Neuzen in
Boom
‘Neuzen in ...’ is een uitgave van curieus vzw • www.curieus.be • informatie@curieus.be curieus is een progressieve vereniging die door een andere bril naar cultuur en de samenleving kijkt. We organiseren frisse, originele en gedurfde activiteiten die je goesting geven in cultuur.
4
Neuzen in
Boom Iedere stad of gemeente heeft zo haar curiositeiten. Daar sta je als inwoner niet altijd bij stil. En als bezoeker is het niet evident om ze te ontdekken. Soms moet je gewoon eens goed kijken. Met dit boekje willen we je kennis laten maken met die aparte verhalen, bijzondere plekjes en originele tips. Bekijk Boom, de Bomenaren en het Boomse landschap eens door een andere bril. Kijk eens naar Boom zoals je het nog nooit gezien hebt. Ga mee op ontdekkingstocht alsof je er voor de eerste keer komt. Of je er nu woont of op bezoek bent. Welkom. Steek je neus eens in Boom, haal diep adem en proef ervan op een compleet andere manier. Misschien smaakt het naar meer‌ 5
Boom in 100 woorden Kelten, Merovingers, Land van Grimbergen, 1663, Karel van Baume, stapelkwestie, Anton van Bourgondië, Rupellinie, Brigands, baksteen, Rupelstreek, Frateur, Belgica, ’t geleeg, pantoffelnijverheid, Hondenfretters, EMABB, Bobbejaan Schoepen, bevrijding, scheepswerven, Weduwe Van Enschodtbrug, Robert Vekemans, Noeveren, Bosstraat, Centrum, Noord, Kruiskenslei, donderdagmarkt, Krekelenberg, rugstreeppad, toren van Braem, Booms glas, CC De Steiger, kleurrijke sociale woningen, kerstboomverbranding, ijsberen, Nautisch Bezoekercentrum, Ten Boome, Omgekeerde root, Fanfare Sint-Jansvrinde, Herbert Flack, Cinema, OLVI, Boom Jaarmarkt, Toerisme Rupelstreek-Vaartland, Braxgata, de kaai, openlucht zwembad, ILSA, de sleuf, Hoek 76, Koninklijke Rupel Boom, De Schorre, ’t Steencaycken, Regionaal Landschap Rivierenland, Kangoeroes, de Mennekes, Café De Koophandel, schep, Roland…
7
De bewoners maakten van deze wijk wat ze is… en doen dat nog steeds.
Beschermd monument Noeveren: een dynamische woonwijk Als je rondloopt in de wijk Noeveren word je terug in de tijd gekatapulteerd. Hier vind je de belangrijkste historische industriële resten van Boom, die herinneren aan de baksteenfabrieken, de keramieknijverheid, glas- en metaalfabrieken en scheepstimmerwerven. De wijk bevindt zich tussen de spoorweg en de gemeentegrens met Niel en de Rupel. De bescherming van Noeveren was niet evident. Het gaat immers “maar” om een rij arbeidershuisjes en wat oude fabrieken.
De woonkernen in Noeveren ontstonden al in de 16de eeuw en zijn logisch gegroeid. Ze liggen op 800 meter van elkaar met daartussen de fabrieken. De arbeidershuisjes werden meestal in serie gebouwd door de fabrieksbazen. Slechts enkele huisjes van de 18de eeuwse kern bleven bewaard, onder andere langs de Noeverseweg. De overige huisjes werden gebouwd tussen 1845 en 1935. Heel speciaal zijn de woningen langs de vroegere Bassinlei, die deels in de kleiputten zijn ingebouwd waardoor alleen de bovenverdieping en het dak boven het straatniveau uitsteken. 9
Omgekeerde root Echt curieus is de “omgekeerde root” op Noeveren: alle huisjes hebben hun voordeur aan de achterzijde zodat de arbeiders direct op de steenbakkerij waren en niet moesten omgaan. In Noeveren vind je nergens straatnamen voor de steegjes. Alles heet er Noeveren. Je kunt dus alleen afgaan op de huisnummers.
Noeverenkermis Veel huisjes in Noeveren werden ondertussen verkocht, verbeterd en vernieuwd. De buurten werden omgevormd tot een gedifferentieerd woongebied met verzorgde tuintjes. De arbeidershuisjes van Noeveren zijn van groot belang voor de geschiedenis 10
van de arbeidershuisvesting. De sociale patronen van een industriële site, waar wonen en werken in elkaar overvloeien, zijn duidelijk te herkennen. Naast de historische en wetenschappelijke waarde mogen we ook de maatschappelijke impact niet uit het oog verliezen: de gevoelswaarde voor de inwoners die deze wijk hebben zien en doen groeien, er gewerkt en geleefd hebben. Zij maakten van deze wijk wat ze is… en doen dat nog steeds. Kom dat gerust eens zelf beleven tijdens Noeverenkermis, de derde week na Pinksteren.
Boom behoorde tot de pioniers van de cinemazalen.
Achter de gevel? Cinema in Boom
Velen weten het niet maar in Boom waren we er vroeg bij om cinema te vertonen. In 1905 al was er op de Lentefoor in Boom voor de eerste keer een filmvoorstelling. Desideer Van Volxem was zo onder de indruk dat hij een jaar later de eerste cinemazaal in zijn feestzaal inrichtte: “Grand Cinéma Royal”. 300 mensen konden er naar de film kijken. Later kwam op de plaats van deze eerste cinema “Het Volkswelzijn”, de kantoren van Ebes en vandaag het zonnecenter Sunbada.
