L A S A O K O M A R K E S A, NONDIK ETORRI ZINEN
TTAKUNPA
ALDE EZKUTUAK
danbolin
2003/01 2 5 . ALEA
GOGORATU! ARGAZKIAK BILTZEN ARI GARA. ASTELEHENETAN 18:00ETATIK 20:00ETARA. INFORMAZIO GEHIAGO 943 147 123 TELEFONOAN (JONE)
argazkia: bego単a isasti
&
MANUEL d a n b o l i nEK
34 6 8 9 10 13 14 15 17
Esku artean duzun hau Danbolin aldizkariaren 25. alea duzu. Ez dakit asko den ala ez. Ikaragarri ez da izango, jakina, baina guri behitzat geure ahalegintxoa kostatzen zaigu hilero-hilero zuen etxeetara helaraztea. 25 urte mende laurdena da, dezente izango da, gutxi edo gehiago, gazteek gazte izateari uzten dioten garaia, karroza bihurtze bidean urrats sendoak ematen hasten diren garaia zenbaitentzat; hala diote mihi maltzurrek. 25. urteurrena ospatzea ere gauza handia izan ohi da hainbat ekintzatan. Hilabetekari batentzat, gutxi gorabehera, 2,5 urteko ibilbidea da kopuru horretara iristea. Egia esan, ez da erronka gehiegi jotzeko modukoa, baina gure kasuan bada zerbait. Zenbakien artean batzuk magikoak omen dira, 7 esaterako; 13 ere zerbait bada. 25 ez dakit magikoa den, baina dotorea bada behintzat. "Hortziek hori beintizinko baino dotoreago" esan ohi da. Beraz, 25 zenbaki dotorea dela esateko arrazoirik bada. Gure aldizkaria dotorea ote da? Batzuek baietz diote, beste herri aldizkarietatik bereizgarri nabarmenak dituela eta hori egokia dela. Beste batzuk berriz diote, maketazio berezi horrek traba egiten diela eta, gainera, letra txikia duela. Beste askok diote ondo dagoela, esfortzu pixka bat egitea ere ez dagoela gaizki beti era berdintsuko produktuak atera beharrean. Dena dela, irakurle, zuk esan beharko duzu 25 urrats hauek zer moduzkoak iruditu zaizkizun eta gustura jakingo genuke zenbateraino irakurtzen den gure herritarren artean. Zergatik ez zara zure iritzia ematera ausartzen? Esaguzu zer iruditzen zaizun. Esaguzu zenbat irakurtzen duzun. Esaguzu gustatzen zaizun ala ez. 25 ale argitaratu ditugula eta hemen ibili gara zenbaki-dantzan. Ea gutxienez beste hainbeste argitaratzen ditugun, orduan ere beste zenbaki-dantza jokatuko dugu, zin degizuet. Hala ere, zenbaki-dantzak arriskugarriak dira, laprast egiteko pista egokiak. Irakurri al duzue Egunkariaren Urtekaria 2002? Zestoari eskainitako atalean Ekaingo erreplikaren lana aurrera - 2003an irekitzeko asmoa badute ere, ezin da zehaztu hala izango denik jartzen du izenburuetan. 2003 ez omen da segurua; martxa honetan obralan horiei ere 25. urteurrena ospatzeko tenorea etorriko zaie, amaitu aurretik. Esan dizuet zenbaki-dantzak bere arriskuak ditu. Ekaingo informazioa ematean gauza bitxia agertzen da Urtekarian: Madaleine aldiko labarretako pinturak ditu kobak, barruan. Aztarna horiek duela 125.000 urte baino lehenagoak direla pentsatzen da. Horixe jartzen du. Txundituta gelditu naiz; nik uste nuen Ekaingo pinturek dozena bat mila urte zituztela. Nire jakinduria mugatuaren zalantzak uxatzeko entziklopedia kontsultatu dut eta baita Jesus Altunaren "Lehen Euskal Herria" liburua ere. Horrela, egiaztatu ahal izan dut Madaleine aldia duela 25 mila urte inguru hasi zela. Esan dizuet, zenbaki-dantzak arriskugarriak dira, irristakorrak, laprast egitea oso erraza da. Hala ere, arriskua atsegin dugunez, zenbaki-dantza jokoan jarraituko dugu noiznahi.
INKESTA
ENBIDOA
ALDE EZKUTUAK
TALOA
DANBOLIN- Z U L O
JARDUNIAN: TTAKUNPA
ZORIONEKO GRIPEA
UDALETIK
AGENDA
LASAOKO MARKESA, NONDIK ETORRI ZINEN
ARREGI
E Z D U B E R E GA I N H A RT Z E N A L D I Z K A R I A N A D I E R A Z I TA KO E S A N E N E TA I R I T Z I E N E R A N T Z U K I Z U NA
a rgitaratzailea : Danbolin Zulo elkartea. Kultur Etxea. Telefonoa:
943 147 123
Gurutze z/g. 20740 Zestoa (Gipuzkoa)
e-mail: danbolin@topagunea.com
d anbolin : Jone Bergara, Edurne Korta, Olaia Salegi, Manuel Arregi, Jon Artano, Nagore Telleria, Urko Canseco, Margari Eizagirre, Joxeba Larra単aga, Onintza Irureta
d iseinua eta maketazioa : Eneko Aristi i nprimategia : Gertu (O単ati). l ege gordailua : SS-1108/2000 ISSN : 1576-9429
?多
i
kiraetako roldegia.
Bada jada urtebete Iraetari buruz danbolinen idatzi nuela eta atzo goizean izan balitz bezalaxe gogoAurtengoraratzen dut. Oroimen onaren seinale izango da ko nituen asmoagian, baina ziurrenik urteak azkar igarotzen ak, niretzat baidirelako izango da, gero eta azkarrago. no gehiago, PeNik, etxebiik neuk ez dut gogoan, oraindik jaio garuko umeentzat zitza eta lan duiNeure bube nintzelako edo, baina ez dut dudarik ziren: negutena eskatu dizruari asmoak... egiten irakurtzen ari zaretenetakoren batzuk giak, kui haztekiot urte berriabizitzen segitzea. atzo goizean izan balitz bezala gogoratuko giak... Lehengo ri. Bestela, gainonduzuela Iraetako pilotalekua eraiki zuteneigandean onartu tzean ze asmo koa. IRAETAKO TXIKITO PILOTALEKUA zizkiguten bat78-07-02, hala dio bai, aurreko horman eskeedukiko diat ba? batean aipatutagita dagoen txapa batek. Beraz 2003ko uztaiBizi naizen baino ko proiektu lean 25 urte beteko ditu gure auzoko pilotaleu r t e hobeto ez zegok hoiek. Beraz, nikuak. Ez al doaz azkar urteak? bizitzerik eta zer re aurtengorako ilotaleku izena baino, kiroldegi izena ez eskatu behar asmoak dagoedakit ez ote datorkion hobeto. Nork daki diat ba nik neko bete dira. zenbat itzuli eman ditugun txirringaz eta gehiago? Zoriontsua naiz. zenbat pilota, futbol, tenis, beisbol‌partida jokatu ditugun bertan. Makina bat kirol mota egindako tokia da bai Iraetako pilotalekua! enbat egun eta ordu pasatakoak ote gara gaur hilabete bertan, hori izan baita iraetarron gazteurte u r t e (03-01-14) txotako kiroldegi, jolasleku eta biltokia. iur naiz irakurtzen ari zaretenetakoren batek, pilotalekua eraiki zutenekoa oroitu ez arren, oroitzen zaretela Santa Ines jai haietan pilotalekuan ligatutako neska edo mutil harekin eta ondorengo egonaldi goxoarekin, eta ligatu ez bazenuen ere oroitzen zarela Eganekin. oilik pilotalekuko hormek jakingo dute zenbat istorio eta pasarte gertatu diren Iraetako pilotalekuan. z dakit zer izango liratekeen Santainesak Iraetan, pilotalekurik ez balitz. Gure auzoko jaietan ere gunerik nagusiena pilotalekua baitugu; pilota partidak, herri kirolak, pailazoak, dantzaldiak‌ bertan ospatzen baitira jaietako ekintza gehienak. z dakit nori bururatuko zitzaion Iraetan pilotaleku bat eraikitzea (ziurrenik errepide nagusiko eliz paretan pilotan jokatzen zutenetakoren bati) baina nire partetik, 25 urte geroago bada ere eskerrik beroenak, bururatu eta egiten lagundu zenuten guztioi. urten ea pilotalekuaren 25. urteurrena ospatzen dugun eta 2028an pilotalekuaren 50.a eta futbol zelaiaren 25.a. haztu baino lehen, gonbita pasa guztioi, gainean ditugun Santa Ines jaietara ager zaitezten, aurten egundokoak datoz eta.
Zer eskatzen diozu urte berriari?
