Zoomboek Scherpte

SCHERPTE

EN SCHERPTEDIEPTE

FEITEN

EN FABELS

OVER SCHERPTE

Zoek en vind optimale scherpte!

De geheimen van autofocus Leer spelen met scherptediepte

SCHERPTE

EN SCHERPTEDIEPTE

Inhoud

5

11

Hoofdstuk 1: Over Scherpte en scherptediepte

We vertellen je wat je allemaal gaat leren in dit cursusboek en je leest hoe de foto van de cover gemaakt is.

Hoofdstuk 2: Scherpstellen: de basis

We vertellen je hoe je snel én nauwkeurig kunt scherpstellen, en je leert over de nieuwste autofocustechnieken. Ook gaan we kort in op beeldstabilisatie.

33

Hoofdstuk 3: Scherptediepte: de basis

In dit hoofdstuk leer je hoe je de camera zo instelt dat je zelf bepaalt welke delen van je foto scherp en welke delen onscherp zijn. Daar heeft het diafragma invloed op, maar er zijn meer variabelen.

55

Hoofdstuk 4: Landschap

Bij landschappen wil je vaak een zo groot mogelijke scherptediepte. Alles haarscherp krijgen kan, bijvoorbeeld door gebruik te maken van de hyperfocale afstand. We leren je ook hoe je makkelijker handmatig scherpstelt met behulp van live-view en focus peaking.

77

Hoofdstuk 5: Macro

Bij macrofotografie heb je te maken met wat andere uitdagingen: omdat je erg dicht op je onderwerp zit, heb je vaak een té kleine scherptediepte. We helpen je om dit op te lossen, onder andere door focus stacking.

103

Hoofdstuk 6: Portret

Bij een portret wil je de scherpte (bijna) altijd op de ogen hebben liggen. We leggen je uit hoe je handig gebruikmaakt van de autofocus van je camera en van nieuwe technieken zoals eye-AF. We gaan ook in op het fotograferen van (huis)dieren.

125

Hoofdstuk 7: Vogels & wildlife

Bij wildlife moet je én scherpstellen op het juiste punt én een superkorte sluitertijd gebruiken én het juiste moment weten te vangen. Hoe doe je dat?

143

Hoofdstuk 8: Sport

Je leert hoe je actie-onderwerpen bevriest of juist bewust bewegend in beeld brengt door middel van ‘pannen’. We gaan ook aan de slag met de uitdagingen bij indoorsporten.

161

Hoofdstuk 9: Nabewerking

We aan de slag met het verscherpen van je foto’s in de nabewerking. We doen dit in de populaire software Adobe Lightroom en Photoshop.

Over Scherpte en scherptediepte

Zoom Academy

Dit boek over Scherpte en scherptediepte hebben we ook online

uitgebracht in de Zoom Academy. Samen zijn ze de optimale combinatie om alles over de ultieme scherpte in jouw foto’s te leren.

Dit boek over Scherpte en scherptediepte is gemaakt in combinatie met de online cursus Scherpte en scherptediepte op de Zoom Academy. De online cursus bevat naast een hoop informatie uit dit boek nog diverse handige leermiddelen. Als je de online cursus volgt, krijg je op diverse momenten

videomateriaal waarin je extra uitleg krijgt van de docent. Je ziet dan bijvoorbeeld precies hoe het handmatig scherpstellen werkt, hoe je bij sportfoto’s je camera instelt, en je kunt de nabewerking stap voor stap volgen. Je vindt er ook diverse oefenvragen en oefeningen, zodat je gelijk met de geleerde kennis aan de slag kunt.

Ga naar www.zoomacademy.nl om de online cursus te volgen. Je kunt dit boek natuurlijk volledig gebruiken zonder de online cursus aan te schaffen. Met dit boek heb je het perfecte naslagwerk in huis om jouw fotografie naar een hoger level te tillen.

Wat ga je leren?