Boom behoorde samen met Brussel, Antwerpen, Luik en Charleroi tot de pioniers van de cinemazalen. De eerste cinema in Brussel ging immers maar een jaar voor die van Boom open. Het hek was van de dam. In 1910 kreeg Ed. Michiels uit Hoboken toelating om filmvertoningen te houden in de zaal van Jan Baptist Ceurremans aan de Vrijheidsstraat 13. In 1911 opende Jozef Apostel cinema Alcazar achter zijn woning aan de Vrijheidsstraat 89. Jan “Polleke” Lauwers kreeg in oktober 1912 de toelating om “lichtprojectiën” te vertonen in de Kerkstraat 17. 11
Cinema Victoria
Het eigendom van Jan Ceurremans (“Jan de Kerre”) werd verkocht aan S.M. Feestpaleis, die er het Volkshuis van de socialisten vestigde. In de jaren ’30 werd daar ook een cinema geopend. Op deze plaats bevindt zich nu zaal Het Feestpaleis van het Cultuurcentrum De Steiger.
Art-déco Na de eerste wereldoorlog nam de familie Caremans de cinema van Jozef Apostel over en herdoopte hem tot Cameo. Ze bouwden ook nog een tweede zaal: de Plaza aan de toenmalige Vrijheidsstraat, nu Colonel Silvertopstraat, op de plaats van de voormalige brouwerij Van den Bril. Het was een prachtige zaal in art-décostijl, met balkon en loges, die je bereikte via een brede gemarmerde trap. De zaal had een
capaciteit van 1300 personen en was meestal uitverkocht. In 1932 opende de familie Apers cinema Luna in de Antwerpsestraat. Nu bevindt zich daar het appartementsgebouw “Residentie Luna”. Nadat de Cameo en de Plaza failliet waren gegaan, opende Gaby Vandemoortel aan de Grote Markt cinema Rex. Toen hij zijn zaak uitbreidde en moderniseerde, veranderde hij de naam in Multiskoop, een cinemacomplex met 4 zalen. In het jubileumjaar 2006, precies 100 jaar na de eerste cinema in Boom, sloot deze laatste cinema zijn deuren. Maar Boom zou zijn cinema niet moeten missen. Gevestigd op een oude “cinemasite” zorgt Cultuurcentrum De Steiger er nu nog steeds voor dat de talrijke Boomse cinefielen niet op hun honger moeten blijven zitten. 13
De kameraden Fanfaare Sintjansvrinde Fanfaare Sintjansvrinde werd in 1950 gesticht door de trouwe klanten van café De Pluim in de Tuyaertsstraat. Hiermee wilden ze carnaval in de streek weer op gang trekken. Eind jaren ’60 sloot De Pluim definitief haar deuren en verhuisde de fanfaare naar café Radio op de Grote Markt. Dat is nu nog altijd hun lokaal. Van de aanvangsploeg blijft nog één lid over. Om muziek te spelen bij de Sintjansvrinde moet je kunnen blazen of op een slaginstrument kloppen. Een muzikale opleiding is niet vereist. Valse noten worden altijd aanvaard. 14
De melodie wordt altijd bewaard door een handjevol “competentere” muzikanten. Het repertoire is gebaseerd op volksdeuntjes en klassieke stukken die geblazen en/of gezongen worden. Er wordt gespeeld voor het gemeentebestuur, voor de brandweer of een rusthuis en er worden kermissen en andere feestelijkheden opgeluisterd. De Sintjansvrinde repeteren elke laatste maandagavond van de maand van 21.00 tot 23.00 uur, behalve in juli en augustus in de verbruikszaal van café Radio. De gewone klanten zijn dan ook aanwezig en genieten mee van de
muziek. Tussen Nieuwjaar en Vastenavond wordt er wekelijks gerepeteerd voor de carnavalsfestiviteiten. De fanfaare telt nu ongeveer 25 mannelijke leden tussen de 40 en 80 jaar uit Boom en de randgemeenten. Elk jaar, tijdens hun uitstap op Vastenavond, komen verklede jongeren zich achter de fanfaare aansluiten om carnaval te vieren. Kleurrijke figuren? “Elk lid heeft zijn bijzonderheden, maar niemand wenst een bijzondere positie in te nemen.” Wie zich geroepen voelt om vriend te worden (een echte en geen virtuele op Facebook) kan zich altijd aanmelden. Maar let op! Vriend word je niet zomaar: het bestuur oordeelt of nieuwe leden met de geest van de vereniging overeenkomen. 16
Rituelen van de Sintjansvrinde Op Vastenavond, carnavaldag bij uitstek, gebeurt de jaarlijkse uitstap door de straten van het Centrum. De fanfare gaat van café tot café onder het motto: ‘’Geen klank zonder drank!” De Sintjansvrinde nemen ook jaarlijks deel aan de carnavalstoeten van Aartselaar en Willebroek. Het nieuwe seizoen vangt altijd aan met de “Boomse Brabançonne”, een eetmaal geschonken door de erevoorzitter: bouillon, bouilli met schorseneren en dessert naar gelang. Dit alles overvloedig met drank overgoten. Ook buiten de repetities en de optredens zitten de Sintjansvrinde regelmatig aan tafel. Zo ’n eetmaal wordt altijd ‘Hulde aan...’ of ‘ Ode aan...’ genoemd. .
Made in Boom Klei en bakstenen Boom en omstreken zal altijd bekend blijven voor haar baksteenverleden. Als de Vlaming met een baksteen in zijn maag werd geboren, was de kans groot dat die uit Boom kwam. Overal in ons landschap vind je de materiële resten van dit verleden maar vooral ook in de volksaard van de Bomenaren. Daarom wordt in Boom zoveel aandacht besteed aan het levend houden van deze geschiedenis. Het gaat niet enkel om het beschermen van het monument om het monument maar vooral om het behoud van de identiteit van de Rupelstreek.
Al vanaf 1250 op kleine schaal en volop vanaf 1550 werd door de plaatselijke boeren en de paters cisterciënzers van de Sint-Bernardsabdij in Hemiksem op de rechteroever van de Rupel klei ontgonnen voor het bakken van stenen. Later verschoof het zwaartepunt van de steenbakkernijverheid naar Boom en de andere Rupelgemeenten. De goede bereikbaarheid via de kanalen naar Brussel en de steenkoolmijnen in Wallonië droegen zeker bij tot de bloei van deze nijverheid.