N
25
J. Antonio Murillo
P
Z
Sasiain´tar Keperin
Z
70
S
E
E
A A
A
itor Unanue
42
MÂŞ Jesus Gonzalez
a
5
Karta jokora joateko osasuna izatea, horixe esPropositoa katzen dut. Zer ba... orain bezagehiago eskatula jarraitzea. ko dut ba! MeOsasuna eduki zetara joateko eta, orain bezalain da... izatea. la. Nahikoa da. Erkurtsiotara joateari laga nion eta... osasuna, osasuna!
34 u r t e
Pintad G OSEAK
Ze asmo dauzkadan urte berrirako? Alaitasunez aurrera jarraitzekoa! Behintzat, alaitasunez aurrera zerbait egiteko asmoa beharko genuke, denok ere.
Virginia Anguera
83 u r t e
Pakita Oñederra
IRITSI DA ETXERA , GOIZA LANEAN PASA
DU ETA BAZKALDU BEZAIN PRONTO KAFE BAT
HARTZERA JAITSI DA TABERNARA , ORDU BIETAN
BERRIRO LANERA SARTU BEHAR BAITU.
BEZALA , EGUNKARIA IRAKURTZEN
E GUNERO HASI DA , BAINA
GAUR ERE ZERBAITEK IZUGARRIZKO SAMINA PIZTU DU BERE BARRUAN .
DUTE :
-A IZAK
U NAI PAROT
PRESOA JIPOITU
HI ! I RAKURRI AL DUK HAU ?
G AUR
BESTE TORTURA KASU BAT DIAGU ALBISTE
-BAI
IRAKURRI DIAT !
S INESGAITZA
ERE
DUK EGUN
EUSKAL PRESOEK JASAN BEHAR IZATEN DITUZTEN ETENGABEKO GIZA ESKUBIDE ZAPALKETAK .
-E GIA ,
70 u r t e
EGUNA JOAN ETA EGUNA ETORRI , EGOERA
GERO ETA OKERRAGOA DUK , PRESOENTZAT ETA
Bernabe
BERAIEN SENIDEENTZAT.
-J ODE
BAIETZ , BESTELA JAR HADI HERRIKO PRESO -
EN LEKUAN .
H AMABOST
URTE KARTZELAN , ERRAZA
DUK ESATEN BAINA PASA HITZAK !
G AINERA ,
ESPE -
TXEA GUTXI BALITZ ... BORTXAKERIA , IRAINAK , JIPOIAK JASAN BEHARRA ETA GAINERA HERRITIK EHUNKA KI -
LOMETRORA .
-H ONEK H ONELA
EZIN DIK HORRELA JARRAITU, GAUR GAUEAN LAGUNEKIN HITZ EGIN ETA ZERBAIT EGINGO DIAGU,
Z ESTOAKO
HERRIAK HORRETAZ HITZ EGIN ETA HAUSNARTU DEZAN .
BA GURE BI LAGUNAK , GAUEAN LAGUNEKIN ELKARTU ETA EGOERAZ HITZ
EGIN ONDOREN , ZAZPI KIDEK ERREPIDEA MOZTU ETA AUTOBUS GAINERA
IGOTZEA ERABAKI ZUTEN .
H ANDIK
E GUN
BERTAN BESTE SEI LAGUN LURREAN ESERI ZIREN .
URTEBETERA , GURE LAGUN KOADRILA POTE BAT
HARTZEN ARI ZEN LASAI TABERNA BATEAN :
-A IZAK HI , GAUR GUTUN BAT JASO DIAT TIK . E PAITU EGIN BEHAR OMEN GAITIZTEN / K ,
UDALE LEHEN -
GO URTEKO EKINTZA BAKEZALEARENGATIK .
-G UZTIRA , -H AU
-N IK ERE BAI , JASO DIAT GUTUN HORI ! -BAITA NEUK ERE ! - ZIOTEN GUZTIEK
BAKOITZARI BI URTE PASA ESKATZEN
OMEN ZIZKIGUK FISKALAK , LA OSTIA !
ZERRIKERIA !.
D ISPERTSIOA ,
TORTURA , GI -
ZA ESKUBIDEEN ZAPALKETA ZIGORTU BEHARREAN … JODER ! IZUGARRIZKO USTEL USAIA ZAGOK .
BAINA
H EMEN
GUZTIOK ZERTXOBAIT
GEHIAGO EGINGO BAGENU, EUSKAL PRESOEN GIZA ESKUBIDEEN ALDE ,
-A RRAZOIA
BESTE EGOERA BATEAN EGONGO LIRATEKE .
E
DUK
- ESAN
ZUTEN GUZTIEK AHO BATEZ
paituak izango garen 13 lagunak
I
alde ezk
tua
zaten dira esperientzia bitxiak. Niretzat, horietako bat da norbere burua edo gorputzaren atal bat lehen aldiz ikusten duzunean. Esate baterako, zure gorputza nola mugitzen den ikusi duzunean, bideoan. Gaur egungo gazteek txiki-txikitatik ikusi izan dute beren irudia argazkian edo bideoan, eta ohitu egin dira. Aldiz, helduagook, hamazortzi urte arte edo, dozena bat argazki baino gehiago ez ditugu izan, eta gehienak erretratuak. Ondorioz, bideoan-edo ikusi garenean erabat esperientzia bitxia eta kontzientea izan da guretzat. Antzeko gauza bat gertatzen da gure herriari dagokionez ere. Zestoa oso ikusia dago argazkietan eta baita bideoan eta telebistan ere; herria ikusten ohituta gaude. Ez gaude ohituta, ordea, Zestoa zinean ikusten. Eta xarma handia du, benetan. Batetik, oso aldi bakanetan gertatzen delako; bestetik, areto batera propi, joan behar duzulako irudiok ikustera; ilunpean ikusi behar izatea ere izango da erakargarritasunaren arrazoi. Eta gainera, oso gauza laburra da, iragankorra, segundo bakar batzuetan ahitzen den esperientzia. Zestoa aipatzen den pelikula dezente izango da, hortik zehar, baina hemen bertan filmatutakoak ez hainbeste. Aditzera banuen 60ko hamarkada aldean film baten baino gehiagotan aipatzen zela Zestoa (herria oso ezaguna baitzen orduan estatu osoan). Aukera ederra eman dit Internetek horren adibide bat aurkitzeko. Tengo 17 aĂąos: Jose Maria Forquek egindako pelikula, 1964an. Rocio (RocĂo Durcal kantaria) ikaslea da eta aktorea izan nahi du. Bere ametsa betetzeko lapurreta txiki bat egiten du eta ihes egin beharko du bere herritik, Madriletik. Pasadizo triste bat kontatzen dio auto-gidari bati eta hark Zestoa aldera ekar dezan lortzen du (logra que un chĂłfer la lleve cerca de la ciudad de Cestona). Gaua iritsi eta zeramika-lanez betetako ukuilu batean hartzen du babesa Rociok. Cestona hori gure herria bada, horra hor perla ederra; ez bada, ondo ekarria da nire asmorako. Baina lehen esan bezala, Zestoan bertan filmatutako sekuentziak izango dira hizpide artikulu honetan, ez herriari buruzko aipamenak. Eta horien artean ere, batzuk bakarrik aukeratuko ditugu: pelikuletan azaltzen diren sekuentziak. Izan ere, hortik aparte (pelikuletatik aparte, alegia) bada Zestoan egindako hainbat film: 1928an, Bainuetxeko sozietateak enkargatutako dokumentala; 1991ko Euskal Zinema eta Bideo Topaketen klausuran eskainitako Zestoa: azken urteetako historia; hurrengo urtean-edo, abuztuaren 17an, erakutsitako Zestoa Historia irudiz irudi (1951-1966) eta abar. Eta bada ni baino pertsona egokiagoa horietaz idazteko; hemendik luzatzen diot gonbita,
7
zkuuak
urte haietan hainbat zinegile zestoarrek egin zituzten saioei buruz idatz dezan. Neurearekin segituz, pelikula bateko sekuentziak filmatzera Zestoara etorritako lehen aldia 83a edo 84a da, nik gogoratzen dudanez behintzat. Akordatzen naiz Iraetako Nagusikoa etxera etorri zirela, besteak beste, Angela Molina (beti bezala distiratsua) eta Imanol Arias Fuego Eterno-ren zati batzuk egitera. Uste dut sorgin konturen bat grabatu zutela han. Jose Angel Rebolledok zuzendu zuen pelikula hura. Urte batzuk geroago,1992an edo 1993an, Arantxa Lazkano etorri zen Zestoara Urte Ilunak filmeko pasarte batzuk grabatzera. Kokaleku arras bestelakoa aukeratu zuen zuzendari hark: Eduardoren ile-apaindegia. Merezi zuen, bai, lokal harexek zeluloidean jasota gelditzea betirako. Gerra ondorengo Euskal Herrian, Itziar, zortzi urtekoa, bi mundutan bizi da: batetik guraso abertzaleak daude, izututa eta ilusiorik gabe gerra galdu ostean, eta horrekin batera mojen eskolako heziketa gogorra; bestetik, kalea eta bere lagunak, eta han aurkitzen da zoriontsu Itziar. Pelikulak halako inflexio puntu bat du: Itziar umetatik neska koskor izatera pasatzen den unea. Orduantxe ageri da gure herria. Umea Eduardoren ile-apaindegira sartzen da eta ederki ikusten da lekuaren xarma; handik segundo batzuetara Eduardoren eskuen hurbileko planoa, haren dotorezia ilea mozterakoan, eta berehala plano zabalagoa: beste garai bat da, Itziar neska koskor bilakatu da. Hurrengo, 1999 aldera, erotasunaren