Neuzen in
alken
‘Neuzen in ...’ is een uitgave van curieus vzw • www.curieus.be • informatie@curieus.be curieus is een progressieve vereniging die door een andere bril naar cultuur en de samenleving kijkt. We organiseren frisse, originele en gedurfde activiteiten die je goesting geven in cultuur.
Neuzen in
alken Iedere stad of gemeente heeft haar curiositeiten. En daar neuzen wij graag in. In die bijzondere plekjes, aparte verhalen en originele tips. Dan zie je het allemaal door een andere bril. Kijk eens naar Alken zoals je het nog nooit gezien hebt. Luister naar Alkenaren die je amper kent. Ontdek Alken alsof je er voor de eerste keer komt. Of je er nu woont of gewoon op bezoek bent. Welkom. Het is ons Alken. Onze eigenzinnige keuze. Steek je neus eens in Alken, haal diep adem en proef ervan op een compleet andere manier. Misschien ruikt het naar meer‌
5
Alken in 100 woorden Brouwerij, Romeinen, Sint-Aldegonde, Kastelen, Fietsroute, Kapellekes, De Monty, Pag, Paral, Beiserenveld, Sint-Joris Kapel, De Herk, Eigen Harmonie, De Alk, Museum, Cristal Alken, de Mombeek, Kozenbeek, Kaalbeek, Museum, Kiosk, Sporthal, Jeugdhuis De Molen, Kluisbos, Winning Vos, Station, Mariahuis, de Forelvijver, Geitenboerderij De Levende Aarde, Retraitehuis, Den Hulzen, Rusthuis, ’t Geleeg, de Wereldwinkel, Rood Kasteel, de Molens, de Oude Eik, Groot Peeteren Kasteel, D’erckenteel, Sint-Jorisheem, Klooster School St-Joris, Kermissen met Avondmarkten, Meer dan 11.000 inwoners, Ijsvogel, Mammoet, Vakwerkhoeves, (Oorlog)paardenkeuring Alken centrum, de Gouden Hopbel, Wandelen, Fietsinrijpunt, Pisbeemd, Simsebeek, Expressweg, Steenweg, Buurtfeesten, De Marlets, Openluchtfilm, Autokeuring, Zwarte winning, Openluchtfuif, Oud Klooster Terkoest, Molen Terkoest
7
Wie was... pater l. taeymans
Iedereen in Alken kent het gemeenschapscentrum Taeymans (het vroegere Paralcentrum) maar vanwaar komt die naam? Ludovicus Taeymans werd geboren op 08 juli 1874 in Turnhout. Zijn vader was een gekend man als provinciaal architect en directeur van de Stedelijke Academie. In plaats van in diens voetsporen te treden, trad Ludovicus in in de orde van de Jezu誰eten. Hij werd vervolgens prefect in het St.Jozefscollege van Aalst. Daar stond hij bekend als een streng en imposant figuur maar ook zijn schilderstalent
werd er ontdekt. Hij schilderde Christelijke kunst en hield zich bezig met restauratie. Na zijn verhuis naar het Retraitehuis van Alken, gelegen aan de Stationsstraat (vandaag afgebroken en de plaats waar de hoofdingang is van de brouwerij Alken-Maes) kwam Pater Taeymans helemaal tot ontplooiing. Hij ontwierp woningen in Alken en schilderde tal van neo-impressionistische schilderijen. Op het gemeentehuis kan je de schilderijen van Marianneke Nulens en de hoeve Coninckx bewonderen. Ook in het provinciaal domein van Bokrijk worden schetsen en doeken van hem bewaard. 9
Alkens dialect Wij hebben enkele typische woorden en treffende gezegden geselecteerd in het Alkens dialect. We geven ze op de volgende pagina’s, met vertaling uiteraard. 1. Donderroei Bliksemafleider 2. Preikheir Boterham bestaande uit een witte en grijze snede brood op mekaar 3. Breinig Branderig 4. Koeke vè-jfaug Doetje 5. Poeinjaar Dolk 6. Trulstek Deegrol 7. De notste kèr De volgende keer 11
8. Konkerel Dop 9. Schrumke zè-je Centen op een rij gooien (oud volksspel) 10. Braa Erg veel 11. Metei-jre Etter 12. Wi-jergaol Evenbeeld 13. Slaowethat Gevoelig iemand 14. Ordenaores Gewoonlijk JvH
Alkense gezegden Vor de zwatste kjo.se kruepe ze het haugste. Voor het beste doen ze de meeste inspanningen. Pestauwer dut o.ch gèn twie messe vor ’tzelfde geild. Niemand doet graag moeite voor niets. Di-je hèt doewe zen boene goed te weike geleid. Die heeft zich daar goed binnengewerkt. Kersi-jre is nei-g stil kalle en nei-g haod liege. Vrijen is heel stil praen en heel hard liegen. Hi-je joent van zen eige vloi-j gebette. Loontje komt om zijn boontje.