17
Zwaar labeur De kleistekers werkten met ijzeren of stalen spaden. De ovens stonden in de nabijheid van de rivier. Dicht daarbij lagen de droogplaatsen (de pletsen, in het Booms), waar de steenmaker de klei in een houten vorm sloeg. Iedere steenmaker werd bijgestaan door een “ploeg”, die uit een kleiopzetter en twee afdragers of afdraagsters bestond. Die afdragers waren meestal jonge kinderen die de pas gevormde natte steen van de tafel van de steenmaker naar de droogplaatsen droegen en de kneedbare klei uit de zandige vorm schudden. Dan werden ze in hagen opgestapeld in de loodsen. Het was zwaar labeur dat vooral in de zomer werd uitgevoerd. Toen de wet van 1889 vrouwenarbeid boven de 50 18
jaar en kinderarbeid onder de 12 jaar verbood werd dit door de patroons genegeerd, zodat we nooit zeker zullen weten hoeveel mensen er tewerkgesteld waren in de steenbakkernijverheid. Een goede steenmaker produceerde 8000 bakstenen per dag, zodat een afdrager dus 4000 stenen moest dragen en leggen. Zij moesten daarbij zo’n 32 km afleggen en zich 4000 keer bukken per dag.
Rijk verleden Het hoogtepunt van de baksteenproductie lag in 1957. Maar vanaf dan ging het traditionele baksteenbedrijf ook bergafwaarts. Enkele groepen schakelden over naar volautomatische steenfabrieken. De afdragers werden afgedankt, de droogloodsen verlaten en de oude ovens ontmanteld.
Maar de baksteennijverheid in Boom behoort nog niet helemaal tot het verleden. Wienerberger is nog als enige actief in de kleiontginning. Dat gaat er nu helemaal anders aan toe dan in het verleden. Je kunt die moderne kleiontginning nog komen ontdekken op een rondleiding op hun terrein, bijvoorbeeld tijdens de open bedrijvendag.
Wist je dat… … tijdens de economische crisis in de 19de eeuw de steenbakkerbazen met hun onverkoopbare bakstenen armtierige huisjes van amper 25 m 2 bouwden voor de arbeiders en daar dan een hoge huur voor vroegen die van hun loon werd afgehouden? Dit noemde men het banmolensysteem. … een arbeidersgezin gemiddeld uit 10 20
personen bestond? … de huisjes geen toilet hadden en er op het einde van de rijhuisjes een gemeenschappelijk gemak was? … de arbeiders een plant als toiletpapier gebruikten? Deze zachte plant groeide op de vruchtbare grond rond de steenbakkerijen. Probeer het zelf maar eens als je in de buurt van de gemakken van de arbeidershuisjes komt die nog op de site Frateur aanwezig zijn.
Meer weten? Volg de baksteenroute doorheen de Rupelstreek. In Boom doet deze route meerdere haltes aan. Meer info is te verkrijgen bij het Elah Rupel in het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre en bij de cultuurdienst.
Boom in’t groen Go slow, go green De geschiedenis heeft duidelijke sporen getrokken in ons landschap. De ontginning van klei heeft het uitzicht van onze streek sterk bepaald. De stille getuigen, oude baggerkranen, steenovens en vijvers in oude putten, vind je nog steeds terug. Het gebied tussen Boom en Rumst, van kleiput tot stortplaats, is zo uitgegroeid tot een waardevol natuurgebied. Niet iedereen weet dat in zijn achtertuin pareltjes verborgen liggen. Vaak omdat het gebied ook moeilijk toegankelijk is. Daarom maken de gemeentebesturen
van Boom en Rumst, samen met de Provincie Antwerpen, Wienerberger, Elah Rupel, Toerisme RupelstreekVaartland, het Regionaal Landschap Rivierenland, Actief Terhagen en vele anderen werk van een grotere toegankelijkheid van dit uniek gebied. Dat gebeurt met nieuwe ingangen en toegangspaden, fietsenstallingen en onthaalgebouwen zoals de watertoren in Rumst, het milieueducatief centrum in het park van Boom en het nautisch bezoekerscentrum aan de Rupeldijk.
23
Wandelen en fietsen Al wandelend of fietsend kun je het landschap en de geschiedenis van onze streek ontdekken. Van de oude historische landbouwpercelen in Reet naar de watertoren van Rumst met een mooi uitzicht op de kleiputten. Na een bezoekje aan Het Geleeg kun je picknicken aan de waterkant, misschien zelfs in het gezelschap van de rugstreeppad. Daarna doorheen het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre op naar het Nautisch Bezoekerscentrum om het scheepvaartverleden van onze streek te ontdekken. Afsluiten doe je op het terras van ‘t Steencaycken, de Veerdam, de Kaai, de Drie Rivieren, ’t Beukenhof of een van de andere gezellige cafeetjes in de buurt. Met een wandelkaart van het Regionaal Landschap Rivierenland kom je op 24
heel wat mooie plekjes. Ontdek ook ons steenbakkerverleden langs de route van het Piet Van Akenpad en het scheepswervenverleden met de scheepswervenroute. Liever met de fiets? Huur er dan eentje in De Schorre. De routeknooppuntenkaart van Toerisme Provincie Antwerpen gidst je door het gebied. Meer info vind je bij Toerisme Rupelstreek-Vaartland, Elah Rupel en Regionaal Landschap Rivierenland.
De rugstreeppad Rugstreeppadden komen vooral voor in gebieden met een hoge natuurlijke of door mensen ingebrachte dynamiek. Gebieden waar gegraven wordt of waar de natuur nog vorm krijgt. Onze oude kleiontginningsgebieden zijn dus ideaal.