In deze cursus leer je hoe je de volledige controle over jouw camera krijgt, zodat je nooit meer per ongeluk onscherpe foto’s maakt. Want als fotograaf wil je dat scherpte een keuze is en geen toeval. Jíj bepaalt welk deel van de foto scherp is – niet de camera. Je leert dit aan de hand van een stukje theorie, maar we dagen je vooral uit om in de praktijk aan de slag te gaan.

↘In hoofdstuk 2 en 3 gaan we aan de slag met de basis van het scherpstellen en de scherptediepte. Je leert welke elementen en instellingen hier allemaal invloed op uitoefenen en hoe je hier slim gebruik van maakt. Dat leggen we uit zónder ingewikkeld te worden! Heb je de basiskennis, dan kun je aan de slag met de praktijk. We gaan hierbij in meerdere hoofdstukken in op verschillende fotografie-genres. Omdat scherpte in een landschapsfoto om andere technieken vraagt dan bij een portretfoto. En voor macrofoto’s spelen weer andere aandachtspunten een rol. En hoe krijg je die vliegende vogel, dat prachtige wilde dier of een fanatieke sporter haarscherp op de foto? We vertellen je hoe je speelt met scherpte en scherptediepte bij landschappen, macro’s, portretten, vogels, wildlife en sport. Na deze hoofdstukken kun je lekker aan de slag.

Mis jij in je beelden daarna nog nét wat scherpte, dan blader je door naar het laatste hoofdstuk. In dat hoofdstuk leren we je hoe je wat extra scherpte aanbrengt door middel van nabewerking in de populaire software Lightroom en Photoshop.

Voorbeelden

Je kunt heel veel leren door goed naar voorbeelden te kijken. Daarom vind je bij elke geschikte foto in dit boek de instellingen die gebruikt zijn bij het maken van de foto. Dat is als volgt genoteerd:

KIMBERLY VAN DEN BOOGAARD, KIMBERLYVDBOOGAARD.ZOOM.NL NIKON D750 · ISO 160 · F 1,8 · 1/400 SEC · 135 MM

Je ziet hier op volgorde: de gebruikte camera, de iso-waarde, het diafragma, de sluitertijd en de brandpuntsafstand (niet omgerekend). Veel foto’s die je in deze cursus tegenkomt, zijn gemaakt door lezers van Zoom.nl en geüpload naar hun eigen profiel op onze website. Je vindt bij de foto’s de link naar de profielpagina van de Zoomer. Je kunt ook zelf een gratis account op Zoom.nl aanmaken voor feedback. En je maakt dan direct kans op publicatie in het magazine … én in dit soort specials.

Over de cover

Macrofoto’s maken is de grote hobby van Kyle van Bavel. Zijn foto van fraaie krokussen siert de cover van dit boek. Hoe heeft hij deze foto gemaakt en hoe ziet zijn fotografie-hobby er precies uit?

In je Zoom.nl-profiel zien we alleen macrofoto’s. Is dat je grootste passie?

‘Macrofotografie is mijn grote hobby en het is eigenlijk het enige genre fotografie waar ik me mee bezighoud. Ik heb maar één lens: een macrolens. Gelukkig is dat een veelzijdige lens waar ik soms ook andere soorten fotografie mee kan beoefenen. Maar meestal zijn het toch macrofoto’s! Mijn fotografiehobby is ongeveer vijf of zes jaar geleden begonnen. Toen maakte ik nog geen macrobeelden, maar ‘normale’ foto’s. Daarna werd het een tijdje stil, toen fotografeerde ik eigenlijk niet veel. Sinds twee of drie jaar maak ik nu macrofoto’s. Ik weet niet meer precies waarom ik daarmee ben begonnen, maar ik denk dat ik ergens macrofoto’s zag staan en die mooi vond. Ik denk dat ik ze daarom zelf ook wilde gaan maken. Macrofotografie is echt mijn passie. Het is een andere wereld die je normaal niet snel ziet,

zeker niet met het blote oog. Ik ga graag op onderzoek uit en wil die wereld in mijn werk uitvergroten.’