12
JvH
As een nie-jt een loawes joent, dei beit fel. Pas op als niets iets wordt. Alles ku-mt oawet, al brenge de krè-je het oawest. Niets blijft geheim. De pjaod, dei de haover verdie-jne, krège ze metstal nie. Dikwijls worden inspanningen niet beloond. Vuigelkes, dei te vruug flui-jte, jaonne van de kètjes gepa.kt. Vooruit zijn op je tijd, houdt gevaren in. Ne goeie aa, is bi-jter as ne slè-chte joenge. Ouderdom vormt niet altijd een nadeel.
11
JvH
Wist je dat? Er 7 kastelen zijn in Alken. Er een prehistorisch skelet van een mammoet gevonden is in Alken die zich nu in het natuurhistorische museum in Brussel bevindt. Onze gemeente twee zustergemeenten heeft: ”Alken” in Duitsland en “Alken” in Denemarken “Den Unic” als filmdecor heef t gediend voor de film “groenten uit Balen” De oude eik in de Rechtstraat liefst 300 jaar oud is Er vroeger een paardenkeuring was op het Laagdorp
De eerste Belgische pils in 1928 in onze gemeente gebrouwen werd Alken vroeger enkele vrije radio’s op haar grondgebied had zoals ALKA Decibel en Radio Meteor Dat Alken in 1066 voor het eerst in de geschiedenisboeken is verschenen. Ons 1000-jarig bestaan komt dus dichterbij Dat er hier enkele hele straffe paralympische kampioenen wonen. Dat de bibliotheek over prachtige boeken over Alken beschikt met nog veel meer interessante weetjes
15
KAPITTEL VROEGER
KAPITTEL NU
Door de ogen van een 10-jarige Alken is:
Samen met mama en papa naar de braderie en de kermis gaan Spelen in de Alk
Mij amuseren met mijn jeugd/sport-vereniging
“Een stuk chocolade uit de wereldwinkel eten” Papa die ‘n e cristal’ drinkt op een zonovergoten terras Fietsen door de bloesems met de familie
Naar school gaan Mijn grote broer die naar het jeugdhuis gaat 18
Oma en opa ’s platencollectie van de Marlets
Vissen op de forelvijver
Slow Motion
de mooiste plekjes van alken
Samen met u gaan we op zoek naar enkele van de mooiste plekjes in onze gemeente. In Alken gaan rust en ontspanning immers hand in hand! Voor natuurliefhebbers zijn verschillende plaatsjes langs het fietsroutenetwerk de moeite. Denk aan de 350 jarige oude eik in de Rechtstraat, het wandelgebied Herk en Mombeek, het natuurgebied Hulzen en het natuurgebied Slepenbroek. Kinderen zullen dan eerder hun hart ophalen in speeltuin “de Alk”, een overzichtelijke speeltuin met speeltuigen voor iedere leeftijd. Ouders of grootou-
ders kunnen van op het terras hun kroost gade slaan. Iets actievere kinderen zullen hun favoriete plekje vinden op het minigolfterrein of op de roeivijver. Daar zorgen bij warm weer de spuitfonteinen voor een welgekomen verfrissing. Of zoekt u het liever in de hogere sferen? In onze gemeente zijn er meer dan 35 kapelletjes. De kapelletjesroute loodst u erlangs. Ook de route met vakwerkwoningen zal u kunnen bekoren. In het heemkundig en ambachtelijk museum “zoe was Alleke” tot slot kan u nog iets opsteken over oude werktuigen.
