VAN VORM
2017
mooi
MOOI (bijvoeglijk naamwoord, bijwoord) van
VORM (de; m; meervoud: vormen;)
1
uiterlijke gedaante: een (andere) vorm geven aan; het oog strelend; aangename gewaarwordingen teweegbrengend; ≈ schoon: een mooi gebouw, mooie gebiedsontwikkeling;
2
itstekend: een mooie prestatie; zelfbewustheid, eergevoel; u zich vereerd voelend met;
3
pvoeden, ontwikkelen, beschaven: maatschappelijk verantwoord o ondernemen;
4
ontwikkelende bouwer al ruim 100 jaar in Papendrecht;
Inhoud
14
De stad als brandstof voor ontwerp
48
Trendwatcher: hoe technologie de bouw op zijn kop zet
04 Winnen als team 10 Slimmer wonen kan echt iedereen
17
13 De Raedt, Rotterdam 14 De stad als brandstof voor ontwerp
De Lange Stallen
17 De Lange Stallen 18 Vernieuwen doe je door waarde toe te voegen
44
Ondernemersexpeditie Spitsbergen
24 BOLD Amsterdam 26 Topsporters: samen maak je de keuze om
Topsporters:
26
22 VORM Finance
ervoor te gaan
samen maak je de keuze
28 EXPO REAL MĂźnchen
om ervoor te gaan
32 De Stadhouders 33 Kuit - column Ewout Blinde
46
Houthaven Amsterdam
34 Robotisering 36 Transformeren: Soms is het net een spelletje Tetris 39 Yours, Leiden 40 Partner H.Ek Installatiemaatschappij B.V. 44 Ondernemersexpeditie Spitsbergen 46 Houthaven Amsterdam 48 Trendwatcher
VORM & Inhoud 2017
50 Kijkje op de bouwplaats: Binck Eiland
50
53 Ministerie Sociale Zaken Kijkje op de bouwplaats
55 Colofon
Winnen als team
Winnen als team
FOCUS OP VEILIGHEID & KWALITEIT
Hans Meurs (rechts) en Daan van der Vorm
juiste logo volgt na aanleveren high res beeld
4
De bouwwereld is begonnen aan een nieuwe race naar de top. De groeicijfers in onze sector zijn verdubbeld ten opzichte van 2016. Ook VORM ontwikkelt in rap tempo en is voor de derde keer genomineerd voor de Gazelle award - de prijs voor het snelst groeiende bedrijf van Nederland. In deze VORM & Inhoud leest u alles over innovatie, verduurzaming en ‘game changers’. Natuurlijk hebben we ook veel ‘Mooi van VORM’ aan u te presenteren. Dat doen we graag als team, want we zijn apetrots op de prachtige en vernieuwende woningprojecten die we samen met onze medewerkers, business partners en opdrachtgevers realiseren.
VORM & Inhoud
5
De ontwikkeling van de woningmarkt in de grote steden is aan een ongekende opmars begonnen. De koopsommen stijgen naar recordhoogten, het aanbod van nieuwe woningen kan de vraag nauwelijks bijhouden. Dat lijkt goed nieuws voor de Nederlandse bouwers en hun toeleveranciers. Eindelijk kan er weer goed geld worden verdiend aan de niet te stillen honger naar transformatie- en nieuwbouwwoningen in en rond de grote steden. Toch schuilen er behoorlijke risico’s achter de razendsnel ontstane hectiek in onze sector. De capaciteit van materiaal en mens loopt uit de pas bij de wens om sneller en meer te kunnen produceren. Bouwen waar de markt is - in de drukke steden - levert extra gevaar op voor de dichtbevolkte omgeving. Levertijden van materiaal lopen snel op, zeker wanneer dat hoogwaardig moet zijn. De reistijden en de werkdruk van de werknemer in de vastgoedsector neemt toe. We moeten voorzichtig zijn met ons menselijk kapitaal, zorgen voor hun veiligheid en ze de mogelijkheid en het materiaal geven om kwaliteit te kunnen blijven leveren. VORM besteedt veel aandacht aan de veiligheid en de kwaliteit van het werk op de bouwplaats. Dat doen we in de eerste plaats om persoonlijk letsel en ongelukken te voorkomen. Aan de andere
Om kwaliteit te leveren en efficiënt te kunnen
kant willen we ook de kwaliteit waarborgen en
werken, is structuur en duidelijkheid in onze
de efficiëntie in ons werk vergroten; de faaltijd en
processen
-kosten tot een minimum reduceren. Zo kunnen
volgtijdelijkheid en de stappen in een ontwikkel- of
we samen meer doen, veiliger en beter werken
bouwproces zijn voor 90 procent bepaald. Bij
met minder inspanning. We onderzoeken de
VORM hoeven we dus het wiel niet telkens
invoering van een centraal registratiesysteem van
opnieuw uit te vinden om een stabiele, hoge
alle medewerkers op onze bouwplaatsen. Zonder
kwaliteit te kunnen leveren. ‘Hetzelfde steeds beter
een speciale pas en een identiteitsbewijs is het in de
doen’ is wat ons betreft een heel goed voorbeeld
nabije toekomst onmogelijk om voor VORM aan het
van vernieuwen.
ook
een
absolute
noodzaak.
De
werk te gaan. Van de mensen die op onze locaties werken is dan ook bekend welke certificaten en
In 2015 zijn we gestart met een set van circa 2.000
diploma’s ze bezitten. In een later stadium worden
fysieke stappenkaarten, die het totale ontwikkel- en
daar hun prestaties op het gebied van veiligheid,
bouwproces in hapklare delen en in de juiste
kwaliteit en voortgang aan toegevoegd. De controle
volgorde uiteenzet. Samen met softwarepartner
aan de poort is slechts het begin. Verder hanteren
KYP hebben we dit proces nu gedigitaliseerd en
we flexibele werktijden voor onze bouwers, zodat zij
gereedgemaakt voor de toekomst. De VORM-brede
ook buiten de files kunnen reizen naar hun werk. Dat
introductie van dit systeem wordt vlak na de zomer
scheelt weer onnodige werkstress. We starten een
van 2018 verwacht. Daarmee zetten we een flinke
interne en externe veiligheidscampagne, waarbij de
stap voorwaarts in de structurering van ons werk,
boodschap en de methoden van veilig en kwalitatief
waardoor
werken continu en in alle talen worden herhaald.
efficiënter kunnen opereren. Die zelfstandigheid
Veilig en kwalitatief werken is wat VORM betreft een
brengt niet alleen verantwoordelijkheid, maar ook
echte ‘game changer’ in onze sector, nu de druk
veel werkplezier met zich mee. Het zelfsturende
op de markt én de mens in hoog tempo toeneemt.
vermogen in onze organisatie stimuleert een vorm
Wie dat onder de knie krijgt, is de absolute winnaar
van ondernemerschap, waardoor we snel kunnen
van 2018. VORM gaat samen met haar partners en
blijven acteren en veranderen.
opdrachtgevers natuurlijk graag voor de winst!
6
projectteams
nog
zelfstandiger
en
Veilig en kwalitatief werken is wat VORM betreft een echte ‘game changer’
Het maken van een auto is vergelijkbaar met het maken van een rijwoning
In deze VORM & Inhoud wordt veel gesproken over innovatie en vernieuwen. We kijken daarvoor ook graag naar andere industrieĂŤn. Het maken van een auto bijvoorbeeld is vergelijkbaar met het maken van
een
rijwoning.
samenstellen,
Hoge
ontwerpen,
voor
het
uitontwikkelen
kosten
en
certificeren. Zowel een woning als een auto bestaat uit veel verschillende, hoogwaardige onderdelen. In
hoogwaardige eindproduct aan en doet waar hij
vergelijking met een woning is een auto toch een
goed in is.
relatief betaalbaar product. Hoe kan dit? We denken dat de sleutel onder meer ligt in de repetitie
De snelle veranderingen in een markt en ook binnen
van materialen die worden gebruikt en de innige
VORM vragen veel van al onze medewerkers,
samenwerking met hun leveranciers. Daarvan
partners, leveranciers en opdrachtgevers. Gelukkig
kunnen
duurzame
kunnen we door onze compacte manier van werken
we
leren.
Innovatieve
en
voor
woonconcepten
zouden
en korte lijnen veel voor elkaar krijgen in weinig tijd.
bijvoorbeeld met installatiepartners vorm gegeven
In deze extreem drukke tijden komt de balans tussen
kunnen worden. We zouden de keuze moeten
werk en privĂŠ weleens in het geding. Dat realiseren
maken
die
we ons goed. Daarom verplichten we elkaar soms om
aanschuiven aan de tekentafel. Iedereen stuurt in
gewoon op tijd naar huis te gaan, om de volgende
deze nieuwe wereld zijn eigen deel van het
dag weer het beste uit jezelf te kunnen halen!
ontwerpen
voor
meerdere
vaste
partners,
We danken al onze medewerkers, opdrachtgevers, partners en leveranciers voor de gezamenlijke successen, waarvan een deel ook een ereplaats in deze VORM & Inhoud heeft gekregen. We zijn apetrots op hetgeen we ook dit jaar hebben kunnen bereiken.
Geweldige feestdagen gewenst en een veilig 2018! Hans Meurs en Daan van der Vorm VORM & Inhoud
7
8
techniek is filosofie in beton gegoten MOOI VAN VORM
VORM & Inhoud
9
René van der Gaag digitalSTROM
Slimmer wonen kan echt iedereen “ Een slim en intelligent huis, extreem zuinig, efficiënt, veilig, comfortabel en levensloopbestendig,
dat zich automatisch aanpast aan de bewoners. Als we de meeste installateurs en fabrikanten
moeten geloven heeft het zogenaamde ‘Smart Living’ nu al toekomst. Maar is dat wel zo? Zijn de gebruikers van gebouwen en woningen inderdaad al helemaal klaar voor al dat technische geweld? We vragen René van der Gaag van smart home fabrikant digitalSTROM naar zijn professionele mening over het gat tussen techniek en eindgebruikers.
“Wanneer je de gemiddelde woonconsument vraagt naar wat hij verstaat onder Smart Living, staat hij je eerst wat glazig aan te kijken. Noem je domotica, dan gaat er misschien
een
belletje
rinkelen.
De
voorbeelden komen vaak niet verder dan het
KOELKAST MET INTERNET EN TOUCHSCREEN
op afstand bedienen van de thermostaat en de verlichting in de woonkamer. Er is nog een flink gat tussen de kennis bij de eindgebruiker en de technische mogelijkheden. Dat is alleen te overbruggen wanneer je niet de nadruk op de techniek legt, maar juist op voordelen voor
van leefpatronen van bewoners. Het platform
bewoners. Anders blijf je steken op het
wordt geïnstalleerd op een centrale server
niveau van de smartphone als heel dure
in de meterkast van de woning. Vandaaruit
afstandsbediening.”
worden, via de bestaande bedrading van het
Om dezelfde reden die René noemt, is
lichtnet, de verschillende schakelaars en
digitalSTROM door VORM geselecteerd als
stroompunten in huis aangestuurd. Samen
preferred
vormen die schakelaars en stroompunten ook
partner
in
het
VORMotica
programma. Deze Zwitserse fabrikant van
weer
slimme toepassingen die via het bestaande
apparaten en toepassingen van elkaar leren
lichtnet kunnen worden aangestuurd, gaat
en op elkaar kunnen reageren. Kortom; een
juist uit van logica waar de eindgebruiker wat
slim en uiterst betrouwbaar netwerk dat niet
aan heeft. Geen ingewikkelde techniek waar
via wifi, maar gewoon via de bestaande
je als huizenbezitter wat mee moet, maar een
stroomleidingen
gebruiksgemakkelijk platform dat van tevoren
thuisnetwerk met ongekende mogelijkheden
is ingesteld en iedere dag zelf bijleert op basis
voor de gebruikers.
