13 minute read
Jura
De Jura, woest aantrekkelijk
De Jura ligt letterlijk en figuurlijk op de rand van Frankrijk. Het berggebied was eeuwenlang de speelbal van de geschiedenis en wisselde regelmatig van ‘eigenaar’. En de bewoners? Die hielden zich vast aan het sterke eigen karakter van de streek. En dat maakt het er nu juist zo mooi.
Advertisement
TeksT & foTografie Hans avontuur
De wijnvelden van Château-Chalon. Ik loop in het spoor van kaasmeester Claude Querry door de gangen van Les Caves du Fort Saint-Antoine, een voormalige vesting die tot een gigantische kaaskelder is omgebouwd. Er liggen meer dan honderdduizend ronde Comtés van al gauw zestig kilo per stuk. Vroeger werden die allemaal met de hand omgedraaid, zo’n zeshonderd per man per dag. Tegenwoordig gebeurt dat met een robot. De rest is nog altijd mensenwerk, zoals dat al honderden jaren het geval is. Claude gaat me voor door kazematten, arsenaal en barakken. Overal ligt kaas. Ook in de ruimte die ooit dienstdeed als ziekenhuis. Af en toe stopt hij even. Dan haalt hij een Comté van de planken. Hij voelt, klopt, luistert, ruikt, proeft en kijkt. “Kaas keur je met al je zintuigen”, zegt hij. Claude vertelt over de grondlegger van Fort Saint-Antoine, de visionair Marcel Petite die in 1972 al met biologische landbouw bezig was. Over de kunst van het maken van een goede Comté en de manier waarop kaas verbonden is met de regio. “In arme streken met een hard klimaat worden andere kazen gemaakt dan in een land waar de koeien altijd volop te eten hebben”, zegt hij op een rondgang door de op 1100 meter hoogte gelegen cave. “Onze voorouders hebben hun kazen gekoesterd en verbeterd, daar moeten we zuinig en trots op zijn. Er zijn nu fabrieken die kleinere Comtés maken, handig in het gebruik, maar dat zijn verraders van hun eigen geschiedenis.” We drinken koffie, kijken uit over de heuvels en zien de koeien grazen – Montbéliards voor de Comté. “Dit is geen gemakkelijke, comfortabele streek”, aldus Claude. “Hete zomers, ijskoude winters. Daar moet je tegen kunnen.”
God en goede wijn Vandaag is het aangenaam. Niet te warm, niet te koud. Ik vraag me af of ik het geaccidenteerde terrein als heuvel- of bergachtig moet omschrijven. Het grootste deel ligt onder de 1000 meter hoogte, maar er zijn ook toppen boven de 1600 meter. Het Jura-massief ligt voor het grootste deel in het gelijknamige departement, met uitlopers in de Doubs en Ain, en in Zwitserland. Zwervend door de heuvels passeer ik vooral kleine agrarische dorpen. In een aantal bruist het leven van nu, in andere leeft vooral de herinnering. De gemene deler is hun schoonheid, die van een
doorleefd aangezicht. De boerderijen, landhuizen, kerken en kastelen dragen de sporen van een lange geschiedenis. Dat maakt hen interessant. Ik bezoek Nozeroy, dat vanaf een heuveltop uitkijkt over de omgeving, Clairvaux-les-Lacs in het merengebied en Château-Chalon, glinsterend in de ochtendzon. Het dorp dankt zijn bestaan en faam vooral aan de benedictijnse zusters die er in de Middeleeuwen neerstreken en hun leven in dienst stelden van God en goede wijn. Zij plantten de eerste stokken savagnin en legden het fundament voor de beroemde vin jaune. In Château-Chalon kun je van alles te weten komen over deze bijzondere wijn. Dat de productie nogal ingewikkeld is en lijkt op die van sherry bijvoorbeeld. En dat een fles thuis nog zo’n vijftien jaar kan rijpen voor hij op zijn best is. Hoewel de meeste bedrijvigheid zich naar de wijngaarden beneden heeft verplaatst, is het boven in het dorp nog altijd sfeervol. Leuke straatjes, mooie hoekjes, bijzondere kerk, een klaslokaal dat is ingericht zoals honderd jaar geleden en een wijngaard met 47 in onbruik geraakte Jura-soorten. Van de abdij is weinig over. Die is tijdens de Franse Revolutie geplunderd en daarna door de >
Kapelletje in Château-Chalon.