21
Er was eens... de monty
De oude cinema van Alken droeg de naam “Monty”, vanwaar die naam? curieus Alken vroeg het aan de zoon van de vroegere eigenaar. Hij vertelde ons hoe zijn vader tijdens de oorlog met zijn fiets in een gracht belandde, toen generaal Montgommery (Monty genoemd door de Amerikanen) hem bijna van de weg reed met zijn Jeep. Deze korte, ongewone ontmoeting maakte zo veel indruk dat de jongeman zijn bioscoop naar de beroemde generaal zou noemen. In 1947 startte hij met films draaien. In 1956 ging een volledig vernieuwde zaal open die ook voor theater, sinterklaasfeesten en optredens werd gebruikt. On-
dertussen passeerden tal van filmklassiekers de revue voorafgegaan door het nieuwsbulletin van “Belgavox” en bij een overheerlijke f risco. Mijnheer Pastoor kwam af en toe kijken of de films zedig genoeg waren. Vanaf 1960 traden in balzaal “Monty “ ook bekende artiesten op. Later werden er ook studentenbals en tienermatinees georganiseerd. Dancing Monty sloot in 2009 haar deuren en wat rest is de nostalgie van velen die hier hun eerste lief leerden kennen, hun eerste kus gaven in het donker van de bioscoop of het eerste slow dansten op de voor die tijd subtiel verlichte vloer van Dancing Monty.
23
Alken doorgelicht Inwoners: 11315 Vrouwen: 5629 Mannen: 5686 Nationaliteiten: 47 ( asielzoekers meegerekend 51 ) Asielzoekers: 19 Aantal gezinnen: 4572 Oppervlakte: 2813 ha Gewestwegen: 22 km Gemeentewegen: 149 km Aanslagvoet onroerende voorheffing: 1350 opcentiemen Personenbelasting: 7% Huisvuilbelasting: geen Belasting drijf kracht: geen Belasting tewerkgesteld personeel: geen
25
3 >1 n de ui nt -T r
km
Si
5
km
10
65
> 9 km
1 29
>2
> 13
lt
n>2
v
on a
H a sse
a bo
ie
ce l
km
L i ss
K
Ba r
k Ge n
km
ALKEN
Alken (Dk) > 847 km
km
Luik > 53 km An
Be Alk
rl i
jn
>7
>
en (
n
2 D) >
km
44 k
91 k m
45 4
s>3
nd e
P a r ij
Lo
B
> 22
ru
ss
el
>
tw
87
er p
km
en
>8
3k
m
m
11
km
Kasteel Leva
Alken beschikt over 7 kastelen, zoals Kasteel Claes-d’Erckenteel, Kasteel Roodstaert, Kasteel Rodenpoel, Kasteel Groot-Peeteren, Kasteel Leva, Kasteel Geuzentempel en Kasteel Brandenpoel. Deze zijn allen in privÊ bezit en daardoor niet toegankelijk voor 28 het publiek
Kasteel Claes-d’Erckenteel
Rebus
D+
B=H
Oplossing: zie p51 30
B=D
ER = K
ST = TE
L=T
+
G=D
De vatendragers
postzegel aub
Dat is van hier: paggooien
Over de geschiedenis van het paggooien valt weinig met zekerheid te zeggen. Vast staat wel dat het paggooien werd teruggevonden in het Limburgse Alken. Of het een ruimer verspreidingsgebied heeft gekend, is niet geweten. Een mogelijke verklaring die de ronde doet, is dat het spel is ontstaan doordat de boeren de bieten naar een in de grond geslagen staat of ‘pag’ gooiden. De zo opgetaste bieten werden dan later op de kar geladen. Het woord pag zou dus staan voor het doel en niet voor de werpknots zelf, zoals het tegenwoordig gebruikt wordt. 33