Maar door het verdwijnen van open ondiepe plassen en zandvlaktes in de Rupelstreek daalde de populatie aan rugstreeppadden gestaag. Met de neergang van de kleinschalige kleiontginning slonken ook de voor de rugstreeppad geschikte land- en waterbiotopen. De Provincie Antwerpen werkt nu aan de herbestemming van de rugstreeppad in de Rupelstreek. De padden worden van hun voormalige biotopen op Krekelenberg 2 overgebracht naar deelgebied 2 van het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre.
Het cliché van Boom Bomenaren zijn “Onnefretters” Ja, in de volksmond worden de Bomenaren wel eens “Hondenfretters” genoemd. Niet echt vleiend, maar dat is meestal zo met spotnamen. Het is allemaal begonnen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Er heerste schaarste. Het broodrantsoen bestond uit 335 gram brood en 300 gram aardappelen per dag. Maar de Bomenaren gingen creatief aan de slag om hun honger te stillen. Op braakliggende gronden van de gemeente mochten arme gezinnen kosteloos groenten kweken. Vanaf 1917 startte het gemeentebestuur ook met de “Volkssoep”, die bereid werd
in de zinkfabriek. Maar ondanks al die inspanningen bleven de magen van de Bomenaren leeg. Op 2 augustus 1916 besprak het schepencollege een ernstige zaak die door de politiecommissaris werd aangekaart. Hij meldde dat er onder erbarmelijke omstandigheden honden werden geslacht. Daarom vroeg hij aan het gemeentebestuur om een slachthuis voor honden in te richten. Het gemeentebestuur stond hier eerst wat weigerachtig tegenover, maar besliste uiteindelijk toch om een openbaar slachthuis op te richten in een oude paardenslachterij. 27
Dat er honden werden geslacht in Boom staat dus vast. Maar werden ze ook opgegeten? Daar lopen de meningen over uiteen. Volgens veel Bomenaren werd het vlees hier wel geslacht maar voornamelijk in Antwerpen en Mechelen verorberd. De lokale geschiedschrijver Alex Vinck laat er echter geen twijfel over bestaan dat in Boom tijdens beide wereldoorlogen hond op het menu stond. Tillen de Bomenaars zwaar aan hun bijnaam “hondenfretters”? Blijkbaar niet als je dit vrolijke Boomse volksliedje hoort.
REFREIN Boe-boe, ‘t is van den ond, Boe-boe, ‘t is van den ond, Boe-boe, boe-boe, ‘t is van den ond zijn kont. Ik was daarlest in Mechelen, wie hebbe ik dâ gezien? Da’ was ene van Boom al mee nen ond of tien. En dâ was d’ er ene bij, die keek zo vals naar mij, ‘k zeg, ‘k zal van â nog frette want ge mokt mij blij. In den oorlog kwam er nen ond staan basse’ aan ons deer, ‘k zeg manneke kom maar binne’ ‘t is te koud, ‘t is geen weer. En ‘k gaf hem dâ ne klop, en hij viel op zijne kop, maar twee minute’ later hing hij boven aan een strop. Ik kwam er overlest is aan den hoek gaan staan, daar kwam daar ene met ne groten ond aangegaan. ‘k Zeg, ai wa d’is me dat, da’ was van achter glad,
Het “Onnefretterslied”
‘k zeg, geeft me maar een kiloke van da geschore’ gat!
Boom heeft ne schone naam da’s overal gekend,
Na vrienden voor ‘t sluiten maak daarom toch geen
as dat wij onne frette en dat is gemend.
verdriet, omdat wij onne frette daar generen wij ons
Een kiloke van dit, een kiloke van dat, en dan nog twee
niet. Maar ‘t is in alle geval, hetgeen ik zingen zal, Boom
kilokes van vanachter aan zijn gat.
heeft nu wel de naam, maar ze meugen z’ overal!
28
Boomse muziekinstrumenten De Internationale Lutherie School (ILSA) De Internationale Lutherie School Antwerpen ligt in een heel uitzonderlijke omgeving. Ze maakt deel uit van de Provinciale Scholen voor Tuinbouw en Techniek – Campus Boom. In 1926 vroeg de provincie Antwerpen aan de architecten Camille Bal en Ernest Lamot om een nieuwe provinciale technische school te bouwen aan het gloednieuwe park, dat zij ook al hadden ontworpen. Camille Bal, zelf geboren en getogen in Boom, gaf het gebouw een
modern, functioneel uitzicht, met een opvallende afwisseling van zandsteen en baksteen. De ijzeren ramen zorgden voor het nodige licht in de klaslokalen. Stoere torens en een ranke watertoren domineren nu nog steeds het kolossale gebouw. De trappenpartij voor de hoofdingang is zonder meer monumentaal. In de omgeving van de school ontdek je ook verschillende tuinwijken die getuigen van de grote urbanisatie van BoomNoord in de twintiger en dertiger jaren. 29
Deze tuinwijken vormen nog steeds een warme, knusse omgeving met een belangrijke groene zone. In het gebouw van Camille Bal vind je ook nog steeds de Provinciale Technische Scholen. Een bescherming als monument lag voor de hand.
ILSA: school met internationale allure Ruim 28 jaar geleden werd onder de koepel van de PTS de nieuwe afdeling “muziekinstrumentenbouw� opgericht. Dit was meteen het startschot voor de Internationale Lutherie School Antwerpen. Het werd een succesverhaal. Veertig leerlingen uit heel wat verschillende landen volgen er een opleiding muziekinstrumentenbouw van 3 jaar. Elk jaar maken de leerlingen minstens
1 instrument. Van een kleine gitaar of viool in het eerste jaar tot een barokgitaar of cello in het laatste jaar. In het specialisatiejaar leren de leerlingen historische muziekinstrumenten restaureren. Instrumenten bouwen is monnikenwerk. De afgestudeerden worden dan ook overal gewaardeerd voor hun vakmanschap. Na hun opleiding en stages gaan de leerlingen vaak in de leer bij gerenommeerde instrumentenbouwers. Logisch als je weet dat het lerarenkorps van het ILSA tot de absolute top behoort.
