167.qxp_55 20/12/15 19:57 Página 6
ARTZAIN BATEN
Kalean bizi garenontzat, oso urrutiko kontua da baserriko bizimodua eta artzaintza (gero eta gehiago). Bai, sarritan ikusi ohi ditugu artaldeak gure bazterretan, larrean, baina sekula ez baserri barruan, beren “intimitatean”. Aizarnako Sorabilberri baserrira etorri gara, eta Joxe Irure eta Karmen Irazusta izan ditugu bide-erakusle (Joxeren osaba Eusebio zena ere bai). Kafearen usain goxoarekin hasi dugu eguna eta ardien eta beren arkumeen arteko maitasun goxoarekin amaitu.
8
:00
Eguneko lehendabiziko argi izpiak ageri dira. Suaren goxotasuna eta kafearen usain goxotik urrundu, eta bagoaz ukuilurantz. Hortxe daude arkumeak, elkarren goxotasunean, beren amen babesean. Orain izaten da arkume sasoia, urritik otsaila bitartean edo. Ehun bat ardi eta arkume dituzte momentuan eta oraindik 15 bat ardi daude ume-egiteko. Etxekoak sumatu orduko, jateko eske hasi dira ardiak: Joxek pentsua eta belar-ondoa eman, eta gosaltzen utzi ditugu lasai. Bitartean beste lan batzuk egitera joan da Joxe, eta gu Karmenekin sukaldera itzuli gara. Osaba Eusebioren argazkia erakutsi digu, ardiz inguratua. “Bera bai zela benetako artzaina” dio Karmenek: “Orain urte batzuk hil zen eta geroztik Joxe eta bion artean ematen dugu baserria”. Oraintxe da ardiek atentzio gehien eskatzen duten ga-
24 ORDUAK
raia. Maiatza inguruan ekartzen dira ahariak, eta ardiak arkara jarri eta ernaltzen direnetik, bost hilabete behar izaten dituzte umea (edo umeak) egiteko. Beraz, sasoi honetan jaiotzen dira arkumeak. “Ume-egiteko dauden ardiak kanpoan daude, zelaian. Ikusten dugunean errapeak handituta dituztela, ukuilura sartzen ditugu, eta erne ibiltzen gara ume-egiten hasten badira ere. Askotan arkumeak oker irteten dira eta lagundu egin behar izaten zaie, jaiotzerakoan ez daitezen ito. Gauean hiru bat aldiz esnatzen gara ea baten bat ume-sentitzen (ume-egiteko zorian) ote dagoen ikusteko, eta behar bada ume-egiten laguntzeko. Batzuetan ez gara konturatzen ardi bat ume-egiteko zorian dagoela, eta, horrelakoetan, ukuiluan badago ondo, baina zelaian badago erne ibili behar izaten dugu putreek edo azeriek ez dezaten harrapatu”.