Deze sport wordt gespeeld met een aantal spelers, die tegen elkaar in ploegen uitkomen. De samenstelling van de ploeg kan onderling afgesproken worden, maar kan ook beslist worden door een opworp naar het doel. De spelers met de beste worp vormen dan een ploeg. Paggooien wordt in ploegverband gespeeld op een open terrein, waarop drie palen van ongeveer twee meter in de grond staan. Ze staan op een lijn op tien Ă twaalf cm van elkaar en worden bovenaan vastgebonden. Er wordt gegooid met een houten knots; de pag. Een pag weegt ongeveer drie kg en heeft een lengte van 80 cm. Met de pag wordt van op ongeveer 15 meter afstand naar de driepikkel gemikt. De kunst bestaat erin de knotsen tussen de palen te doen belanden. Als dat lukt, heb je een dubbeltreffer. Lukt dit niet, dan telt de knots die het dichtst bij de middelste paal ligt. 34
Made in Alken industrieterrein kolmen
Onze fijne gemeente heef t ongeveer 85ha voorzien voor bedrijvigheid. Naast de terreinen van de bekende brouwerij, is dit vooral het het industriegebied “Kolmen”. Het gebied is uitstekend ontsloten aan het af- en oprittencomplex van de expressweg N80 (verbinding Hasselt-StTruiden) Het terrein ligt ingesloten tussen de expressweg (N80) en de spoorweg. Het terrein Kolmen is 53 ha groot, waarvan 40ha in ambachtelijke zone gelegen is. Het industrieterrein “Kolmen” kan beschouwd worden als een gemengd regionaal bedrijventerrein, hetgeen
betekent dat het terrein bestemd is voor de vestiging van zowel industriële bedrijven (inclusief bouwnijverheid en transport), groothandelsbedrijven als dienstverlenende bedrijven. Op het terrein zijn een zestigtal, meestal kleinere, bedrijven gevestigd. 6 bedrijven tellen meer dan 50 werknemers. Het grootste bedrijf is met meer dan 200 werknemers Datwyler Pharma Packaging Belgium (vroeger Helvoet Pharma Belgium).
37
Wordt Alkenaar in 10 stappen 1. Wijs minstens 1 buitenstaander de weg naar de autokeuring 2.
Drink af en toe “ne bok”of “ne Cristal”
3. Zorg dat je minstens 1 keer een pag hebt geschoten 4. Vergeet niet naar de koersen te gaan 5. Maak een leuk uitje met de (klein)kinderen naar De Alk 6.
Ga “tegries tos”
7. Geniet van een rustige wandeling in de Mombeekvallei 8. Wordt lid van minstens 3 Alkense verenigingen 9.
Leer het verschil tussen “Toerres, tezennes, tehurres, toas en tos”
10. En zeg “had oech goed” bij het afscheid nemen
39
Alkens talent kunstschaatsster ira vannut
De Belgische hoop in de kunstsschaatswereld is ongetwijfeld de zestienjarige Ira Vannut. Zij behoorde al tot de wereldtop in het kunstschaatsen bij de junioren en gooit nu als senior hoge ogen. Zo werd ze als Belgisch kampioene zevende op het Europees Kampioenschap bij de senioren. Een uitzonderlijke prestatie! Vanzelf kwamen deze mooie resultaten er niet. Al van jongsaf staat de Alkense Ira uren op het ijs. Als klein meisje van vijf ontdekte ze het ijs en werd lid van een Hasseltse schaatsclub. Al snel viel haar uitzonderlijke talent op en al in de lagere school trainde ze al vijf tot zes keer per week.
Ira koos voor haar sport en volgt nu les aan de Hasseltse topsportschool om zo ook uren te trainen voor het kunstschaatsen. Niet alleen op het ijs, maar ook in de fitnesszaal of gewoon op de looppiste. Ira Vannut is dankzij al deze inspanningen vandaag al een topper in deze gracieuze sport en Neuzen in Alken wenst haar nog een schitterende toekomst!
