Neuzen in
sint-amandsberg
1
“Neuzen in sint-amandsberg� is een uitgave van curieus Gent-oost en curieus Oost-Vlaanderen curieus.gentoost@curieus.be - info.oost-vlaanderen@curieus.be 2
curieus is een progressieve vereniging die door een andere bril naar cultuur en de samenleving kijkt. We organiseren frisse, originele en gedurfde activiteiten die je goesting geven in cultuur.
Neuzen in sint-amandsberg... altijd een verrassende ervaring
3
4
Neuzen in Sint-Amandsberg Beste lezer, Proficiat! In jouw handen rust een uniek curieusboekje dat je meeneemt op verrassende citytrip doorheen Sint-Amandsberg. Ben je curieus naar enkele smakelijke streekgerechten, boeiende figuren, schalkse verhalen, kleurrijke dialectwoorden of groene plekjes? Blader dan vlug verder en laat je verrassen door de talloze verborgen pareltjes van deze Gentse deelgemeente! Of je er nu woont of op bezoek bent, veel plezier met Neuzen in Sint-Amandsberg! Bruisende groeten,
Freya Van den Bossche, voorzitter curieus Oost-Vlaanderen 5
Sint-Amandsberg, centre of my universe Alle grote steden hebben er één... Een internationale wegwijzer naar alle hoeken van de wereld. Als New York en Parijs mogen pronken met hun middelpuntvliedende kracht, mag Sint-Amandsberg dat ook. Et voilà, zie hier onze Hollywood-wegwijzer, geflankeerd door de enthousiaste ploeg van Neuzen in Sint-Amandsberg aan de Gentbruggebrug.
6
Leuk weetje, de brug werd bij aanleg in 1948 flink gecontesteerd door het katholieke gemeentebestuur van SintAmandsberg. Dat vreesde de invasie van verfoeilijke ideeën en rood crapuul uit het verderfelijke Gentbrugge en Ledeberg. Aan jullie om te beslissen of dat ook het geval is...
d g
de enthousiaste ploeg van curieus gent-oost wijst je de weg in sint-amandsberg
7
8 een deel van ons piepjong testpubliek in het park van de rozebroeken
Groen Sint-Amandsberg Sint-Amandsberg is een bijzonder populaire woonstek voor jonge gezinnen. Ongetwijfeld zitten de talrijke groene ruimtes en parken in de woonwijken hier voor iets tussen. Voor elk wat wils. Een klassieker als het Azaleapark - de naam verwijst naar de historische bloementeelt in Sint-Amandsberg - met een seniorenclubhuis. Of het Bijgaardepark op de oude fabriekssite van de Malmarsite. Of wat dacht je van Sint-Baafskouter en de Rozebroeken? Nog niet zo lang geleden (eerste helft 20ste eeuw) was deze groene long een stort, maar vandaag
kan je er een frisse hap adem halen. Wij stuurden ons jeugdig testpubliek erop af. Kasper (10), Kamiel (7), Lars (4), Valentien (11), Oda (8) en Boris (8) wierpen een kritische speelse blik op de parken en brachten ons volgend verslagje... in superlatieven. Kamiel laat zich vol lof uit over het Azaleapark: “Leuk, dat basketbalveld! Maar met twee goals zou het nog leuker zijn.” Wat denkt Kasper over “zijn” Bijgaardepark? “Superleuk! Omdat er zo veel speeltuigen zijn en ze denken hier ook
9
aan de dieren!” Bijzonder goed gezien van dierenvriend Kasper. De kelders van de fabriek werden toegankelijk gemaakt voor vleermuizen en tegen de gevels van de fabriek hangen bijenkasten. Seizoenenman Boris is dan weer helemaal verknocht aan “zijn” SintBaafskouterpark: “Heerlijk om er in de zomer te barbecuen en in de winter te schaatsen. Je kan er coole kampen bouwen en in de bomen klauteren, zo veel als je wil.”
10
Lars beaamt dit volmondig, maar de benjamin van het frisse gezelschap vindt de klimtoren nog net iets te steil. Met onze jeugdige benen klauteren wij ook nog even omhoog en ontdekken het prachtige uitzicht. Bovendien lijkt het alsof je vlak naast het Belfort staat... Help, kan iemand ons naar beneden helpen?
Zingem
Oude bareel sint-berna
dettewij
k
Groetjes uit Sint-Amandsberg
achtendr
ies
Wes
tvel
d
dettewijk 11
sint-berna
Over bulten en wijken De naam Sint-Amandsberg spreekt boekdelen. Een echte berg is het misschien niet, maar van een stevige bult kan je toch wel spreken. Maar er is meer. Sint-Amandsberg is ontstaan rond twee van die verdraaide kuitenbijters. Â De ijstijden en -heiligen hebben SintAmandsberg niet ontzien. Tijdens de laatste ijstijd, een goeie 10 000 jaar geleden, vormden zich duinen langs de grote rivieren in Vlaanderen. Zo ook langs de Schelde. De twee bulten die er ontstonden waren het alziend oog van de Romeinen niet ontgaan. Ze bouwden er uitkijkposten langs de weg van Gent-
12
brugge over Sint-Amandsberg richting kust (Braakman). De eerste nederzettingen ontstonden hier aan de voet van deze heuvels. En de dappersten der GalliĂŤrs vereerden hier bovenop deze hobbels al hun goden. De rozenkrans en de tien weesgegroetjes van de katholieke cultus vonden pas later hun weg naar de Kapelleberg. Want ook de Heilige Amandus bleef niet geheel onbewogen bij deze groene heuvels. Hij wekte er in de 7de eeuw een dode ziel weer tot leven en gaf zo de aftrap van zijn kersteningscampagne van het onherbergzame moerasgebied ten noorden van Gent.