31
Het monument De farce van Hoek 76 Als je aan de rotonde op het bedrijventerrein Hoek 76 komt, word je verwelkomd door een wel heel vreemd, wat verwarrend kunstwerk. In het kader van de CultuurbiĂŤnnale van 2009 werd aan Kristof Morel en Luc De Backer gevraagd om een markant signaal te ontwikkelen. Zij zochten naar een duurzame en originele structuur waarin de wisselwerking tussen de samenleving, de industrie, het bedrijvencentrum en de omgeving tot uiting kwam. Zo ontstond een kunstwerk van verkeersborden.
32
Net als vele zaken in de wereld van het ondernemen bestaat de sculptuur uit gecodeerde afspraken die we met zijn allen proberen na te komen. Het monument werd opgebouwd uit bestaande en gerecycleerde verkeersborden en verzonnen pictogrammen. Het is een kunstwerk zoals het leven zelf: chaotisch, onvoorspelbaar, esthetisch, rommelig en informatief. Een goede farce waar je met een glimlach tegenaan kijkt.
Hier kun je daten Waar spreek je af, voor een romantische date, om je vrienden nog eens te zien, voor jong en oud?
Aan de kaai Boom ligt aan het water. Geen wonder dat het leven van de Bomenaren zich aan dat water afspeelde. Al gauw werden er dus kaaien aangelegd. Maar op een brug was het wachten tot in 1853. Op 15 mei 1850 begonnen de voorbereidende werken en op de nationale feestdag van 1851 werd met veel luister de eerste steen gelegd. Tal van prominenten, waaronder de provinciegouverneur, namen plaats op een stelling langs de rivierboord. De houten stelling begaf het echter onder
het gewicht van de hoogwaardigheidsbekleders die, tot groot jolijt van de plaatselijke bevolking, in vol ornaat in het slib van de Rupel belandden. Er bestaat over dit incident trouwens een gedicht van 15 strofen dat nog lang nadien voor sfeer zorgde in de Boomse cafĂŠs. De Weduwe Van Enschodtbrug, genoemd naar de pas overleden echtgenote van de directeur van de vennootschap die de brug beheerde, was een ontwerp van ingenieur Charles Tossyn uit Willebroek. 235 meter lang en 4,60 meter breed, uit metaal en hout. Aan de Willebroekse zijde verrees een poort. De brug werd gefinancierd door privĂŠ financiers, die in ruil het recht kregen om tol te heffen. Deze tolheffing werd regelmatig 35
gecontesteerd maar toen in 1939 de brug eigendom werd van de staat, bleef deze toch nog tot in 1942 tol heffen. Ondertussen was in 1939 wel een paar meter stroomafwaarts een alternatieve, moderne “boulevardbrug” gebouwd. In 1945 werd de Weduwe Van Enschodtbrug gesloopt. De pijlers bleven nog tot in 1986 in de rivier staan. De oude poort in Willebroek is wel nog aanwezig. Aan de Boomse zijde herinnert alleen het standbeeld ter ere van Robert Vekemans, een genieofficier van het Belgisch leger die de geallieerden de Rupel over hielp, nog aan deze oude brug.
Flaneren op de kaaien De kaai in Boom werd volledig heraangelegd om de beleving van en het leven aan het water te bevorderen. De oude dijk 36
werd onder handen genomen en de toegankelijkheid voor mindervaliden werd vergroot. Samen met het Heldenplein moet de dijk het wonen aan het water herwaarderen en stimuleren. Ieder jaar organiseert de vzw Kaaimannen “ Theater aan Twater ”. Dan wordt de dijk een podium, het Heldenplein een theater en het trottoir een cinema. Theater aan Twater is elk jaar goed voor een internationaal programma. De Boomse kaai met zijn rotondes, trappen en wandelesplanade zou wel eens de “ramblas” van Boom kunnen worden. In het Grand Café De Kaai geniet je alvast van een weids uitzicht over de Rupel, de oude gerestaureerde pakhuizen en brouwerij Lamot. Een ideale plek om te daten.