41
Boven: Marcel Kreemers, RenĂŠ Schroyen, Richard Monteyne Onder: Roger Rubens, Jacky Raskin, Andre Hnatuszock
Die zijn van hier: de marlets
Meer dan 30 jaar lang waren De Marlets hét ambianceorkest van Vlaanderen. Ze waren een veelgevraagde en erg geliefde ambiancemakers, maar traden ook op als begeleidingsgroep van vele bekende artiesten als Annie Heuts (Zwarte Lola), Vader Abraham, Mieke, Freddy Breck, Jack Jersey, Luc Steeno, Oscar Harris, John Terra, Danny Fabry….. Hun muzikale avontuur begon in 1964 toen Marcel, Roland, Luc en Etienne besloten om samen muziek te gaan spelen. Met de beginletters van hun voornamen ontstond al snel de groepsnaam “Marlets”. De eerste repetities hielden ze op een zolderkamer.
In de loop van de jaren wijzigde de samenstelling van de Marlets vaak, maar de bezetting die het langst samen speelde en ook voor de bekendste hits zorgde was: Ronny Bell, Alain Surinx, Andre Hnatuszock, René Schroyen, Jacqueline Raskin, Roger Rubens en Marcel Kreemers. De Marlets haalden 36 keer de Vlaamse Top 10 en naast hun klassieker “Te voet naar Scherpenheuvel” waren er ook hits als “Oh Marie”, “Een Cowboy in Parijs”, “Dikke Nek”, “Als de Kozakken een pint gaan pakken” en “Alibaba”. Op youtube vind je vandaag nog heel wat liedjes van deze succesformatie. 43
Made in Alken cristal alken
Cristal Alken is de eerste Belgische Pils. Hij is voor het eerst gebrouwen in Alken in 1928 en gecreëerd door Jozef Indekeu en Edouard Boes van Alken. Vandaag wordt het bier in de Limburgse brouwerij Cristal Alken gebrouwen. Op het moment van de stichting waren vele Belgische brouwers nog niet in staat om bier van lage gisting te produceren waardoor het product als revolutionair werd onthaald. Jozef Indekeu en zijn brouwersfamilie lagen hiermee aan de basis van de Belgische pilsproductie.
brouwerij in Londen de Gouden Medaille voor kwaliteit. Aan het recept en de uitstekende kwaliteit is niets veranderd. Het nieuwe logo benadrukt/onderstreept die kwaliteit. In dit nieuwe logo vinden we de typische kenmerken van” Cristal “terug : Alken, 1928, de Limburgse Leeuw en de herkenbare vorm van het logo. Wij zijn fier op ons vers bier van hier. Gezondheid !
Het merk groeide uit tot de bekendste pils van Limburg maar werd ook ver daarbuiten gedistribueerd. In 1989 kreeg de 45
Woordzoeker C P T E Z H W H M N E O G A G U
T T M S F T K A P E L L E K E S
G P C L E B R O U W E R I J E I
R N R T I O N S H H E B T A O U
E E I K E F K W M U A E E N P H
O D S R T O T R O M E I N E N D
F F T A U R M H E E I S B L S G
E U A M O E S M C T K E O E L U
L A L D R L K H A U R R E T T E
W E O N S V O O G M L E R S A J
F K Y O T I O E T C I N D A A L
L E T V E J C C D U D V E K T L
R R N A I V R T V T A E R P S I
O M O R F E T E G E C L I G O Q
M I M M A R L E T S R D J A O W
X S P O R T H A L E G O V S J I
Zoek de volgende woorden: autokeuring, avondmarkt, beiserenveld, cristal, brouwerij, fietsroute, forelvijver, geitenboerderij, ijsvogel, jeugdhuis, kapellekes, kastelen, kermis, mammoet, marlets, monty, openluchtfilm, romeinen, sporthal, terkoest.
47
Kunst in de knipscheer Fietsers kunnen in Alken hun hart ophalen. Het fietsroutenetwerk kronkelt kilometers doorheen het Alkens landschap. En naast al die natuurpracht, kunnen de fietsers vandaag in de Knipscheerstraat ook genieten van kunst in harmonie met de natuur. De tuinen en de weilanden van de buren doen er immers dienst als openlucht tentoonstellingsruimte. De kunstenaar die hier in de open ruimte zijn kunstwerken tentoonstelt is Guy Thijs. Na een beroepsloopbaan als interieurspecialist en ontwerper van meubelen , begeef t hij zich in 2008, met succes op het domein van kunst en design. Hij werkt vooral met herbruikbare materialen. Zijn inspiratie haalt hij bij het dagelijkse leven in de fruitstreek.
