopen van alle
schap heb je nodig?
kanten reacties en informatie binnen. Trello
WORKSHOP Maak een 360graden-filmpje
is dan je rots in de branding.
174
Met handige apps krijg je je gewoontes inzichtelijk én kun je aan de slag om jezelf te verbeteren. Die goede voornemens maak je
360graden-video’s zijn hot. Je hebt vast Facebook-nieuwsoverzicht voorbij zien
QUICK FIX
komen en anders ken je de video’s van
IPHONE 7 PLUS-CAMERA
152
de virtualreality-rage die momenteel
VERBETER JE ONLINE LEESERVARING
159
heerst. Deze apparatuur heb je nodig om
GMAIL-ADRESSEN BEHEREN
179
VRAAG & ANTWOORD
180
tijdens de jaarwisseling niet voor niets! 138
Normale kerstverlichting kan niet meer ... wij maken verlichting in alle kleuren van
144
360graden-video’s te maken.
108
REVIEWS
WORKSHOP Arduino in de kerstboom
JANUARI/FEBRUARI 2017
SHORTLIST Apparatuur voor 360graden-video’s weleens een 360graden-video op je
102
BASISCURSUS Track je gewoontes
de regenboog met de Arduino.
90
DOE HET ZELF: Citroen-ledje
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
HARDWARE
46
SOFTWARE
51
APPS
56
GAMES
58
186
5
ENTER
Nieuws, gadgets, gear, apps, geruchten, cijfers, uitspraken én meningen. Uit alles wat langs is gekomen, viel ons dit het meeste op. Is dát even lekker binnenkomen!
CIJFERS
Friend Finder gehackt
Met de billen bloot op internet Je zou denken dat bedrijven die zich
Friend Finder Networks op straat liggen.
bezighouden met de slaapkamer-
Dit is een overkoepelende organisatie van
perikelen van hun gebruikers, hun bevei-
een aantal verschillende websites, waar-
liging wat beter op orde zouden hebben
onder Adult Friend Finder, de grootste
na de grootschalige hack van vreemdgan-
swingers-community ter wereld. Interes-
gerssite Ashley Madison in 2015. Niets
sant is dat het aantal Nederlandse ac-
blijkt minder waar, want onlangs werd
counts buitensporig hoog is in vergelij-
bekend dat de gebruikersgegevens van
king met de rest. Scoren we toch nog
meer dan 400 miljoen accounts van
ergens als land dit jaar.
STOUT
ROTTE APPELS Slaat Apple stiekem je belgeschiedenis op? Apple is meer dan eens in het nieuws geweest in verband met het loggen van het gedrag van z’n gebruikers (bijvoorbeeld veelbe-
ENGELSTALIGE LANDEN
zochte locaties). Al blijft het bedrijf volhouden dat het niet geïnteresseerd is in die gegevens
SPANJE
van z’n gebruikers, omdat het daar z’n geld niet
PORTUGAL
mee verdient. Toch kwam het bedrijf onlangs weer negatief in het nieuws omdat het volgens
FRANKRIJK
ElcomSoft, een Russich bedrijf dat hacksoft-
CHINA
ware maakt voor de iPhone, op grote schaal de belgeschiedenis van z’n gebruikers opslaat in
ITALIË
iCloud. Luistert de hardwarereus uit Cupertino DUITSLAND
ons dan toch massaal af? Gelukkig heeft het daar weinig schijn van. Een woordvoerder van
NEDERLAND (EEN VIJFDE VAN ONS LAND!)
