FICHA TÉCNICA
Título Orixinal: The take Género: Documental Direción: Avi Lewis Guión: Naomi Klein Produción: Barna-Alper Productions e National Film Board of Canada. Duración: 83 min. Países: Arxentina Ano de produción: 2004 Sinopse: Situada en Arxentina, A Toma mostra a historia duns obreiros e as súas familias que tratan de facer fronte á profunda crise que se vive no país, debido ás políticas neoliberais aplicadas durante os últimos anos, tomando baixo o seu control as antigas fábricas nas que traballaron e que agora se atopan pechadas. A película toma como fío condutor todo este proceso da expropiación da empresa Forja San Martín por parte dos seus propios traballadores. Ao redor de Freddy e Lalo, e das peripecias deles, os seus compañeiros e as súas familias para intentar conseguir a propiedade dunha fábrica que os seus patróns deixaron abandonada, Lewis e Klein, os responsables do documental, mostran o fenómeno das empresas recuperadas en Arxentina e a situación política dun país que estivo a piques de elixir como presidente en 2003 ao mesmo suxeito que desmantelou e privatizou o Estado na década dos noventa: Carlos Menem. Ademais do caso de Forja San Martín, o documental mostra tamén as experiencias da empresa de cerámicas Zanon e a de téxtil Brukman, exemplos dun amplo movemento de recuperación de fábricas. FICHA DIDÁCTICA 1.
2.
Obxectivos pedagóxicos: •
Mostrar a capacidade da xente de auto-organizarse para artellar alternativas sociais e produtivas que axuden a facer fronte aos desastres provocados polas políticas neoliberais.
•
Analizar as experiencias de resistencia e construción alternativas baseadas na ocupación e a autoxestión.
de
Claves de traballo para o profesorado:
Naomi Klein, unha das voces máis recoñecidas do movemento antiglobalizador a nivel internacional, activista militante e autora do libro No Logo, e o seu compañeiro, o tamén canadense Art Lewis, realizaron La Toma co expreso desexo de incidir no debate sobre a globalización. Respecto diso Klein dixo: "En 1998 e 1999 había unha explosión de novas formas de pensamento e de análise, novas tácticas para oporse ao neoliberalismo. Pero despois isto converteuse en algo así como nun
McMovemento, unha franquía. A partir de certo punto, sentín os límites deste tipo de acción. Así que quixemos facer unha película que mostrase unha comunidade afectada por decisións políticas." Anteriormente cuestionada nunha entrevista en televisión pola falta de alternativas na súa análise do capitalismo, con esta película Klein tratou de mostrar a experiencia do movemento de recuperación de fábricas de Arxentina, como un exemplo na procura de alternativas aos desastres provocados polas políticas neoliberais que permitiron a fuga de capitais e a deslocalización das empresas. Durante anos Arxentina foi o país de referencia para o FMI na aplicación de políticas neoliberais. Con todo, tras a crise provocada por ese modelo, Arxentina pasou a converterse no terrible exemplo dun país saqueado, empobrecido brutalmente e cun Estado totalmente desmantelado por seguir de forma estrita as políticas neoliberais. Non é de estrañar, xa que logo, que Klein e Lewis fosen buscar en Arxentina alternativas xurdidas como resposta ás desastrosas consecuencias das políticas neoliberais. Sobre isto Klein explicou: "O que nos interesa no caso da Arxentina, é que precisamente trataron con moitos malos modelos. Teñen no seu haber a experiencia dunha economía moi centralizada, case nacionalista. E coñeceron unha terapia de choque: a privatización ultrarrápida, que fai que paguen tarifas moi altas por todo". E unha destas alternativas atopárona no movemento de recuperación de fábricas. Cando en Arxentina se produciu a crise, moitos empresarios abandonaron as súas fábricas e trataron de pór a salvo o seu diñeiro. Coas fábricas pechadas e sen alternativas de emprego, nalgúns lugares os traballadores organizáronse para ocupar as súas fábricas co fin de poñelas a producir de novo. Tiveron que facer fronte ao acoso dos xuíces, da policía e dos seus donos que pretendían recuperar as súas empresas