Zo is er de appel, die tot het klokkenhuis opgegeten is. De toeschouwer krijgt bijna het water in de mond van dit sappig en lekkere kunstwerk. Ook de konijnenoortjes, wit en in meerdere hoogtes, zijn streekeigen. Voor het haaienvinnen gezin op het gazon ligt dat anders. Maar dit is uiteraard kunst met een flinke knipoog. De boodschap is hier immers: kom allen kijken naar onze mooie kleuren, maar kom niet op het gazon! U leest het: de kunstige Knipscheerstraat verdient zeker een bezoekje!
Ijsvogel (Franรงois Van Bauwel) 49
Een dier van hier: de ijsvogel
Zoals alle Limburgse gemeenten, adopteerde ook Alken een typische inheemse dierensoort. Met de ijsvogel werd gekozen voor ĂŠĂŠn van de mooiste inheemse vogels. Dankzij zijn felblauwe en roestbruine kleuren, spreken liefhebbers over een vliegend juweeltje. De ijsvogel is een bijzondere vogel. Hij is graag in de buurt van water maar is geen watervogel en zijn nesten graaft hij in steile oeverwanden. Van onder overhangende takken langs het water, tuurt hij naar de vissen die hij wil vangen. Dankzij de schaduw van die takken heeft hij een goed zicht wat er onder water gebeurt.
Alken zet zich daarom extra in voor deze diersoort die erg lijdt onder de waterverontreiniging. Daarom streeft men naar de aanleg van vispaaiplaaten en broedwanden op geschikte plaatsen. Ook overhangende takken en planten zijn belangrijk voor het voortbestaan van de ijsvogel. De vogel is snel en schichtig maar o zo mooi. Met wat geluk kan je er eentje spotten ergens langs de waterkant.
De Visserij 51
Colofon Neuzen in Alken bijeen geneusd door: curieus Alken: Andrea Achten Ilse Cops Wendy Goris Danny Hasevoets
Lay out: curieus Limburg Meer info: www.curieus.be/neuzenin
Redactie: Kris Verduyckt Sanne Swijsen
Vormgeving: Rob Marcelis
Oplossing rebus: Met een bok in de hand door het ganse land.
Fotografie: Anka van der Rul Kris Dimitriadis
53
Krijg je het ook warm door zo veel leuke ideeĂŤn? Voel je het tintelen om Curieus te worden?
Aarzel dan niet om ons te contacteren!
Guffenslaan 108, 3500 Hasselt info.limburg@curieus.be 011 30 10 93 54
CURIEUS? curieus is een sociaal-culturele vereniging voor volwassenen die zich bezig houdt met alles wat mensen kan boeien. Je komt ons tegen op meer dan 300 plaatsen in Vlaanderen en Brussel. Je kan er komen proeven van de activiteiten die een kleine of grote groep vrijwilligers organiseren voor iedereen in hun gemeente of wijk: daguitstappen, info- en debatavonden, tentoonstellingen, filmvoorstellingen, standupcomedy-avonden, internetklasje, quizzen, fiets- of wandeltochten… Kortom: alles wat mensen ‘curieus’ maakt. curieus is er voor mensen die op zoek zijn naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. Mensen die andere mensen willen ontmoeten in een aangename en vriendschappelijke sfeer. curieus is er ook voor mensen die graag iets opsteken, die steeds op de hoogte willen blijven en mee willen zijn in deze steeds veranderende maatschappij. curieus draagt waarden als respect, gelijkwaardigheid en solidariteit hoog in het vaandel. We kiezen voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontplooien en de verantwoordelijkheid heeft om deze kansen te benutten. curieus kiest voor ontmoeting. curieus wil mensen samenbrengen, banden smeden, netwerken bouwen.
www.curieus.be informatie@curieus.be
printed by
www.zwartopwit.com
V.u.: Jurgen Theunissen, p/a Grasmarkt 105/41, 1000 Brussel. Niet op de openbare weg gooien ajb.