Op de toppen van de heuvels zagen twee bidplaatsen het levenslicht. Het centrum van Sint-Amandsberg groeide verder rond de Kapelleberg (of SintAmandusheuvel), de Heilig Hartwijk rond de Krekelberg. De huidige kapel op de Sint-Amandusheuvel is vrij jong, ze verving in 1721 het aftandse krocht dat tot dan toe de berg sierde. In 1872 splitste Sint-Amandsberg zich af van Oostakker. Als volgroeide adolescent begon haar leven op eigen benen. Een dikke eeuw later werd het een deelgemeente van grote broer Gent. We kunnen in Sint-Amandsberg acht wijken herkennen.
Sint-Amandsberg-centrum concentreert zich rond de historische Kapelleberg, een groene bult die al sinds oudsher het Gentse landschap domineert. Sint-Baafskouter was vroeger bezit van de Sint-Baafsabdij en werd voornamelijk als landbouwgrond benut. De wijk Westveld ontstond in de grote 12de eeuwse ontginningsbeweging waarbij massaal bossen en heide in cultuur werden gebracht. De villawijk Oude Bareel ontwikkelde zich tussen het groen in de 20ste eeuw.
13
het oud gemeentehuis in het centrum
Zingem is de oudste woonkern van Sint-Amandsberg (Syngemkouter). De Rozebroeken zijn niet alleen beroemd om hun archeologische relicten uit de Steentijd, maar ook berucht om hun woelige geschiedenis als stortplaats. Pas in de 20ste eeuw cultiveerden bewoners de vele land- en tuinbouwgronden in Achtendries tot woongebieden. Sint-Bernadettewijk: internationaal gekend door de archeologische site. Grote delen van onze deelgemeente waren tot begin 20ste eeuw landbouw- en tuinbouwgronden.
14
Piloot Warneford en andere vreemde straatnamen Maak een wandeling in Sint-Amandsberg en je botst soms op de zotste straatnamen. Sommige doen meteen een belletje rinkelen. Maar voor die andere mysterieuze namen helpt curieus je graag even je geheugen opfrissen.
ford. Op 7 juni 1915 vloog deze Engelse piloot boven Gent en vernietigde de Duitse zeppelin LZ35. Het onfortuinlijke luchtschip stortte in... en viel neer op Sint-Amandsberg. De Reginald Warnefordstraat was geboren.
Een schare B.S.A.’s (Bekende SintAmandsbergenaren) kregen een eervolle plek in het culturele erfgoed van de gemeente. Een persoonlijke straatnaam in deze Gentse parel, een mens zou voor minder een heldendaad plegen. De meest in het oog springende vinden wij toch wel Reginald Warne-
Andere straten in Sint-Amandsberg verwijzen naar oude herbergen. De Nachtegaaldreef, Engelstraat, Potuitstraat, Toekomststraat, Halvemaanstraat, Admiraaldreef, Vriendschapstraat... vinden allen hun oorsprong in het rijkelijk vloeiend gerstenat in Sint-Amandsberg.
15
16
De vele “bloemenstraten” in onze deelgemeente brengen onze rijke bloemistentraditie in herinnering. Groot was onze verbazing toen we ontdekten dat hier ook ooit palmbomen werden gekweekt. De Palmendreef dankt er zijn naam aan. De “bouwstraten” ten zuiden van de Dendermondsesteenweg vinden hun oorsprong in de urbanisatie vanaf eind 19de eeuw. Het volkse en naarstige karakter van de wijk werd weerspiegeld in de artistieke en ambachtelijke straatnamen. En dus kennen we vandaag nog altijd de Aannemersstraat, Bouwmeestersstraat, Schildersstraat... De Koerspleinstraat en Hippodroomlaan brengen de historische paardenrenbaan in Westveld weer levend. En vanwaar komt de naam Achterstraat? De voet van de Sint-Amandus-
heuvel strekte zich vroeger uit tot aan de boogvormige Achterstraat. Later groef men de heuvel tientallen meters af, om er een rechte weg van Gent naar Antwerpen te trekken. En was er dan ook een Voorstraat? Ha ja, dat wat we nu de Antwerpsesteenweg noemen. Maar enkele straten verwijzen ook naar hun natuurlijke oorsprong. Het Heirnisplein verwijst naar “herde” (kudde). Je kon hier vroeger duidelijk je koeien laten grazen. De Klinkkouterstraat herinnert dan weer aan het historische heuvelachtige reliëf. Steek dus maar een flink tandje bij hier op deze klink (of kling).
