garai bateko
San Jose kaleko saltsa, gaurko
Kaleokerreko ametsa
P
aseotxo bat eman dugu Kaleokerrean zehar, lehen botika zegoen izkinatik Pio Baroja plazaraino. Gutxi gelditzen da lehengo eran. San Jose egunean garai batean izaten zen saltsa berpiztu nahi dute bertakoek, urtetan etena izan eta gero. d a n b o l i ni jakin-mina piztu zaio eta argazkirik lortu ez badugu ere, lehengo eran, ahoz ahoko kontuei esker irudikatu ahal izan dugu duela berrogei-berrogeita hamar urte bizibizirik zegoen San Jose kalea, bertako kontuak, giroa, saltsa, festa‌ Agustin tabernaren bueltan izaten zen festa nagusiki. Jose Antonio Iturgaitz Marttolok hartzen zuen ardura umeen jolasak antolatzeko. Tabernan osatzen zuen haurren zerrenda. Umeak eskolatik ateratzen zirenean adi-adi egon eta parte hartuko zuten haurrekin, poliki-poliki, zerrenda luzea osatzen zuen. Garai hartan, Erdikalean tabernak ziren nagusi eta San Jose kalean berriz dendak; herriko merkataritza gune nagusienetakoa zela esan daiteke. Kooperatiba, ikatz biltegia, igeltseroak, aurrezki kutxa, ostatua, taberna, arrandegia, bizikletak alokatu eta konpontzeko tailerra, sifoneria, abere-hiltegia, aroztegia, zinea (urte batzuk lehenago frontoia), Pantxika jostuna, Larraùaga mertzeria, telefono-etxea, Teresita Marttoloren denda, Martintxikiren harategia‌ Zer ez zegoen garai bateko San Jose kalean! Gaur egun, herri osoan aurkitu ezin ditugun denda bitxiak. Eta hori esanda ez genuke inor mindu nahi, baina gauzak asko aldatu direla esan behar. Kaleokerrean jende asko bizi zen eta denek egiten zuten ahalegina martxoaren 19an ospatzen zen festa handirako, diruz lagunduz edo parte hartuz. Kuota sinboliko bat jartzen zuten bizilagun eta merkatarien artean jolasak antolatu eta kalea apaintzeko. Festa eguna iristerako denek kuotak ordainduta edukitzen zituzten. Egitarau berdintsua izaten zen urtero: martxoaren 19a jai eguna izaten zen. Lehenengo, meza (garai hartan hiru bat meza izaten ziren), gero hamaiketako ederra, eta ondoren jolasak: Zaku-karrerak, bizikletan hankak lurrean jarri gabe azkena zein iritsiko; begiak itxi eta soka batetik zintzilik zeuden gozokiz betetako itsulapikoak makilaz puskatzea; koilara
KALEOKERRA
N O N H A S I E T A N O N B U K A T Z E N D A?
JO XE ORBEGOZO
" (...) Elizkalea Kaleokerraren barne ez zegoela defenditzen zuenak, honako arrazoia bota zuen: San Jose egunez, Kaleokerreko festak egiten ziren eta jaiak antolatzeko orduan lehengo San Jose kalekoek bakarrik ematen omen zuten dirulaguntza, edo haiei bakarrik eskatzen omen zitzaien, behinik behin. Besteak, anekdota baten bitartez defenditzen zuen berea: Duela 50 urte inguru Kaleokerra eta Portale Kalekoen (orduan Natividad) artean lehia moduko bat omen zegoen zein ote zen kale garrantzitsuagoa. Hori zenbait jokoetan neurtzen saiatzen ziren, futbolean esate baterako. Norgehiagokak Gurutzeaga frontoi zaharrean jokatzen zituzten, bakoitzak zuen guztia emanda. Hala ere, Portale kalean jende gutxiago bizi zenez, larri ibiltzen ziren taldea osatzeko eta batzuetan Erdikalekoekin elkartzen ziren Kaleokerrekoei aurre egiteko. Talde horretan San Jose kalekoak eta Elizkalekoek jokatzen omen zuten. Beraz, badirudi bi kale horietakoak Kaleokerrekoak sentitzen zirela. ( D a n b o l i n 1 0 . zenbakia 2001 uztaila)
3 1