cando estas estaban sendo reflotadas polos traballadores. Igualmente trataron de organizar a produción doutro xeito moi distinto, conformando cooperativas e autoxestionándose. Co lema "Ocupar, resistir, producir", este movemento lograra no ano 2004, cando foi realizado o documental, incorporar a máis de duascentas empresas nas que traballaban uns quince mil obreiros. Este modelo, baseado na autoxestión obreira, non é novo na historia nin no mundo, pero para Klein existen diferenzas significativas con outras experiencias similares: "Se nos anos 70 a ocupación de fábricas foi froito dunha ideoloxía que ía da cabeza aos pés, hoxe investiuse o proceso e a política nace e crece en accións como a de ocupar non só unha fábrica, senón unha casa, un centro social ou (tomados de Internet) un programa de software libre ou unha canción". No mesmo sentido, Lewis resalta do caso arxentino "unha énfase nova na democracia de base asemblearia". A diferenza doutras experiencias de loita obreira nos que tradicionalmente se puxo a énfase no dereito á folga, neste movemento cobra protagonismo a "insistencia no dereito e a necesidade de traballar con dignidade". De feito, a vontade de recuperar a dignidade constitúe un dos motores fundamentais que conformou este movemento. A película mostra con detalle diversas situacións nas que se pode percibir esta necesidade
e, ao mesmo tempo, esta decisión de recuperar o amor propio, fundamentada na capacidade de gañar un salario, manterse por un mesmo e poder facer fronte ás necesidades da familia. A historia de Freddy Espinoza da Forja San Martín, empeñado en recuperar o traballo e unha vida digna, é moi significativa. Ademais dun reclamo de dignidade atopamos tamén historias de solidariedade e compañeirismo entre trabadores e traballadoras. A intervención no medio dunha manifestación da irmá dunha costureira de Brukman, enferma de cancro, na que conta que grazas ao apoio de todas as súas compañeiras agora poden darlle un tratamento médico resulta estremecedora. Antes, cando o dono aínda estaba na fábrica, á súa irmá descontábanlle do salario os días que ía recibir sesións de quimioterapia. Ao redor da ocupación das fábricas, a película aborda outro tema importante con respecto ás formas de facer política. No mesmo contexto histórico no que se xestou este movemento de recuperación de fábricas e de democracia participativa, en Arxentina produciuse tamén un forte cuestionamento da democracia representativa e unha gran erosión da clase política, especialmente no momento anterior á elección do seu actual presidente, Néstor Kirchner. Na película a controversia entre a moza piquetero Mati e a súa nai de tradición peronista, ilustra este conflito e as diferentes posicións respecto diso de como facer política. A ocupación de fábricas en Arxentina mostrada na película é un exemplo de resistencia e alternativa aos impactos provocados polo neoliberalismo. Klein destaca desta experiencia a capacidade de resistencia e de construción dunha alternativa concreta a necesidades concretas. Respecto diso engade: "Nunca pretendín atopar unha solución milagrosa aplicable en todas partes. Pero as ideas adoitan viaxar, propagarse e adaptarse. As fábricas tomadas son un exemplo diso: o slogan Ocupen, resistan, produzan vén do Movemento dos Sen Terra de Brasil. Os arxentinos recoñecéronse nel e aplicaron esas ideas a unha situación urbana". 3.
Elementos de debate: •
Cales son as causas que explican a crise de Arxentina segundo a película?
•
Como valoras os intentos dos empresarios de recuperar as súas fábricas despois que as pecharon?
•
Compartes a proposta do movemento de recuperación de fábricas?
•
Cres que é viable un modelo como o proposto? Pero, e o modelo neoliberal, seica era viable?
•
Que relación cres que existe para os traballadores entre dignidade e o traballo? Por que é tan forte esta asociación?
•
Que exemplos de solidariedade atopamos traballadores que aparecen no documental?
entre
os
a
diferentes
•
Que pensas sobre a polémica que ten Maty, a embarazada, e a súa nai, de tradición peronista?
nova
piquetero