167.qxp_55 20/12/15 19:57 Pรกgina 7
7 9:00 ardiari eta Joxe hasi da esnea biltzen. Gazta egiteko erabiltzen Ederki gaude hemen, kontu-kontari sutondoan, kanpoan hotz dute esne hori. Ez dute asko egiten, gazta etxerako eta ingurukodago-eta, baina heldu da txikienei ere gosaria emateko ordua. entzako soilik egiten dute-eta. Orain, arkume sasoian, esne gehieBerriz ukuilura goaz; ardiek jan dute pentsua eta belar-ondoa eta na arkumeei ematen diete. arkumeen ordua da orain. Ardiak kolore ezberdinez daude mar10:00 katuak, umea kenduta daukatenak eta umea beraiekin dutenak Baldea hartu, eta Karmenek gazta egiten duen sukaldetxora bereizteko. Koloreen bidez errazago bereizten dituzte ardiak, joan gara. Bitartean ardiak patxadan utzi ditugu. Sartu orduko, baina Joxek eta Karmenek ondo asko ezagutzen dituzte ardi han ikusi ditugu Karmenek eta bere amaginarrebak Zoroperietan guztiak, eta ez dute ia koloreen beharrik bereizteko, badairabazitako 6 sariak. Ordubetetxo kite ondo zein den zein. Ardi bati heldu eta berehala gerS EI ALDI Z LOR TU DUT E ZORO batean, gazta egina du. Itxura biPERITAKO turatzen dira arkume pila bat horren esnea edatera. ArkuGAZ TA LEHI AKETAKO SARI A kaina du baina, lastima, ezin promeek euren amaren esnea eta besteena edaten dute. batu, oraindik egin berriegia da Umea kendu zaien amek esnea izaten jarraitzen dutenez, eta ontzen utzi behar da-eta. beste arkumeei edanarazten diete. Tripak bete dituzte arkumeek, eta orain iritsi da etxerako esne pixka bat biltzeko ordua. Bien artean heldu diote
167.qxp_55 20/12/15 19:57 Página 8
11:00
Ardiak zelaira ateratzeko ordua da. Gaur hemen goiko zelaietan ibiliko dira. Ardiak bakarrik, ordea; arkumeak ukuiluan geratuko dira, ez baita komeni horiek zelaiko sagarrak eta jatea, gero haragian nabaritu egiten delako. Joxe eta Karmenek atera dituzte ardiak kanpora, eta zelaira eurak bakarrik joan dira, bidea ikasia dute ardiek. Hantxe egongo dira eguna ilundu arte, mendiak garbitzen eta tripak betetzen. Gu, bitartean, arkumeekin geratu gara; azpiak egin ditu Joxek eta arkumeak jolasean hasi dira, alde batera eta bestera saltoka. Gu hauei begira gaude, lerdea erori beharrean. Joxe eta karmenen begiradan ere nabari da zenbat maite dituzten: “Eguneroegunero berauekin harremanetan egotean, ezinezkoa da hauek ez maitatzea. Bizia duenak alaitasuna daramaki alde batetik bestera” dio Karmenek. Hilabete eta erdi dituztenean, gutxi gorabehera, hiltegira emateko ordua iristen zaie batzuei, beste batzuk aurrerako uzten dituzte, alegia, ardi egiteko: “Horixe da guretzat momenturik gogorrena. Nahiz eta pentsatu ohituta gaudela, ez gara inoiz ohituko. Beti sentituko dugu tristura hori” dio Karmenek. Urkaiko hiltegira (Iraeta) ematen dituzte. Euskal Esne Bildotsa
Label produktuen barruan daude Sorabilberriko arkumeak, baina gero hiltegian, arkume horien sailkapena egiten dute eta pisuaren, grasaren eta beste ezaugarri batzuen arabera erabakitzen dute prezioa.
11:30-17:00
Lasaitasun apur bat emango digute gure ardiek. Baten bat ume-egiteko baldin badago, begiratu; inor okerrera joaten bada zakurra bidali, eta horrelako kontuak. Arratsaldean, etxera ekartzerako, azpiak egin, lehorgarriren bat bota lurrean (batez ere eguraldi bustia bada) eta pentsua prestatuta jarriz gero, primeran.
17:00
Badoaz Joxe eta Lista ardi txakurra ardien bila. Txintxo-txintxo, euren umeengana itzuli dira ardiak, eta afaltzeko ordua iritsi zaie. Gosaritan izan duten menu berdina, artoa eta belar-ondoa. Amaren ondora gerturatu dira arkumeak, goxotasunera: “Izugarria da nola babesten dituzten, oso ama onak dira” dio Karmenek. Bertan utzi ditugu Joxe eta Karmen, atseden hartzen. Bihar beste egun bat izango da.
167.qxp_55 20/12/15 19:57 Página 9
9 “Bizia duenak alaitasuna daramaki alde batetik bestera”
O SABA E USEBIO I RURE
ARTZAIAREN ARGAZKIA
S
ara Matsutani
A RGAZKIAK : A SIER
ACEDO