errealitate berezia aztertu nahi zuen laburmetraia batek –A dar ba kar izenekoak– emango zuen aukera Zestoako irudiak zinean azaltzeko. Akzioa ospitale psikiatriko batean gertatzen da eta horretarako bainuetxeko eraikinik zaharrena, lehenengoetarikoa, aukeratu zuen Koldo Almandoz zuzendariak. Eta oso ikuspuntu berezia ematen dio, gainera: bainuetxeko kristalezko zubia eta korridoreak ospitalean dauden zaintza-bideokameren lenteetatik ikusten baititugu. Eta gure zerrenda amaitzeko, bainuetxea berriro beste pelikula baten kokaleku. Arrasateko Santa Agedako bainuetxe bihurtuta ageri da gurea Manuel Gutierrez Aragonek zuzendutako Visionarios filmeko sekuentzia batzuetan. Protagonistak, Enma Suarez buru dela, bainuetxeko zubi txikitik iristen dira, autoz. Gero kafetegia ageri da eta segidan hoteleko halla; zauritu bat telefonoz hitz egiten (bainuetxea ospitale bihurtu zen Gerra Zibil garaian); Antzokia ere ikusten da... Eta azkenik, Jangela Nagusia, hutsik erabat. Han egiten dute topo, berriro, banaketa mingarri baten ondorioz, Josek (Eduardo Noriega) eta Usuak (Ingrid Rubio). Handik pixka batera Usua, Ezkioko Ama Birjinaren agerpenaren lekuko izan zena, Santa Agedako eroetxe goibelera eramango dute eta horrela amaituko da pelikula. Film horietako sekuentzia labur batzuetan, Zestoaren alderdi ezkutua, exotikoa, nabaritzen dugu: Zestoa sorgin-leku; ile-moztailea eta lokal baten magia; eromena; maitasunaren lilura... Fotograma bakan horiek Zestoa beste era batera imajinatzeko, birpentsatzeko, aukera eskaintzen digute. Hori baita, izan ere, zinea: mundua beste talaia batetik erakustea. Anjel Lertxundiren testu bat neure erara egokituz: "Arteak –eta, artearen baitan, zineak (literaturak dio Lertxundik)– asko du talaia beste toki batean kokatzetik: nire begi-bistan daukadan errealitateari –mundu guztiak modu bertsuan ikusten duenari– alde ezkutuak, alde itzaltsuak ikusten saiatzea du arteak lanbide".
F
ernando Arzallus
b
M e t r o b a t korrikar e n a l d e
i urtetik behin aek-k euskararen aldeko Korrika antolatzen du. Euskal Herri guztia zeharkatzen duen Korrikak euskararen aldeko kontzientzia zabaldu eta dirua ateratzea ditu helburu. Aurten, kanpaina berezia jarri du martxan aek-k, azken urteotan euskarak jaso dituen eraso gogorrak direla eta egoera ekonomiko larrian utzi baitu erakundea. Korrikaren ‘laguntzaile txartela’ izena du eta metro sinboliko bat erosten da 10 euroko diru laguntza emanez. Trukean pin bat eta laguntzaile txartela eskuratzen dira, txartel horrekin Euskal Herriko hainbat denda, zinema eta zerbitzuk beherapenak eskaintzen dituzte. Kanpaina honez gain, jadanik salgai dago Korrikako materiala eta herriko Korrika batzordea ere martxan dago. Pina erosi nahi duenak udaletxean izango ditu eskura. Aek-k aurreratu digunez, Zestoatik apirilaren 6an pasako da eta dei egiten du era batera edo bestera Korrika laguntzaile izateko.
Gipuzkoako eta Euskadiko kros txapelketak
TALOA OSAGAIAK 8 lagunentzat, bi edo hiru kilo arto irin, sakearen arabera. Txistorra, hirugiharra, gazta‌ gustuaren arabera. P R E S T A E R A. Mahai gainean arto irina zabalduko dugu; erdian hutsune bat ireki, bertara ura botatzeko. Ura aurrez irakin egingo dugu gatz pixka bat botata. Ondoren, ura arto irinetara bota eta eskuekin nahastuko dugu, ore sendo bat egin arte. Orea prest noiz dagoen jakiteko behatza sartu orean eta garbi-garbia ateratzen bada bere punttuan dagoen seinale. Orea bustia balego, arto irin gehiago nahastuko genioke eta lehorra egonez gero, ur gehiago bota. Orea prest dagoenean, taloak jotzeari ekingo diogu. Zabaltzeko modu asko daude. Guk bi aipatuko ditugu. Bata, izara zati baten gainean orea zabalduz jotzea da eta bestea, oholaren gainean zabaltzea; azken hau modu zaharragoa da, baserrietan eta garai batean egiten zena. Horrelaxe egingo dugu, bada. Ore zati bat hartu eta eskuetan biribildu ondoren, ohol gainean zabalduko dugu, kolpe txikiak emanez, eta, betiere forma biribila mantenduz, zabaldu egingo dugu. Zenbat eta meheago egin, eta gehiago jo, hobe, txapara botatzean errazago harrotuko baita. Kontua izan behar da txaparekin ere. Bero-bero egotea komeni da, bestela orea itsasteko arriskua egon daiteke eta. Behin taloa jota, txapara botako dugu. Espatula batekin izkinak askatuko dizkiogu poliki-poliki eta bueltan-bueltan. Hogei bat segundo edo pasata buelta emango diogu espatula eta eskuaren laguntzaz. Beste aldea minutu erdi edo eduki harrotu arte eta prest egongo da jateko. Azkenik, taloa betetzea da geratzen zaigun lan bakarra: txistorra, hirugiharra, gazta, txokolatea‌ talo barnean sartu, bildu eta barrura.
Ziurrenik martxoaren 16an izango da aurten 25 urte beteko dituen Sanjosetako krosa. Ez da nolanahikoa izango egun hori, baina hori gutxi balitz otsailaren 2an ere atletismo zaleek izango dute nahikoa festa Zubiaurre futbol zelai inguruetan. Gipuzkoako eta Euskadiko Kros Txapelketak egingo dira. 600 parte hartzailetik gora espero dira. Alde batetik, alebinek, infantilek eta kadeteek, neska eta mutil, Gipuzkoako txapelketa jokatuko dute; bestetik, seniorrek, berriz, Euskadikoa. Aukera polita beraz, otsaileko lehenengo igande goizean futbol zelai inguruko saltsa paregabeaz gozatzeko.
e a r r a z e o n !!!!
9
dEa n b o l i n z u l o
A r l u z e , seinale
usko Jaurlaritzako Kultura Sailak Kultur Ondarearen legean aurreikusitako kategoria gorenarekin babestu zituen Gipuzkoan orain arte aurkiturako 18 megalito edo historiaurreko harri-multzoak. Horren ondorioz, ondare hori babestu, aberastu, zaindu eta ezagutzera emateko asmoarekin, Aranzadi Zientzi Elkarteko Historiaurre Saila proiektu bat garatzen ari da eta Monumentu Megalitiko horiek seinaleztatzea du helburu. Zestoa eta Debaren arteko mugan dago megalito horietako bat —Arluze izeneko harria edo monolitoa— eta duela aste batzuk seinaleztatu da Zestoako Udalaren laguntzarekin. Harriaren ondoan kareharrizko bloke bat jarri da eta bertan plaka bat, Arluze izenarekin eta historiaurreko monumentua dela adieraziz. Eusko Jaurlaritzak harri hori monumentu izendatu ondoren eta seinaleztatu eta gero, ingurua ere (bost bat metro edo) babestuta gelditzen da, eta beraz, hemendik aurrera ez dago han edozer jarduera egiterik. Euskal Herriko menhir edo monolito batzuen inguruan —Arluzeren kasuan ere bai, agian— badira berauen kokagunea eta zergatia adierazten duten kondairak ere. Jesus Altunak dioenez, zabalduena, aldaketa batzuk tarteko, megalito horiek indar eta adore handiko erraldoiekin lotzen dituena da, puntu jakin batetik jaurtiki eta, orain dauden lekura bidali zituztenekin alegia. Hortik Erroldanarri, Sansonarri, Jentilarri izenak, harri horiek jaurtiki zituzten Roldan, Sanson edo jentilen baten aipamenez.
