14 beauty’s van monumenten

14

14CHAPELLE IMPÉRIALE DU PALAIS FESCH Ajaccio, Corsica Een blauwe maandag studeerde ik geschiedenis, waarvan ik me herinner dat ‘verdeel en heers’ een goede machtstactiek is, evenals het verdelen van belangrijke functies onder bloedverwanten. Zodoende werd de oom van Napoleon, een eenvoudig pastoortje, benoemd tot kardinaal Fesch. Zodra hij toegang kreeg tot de De favoriete monumenten van de Fransen REIS DOOR DE TIJD keizerlijke schatkist begon hij Dit najaar konden de Fransen stemmen op hun renaissancekunst te verzamelen, en lievelingsmonument. Van middeleeuwse burcht tot als onderkomen hiervoor werd Le het lommerrijke Canal du Midi: hieronder de Palais Fesch gebouwd. Als eerbetoon aan de keizerlijke familie en zijn eigen uiteindelijke top 14, een ribambelle aan Franse functie kwam er natuurlijk ook een bezienswaardigheden, waar men dag in dag uit in kapel bij, volgens de mode van 19de eeuw ingericht in neorenaissancestijl. touw is om ze er piekfijn uit te laten zien. Redelijk sober, met geometrisch lijnwerk en de zogenaamde grisailles

TEKST EUGÉNIE GOLDSCHMEDING BEELD DR (grauwschilderingen): met

12

schilderingen in grijstinten op muren en plafonds werd de illusie gewekt van driedimensionale beeldhouwwerken.

13LE CHÂTEAU DU CHAMP DE BATAILLE

Eure, Normandië

Sober is niet het devies van Jacques Garcia, de beroemde interieurarchtect en décorateur, die van dit 17de- eeuwse kasteel een exuberant pronkstuk maakte. In de 17de eeuw werd het gebouwd onder leiding van Louis Levaud, die later ook bij Versailles betrokken werd. Twee mini-arcs de triomphe werden er in de cour d’honneur gebouwd, uit wraak van de eigenaar Comte de Créquy-Bernieulles op Mazarin, die hem van het hof van Lodewijk de Veertiende verbannen had: ‘Kijk nu heb ik mijn eigen hof, lekker puh’, moet hij gedacht hebben. Zoals dat met monumenten gaat, kende het château ook barre tijden, als hospice en vrouwengevangenis bijvoorbeeld. Dankzij Jacques Garcia, die hotels over de hele wereld inrichtte (zoals hotel Costes in Parijs) is alles nu in volle glorie en met opulente touch hersteld (denk: fluweel, draperieën, warme tinten, kandelaars, barokke meubels). Aan de eettafel een Sèvres-servies met honderden verschillende vogelsoorten erop, dat je tijdens het diner als biologieles kunt gebruiken (naam en herkomst van elk dier staan achterop) en een fijn griezelig cabinet de curiosités met opgezette zebra en een krakende bibliotheek. De jardin à la française is ontworpen door tuinarchitect André le Nôtre, die steen, water en vegetatie op kunstige wijze geometrisch met elkaar verstrengelt. Het onderhoud hiervan behoeft een legertje tuinmannen die dit alles met de nagelknipper bijhouden. Het château

11

13

is daarnaast een veelgevraagde filmlocatie, en was onder andere te zien in ‘Ridicule’ en Sofia Coppola’s ‘Marie Antoinette’.

12LA SAINTECHAPELLE

Parijs

Tja, zo gaat dat, woon je in Amsterdam, dan kom je nooit in het Rijksmuseum, woon je in Parijs, dan laat je de rij voor La Sainte-Chapelle doorgaans schieten. Ten onrechte, want het is een van de indrukwekkendste monumenten van Parijs, zeker nadat zuster Notre Dame vlam vatte. Eigenlijk zijn het twee kapelletjes: eentje beneden waar het klootjesvolk (‘les petits gens’) mocht bidden, en eentje boven voor de vrome beter gesitueerden. Toen informatie nog niet zo transparant was als tegenwoordig, kon je ook op andere creatieve manieren aan de macht komen, zoals door het besteden van de helft van de nationale schatkist aan de aankoop van de vermeende doornenkrans van Jezus (de verkopers zeiden dat-ie echt was), zoals Louis Neuf (oftewel Saint-Louis) dat in de 13de eeuw deed. Parijs kon met deze relikwie het centrum van de christelijke wereld worden. Er moest natuurlijk wel een perfecte huls om de doornenkrans worden gebouwd en zo kwam >

Sainte-Chapelle tot stand, met verpletterend mooie glas-in-loodramen waarin het analfabete volk de Bijbel als beeldverhaal kon lezen. Ook zien we Saint-Louis afgebeeld op doorreis met de couronne d’épines. Ook hier zijn handwerkslui oneindig aan het restaureren, zoals een dame met het mooie beroep Maître Verrier de France vertelt. Zij maakt met haar equipe vlijtig elk stukje glas schoon, zodat alweer vier grote raampartijen net zo mooi lichtgeven als dat ze dat in de Middeleeuwen gedaan moeten hebben.