curieus naar de betekenis van jouw straatnaam? Spring dan even binnen bij het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis in het Groot Begijnhof. 17
Campo Santo Het is de trots van Sint-Amandsberg. Ooit net geen finalist van de Vlaamse Monumentenstrijd, maar voor ons alvast de morele winnaar. Deze groene bult in Sint-Amandsberg bulkt van de boeiende geschiedenissen en verhalen. Naast de vele imposante familiegraven kan je er de grafmonumenten vinden van grote figuren uit de wereld van industrie, kunst, cultuur en wetenschap. Niet voor niets heet Campo Santo het Père Lachaise van Gent. Enkele van de Bekende Vlamingen die hier begraven zijn, lieten zich opmerken door hun sociale inzet, hun medeleven met de allerarmsten in de samenleving. 18
We laten je dan ook graag kennis maken met een vleugje sociale geschiedenis op een merkwaardige begraafplaats. We nemen je mee naar de laatste rustplaats van Marie de Hemptinne en Frans Masereel. Hun historische grafzerk kan je terugvinden hoog op de heuvel, dicht bij de kapel. Marie de Hemptinne ° 1818 - † 1846, “De engel van Gent” Marie de Hemptinne werd geboren als oudste dochter van de welgestelde katoenfabrikant Felix de Hemptinne en zijn vrouw Henriette Lousbergs. Ze zag het levenslicht in een periode waarin de textielindustrie rake klappen kreeg. De
Marie de Hemptinne rust op het oudst bewaarde graf van Campo Santo
19
fabrieken kregen het zwaar te verduren, maar de crisis liet zich vooral voelen in de ellendige werkomstandigheden waarin arbeiders met de moed der wanhoop voortploeterden. Marie kon het niet langer aanzien en zette zich vanaf 1840 volop in voor de allerarmsten. Met toewijding gaf ze zich over aan de zorg voor jonge moeders, zwangere vrouwen en ouderen. Maar ook de kleinste koters trokken haar aandacht. Met de steun van de bisschop van Gent stampte ze in 1846 een kleuterschool in de Molenaarsstraat uit de grond. De levenslustige Marie mocht de opmars van de kleuterscholen helaas niet meer meemaken. Zij overleed aan cholera, een ziekte die ze opliep tijdens ĂŠĂŠn van haar vele bezoeken aan de Gentse beluiken. Amper 28 jaar, maar met een 20
de laatste rustplaats van frans masereel
levensverhaal om u tegen te zeggen. Haar jongere zus zette het werk van de Engel van Gent verder. Frans Masereel ° 1889 - † 1972 Masereel volgde zijn opleiding grafische kunsten bij grootmeester-etser Julius De Bruycker. Zijn uitzonderlijke talent werd snel opgemerkt aan de Gentse Academie. In het buitenland kon hij dan ook spoedig zijn talenten verder ontwikkelen. Masereel vertrok naar Londen, kwam later in Parijs terecht en verbleef gedurende 60 jaar in Frankrijk en Zwitserland. Hij raakte er bevriend met journalisten, werkte samen met grote kunstenaars en illustreerde boeken van bekende schrijvers. Zijn werk was altijd sociaal geëngageerd en, met twee Wereldoorlogen die zich voor zijn ogen afspeelden, immer pacifistisch.
“Toen ik de illustraties (van Masereel, nvdr.) zag, wist ik waarover ik te schrijven had”, zegt de grote Louis Paul Boon. “Ons te verzetten tegen de mechanisatie van de mens, ons te verzetten tegen het lot dat ons wachten kan, te eindigen als machines, als robotten en ten onder te gaan in een zogenaamde welvaartsmaatschappij”. En wat brengt de toekomst voor Campo Santo? Enkele graven werden mooi gerestaureerd dankzij de inzet en centen van familie of een officiële instantie. Maar wie wil, kan ook een graf adopteren en instaan voor het onderhoud. Je eigen laatste slaapplek reserveren kan helaas sinds een tiental jaar niet meer.
21
Den bazar Op zoek naar een vijs met Engelse draad of een Molenmes van De Herder (also known as: een echt goed aardappelmes), zoek je een wisselstuk voor je prehistorische grasmachine, van plan om puree te draaien door de passe-vite, zoek je een unieke frietsnijmachine of originele kookpotten van Le Creuset, drink je het liefst doorloopkoffie uit een katoenen koffiefilterzak, doe je mee aan de tuinkaboutercontest, of wil je jouw oma nog gauw een postuurke cadeau doen...? Eén adres! De Sint-Amandsbazar heeft het allemaal in huis. Al bijna 70 jaar lang biedt de familie “L. Verhellen-Lamont & doch-
22
ter” huishoudartikelen, tuingereedschap, geschenken, kleine metaalwaren en sloten aan. Aanvankelijk - we schrijven 1943 - had de winkel een vaste stek op de hoek van de Bloemistenstraat, maar sinds 1957 kan je de Sint-Amandsbazar langs de Antwerpsesteenweg en in de Achterstraat vinden. De familiezaak streeft ernaar om eenvoudige, oerdegelijke, manuele - en dus zuinige - huishoudtoestellen en tuingereedschap aan te bieden. De grote doe-het-zelfzaken zijn er zich bewust van en sturen zelfs hun klanten door wanneer ze deze zelf niet verder kunnen helpen.