Je werk is kleurrijk. Fotografeer je vooral bloemen?

‘Het zijn vooral planten en bloemen die ik fotografeer, omdat ik dat fijn vind met alle kleuren en vormen. Daarom is mijn werk ook zo kleurrijk. In de winter is het fotograferen van kleurrijke bloemen natuurlijk een beetje moeilijk, maar in de lente en de zomer kan ik me des te meer uitleven. Ik daag mezelf graag uit en probeer vaak nieuwe dingen.’

Is fotografie puur een hobby voor je?

‘Ik werk als grafisch vormgever, dus daar is wel een link te vinden met fotografie. Toch is fotografie gewoon een hobby voor me. Misschien dat ik er in de toekomst nog wat meer mee wil gaan doen, maar nu fotografeer ik vooral in de avonden, weekenden en vakanties

en is het een ontzettend leuk tijdverdrijf.’

Je neemt ook een spuitflesje met water mee op pad hoorden we. Waarom?

‘Ja, klopt. Bij macrofoto’s vind ik het vaak leuk als er waterdruppels in te zien zijn, vooral bij bloemen. Dat geeft de bloem net wat meer textuur en de foto wat meer karakter. Daarom neem ik sinds kort een flesje met water mee, om de bloemen mee te besprenkelen als ik op een droge dag op pad ben.’

Hoe is dit beeld tot stand gekomen?

‘Deze foto is gemaakt in de Hortus Botanicus in Amsterdam, een prachtige plek. De waterdruppels in de foto zijn overigens natuurlijk tot stand gekomen, met ‘echt’ regenwater. Ik ben altijd op zoek naar mooie bloemen en plekjes en ik zag deze bloemetjes op zó’n mooie plek staan dat ik ze graag wilde

vastleggen. Ik zoek altijd naar een mooie passende en rustige achtergrond en door de positie van mijn camera te bepalen is dat bij macrofotografie vaak geen probleem. Door een rustige achtergrond te gebruiken, krijgt het onderwerp extra veel aandacht in het beeld. Ik fotografeer uit de hand en gebruik eigenlijk nooit een statief. Dat vind ik vaak een heel lomp en groot ding om mee te nemen tijdens een dag fotograferen. Daarnaast gebruik ik geen autofocus, maar stel ik handmatig scherp. Dat is bij macrofoto’s erg handig, want je wilt dat precies het goede plekje in het beeld scherp is. Dat is bij alle fotografie natuurlijk zo,

maar bij macrofotografie komt dat soms erg nauw. Zeker bij druppels is dat erg belangrijk, want een camera zit er snel naast. Als je de autofocus gebruikt, dan ben je aan het gokken. Dat is ook mijn tip voor andere macrofotografen: gebruik voor dit soort beelden de handmatige focus, dan zit je scherpte altijd goed.’

Bewerk je naderhand veel aan je beelden?

‘Ik bewerk mijn beelden altijd na, maar doe er geen heel gekke dingen mee. Soms verscherp ik de beelden nog een beetje, of voeg ik wat extra contrast en licht toe. Voor mij geen zware Photoshop-bewerkingen.’

Je onderwerpen zijn prachtig scherp. Gebruik je focus stacking?

‘Ja, focus stacking is een techniek die ik weleens gebruik, want vaak wil ik dat het onderwerp helemaal scherp in beeld is. Dat is een uitdaging, zeker omdat ik geen statief gebruik. Toch kan dat. Ik maak drie foto’s met ieder een ander scherptegebied die ik naderhand in Photoshop over elkaar heen leg. Dat lukt ook met uit de hand geschoten foto’s, want in Photoshop kun je de beelden automatisch laten uitlijnen. Op die manier wordt mijn onderwerp altijd mooi van voor tot achter scherp.’