o gainean arrautza egosia jarri eta ahoan sartuta lasterketa; zinta jolasa (bizikletan joanda, sokatik zintzilik zeunden zintadun eraztunetan makila punta sartzen)… Finean, betiko jolasak! Eta sariak ere egoten ziren baina xumeak, sinbolikoak. Parte-hartzea bultzatzen zen eta galtzen zuenak eta irabazten zuenak sari berdina jasotzen zuen askotan; bertako dendek eta jendeak emandako gauzak: Iriondo edaritegiak emandako giltzatakoak, aurrezki kutxak ere ematen zuen zerbait, Jose Antonio Etxaide Txupatxus Kaleokerrean bizi zen orduan eta hark ere gozoki mordoa jartzen zuen... Jolasen ondoren, bazkaria Agustin tabernako jantokian eta, bazkalondorenean, Barrenatarrekin musikaldia. San Jose kalean edozein egun izaten zen aproposa festarako, edozein aitzakia nahikoa zen Barrenatarrek musi-
GURE
UMETAKO
KALEOKERRA
IÑAKI AZKUNE
"... Oso jolas-giro atsegina zegoen orduan Kaleokerrean. Gero Agustin Goiak jarritako tabernaren aurrean zegoen harrian potea ipinita pote-poteka ibiltzen ginen; baita ezkutuka eta txorro-morroka ere. (...) Guretzat orduan Kaleokerra San Jose kalea eta Elizkaleak osatutakoa zen. Horrela hartuz gero, kalea oso okerra zen, inola ere, baina bazen bestela pentsatzen zuenik ere. Oker ez banago orduko bikario Don Jose Azkoitiak esana omen da kalea ez zela okerra, ez, jendea zela okerra. Orduan Kaleokerrean bi baserri ziren; kale-baserriak, hobeto esan. Bata Lokatzanekoa eta bestea Txomin Txikinekoa. (...) Baita bi oilategi ere: Patxi Herreroren etxepekoa eta "Pepe Xamorro"neko amama Joakinak orduko Gure Txokoa soziedadearen eta Kooperatibaren arteko etxean zuena bestea. Kerejeta hotelaren (Agustinen tabernaren) ondoko etxean zegoen lehen soziedadea eta han antolatu ziren santakutzetako lehen danborradak. (Danbolin 6. zenbakia 2001 martxoa)
ka tresnak hartu eta festa giroa jartzeko; eta martxoaren 19a egun handia izanik nola ez! Familian musikari asko ziren: aitak tronpeta jotzen zuen, anaiek bonbardinoa eta saxofoia, osaba batek klarinetea, beste batek bonbardinoa eta perkusioa... Dantza saio ederrak egiten zituzten San Jose kalekoek eta hara gerturatzen zirenak. Eta konturatzerako, berriro ere mahaia jarri eta afaria. Denen artean egiten zituzten jangelako berrantolaketak. Urte batean, 1970 inguruan edo, LEOK´Ken kontzertua ere izan zuten taberna barruan. Izugarrizko burrunba baina sekulako giroa, gogoratzen dute. Festako partehartzaile guztiak etxean bezala murgiltzen ziren tabernan: mahaiak jarri, kendu eta antzeko lanak denen artean egiten zituzten. Anekdota bat ere kontatu digute, Todoazul eguna. Zein egunen bueltan izan zen –San Jose egunez edo Amabirjinetan–, zalantza baldin badute ere, ederki gogoratzen dute eguna Kaleokerrekoek. Joxe Mari Alberdi Herrero urdinez margotutako asto bat hartuta agertu omen zen kalean, hortentsia urdinak astoari belarri banatan jarrita. Hala ibili zuen astoa kalean gora eta behera, Todoazul bezala bataiatutako egun hartan. Gerora asto hura Arroako Artetxek eduki omen zuen eta zuri-urdinez margotuta Donostiara ere eraman omen zuten trenean! Herrero berak behin baino gehiagotan erosi omen zuen San Joseren irudia Arretxeko portalean jartzeko, behin eta berriz lapurtzen omen zuten-eta. Urtetan santurik gabe egon eta gero, iaz jarri zuten azkenengoz. Garai batean bezala, Kaleokerrekoen artean borondatezko dirulaguntzatxoa eskatu eta San Jose portalea txukundu egin zuten. Margotu eta argiak jartzeaz gain kristalezko xafla bat ere jarri zioten hobeto mantenduko zelakoan eta berriro ere lapurtu ez zezaten. Apaizaren bedeinkazioaren ondoren, bazkari ederra egin zuten eta horrelakotan askotan gertatzen den moduan, oroitzapenei tiraka hasita festa gogoa berpiztu zitzaien nonbait, eta aurtengorako egitarau zabalagoa antolatu dute, haurrentzako jolas eta guzti! (ikus Agenda atala). Luzaroan jarrai dezatela festak antolatzen!
M
aialen Kortadi Iparragirre, Jone Bergara Alberdi eta Janire Diaz Jauregi