Ermee ophouden? Geen sprake van. Zolang de kassa - manueel en met draaihendel te bedienen - nog gewillig met een vrolijke TING reageert op elke aankoop, hoef je niet te twijfelen. Katoenen koffiefilters kan je vinden in de Sint-Amandsbazar. Woar ès da? Sint-Amandsbazar Antwerpsesteenweg 338 Sint-Amandsberg
23
Vroeger
Bron: bazin Blik op de bogen van de Dampoort, de toegangspoort tot Sint-Amandsberg (1957) 24
Nu
Blik op de bogen van de Dampoort, de toegangspoort tot Sint-Amandsberg (2011) 25
neuzen in de roos (Wolterslaan 44 in Sint-amandsberg)
26
Koffietafel in De Roos Elke tweede donderdag van de maand organiseert Arlette, de warmhartige uitbaatster van De Roos, er de traditionele koffietafel. curieus schoof mee aan tafel, genoot van koffie en taart en luisterde naar de aanwezigen. Er heerst een gezellige drukte in Volkshuis De Roos want iedereen kent er iedereen. Maar vergis je niet, ook nieuwe mensen zijn hier van harte welkom. Drie dames vertellen ons dat ze pas een jaar geleden bij de groep aansloten en zich ondertussen al helemaal thuisvoelen. Buurtbewoners van het Scheldeoord, maar ook uit andere volkswijken uit Gent, Gentbrugge en Heusden komen hier langs.
Waarom iedereen hier zo talrijk aanwezig is? Voor de gezelligheid, voor de leuke babbel, om er eens uit te zijn samen met vrienden en vriendinnen. Of om herinneringen op te halen aan de tijd van toen. Jacqueline en Erik waren fiere leden van de turnvereniging, Martha en Astrid waren verantwoordelijk voor het buurtcentrum in de Wolterslaan. Om 18 uur wordt het tijd om afscheid te nemen van al die lieve kennissen en vrienden. Nog vier weken en dan zien ze elkaar weer. Bij een koffietje, theetje, fruitsapke of pintje in De Roos. 3 dikke bezen en tot de volgende keer! 27
De ancien van de Confituurwijk Tachtig jaar geleden, toen hij nog aan de papfles was, verhuisden de ouders van Robert Heyzak naar de Oscar Colbrandstraat. De charmante wijk, die later uitgroeide tot de mooiste kasseistraat van Gent, was toen gloednieuw. Maar de mooie huizen hadden een keerzijde... door de zware afbetalingen moesten de meeste gezinnen flink knippen in hun huishoudbudget. De Confituurwijk was geboren. Robert vertelt honderduit over zijn heerlijke jeugd in de groene wijk. “Tijdens de strenge winters schaatsten we 28
tot in Destelbergen over het overstromingsgebied (nu het Rozenbroekpark, nvdr). En tijdens de zomer visten we salamanders uit de beek en zwommen in de poel aan de Land van Waaslaan.� En vanuit zijn slaapkamer keek Robert uit op een heerlijk stukje erfgoed van Sint-Amandsberg, de aspergekwekerij van boer Clauwaert (nu school De Wijze Boom, nvdr). De volkstuintjes van Sint-Baafskouter werden al voor de Tweede Wereldoorlog aangelegd. Tijdens de strenge oorlogswinters kregen de groentetuintjes ech-
op de koffie bij robert heyzak
ter een nieuwe bestemming. Doordat gezinnen er massaal hun huishoudelijk afval stortten, rezen nieuwe heuvels. Hele families groeven er naar sintels, steenkoolafval, om te verkopen of opnieuw te gebruiken. De man die alles in goede banen moest leiden was Cyriel de Stortman. Robert en zijn grote liefde Agnes zagen al flink wat vrienden en kennissen verdwijnen uit de straat... maar telkens zijn ze er als de eersten bij om een klapke te doen met nieuwe en jonge bewoners. De anciens van de Oscar Colbrandstraat, die zijn nog lang niet versleten. 29
Wat schaft de pot? gentse waterzooi met asperges uit sint-Amandsberg Wat heb je nodig? Voor 4 personen Een grote hoevekip Een bussel witte asperges 4 wortelen 4 stengels witte selder 1 prei 500 gram kookvaste aardappelen 250 milliliter room 2 liter water 4 blokjes kippenbouillon 2 eierdooiers Peper van de molen Verse groene kruiden om af te werken (peterselie, kervel, basilicum, tijm...) 30
Hoe doe je het? Schil met een dunschiller de asperges. Breng het water aan de kook en voeg er de witte asperges aan toe. Laat koken tot ze beetgaar zijn. Haal de asperges uit het kookvocht en schrik ze af in koud water. Snij de kip in 6 stukken (de filets scheiden en de bouten in 2 snijden). Het versneden karkas kan je gebruiken tijdens het koken, maar verwijder je op het laatste moment. Leg de stukken in het aspergekookvocht waaraan je ook de kippenbouillon toevoegt. Laat een
heerlijk sint-amandsberg ...
31
half uurtje garen op een zacht vuurtje. Snij de wortelen, selder en prei in julienne. Stoof alles samen aan in boter. Schil de aardappelen, snij in grove stukken en kook ze.