Apple heeft laten weten dat belgeschiedenis alFILIPIJNEN
leen maar wordt gesynchroniseerd via iCloud om gebruikers in staat te stellen die geschiede-
ZWEDEN
0
50
100
150
200
250 (ACCOUNTS IN MILJOENEN )
nis op ieder apparaat te benaderen. Oftewel: zodat je op je iPad een persoon kunt terugbellen van wie je op je iPhone een FaceTime-oproep gemist hebt. Hmmm vooruit Apple, maar we houden je in de gaten
6
ENTER
STOUT
PUTIN KREEG TE WEINIG AANBEVELINGEN
RUSLAND BLOKKEERT LINKEDIN
Wie carrière wil maken in Rusland, zal dat de komende tijd creatief moeten aanpakken, want via LinkedIn zal dat niet meer gaan lukken. Het land heeft de toegang tot het zakelijke sociale netwerk geblokkeerd omdat het ‘niet zou voldoen aan de Wet omtrent de opslag van persoonlijke gegevens’. Sinds september 2015 is het in Rusland namelijk verplicht om gegevens van Russische gebruikers op te slaan op lokale servers in het land (Putin moet wel wat te gluren hebben natuurlijk). LinkedIn weigert dat, en als gevolg daarvan is het netwerk nu verboden. Het bedrijf heeft aangegeven in gesprek te willen gaan om het probleem te bespreken.
GADGET
Oogarts in je smartphone
Dat is nog eens toekomstvisie Smartphones worden steeds meer
de oogarts zou doen. De bijbehorende
ingezet om ons gezond te houden,
app vraagt je om een aantal handelin-
en daar zijn wij erg blij mee. Zo kunnen
gen uit te voeren aan de hand waarvan
we (met de juiste accessoires) onze hart-
je oogsterkte wordt gemeten. Vervol-
slag, bloeddruk, bloedsuikerwaarden en
gens krijg je waarden terug waarmee je
nog veel meer meten. De EyeQue Perso-
naar de opticien kunt gaan om een bril
nal Vision Tracker moet ervoor zorgen
of lenzen met de juiste sterkte op te
dat we binnenkort ook voor een ogen-
halen. Daar komt dus geen mens meer
test de huiskamer niet meer hoeven te
aan te pas. Wanneer en of de EyeQue
verlaten. De EyeQue is een soort lens
beschikbaar komt is nog niet bekend, er
die je op je smartphone monteert, waar
draait op dit moment een campagne op
je vervolgens in kijkt, zoals je dat ook bij
Kickstarter.
ECHT GEZEGD We hebben een grote fout gemaakt en daarvoor bieden we onze excuses aan. Ons automatische systeem heeft een advertentie goedgekeurd die aanzette tot haat.
JANUARI/FEBRUARI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
Twitter CEO Jack Dorsey doet een ‘door het stofje’ nadat er flinke ophef was ontstaan door een zeer racistische advertentie op Twitter. Geheel tegen het beleid in, heeft Twitter het teruggedraaid en het probleem gefikst.
7
ENTER
C I J F E R TJ E
4425
OEPS
GoPro geeft Hero5camera’s weg
Zoveel satellieten wil Elon Musk uiteindelijk de lucht in. Zijn bedrijf SpaceX heeft een aanvraag gedaan bij de Amerikaanse autoriteiten voor de lancering van 800 satellieten om internet te kunnen aanbieden. Dat is dus nog maar een fractie van het totale aantal dat hij in gedachten heeft.
… omdat z’n drones massaal uit de lucht vallen Als je een nieuwe productcategorie introduceert, heb je in feite maar één missie: zorg dat je product werkt. Daar kan Samsung je alles over vertellen. GoPro leek die boodschap begrepen te hebben, want de Karma, GoPro’s allereerste drone, vloog (letterlijk) over de toonbank. Het was de ideale combinatie van een krachtige drone en een high-end-camera. De drone bleek inderdaad heel erg goed in vliegen, landen was echter een klein probleempje. Niet lang na de release regende het meldingen van Karma’s die zonder reden uit de lucht vielen. Hoewel dat een hilarisch gezicht is (YouTube dat maar even) kun je er waarschijnlijk minder om lachen als je bijna 900 euro voor je drone hebt neergeteld.
SMARTPHONE
Apple reageert eindelijk op Touch Disease
You’re using it wrong!