11LA CATHÉDRALE SAINT-NICOLAS

Nice, Côte d’Azur

Voor wie zich interesseert in andere culturen is er de Russisch-orthodoxe kathedraal in Nice, met prachtige uientorentjes, vergulde iconen en regelmatig een koortje dat weemoedige, vrome Russische liederen zingt. De Russische emigrés deden hier na de Oktoberrevolutie van 1917 hun gebeden voor het herstel van het Russische keizerrijk. Ook hier wordt een bijzonder beroep uitgeoefend: een échte klokkenluider (in plaats van een voorgeprogrammeerde computer) die met handen en voeten de klokken op gezette tijden laat beieren.

10 CHÂTEAU DE BRÉZÉ

Pays de la Loire

Deze middeleeuwse burcht onderging een transformatie tot renaissancekasteeltje waarna het opnieuw een make-over kreeg in neogothische stijl, wat onder andere te zien is in het kleurige houtsnijwerk. Bijzonder aan dit kasteel is de drooggelegde, metersdiepe slotgracht, en het geheime kasteel dat zich onder het zichtbare château bevindt. Hier konden de hofbewoners zich verstoppen toen ze door vlegelachtige Vikingen werden bedreigd. Ondergronds bevond zich alles wat ook bovengronds te vinden was, zoals een bakker, graanopslag, stallen (die dankzij de warme dierenlijven ook dienstdeden als aanvullende centrale verwarming) en natuurlijk rijkgevulde wijnkelders. Bij de huidige wijnmeester Paul Delavigne (geen grap) kun je ook nu nog een flesje van het wijngoed – er wordt een Chenon geproduceerd – bestellen.

9

10

9LE CHÂTEAU ET LES JARDINS DE VILLANDRY

Centre-Val de Loire

François I hield zich graag bezig met de châteaux de la Loire en dit is er een van, vooral bekend vanwege zijn beroemde gast Leonardo da Vinci, die hier zijn laatste dagen sleet. Beroemd is het kasteel ook om zijn jardin à la francaise, met geometrische vierkante tuintjes vol met heg-gesnoeide symboliek. Ook hier weer een legertje tuinmannen dat harkt, schoffelt en verwoed heggen knipt. Zoon van de huidige kasteelheer leert hier het restauratievak van een prozaïsche steenhouwer: “Nou, als we aan de ene kant klaar zijn met de herstelwerkzaamheden, dan kunnen we aan de andere kant weer beginnen.” Een werkwijze die overigens op elk monument van toepassing is. Is alles in oude glorie hersteld dan begint de boel daar waar je begonnen was alweer te verzakken, te verkleuren, te verstoffen of verhuist er houtworm in. Mentaal moet je dus sterk in je schoenen staan als je zo’n monument beheert. Dat gebeurt in Frankrijk natuurlijk op hiërarchische wijze en zo zegt de chef jardinier sadistisch tegen het legertje sous-jardiniers dat met

heggenscharen in de weer is: “Sneller jongens, we hebben nog maar 150 coniferen te gaan.” Tja, je moet er wat voor over hebben om je positie in de top tien van mooiste tuinen ter wereld te behouden.

8CANAL DU MIDI

Occitanie In de race om de mooiste monumenten mag ook een vriendelijk kanaal meedoen, en wel het Canal du Midi (dat de Atlantische Oceaan met de Middellandse Zee verbindt). Je kunt het kanaal ook in een bootje afzakken om idyllische dorpjes aan te doen, mits je als kapitein genoeg geduld hebt, want je passeert onderweg een eindeloze hoeveelheid bewerkelijke sluisjes. Wel even wat in het bomenspaarpotje gooien, want veel platanen langs het kanaal zijn vernietigd door een nare paddenstoel dus er moeten nieuwe boompjes worden geplant en oude gered.

7PARC DU HAUT FOURNEAU U4 D’UCKANGE

Moselle, Grand Est

De spookachtige hoogovens in Uckange doen meteen denken aan de foto’s van het fotografenechtpaar Bernd en Hilla Becher, die de gebouwen van de Europese zware industrie (die eind vorige eeuw in onbruik raakten) hebben vastgelegd. Als lichamen zonder huid, waarvan de organen, bloedbanen en zenuwen blootliggen, staan ze als vreemde,

8

roestende insecten in het landschap. Ook de vroegere werknemers zien de schoonheid van hun oude werkplek en zorgen ervoor dat de hoogovens blijven bestaan als cultureel centrum. Je kunt er ook een soort maanpak aantrekken, dat vroeger gebruikt werd om de arbeiders te beschermen tegen het gloeiende vuur. Fijn ook dat de vrolijke kunstenaar Claude Lévêque het geheel opfleurt met een lichtkunstwerk.