Organoaerakusgai
rtarrilaren 5ean eta 6an ekimen xume bezain interesgarri batez gozatu ahal izan zen Zestoan: Elizako organoa erakustea. Organo ederra da, eta aspalditik zeukan Julian Serrano organo jotzaileak, hura jendeari erakusteko asmoa. Errege bezperako meza nagusi ondorena eta errege eguneko goizeko meza ondorena aukeratu ziren organoa erakusteko. Han ikus zitekeen tresna berezi hura, ate guztiak zabalik zituela eta barruko trepeta guztiak agerian. Hogeita hamarren bat lagun bildu ziren bi egunetan. Lehendabizi, hauspoen funtzionamendua azaldu zuen Julian Serranok (ikus Danbolin, 4. zenbakia, 2001eko urtarrila). Gero berriz, tresna osoaren funtzionamendua testuak, argazkiak eta organoaren pieza txiki batzuk erakutsiz (egurrezko zein metalezko pare bat tutu aterata zituen organotik eta putz eginez soinua ateratzen zien). Gero, jarri organoan, eta haren erregistroak entzunarazi zituen. Sinestezina da zenbat soinu dituen tresna horrek; gozoenak, ozenenak, katedraletakoak bezalakoak... aukera ugari eskaini zigun Serrano jaunak. 5 urte beteko ditu aurten organoak eta aukera bat baino gehiago izango da haren hotsak entzuteko. Zentzu horretan, bada asmoa uda aldera edo (organoa abuztuan inauguratu zen) bizpahiru kontzertu antolatzeko. Bien bitartean, bi erakustaldi horietara joaterik izan ez duenak jakin beza gehiago ere antolatuko direla (hilean behin edo antolatu nahi lituzke Julian Serranok, jendea interesaturik egonez gero, behintzat).
U
7
G
o r a i n g o h o n eeharko genuke b n a o j a r e d l a u t u n a h i k o b aGeltoki atze zte taldea ezag a g n u g u d u t a t guna joan tan elkarrizke arduten dute e j n a e l a k o l a k i us ri, gaur genu. Hango m n plazera zena a r e i s a H . n e z t o u s a intsaia ioz konpromis eguna etorri e r o d n o n e d a r r rtu zapa i z e n o n oegungo kontze dearen izena, UNPA da tal K A T T . o i k a k e g u n a e g i a zna gehituz do uta suma deza t u g a z e a n e z i a o k i a t z ematopeikoa, et genezake. Gelt n a s e a l e d a e tald jembe, tatuz, perkusio t u , du d u m b a , d r e g k i t e l a k o l . B e r t amusika ntzun daitezke e rantz goazela, u n i o d u t n e at instrum a b a r r u a n T t aeta beste hainb alik daukate et b a z a e t a o k e l ka n, gelditu eta ratzerakoan lo usi gaituztenea k i u G . u g BA D A u t i d Z E R M O D U Z? ideak ikusi A I X O D E N O I, K ¶ : kunpako parta e t u g i d asn K . tt\ Bai, leku ko gonbita egi T LEKUTAKOA A B N I A H barrura sartze A T E ASKO ZARETE ro (Mikel) eta N! PA R T A I D E (Aitor Korta), Avei JENDEA HEME xo rt Ko n: pa un ak k; rtu gara Tt a Uhin zumaiarra kotako jendea elka k dira; Txintxi et ra ar sto ze a) ag añ rr Tzunje (Eneko La tza eta Winki itiarrak; eta Aran pe az e An A Lute eta TZ GENTOZEL tuak. ¶ H O N A N U E T A K O NG U gasteiztar zestoar D I AUKERA EDUK O K E T U Z T N E K ZUEN DOINUA RABILTZEN D I TMO BIZIAK E HIENBAT ERRI E G A R A G rit U T Er TURA I E K ? tt\ ERRITMO HOR NDIK DATOZ T U Z U E L A. NO koak dira, de al eta Ginea i al M l, ga ne Se mo gehienak k asmatutako e aldekoak eta gu rib Ka ra di ba a UE in ba UTZEN DITUZ OLATAN EZAG N ¶ e. er k oa m tetik errit ritmo asko alde ba M O A K ? tt\ Er maas HANGO ERRIT k Gu . gu an ibiliz ikasi ditu nak gu bestera ikastaroet la o etak ditugu, beste tald en tz jo e er ak U ko T ta R O tu NOLA S oekin batera. ¶ m rit er o ak sit ut erak lean geldisiera batean loka Ha \ tt ? U A H E D L zerbait ZEN TA o. Denborarekin ek tz jo ak be em dj tzen ginen n aurrera aterau zen, baina ez ze egiteko gogoa pizt lokaAveiro eta Kortxo tzen. Garai hartan , txalaparta jotzen lean aritzen ziren gun txalaparta ho orduan otu zitzai k oa m rit er nahastuz tsak djembeekin si ha oga moduan sortzen hastea. Fr hartu genion. Ho ginen eta gustua ¶ dugu gaur arte. rretan jarraitzen R A, E H E B A P TT A K U N T T A K U N P A G O R A, ldearen Ta \ tt R I Z E N H O R I? NONDIK DATO txalaa bat da, tta-kun izena onomatopei be atik eta pa ba, djem partaren golpeeng ¶ B A D Aren soinuagatik danborren kolpea IZAN KO AUKERA KOTAN JOTZE KIGU LEKU AS ZEIN IPATZEKOTAN KARREN BAT A D U Z U E L A. BA Andoain, a, iti , je! Azpe N U K E T E ? tt\ Je AIPATUKO ZE
iz…¶ do, Soraluze, Gaste on as Its , go an ur D eAstigarraga, dela gutxi jo genu ita Alegian orain Ba z) to da it Ga ba o. k ak ondokoa! (guztia kin jotzen genuel E N A ? tt\ Itsas beste talde batzue ko stu ZERTURIK ON T a esperiengu N O et a K et en N E tz ko U jo la Z nahasian ta festibal bat ze ar ZEIN IZAN D A n, ap ze al tx an a iz et a a on ko ko kontzertua tuen aukera bearitu ginen flamen na ere. Itsasondo zenatoki gainean hasteko ematen di es na k n ea ki ld oe ta m bi rit o er ek G O D I R A. . . aitz atako E UGARI IZAN nera, festibala am ikak, hainbat mot us m NGARRIAK E R A re O G Gu O n. G O gu Z ai I D SA tu zitz n egurrezZERTUTAN PA n aski ezaguna de tzia hori asko gusta ia rr NBESTE KONT I He A H al sk ¶ Eu i. . ik gu tu poliki-pol strumentu asko di rriak ikusten goaz n ederra! Guk in gu ai tz zi u at rt ge tt\ Bai, Gasteizen
d d u u jardundundundundunian : ttakunnnnn n n jardundundundundunian:ttakunnnnn
1 1
ko txalapartaz gain badu gu marmolezko xaflazko be ste bat ere. Ba, Gasteizko kontzertua n, emozioaren emozioz jotzen ari ginela, horietako bat puskatu egin zit zaigun. Eskerrak azken kantuan ger tatu zela! Orduz geroztik ordezkoa k ere ibiltzen ditugu aurrera eta atzera. ¶ E T A M O M E N T U B E R E Z IR E N B A T ? tt\ (Ane azpeitiarra) Lehenengo kontzert ua, Azpeitian eman genuen. Nire lagun gormutu bat gure kontzertura etorri zen eta bibrazioe n bidez gure musikaz gozatzeko auker a nola izan zuen ikusita guztiok hu nkitu ginen. Gure erritmoa barruraino sar tzen da eta gormutu ba tek ere senti dezakeela jakiteak poz handia em an zigun. Beste behin gu tzuk etorri zitzaizkigun ras o ba esanez beraien seme "hi peraktiboa" geldi-geldi kontzertu osoan, eta era egon zela bat txundituta zeuden. ¶ DIK IRTETEN DIRA DANTZA ERE EGITEN DU HORRELAKO MUGI Z U E, N O NMENDU EXOTIKOA dira. Hala ere, dantza ba K ? tt\ Gehienak tzuk moldatu egin izan Sen ega l eta Malikoak ditugu. Dantza afrikarre pauso eta koreografiekin k gehienetan istorio bat beti adierazten da zerba ko nta tze n dute, beraz it. Pa uso guztiak djembe edo markatzen dituzten kolpe txalapartak indartzen dit berdinak gehiago marka u, pausek tuz. Dantza eta txalapart agerienekoa "Txalaparta aren arteko bateratzear dantza" litzateke, Afrika en ad ibide ko koreografiekiko pauso ren doinua, eta ez aldera etan oinarrituta baitago ntziz. ¶ H A S I E R A T I K H O txa lapartaN A BATZUK TALDEA BERRIA HASI ERE B U T Z I E G I N D U T E, A I. ZA I L A A L D A T ETA JENDE ALDE BATEN ERRIT M O A E R A M A T E A? de asko batera jardutea tt\ Zaila da jeneta ondo koordinatzea. Or dutegi arazoak sortzen dir a: batzuk lana egiten dutelako, beste batzuk ika si... Talde txikia izango bagina err aza goa izango litzateke, baina gu be deratzi gara eta zaila da denok saltsa hau modu berean ikustea. ¶ - IK U S T E N D U G U N E Z, INSTRUMENTU ASK O D I T U Z U E, I T X U R A GUZTIETAKOAK E T A A S K O R E NTZAT EZEZAGUNAK D I R E N A K. AI P A T U K O ZENIZKIGUKETE Z E I N D I R E N? tt\ Ba, alde batetik lehen aipatutako marmolezko eta egurrezko txalapartak ditugu; bestetik dudumbak, hiru danborr ez osatuta: danbor handiena dundun, erdikoa sanbagh eta txikiena kenkenia. Hauei euren soinuen arabera ezartzen zaie ordena, oinarri batzuetan ko katu eta makilaz jotzen dira. Ge ro djembeak daude, hauek zutik jotzen dira eta esk uekin. Eta azkenik perkusio txikia dago (shekerea, pandero a, klabeak...). ¶ K A N T U B A T Z U K IKARAGARRIZKO A RRAKASTA DUTE J E N D E A R T E A N. NO NDIK ATERATZEN D ITUZUE KANTUEN HITZAK ETA DOIN U A K ? tt\ Denon artean sortzen ditugu, ideien aniztasunak joko asko ematen baitu . Kantu bakoitzean denen era gina azaltzen dela uste dugu. Mamaie kantuare n letra, adibidez, Karib ekoa da eta besteak guk asmatutakoak dira. ¶ NOIZ ATERAKO DUZUE DISKO BAT ZUEN K A NT U E K I N ? tt\ Auska lo! Denborak esango du .