10
een
intelligent
werkt.
netwerk,
Een
waarmee
betaalbaar
BUITENDEUR OP AFSTAND OPEN EN OP SLOT DOEN
ZONNEPANELEN STAAN IN VERBINDING MET ZONNESCHERM
Domotica gaat veel verder dan het op afstand bedienen van de thermostaat en de verlichting in de woonkamer
BOXEN OP AFSTAND BEDIENBAAR
René
noemt
een
voorbeeld
van
het
zonnescherm, dat via de serversoftware per seconde
rekening
kan
houden
met
de
weersomstandigheden. “Als je dat wilt, zorgt een
koppeling
met
een
weerdienst
of
weerstation ervoor dat de schermen zich automatisch sluiten voordat er een druppel gevallen is. Als de zonnepanelen daarna weer extra stroom produceren, dan weet het platform dat de zon schijnt en het scherm weer uit kan.” Zo zijn er volgens René talloze voorbeelden te bedenken, waarbij digitalSTROM het leven gemakkelijk kan maken, ook al zijn de bewoners niet thuis. “Ik heb drie pubers in huis, die van het vergeten van hun sleutels een nationale sport hebben gemaakt. Ze kunnen dan
het
huis
niet
in
en
bellen
mij.
Tegenwoordig bellen ze aan en krijg ik een seintje op mijn smartphone met het live camerabeeld van degene die daar staat te bellen. Dan doe ik op afstand het elektronische slot van de deur voor ze open en gaat het
AUTOMATISCHE STOFZUIGER
alarm automatisch uit. Ook gemakkelijk als je
de
postbezorger
met
een
pakketje
vertrouwt. Je kunt daarna ook het alarm weer inschakelen.”
VORM & Inhoud
11
René ziet Smart Living ook als een mogelijkheid voor ouderen om langer zelfstandig te kunnen wonen. “Met digitalSTROM krijgen de bestaande schakelaars in de woning veel meer functies. Eén voetschakelaar zou bijvoorbeeld de tv kunnen aanzetten en de afzonderlijke lichtbronnen kunnen bedienen. We kunnen een tabletscherm ook voorzien van grote knoppen waarmee de deur kan worden geopend voor de buurvrouw met de boodschappen. We werken de mogelijkheden nu samen met VORM uit voor het project Life in Amsterdam Houthaven.” Dat digitalSTROM goed op weg is om het leven van iedere woonconsument gemakkelijk te maken, is ook de fabrikanten van huishoudelijke apparatuur opgevallen. “Inmiddels werken we samen met onder andere Miele, Siemens, VZUG
Neem alvast een kijkje in ons VORMotica-huis op vorm.nl/vormotica
en Samsung. We verbinden de data van hun apparatuur aan ons platform. De deur van de nieuwste koelkast van Samsung heeft een internetverbinding en een touchscreen. Je kunt de data straks koppelen aan ons platform en daarmee ook het vergeten boodschappenlijstje naar je man sturen. De intelligentie van het
In het project Raadhuispark in Mijnsheeren-
hele Smart Living concept zit in de connectie
land heeft VORM een modelwoning ingericht,
van verzamelde data. Daarmee kunnen we,
waar veel gebruiksmogelijkheden van het
op basis van algoritmen, heel veel zaken
digitalSTROM platform zijn opgenomen. Via
voorspelbaar maken en inregelen zonder dat
het stroomleidingennetwerk worden daar
er menselijk handelen voor nodig is. Neem
onder meer het alarm, de geluidsinstallatie,
bijvoorbeeld de automatische stofzuiger, die zijn
het licht, berichtgeving over gebruik, rook-
programma afstemt op basis van het gebruik
melding, de voordeur en alle elektrische
van elektriciteit van de ruimten in huis. In de
apparaten in huis aangestuurd en gekoppeld.
ene kamer kom je namelijk wat vaker dan in
Er is door VORM binnen het VORMotica-
de andere.”
concept een basispakket met functionaliteiten die in iedere 6D woning zijn opgenomen. Naar behoefte kan dat worden uitgebreid met extra features, zoals de mogelijkheid om screens te openen en sluiten. De bijgeleverde software voor de digitalSTROM-server en de app is gratis. Inmiddels zijn er 120 servicepunten voor digitalSTROM in Nederland. Handig voor de niet-technici onder ons, die ook nog weleens op het verkeerde knopje willen drukken.
12
VORM PROJECT
De Raedt, Rotterdam Projectgegevens:
Architect:
In het Nieuwe Westen, op de hoek van de statige Heemraadssingel en
Bos Hofman Architektenkombinatie
de levendige Mathenesserlaan, wordt vanaf begin augustus 2018 op
Realisatie:
stijlvolle wijze het voormalige Albeda College getransformeerd tot een
transVORM
echt Rotterdams woongebouw. Na de transformatie bevat het pand 51
Start bouw:
luxe koopappartementen waaronder 3 exclusieve penthouses.
augustus 2018 Gereed: september 2019
VORM & Inhoud
13
De stad als brandstof voor ontwerp Andreas Klok Pedersen Design Director BIG Architects Birgitte Villadsen Technical Director BIG Architects
14
We hebben afgesproken op de negende verdieping van de A’DAM Toren en treffen architecten Birgitte Villadsen en Andreas Klok Pedersen van het wereldberoemde BIG Architects, direct na hun afspraak met de gemeente Amsterdam. Daar is lang gesproken over de uitwerking van het iconische Sluishuis-ontwerp, dat de zichtbare en noodzakelijke verbinding tussen het leven in de Amsterdamse binnenstad en de wijk IJburg moet gaat vormen. Beiden zijn ontspannen en vragen of er later nog tijd is voor een ritje in de schommel op het dak van de A’DAM Toren. Vanaf die plek kun je namelijk op een wel heel bijzondere manier de nieuwe bouwlocatie van het Sluishuis aan de voet van het Steigereiland waarnemen.
Verbindende stap “We hebben de locatie van het nieuwe Sluishuis goed in kaart gebracht
We creëren groene oases in het midden van leefgebieden, waar het water naartoe kan.
en goed begrepen wat Amsterdam zo uniek maakt: het buurtje, het woonblok met een kroeg, een broodjeszaak, kleinschalige winkeltjes, het water. Iedereen hier kent elkaar, al zijn de culturen en sociale lagen heel verschillend. In principe hoef je de buurt niet uit om comfortabel te kunnen leven. Dat zie je ook ontstaan op de nieuwe woonlocaties dichtbij het centrum van Amsterdam, zoals Java-eiland en Houthaven. We willen dat nieuwe ontwikkelingen in Amsterdam aangesloten blijven bij de unieke signatuur van deze waterrijke stad. Vandaar dat we met het ontwerp van Sluishuis de verbindende stap naar de stad willen
van het stedelijk leven. Naar de wal buigt het gebouw naar
vormen. IJburg is geen buitenwijk, maar een logisch onderdeel van
beneden en nodigt het bewoners en bezoekers uit het dak te beklimmen
Amsterdam.”
en te genieten van de panoramische uitzichten op het IJ. Vanuit het water is Sluishuis omhooggetrokken, waarmee een gigantische ope-
Spectaculair gebouw
ning voor boten is ontstaan.
Sluishuis wordt een spectaculair en duurzaam gebouw van ongeveer 86 bij 86 meter dat in het water van het IJ, aan de entree van Steigereiland,
Voor alle Amsterdammers
wordt opgetrokken. Het gebouw heeft prachtig verspringende terras-
In Sluishuis is een grote diversiteit aan woningen ingetekend, waarmee ook
woningen richting de IJburg en een hoge open zijde naar het water.
de sociale gelaagdheid van Amsterdam ten volle tot zijn recht kan komen.
Daarmee ontstaat een natuurlijke overgang tussen de kleinschalige
Ruim zestig procent van de 436 energieneutrale woningen zijn bestemd
laagbouw in de wijk en de hoog opgetrokken gevels van het centrum.
voor verhuur. Met de open structuur aan het water biedt Sluishuis twee
BIG Architects heeft het Sluishuis samen met Barcode Architecten uit
mooie uitkijkpunten op het dak, ruimte voor horeca en zelfs ruimte voor
Rotterdam ontworpen als een typisch stedelijk Amsterdams woonblok,
varende woonschepen. Het is straks een plek voor alle Amsterdammers
dat drijft in het IJ, compleet met alle aspecten en voorzieningen
die willen genieten van het water met uitzicht op de stad en het IJ.
VORM & Inhoud
15
Nieuw sociaal ecosysteem De architecten hebben veel zorg besteed aan sociale duurzaamheid, klimaatadaptatie en innovatief (her)gebruik van materialen zoals recyclebaar beton en hout. Op het dak zorgen talloze zonnepanelen voor een groot gedeelte van de energievoorziening in het gebouw. Er wordt optimaal gebruik gemaakt van warmtewisseling door een WKOinstallatie die de warmte en koude opslaat onder het gebouw. “Het gebouw moet zowel iets toevoegen als iets teruggeven aan de stad”, aldus
Andreas
Klok
Pedersen.
“Door
de
mix
van
woningen,
voorzieningen en activiteiten gaat het Sluishuis zorgen voor een nieuw sociaal ecosysteem. We creëren een echte stadse buurt in IJburg, waar bezoekers even welkom zijn als bewoners. Daarnaast wordt in en buiten het gebouw geïnvesteerd in duurzaam gebruik van materialen en elementen. Warmte, hemelwater, materialen en grondstoffen, alles wordt ingezet om de carbon footprint van het Sluishuis en haar bewoners zo laag mogelijk te houden. Dat zijn we, samen met de nieuwe bewoners, aan deze prachtige stad verplicht!”
Toekomst van de stad We vragen Andreas en Brigitte ook naar de toekomst van het leven in Amsterdam. “Het leven in de stad wordt technologisch steeds complexer,
maar
ook
minder
lawaaiig
en
schoner.
Fossiele
brandstoffen worden geweerd, je gedeelde driverless car brengt je in 2030 naar je bestemming, terwijl je onderweg virtueel aan het vergaderen bent. Bij de ontwikkeling van gebouwen houden we rekening met het klimaat. We bedenken oplossingen voor het verwerken van meer hemelwater en het stijgen van het waterpeil. We creëren groene oases in het midden van leefgebieden, waar het water
Het leven in de stad wordt technologisch steeds complexer, maar ook minder lawaaiig en schoner
16
naartoe kan. We bouwen prachtige beschermende keringen tegen het water, waarachter we veilig kunnen wonen, zoals recentelijk in New York. De ontvolking van binnensteden als permanent woongebied gaat door, maar geeft weer nieuwe uitdagingen aan stedenbouwkundigen. Toeristen en tijdelijke bewoners zijn immers ook weer interessante nieuwe bevolkingslagen in de stad. Het is allemaal nieuwe brandstof bij het ontwerpen van gebouwen, die klaar zijn voor de toekomst!”