Kidsproof Boom Een vraagje aan de Bomenaren: “Welke plek is voor jou de allerbeste in Boom om de kids te laten spelen terwijl de mama’s, papa’s, oma’s en opa’s of andere babysit van dienst gezellig de laatste roddels uitwisselen?” Anita : de speeltuin in het gemeentelijk park :-) Tuesday at 11:42pm · Like · 5 people Abdel : het bmx-terreintje aan het van Cleemputplein at 11:43pm · Like Isabel : Op de watertrappers van De Schorre … Kids samen in één boot, mama’s in de andere … lachen! Tuesday at 11:48pm · Like · 1 person Jeroen : Voor de chiroleiders onder ons is dat de deltaweide van De Schorre 38
Tuesday at 11:49pm · Like · 1 person Patricia : ‘s middags aan de schoolpoort van ’t Krekeltje Tuesday at 11:56 pm · Like Veronique : @ Patricia ’s middags aan de schoolpoort van De Kade ist ook heel erg plezant! Wednesday at 10:02am · Like Maria : de tuin van de dekenij is de vaste ontmoetingsplek om daarna met de kleinkinderen pannekoeken te gaan eten. Wednesday at 11:21am · Like Laura: het openlucht zwembad in het park. Wednesday at 2:29pm · Like Jens: trainingen van Rupel Boom! Wednesday at 3:13pm · Like · 1 person Andreas : @ jens in mijn geval met twee zonen zijn dat de trainingen van Rupel Boom én de Kangoeroes … Wednesday at
3:15pm · Like Vincent : @ Andreas nog geen plannen voor een derde? Altijd welkom op de trainingen van Braxgata :-) Wednesday at 6:46pm · Like Fatima : mijn straat = speelstraat Wednesday at 7:15pm · Like Katty : met de buggy’s over de rupeldijk wandelen en de overzet naar Klein-Willebroek nemen Wednesday at 7:26pm · Like Leen : thuis in mijnen hof, terwijl de BBQ en de rosé klaar staan Wednesday at 7:32pm · Like · 1 person Inge: En waar mag dat dan zijn? Staat die rosé voor iedereen klaar? Wednesday at 9:44pm · Like · 2 people at 8:44am · Like · 1 person André: Ik woon daar ook ergens. Misschien kunnen we eens samen een BBQ organiseren? Yesterday at 10:44pm · Like· 6 people Leen : We zetten het op den agenda van de komende wijkraad! Today at 9:05am · Like
Boomse scheepvaart De Clotilde en de Belgica Boom ligt aan het water, aan de Rupel. We zijn een spin in het waterwegenweb. Via de Schelde, de Leie, Durme, Nete, Zenne, Dijle, Demer, de kanalen Brussel-Rupel, Brussel-Charleroi en het Albertkanaal was vanuit Boom heel het land bereikbaar per schip. Het hoeft je dus niet te verwonderen dat naast de steenbakkerijen heel wat Bomenaren ook werk vonden op de talrijke scheepswerven. De oevers van de Rupel waren immers zeer geschikt voor scheepsbouw. Door eb en vloed en de glooiende oevers konden schepen makkelijk droogvallen op de harde zandbodem. Zo ontstonden natuurlijke “zates” of scheepswerven. Al in 1721 was er sprake van een eerste
scheepswerf. Ook de baksteenindustrie en de brouwerijen zorgden ervoor dat de scheepsbouw floreerde. Transport over water was nu eenmaal de beste oplossing. In 1954 telde Boom maar liefst 13 scheepswerven langs 5 kilometer Rupel, goed voor 500 arbeidsplaatsen. Maar vanaf de jaren ’60 zette het verval zich in. Buitenlandse concurrentie en transport over de weg leverden de doodsteek. Nu blijven enkel nog de werven van Vennekens, Marintec en Spirit-Yachts over. Maar het ambacht van de scheepsbouw blijft wel levend door twee unieke projecten. 41
De Clotilde De Clotilde, die nu in het Nautisch Bezoekerscentrum ligt, is een stille getuige van de scheepsbouw in Boom. De Clotilde werd in 1910 gebouwd op de werf van Hector De Wachter in opdracht van Egide Bal die het schip naar zijn vrouw noemde. Het zeilschip vervoerde vooral bakstenen uit de Rupelstreek. Nadat het buiten dienst werd gesteld lag het 10 jaar te rotten aan de Rupelkant. Tot de cursisten van vzw De Steenschuit, een sociaal tewerkstellingsproject, het schip onder handen namen. Zij restaureerden het weer in al zijn glorie. Met de Clotilde als centrale gast maak je in het Nautisch Centrum kennis met de geschiedenis van de scheepsbouw en de steenbakkerijen in de Rupelstreek.
42
De Belgica De Belgica is een authentiek stukje Belgische geschiedenis. In 1897 zette Adrien de Gerlache er immers koers mee naar de Zuidpool. Op de Belgicawerf aan de Rupel bij Noeveren worden nu de voorbereidingen getroffen om deze legendarische ijsvaarder in al zijn pracht na te bouwen. Het schip wordt zo getrouw mogelijk nagebouwd maar zal toch ook beschikken over hedendaagse aandrijfsystemen op basis van alternatieve energie en moderne veiligheidsvoorschriften. Het project zal 5 à 7 jaar in beslag nemen en er zullen zo’n 500 werklozen aan meewerken. Het is de bedoeling dat de Belgica de wereld rondreist en de gevolgen van de klimaatverandering bij het brede publiek verspreidt.
Meer weten Volg de Scheepswervenroute langs de oude werfplaatsen aan de Rupeldijk en het centrum van Boom. Meer info vind je bij het Elah Rupel in het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre en bij de Cultuurdienst.
Wist je dat… … naast de traditionele verklaring voor het woord “paljas” (clown, onnozelaar…) er ook een Boomse verklaring bestaat voor dit woord? In 1939 lag aan de Markt de scheepswerf Hellemans, beter bekend onder de naam “Jef Paljas”. Op deze werf werd namelijk een eigen type spitsen gebouwd: de Paljaskes.
43
Op café in Boom Tijd voor een goed glas? Dan moet je zeker in een paar cafés passeren voor een frisse pint aan democratische prijzen en de couleur locale van Boom.
Brasserie De Schorre Op zoek naar actief plezier voor de kids terwijl jij de benen strekt op het terras? Dan moet je bij de Brasserie van het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre zijn. Gelegen in de groene omgeving van het domein met heel wat recreatiemogelijkheden zoals minigolf en watertrappers. En als top of the bill: een binnen- en buitenspeeltuin vlak naast de taverne! Provinciaal Recreatiedomein De Schorre, Schommelei 1/2, 2850 Boom.
’t Steencaycken ’t Steencaycken bevindt zich op het bedrijventerrein Hoek 76. Dit sociaal tewerkstellingsproject, gegroeid uit vzw De Steenschuit, is nu een gezellig, artistiek aandoend eetcafé, rustig gelegen aan de Rupeldijk. Er hangt een gezellige huiselijke sfeer en op het terras is het aangenaam vertoeven vlak bij de waterkant. Hoek 76, 2850 Boom.