Wist je
da
.. . v a fge roeger de “ g k e u r de en k el d e k w a e w on e ” a s p e r g m i s v o es rm m en S ? A s i nt-A m op het de en een lu x u p e r g e s a n d s b e b o r d v a w rg n eu s st re a ren ja ena ren r ek p r o du e n l a ng ct .
.
32
Smakelijk!
t..
Verwijder nu eerst het vlees uit het kookvocht. Maak de filets en billen schoon en verwijder het karkas. Breng het vlees, de groenten en bouillon samen. Voeg een grote scheut room toe en laat inkoken. Meng de rest van de room goed met twee eierdooiers en voeg dit op het einde toe als liaison. Proef en kruid af met versgemalen peper en zout. De asperges en de groene kruiden kan je nu ook bij de waterzooi voegen. Serveer in een diep bord en werk af met
verse peterselie. Voor een frisse toets kan je ook afwerken met een fijne zeste van limoen.
Rozebroeken voor iedereen Weinig plekjes in Gent namen zo veel verschillende rollen op zich als de Rozebroeken. Van weilanden tussen moerassige meersen, over huishoudelijk stort en volkstuinen, tot een subtropisch zwemparadijs. In de golden sixties besloot het stadsbestuur dat elke Gentenaar willens nillens zou leren zwemmen. Op het stort
van de Rozebroeken verrees in 1975 een gemeentelijk zwembad. Verschillende zwemclubs vonden er onderdak, waaronder de Vrije zwemmers SintAmandsberg (VZSA). Anno 2010 was het zwembad “opgezwommen�. Het voldeed niet langer aan de strenge VLAREM-normen en dus startte men met de bouw van een
33
zoek onze burgemeester daniĂŤl termont die zijn zwembroek en stoere torso showt
de laatste rij helemaal rechts vind je onze burgervader
34
da
.. . de R M a a o z e bro r er ek b in z eek je i n we in G e lu h e t b e z m m e n e r e h e r k it b e s k k ig nt v a n n ie t te l d w o kun w el an e , zel r dt ? gau nen fs n e ww n e nt re ie eer ter e h o u si a s u z en br t a l s eve ch te z t. w z we t i n he t ec em me m ba olog r d. i sch s e
.
Vandaag werkt men volop aan een splinternieuw en duurzaam sportcomplex met een zwembad van vijftig bij vijfentwintig meter, ruimte voor wildwaterbanen en hammams, en een grote sporthal. Iedereen, jong en oud die wil leren zwemmen, intensief baantjes trekken of zich laten verwennen kan vanaf de zomer 2012 terecht in wat nu al de zwemtempel van Gent genoemd wordt.
Wist je
t..
kakelvers zwembad. Jo Schelstraete, ex-zwemmer en voormalig secretaris van de VZSA, was er bij van in de prille beginjaren tot het sluiten van het oude zwembad. “In het oude zwembad heb ik ongeveer 3000 uur vergaderd, navergaderingen niet inbegrepen. Veel tijd om te zwemmen was er dus niet meer.�
35
De koe van het begijnhof Er werd al veel gezegd en geschreven over het historische begijnhof van SintAmandsberg maar de grazende koe op het binnenplein trok onze bijzondere aandacht. Benieuwd naar de achtergrond van dit idyllische kiekje? Wij ook, en dus trok curieus op onderzoek en speurde de eigenaars van de koe op. Familie Martens uit Oostakker, hallo? curieus: Hoe lang leveren jullie al een koe aan het begijnhof? Nadat een boer uit Brugge ermee ophield, namen de eigenaars een viertal jaar geleden contact met ons. Of wij van 36
april tot en met oktober een koe konden uitlenen voor het begijnhof? Wij gingen ondertussen met pensioen, maar onze dochter nam de stiel over. We helpen haar nog met het voederen (gras, maïs, bieten...) en melken. curieus: Hoe kies je de koe die op de weide mag grazen? Moet ze speciale karaktereigenschappen hebben? Of er mooi uitzien? We plaatsen enkel vaarzen op het binnenplein. Dat zijn jonge koeien, ongeveer één tot twee jaar oud, die nog niet kalven. Het heeft niets te maken
met hun karakter of hun fysieke eigenschappen. Het is de structuur en kwaliteit van het gras en de mogelijkheid tot bemesting die bepalen of we een jonge of oudere koe plaatsen. curieus: Ik zie in de stal een heel klein kalfje staan. Hoe oud is het (onze curieusreporter vertederd)? Het kalfje is drie dagen geleden met een keizersnede ter wereld gekomen. Het is een Belgisch Witblauwrund, een dikbil. Deze kalfjes met hun dubbel gespierde schouders geraken niet door het geboortekanaal, daarom moeten we vaak een keizersnede toepassen. Maar dat is geen probleem voor die dieren. Noot van onze bezorgde curieusreporter: Even later zie ik de moeder staan en ik kan inderdaad bevestigen dat ze er geen last van had.
