Zarządzanie Kulturą, tom 6 (2013), nr 3 / Culture Management, vol. 6 (2013), no. 3
Krzysztof Leja (Politechnika Gdańska) Emilia Nagucka (Politechnika Gdańska) Twórcza destrukcja uniwersytetu
Słowa kluczowe: kreatywna destrukcja; organizacja oburęczna; Schumpeter; uniwersytet; Morgan Streszczenie: Autorzy podejmują problematykę zmian we współczesnym uniwersytecie. Wychodząc z założenia, że celem uniwersytetu jest, obok kształcenia masowego, wykształcenie elity przedsiębiorców intelektualnych, przyszłych liderów społeczeństwa wiedzy, zaproponowano twórczą destrukcję organizacji uczelni, której istotą jest przeniesienie osi organizacyjnej z podstawowych jednostek uczelni, jakimi są wydziały na zespoły, a osi koordynacyjnej z zespołów na wydziały. Propozycja osadzona jest w idei schumpeterowskiej twórczej dekonstrukcji, a także nawiązuje do koncepcji Burtona Clarka uniwersytetu przedsiębiorczego, koncepcji organizacji oburęcznej uniwersytetu III generacji Johana Wissemy oraz koncepcji uniwersytetu podporządkowanego wiedzy, wykorzystującej paradygmat organizacji opartej na wiedzy. W artykule zdiagnozowano warunki konieczne proponowanej zmiany, a także zagrożenia z nią związane. Autorzy starają się wykazać, posługując się metaforami Garetha Morgana, że proponowana zmiana jest przejściem od uniwersytetu mechanistyczno-organizmowego do uniwersytetu opisywanego metaforami samoorganizacji oraz organizmową.
Wstęp Współczesny uniwersytet, podobnie jak inne organizacje, zmienia się. Źródeł zmian można upatrywać zarówno wewnątrz uczelni, jak i w ich globalnym otoczeniu. Podkreśla to Clark Kerr, były rektor Uniwersytetu Kalifornijskiego i badacz szkolnictwa wyższego, twierdząc, że uzasadnieniem istnienia współczesnych uniwersytetów, organizacji niespójnych i twórczych, jest nie tylko historia, lecz również otoczenie społeczne [2001, s. 33–34]. Uniwersytety są też przykładem organizacji o określonych normach dotyczących relacji wewnętrznych oraz relacji z otoczeniem, co zauważa Burton Clark, uznany autorytet w zakresie badań nad szkolnictwem wyższym [Clark 1972, s. 178–184; Kwiek 2010, s. 214–217]. Zasadne jest pytanie o to, czy obserwowane i proponowane zmiany we współczesnych uczelniach można zakwalifikować do morfostatycznych – pierwszego rodzaju, czy morfogenetycznych – drugiego rodzaju [Levy 1986, s. 11]. Pierwsze w praktyce prowadzą do zachowania status quo, drugie – spotkają się z oporem środowiska akademickiego. Zastanawiając się nad przyszłością uczelni oraz kierunkiem zmian, warto przytoczyć opinię wyrażoną przez Jana Szczepańskiego przed 20 laty, że zmiany w uczelniach dotyczą z reguły spraw drugo- i trzeciorzędnych, nie dotykając istoty szkoły wyższej [1993, s. 9]. Szczepański stawia też tezę, że naciski zewnętrzne najczęściej wywołują pozory zmian, pozostając bez wpływu na funkcjonowanie uczelni [1993, s. 10]. Z tą opinią koresponduje trafna uwaga Guy’a Neave’a, że uczenie, podobnie jak hipopotamy, strzegą autonomii jak własnego terytorium [2003, s. 135–140], co z pewnością nie ułatwia zmian. Pytając, jakie zmiany są konieczne i w jaki sposób trzeba je przeprowadzać w instytucjach akademickich, zasadne jest przywołanie opinii José Ortegi y Gasseta, który uważał, że reformy
148