Cafetaria van Den Beuk De cafetaria van Woon- en Zorgcentrum Den Beuk is een verborgen pareltje vlakbij het centrum en Provinciaal 45
Recreatiedomein De Schorre. Wie rustig wil genieten van een drankje en hapje op een aangenaam en ruim terras en ondertussen verhalen van vroeger en nu met de bewoners van Den Beuk wil ophalen, is hier aan het goede adres. Het personeel van Den Beuk en de gemeente vertoeven hier vaak tijdens de middagpauze. Wie deze bonte bende aan het werk wil zien, weet hen dus nu te vinden. Jan Van Cleemputplein 1, 2850 Boom.
Lipstick In het centrum van Boom, in de Antwerpsestraat, vind je nog een gezellig volkscafé met jukebox. Druk bezocht tijdens de marktdag op donderdag. Heel gevarieerd publiek. Overdag komt de oudere generatie hier koffie en thee drinken, soms met wat sterks er bij. In het 46
weekend wordt ‘s avonds door de stamgasten tot in de late uurtjes over de waan van de dag gefilosofeerd. Ook als de gordijnen al toe zijn en de deur op slot gaat. Antwerpsestraat 7, 2850 Boom.
De Koophandel Ze zijn met uitsterven bedreigd maar in Noeveren is er nog eentje te vinden. Een echt oud volkscafé waar zelfs de laatste steenleggers nog hun pintje komen drinken. Je vindt dit kleine cafeetje terug in de schaduw van de laatste ovenschouwen in de nabijheid van de site Frateur. Anderhalve eeuw oud en in al die jaren is er niks veranderd. Sinds 1850 wordt de werkmens warm welkom geheten in De Koophandel. Veel plaats is er niet: met een toog van 2 meter en een heel beperkt aantal tafeltjes zit je dicht op elkaar. Maar dat bevordert
enkel de sfeer die zo typisch is voor deze wijk. Heel open, er wordt gelachen en gezellig samen gezeten. Binnen maar ook buiten als het mooi weer is. Plaats genoeg te midden van de verlaten steenbakkerijen. Volgens de habitués is binnen zitten enkel iets voor de inwijkelingen. Noeveren 68, 2850 Boom.
De Veerdam Een bruine kroeg met een roemrijk verleden. De naam verwijst naar het scheepvaartverleden van Boom. Ook café De Veerdam is een speciaal geval. Samen met het buurhuis zijn dit de enige beschermde huisjes aan de kaai van Boom. Het zijn nog typische 16de eeuwse trapgeveltjes. Vlak naast het café loopt nog een pittoresk steegje dat je van de kaai tot de Grote Markt brengt, het Bruidsluiersteegje. Kaai 21, 2850 Boom.
Die is van Boom Bobbejaan Schoepen
Bobbejaan Schoepen werd in 1925 geboren in de Noeverselaan 17. Hij was een all round artiest: jodelen, zingen, fluiten, componeren, organiseren… In het prille begin trad hij nog op met zijn buurjongen Gaston Verbruggen of met zijn zus Lisette Schoepen. In Lichtaart kocht hij een natuurgebied, waar hij showconcerten organiseerde. Op en rond het water in het park zorgde hij voor waterrecreatie. Het familiepark groeide en werd uiteindelijk Bobbejaanland. Bobbejaan Schoepen werd aanvankelijk niet erg gewaardeerd als artiest in eigen land. Later zou hij die erkenning wel krijgen. In 2007 kreeg hij de Lifetime Achievement Award voor zijn succesvolle carrière als zanger-muzikant. In 2008 werd hij door het Amerikaanse International Whistlers Convention als eerste Europeaan opgenomen in de “Whistlers Hall of Fame”,
48
een internationale eregalerij voor kunstfluiters. In 2009 ontving hij van Koning Albert II het ereteken van Officier in de Kroonorde en werd hij tijdens een huldeconcert uitgeroepen tot eerste ereburger van Boom.
Roland Van Campenhout De internationaal bekende bluesgitarist en –zanger Roland werd in 1945 geboren in de Velodroomstraat 269. In Boom is hij vooral bekend om zijn grasgroene jaguar. Roland zag overeenkomsten tussen de uitbuiting van de arbeiders in de steenbakkerijen aan de Rupel en de slaven in de katoenkwekerijen langs de Mississippi. Hij is nog steeds een graag geziene gast op de culturele activiteiten en optredens in Boom.
Herbert Flack Herbert Flack is de zoon van de Engelse Normandië veteraan John Flack en José Amelinckx. Als jonge gast ging hij op leercontract in de diamantsector maar volgde tegelijk ook lessen toneel. Toen hij aan het conservatorium van Antwerpen de 1ste prijs toneel met grote onderscheiding behaalde, besloot hij om acteur te worden. Hij kon meteen aan de slag bij de KNS. Herbert vertolkte hoofdrollen in films, tv-series en soaps.
Zijn ook van boom Bavo Claes: nieuwsanker. Bjorn Vleminckx: voetballer. Glen De Boeck: voetballer. Paul Koeck: schrijver. Luc Van der Kelen: journalist. Kevin Seeldrayers: wielrenner. 49
Renaat Braem geloofde dat de organisatie van het leefmilieu de mens kon bevrijden
’t Zicht op Boom Aan de rand van Boom, grenzend aan Aartselaar, staat een toren met een uniek zicht op de omgeving. Deze toren werd samen met de andere woonblokken in de omgeving ontworpen door de Antwerpse architect Renaat Braem (1910-2001), één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de naoorlogse architectuur in België. Volgens hem beschikte de mens over een aantal basisrechten: licht, lucht, zon, groen, ruimte, veiligheid, speel- en wandelruimte. Hij geloofde dat de organisatie van het leefmilieu de mens kon bevrijden. Zijn werk getuigt dan ook van deze visie en van zijn sociaal engagement. Geen wonder als je weet dat Braem in de jaren ’30 stage liep bij Le Corbusier. 50
Vanaf het midden van de jaren ’50 vatte de Gewestelijke Maatschappij het plan op om een grote buurteenheid met een duizendtal woningen aan te leggen op een smal terrein van 9 ha tussen de Kruiskenslei en de drukke Antwerpsestraat. De buurt was bedoeld voor de arbeiders van de steenbakkerijen en de nieuwe industrie-as .