curieus: Kom je dan op regelmatige tijdstippen de vaarzen melken of verzorgen (onze curieusreporter even van haar melk)? Opgelet, vaarzen worden niet gemolken. Dus daarvoor komen we niet langs. Maar soms verwittigen de buurtbewoners ons, als ze te veel lawaai maken. Dan gaan we even een kijkje nemen. En dan is het wel handig om te weten dat de poort van het begijnhof sluit om 23 uur. Na een controle vorig jaar kon ik met mijn wagen niet meer buiten... Tjah, dan ben ik maar te voet naar huis gestapt. Wil je kennis maken met de vaars in het begijnhof? Dan kan je haar begroeten van april tot en met oktober, tussen 6 en 23 uur, in de oase van rust in Groot Begijnhof Sint-Amandsberg. 37
Een stukje zee in Gent Velen onder ons beseffen het misschien niet, maar op de grens van Sint-Amandsberg met Gentbrugge ben je getuige van een uniek natuurfenomeen: de Zeeschelde. Nergens in België komen eb en vloed zo diep het land in als hier. Tweemaal per dag stroomt het zeewater snel binnen tot aan de sluis van Gentbrugge. Waarna het zich rustig weer terugtrekt. Traag genoeg om meteen ook slib af te zetten. Wie ooit met de klas op schoolreis slofte naar het überbekende natuurreservaat Het Zwin (Knokke-Heist), zullen de begrippen “slikken en schorren” bekend in de oren klinken. Talrijke
38
planten en dieren kunnen er gedijen in het vruchtbare slib. De unieke fauna en flora die in het zog van dit slibproces ontstaat, heeft al voor flink wat beroering gezorgd in Sint-Amandsbergse huishoudens. Meer bepaald met de Scheldemug, een venijnige knijt met de weergaloze soortnaam ulicoïdes rhieti, hebben heel wat bewoners al persoonlijk kennis gemaakt. Dankzij de doorgedreven afvalwaterafleiding naar het waterzuiveringsstation van Destelbergen en het vernatten van het slib krijgt men ondertussen zowel de stank van het slib als de zoemende fauna onder controle.
een sfeervol panorama op ons curieus stukje zee in gent
39
Wat schuilt er achter de gevel? Wie Sint-Amandsberg binnenrijdt vanuit de richting van Gentse binnenstad, kan er niet naast kijken. Het statige hoekpand van de Vooruit-apotheek valt tussen het nerveuze Dampoortgewriemel meteen op. Het appartementsgebouw in originele art deco-stijl dateert uit 1928. Architect Paul De Taeye zette in opdracht van de
40
Samenwerkende Maatschappij Vooruit zijn schouders onder dit project. Bovenaan de gevel lichten de grote rode letters VOORUIT een tipje van de sluier over de oorsprong van het gebouw. Helaas bleef enkel van de apotheek het decoratieve glas-in-loodraam bewaard. Maar de oorspronkelijke gevel met uitstekende topstukken kan je wel nog bewonderen.
Oorspronkelijk herbergde het imponerende huis een apotheek, een ellegoedwinkel (waar je stoffen per el op de kop kon tikken) en een kruidenier. Vandaag kan je in het historische pand langs de Antwerpsesteenweg nog altijd terecht voor hoestsiroopjes en keelpastilles bij Vanessa in de apotheek.
Woar ès da?
Apotheek Vooruit Antwerpsesteenweg 2 9000 Gent
apotheek vooruit, weerspiegeld in de bushokjes 41 aan de dampoort
Hoe zeg je in het Sint-Amandsbergs? Bestaat er zoiets als “het SintAmandsbergs�? curieus boog zich er het hoofd over en klopte aan bij Professor-emeritus Nederlandse taalkunde Johan Taeldeman. curieus: Professor, haal ons uit de spanning. Vertel ons, hebben wij in SintAmandsberg een eigen dialect? Professor Taeldeman: Nee. De delen die al lang aan de Gentse stad zijn vastgegroeid, hebben het stadsdialect overgenomen. In de meer rurale wijken als de Oude Bareel spreken de bewoners
42
eerder het Oost-Vlaamse plattelandsdialect, zoals je het ook hoort in Desteldonk, Oostakker en Lochristi. curieus: Wauw, dat klinkt uniek. Maar is het dat ook? Professor Taeldeman: Ja hoor, op geen enkele plek in Vlaanderen is het verschil tussen stadsdialect en plattelandsdialect zo spectaculair groot als in het Gentse. Die verschillen zitten vooral in de uitspraak, dat is altijd de harde kern van een dialect. En wel ja, af en toe ook in de woordenschat.
curieus: Kan je dat illustreren met een voorbeeldje? Professor Taeldeman: Laat me even, met dank aan Roger Poelman, de twee vertalingen van het zinnetje “uw klompen staan naast de veegborstel” geven, zoals je het hier in Sint-Amandsberg zou kunnen horen. In het Gents zou dat klinken: “Eu kloefe stoan nevest de voagbustel”, helemaal anders dan het boerse “Ui klobbers stoan nevenst de vuigbussele.”
curieus: Dank je wel professor, het is ons helemaal duidelijk geworden! Goed nieuws dus, bewoners van SintAmandsberg kunnen in een vingerknip tweetalig worden. Je uitdrukken als boerse steeman of verstedelijkte landman, bij ons kan het allemaal...