Kaasmeester Claude Querry controleert de kwaliteit.
Uiteraard proef ik een glas vin jaune, ook wel de ‘wijn van koningen’ genoemd. Een stukje Comté erbij. Niks meer aan doen. Voortreffelijk
Het merengebied van het Lac de Saint-Point.
dorpelingen als bouwmarkt gebruikt: stenen gratis af te halen. Uiteraard proef ik voor vertrek een glas vin jaune, die ook wel de ‘wijn van koningen’ wordt genoemd. Een stukje Comté erbij. Niks meer aan doen. Voortreffelijk.
Vijfde generatie Het goede leven waar Frankrijk om bekendstaat, wordt in de Jura vaak wat bescheiden gevierd. De kazen, de wijnen, de worst. Ze zijn van hoge kwaliteit en staan tot in Parijs op het menu van sterrenrestaurants. Maar hier, in de heuvels en de bergen, vinden de bewoners een goed en eerlijk product bijna vanzelfsprekend. Het overkomt me met enige regelmaat dat ik ergens aanschuif voor een lunch of diner en dat er in een bescheiden decor een meesterlijk bord op tafel komt. Zo beland ik na een aanloop door de prachtige kloof van de Langouette en de vallei van de Doubs, op het terras van Auberge du Coude in Labergement-Sainte-Marie. De locatie op een kruispunt van wegen is niet meteen hartveroverend. Waarschijnlijk was ik er nooit gestopt als niemand me had gewezen op de uitstekende keuken, zoals in Frankrijk wel vaker gebeurt. Informeer bij locals naar een goed eetadres en
je bent zo een halfuur kwijt met aanbevelingen en waarschuwingen. Bij Du Coude sluit ik de dag af zoals je dat altijd zou willen doen. Ik eet er regionaal en laat de streek over de tong gaan, met filets de truite de Jougne au savagnin als hoofdgerecht. Niets te veel, niets te weinig. Precies zoals eigenaar Édouard Létoublon het graag ziet. De dertiger is de vijfde generatie Létoublon aan het roer van het hotelrestaurant: “We zijn een echt familiebedrijf, sinds 1919. Maar nu is het tijd voor een plankje met kazen uit de streek, met een gerijpte vin jaune van Château-Chalon erbij.” Na afloop maak ik een kleine wandeling naar de oevers van de Doubs, die vlakbij stroomt. De maan en de sterren weerspiegelen in het water.
Baron Willem-Alexander Het is fijn zwerven door de Jura. Het landschap verandert voortdurend. De hoogste bergen vormen de grens met Zwitserland, waar het massief steil naar beneden gaat. Aan de Franse kant gebeurt dat veel geleidelijker. Daar veranderen woeste toppen stukje bij beetje in vriendelijke heuvels. Donkere bossen worden wijngaarden. En dramatische kloven met watervallen maken plaats voor meren met azuurblauw water. >
De meeste dorpen ademen de sfeer van het platteland. Kerk, café, een handvol huizen en een fruitière, zoals een kaasfabriek hier sinds de Middeleeuwen wordt genoemd. Vroeger had elk dorp zijn eigen fruitière, tegenwoordig hebben de boeren zich op wat grotere schaal verenigd, zoals kaasboer Martin me in Labergement-Sainte-Marie vertelt. “In de Jura is het fenomeen coöperatie al eeuwenoud. Het is een systeem van solidariteit en bescherming. Samen staan we sterk tegen de oprukkende voedingsmiddelenindustrie. Goede kwaliteit vraagt aandacht, tijd en zorg. Daarom smaakt een nep-Comté uit de supermarkt anders dan een echte. En dat willen we graag zo houden.” Dat trotse karakter past bij de streek. Je ziet het aan de stoere huizen en robuuste vestingen. Voor overbodige frivoliteit is weinig plaats. Het Château d’Arlay is een zeldzame uitzondering. Met bij de ingang meteen een grote foto van Willem-Alexander, die nog altijd Baron van Arlay is, een titel die de Oranjes via vererving en handige politiek in handen kregen. Ik loop door het château met de best denkbare gids: kasteelheer graaf Alain de Laguiche, een gerenommeerd wijnmaker en bovenal een charmante gastheer. Hij vertelt over de geschiedenis, hoe de hele heuvel in één groot landgoed is veranderd en dat bijna het complete interieur
dateert van de 19de eeuw, toen prins Auguste d’Arenberg het kasteel zijn verloren allure teruggaf. Telkens als we een bezoeker tegenkomen vraagt hij of alles naar wens is en of ze iets te vragen hebben. “De revolutie? Dat is een verhaal apart. Het kasteel werd gespaard omdat de dorpelingen het hebben beschermd. Hun steun heeft de gravin niet gered, die stierf onder de guillotine...”