VORM PROJECT
De Lange Stallen, Rockanje Projectgegevens:
Architect:
De Lange Stallen is ĂŠĂŠn van de deelgebieden van Landgoed De
Schippers Architecten, Bert Tretmans
Drenkeling in het prachtige Rockanje. De 10 twee-onder-een-
Ontwikkelaar:
kapwoningen van fase 1 in De Lange Stallen zijn schitterende en
WAVO Ontwikkeling
zeer grote woningen. Deze woningen hebben een breedte van
Realisatie:
maar liefst 7,56 meter en een diepte van 10,76 meter. In totaal gaat
VORM Bouw - 6D
het in het eerste deel van de wijk om 58 woningen.
Start bouw: Mei 2018 Gereed: Eerste kwartaal 2019
VORM & Inhoud
17
Transformatie is volgens stedenbouwkundigen hét antwoord op de groeiende vraag naar woonruimte in de binnensteden.
Christiaan Groeneweg VORM Ontwikkeling
Vernieuwen doe je door waarde toe te voegen “
Schoolgebouwen,
loodsen,
kantoren
en
voormalige
fabrieken die binnen de stadsgrenzen liggen, worden in rap tempo omgevormd tot hippe, moderne woongebouwen. Vaak met behoud van authentieke details. Je wil immers als bewoner wel herinnerd blijven aan het industriële verleden van je nieuwe woning. Maar hoe pak je dat aan, zo’n verandering van een oud en soms sleets gebouw naar een kwalitatieve, Ontwikkelaar
moderne Christiaan
en
duurzame
Groeneweg
woonlocatie? is
inmiddels
ervaringsdeskundige. Samen met zijn collega’s is hij namelijk verantwoordelijk voor de omvorming van verschillende onderwijs-, kantoor- en zorglocaties naar nagelnieuwe en moderne stadsappartementen. We gaan met hem in gesprek over transformeren én tegelijkertijd innoveren. Nieuwe kennis gevraagd Christiaan krijgt energie van het transformeren van gebouwen. Een nieuw leven geven aan een bestaande locatie en daarmee een waardemodel creëren met de gebiedseigen dynamiek, is volgens hem, een prachtige vorm van innovatie: “Niet alleen de architectuur van een bestaand gebouw intrigeert ons. Dat je als ontwikkelaar en bouwer (transVORM) waarde kan toevoegen door de historie van die plek en het gebouw te benutten, is de uitdaging waar we warm voor lopen. Transformaties lenen zich daar bij uitstek voor. Hoe zorg je ervoor, dat je een historisch of markant gebouw opnieuw verbindt met bewoners, met de buurt en met de stad? Hoe kunnen we zo’n transformatie juist op die locatie laten slagen? Hoe doe je dat met eerbied en vaak binnen de smalle kaders van de cultuurhistorische randvoorwaarden?
Gebouwen als het
Berlage Huis en de Rotterdamsche School (voorbeeld van ‘De nieuwe zakelijkheid”, Jos Magry, 1932 red.) hebben hun wortels diep gevestigd in de omgeving en die medebepaald. Om dat te realiseren en niet op de klassieke manier te ontwikkelen, vraagt veel nieuwe kennis en creativiteit. En ja, daar word ik heel gelukkig van.” Stip op de horizon VORM wil met transformaties graag vooroplopen. Zo ook met de twee zojuist aangekochte schoollocaties van het Albeda College in Rotterdam. “De steden verdichten en breiden uit”, vertelt Christiaan. ”Veel onderwijslocaties of – gebouwen zien er nu misschien nog niet zo uit, maar worden de aantrekkelijke woongebieden van de toekomst. We willen nu leren en kennis opdoen met de ontwikkeling en
transformatie
van
voormalige
scholen
en
bedrijvenparken, zoals de Binckhorst in Den Haag. VORM gaat de uitdagingen van transformaties niet uit de weg, omdat het misschien op het eerste oog wat minder rendeert. Met alle transformatiekennis en -ervaring voegen we tenslotte niet alleen nieuwe waarde toe aan gebouwen, 18
maar ook aan ons eigen bedrijf.” Christiaan geeft aan dat vernieuwing, ook in de vastgoedwereld, met kleine stapjes gaat. Het gaat volgens hem om de stip op de horizon: het doel stellen en dat goed in het oog houden. “Ik ken een prachtig voorbeeld uit Johannesburg. Jonathan Liebman was ooit een slim kereltje in een heel onveilige wijk. Autoinbraken waren eerder regel dan uitzondering. Daarom begon hij de auto van een buurtwinkelier te bewaken, die hem daarvoor een klein bedrag betaalde. De winkelier vertelde dit aan zijn klanten en die deden hetzelfde. De Rotterdamsche School
Jonathan kreeg personeel. De winkel bouwde er een cafeetje naast, de levendigheid nam toe en de buurt werd populairder en veiliger. De stip aan de horizon leidde er uiteindelijk toe dat
Jonathan
nu
een
aantal
gebieden
tot
veilige
woonbuurten omvormt en zelf inmiddels populair eigenaar en belegger in vastgoed is. Hij zag sociale veiligheid als aanjager van levendige buurten, voegde in kleine stapjes steeds waarde toe en bracht daarmee verandering en vernieuwing op gang.” vernieuwing, zowel in als buiten de projecten. “Binnen een extreem resultaatgedreven en hectische branche als vastgoed is dat soms best lastig. Afstand nemen van de dagelijkse praktijk en de tijd nemen om te bedenken of hetgeen je doet, nog beter kan. Jezelf die ruimte gunnen is ook lef tonen. Vaak werkt het bezig zijn met voldoen aan verwachtingen van anderen enorm remmend op de creativiteit van mensen. Door daar even uit te stappen
De Raedt
creëer je de basis om vernieuwend te zijn ”
Christiaan Groeneweg (1988) is vanaf 2015 in dienst bij VORM, eerst als conceptontwikkelaar en
Meer trappen lopen Volgens Christiaan is de gedachte aan innovatie nog teveel geënt op dat ene revolutionaire idee. “Er is bewijs genoeg, dat vele kleine stappen de weg naar verandering en verbetering plaveien. Coolblue heeft tien jaar geleden al de glimlach bedacht als ultiem bedrijfsdoel. Tot op de dag van
vanaf november 2016 als projectontwikkelaar voor o.a. de voormalige schoollocaties van het Albeda College in Rotterdam
vandaag blijven zij met kleine stapjes veranderen om die ‘smile’ te krijgen bij de klant. En zij staan in de markt toch echt bekend als een innovatief bedrijf. Eentje die waarde toevoegt aan de wasmachine, ook al moet je daarvoor veel meer trappenlopen dan je concurrent. Het vergt lef om te investeren in enorm energiezuinige woontorens zoals BOLD Amsterdam, of over te stappen op een volledig circulaire economie maar langzaam op gang komt. Als zuinige Nederlanders gaan de kosten ons toch net iets te lang voor de baten uit. In Duitsland gaat die beweging sneller, die hechten ook meer aan hun omgeving en de natuur, hebben die intrinsieke motivatie en zien daar de waarde van in.” Op professioneel vlak wil Christiaan graag blijven bijdragen aan
De Rotterdamsche School
ontwikkeling. Ik snap best dat bijvoorbeeld de circulaire
VORM & Inhoud
19
transformatie is poĂŤzie in de steigers MOOI VAN VORM
20
VORM & Inhoud
21
VORM FINANCE We praten met Marco Bijl en Daniëlle Schuller van VORM Finance. Kopers van een huis bij VORM kunnen voor hun hypotheek terecht bij VORM Finance. Dit is een service waar honderden nieuwe
“ W ij verkopen geen hypotheken, wij verkopen huizen ”
huizenbezitters
per
jaar
gebruik
van
maken.
Een
unieke
dienstverlening, waar iedereen enthousiast over is. Wat doet VORM Finance precies? Daniëlle: Huizen verkopen! Iedereen denkt wel dat we hypotheken verkopen, maar dat is helemaal niet zo. Marco: Kijk, natuurlijk adviseren wij hypotheken aan onze kopers en kiezen de kopers bij ons aan tafel hun maandlast. Dát is wat we doen. Maar een projectontwikkelaar kan er dagenlang mee bezig zijn of een huis nou € 352.000,- of € 359.000,- moet kosten. Dat heeft totaal geen aansluiting met de belevingswereld van de koper. De koper wil weten of hij € 1.100,- of € 1.600,- in de maand kwijt is aan maandlasten in zijn nieuwe huis. De koper ‘kiest’ zijn maandlast? Een hypotheek kost toch wat ‘ie moet kosten? Marco: Welnee. In iedere hypotheek zijn er 1001 slimmigheden te bedenken. Alles draait om keuzes en het draaien aan knoppen. Wij laten de koper zien wat voor knoppen er zijn, hoe hij eraan kan draaien én wat het effect op de maandlast dan is. Ná al die uitleg en dat knoppengedraai ontstaat de maandlast waarbij de koper zich senang voelt: een maatwerkhypotheek met een op het lijf geschreven maandlast. Daarbij kunnen we ook nog eens kiezen uit een stuk of 40 banken met ieder hun eigen voorwaardenpakket en de prijs/kwaliteit van die banken is vrijwel constant in beweging.
Wij laten de koper zien wat voor knoppen er zijn, hoe hij eraan kan draaien én wat het effect op de maandlast dan is.
22
Marco Bijl - Directie HypotheekSpecialist Daniëlle Schuller - Directie HypotheekSpecialist
VORM Finance is dus een tussenpersoon in hypotheken? Daniëlle: Ja. Maar wel een heel bijzondere. Wij doen namelijk maar één ding: de hypotheken voor onze éigen kopers verzorgen. Onze kennis over nieuwbouwhypotheken en duurzaamheidsaspecten in hypotheken is ongeëvenaard. Dat is belangrijk, want een nieuwbouwhypotheek is echt een aparte tak van sport. Voor het afsluiten van een hypotheek moet een koper sinds een paar jaar advies- en bemiddelingskosten betalen. Die kosten liggen bij ons laag, wij zijn echt een service vanuit VORM. Kopers ervaren dat ook op die manier, wij zijn al snel het vriendje, zitten in het weekend gezellig te appen met kopers. De sfeer bij ons is informeel en dat is voor de kopers een verademing. Marco: Dure dassen en pakken zijn bij ons verboden. Natuurlijk gaat het over hele serieuze dingen, maar mag de koper zich ook lekker op zijn gemak voelen? Ja toch? Duurzaamheid: een steeds belangrijker item in de bouw én in de hypotheekwereld. Marco: Absoluut. Duurzaamheid en verduurzaming spelen in onze adviezen een hoofdrol. We zijn er dan ook ontzettend trots op dat wij in 2017 de eerste tussenpersoon zijn geworden die een samenwerkings-/bemiddelingsovereenkomst met Triodos heeft gesloten. De eerste en de enige tot op dit moment. Kijk, als een ideële bank als Triodos na een jarenlange ‘ballotage’ oordeelt dat de kwaliteit van onze advisering en onze integriteit op één lijn liggen met die van Triodos en wij dus ‘uit naam van’ mogen adviseren, dan doet dat je écht wel wat. Daar zijn we als VORM Finance trots op! Concreet: wat merkt de koper in zijn hypotheek van die duurzaamheidsambitie? Daniëlle: Als een woning een bepaalde duurzaamheidsgraad bereikt, krijgen kopers lagere rentes, lagere maandlasten, kunnen ze meer lenen en ontstaan er tal van andere voordelen. Een duurzaam huis is dus goed voor het milieu, goed voor de energierekening van de koper én het zorgt voor een lagere maandlast op hypotheekgebied. Een
Daarbij kunnen we ook nog eens kiezen uit een stuk of 40 banken.
schitterende combinatie. Vanuit Oud-Beijerland is VORM Finance met 15 man personeel iedere dag weer bezig om de woondromen van onze kopers uit te laten komen.