GoPro wil dan ook heel graag dat iedereen z’n drone terugbrengt, en geeft dan
Heb je last van een grijze knipperende balk boven in
het geld terug én trakteert op een Hero5-camera. Het blijft een schrale troost …
het scherm van je iPhone 6s Plus en reageert het aan-
en een flinke kostenpost voor GoPro.
raakscherm niet lekker? Dan hebben wij een vervelende diagnose voor je: Touch Disease. Het probleem bestaat al een tijdje, maar Apple weigerde erop te reageren … tot nu toe althans. Het bedrijf erkent namelijk dat Touch Disease bestaat, maar voegt daar snel aan toe dat het geen fabricagefout is. Touch Disease ontstaat – volgens Apple – wanneer je de iPhone 6s Plus herhaaldelijk laat vallen op een
WINDOWS
WIJ VAN WC EEND ADVISEREN: WC EEND
EDGE IS VEILIGER DAN FIREFOX EN CHROME
8
Microsoft is niet het meest be-
Firefox’ (of Chrome als je die ge-
scheiden bedrijf ter wereld,
bruikt). De bescheiden notificatie
zeker niet als het gaat om z’n browser.
voegt daar nog aan toe dat Edge tot
Zo toont Windows bij het opstarten
21% meer malware blokkeert dan
van Chrome op een laptop weleens
Firefox. Goed om te weten, maar na-
een notificatie met de melding dat
tuurlijk bloedirritant als je er niet op
Edge veel efficiënter met energie om-
zit te wachten.
gaat en dat Chrome je batterij leeg-
Je zet dit soort notificaties overigens
slurpt. Vanaf eind november is daar
uit via Instellingen / Systeem / Mel-
een interessante melding bijgeko-
dingen en acties / Tips en suggesties
men: ‘Microsoft Edge is veiliger dan
over Windows weergeven.
hard oppervlak. Het bedrijf wil het repareren, maar niet gratis. Tot vijf jaar na aanschaf verhelpt Apple het probleem voor 167 euro en tien cent. Dat is niet weinig, maar nog altijd beter dan de kosten van een vervangend toestel (hetgeen de oplossing was tot op dit moment).
ENTER
E E R ST E R E A C T I E VA N D E R E D A C T I E
EERSTE INDRUK
Jeroen Boer is nog niet overtuigd
Ik heb de MacBook Pro met Touch Bar nu een tijdje in gebruik en ben nog niet overtuigd. Vooral doordat de Touch Bar grotendeels dingen toont die toch al op het scherm staan. Apples touchpad is al ongeëvenaard, zeker op de nieuwe MacBook Pro. Waarom zou ik dan naar een ander schermpje kijken terwijl ik met de touchpad (eventueel met gebaren) en toetscombinaties net zo snel kan werken? Ik heb niet voor niets blind leren typen.
Elmar Rekers wacht nog even op verbetering
Ik ben groot fan van de slimme functieknoppen op m’n Lenovo-laptop, die zich aanpassen aan de applicatie die draait. Een touchscreen boven je toetsenbord breidt deze mogelijkheden tot het oneindige uit. Kleine functies zitten binnen no-time in je systeem. Maar als apps te veel opties op het schermpje gooien, wordt het al snel een chaos en is de Touch Bar eerder verwarrend dan praktisch. Kinderziektes die er hopelijk snel worden uitgefilterd.
JE PROGRAMMA’S NOG SNELLER BEDIENEN?
Apple MacBook Pro Touch Bar
Jeroen de Jager is nu al om
Toen ik de presentatie zag, sprak het concept van de Touch Bar me al erg aan. In de praktijk vind ik het nog steeds een meerwaarde. Minder gedoe in menuutjes en direct door met waar je mee bezig bent. Wel zou ik als gebruiker meer invloed willen hebben welke app wel van de Touch Bar gebruik mag maken en welke niet. Plus zelf aanpassingen maken. Dan kan ik een achtergrondapp blijven bedienen
Apple onthulde met de nieuwe MacBook Pro’s het eerste herontwerp in vier jaar. Naast een dunnere behuizing en een nieuwe kleur vallen de MacBook Pro’s vooral op door de Touch Bar: een aanraakgevoelig OLED-scherm op de plaats van de functietoetsen. De Touch Bar is contextafhankelijk: per programma worden er dus andere knoppen en functies getoond. In een tekstverwerker zie je bijvoorbeeld knoppen om de woorden vet of cursief te maken terwijl je in de browser je tabbladen en favorieten ziet, en in Photoshop de gereedschappen worden weergegeven. Kortom de Touch Bar moet dingen vooral eenvoudiger maken. Maar is dat eigenlijk wel zo?
terwijl een andere applicatie actief is of meerdere apps combineren. Nu nog versie voor Windows-computers!