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnpa nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnpa! lidia aveiro
a
kirolaaztertzen
aizarnatik (II)
ldizkari honek 18. alean argitaratutakoaren bidetik, beste zenbait kirol eta kirolari gogora ekarri nahi nituzke, labur bada ere. ehenengo korrika aipatuko dugu, edo Aizarnan deitzen diogun bezala, saltaka. ntzinakoetatik hasita, Aizarnako Txikito aipatu beharko genuke. Gaur egun gazte askok ez dute ezagutuko, baina herriko aitonek ez daukate ahaztuta. Bere apustuak eta norgehiagokak oso famatuak izan ziren, maila handiko korrikalariak izan baitzituen aurkari. Haren norgehiagokak herri kirolei buruzko liburuetan ere azaltzen dira. Horietako batek Aiako Txikitoren aurka Donostiako zezen plazan jokatu zuenaren berri ematen digu. Horrelako gehiago ere baditu bere historian,denak ezin aipatu ordea hemen. Kirolari bezala maila ona erakutsi zuen, gorputzez txikia, Intxiña baserria zuen bizileku eta herriko bide eta estratak entrenaleku. enboran hurbilago, Ereioko Felix Peña daukagu. Ez zen izan apustu zalea. Jaizkibel elkartean federatu zen eta, nahiz pistan nahiz krosean sailkapen onak lortu zituen. Aipatzekoak dira Espainiako kros txapelketan soldadu zegoela lortutakoak.
L
D
A
Pistan ere Espainiako txapelketetan postu onak lortu zituen. Lasarteko krosean beti maila ona erakutsi zuen, eta ikuskizun ugari eman ere bai herrian. Korrikalari bezala herrian mailarik onena eman duena dela esan dezakegu.Gaur egun kirolariak entrenatzeko dituzten astia eta laguntzak izan balitu mutil honek, auskalo zer mailatara iritsiko zen! ikardo Odriozola “Igartza” ere aipatzekoa da, lasterketa politak erakutsiak ditu bere gazte aldian, ikuskizunak ere bai herriko jaietan. Horietako bat Basilio Bergararen aurka egin zuena; hau ere oso iaioa kirol honetan. este talde txiki bat ere badugu kirol honetan herrian zegoen maila erakutsi nahian ibili zena: Diyoneko Txikito, Konpiyeroko Roman, Etxeluzeko Luis, Agiñako J. Manuel. Talde bezala ez dakit zer mailatara iritsi ziren, baina geroztik Konpiyero eta Etxeluze askotan ikusiak ditugu herriko jaietan ikuskizun politak ematen. inak nagusi dituen kirola utzi eta pasa gaitezen eskua erabiltzen duen kirola aipatzera. Pilotari trebeak ere izan dira herrian, nahiz eta gaur daukagun pilotalekua ez eduki, eta eliz paretak edo zimiterioak izan pilotaleku.
O
R B
A
ntzinakoetatik hasita, Julian Agirre eta Akelino Peñagarikano aipatu behar, galtza zuriak jantzi eta herriko plazan partidu politak erakutsitakoen artean. altza zuriak aipatuta, gehiena erabili dituena Txikito de Aizarna izango dugu. Herriz herri frontoi asko zapalduak ditu, Zestoako pilotalekuan hainbat ikuskizun polit emandakoa da udako partiduetan, eta inguruko herrietan ere, zer esanik ez. Profesionalekin ere inoiz jokatu izan du. adira aipatu beharreko beste batzuk ere: Saka Txikia, Saka Haundia, Barberoko Luis Mari, Ibarreko Kepa eta aipatu gabe utzitako beste hainbat. z da oso erraza emakumezkoa pilotarekin lotzea, kirol hau gizonezkoari lotuta ikusi baitugu ia beti. Hala ere, izan dugu herrian eskuz nahiz palaz edo erraketaz maila egokian ibili denik: Gloria Agirre. Madrilen frontenisean jokatzen ibilia dugu urte batzuetan, Txikita de Aizarna izenarekin. Ez da gutxi neska honek lortutakoa, herrian ziren frontoiak ikusita. girre familiaren pilotarako grina nabaria da, aspalditik hasi eta gaur egunera arte. Aurrera begira ere badute pilotan egoki egiten duen gazte bat, txapelketetan gogor jarraitzen duena. ilota eta saltaka, biak herrian izan duten arrakasta eta eman duten maila ikusita, nahiz oso handia ez izan, badirudi aizarnarrok, ez garela egon lanari bakarrik lotuta, eta kirola ere asko bizi izan dugula gure bizimoduan.
G B E
A
P
J
ON
EGIGUREN
A
E E E S
M
3
N
egua hurbildu ahala, jende asko gripea noiz etorriko zain edo beldurrez dago. Baina,zer da gripea? Beste infekzio batzuk bezalaxe, gaixotasun bat da. urrez esan, izaki bizidunetan bizi indarra bizitzaren alde ari den indarra dela, eta bizi indar horrek bizi energia gastatuz egingo dituela bizirik irauteko beharrezko lanak. Bi multzotan sailka daitezke: RLAZIO-NUTRIZIO FUNTZIOA: kanpoko harremanak, eta jaten dugun elikagaien liseriketa, muskulo eta liseri aparatuan garatuko da, batez ere. LIMINAZIO-NUTRIZIO FUNTZIOA: hondakinak kanporatzea, gibelean eta giltzurrunetan, egingo da. nergia banaketa hori, gorputza osasuntsu dagoenean, oreka batean egoten da, baina hainbat arrazoigatik, gure gorputzean zikin kopurua igotzen bada eta nahikoa energia ez badago, bizi indarrak, liseri aparatuan eta muskuloetan energia gutxiago gastatu eta eliminazio organoetan gehiago gastatzera bultzatuko du gorputza eta orduan honako gaixotasun sintomak agertzen dira: UKARRA. Tenperatura igotzeko beroa behar du gorputzak, eta bere kabuz lortuko du batzuetan, hotz-ikararen bidez (muskuloen kizkurtzea) eta beste batzuetan kanpotik eman beharko diogu laguntza. Orduan sentituko ditugun sintoma, hotza, ondoeza eta mareoa izan litezke eta horrek atsedena eta beroa behar dugula adieraziko digu: poltsa beroa, manta elektrikoa... Tenperaturaren igoerari esker, gure zeluletako lanak azkartu egingo dira, batez ere zikinaren kanporatzeak, eta garbiketaren ondorioz birus edo/eta bakterioen aurkako borrokan garaile ateratzeko egoera hobean izango ditugu gure zelulak. INA. Gorputz guztian nerbioak ditugu, gorputz atalen egoeraren berri ematen digute. Hori garbi ikusten dugu hezur bat hautsi edo zauri bat egiten dugunean. Igeltsu bidez edo puntuak emanda zaurituta-
1
ZORIONEKO
GRIPEA I TZIAR
LARRAĂ‘AGA
ko gorputz zatia geldirik mantentzen dugu, baina mina zergatik sortzen den ez dakigunean, sarritan botikarekin kentzen saiatzen gara. Gorputza eskatzen ari zaiguna ordea, atsedena eta ko gogorik ezak eta ahoko usain edo gusto baraua da, muskuloetan txarrak horretara bultzatu beharko gintuzke. eta liseriketan gastatu Gure liseri aparatoa, zikinaren kanporatze labehar duen energia, garnetan ari denaren seinale litzateke, bere lisebiketa lanetara bideratu, ritze lana ahal duen edo uzten diogun neuminaren jatorrian dagoen rrian alde batera utziz. inflamazioa, ultzerazioa EHERAKOA. Ohiko elikadura egiten ari gaeta abar konpon dadin renean, urdailean eta heste mehearen le(baraua, ur hutsarekin hen zatian liseriketa jasan duten elikagaiak, egotea edo beste elimina- deskonposatuta, hestetik odolera pasatzen zio dietaren batekin egodira, baina gaixotzen garenean, hesteak berak tea izan daiteke, gorputz ere toxinen kanporaketa lanari ekin diezaioke bakoitzaren intoxikazio eta odoletik hestera toxikoak pasatzeko orgaeta aurreko ohituren arano bihurtuko da, eta toxiko hori kanporatzebera). ko likidoa ere gehituko da heste barruan, beherakoa eraginez. RORITASUNA. Honek, DORRERIA. Egoera norgure bizi energia garmalean, elikakagaiak liseritu eta gero, odolera pasatzeko balio ez duena (zelulosa), heste lodian pilatzen da, gorputzaren senak kanporatzea erabakitzen duen arte, eta orduan libratu egiten gara. aina gaixorik gaudenean, kaka egiteko behar duen energia ere beste garbiketa lan premiazkoagoak diren batzuetarako gorde dezake gure gorputzak, eta idorreria izango dugu, hau da, kakarik egin gabe egongo gara egun batzuetan; baina horrek ez AUTORRETRATOA GRIPEAREN ONDOREN. EDVARD MUNCH 1919 du intoxikazio arriskurik sortuko gehienetan. biketa lanetan ari dela adierazten du, eta harreman edo bestelako lanetarako, gutxituta dagoela. Batzuetan geure lana ezin dugu utzi eta jarraitu nahian ari garenean, mareatzeraino iritsi gintezke, gorputzak bizi energia hori barne lanetarako behar-beharrekoa duelako.