VORM & Inhoud
23
BOLD Mooi van VORM
01
uiterlijke gedaante Ja, BOLD valt op. De naam verwijst niet voor niets naar de typografische accentuering waarmee vetgedrukte lettervormen contrasteren met de omliggende tekst. BOLD staat bovendien voor de eigenschap van lef en moed. Voor eigenzinnigheid, uitspreken waar je voor staat en de bereidheid om risico’s te nemen. Dat doet BOLD met zijn gevel van zonnepanelen. Een statement waar straks niemand omheen kan.
02
uitstekend Aan de skyline van Amsterdam, direct achter het Centraal Station verrijst BOLD. Bijna 80 meter hoog en markant door zijn krachtige hightech uitstraling. BOLD zet de toon voor de toekomst door het visueel-esthetisch gebruik van zonnepanelen.
24
03
maatschappelijk verantwoord ondernemen Achter de prachtige zwarte gevel van BOLD gaat een hypermodern, duurzaam en extreem zuinig energiesysteem schuil. Hier passen we warmteterugwinning toe. Dit slimme systeem wint de warmte terug die we gebruiken om te ventileren en te douchen. Door het terugwinnen kunnen we het daarna opnieuw gebruiken. De grond diep onder het gebouw en de zon gebruiken we als bronnen voor warmte, koeling en energie. Veel energievriendelijker dan een eigen CV-ketel of een aansluiting op stadsverwarming.
architect: OZ VORM & Inhoud
25
Pirmin Blaak Leeftijd
Positie
Club
29
Keeper
Oranje Rood
Naast Hockey
Uitspraak
Eigen label GoalieWorks (opleidingen, materiaal, winkel)
“Je bepaalt zelf hoe ver je gaat komen”
Rugnummer
26
Interlands
51
“ Samen maak je de keuze om ervoor te gaan!
Hoe doet je dat, winnen als team? Maria: In een team moet je echt samen willen investeren in het toekomstige succes. Het begint ermee dat iedereen de absolute wil heeft zijn taken zonder morren uit te voeren. Natuurlijk moet je de kans krijgen om jezelf te zijn en je veilig te voelen in een team, maar je moet elkaar ook kunnen aanspreken op het teambelang en de gemaakte afspraken. Het lijkt allemaal heel logisch, maar dat is het niet. In veel teams merk je dat duidelijke communicatie ontbreekt en ook dat anderebelangen soms zwaarder wegen dan het teamdoel.” Pirmin: “Je maakt samen een route naar het resultaat. Op dat moment kan iedereen zijn mening geven over hoe die route moet gaan lopen. Maar uiteindelijk moet je jezelf na een beslissing schikken naar de gemaakte keuzes. Er is dan geen weg meer terug. Je kunt niet na een tijdje zeggen: ‘Ik was het er toen al niet mee eens!’. Je moet in een team iedereen actief blijven vragen naar zijn mening, Zo kan niemand zich achter stilzwijgen of onwetendheid verschuilen.”
“
Maria: ”In een nationaal hockeyteam komen er steeds spelers bij en gaan er ook weg. Om dan als team overeind te blijven, kun je niet alleen blijven rekenen op de individuele kwaliteiten van de spelers. Elkaar steeds herinneren aan wat de gezamenlijke afspraken zijn, blijven coachen en onder-
26
Ze zijn succesvol, beide hockey-international en sleepten al vele
steunen. Dat is een taak van iedereen, niet alleen van de
prijzen in de wacht. Maria Verschoor (23) won met Oranje zilver tijdens
coach of de manager. Ik kan me zo voorstellen dat het
de Olympische Spelen in Rio en is met haar enorme krullenbol een van
zakelijk precies zo werkt. Je coacht en leert van elkaar en
de meest herkenbare aanvalsters van Nederland. Pirmin Blaak (29)
wacht niet alleen tot de baas zegt wat je moet doen, toch?”
werd de afgelopen jaren een aantal maal tot ‘man of the match’
Pirmin: “Natuurlijk heb je als individu ook de plicht om
gekroond na een waardevolle invalbeurt als interlandkeeper. Steeds
op jouw manier bij te dragen aan die team cultuur. Na de
vaker is hij nu eerste keus onder de nationale lat. We hebben op een
Olympische Spelen in Rio zijn er veel nieuwe jongens
bijzondere en voor hen vertrouwde plek afgesproken. De bouwlocatie
bij gekomen en dan schuift de teamcultuur ook op. Dat merk
van VORM in Mijnsheerenland ligt op een steenworp afstand van de
je in de gesprekken die je hebt en de zaken die anders gaan.
plek waar Maria opgroeide én waar Pirmin pas een oude boerderij
We hebben er bijvoorbeeld gezamenlijk voor gekozen
heeft gekocht. We willen wel eens weten wat zij denken van de
om nu drie leiders in het veld te hebben in plaats van één.
VORM-adagia ‘Winnen als team’ en ‘Het beste uit jezelf halen’.
Uiteindelijk komt winnen als team neer op het gezamenlijk
Maria Verschoor Leeftijd
Goals
Positie
23
6
Aanvaller Amsterdam
Rugnummer
Interlands
11
85
Club
Naast Hockey
Uitspraak
Studie Commerciële Economie aan de Johan Cruijff University
“Als het niet lukt moet je harder je best doen”
maken van goede afspraken voor het bereiken van je einddoel en daar niet meer op terug komen. Zoals Maria zegt: je investeert dan allemaal in dezelfde route naar de top!” Als je gaat voor het team, hoe kun je dan tegelijkertijd het beste uit jezelf blijven halen? Pirmin: “Ik herinner me de uitspraak van voormalig coach Paul van Ass: ‘Je bepaalt zelf hoe ver je komt’. Ik ga ervan uit, dat tachtig procent van wat je bereikt door jezelf wordt veroorzaakt. Op twintig procent heb ik geen invloed en dat wordt bepaald door anderen of door het lot. Als iets dus niet lukt, kun je maar beter bij jezelf te rade gaan, in plaats van je omgeving te willen veranderen. Wat kun jij er zélf aan doen om te verbeteren?” Maria: ”Het vermogen om het beste uit jezelf te kunnen halen, heeft volgens mij ook wel te maken met je opvoeding. De meeste van ons (topsporters, red.) is van jongs af aan geleerd dat het niet allemaal komt aanwaaien. Je moet ook flink doorzetten en er veel voor laten om dit niveau te halen. Helemaal niet erg; daar krijg je ruggengraat van. En natuurlijk krijg je, ook als topsporter, te maken met teleurstellingen of tegenslag. Soms heb je daarbij het gevoel dat het niet ligt aan je instelling of je talent. Eerst ben je boos en geneigd anderen de schuld te geven. Dan ga je toch aan jezelf twijfelen en daalt je zelfvertrouwen. Ik kan gelukkig snel daarna weer rekenen op mijn doorzettingsvermogen en de wil om wat ik ga bereiken, niet van anderen te laten afhangen.” Pirmin: “Natuurlijk heb je ook anderen nodig om het beste uit jezelf te halen. Op termijn presteer je zonder feedback van coaches en andere spelers niet beter op het veld. Vroeger had ik daar moeite mee, want ik zag het als kritiek. Nu vraag ik er zelf om. Het helpt me enorm om te blijven verbeteren.”
VORM & Inhoud
27
Totale ‘market update’ EXPO REAL MÜNCHEN 2017
Op de beurs tasten we conceptuele constructies af met beleggers die we daarna een concreet vervolg kunnen geven in onze projecten
Begin
oktober
bracht
een
aantal
medewerkers van VORM een bezoek aan Expo Real in München, een van de grootste vastgoedvakbeurzen ter wereld. Ook voor Nederlandse
vastgoedprofessionals
en
-bedrijven worden dergelijke wereldwijde beurzen steeds belangrijker, zo blijkt. Door de populariteit van Nederland voor buitenlandse beleggers en regio’s, die zich buiten hun eigen grenzen willen profileren, is het speelveld immers internationaler dan ooit. Hoe vind je de weg op 64.000 m2 en tussen 38.000 bezoekers uit 71 landen? Deelnemer en senior conceptontwikkelaar Stijn van Vuuren vertelt.
28
“Het is goed voor de verbreding van de blik en het internationale netwerk om een beurs van dit formaat te bezoeken. Zinvol bovendien, om je eigen projecten te spiegelen aan wat er in andere landen speelt. Zowel de woonconsument als de belegger in onze projecten komt tegenwoordig niet meer alleen uit Nederland. Wat kunnen we daarom leren van de verstedelijking van woongebieden in de landen om ons heen? Hoe gaan we om met mobiliteit en voorzieningen in dichtslibbende steden? Hoe zorgen we dat verdichting in de stad ook samen kan gaan met vergroening? Op een beurs zoals Expo Real vind je talloze gesprekspartners met vergelijkbare uitdagingen. Ook zie je precies waar de aandacht van grote beleggers, banken en investeerders naar uitgaat.
Het is een hele
goede en efficiënte manier om een totale ‘market update’ te krijgen. Op de Provada (vastgoeddagen in de RAI in Amsterdam, red.) loop je van stand naar stand en maak je gemakkelijk contact. Dat is op Expo Real formeler en doeltreffender ingericht. Buitengewoon efficiënt is het Nederlandse Paviljoen, waar gemeenten, ontwikkelaars en investeerders elkaar opzoeken.” Netwerken We vragen Stijn ook of zijn verwachtingen van het beursbezoek zijn uitgekomen. “Jazeker”, beaamt hij. “Natuurlijk hebben ook wij gerichte afspraken gemaakt op het Nederlandse paviljoen van de Expo. Zo kijken we continu naar nieuwe samenwerkingspartners en -structuren.
Op
de
beurs
tasten
we
conceptuele
constructies af met beleggers, die we daarna een concreet vervolg kunnen geven in onze projecten. Daarnaast is het altijd goed om bekende relaties te spreken en in informele sfeer uitdagingen te kunnen bespreken met beleggers en verantwoordelijken binnen gemeenten.” Koplopers in innovatie Zou Stijn van Vuuren Expo Real nogmaals bezoeken? “Voor iedere professional in vastgoed is de beurs een heel zinvolle investering in het opdoen van kennis en het verstevigen van relaties. Omdat de beurs groot-Europees is ingestoken, zie je met eigen ogen waar het in de nabije toekomst naartoe gaat. Zo levert de aankomende BREXIT al kansen voor de vastgoedmarkt op het continent en heeft de opkomst van de deeleconomie (mobiliteitsconcepten, woonservices, voorzieningen, etc.) zichtbaar effect op de ontwikkeling van vastgoed in de steden. Het is overigens niet zo dat we in Nederland alleen maar kunnen leren van de rest van Europa, heb ik gemerkt. In veel gevallen zijn we een van de koplopers in innovatie!”, aldus Stijn.
