Z
estoako Kale Okerrean munduratu ginen orain dela 56 urte, Pepa Amas zumaiarrak zuen arraindegiaren gainean, Barrenatarren etxearen eta Kooperatibaren arteko "Txaperitoneko" etxean. Orduko beste ume gehienak bezala, eskolan lehenbizi "Miserikordian" hasi ginen Sor Maxima izeneko monjarekin. Gogoan dut monja hura zein jatorra zen, gurekin zer pazientzia zuen eta guri irakurtzen erakusteko "Katoia" esaten genion liburuxka nola erabiltzen zuen. Liburuxka berezia inola ere, orduko giro politikoaren adierazgarri; izan ere, azken aurreko eta azkeneko orriak Jose Antonio Primo de Rivera eta Francori eskainiak baitzituen. Katoia pasatakoan joaten ginen mutilak salletarren eskolara edo "maristetara" ikastera. Dena dela, arratsaldean eskolatik itzuli eta amari (herriko beste ume denak bezalaxe) ogi-kozkorra eta ontza txokolatea hartuta ("Pedro Mayo" markakoa izaten zen, lodi-lodia, oso fina ez bazen ere) kalera joaten ginen jolasera. Kalean ibiltzen ginen, inongo zaintzaile-
rik gabe, orduan automobil-arrisku handirik ez zegoen eta. Kale Okerrak zorua galtzada-harriz egina zuen, alde banatan bere zintarriak eta espaloiak zituela, Don Juan medikuaren etxetik edo botikatik hasi eta oraingo Pio Baroja plazaraino. Oso jolas-giro atsegina zegoen orduan Kale Okerrean. Gero Agustin Goiak jarritako tabernaren aurrean zegoen harrian potea ipinita pote-poteka ibiltzen ginen; baita ezkutuka eta txorro-morroka ere. Soka-saltoan batez ere neskak ibiltzen ziren eta “tortolosâ€? edo "azakaponetan" ere bai (geroztik entzun izan dut guk esaten genuen "azakapon" izen hori erdarazko "socapĂłn"etik sortua dela). Numeroka eta kaniketan jokatzeko zaletasuna ere bagenuen, baina horretarako Kale Okerra baino egokiagoa zen plaza eta hara joaten ginen. Aitortu
gure umetako kale okerra lasai asko ibiliko zen. Isidrok bere ohiturak zituen, amabirjinetan zezenetan beti bandaren azpian banderillak ematen diren lekuan egotekoa, adibidez, edo ahari-kontuetan Etxetarekin aurreko puntan ibiltzekoa. Kale Okerrean bazibeharra dago kaniketan jokatzeko egunik onenak herriko festen aurrekoak ziren bi oilategi: Patxi Herela, orduan lurrerako hondarra ekartzen zutelako eta busti samarra bazegoen rreroren etxepean zen kanikak pasatzeko tunel, zubi eta guzti zirkuitu dotoreak egiten genituelako. bata, eta "Pepe XamoBarreretako oholekin din-danean ibiltzeko ere ez zen aukera txarra izaten. rro"neko amama JoakiEuria ari bazuen gure jolasak "Kontzejupean" egiten genituen. Neguan itxi nak orduko Gure Txoegiten zen hura, beirazko leihoak eta erdian atea zuen itxitura "Lajari" aldetik koa soziedadearen eta ipinita. Dinbi-danba hots handia izaten zuen ate hark eta kristalak hautsi ere Kooperatibaren arteko egiten zitzaizkion. Toril aldetik ere ixten zen "Kontzejupea". etxean zuena bestea. KeHan ibiltzen ginen batera eta bestera, herriko algoazila, Joan Joxe Goikoetxea "Xagua", gu elizako errosariora bidaltzen gintuen arte. rejeta hotelaren (AgustiEgunero joaten ginen orduan errosariora, eta jaiegunenen tabernaren) ondoko etxean zegoen lehen sotan goizean mezetara eta arratsaldean bezperetara. ziedadea eta han antolatu ziren santakutzetako leEsan beharra dago guretzat orduan Kale Okerra hen danborradak. Amama Joakinak oilategia eta San Jose kalea deitzen zenak eta Eliz kaleak osatutaukuilua zituen esandako lekuan eta ukuiluan koa zela (biak, orain Pio Baroja deitzen den plaza eridiak ere egoten ziren herriko plazan probak ziren dian zela). Horrela hartuz gero, kalea oso okerra zen, egunean. Bide batez, esan dezagun amama Joainola ere, baina bazen bestela pentsatzen zuenik ere. kina gaztea zela etxean Pio Baroja herriko mediOker ez banago orduko bikario Don Jose Azkoitiak kua eduki zutela. esana omen da kalea ez zela okerra, ez, jendea zela Pio Barojari gero eskaini zitzaion plaza horreokerra. tara uda aldian garia jotzeko makina ekartzen zuOrduan Kale Okerrean bi baserri ere baziren; kale- ten, inguruko baserrietako gariak jotzera. Lizabaserriak, hobeto esan. Bata Lokatzanekoa zen eta rritz, Ertxin Ondo eta abarretako gariak biltzen bestea Txomin Txikinekoa. Behi batzuk gobernatzen ziren. Zestoarrek mendetan egin zuten beren garia zituzten han, baina guretzat garrantzitsuenak haien gure garaia arte eta karnizero zaharreko etxearen atzean, estaziorako aldaparen ezkerrean zen laastoak ziren. Joxe Ibarguren "Lokatzak" karroari eransteko astoa kalera ateratzen zuenean, ikustekoa rraña, hau da, herriko gariak jotzeko lekua (Lazen asto hura lurrean bueltaka "garagarrak irabazten" rraña hitzetik sortuak dira Larrañaga, Larrañeta nola ibiltzen zen. eta beste zenbait deitura). Isidro Txominenekoak ere bazuen astoa, baina IsiBeste bizimodu bat eta beste ohitura batzuk zidro bera berezia zen. Igande-eguerdian askotan pasaren gure umetako Kale Okerrean. Hobeak ala oketuko zen plazatik astoa eta karroarekin bizkarrean rragoak ziren, nork daki? sega zuela, baina astelehen bazkalondoan, gainerako Iñaki Azkune Mendia guztiak lanean ari zirenean, Gexalakoan karta-jokoan