B
E
I
B
A
HOKO GUSTO TXARRA ETA JATEKO GOGORIK
Elikatzea beharrezkoa izanik ere, batzuetan baraua egitea komenigarria da. Eta jateEZA.
ud al e ti k •I
N G U R U M E N T E K N I K AR I A.
Autobusen geraleku berria
Azpeitiko norabidean doazen autobusen geraleku berriaren obrak amaitzear daude. Herri eskolaren aurrean kokatuko da.
Gurutze kaletik geraleku berriraino argi berriak jartzen eta espaloia zabaltzen eta txukuntzen ari dira. Geralekua bera ere handitu egin dute autobus luzeak arazorik gabe gelditu ahal izateko. Gurutze kaletik autobusak egunean hirurogei bat aldiz pasatzen direla ikusirik, eta horrek eragiten duen arriskuari irtenbide bat emateko asmoz, geralekua lekuz aldatzeko erabakia hartu zuen udalak. Markesina berria jarri bezain laster, otsaila inguruan, Azpeitia eta Azkoitia aldera joateko autobusen geralekua errepide nagusian kokatuko da.
Zestoako Udalak ingurumen alorreko teknikariaren zerbitzuak aldi baterako kontratatzeko lehiaketaoposiziorako deialdi publikoa egin du. Aldi baterako programa honen iraupena, lan kontratuaren bidez, urtebetekoa izango da eta dedikazioa egun erdikoa (%50).Besteak beste hauek izango dira teknikariaren betebeharrak: udaleko baserri eta ingurumen batzorde informatiboak aholkatzea; industri, nekazari, harrobi, zabortegi.. jardueren jarraipena eta kontrola egitea; Udal 21 Agenda garatu, koordinatu eta dinamizatzea. Ingurumen teknikariak udalerriko natur baliabideen kudeaketa ere aurrera eraman beharko du. Hautagaiek unibertsitate mailako diplomadun titulua izan eta 3. hizkuntz eskakizuna egiaztatu beharko dute hautatze prozesuan. Eskaerak Zestoako Udaletxeko bulegoetan aurkeztu beharko dira 2003ko urtarrilaren 31a baino lehen.
• A Udalak Eusko Jaur-
U Z O L A N P R O G R A M A.
laritzak bultzatutako Auzolan programa martxan jarri
du. Programa hori baztertuta dauden edo baztertuta geratzeko arriskuan dauden pertsonak lanera bideratzeko programa da. Urtarrilean jarri da martxan zortzi lagunekin. Dagoeneko hasierako prestakuntza ikastaroa jasotzen ari dira, eta ondoren sei hilabeteko kontratuarekin lanean hasiko dira. Astean 30 orduko lanaldi partziala izango dute (%50) eta Sastarrain erreka ingurua garbitu eta txukunduko dituzte.
• E Zortzi lagunekin jarri G U N E K O Z E N T R O A.
da martxan Zestoako Eguneko Zentroa; sei pertsona herrigunekoak eta bi auzokoak. Egunero garraio zerbitzua izango dute eta zentroan bertan bi zaintzaile izango dituzte. San Juan Egoitzaren ondoan egin duten eraikinean kokatua dago zentro berria. San Juan Egoitzako berritze lanak ere bukatu dituztenez, egoitzaren zein eguneko zentroaren inaugurazio ekitaldia urtarrilaren 31n izango da.
• I . Abenduaren 12an egin zen udal batzar beR A E T A K O F U T B O L Z E-
LAIA
rezian, besteak beste, Iraetako futbol zelaian belar artifiziala jartzeko lehiaketarako baldintzak onartu ziren. Lehen fasea, lur mugimenduari dagokiona, dagoeneko egiten ari dira. Bigarren fasea belar artifiziala jartzeari dagokiona da. Lehiaketa bidez kontratatuko den enpresak bi hilabete izango ditu lanak egiteko eta 247.566,50 euroko aurrekontua.
ur
17
TARRILA
OSTIRALA
Korrika badator! 19:00etan Kultur Etxean lehenengo bilera irekia egingo da.
18
uskaraz bizi nahi dugu eta...
21
ASTEARTEA
Odol ateraldiak anbulategian arratsaldeko 19:30etik aurrera.
ot 02
SAILA
IGANDEA
Gipuzkoako eta Euskadiko Kross txapelketak goizean zehar Zubiaurre futbol zelaian.
07
diote.
H ERRIKO
HAINBAT GIZARTE ERAGILEK EUSKARAREN NORMALKUNTZA BIDEAN KONPROMISOAK HARTU DITUZTE ETA Bai
Euskarari Ziurtagiria JASOKO
DUTE
OSTEGUNA
Gurutze jubilatu eta pentsiodunen elkarteak irtenaldi bat antolatu du Donostiara: Miramongo Zientziaren Kutxagunea ezagutuko dute eta ondoren Adunako sagardotegian bazkaldu.
• T kuratzeko honako agiri hauek aurkeztu behar dira: lizen-
xirrindulari Elkartea. 2003rako zikloturisten lizentziak es-
tzia berrietarako argazki bat eta NAren fotokopia; lizentzia berritzeko 2002ko lizentzia. Agiri eta argazkiak Kiroldegian utzi edo Bittorianori eman, ahalik lasterren. Ordainketa: 82 euro (lizentzia, elkarteko kuota eta kostuak barne) giro Mendi Taldeak Sonporten (Aspe bailara) iraupeneko eskia ikasi eta praktikatzeko ikastaroa antolatu du otsailaren 8 eta 9rako; lehenbailehen izena ematea komeni da kiroldegian. uskara ikastaroak AEK eta Zestoako Udalaren eskutik. Urtarrilean berriz irekiko da euskara klaseetara apuntatzeko aukera. Adi EGA atera nahi duenak, urtarrilean egin beharko baitu matrikula. Hauek dira orain dauden maila eta ordutegiak:
•E
AURKI .
Euskara Aholku Batzordea
OSTIRALA
•A
Santa Inesak Iraetan
18
LARUNBATA
11:00etan Santa Ines Txapelketako finalerdiak: Palaz: Eneritz/Olatz - Mª Jose/Begoña; eta Eskuz: Martija/Lopetegi Zelaia/Ostolaza.
19
Kontzertua Sorkun eta Kokeinen eskutik Gazte Asanbladak antolatuta.• Preso bat gara bat mus txapelketa. Izen ematea 22:00etan.
14
1
Bai Euskarari
LARUNBATA
Goizeko 10:00etatik arratsaldeko 20:00ak arte udaletxe azpian Wadna taldeak Saharara bidaltzeko janari bilketa egingo du, besteak beste azukrea, arroza, pasta, atuna, sardinak, olioa, garbantzuak, lentejak... jasoko dituzte eta baita hauek bidali ahal izateko beharrezko dirua ere. Egoera benetan larrian daude eta zestoarren laguntza eskatzen dute.