VORM & Inhoud
29
30
de parels van de bouw ontvangen je met een warme deken MOOI VAN VORM
VORM & Inhoud
31
VORM PROJECT
De Stadhouders, Den Haag Projectgegevens
Architect:
Op de grens van het geliefde Statenkwartier en Duinoord - één van de meest gewilde woon- en
ELV architecten
werklocaties in Den Haag - wordt binnenkort De Stadhouders gerealiseerd. Deze nieuwe woonplek
Realisatie:
omvat drie gebouwen, drie Stadhouders; Maurits, Casimir én Frederik Hendrik. Ieder met een eigen
Waal
karakter, maar allemaal vol charme. Fredrik Hendrik biedt ruimte aan 49 luxe koopappartementen,
Start bouw:
waaronder vier riante penthouses en 42 luxe vrijesectorhuurappartementen
medio februari 2018 Gereed: begin 2020
32
column Ewout Blinde Adjunct-directeur Financiële Zaken
Illustratie: Seb Jarnot – Unit C.M.A.
Laat ik voorop stellen dat ik mij zeer vereerd voel door het verzoek om een column te schrijven voor het wijdst verspreide gratis magazine van bouwend en projectontwikkelend Nederland. De redactie is zelfs bereid geweest een kunstenaar in te huren om mijn beeltenis op deze pagina te plaatsen; het moet warempel niet gekker worden. Het mij opgedragen thema “mooi van VORM” stelt mij echter wel voor een uitdaging, om maar eens een mooi cliché te gebruiken. “Daar kun je leuk zo veel kanten mee op”, werd gezegd. Ja, inderdaad, en dat maakt het juist ook zo lastig. Ziehier in welke richtingen je zoal kunt gaan met “mooi van VORM”. Ik raad u aan om de volgende zinnen hardop voor uzelf uit te spreken, en er de juiste intonatie bij te vinden.
Ikzelf word bijvoorbeeld buitengewoon blij van een welgevormde
Toegegeven, het zit ‘m soms in de nuance, maar met enige oefening
dameskuit: beginnend met zachte, maar tegelijk stevige welvingen onder
gaat het u zeker lukken.
de knieholte en uitlopend in – en dit is echt essentieel – een scherp afgetekende achillespees op een slanke enkel. Wat mij betreft het
•
Fijn dat VORM dat doet: da’s mooi van VORM.
• Dat hebben die mannen van VORM netjes gebouwd:
ultieme teken van schoonheid, een regelrechte conditio sine qua non. Ja heren, let u er maar eens op: als u eenmaal bent gegrepen door de
da’s mooi van VORM;
schoonheid van de welgeschapen dameskuit, ach, dan gunt u andere
•
Afblijven, dat is van Daan: da’s mooi van VORM.
lichaamsdelen geen blik meer waardig.
•
Gehoord op de afdeling Garantie: da’s niet zo mooi van VORM.
•
Dat is fraai gebouwd: da’s mooi van vorm.
En dames, ik smeek u: mocht u gezegend zijn met een stel onderdanen als hiervoor beschreven, onthoudt u ons dan alstublieft
Op dat laatste wil ik wat dieper ingaan. Want hoe mooi van vorm BOLD,
niet de aanblik van al dat schoons, omhul uw benen niet met
Life, NAW, NEW, Twins of hoe al die bouwsels van VORM ook mogen
vormeloze broekspijpen, zet die vermaledijde enkellaarsjes van u bij
heten, misschien zijn, er gaat niets boven de schoonheid van de vormen
het vuilnis en accentueer de glorieuze schoonheid van uw kuit met
die Moedertje Natuur zelve heeft geschapen.
een kekke pump. Kortom: maak ons gek!
VORM & Inhoud
33
“ Terwijl de rest van de wereld aan de iPhone is, gebruikt de bouw nog de walkman ” NORBERT SCHOTTE PROGRAMMAMANAGER - VORM
34
Laten we even een kijkje nemen in de bouwsector. Wereldwijd kent de bouwsector in de afgelopen 20 jaar een productiviteitsgroei van gemiddeld 1% per jaar
Innoveren is namelijk inherent aan risico’s en als bedrijf kun je geen oneindige hoeveelheid risico’s lopen.
(McKinsey, 2016). In vergelijking met de industrie, met een jaarlijkse mondiale productiviteitsgroei van 3,6%, blijft de bouwsector ver achter. Ook ING (2015) geeft aan dat er nauwelijks groei in arbeidsproductiviteit is binnen de bouwsector. Moeten we ons daarvoor schamen? Laten we stellen dat een goede reflectie geen kwaad kan. Moeten we ons daarom zorgen maken? Dat ligt aan de keuzes die je als bedrijf maakt en gaat maken. Wij als VORM kiezen ervoor om onze kernwaarde ‘vernieuwend bezig zijn’ na te komen. Door middel van
Wij zien robotisering/industrialisatie dus niet als een
een ‘digitale ideeënbus’ worden ideeën en kansen van
bedreiging omdat het onze banen overneemt, maar als
medewerkers gebundeld, om vervolgens te kijken waar we
een verrijking van ons werk, dat zou kunnen bijdragen aan
onze prioriteit aan geven. Innoveren is namelijk inherent
werkgeluk. Ofwel, SMART INDUSTRY, zoals Marjet Rutten
aan risico’s en als bedrijf kun je geen oneindige
verderop in deze VORM & Inhoud ook al beschrijft.
hoeveelheid risico’s lopen. Je zult dus prioriteiten moeten
stellen. Eén van de kansen die naar voren is gekomen betreft
In het kader van transparantie laten wij graag zien wat ons
het robotiseren/industrialiseren van ons bouwproces.
bezig houdt. Wij kunnen dan ook met trots zeggen dat we
een
De reden dat het robotiseren/industrialiseren van ons
Machinebouw om middels doen -> vallen -> leren ->
bouwproces prioriteit heeft gekregen is het volgende:
doen -> … te ontdekken waar dit schip gaat stranden. We
zonder procesinnovaties prijzen we onszelf uit de markt en
kijken in dit proces dan ook breder dan onze eigen sector.
geven we ruimte aan (branchevreemde) nieuwkomers die
Juist door (samen te werken met) andere sectoren
wél innoveren in efficiëntere (en flexibele) processen.
ontstaan innovaties. Wat kunnen we bijvoorbeeld leren van
Daarnaast zien wij de technologische ontwikkelingen die
de wijze waarop een wand van een vliegtuig is gemaakt?
het mogelijk maken om van stukfabricage naar mass
Ook Bio Mimicry laten we niet ongemoeid in dit proces.
customization te gaan en hierbij de stap van mass
Want zijn wij werkelijk zo arrogant om miljarden jaren van
production over te slaan. Ofwel gebruik maken van de
evolutie te negeren en vervolgens zelf het wiel opnieuw te
dialectiek van de vooruitgang, zoals Nederlands historicus
gaan uitvinden?
‘Jan Romein’ in 1937 al beschreef. Uiteindelijk zal de klant
dus een goedkopere woning krijgen, wordt het sneller
Gelukkig zien we dat er een beweging gaande is in de
gebouwd en is er veel meer keuzevrijheid.
sector. Onder andere door initiatieven als Holland
samenwerking
zijn
aangegaan
met
Sanders
Contech & Proptech, waarbij we als ‘grownups’ in staat Niet geheel onbelangrijk is tevens de vergrijzing en de
worden gesteld om vernieuwende startups te ontmoeten.
toenemende schaarste van vakmannen. Het is onze branche
Beschouw dit stuk dan ook als een open uitnodiging om
niet vreemd dat we een tekort aan bijvoorbeeld metselaars
onderstaande uitspraak zo snel mogelijk te ontkrachten
hebben.
met elkaar. “Terwijl de rest van de wereld aan de iPhone is,
Door
ons
bouwproces
te
robotiseren/
industrialiseren kan het fysiek zware werk vermeden worden.
gebruikt de bouw nog de walkman”.
VORM & Inhoud
35
36
Ongeveer een jaar geleden maakten ze van een oud postkantoor in het Rotterdamse Kralingen hun eigen studioshop voor interior design. Een inspirerende en ontspannen shop, galerie en ontwerpstudio in één, een creatieve hotspot voor kunst, interieur en design. We spreken eigenaar Jeroen Ebbeler in de grote open keuken met koffiebar, achterin studio DOEN. “We zitten nu precies op de goeie plek”, begint hij te vertellen.
“ Soms is het net een spelletje Tetris Jeroen Ebbeler Studio DOEN
“ “Hier loop je als huiseigenaar of ontwikkelaar ook gewoon
de binnenzijde. Ook die moet namelijk blijven kloppen bij
even naar binnen om inspiratie op te doen. Dat was op
het karakter van het gebouw. We werken nu samen met
onze oude locatie in het Scheepvaartkwartier minder het
transVORM en Braaksma & Roos Architecten aan de
geval. We hebben nu de mogelijkheid om een huiselijke
transformatie van het oude hoofdkantoor van Nationale
sfeer te creëren, maar dan wel een die je aandacht blijft
Nederlanden aan de Raamweg in Den Haag. Een
trekken. We zijn tenslotte een interior design studio en
monumentaal, door Berlage ontworpen kantoor uit 1927
willen graag voorbeelden van zorgvuldig uitgezochte
wordt daar omgevormd tot een luxe woongebouw. Er
meubels, accessoires en kunst laten zien. ” Jeroen ontwerpt
worden 57 woningen in het gebouw gemaakt, in allerlei
samen met zakenpartner Annet van der Zalm interieurs en
varianten; appartementen, herenhuizen, studio’s, ateliers.
inrichtingen voor zowel particulieren als voor (de grotere)
Wil je daarvoor slimme en efficiënte plattegronden maken
projecten. Inmiddels is DOEN uitgegroeid tot een bedrijf
én ook nog in iedere ruimte het oorspronkelijke karakter
van tien mensen en werken ze ook in het buitenland. “Je
van het gebouw terug laten komen, dan ben je wel even
ziet echt een trend ontstaan. In de grote steden van Europa
aan het puzzelen.” Jeroen wijst op zijn ontwerpers in de
wordt
schoolgebouwen,
studio: “Ze doen daar een geweldige klus, samen met de
loodsen, kantoorvilla’s en historische bedrijfsgebouwen
ontwikkelaar en de architecten. Om alles te laten passen, is
worden
De
het soms net het spelletje Tetris!” DOEN gaat vrij ver in het
binnenkant van dergelijke panden verandert weliswaar van
adviseren en begeleiden van de nieuwe bewoners van een
werk- naar woonbestemming, maar je wilt toch de charme
getransformeerd gebouw. Dat is ook het geval bij het
van het oorspronkelijke ontwerp behouden. Daar is veel
Berlagehuis. Interior Designer Kimberly van der Velden
aandacht, creativiteit en kennis voor nodig.”
schuift bij het gesprek aan: “Alle bewoners krijgen een
veel
getransformeerd.