43
Een historische blik op de Tsjiepkensdreef 44 (foto genomen voor WO I - bron: Amsab - ISG)
De Tsjiepkensdreef Sint-Amandsberg draagt zichtbaar de tekenen van een industrieel verleden. Grote textielbedrijven als BaertsoenBuysse aan de Dendermondsesteenweg veranderden het landschap voorgoed. Niet toevallig groeiden naast deze fabrieken ook beluikwijken, waar de arbeiders onderdak vonden.
eigenaar zelf, die zo de arbeiders rond zijn bedrijf kon verknechten. De beluikwijk rond Baertsoen-Buysse was in de volksmond gezegend met de naam Tsjiepkensdreef. Toch waren de huisjes uit de Tsjiepkensdreef in betere staat dan de citĂŠs uit het centrum van Gent (bijvoorbeeld rond de Blandijnberg).
Een beluik verzamelt kleine arbeiderswoningen rond een steegje of binnenplein. Gebrekkige drinkwatervoorzieningen, amper toiletten, maar des te meer ratten... De eigenaar van deze huisjes was heel vaak de fabrieks-
In de jaren 70 van de vorige eeuw werden de beluiken afgebroken. En op de plaats waar arbeiders vroeger zwoegden tussen de spinmachines van Baertsoen-Buysse, kan je vandaag lustig shoppen in het winkelcentrum.
45
De bloemetjes van Sint-Amandsberg Bloemengemeente Sint-Amandsberg telde in de vorige eeuw maar liefst 800 serres, en stak daarmee de andere Gentse deelgemeentes gracieus naar de kroon. Het tuinbouwbedrijf van de familie Hartmann aan het Henri Van Cleemputteplein viel op door de sierlijke serres. De wintertuin, ontworpen door de Deense architect Carl Brommer in 1927, is een pareltje van ijzer, beton en glas geworden. Ook de historische villa van de bloemisterij is mooi bewaard gebleven.
46 de prachtige hartmannvilla vandaag
bloemisterij hartmann zoals het er in de jaren 20 van de vorige eeuw uitzag
47
Café Colombo Café Colombo, op de hoek van de Antwerpsesteenweg en de Emiel Baeyensstraat, zag als duivenlokaal het levenslicht in 1967. Bekend en begeerd bij duivenliefhebbers in Sint-Amandsberg en verre omstreken. De immer sympathieke Ingrid heet je er warm welkom. In april trekt het duivensportseizoen zich weer op gang. Op dagen waarop duiven worden ingekorfd voor een wedstrijd, heerst hier in de Colombo dan tot augustus een drukte van jewelste. Omdat wij het tot voorheen in Keulen hoorden donderen bij begrippen als constateur, jaarling en vlieglijnen, vroegen we een lid van de duivenspor48
ters om ons in te wijden. En zie daar, dankzij Gilbert Geurts kunnen wij voortaan meepraten - of toch tenminste even doen alsof - over het trainen van wedstrijdduiven. curieus: Hoe kan een duif zich oriënteren? Waarom vindt ze haar weg naar huis terug? Gilbert: Niemand kan dat met zekerheid zeggen. Een duif die wordt opgeleid om in een bepaalde richting te vliegen, zal zonder ongelukken steeds de weg terugvinden. Tijdens trainingsvluchten zal de duivenmelker de afstand beetje bij beetje vergroten. Vlaamse duivenmelkers lossen hun duiven meestal in Frankrijk, maar lange vlieglijnen kun-
nen zelfs tot Barcelona reiken. Maar je kan duiven ook trainen om van elders naar huis terug te keren. Denk maar aan de wereldoorlogen, toen de geallieerden postduiven inzetten om berichten over te brengen vanuit Engeland. curieus: Waar worden de wedstrijdduiven van café Colombo gelost? Gilbert: Noyon op 176 km en Angerville (Dourdan) op 333 km afstand van het lokaal zijn mogelijke vertrekplaatsen. Bij windstil weer duurt deze eerste vlucht ongeveer 2 uur en 15 minuten, de tweede vlucht 4 uur en 30 minuten. Reken maar uit, dat is gemiddeld 72 km per uur. Een prima duif stopt niet, drinkt alleen als het heel warm is of na een heel grote afstand. Liefst al vliegend, zonder tijd te verliezen. curieus: Vliegen duiven graag in groep? Gilbert: Ze vliegen individueel en
trekken zich weinig aan van de concurrenten. Zo vlug mogelijk thuiskomen is de boodschap. curieus: Is de leeftijd belangrijk? Gilbert: Jonge duiven starten in aparte wedstrijden. De opleiding moet vroeg beginnen. Volwassen duiven bereiken topprestaties waneer ze twee à drie jaar zijn, maar kunnen zeker deelnemen tot ze zes jaar of ouder zijn. Tussen mannetjes en vrouwtjes is er niet echt een verschil. curieus: Waarom komt een duif zo graag vlug naar huis? Gilbert: Uiteraard om te eten, maar ook om zo snel mogelijk weer bij zijn of haar partner te zijn in het hok. Logisch, de wedstrijdduif heeft al enige tijd zijn geliefde vrouwtje of mannetje moeten missen. Deze tactiek noemen de baasjes “spelen op weduwschap”. 49
