HAUTSAK KENTZEN: San Joan suaren kedar usainean

San Joan

suaren kedar usainean San Joan bezpera oso gau kuttuna da bazter askotan oraindik ere. Hala ere, horren adibide gutxi batzuk bakarrik ekarri ditugu lerro hauetara.

Olazarragako Karmenekin eta Justina Urrestillarekin izandako solasaldiek, San Joan suaren ikuspegi tradizionala eta famili girokoa erakusten digute.

Zestoako eta auzoetakoek, berriz, suaren alderdi herritarra.

Artikulu honetan ezin izan diegu lekurik egin, baina aipamena behintzat merezi dute: makina bat baserritako suak, hemen aipatu ez ditugun auzoetakoak, Lizarraitz auzuneko festatxoa, bainuetxean sua pizti gabe baina konjuru eta guzti egindako ekitaldia‌ OLAZARKO KARMENI

BISITA

Berandu iritsi gara hitzordura. Olazarko (Olazarraga) Karmen Salegik ez dauka denbora alferrik galtzeko eta bi ziento tipula atera ditu, bazkaldu eta gu joan bitartean. Laurogeita zazpi urterekin, ez dauka sasoi makala.

Etxe atarian egin dugu solasaldia. Hantxe, pixka bat beheraxeago, bidearen beste aldean, egiten dute urtero sua, San Joan bezperan eta horretaz jarduteko gerturatu gara beragana.

Karmen: Urte batean-edo ez genuen surik egin baina ni ona etorri nintzela hirurogei urte badira eta harrezkero gurean betitik egin da, eta lehenago ere bai.

Hemengo Inixioren aita zenak esan ohi zuen San Joan bezperako gaua baino gau politagorik ez zela izaten.

Hark Agiron ardiak txabola batean jezten zituen iluntzean joanda, eta hurrengo goizean esneak hartuta

etortzen zen etxera. Esaten zuen gauean desiratzen egoten zela hura, San Joan gauean. Hasi Zumai aldetik eta dena ikusten omen zela Agiroko puntatik. Denean sua, ikusgarria izaten omen zen. Orain ere, hemen baserri askotan egiten da sua: Baion ikaragarria egiten dute, Legoiagan ere gehienean bai eta Baltzolaberrin ere urtero eta‌ SAN JOAN

BEZPERAN, SUA

Karmen: Nik ez dakit sinismena zein den, ohitura da.

San Joan sua sutzen denean kantatu egiten da eta gero salto egin behar suari gainetik. Ohitura zaharra da. Gu txiki-txikiak ginenean ere Hiruerreketan [Karmenen jaiotetxea] beti egiten genuen San Joan sua.

Danbolin: Kantu bat ere ba omen daukazue bat San Joan surako‌ [Eta bitan pentsatu gabe bota digute bertsoa]:

9 JUSTINA URRESTILLAREKIN

Bost txorikume cinco Aita eta ama siete Habia ocho Biba San Joantxo!

Karmen: Sua egiteko zuhaitz adar ihartuak, txutxaka edo traste zaharrak-eta erabiltzen ditugu. Orain ez, baina lehen, pago asko zen; orain bezala pinurik ez zen eta pago adarrak-eta bota eta gordetzen ziren San Joan sua egiteko. Aurrez joaten gara pixkanaka piloa egiten.

LIZAR

ADARRAK ATE, SORO ETA BARATZEETAN

Karmen: Erramu egunez Gurutzean bedeinkatutako erramu adarrekin, gurutzeak egin eta atari bakoitzeko ateetan jartzen dira Santakutz egunean, aurreko eta atzeko atean, bietan jartzen dira. San Joan egunean berriz, ekainaren hogeita lauan, lizar adar bat ekarri eta erramu bedeinkatu haren pusketa bat sartzen zaio lizarrari beheko aldean, trintxarekin-edo pitzatua eginda. Etxeko ateetan, soroetan, baratzetan eta denean jartzen ditugu lizar adarrak. Soro eta baratzeetan uzta onak izateko, mandioko atean eta denean. Zazpi atetan jartzen dugu denetara.