omgevormd
tot
Oude
gewilde
woonlocaties.
aantal uur interieuradvies bij de koop van hun woning. Bij de Het karakter van Berlage
een adviseren we op het gebied van kleuren en materialen,
“Wat we graag willen, is samen met de ontwikkelaar en
de ander wil een lichtplan of een advies over het gebruik
architect van zo’n transformatiegebouw om de tafel. Ja,
van een ruimte. Daarnaast zijn we samen met VORM
inderdaad nog voordat de indelingen van de woningen in
verantwoordelijk voor de begeleiding van de kopers bij de
zo’n gebouw zijn bepaald. In de schetsontwerpfase kunnen
keuze van hun meer- of minderwerk. Het is overigens uniek
we veel betekenen voor het latere succes van een
dat we bij een project van een dergelijke omvang vanaf het
transformatie. Waar de architect vaak de focus heeft op de
schetsontwerp tot de oplevering en zelfs bij de inrichting
schil, gaan wij aan de slag met het ontwerp en de logica van
van de woningen betrokken zijn.“ VORM & Inhoud
37
Duurzaamheid is geen USP Bij transformaties van een dergelijke grootte komt het
onderhoud en vervanging van de innovatieve installaties
thema duurzaamheid ook altijd aan de orde. Jeroen: ”Om
inzichtelijk worden gemaakt. Van een cv-ketel weet je
het oorspronkelijke karakter van een gebouw als het Berlagehuis terug te laten komen, moet je goed nadenken over wat je gaat hergebruiken of behouden. Als je het specifiek hebt over de duurzaamheid van het gebruik van zo’n locatie, is dat natuurlijk aan de bouwer en de bewoners zelf. Wel denken we goed na over de verdeling en het gebruik van de ruimte. We kijken ook steeds naar de materialen die we inzetten bij het inrichten van woningen en gebouwen. Zo duurzaam mogelijk, ook al hangt daar in eerste instantie vaak een hoger prijskaartje aan. Uiteindelijk
“ duurzaamheid zit namelijk ook verstopt in dingen die lang meegaan
“
precies hoe lang hij meegaat. Bij een zonnepaneel, omvormer of een warmtewisselaar is dat nog maar de vraag. Als adviseur en professional wil ik duurzaamheid niet als USP (unique selling point) of marketingtool inzetten. Dat je duurzaam werkt en adviseert, moet in de aard van je bedrijf zitten, zonder promotiepraatjes of de vraag of het wel genoeg verdient. Daaraan wil ik de komende jaren veel aandacht besteden. Terwijl ik het zeg, realiseer ik terdege dat dit ook weer een commerciële belofte lijkt en dat is niet de bedoeling, natuurlijk!”
betaalt dit zich terug. Duurzaamheid zit namelijk ook verstopt in dingen die lang meegaan, die kwaliteit hebben.
DOEN
Waar dus minder van hoeft te worden geproduceerd.
Rotterdam, in het voormalige postkantoor van Kralingen.
is
gevestigd
aan
de
Avenue
Concordia
in
Duurkoop is dus vaak ook duurzaam, als je het ons vraagt.
Zes dagen in de week is de ontwerpstudio, designshop en galerie in één geopend voor geïnteresseerden. Een plek
In de bouwwereld is veel te winnen op het gebied van
voor ontmoeting, inspiratie en creatie. Om professionals
warmtebronnen en energieopwekking. Toch heb ik het
en huizenbezitters te inspireren, adviseren en steeds weer
gevoel
te verrassen met iets nieuws.
dat
de
doorbraak
pas
echt
komt,
als
de
woonconsument de toekomst met enige zekerheid kan voorspellen; 38
bijvoorbeeld
wanneer
de
kosten
voor
www.doen.do
VORM PROJECT
Yours, Leiden Projectgegevens
Realisatie:
Opgeleverd:
De Leidse Schans omvat studentenwoningen,
Fase 1:
Fase 1:
voorzieningen en starterswoningen.
combinatie VORM Bouw en
Blok B: 583 studentenwoningen
De campus biedt ruimte aan studenten,
Ballast Nedam Capelle
Blok C: 117 startersappartementen (60 huur, 57 koop)
starters en promovendi. Hiermee wordt een
Blok D: 90 koopwoningen
gemengd leefklimaat gerealiseerd en kunnen
Fase 2:
de afgestudeerde studenten voor de stad
blok E en F: Ballast Nedam
behouden blijven.
Capelle
Fase 2:
blok A: combinatie VORM Bouw
Blok F: start december 2017, 218
en Ballast Nedam Capelle
studentenwoningen Blok E: start februari 2018, 249
Opdrachtgever:
studentenwoningen
SAREF (Syntrus Achmea Real
Blok A: start verwachting mei
Estate & Finance, VORM
2018, 197 studentenwoningen en
Ontwikkeling en Ballast Nedam
424 starterwoningen
VORM & Inhoud
39
“ Installaties gaan het verschil maken op de woningmarkt John van de Sande Commercieel Directeur H.Ek Installatie Maatschappij
“
H.Ek Installatiemaatschappij B.V. werkt vanuit het hoofdkantoor in Den Bosch dagelijks met ongeveer 130 mensen aan de realisatie van elektrotechnische- sanitaire- verwarmings- en luchtinstallaties in de projecten van VORM en andere grote bouwers en ontwikkelaars. We hebben een gesprek met John van de Sande en vragen hem naar de toekomst van de installatiebranche.
Verwarmen bij min tien is niet noodzakelijk Op het gebied van regelgeving geeft Van de Sande een goed voorbeeld: ”De geldende bouweisen gaan uit van Volgens John van de Sande, de commerciële man en
installaties die een nieuwe woning van boven tot beneden
partner bij H.Ek Installaties in Den Bosch, staat de nabije
op 21 graden kunnen verwarmen als het buiten min tien is.
toekomst in het teken van de beheersing van overcapaciteit
Je creëert daarmee een enorme overcapaciteit. Ten eerste
en de opslag van energie. Niet iedere woning in het rijtje
wordt het door de opwarming van de aarde zelden nog zo
heeft, naar zijn zeggen, een eigen WKO-installatie of eigen
koud en worden lage temperaturen ’s nachts bereikt,
zonnepanelen nodig. “Op een zonnige dag produceert een
wanneer je minder warmte nodig hebt. Ten tweede heeft
wijk met nul-op-de-meter-woningen nu nog veel te veel
een rijtjeshuis minder capaciteit nodig dan een vrijstaande
energie. Die kan maar moeilijk teruggegeven worden aan
of hoekwoning. Willen we als bouwers en installateurs
het bestaande energienet, want dat is er niet op gebouwd.
efficiëntere warmte- of energievoorzieningen plaatsen, dan
Als we dit overschot aan energie kunnen bufferen en daar
moeten we grootschaliger denken dan de individuele
onze auto’s op kunnen laten rijden of het zwembad in de
woning. Wat is de concrete energiebehoefte voor de gehele
buurt mee kunnen verwarmen, wordt de capaciteit beter
ontwikkeling en welke gemeenschappelijke oplossing
benut. Ik denk dat we meer toe gaan naar voorzieningen
kunnen we dan bedenken?”
op wijkniveau mét een opslagmogelijkheid. De techniek is
40
er al, alleen moet de regelgeving worden aangepast en zijn
100.000 cv-ketels per jaar
er kartrekkers nodig. Ik verwacht dat VORM, als een van de
Ook verwacht Van de Sande dat de toekomst “All Electric”
koplopers op bouwgebied, die rol mede op zich gaat
zal zijn. “Maar dat kan nog wel een poosje duren.
nemen. De eerste initiatieven, zoals de samenwerking
Overheden stellen zich afwachtend op en zijn voor hun
tussen VORM en Next NRG in het gebouw BOLD
inkomsten in meer of mindere mate afhankelijk van hun
Amsterdam is een mooie graadmeter.”
olie- of gasreserves. Bovendien kennen de duurzame “all
electric”-oplossingen een veel hogere aanschafprijs en een onzekere onderhoudstoekomst. Van cv-ketels worden er daarom nog steeds 100.000 per jaar verkocht en van een klimaatvriendelijke WKO-installatie is dat nog niet het geval. Een initiatief als KlimaatGarant, waarbij de consument voor 25 jaar de WKO-installatie en het onderhoud least, is een goede stap naar een betaalbare oplossing. Ik verwacht echter dat woningeigenaren op de toekomst liever een gedeelde energie-installatie bezitten in een soort van VvEstructuur.” Meer tijd voor het sociale leven H.Ek Installaties is door VORM gevraagd deel te nemen aan de pilot met een Smart Living-concept in Mijnsheerenland. Daar is een VORM 6D-conceptwoning ingericht als gezamenlijk laboratorium en showcase van wat er op dit moment mogelijk is op het gebied van Domotica en automatisering van de eigen woonomgeving. Een mooi project, volgens Van de Sande: “Het is geweldig om te zien waartoe we in de samenwerking in staat zijn. Er is een nieuwe wereld gebouwd, waarbij deuren op afstand kunnen worden geopend, keukenapparatuur via een internetverbinding
met
elkaar
communiceert
en
de
leefomgeving veiliger en comfortabeler is gemaakt. Op grote schaal betekent het smart living-concept dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen, er meer tijd ontstaat voor
sociale
activiteiten
en
er
voorzichtiger
wordt
omgesprongen met het gebruik van energie. Dit soort installaties
gaat
echt
het
verschil
maken
op
de
woningmarkt. We vinden het prachtig om daar een bijdrage aan te kunnen leveren.” Kijk op pagina 10 voor ons artikel
over VORMotica. Even de krant lezen H.Ek Installaties stelt zich in het bouwproces graag op als een eigenwijze partner, waar je als opdrachtgever veel aan kunt hebben. “Ik wil dat onze mensen meedoen aan de tekentafel, daar hun advies geven en komen met efficiënte en kostenbesparende oplossingen, die seriematig kunnen worden doorgevoerd. Ik geef graag het voorbeeld van de fabricage van meterkastpanelen bij ons in de werkplaats. Als ik 30 complete panelen met alle groepen en aansluitingen vooraf kan maken en testen, heb ik twee dagen, twee man en één set gereedschap nodig. Doe ik dat op de bouwlocatie, dan heb ik een week, een auto, vier man en twee gereedschapskisten nodig. Nog afgezien van de extra controleslag om fouten te voorkomen.” Van de Sande is blij met de opstelling van de VORM-directie. “Ze laten zich graag ontzorgen en betrekken ons vroeg in het proces. Als wij aan tafel komen, dan gaan zij even de krant lezen, zoals ze dat zelf noemen. Wij geven antwoorden op de vragen van gemeenten en beleggers, waar het om de technische installaties gaat. VORM vertrouwt volledig op onze expertise.“
VORM & Inhoud
41
42
trapsgewijs bewijs op een steenworp afstand MOOI VAN VORM
VORM & Inhoud
43
“
Bernice Notenboom Documentairemaker, klimaatjournalist en poolreiziger
Levensechte wake-up call “
Documentairemaker, klimaatjournalist en poolreiziger Bernice Notenboom over haar ondernemersexpeditie naar Spitsbergen: ‘Blijven zenden vanuit zaaltjes heeft toch minder impact!’