6L’ARSENAL DE ROCHEFORT

Nouvelle Aquitaine

De havenstad Rochefort ken je misschien van de technicolor filmmusical van Jacques Demy ‘Les Demoiselles de Rochefort’ (1967), waarin Catherine Deneuve met haar zus Françoise Dorléac – in zuurstokkleuren gehuld – dansten en playbackten, en waarvoor Gene Kelly met zijn elastieken benen speciaal werd ingevlogen. Naast dit absolute hoogtepunt in de geschiedenis van de muzikale film, heeft de havenstad ook L’Arsenal de Rochefort te bieden, een langgerekt gebouw waarin vroeger lange touwen werden geproduceerd voor de scheepvaart. Het gebouw werd niet naar Amsterdamse technieken op palen gebouwd maar op een aantal boten, zodat het op de drassige grond bleef drijven. Het pronkstuk van de haven >

5

is het zeilschip L’Hermione, dat door een groep zwoegende vrijwilligers is gerestaureerd en op koers wordt gehouden.

5FORT LA LATTE

Côtes d’Armor, Bretagne In en rond dit prachtige middeleeuwse fort op een rotsig schiereilandje is het goed riddertje spelen. Elk jaar in augustus laten plaatselijke acteurs hier de Middeleeuwen herleven, “wat heel handig is als je er niks aan vindt om via boeken kennis tot je te nemen”, aldus een van hen. We hebben het zwaar in 2020, maar zoals dit fort de Honderdjarige Oorlog en de pestepidemie moest overleven, is ook niet niks. Er werden hier vroeger bijzondere verdedigingsmechanismes ontwikkeld, zoals die waarbij een fortbewoner met een soort grote pincet met een gloeiende kanonskogel erin naar het kanon aan de kustlijn rende, waarmee de vijand op afstand werd gehouden.

3 4

4LA VILLA CAVROIS

Nord, Hauts-de-France Mocht ik een van deze monumenten bewonen, dan het liefst de Villa Cavrois, een prachtig modernistisch landhuis gebouwd door architect Mallet-Stevens, in opdracht van de olijke textielbaron Cavrois. Ook in het art-deco-interieur zie je een opmerkelijke liefde voor detail, zoals de centrale verwarmingen, de ingebouwde weegschaal naast de douche en ingebouwde luidsprekers in de salon. Favoriet is de ‘cosy corner’: onder de monumentale zes meter hoge plafonds van de woonkamer is deze salon dans le salon gebouwd, met welvende muren en glooiend plafond en knusse banken voor het haardvuur. Pas sinds 2000 wordt dit ‘château’ op waarde geschat, en wordt het vanbinnen en vanbuiten in de oude glorie van 1932 hersteld: van de kleine houtjes van het parket tot de badkamer die je ook als balzaal kunt gebruiken.

3TEMPLE NARASSINGUA PEROUMAL

La Réunion

Over dit indrukwekkende monument zijn we kort omdat de kans hier deze winter voor de lol naartoe te vliegen vrijwel nihil is: in deze betoverende hindoeïstische tempel op het eiland La Réunion kun je ontelbare beelden van hindoeïstische goden bewonderen, in een kleurenexplosie waar je vrolijk van wordt.

2PALAIS IDÉAL DU FACTEUR CHEVAL

Drôme, Auvergne-Rhône-Alpes

Dat zouden meer mensen moeten doen in plaats van ’s avonds voor Netflix te hangen! Postbode Cheval liet dagelijks na zijn brievenbusronde zijn artistieke bloed de vrije loop en liet in dertig jaar tijd met zijn blote handen zijn dromen werkelijkheid worden. Het resultaat is een persoonlijk bouwwerk, ingelegd met schelpen en steentjes. Toen het af was, kon het publiek er meteen geen genoeg van krijgen en sindsdien is zijn ‘paleis’ een populair art-brut- monument, dat ook hedendaagse kunstenaars inspireert. Het onderhoud vergt minstens zoveel aandacht als de bouw ervan, omdat Facteur Cheval de bouwtechnieken min of meer zelf heeft bedacht.

1CITADELLE ET LION DE BELFORT Bourgogne-Franche-Comté

Maarschalk (en markies) Vauban is de man achter de fortificatie van deze vestingstad, die symbool staat voor de macht van zijn opdrachtgever Lodewijk de Veertiende. Het fort werd een nationaal monument van heldhaftigheid toen colonel Denfert-Rochereau hier in 1871 voor Frankrijk na 103 dagen taai vechten de overwinning in de strijd tegen het veel grotere Pruisische leger uit het vuur sleepte, waardoor het Territoire de Belfort van Frankrijk bleef. Sinds de 19de eeuw houdt een krijgshaftige leeuw van steen hier de wacht en in dit beeldhouwwerk herken je misschien de hand van beeldhouwer Bartholdi, die ook het Vrijheidsbeeld in New York ontwierp. ■

1 2