5
e agenda
IGANDEA
10:30ean V. Biathloi Herrikoia. 12 km mendi bizikletan eta 5,5 km krosean. Hamaiketako eta opari zozketa izango dira. Izen ematea Gure Ordeka Elkartean 5 E ordainduta. 11:30ean Santa Ines txapelketako bigarren finalerdiak: Palaz: Margari/Lorea - Lorea/Nerea. Eskuz: Ipintza anaiak - Zigor/Ertxin. 14:30ean baba-jan herrikoia.
21
SA N TA I N E S EG UN A
10:30ean txupinazoa. 11:00etan Meza Nagusia. 14:00etan bazkide bazkaria Gure Ordeka Elkartean.
24
OSTIRALA
22:30ean XIV. Mus Txapelketa Azkarra. Izen ematea Gure Ordeka Elkartean. Sariak: Lehenengoari 360E, txapela eta garaikurra, 2.ari 240E eta garaikurra, 3.ari 120E eta 4.ari 60E. Joko arauak: lau errege, lau ustel eta lau hamarreko. Bikoteko 20E.
25 26
LARUNBATA
17:00etan Potxin eta Patxin pailazoak eta ondoren txokolatada. 23:30ean dantzaldia Irats taldearekin. IGANDEA
10:30ean Zestoako Musika Bandaren kontzertua. 11:30ean Santa Ines Pilota Txapelketako finalak, umeak eskupilotan, neskak palaz eta gizonezkoak eskupilotan. 17:00etan Idi-demak eta 18:00etan herri kirolak: Zelai anaiak, Mugerza eta Lapazaran harri jasotzaileak, aizkolariak, lasto altzatzea, txingak... Ziriako animatzaile.
Behe maila 2:30-4:30 astelehenetik ostegunera; Erdi maila 7:008:30 astelehenetik ostegunera; EGA, Hizkuntz eskakizunak eta alfabetatzea: 2:30-4:30 astelehen, astearte eta ostegunetan. Izena emateko epea otsailaren 17an bukatuko da. Informazio gehiago eskuratu nahi duenak honako telefonoetara dei dezala. AEK: 943 151089 edo Kultur Etxea 943 147 123.
7 1
Lasaoko Markesa, nondik etorri zinen?
LASAOKO MARKESA ASKOTAN AIPATU IZAN DA
GURE HERRIKO HAINBAT GAUZARI BURUZ JARDU-
TEAN, BAINA NIK USTE HERRITAR GEHIENOK EZER GUTXI DAKIGULA LEINU, ETXE EDO FAMILIA HO-
RRI BURUZ; NAHIZ ETA LEINU HONETAKO BELAU-
NALDI GEHIENEN EGOITZA LASAON EGON DEN. LASAOKO MARKES ETXEAREN JATORRIA ASPALDIKOA BADA ERE, MARKES TITULU HORI ZERAMAN AZKEN PERTSONA HIL ZELA EZ DIRA HIRUROGEI URTETIK GORA ASKO PASA; BERAZ, LASAOKO MARKESA EZAGUTU ZUEN JENDE DEZENTE BIZI DA ORAINDIK. HORRELA BADA, EGOKIA IRUDITU ZAIGU MARKES LEINU HONEN JATORRIAZ ETA HISTORIAZ LERRO BATZUK IDAZTEA
DANBOLIN ALDIZKARIAN, IZAN ERE BESTE
HAINBAT GAI BEZALA HAU ERE GURE HERRIKO
ANAIA
HISTORIAREN PARTE BAITA. HORRETARAKO LASAOKO JESUS MARI ARROITAONANDIARENGANA JO DUGU INFORMAZIO ESKE. MARKES FAMILIAREN HISTORIARI ETA JATORRIARI JARRAIPEN ZEHATZA EGIN
ARI ZAIO JESUS
MARI, ZENBAIT HERRI-
TARREKIN BATERA MARKESAREN ZENBAIT
ONDASUN LASAOTARREN ESKU GELDI
DAITEZEN SAIATU IZAN DA ETA ORAIN-
DIK ERE HORRETAN JARRAITZEN DU BERE
KARLOSEKIN BATERA. GAINERA, BERE
GURASOAK MARKESAREN ZERBITZARI IZAN
ZIREN ETA LANGINTZA HORRETAN EZAGU-
TU ZUTEN ELKAR.
BERAZ, LASAI ESAN DEMARKESIK GABE NEKEZ EZAGUTUKO GENUKEELA ARROITAONANDIATARRIK LASAON. BERE DENBORA LIBREAN JESUS MARIK ETA KARLOSEK ZENBAIT ARTXIBO ZAKEGU LASAOKO
E L I Z A A Z P I KO K R I P TA
ARAKATU DITUZTE ETA
ORAINDIK GEHIAGO ARAKATZEKO ERE GELDITZEN
ZAIZKIE.
BENETAN HARRI-
TUTA GELDITU GARA
MARKESAREN KONTUAK ENTZUTEAN.
Gure jakin-mina asetzeko lehendabiziko galdera horrelaxe bota genion Jesus Mari Arroitaonandiari: Nor zen Lasaoko Markesa? Leinu edo familia honetako azken belaunaldiko kide Ramon Alzarriba Villanueva (Barón de Sangarren) eta Maria Blanca Porcel Guirior (Marqués de San Millán y Villalegre bezala ezagutua) senar-emazteak
hartu beharko genituzke. Bi seme izan zituzten, baina zaharrena 1904an hil zen, eta gazteena berriz 36ko gerra garaian. Baina hemen Lasaon eta inguruan azken markes bezala Maria Blanca Porcel jotzen da. Alde batetik tituluz ere bere senarraren gainetik zegoelako eta hil ere azkena hil zelako, 1940. urtean; senarra berriz, 1906an hil zen. Horrela, Lasaoko azken markesari (Marqués de San Millán) erreferentzia egiten zaionean, beti Maria Blanca emakumeari egiten zaio erreferentzia.
Ondasun askoren jabe omen zen Lasaoko Markesa... Bai, hemen Lasaon bertan baserriak, olak, errotak, hainbat lursail... zituen. Baina ez hemen bakarrik, Gipuzkoa osoan zituzten ondasunak. Esaerak dioenez, garai batean posible omen zen Lasaotik Donostiara zaldiz joatea Markesaren lursailetatik atera gabe. Gros auzoan dagoen okendotarren jauregia ere Lasaoko Markesarena zen, bigarren etxe bezala erabiltzen zuten; Donostiako Santa Klara uhartearen jabe ere izan ziren; Usurbilgo Atxega jauregia, orain jatetxe dotore bihurtuta dagoen hori, hori ere garai batean Lasaoko Markesarena zen.
Berehala sortu zaigu kezka. Lasaoko jauntxo hauek non ote zuten jatorria? Nondik nora egin ziren titulu horien jabe? Jesus Marik markes etxearen zuhaitz genealogikoa ere egina du eta bere ustez garbi dago Lasaoko Markes leinu edo etxearen jatorria... Itxura denez, honen guztiaren jatorria Andaluziako Granadatik buelta dator. Okendotarra izan zen markes titulua jaso zuen lehena. Gipuzkoar jatorriko itsas gizon eta militar familia horretako kideak Ameriketako konkistan parte hartu zuten eta, ondorioz, Andaluziarekin harremana izan zuten. Horrela, Karlos II.a Espainiako erregeak eman zion markes titulua Miguel Carlos de Oquendori 1685. urtean. Hau izan zen lehenbiziko Marqués de San Milián, agiri batean agertzen denez, eta ez San Millán, beti uste izan den bezala. Hortik abiatuta, Lasaoko azken markesa zortzigarren belaunaldikoa izango litzateke. Bosgarren belaunaldian San Milian familian "Villalegre" titulua sartu zen eta handik aurrera aztertzen ari garen etxe edo familia hau "Marqués de San Millán y Villalegre" tituluaren jabe egin zen.