Ze is de eerste Nederlandse vrouw die op ski’s
Het roer om
de Zuidpool bereikte. Ze maakt tv-programma’s
Wat het huidige tempo van temperatuurstij-
over de gevolgen van de wereldwijde tempera-
ging met onze aarde doet, is volgens Bernice
tuurstijging en geeft talloze lezingen. In 2016
het beste te zien in de poolgebieden. De laatste
stond ze in de top 3 van de duurzame 100 –
tien jaar zijn de fjorden en de Atlantische
een prestigieuze ranglijst met de 100 meest
Oceaan rond Spitsbergen niet meer bedekt
invloedrijke Nederlanders op het gebied van
met ijs en zijn de gemiddelde temperaturen
duurzaamheid en natuur. Gedreven klimaatexpert Bernice Notenboom is overtuigd van het feit dat overheden onmachtig zijn om de desastreuze opwarming van de aarde tot staan te brengen. Initiatief en keiharde daadkracht
Ondernemersreis naar Spitsbergen toont harde effecten klimaatverandering
voor het eerst boven het vriespunt uitgekomen. Iedere maand worden weerrecords gebroken. Losgebroken poolijs is op drift en heeft Spitsbergen tot op 400 kilometer genaderd. De biodiversiteit heeft in het arctisch gebied ernstig
moet volgens haar uit het bedrijfsleven en
te lijden onder de omstandigheden. Stormen en
van investeerders komen. Om die reden
modderstromen teisteren flora en fauna.
organiseerde ze met de hulp van belangrijke wetenschappers en sponsoren een klimaatreis
“Graag laat ik de gevolgen van de opwarming
naar het Noorse Spitsbergen. 66 Invloedrijke
zien door het beeldmateriaal van mijn expedi-
managers en CEO’s gingen mee en zagen met
ties. Maar dat is niet genoeg om topmanagers
eigen ogen wat de temperatuurstijging doet
en ondernemers echt te raken. Een tv-pro-
met de natuur.
gramma of een lezing in een zaal is vrijblijvend. Ik kan blijven zenden, maar dan gaat iedereen
“Vanaf de opkomst van de industrie aan het
aan het einde van de avond naar zijn eigen
begin van de 19e eeuw is de gemiddelde
warme huis. De volgende dag zijn ze weer
wereldwijde temperatuur met 0,8 graden
druk bezig met de concurrentie en hun eigen
gestegen, de laatste tien jaar zelfs met een
marktpositie. Het roer moet om!”
halve graad.”, vertelt Bernice. ”Het gaat dus steeds sneller. Er zijn gewoon drastische maat-
Levensechte wake-up call
regelen nodig, om doelstellingen uit het Parijse
In samenwerking met wetenschappers, waar-
klimaatakkoord van 2015 te bereiken. Om de
onder een bioloog die al 23 jaar in het arc-
opwarming van de aarde af te remmen en
tisch gebied werkt, zette Bernice onder de
binnen de twee graden opwarming te blijven
naam ‘2 Graden Expediti’ in op een zeil- en
is een wereldwijde CO2-uitstootreductie van
klimaatreis met de belangrijkste captains of
vijftig procent in 2030 nodig!”
industry uit verschillende bedrijfssectoren.
44
“Daan van der Vorm”: in de visie van VORM zien we duurzaamheid als platform om groei te stimuleren, waarde te creëren en de concurrentie voor te blijven. Zeker nu we de impact van de problematiek hebben gezien en ervaren, onderstrepen we het belang van het onderwerp. Door het met elkaar hierover te hebben creëren we gezamenlijke taal en focus, waardoor de drive en het oplossend vermogen ontstaat om met elkaar uitdagingen aan te gaan en de gestelde doelen te halen. Gezamenlijk streven we naar een verduurzaming van de gebouwde omgeving. Prachtig en noodzakelijk om daar een bijdrage aan te kunnen leveren. Ons project Sluishuis in Amsterdam (gezamenlijk met partner Besix) is daar prachtig voorbeeld van.
Transport, energie, vastgoed. Grote spelers als
CO2-reductie, midden in het gebied dat als
we het niet alleen zoeken in wat wettelijk is
de Rotterdamse haven, Schiphol, de Gasunie en
eerste wordt getroffen door temperatuurstijging.
voorgeschreven. Nu beginnen met gasloos en circulair bouwen. Niet alleen gericht zijn op de
ING sloten als eerste aan en nodigden op hun beurt weer topmensen van belangrijke part-
Gasloos en circulair bouwen
verwarming van de woonomgeving, maar ook
ners uit. Het doel? Het bieden van een levens-
Peter Göbel, Directeur ING Real Estate Finan-
op de koeling ervan. Als de temperatuur gaat
echte wake-up call waar je niet van weg kunt
ce en een van de hoofdsponsors van de reis,
stijgen, hebben we namelijk ook energiearme
lopen. Met eigen ogen zagen de deelnemers
nodigde een aantal belangrijke vastgoed-
koeling nodig. Een airconditioning is daar geen
wat de gevolgen zijn van de opwarming van de
ondernemers uit, om mee te reizen met Bernice
voorbeeld van. Als ondernemer in toekomstge-
aarde. Tegelijkertijd werden ze bijgepraat over
en haar team. Ook Daan van der Vorm en Hans
richt vastgoed is duurzaamheid ook gewoon een
de meeste actuele wetenschappelijke gege-
Meurs besloten mee te gaan.
verdienmodel, lijkt me. De verkoopbaarheid van
vens van het smeltende ijs. Bernice dwong de
Bernice: ”In vastgoed en de bouwwereld is veel
een nul-op-de-meter-woning is voor woning-
ondernemers samen na te denken over maat-
te winnen. Veertig procent van de CO2-
eigenaren toch een stuk beter dan een woning
regelen die in het eigen bedrijf kunnen worden
uitstoot wordt gegenereerd door de bebouw-
op gas, met een onzekere energierekening van
genomen. De zeilreis werd een platform voor
de omgeving. Om stappen te zetten moeten
ettelijke honderden euro’s per maand?” Energieslurpers Op de vraag of er een vervolg komt op haar eerste ‘2 Graden Expeditie’ reageert Bernice positief: “Jazeker, we zijn inmiddels bezig om de volgende reis te organiseren. We richten ons daarbij op de topmensen uit de financiële wereld, zoals riskmanagers bij banken, verzekeraars en pensioenfondsen.” Van welke deelnemer Bernice nog droomt? “Mark Rutte, die moet echt mee. Als premier heeft hij aangegeven te twijfelen over de haalbaarheid van de Nederlandse CO2-doelstellingen in 2030. Ik ga hem laten zien dat er geen ruimte is voor scepsis of aarzeling. Het moet, voor onze eigen toekomst!”
VORM & Inhoud
45
Mooi van VORM
Houthaven
01
uiterlijke gedaante Waar ooit de timmerlui van de scheepswerven aan hun werkbank stonden te schuren en schippers van reusachtige Scandinavische zeeschepen hun grote stammen hout losten, komt nu een nieuwe Amsterdamse woonwijk: Houthaven. Gebouwd op acht nieuwe eilanden en pieren met circa tweeduizend nieuwe woningen, ruim zeventig woonboten en tal van voorzieningen. Als een echte stad, meegroeiend met de mensen die er wonen, werken en leven.
02
uitstekend VORM heeft in de afgelopen jaren vijf kavels verworven in Houthaven. Tot 2020 bouwen wij ongeveer 500 nieuwe woningen. Van stadse appartementen tot luxe herenhuizen en penthouses. En dit alles volgens de duurzame eisen van de gemeente Amsterdam: 100% klimaatneutraal.
46
03
maatschappelijk verantwoord ondernemen Iedere kavel heeft zijn eigen verhaal. Kavel 3AB op het Revaleiland kenmerkt zich straks door zijn sociaal maatschappelijke insteek. De plint bevat een fysiotherapeut, horeca en een ontmoetingsplek gecreĂŤerd door Cordaan. De appartementen worden in nauwe samenwerking met Woonkeur levensloopbestendig opgeleverd.
architect 3B, 3D & 5AB: van Aken Architecten architect 4AB & 4DEF: Klunder Architecten VORM & Inhoud
47
Vraag mensen een tekening van hun ideale huis te maken en ik geef u op een briefje dat ze snel vastlopen. Ik heb het zelf eens geprobeerd en het viel me vies tegen. Een moodbord maken is geen enkel probleem. Ik weet wat ik fijn en mooi vind, maar dat betekent nog niet dat ik het zelf kan bedenken. Dit artikel zal waarschijnlijk menig architect en ingenieur tegen de borst stoten, want ik hou een pleidooi om de gebruiker het middelpunt van ontwikkelen te maken. Ondersteund door digitalisering en industrialisering.
“ Hoe technologie de bouw op zijn kop zet Marjet Rutten Trendwatcher
“ 48
Deze 600 woorden gaan namelijk daarover
Ik geef u op een briefje: dit is minder privacy-
wordt. Over een aantal jaren zijn we niet meer
waar het over hoort te gaan: de klant. De
gevoelig dan alles wat u doet op internet en
alleen aan het kiezen tussen modules, maar
gebruiker van al die bouwwerken die wij maken.
social media…
kunnen we ook - als een soort van architect helemaal zelf ontwerpen. Raam beetje breder
Niemand zal het ontgaan zijn dat de wereld flink aan het veranderen is. En dat er vooral
Er zijn al veel mensen aan het experimenteren,
en hoger, deur een beetje lager. Oeps: bouw-
technologisch steeds meer kan. En dat biedt
vaak met anonieme data. Want het gaat er niet
besluit keurt het niet goed? Het systeem geeft
mogelijkheden. Heel veel mogelijkheden. Om
om of het project X of Y is, of dat het om Piet
de grenzen aan en daarbinnen kun je alles. Pa-
betere producten te maken voor lagere prijzen.
of Jan gaat. Het gaat om de inzichten die het
rametrisch ontwerpen heet dat in vaktermen.
ons oplevert en waar klanten uiteindelijk ook
Is de productie dan duur? Nee hoor, helemaal
beter van worden.
niet! De klant betaalt alleen (direct of indirect)
Hoe? In de eerste plaats gaan we onze gebou-
de ruwe grondstoffen, de logistiek, een fee
wen meten. Alles gaan we meten. Een paar voorbeelden:
Het gaat om ontwerpen die niet uit de toevalli-
voor de software en het gebruik van de
- Hoe worden de gebouwen gebruikt?
ge ervaring van de betrokkenen voortvloeien,
machines. En natuurlijk een mooie marge
Bijvoorbeeld door contactsensoren in ramen
maar om Evidence Based Design gebaseerd
voor de sector waardoor we kunnen blijven
en deuren te zetten, en het energieverbruik
op ervaringen en werkelijke prestaties van hon-
ontwikkelen.
overal te meten. Daardoor krijgen we
derden, duizenden projecten. Productie gaat op basis van de digitale tekeningen
SMART BUILDINGS. - Hoe voelen mensen zich in gebouwen?