Steile rotswanden Het zijn mooie dagen in de Jura. Ik zwerf langs de koninklijke zoutmijnen van Arc-et-Senans (prachtig complex), de ondergrondse zoutgalerij in Salinsles-Bains en het wijnstadje Arbois (geboorteplaats van Louis Pasteur). Onderweg ontmoet ik Sébastien Beaud, die hoogstpersoonlijk het ambacht van pijpenmaker in leven houdt, en de Nederlandse wijnmaakster Florien Kleine-Snuverink. >
De beste gids in Arlay, graaf Alain de Laguiche.
Baume-les-Messieurs ontwaakt bij de eerste zonnestralen. Florien werd verliefd op Jura-wijnen en is gebleven. “Dat voelde als een goed idee en is het nog steeds.” Samen met haar Franse compagnon Jean-Baptiste Menigoz maakt ze onder de naam Les Bottes Rouges natuurwijn. “De vraag naar Jura-wijnen overstijgt het aanbod, daardoor is er geen concurrentie, maar helpt iedereen elkaar. Dat maakt het extra leuk.” Dan daal ik over een weg vol haarspeldbochten af naar Baume-les-Messieurs. Het dorpje, ontstaan rondom een oude abdij, ligt op de platte bodem van een vallei en wordt bijna volledig omringd door steile rotswanden. Dit landschap is uniek voor de Jura en heeft een eigen term: reculée. Geologen worden opgewonden van het tweehonderd miljoen jaar oude fenomeen, ik zie vooral de ongekende schoonheid. Natuurlijk is het dorp populair bij dagjesmensen die er komen kijken, wandelen en genieten. Nog mooier wordt het als de meeste bezoekers zijn vertrokken. Dan keert Baume-les-Messieurs terug in zichzelf. Sereen en – vooruit – een tikje spiritueel. Vanaf mijn tafeltje in het restaurant zie ik ’s avonds de contouren van de rotswanden die zachtjes worden aangelicht door de maan. Als ik ga slapen, laat ik de gordijnen open. ■
Arnaud en Anne-Sophie Bourgois tussen de absintstruiken. Directeurswoning van de Saline Royale.
Ontbijt op bed bij sterrenrestaurant
Maison Jeunet.
Tips & adressen
De reis Dole, de hoofdstad van de Jura, ligt op 740 kilometer vanaf Utrecht, grotendeels te bereiken over de snelweg. Vliegen kan naar Lyon of Genève en dan in ruim een uur rijden naar het zuiden van de Jura.