Mark Gamble vindt het een leuke gimmick
Functieknoppen op een laptop zijn handig om wat instellingen aan te passen, en Apple voert dat nu een stuk verder door met de interactieve Touch Bar. Ik vind het wel cool dat de balk zich automatisch aanpast aan wat er op het scherm te zien is, maar sommige functies zijn wat overbodig. Als er bijvoorbeeld een dialoogscherm in beeld komt waar je iets moet bevestigen of annuleren, zie je die twee knoppen ook terug op de Touch Bar. Dat betekent dat je dus constant van het scherm naar de balk aan het kijken bent, en andersom.
JANUARI/FEBRUARI 2017
W W W . C O M P U T E R T O TA A L . N L
9
ENTER
spotlight
MONEY BIJ MIJN (I)PHONE Joris Peterse, heeft graag altijd geld bij de hand Aangezien de iPhone geen NFC ondersteunt en Apple Pay nog niet in Nederland beschik-
Techproblemen vragen een techoplossing! En in ons dagelijks techleven komen we vaak leuke nieuwe initiatieven tegen. En de prijs? Dat maakt niet zo uit als het een geniaal idee is.
baar is, moet ik een iPhone-hoesje hebben waarin ook mijn bankpas past. Mujjo maakt zulke hoesjes van leer, zowel voor de iPhone 7 als voor de iPhone 7 Plus. www.mujjo.com
EN RIJDEN MAAR! Lub Snoek, gaat snel de juiste tankstops zoeken De website van Empty Pipes vertaalt allerlei data naar interactieve kaarten. Zo heb ik een kaart gevonden die laat zien hoeveel afstand je binnen 24 uur kan afleggen met de auto. Doordat je het vertrekpunt kunt aanpassen, kun je heel snel een inschatting maken van een specifieke reis! www.tiny.cc/empi
ZELF GRAVEREN EN LASEREN
DE ULTIEME TECHRUGZAK
JosĂŠ Pauty, houdt van bouwpakketjes MakeBlock, de maker van heel toffe Ardui-
Elmar Rekers, loopt minder paranoĂŻde door de stad
no-robotjes heeft een lasergraveerder en
Loop jij ook met dure gadgets rond? Over-
-snijder uitgebracht. De LaserBot wordt ge-
weeg dan eens deze Bobby: de antidief-
leverd als zelfbouwpakket op basis van een
stalrugzak van XD Design. Gemaakt van
MegaPi-moederbordje (Arduino- en Rasp-
materiaal waar geen mes doorheen komt,
berry Pi-compatibel) en 1,6W-laserkop. Het
ritsen die verborgen zijn aan de achterkant
maximale graveeroppervlak is 38,3 x 36,7 cm
en geheime vakken voor portemonnee en
en je zou er leesbare tekst mee op een tanden-
smartphone. Leuk detail: er zit een usb-aan-
stoker kunnen zetten. De prijs is ca. 550 euro.
sluiting op voor het opladen van je gadgets.
www.makeblock.com
www.xd-design.nl/bobby
ZO ZIT DAT MET DE DIGITALE WERELD Jeroen de Jager, af en toe een boek moet kunnen NL Digitaal is een mooi boek dat op een leuke manier aan jong (en oud) uitlegt hoe de huidige digitale wereld is ontstaan. Ook serieuze onderwerpen zoals online pesten, privacy en beveiliging worden niet geschuwd. Leuk om met je kinderen door te pluizen op zoek naar verrassende feitjes en wetenswaardigheden! www.fontaineuitgevers.nl/wp/nl-digitaal
10