KYLE VAN BAVEL, KYLE.ZOOM.NL, INSTAGRAM:

Ken je camera

Je vindt hieronder een overzicht met allerlei instellingen die je vaak op het scherm van je camera ziet, met een korte omschrijving daarbij. Zoek in de (online) handleiding van jouw camera op waar je dergelijke instellingen kunt aanpassen.

↘In deze cursus verwijzen we vaak naar instellingen die je in je camera kunt wijzigen. Bijvoorbeeld de autofocus-methode (zoals AF-S en AF-C) of het aantal punten dat

je gebruikt om scherp te stellen. We omschrijven niet precies waar je dit in je camera vindt, omdat dit per merk en zelfs type camera verschilt. Soms kan het via een

snelmenu, soms moet je diep in het grotere cameramenu zoeken. De termen kunnen ook afwijken per merk; dat beschrijven we wel zo veel mogelijk in deze cursus.

cameramodus

sluitertijd diafragma

belichtingscompensatie itscorrectie

witbalans

camerapositie

batterijniveau

stabilisatie

AE-L close-up

transportmodus

ISO-waarde

brandpuntsafstand

bestandsformaat beeldverhouding

itsmodus

autofocusstand

AF-veldmodus

lichtmeting

bracketing

beeldkwaliteit

beeldformaat

Scherpstellen: de basis

Snel en nauwkeurig scherpstellen

Als je een moderne camera ergens op richt en desnoods met je ogen dicht afdrukt, zal er bijna altijd wel iets scherp op de foto komen. Dat wil niet zeggen dat dit ook het hoofdonderwerp is. Het kan net zo goed iets heel anders zijn, zoals de oninteressante achtergrond. Om de scherpte op precies de juiste plek te leggen en eventueel stukjes van de foto een fraaie onscherpte te geven, moet je het toestel in de goede richting sturen. Daar heeft jouw camera veel hulpmiddelen voor aan boord. ↘ Een camera analyseert razendsnel het beeld en probeert zo te achterhalen wat het is dat jij op de foto wilt zetten. Hij gaat er standaard van uit dat het hoofdonderwerp zich ergens in de buurt van het midden bevindt. Als zich daar een paar objecten bevinden, wordt aangenomen dat je het dichtstbijzijnde bedoelt. Een spiegelreflex maakt hierbij gebruik van een flink aantal scherpstelpunten die voornamelijk in en rond het beeldcentrum zitten. Hoe dit bij een systeemcamera werkt, leggen we straks nog uit. In de zoeker zie je bij het

scherpstellen één of meer punten oplichten, zodat je weet waarop de camera scherpstelt. Dat de camera zelf een scherpstelpunt kan kiezen, heeft voor- en nadelen. Het kan soms makkelijk zijn en best goed werken, met name als er een rustige achtergrond is en het onderwerp er duidelijk uitspringt. Dan weet de camera dit prima scherp in beeld te brengen, ook als het hoofdonderwerp zich niet exact in het midden bevindt. Denk aan een studio-opname met een egale achtergrond. Is er een drukkere achtergrond of voorgrond of bevinden er zich meerdere

dingen in beeld? Of bevindt het hoofdonderwerp zich tussen andere objecten in? Dan is de kans groot dat het toestel het verkeerde scherp in beeld neemt. Jij weet heel goed dat het hoofdonderwerp die verweerde boom een stukje verderop is, maar jouw camera kiest misschien wel de dichtstbijzijnde struik of een rotspartij uit.

