Zarządzanie pamięcią o artyście. Refleksje nad zagadnieniem Alicja Kędziora
K
olejne obchody rocznicowe – roku Glenna Goulda, Zbigniewa Herberta (2008), Juliusza Słowackiego (2009), Jana Sebastiana Bacha, Fryderyka Chopina (2010), Marii Skłodowskiej-Curie, Jana Heweliusza, Czesława Miłosza (2011) – uwidaczniają, jak bardzo zarządzanie pamięcią o artyście jest nieustająco obecne w praktyce, ale też i w teorii, jako obszar dziedzictwa kulturowego w naukach o zarządzaniu w humanistyce, biografistyce, antropologii kultury. Zarazem jednakże nie wykształciło jak dotąd odrębnej specjalności naukowej. Także i niniejszy artykuł nie pretenduje do ukazania całej złożoności zjawiska, a nawet nie wskaże najważniejszych założeń, gdyż zagadnienie jest bardzo rozległe i dotyka wielu dyscyplin naukowych. Rozpatrywanie tego zagadnienia wymaga przede wszystkim dokładnego sprecyzowania występującej w nim terminologii: zarządzanie czyją pamięcią? jaką pamięcią? jeśli dziedzictwo kulturowe, to jakie? materialne czy niematerialne? co wchodzi w skład pamięci o artyście? Dopiero odpowiedź na te pytania pozwoli na zrozumienie, czym jest tak naprawdę zarządzanie pamięcią o artyście, oraz postawienie głównej tezy: czy jest ono w ogóle możliwe? Samo zdefiniowanie problemu stawia trzy zagadnienia, wymagające doprecyzowania: pamięć, artysta, zarządzanie. Nie bez powodu kwestia zarządzania – wbrew kolejności sformułowanego tematu – znajduje się na ostatnim miejscu; dopiero określenie, o jakiej pamięci mowa, o czym traktuje niniejszy artykuł, oraz jaki typ artysty będzie brany pod uwagę, pozwoli na wyjaśnienie, jaki model zarządzania (jeśli w ogóle) możemy rozważać.
Pamięć jest obecna niemalże we wszystkich naukach, począwszy od biologii, psychologii, historii, a skończywszy na informatyce bądź pedagogice. W każdej z dyscyplin pojmuje się ją odmienne i wykorzystuje w innych celach i chociaż coraz silniejsze są głosy mówiące o konieczności zajęcia się pamięcią jako nauką (co najlepiej obrazuje próba instytucjonalizowania p a m i ę c i o l o g i i (memory studies)1, nadal traktowana jest jako instrument w badaniach, a nie jako ich podmiot. Czy będzie tak i w przypadku zarządzania pamięcią o artyście? Zapewne odpowiedź na to pytanie dałoby ustalenie punktów ciężkości: czy nacisk powinien zostać położony na zarządzanie, pamięć, czy artystę, nie można wykluczyć także, iż akcenty powinny zostać rozłożone równomiernie. W tej chwili jednakże mogłaby to być odpowiedź przedwczesna. Pewne pytania jednak nie mogą pozostać bez odpowiedzi. Pierwszym, które pojawia się w przypadku omawianego zagadnienia, jest pytanie: o czyją pamięć chodzi? Odpowiedź nasuwa się sama: naszą pamięć o twórcy – czyli to, co po sobie zostawił, ale zwłaszcza naszą pamięć, czyli to, co my jako członkowie pewnej kultury, pewnej społeczności pamiętamy o artyście. Odpowiedź jednakże generuje kolejne pytania: pamiętamy czy wiemy? pamiętamy jako jednostka czy jako zbiorowość? Nie na wszystkie pytania można będzie dać kategoryczne odpowiedzi, gdyż spory merytoryczne dotyczące istoty pamięci toczą się nieustannie [zob. Banaszkiewicz, 2011]. Różnorodność rozstrzygnięć zależna jest od typu badanego zjawiska, metodologii, przyjętych założeń badawczych.
1 Przykładowo wydawane od 2008 r. przez Sage Memory Studies [zob. Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, 2009, s. 7].
Culture Management 2012, Vol 5 (5)
Alicja Kędziora adiunkt w Katedrze Zarządzania Kulturą Instytutu Kultury UJ, kierownik Pracowni Dokumentacji Życia i Twórczości Heleny Modrzejewskiej, z-ca dyrektora ds. dydaktycznych IK. Autorka monografii Polskie życie teatralne w Rosji w latach 1882–1905 oraz szeregu artykułów mówiących o zarządzaniu kulturą oraz poruszających zagadnienia historyczno-teatralne. Współautorka podręcznika do nauczania języka polskiego jako obcego (Materiały do nauczania języka polskiego dla studentów zagranicznych CMUJ). Laureatka nagrody Ars Quaerendi, stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, stypendium Ministra Szkolnictwa Wyższego dla młodych naukowców.