Slapen ☛ Auberge du Coude Sympathiek adres dat al vijf generaties in dezelfde familie zit. De elf kamers zijn beslist oké, maar niet het sterkste punt van dit adres. Dat is de fi jne sfeer en het uitstekende restaurant. Vraag advies over specialiteiten uit de streek en de bijpassende wijnen. Succes gegarandeerd. Kamers vanaf ca. € 65. aubergeducoude-25.com
☛ Le Grand Jardin Kleinschalig hotelletje met drie charmante kamers en een goed restaurant in een van de meest bijzondere dorpen van de Jura, Baume-les-Messieurs. Heerlijk om er de avond door te brengen. Aanrader: tijdens een ochtendwandeling kijken hoe de eerste zonnestralen het dorp raken en dan ontbijten met uitzicht. Kamers vanaf €�80. legrandjardin.fr ☛ La Closerie Les Capucines Comfortabel adres met karakter in Arbois. Gebouwd in de 17de eeuw en tegenwoordig een combinatie van moderne luxe en historische details. Er zijn drie kamers en twee suites, allemaal anders ingericht. En je kunt onder meer relaxen in een sauna en een zwembad. closerielescapucines.com
Eten & drinken ☛ Aux Truites Bleues In dit hotel-restaurant in een voormalige watermolen draait het vooral om, zoals de naam doet vermoeden, forellen. Geen vraag dus wát je hier bestelt, maar hoe die wordt bereid: truite meunière, aux amandes grillées, sauce savagnin of cuisson au court bouillon. truites-bleues.com
☛ La Finette Sinds 1961 een instituut in Arbois en het bewijs dat goed regionaal niet duur of anderszins exclusief hoeft te zijn. Hier komen de locals met hun gezin, hier zitten toeristen aan een regionaal gerecht. Lekker ongedwongen tafelen. fi nette.fr ☛ Maison Jeunet Voor wie wel op zoek is naar exclusief: Maison Jeunet, het toprestaurant van de Jura met twee Michelinsterren. Chef-kok Steven Naessens verrast zijn gasten met producten uit de streek zelf, maar ook met creatieve gerechten die gebaseerd zijn op herinneringen aan zijn geboortestreek rond Brugge. maison-jeunet.com
☛ La Fruitière des Lacs Als je kaas uit de Jura mee naar huis wil nemen, is dit een goed adres. De winkel is onderdeel van de plaatselijke fruitière. Er wordt uitleg gegeven over het maken van kazen in de Jura, je kunt de makers aan het werk zien en alles kan uiteraard worden geproefd. lafruitieredeslacs-comtemorbier.com
☛ Absint In de Distillerie Bourgeois maken Anne-Sophie en Arnaud biologische absint, sinds enkele jaren weer populair. Een deel van de Jura staat bekend om de productie van het kruidendrankje dat ooit geliefd was bij kunstenaars, maar als ‘gevaarlijk’ in de ban ging. routedelabsinthe.com ☛ Zout De streek rondom Salins-lesBains werd schathemeltje rijk toen zout in de Middeleeuwen een belangrijke rol ging spelen bij het conserveren van voedsel. De geschiedenis van het ‘witte goud’ is te bewonderen in de Saline Royale van Arc-et-Senas en in Salins-les-Bains, beide onderdeel van het Unesco Werelderfgoed. salineroyale.com salinesdesalins.com
☛ Pijpenmaker Sébastien Beaud maakt op ambachtelijke wijze pijpen in Saint-Claude, ooit het centrum van de Franse pijpenindustrie. Sébastien is een van de weinigen die de kunst nog verstaan om op basis van het juiste hout een goede pijp te produceren. Zijn atelier Genod Viou is te bezoeken.
lapipedesaintclaude.com
Informatie • jura-tourisme.com • montagnes-du-jura.fr • bourgognefranchecomte.com
Schat in de Jura
Salins-les-Bains ligt in een groene vallei in het hart van de Jura. Behalve twee middeleeuwse forten kun je in de stad een architectonische en industriële schat bezoeken: de Grande Saline de Salins-les-Bains.
Hier, tien meter onder de grond, ontdek je een van de middeleeuwse rijkdommen van de Franche-Comté: zout. Je wandelt onder spectaculaire middeleeuwse bogen van meer dan 165 meter lang, gebouwd in de 13e eeuw om het kostbare witte goud te beschermen. Je zult je verbazen over het 19e-eeuwse draaiwiel en pompsysteem die nog steeds functioneren. Je voelt de arbeidsintensieve en indrukwekkende sfeer van het verdampingsgebouw, waar alles bewaard is gebleven: gereedschap, karren gevuld met zout en zelfs de laatste zoutpan in Frankrijk, een stille getuige van de zoutproductie en een herinnering aan al het werk op deze plek.
Kom binnen en laat je door gepassioneerde gidsen rondleiden door 1200 jaar geschiedenis van een unieke plek in Europa, die op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat!
• Het hele jaar geopend – rondleidingen mogelijk om de ondergrondse galerij te verkennen. • Rondleiding in het Engels dagelijks in juli en augustus om 12.30 uur. Teksten en audiotours in het Nederlands op aanvraag verkrijgbaar bij de receptie.
La Grande Saline, levend erfgoed dat je zal ontroeren!