50 een fiere halit achter zijn toonbank
Hij was de eerste Onze curieusploeg zocht, vond en ging op de koffie bij Halit, de eerste Turkse slager op de Dendermondsesteenweg. We schrijven 1974. Halit Urpali laat Emirdag achter zich en trekt naar Gent. In Turkije genoot hij een opleiding als slager en kon met deze prima ervaring meteen aan de slag als uitbeender van rundskoppen. Later gooit hij zich op de varkenskoppen. Geen religieuze bezwaren?, horen we jullie fluisteren. Nee hoor, er moet brood op de plank komen... Veertien jaar later, koopt hij de winkel van een plaatselijke paardenslager. Ze verkochten er bloendes, een soort paardensalami die in hoge torens hing te
drogen. Smulpapen van heinde en verre zakten speciaal voor verse bloendes af naar het Mekka van de bloendekapperijen, Sint-Amandsberg. Halit steekt de handen uit de mouwen en verbouwt het pand tot een mooie nieuwe winkel. Talrijke Gentenaren schuiven dag in dag uit bij Sultan Kasabi aan voor hun lapje kwaliteitsvlees. Ondertussen spreken Halit en zijn vrouw prima Nederlands en openden ze onlangs een tweede beenhouwerij in de Sleepstraat. Hun zoon doet er de winkel vlotjes draaien. Gelukkige SintAmandsbergenaren en met hart en ziel fier op hun zaak, zo zien we ze graag. 51
Onze volkstuintjes Volkstuinen en Sint-Amandsberg gaan hand in hand. De industriĂŤle ontwikkeling van Gent in de 19de eeuw botste op ruimtelijke en sociale grenzen. De groenzone tussen de Adolf Baeyensstraat (toen Prins Albertstraat) en de Rozebroekbeek werd omgebouwd tot woonwijk annex huishoudelijk stort. In de woelige crisisjaren 30 van de vorige eeuw ontstonden daar de eerste volkstuintjes. Het Werk van den Akker organiseerde er om sociale, gezondheids- en economische redenen een volkstuinencomplex. Tijdens de hoogdagen in de jaren 50 telde de vereniging 232 leden. Niet alleen de socioeconomische pluspunten droegen bij tot 52
het succes, alsmaar meer gaven ook het ontmoetingsaspect en de ecologische factor de doorslag. Maar ook vandaag zijn volkstuintjes in. Anno 2012 hebben mensen zelfs nog dezelfde redenen om zich te verenigen en groenten te telen. Een verontreinigde bodem in de Rozebroeken dwong in 1990 de verhuis van de volkstuintjes naar de Hogeweg (Slotenkouter), waar ze opnieuw een blits succes kennen. De geschiedenis herhaalt zich in SintAmandsberg, maar met een mooie toekomst. Wil je graag een volkstuintje huren? www.volkstuinen-sint-amandsberg.be
samen tuinieren aan het volkstuinenpark slotenkouter
53
Colofon Neuzen in Sint-Amandsberg werd bijeen geneusd door curieus Gent-Oost: Philip Marquebreuck, Sven Taeldeman, Sara De Potter, Rita Calcoen, Claudine De Vos, Jo Schelstraete, Danny Van de Wynckel en Tom Balthazar. Met dank aan Roger Poelman van de Heemkundige kring Oost-Oudburg voor zijn historische bijdrage.
Krijg je het ook zo warm van zo veel leuke ideeĂŤn? Voel je het tintelen om curieus te worden? Aarzel dan niet om ons te contacteren. www.curieus.be/neuzenin
Redactie: An Pauwels Fotografie: Wouter Rawoens Vormgeving: Rob Marcelis Lay out: Cindy Schuddings
54
Met de steun van Provincie Oost-Vlaanderen
CURIEUS? curieus is een sociaal-culturele vereniging voor volwassenen die zich bezighoudt met alles wat mensen kan boeien. Je komt ons tegen op meer dan 300 plaatsen in Vlaanderen en Brussel. Je kan er komen proeven van de activiteiten die een kleine of grote groep vrijwilligers organiseren voor iedereen in hun gemeente of wijk: daguitstappen, info- en debatavonden, tentoonstellingen, filmvoorstellingen, standupcomedy-avonden, internetklasje, quizzen, fiets- of wandeltochten… Kortom: alles wat mensen “curieus” maakt. curieus is er voor mensen die op zoek zijn naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. Mensen die andere mensen willen ontmoeten in een aangename en vriendschappelijke sfeer. curieus is er ook voor mensen die graag iets opsteken, die steeds op de hoogte willen blijven en mee willen zijn in deze steeds veranderende maatschappij. curieus draagt waarden als respect, gelijkwaardigheid en solidariteit hoog in het vaandel. We kiezen voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontplooien en de verantwoordelijkheid heeft om deze kansen te benutten. curieus kiest voor ontmoeting. curieus wil mensen samenbrengen, banden smeden en netwerken bouwen.
www.curieus.be informatie@curieus.be
printed by
www.zwartopwit.com
V.u.: Fons De Geest, Speldenstraat 1, 9000 Gent. Niet op de openbare weg gooien ajb.