LORE

SORTA

Soroak orain ari dira jorratzen gurean. Arto landarea eta baba landarea, etxean dagoen handiena, horietako bat jartzen da lore sortaren erdian. Gero gereziak bueltan, orain ez dago, aurten pasa dira baina, loreak ipini, eta bedeinkatzera eraman San Joango ermitara. Orain loreak eramatea nahikoa izaten da. Ahal den sortarik dotoreena egiten zen. Gero, bueltan ekarri eta ganbaran gordetzen dugu guk, hantxe egoten da ihartzen. Orain ez dago usadiorik, baina lehen trumoia edo tximista-edo hasten zenean sutara ekarri eta pusketa bat sartzen genuen aldiko.

SOLASEAN

San Joan egunez urtero jarri izan dituzte lizar adarrak Lizentziadoneko atearen bi aldeetan. Azken urte hauetan, ordea, inork ez zuela jartzen eta alboratuta zuten ohitura zahar hau. Aurten berriro animatu eta bi lizar adar eder jarri dituzte alborik albo.

Inork puskatu edo kentzen ez baditu behintzat hortxe egongo omen dira datorren urtera arte. Haizeak hosto lehortuak eramaten baditu ere, adarrak hor jarraitzen omen du. Gainontzeko herritarrak animatu nahi ditu Justinak ohitura hau berreskuratzera. Datorren urtean, bakarrenetakoa izan gabe, ate gehienetan lizar adarrak ikusi nahiko lituzke.

SAN JOANGO

ERMITAN LORE BEDEINKATZEA

Gaur egunean zenbaitek lore sorta dendan erosiko badute ere, normalean baserriko edo atariko loreekin osatzen zen erramiletea.

Erdian, uztarekin zerikusia zuten landareak jartzen ziren, arto edo baba landareak edo gereziak, esaterako. Bueltan loreak eta ezpata hostoak zuzen-zuzen moztuta, lore sorta zutik jartzeko moduan. Kaletarrek, etxez etxe, lorategia zutenei eskatuz osatzen omen zuten sorta eta baita mendira joanda ere. Emakume eta haurrek eramaten zituzten lore sortak, gizonezko gutxi joaten zen loreak bedeinkatzera. Egun handia izaten omen zen garai batean. Gereziak saltzeko postuak ere jarri ohi zituzten baserritarrek. Kanpaia jotzea ere egiten zuten gaztetxoenek eta dantza saio ederrak ere izango ziren.

¡¡¡

··· argazkia Iban Narbaiza

HERRIAN

NAHIZ AUZOETAN, FESTA SUAREN BUELTAN

Zestoako erdigunean, ogitarteko afaria egin zuten gaztetxoenek San Joan bezperan, udaletxe azpian. Ez zitzaien sua pizteko ordua berehala iritsi gaztetxoenei, aho-zabalka ikusi ahal izan genuen bat baino gehiago. Ilargierdi taldekoak ere, aurten sorgindu nahi izan zituzten afari eder batez, gau magikoaren usainera gerturatutako guztiak.

Suaren bueltan Idiakaitz txistulari taldea eta Itxaropena dantza taldea ibili ziren, azken urte hauetako ohiturari eutsiz.

Erdigunean ez ezik, Iraetan ere afaria egin zuten, elkartean, eta su galanta gero atarian.

Aizarnan, Aranburu landetxe atarian parrilladarekin hasi zuten festa. Sua pizterako ondo berdinduta gelditu zirela dio argazkia bidali digun Jon Egigurenek. Trikitixa faltarik ere ez zen izan ilunabarra alaitzeko.

Arroabean, berriz, sorpresa aurtengoan. Urtero bezala, sua piztu ondoren txistua eta danbolina jotzen hasi ziren pare bat lagun jendea dantzan jartzeko asmoz; biribilketak, fandangoak, arin-arinak… Eta halako batean, eta inork jakin gabe, han non entzuten dituzten danbor afrikarren hotsak. Auzoko etxe berrietan senegaldarrak bizi dira, eta etxetik festa giroa ikusita beraiek ere parte hartzera animatu ziren danborrak hartuta Afrikako doinuak ekarriz. Ezezagun izatetik, adiskide izatera pasa ziren dida batean…

J

one Bergara

argazkia Jon Egiguren

argazkia Joseba Ossa