Zelfstandige buurteenheid Maar wat oorspronkelijk een vijfjarenplan moest worden, werd een werk van 20 jaar, Tussen 1957 en 1979 werkte Braem in samenwerking met Juul Van Camp en Paul Van de Velde aan het ontwerp van de Kruiskenslei in Boom-Noord. Net als het Kiel in Antwerpen, de Modelwijk in Brussel en Sint-Maartensdal in Leuven, ook allemaal ontworpen door Braem, werd de Kruiskenslei opgevat naar het model van een zelfstandige buurteenheid voor een 3000-tal inwoners met een grote reeks eengezinswoningen en een tiental langblokken in middelhoogbouw, open bebouwing, grote groenruimtes en sociale voorzieningen. De site bestaat nog steeds. Kom zeker eens een kijkje nemen!
Het streekproduct Paardenvlees op ons teljoor Iedere huisvrouw heeft wel een recept dat van moeder op dochter wordt doorgegeven. In Boom is dat naast paling in ’t groen ook “schep”. Oftewel: paardenstoofvlees. Paardenvlees is lang taboe geweest in de keuken. In veel landen is het dat nog. Paarden hadden dan ook een speciale status. Aanvankelijk omdat men ze intelligente en soms zelfs heilige dieren vond. Later vooral omdat ze nuttig waren op het land, in het transport of zelfs de industrie.
52
Het was pas vanaf de 20ste eeuw dat paardenvlees op ons bord terecht kwam. In de Rupelstreek werd het zelfs een lokale specialiteit. Onze streek is immers bekend om haar steenbakkerijen. Paarden waren daar heel nuttig om over de drassige paadjes karretjes volgeladen met klei of bakstenen te trekken. Paarden die niet meer konden werken werden verkocht aan een paardenslachter. De dieren waren meestal zo versleten en taai dat men het vlees alleen nog kon laten koken om het enigszins eetbaar te maken. Daarom maakte men er het streekgerecht “schep” van.
Schep Een basisrecept voor paardenstoofvlees met bier. Van streek tot streek worden er soms rode bessen of bosvruchten confituur toegevoegd. IngrediĂŤnten 1 kg paardenstoofvlees, 2 grote of 4 kleinere uien, 1 kruidnagel, 2 blaadjes laurier, een snuifje cayennepeper, peper en zout naar smaak, paprika poeder (zachte), 2 soeplepels mosterd, 2 sneden bruin of wit brood, 1 flesje bier, 1 eetlepel olie, boter, Bereiding Pel de uien en snijd ze fijn. Besmeer de sneden brood met de mosterd. Het stoofvlees in kleine stukjes snijden van 1,5cm. Bruin het vlees in kleine hoeveelheden in de helft van de boter
met de olie. Als alle vlees gebruind en gekruid is en het vet van het aanbraden weggegooid, glaceer je de uien in de rest van de boter, met de kruiden. Voeg het gebruinde vlees toe en laat enkele minuten op hoog vuur pruttelen. Voeg dan het bier en een beetje water toe en dek af. Na een tiental minuten leg je het brood met de mosterd bovenop het vlees. Laat op een zeer laag vuur verder stoven tot het vlees gaar is. Dit duurt toch wel een uur, langer als het taai vlees is. Laat afkoelen en een nacht trekken in de koelkast. De volgende dag nog twintig minuten opwarmen en nastoven zodat het vlees boterzacht is.Opdienen met zelf gesneden en twee maal gebakken frietjes voor het beste resultaat!
Colofon Neuzen in Boom werd bijeen geneusd door curieus Boom – Cultuurdienst Boom – Elah Rupel – Heemkundige Kring Ten Boome – Heemkundige Kring Vaertlinck – Koninklijke Rupel Boom FC – Sintjansvrinde – Provinciaal Recreatiedomein De Schorre – Isabel De Deckker – Emiel Lejon – Sarah Boddaert – Sabine Denissen – Patrick Poppe – Jos Kerremans – Alex Ramael – Anneke Van den Aker – gedeputeerde Rik Röttger Fotografie: An Haelewaeters / Provincie Antwerpen / Cultuurdienst Boom Vormgeving: Rob Marcelis Lay-out: Nele Willems 54
CURIEUS? curieus is een sociaal-culturele vereniging voor volwassenen die zich bezig houdt met alles wat mensen kan boeien. Je komt ons tegen op meer dan 300 plaatsen in Vlaanderen en Brussel. Je kan er komen proeven van de activiteiten die een kleine of grote groep vrijwilligers organiseren voor iedereen in hun gemeente of wijk: daguitstappen, info- en debatavonden, tentoonstellingen, filmvoorstellingen, standupcomedy-avonden, internetklasje, quizzen, fiets- of wandeltochten… Kortom: alles wat mensen ‘curieus’ maakt. curieus is er voor mensen die op zoek zijn naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. Mensen die andere mensen willen ontmoeten in een aangename en vriendschappelijke sfeer. curieus is er ook voor mensen die graag iets opsteken, die steeds op de hoogte willen blijven en mee willen zijn in deze steeds veranderende maatschappij. curieus draagt waarden als respect, gelijkwaardigheid en solidariteit hoog in het vaandel. We kiezen voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontplooien en de verantwoordelijkheid heeft om deze kansen te benutten. curieus kiest voor ontmoeting. curieus wil mensen samenbrengen, banden smeden, netwerken bouwen.
www.curieus.be informatie@curieus.be
V.u.: Jurgen Theunissen, p/a Grasmarkt 105/41, 1000 Brussel. Niet op de openbare weg gooien ajb.