Middelste scherpstelpunt

Vandaar dat het meestal verstandiger is om de camera te vertellen wat het hoofdonderwerp is. Dat kan door zelf een scherpstelpunt aan te

1 Scherp en zo gedetailleerd dat je niet meer in één oogopslag ziet wat het is.

HENK VAN MAASTRICHT, HENKVANM13.ZOOM.NL

NIKON D7200 · ISO 100 · F 13 · 1/200 SEC · 60 MM

2 Vaak kies je het liefst zelf een scherpstelpunt, want weet je camera wat hier het hoofdonderwerp is?

JEROEN SCHOUTEN, YEROON86.ZOOM.NL

CANON 6D · ISO 160 · F 9 · 1/15 SEC · 111 MM

wijzen en dit over een contrastrijk deel van het onderwerp te laten vallen. De vraag is alleen: met welk scherpstelpunt doe je dat? Hier bestaan grofweg twee methoden voor. Vaak wordt gekozen voor het middelste scherpstelpunt. Op veel oudere camera’s zijn namelijk niet

Kies het middelste scherpstelpunt of een scherpstelpunt dichter bij je onderwerp en herkadreer waar nodig.

alle scherpstelpunten even snel en nauwkeurig. Die in het midden is dan de veiligste keus. Je plaatst dit middelste scherpstelpunt op het hoofdonderwerp en drukt de ontspanknop half in en laat de camera erop scherpstellen. Als je het hoofdonderwerp niet precies midden in beeld wilt, druk je niet meteen af, maar draai of verplaats

je de camera een stukje met de ontspanknop half ingedrukt. Pas zodra alles goed in beeld staat, maak je de foto. Dit heet ‘herkadreren’ .

Dichtstbijzijnde scherpstelpunt

De tweede methode is dat je een scherpstelpunt op je camera instelt dat zich in jouw compositie dicht

in de buurt van het onderwerp bevindt. Als het eroverheen valt, ben je meteen klaar en kun je direct afdrukken. Anders moet je nog steeds herkadreren, alleen hoef je de camera ditmaal minder te verplaatsen, zodat je sneller kunt reageren.

Omdat de buitenste scherpstelpunten bij een spiegelreflexcamera

mogelijk minder secuur zijn bij weinig licht, is het altijd een afweging welk scherpstelpunt je wanneer het beste kunt gebruiken (zie kader ‘Gevoeligheid scherpstelpunten’). Welke methode je ook gebruikt, let erop dat je het hele ritueel per foto moet herhalen als het onderwerp niet precies onder het scherpstelpunt valt. Je moet dus per foto

Gevoeligheid scherpstelpunten

→ Niet elk scherpstelpunt van een spiegelreflexcamera is even gevoelig. Doorgaans zijn alleen die in en rondom het midden het snelst en meest nauwkeurig. Slechts op een aantal (prosumeren pro-)modellen zijn alle scherpstelpunten in topvorm. Met name de ‘crosstype’ scherpstelpunten werken optimaal onder lastige omstandigheden, zoals bij weinig licht of een laag contrast. Vandaar dat je aanzienlijke verschillen in snelheid en nauwkeurigheid kunt ervaren als je regelmatig van scherpstelpunt wisselt. Het is dan ook cruciaal om te weten welke scherpstelpunten de 'topatleten' van jouw camera zijn. Dit is te achterhalen door de handleiding door te spitten. Vaak is er een kader of voetnoot te vinden bij een onderwerp dat over scherpstellen of scherpstelpunten gaat.

eerst aanwijzen wat het hoofdonderwerp is, de ontspanknop half ingedrukt houden en daarna herkadreren. De scherpstelling wordt tussen de foto’s door namelijk niet vastgehouden. Vaak kun je ook een groepje scherpstelpunten aanwijzen. De camera heeft dan net iets meer vrijheid om het optimale punt te selecteren.

Live-view

Zodra je van de optische zoeker overschakelt naar live-view, gebeurt er iets opmerkelijks.

Plotseling heb je aanzienlijk meer scherpstelpunten, die ook nog eens veel beter over het scherm verspreid liggen. Soms wordt zelfs nagenoeg het volledige beeld ermee bedekt. Zo kun je altijd een

Bij deze camera worden de snelste scherpstelpunten met grotere vierkantjes aangegeven.