De komende jaren is de computer steeds
volautomatisch in de fabriek plaatsvinden. Al
We kunnen mensen compleet medisch
beter in staat om het meest perfecte ontwerp
dan niet met 3D printers. We kunnen nu al 300
checken zonder dat ze het doorhebben.
te maken. Beter dan dat mensen dat kunnen.
verschillende materialen printen, waarvan 10
Komma na dingen kan weg gewichtsverlies
De computer leert ook continu. We hebben
gelijktijdig. Er is nog veel werk aan de winkel,
of -toename, bloedwaarden, hartslag, alco-
het hier over ‘Artificial Intelligence’ en ‘Deep
maar de eerste stappen zijn gemaakt. Over
hol- en sigarettengebruik.
Machine Learning’. Nu al kan supercomputer
een paar maanden wordt in Nederland de ver-
- Hoe presteren mensen in gebouwen?
Watson van IBM in 5 minuten uitrekenen waar
gaderfabriek geopend, een gebouw dat in een
Wat zijn de resultaten van die school?
twee ingenieurs een jaar lang mee bezig zijn.
paar weken uit de 3D printer komt ‘rollen’. Die
Vooralsnog zijn die ingenieurs goedkoper dan
geautomatiseerde productie, waarbij een serie
Watson, maar met de toename van de reken-
van 1 net zo duur per stuk is als je 500 dezelfde
Het is slechts het topje van de ijsberg van de
kracht gaat dat veranderen. En dan nu die
zou maken, noemen we Smart industry. Be-
data die we (vaak nu al) kunnen vergaren.
klant. Want daar gaat het om. De computer
taalbaar maatwerk dus.
Daarmee kunnen we heel goede analyses
kan wel het ‘statistisch’ meest ideale ontwerp
maken over hoe gebouwen presteren, of ze
maken, maar mensen zijn mensen. Met wensen
We doen dit allemaal niet omdat we het zelf
die waarde leveren die gebruikers belangrijk
en dromen. Beelden over wat zij mooi vinden.
nou zo leuk vinden - al zijn er gelukkig veel
vinden. En we bieden daar ook garanties op.
En dus kan die klant de ontwerpen van de
vakgenoten die zich er met hart en ziel in
Prestaties worden ook van groot belang op de
computer naar hartelust aanpassen.
verdiepen, ook bij VORM - we doen dit voor
Of van dat ziekenhuis?
de klant. Om die de maximale waarde te
verhuur- of verkoopbaarheid op termijn. Bij velen van u staan waarschijnlijk de nekharen al
Nu is het nog een beetje geneuzel in de marge.
bieden. Want dat is ons bestaansrecht. De
overeind. Want willen we dat wel? Ik hoor u
Een woningconfigurator waar je uit een paar
ontwikkelingen waar ik het hier over heb, zul-
denken... privacy. En terecht. Een enorm
alternatieven kunt kiezen. Fantastisch om mee
len nog wel een aantal jaren op zich laten
belangrijk punt. Maar ik geloof niet dat dat de
te beginnen. Maar over een paar jaar is het
wachten, maar ik ben ervan overtuigd dat het
ontwikkeling tegenhoudt.
nog veel gebruikersvriendelijker. Met augmen-
komt. Wie niet zijn kop in het zand steekt en
ted-, virtual- en mixed-reality sowieso qua
het wil zien, ziet het al in de onderstroom
visualisatie, maar ook in de opties die we
gebeuren...
hebben.
De
bibliotheken
worden
steeds
uitgebreider, zonder dat het onoverzichtelijk
Scan de qr code en lees het hele arktikel of kijk op http://bit.ly/2Arok7W
Marjet Rutten is aanjager van vernieuwing in de bouw. Ze heeft diverse boeken op haar naam staan, heeft in opdracht van minister Spies de innovatie-agenda bouw mee opgezet en geeft regelmatig lezingen.
VORM & Inhoud
49
Kijkje op de bouwplaats Jaco Joppe (34) is werkvoorbereider bij transVORM, het aannemingsbedrijf van VORM dat zich naast revitalisatie en onderhoud ook heeft gespecialiseerd in het transformeren van kantoren naar woningen. Na het verwerven van de opdracht wordt Jaco direct ingeschakeld voor het slim meebepalen van de indeling van een dergelijk, vaak complex, gebouw. Waar komen de installaties? Welke ruimten kunnen er worden gecreëerd, zodat er zo veel mogelijk woonoppervlak ontstaat en zo weinig mogelijk algemene ruimte? Hoe kan de opdracht optimaal worden uitgevoerd? Een werkvoorbereider is de spin in het web tijdens de allereerste fase van het bouwproces, waar het gaat om het vaststellen van de kosten en de inkoop van materiaal, materieel en menskracht.
“ Als ik mijn werk goed doe, kan alles in één mapje naar de uitvoerder! Jaco Joppe werkvoorbereider transVORM
” Tussen het statige Voorburg en het centrum van Den Haag wordt de grootste kantorenlocatie van Nederland -De Binckhorst- de komende jaren omgevormd tot dynamisch woongebied. Samen met BPD en Local ontwikkelt en transformeert VORM er het gebouw van de voormalige staatsdrukker SDU. ‘I am Binck’, prijkt er op een immens doek aan de gevel van het kantoorgebouw. Zonder twijfel wordt dit een hippe woonlocatie voor nieuwe Hagenaars, die wel zin hebben om in een voormalig kantoor hun eigen woonplek te hebben. Jaco Joppe, werkvoorbereider bij transVORM beaamt dat. “Er komen in het voorste kantoorgedeelte 18 koop- en 55
50
huurappartementen. Daaronder worden twee commerciële ruimten gemaakt, voor een supermarkt of horecagelegenheid, bijvoorbeeld. Een maand geleden stond ik hier met geïnteresseerden omhoog te kijken. Nu zijn bijna alle woningen verkocht. Zo hard gaat het.” Achter het hoge kantoorgebouw staat nu nog de voormalige drukkerij. Die wordt volledig gedemonteerd en elders weer opgebouwd. “De sloopwerkzaamheden zijn net begonnen”, zegt Jaco. “Op dit moment zijn er nog niet veel mensen op de bouwplaats. Dat wordt straks heel anders, wanneer we ook de overhangende extra woonlaag op het gebouw gaan plaatsen.
VORM & Inhoud
51
Architect: Kraaijvanger Architects Realisatie: transVORM Start: September 2017 Gereed: 3e kwartaal 2018
“ Voor het bepalen van de werkzaamheden hebben we hier voor het eerst een 360-gradencamera gebruikt “
Die woonlaag ziet eruit als een uit de kluiten gewassen duikplank. Dat is een heel spannend staaltje werk, ook voor de constructeurs en steigerbouwers!” De veilige volgorde Zijn opmerking over de complexiteit en de hoeveelheid werk van deze transformatie brengt ons ook op het thema veiligheid. Hoe zorg je ervoor dat al die mensen op de juiste manier hun werk doen? De bouwplaats van Binck Eiland wordt volgens Jaco streng verboden voor onbevoegden. “Nu we aan het voorbereiden zijn, is er nog beperkte toegangscontrole. Over een aantal weken kom je er zonder speciale pas echt niet meer in. Natuurlijk hangt het hele terrein hier straks ook vol met doeken en borden, die aangeven hoe je jezelf en anderen beschermt tegen
52
ongelukken. Er zijn ook genoeg duidelijke instructies voor het personeel dat met machines aan de slag gaat. Een compleet en overzichtelijk veiligheidsplan maakt onderdeel uit van de totale bouwinstructies. Binck in 360 graden Nog even terug naar Binck. De transformatie van dit kantoorpand naar woongebouw, is dat eigenlijk een lastige klus voor Jaco? “Uitdagend, dat is eigenlijk het juiste woord. Kijk, alle tekeningen van het bestaande gebouw, dat uit 2003 stamt, zijn gewoon beschikbaar. We hoeven niet helemaal opnieuw te beginnen met rekenen en tekenen aan de bestaande situatie. Dat scheelt erg veel werk. Voor het bepalen van de werkzaamheden hebben we hier voor het eerst ook een 360-gradencamera gebruikt, die per ruimte in
één keer alle opnames maakt. Zo krijg je een driedimensionaal beeld van het gebouw en kun je de werkelijkheid ook bekijken als je niet o p locatie bent. Een deel van Binck wordt straks ook helemaal nieuw, zoals de markante extra woonlaag en de hangende balkons aan de gevel. Ook de installaties worden vervangen, opnieuw ingepast en uitgevoerd. Waarschijnlijk komen er zonnepanelen op het dak en krijgen de woningen vloerverwarming. Jaco: “De aanpassingen van de installaties zijn niet zomaar geregeld. Dat kost veel tijd om uit te zoeken. Maar, als we alles heel goed voorbereiden, heeft de uitvoerder straks veel minder werk. Dan kan alles in één mapje met instructies naar hem toe!”
VORM PROJECT
Ministerie SoZa, Den Haag Ontwikkelaar:
MRP
MRP en VORM Ontwikkeling
tussen MRP en VORM Ontwikkeling, heeft
De komende periode wordt samen met de
Realisatie:
begin 2017 het voormalige ministerie van
gemeente de herontwikkelingsmogelijkheden
transVORM
Sociale Zaken in Den Haag gekocht (circa
van het voormalige kantoorpand zorgvuldig in
Start transformatie:
75.000m BVO). Het kantoorpand is gelegen
kaart
Begin 2018
pal naast het station Laan van Nieuw-Oost-
wooncomplex is hierbij een doelstelling. Deze
Ontwikkeling:
IndiĂŤ (NOI) en werd in 2016 in verkoop
ontwikkeling vindt naar verwachting plaats in
2018 - 2033 (verwachting)
gebracht
de periode 2018-2023.
Soza
een
50%-50%
samenwerking
2
via
een
tender
door
het
Planning:
gebracht.
Transformatie
naar
een
Rijksvastgoedbedrijf. Het gebouw krijgt een belangrijke
plek
in
het
nieuwe
Central
Realisatie 175 woningen voor statushouders
Innovation District. Met de driehoek tussen de
door transVORM
stations Centraal, Hollands Spoor en Laan van
Bij de verkoop door het Rijksvastgoedbedrijf
NOI
op
heeft de gemeente Den Haag bedongen om
hedendaagse ruimtelijke en economische
in het bestaande pand 175 statushouders te
trends.
huisvesten. transVORM start begin 2018 met
kan
Den
Haag
goed
inspelen
de transformatie van een deel van het gebouw, zodat de 175 statushouders begin 2018 hun intrek kunnen nemen. In de plint en onderbouw van het gebouw zijn de komende 5 jaar een restaurant, The Hague Security Delta,
de
Horeca
Academie
en
een
broedplaats voor statushouders aanwezig. Tevens
zijn
in
het
gebouw
diverse
werkplekken beschikbaar. VORM & Inhoud
53
“ Je haalt het beste uit anderen als je het beste van jezelf geeft. HARVEY FIRESTONE
” 54
COLOFON Redactie adres: VORM Holding B.V. afdeling Klant- en bedrijfscommunicatie Postbus 16 3350 AA Papendrecht Tel. 078 642 13 00 vorm.nl Vormgeving en productie: PRSC. Rotterdam Fotografie: Piet Mes, René Wouters Tekst PRSC. Rotterdam Illustratie Seb Jarnot
Scan de qr code om de VORM & Inhoud digitaal te bekijken of kijk op http://bit.ly/2Arok7W
FSC® C016391
©PRSC. 2017 | persc.nl
MIX
Van verantwoorde herkomst
vorm.nl