Polityka kulturalna Niemiec Agnieszka Sokół-Arz
P
odstawowe założenia polityki kulturalnej Niemiec formułuje Artykuł 5 Ustawy Zasadniczej, ustanowionej 23 maja 1949 r. w Bonn przez Radę Parlamentarną: (1) Każdy ma prawo do swobodnego wyrażania i rozpowszechniania swoich poglądów w słowie, w piśmie i obrazie oraz do zasięgania bez przeszkód informacji z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się wolność prasy i wolność przekazu informacji za pośrednictwem radia i filmu. Cenzura nie istnieje. […] (3) Sztuka i nauka, badania naukowe i nauczanie są wolne. Wolność nauczania nie zwalnia od wierności wobec konstytucji [Konstytucja RFN].
Artykuł 30 Konstytucji precyzuje, kto odpowiada za ich realizację: „Wykonywanie kompetencji państwowych i wypełnianie zadań państwowych jest sprawą krajów, o ile niniejsza Ustawa Zasadnicza nie zawiera lub nie dopuszcza innego uregulowania” [tamże]. Kraje związkowe nie są wszelako jedynymi aktorami na scenie polityki kulturalnej. Także miasta i gminy mają zagwarantowane konstytucyjnie prawo do własnych decyzji i regulacji, które jest zawarte w Artykule 28 Ustawy: (2) Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną odpowiedzialność wszystkich spraw miejscowej społeczności w ramach zakreślonych przez ustawy. Również związki gminne mają prawo do samorządu w ramach ich ustawowego zakresu zadań stosownie do postanowień ustaw [tamże].
Znamienne jest, iż słowo „kultura” nie występuje par exellence w niemieckiej konstytucji, co nie oznacza oczywiście, że Niemcy nie mają określonych ram i zasad swojej polityki kulturalnej
Culture Management 2012, Vol 5 (5)
w kraju, jak i modelu promocji swojej kultury za granicą. Niemcy są krajem federalizmu, w którym kultura stanowi istotę autonomii 16 krajów związkowych. Tak więc to nie państwo, a poszczególne landy decydują w głównej mierze o zakresie promocji sztuki i artystów. Nosi to nazwę suwerenności kulturowej landów (Kulturhoheit der Länder). Ogólny zakres kompetencji na poszczególnych poziomach przedstawia się następująco: yy gminy ponoszą główną odpowiedzialność za finansowanie kultury i sztuki, utrzymują one ze swoich budżetów większość placówek kulturalnych, podejmują decyzje dotyczące rozbudowy, redukcji bądź utrzymywania infrastruktury kulturalnej na swoim obszarze; yy kraje związkowe zajmują się przede wszystkim kwestiami szkolnictwa i polityki medialnej; yy w kompetencjach Federacji leży natomiast prawo autorskie, socjalne (Kasa Artystów), promocja kulturalna za granicą oraz kształcenie artystyczne. Idea federalizmu kulturalnego wpisuje się dobrze w niemiecką mentalność – Niemcy są ostrożni z traktowaniem dóbr kultury jako sprawy narodowej. U podstaw takiego zachowania leży z pewnością katastrofa spowodowana przez narodowy socjalizm. Po II wojnie światowej utrwaliło się przekonanie, że unikanie wszelkich pozorów nadmiernego narodowego patosu może dać szansę na powrót tego kraju do światowej wspólnoty państw oraz zmianę jego postrzegania [http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/pl/ kultura]. Wydaje się, że konsekwencje takiego myślenia zakodowane są w Niemcach jeszcze do dziś, tak w perspektywie odczuwania tożsamości narodowej, jak i kreowania obrazu kultury narodowej, a także prowadzenia wszelkich form narodowej polityki kulturalnej.
Agnieszka Sokół-Arz absolwentka Akademii Muzycznej w Krakowie w klasie skrzypiec oraz studiów podyplomowych w zakresie zarządzania kulturą w Instytucie Spraw Publicznych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ (licencjat). Studiowała na Hogeschool voor de Kunsten w Utrechcie (Holandia), gdzie w 2001 roku ukończyła międzynarodowy program zarządzania kulturą i mediami w kontekście europejskim, otrzymując tytuł Master of Arts, sygnowany przez Open London University. Aktualnie sfinalizowała pracę nad dysertacją doktorską w Instytucie Spraw Publicznych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ, w której zajmuje się problematyką zarządzania w polskich i niemieckich instytucjach kultury oraz ich współpracą. Od 14 lat mieszka w Niemczech, gdzie odnosi sukcesy jako skrzypaczka, pedagog i menedżer kultury. W roku 2009 otrzymała stypendium Fundacji Johanny Loewenherz za zasługi artystyczne i pedagogiczne, a w szczególności za zaangażowanie w budowę kontaktów polsko-niemieckich.