Hauek denak entzunda Lasaotik urruti gabiltzala dirudi. Nola gertatu zen, bada, Granada aldetik hasi eta Lasaora bitarteko saltoa? Nik egin ditudan azterketen arabera, XVI. mende hasieran agertzen da nola Martin García de Lasao jauntxoak 1525.ean Mayorazgo de Lasao titulua jaso zuen. Esan behar da, Martin hau Zestoako alkate izendatu zutela 1513an. Gero honen ondorengo bat, Agirre-Zabala familiakoa 1728 inguruan edo ezkondu zen lehen aiE Z PA T A Z O R R OA patu dugun Marqués de San Milián familiako bigarren belaunaldiko okendotar emakume batekin, San Milián titulua zuen Micaela de Oquendorekin, hain zuzen. Beraz, garai honetan sortzen da San Milián markesa eta Lasaoko jauntxoaren elkartzea. San Milian izen hori kanpotik etorri zen eta hemengo tituluari gaina hartu zion, maila handiagokoa zelako, seguru asko. Lasaoko Agirre deiturarekin ere horrelako zerbait gertatu zen. Laugarren belaunaldiko San Milian markesa Antonio Joaquín Agirre Porcel y Oquendo izan zen. Beraz, Agirre deiturak zuen lehentasuna laugarren belaunaldian eta hasierako Oquendo atzean gelditu zen. Eta azkeneko markesa berriz, lehen aipatu bezala, Maria Blanca Porcel y Guirior zenez, bi adarretako deiturak ere, nolabait desagertu egin ziren, bai Oquendo eta baita Agirre ere. Horrelaxe laburtu zigun Lasaoko San Millan edo San Milian Markesaren historia Jesus Marik. Informazioa zertxobait osatzeko Markesaren familiaren inguruko bitxikeria, pasadizo edo bestelakorik ezagu-
M A R K E S A R E N S E M E A E TA E R R A I NA
9
tzen zuen galdetu genion; eta baita hainbat adibide eskaini ere... Gauza asko aipa daitezke. Badirudi familia hau arlo teknikoan eta tresneria mailan nahiko aurreratua izan zela. Itxura denez, ofizialki inon agertzen ez bada ere, espainiar estatuko lehen bonbilla elektrikoa Lasaon piztu zuten. Teknikari frantses batek Espainiako erregearenean baino lehenago Lasaon piztu omen zuen lehen bonbilla, baina isilean; itxuraz, ez baitzen egokia erregeari baino lehenago beste norbaiti horrela-
1
L ASAOKO AZKEN MARKESA
ko aurrerapenak eskaintzea. Hemen inguruko lehen automobila ere markesarena izan omen zen, eta matrikula ere, erregearenaren hurrengoa edo oso hurbilekoa omen zuen, bigarrena edo hirugarrena. Zoologiko txiki bat eta argazki laborategia ere eduki omen zuten hemen Lasaon.
Bestalde, gauza jakina da bainuetxea ere duela berrehun urte inguru Lasaoko markesak jarri zuela martxan, familia honetako laugarren belaunaldiko Antonio JoaquĂn Agirre Porcel y Oquendok, alegia. Hau zen, nonbait, sarnaz gaixorik zegoen txakurraren jabea. Ez dakigu egia edo elezaharra den, baina txakur hori orain bainuetxea dagoen inguruko putzuren batea ibili eta sendatu egin omen zen. Orduan konturatu ziren nonbait, ur sendagarriak zeudela hor eta bainuetxea irekitzea erabaki zuten.
Bestalde, aipatzekoa da San Milian markes leinuaren azken belaunaldiko bost kide Lasaoko eliza azpian dagoen kriptan daudela hilobiraturik: Maria Blanca Porcel eta bere senarra alde batetik, eta beren bi semeak eta erraina bestetik. Azken hauek ondorengorik ez zuten izan eta beraz, hauekin amaitu zen Lasaoko Markesaren zuhaitz genealogikoa.
Bada beste kontu bitxi bat ere. San Telmo museoan hantxe dago Boabdil errege musulmanarena izan zela pentsatzen den ezpata. Ezpata hori Lasaon egon izan da hainbat urtetan duela hirurogei urte inguru San Telmora eraman zuten arte. Errege Katolikoek penintsulatik 1492an egotzi zuten azken errege arabiarra zen Boabdil, hain zuzen. Dirudienez haren ezpata okendotarren baten eskuetara iritsi zen eta gero San Milian markesaren leinuko kideren batek Lasaora ekarri zuen.
Oraingoz, hementxe bukatzen dugu San Millan edo San Milian etxearen historia laburra. Hortik aurrerako hainbat informazioa ere badago: markesaren ondasunekin zer gertatu zen, zer jarraipen izan zuen markesaren etxeak, Lasaorako onurarik izan al zuen. Tartean badira zenbait kontu ilun ere, azken gerrate ingurukoak adibidez, baina orrialde hauetan MarquĂŠs de de San MiliĂĄn etxearen historia soila aurkeztu nahi izan dugu. Dena dela gustatuko litzaiguke Lasaoko historiari buruzko informazio zehatzagoa eta zabalagoa argitaratuta ikustea. Horretarako Jesus Mari Arroitaonandiarekin kontatu beharko litzateke nahitaez. Ea hala gertatzen den. Bukatzeko Jesus Mariri eta Karlosi eskerrak ematea besterik ez zaigu gelditzen eta animuak ematea eskuartean duten langintzan aurrera jarrai dezaten.
TZERA BEGIRA: manuel arregi
zerbitzuak
E R A K UN D E E D O T O K I P UB L I KO A K
udaletxea udaltzaingoa gizarte zerbitzuak kultur etxea liburutegia hilerrietako zerbitzua asteburuetan:
larunbata: 18:00-20:00, igandea: 8:00-10:00
musika eskola jubilatu eta pentsiodunen elkartea san juan egoitza sastarrain baserri eskola gizakia helburu parrokia postetxea suhiltzaileak zerga bulegoa inem urkome lapatx zabortegia kiroldegia ertzaintza
OSASUNA
anbulategia farmazia gurutze gorria anbulantzia dya anbulantzia larrialdiak
KOMUNIKABIDEAK
DV berriemailea Arrate Irratia berriemailea Loiola Irratia
IKASTETXEAK
Zestoako herri eskola ikasberri ikastola iraurgi urola ikastola
GARRAIOAK
eusko tren la Guipuzcoana pesa piper u. elkartea
TAXIAK
patxi Arregi "lopene" joxe mª Olaizola (uztapide)
FARMAZIAK
urtarrilaren 20tik 26ra z u r u t u z a (zestoa) portale kalea, 1 urtarrilaren 27tik otsailaren 2ra m u t i o z a b a l (zumaia) alai, z/g. otsailaren 3tik 9ra f u l d a i n (getaria) Elkano kalea, 1 otsailaren 10etik 16ra o t a ñ o (zumaia) E. Gurrutxaga Enp. otsailaren 17tik 23ra a j u r i a (zumaia) Harategiko, 2
autobusak 943 656 943 943 943 656 943 943 943 943 943 943 943 943 943 943 943 943 943 943
147 784 147 147 147
010 867 132 123 062
784 869 147 911 147 091 147 019 148 115 148 069 147 001 147 621 151 313 811 368 140 402 816 500 815 505 147 942 851 000
JOATEKO
zestoa-donostia astegunak:
larunbatak: igandeak eta jaiegunak: oharrak::
zestoa-azpeitia astegunak:
asteburua eta jaiegunak: zestoa-zarautz astegunak: asteburua eta jaiegunak: zestoa-zumaia astegunak:
asteburua eta jaiegunak: oharra::
897 080 147 006 813 297 222 222 813 849 464 622
zestoa-zumarraga astegunak: asteburua eta jaiegunak:
943 147 133 943 812 632 943 814 458
donostia-zestoa
943 943 943 943 943 943 112
943 943 943 943
902 943 902 943
147 977 151 246 810 210 150 228
543 210 811 159 101 210 852 587
607 186 006 670 431 906 943 147 006
943 860 022 943 140 441
943 861 104
636 829 242
zestoa-bilbo-leioa astegunak: ITZULTZEKO
astegunak:
larunbatak: igandeak eta jaiegunak: oharrak:
azpeitia-zestoa astegunak:
asteburua eta jaiegunak: zarautz-zestoa astegunak: asteburu eta jaiegunak: zumaia-zestoa astegunak:
asteburu eta jaiegunak: oharra:
zumarraga-zestoa astegunak: asteburu eta jaiegunak: leioa-bilbo-zestoa astegunak:
la guipuzcoana 7:02(1)/07:52/8:22(1)/9:12(1)/10:12/13:22(1)/ 14:12(1)/15:22/16:22/18:57(2)/19:57(2) 07:52/10:12/13:52/15:22/16:22/19:27 15:22/19:27 (1) “este”tik pasatzen da. (2) sarrera amaratik. (3)eskola egunetan.
eusko tren 6:15/6:45/7:15/8:15/9:15/10:15/11:15/12:15/13:15/ 14:15/15:15/16:15/17:15/18:15/19:15/20:15/22:15 6:50/7:30/8:30/10:30/11:10/12:30/13:10/14:30/16:30/ 17:10/18:30/19:30/21:30 la guipuzcoana 6:45/8:35/10:45/13:30/15:15/18:15 15:45/18:15/20:15
euskotren 6:40/7:20/8:25/9:20(1)/10:20/11:20/12:20/13:20/14:20/ 15:20/16:20/17:20/18:20/19:20/20:20/21:20/22:20 7:35/9:35(1)/10:35/11:55/12:35/13:55/14:35/16:35/ 17:55/18:35/20:35/21:35/22:15 (1) Aizarnazabaletik pasatzen da.
euskotren 6:45/8:15/ 1:15/12:15/14:15/16:15/18:15/19:15 7:30/8:30/10:30/12:30/ 14:30/16:30/18:30/19:30 piper unibertsitarien elkargoa 6:25/7:10/9:00(astelehenetan)/13:10 la guipuzcoana
7:50/8:50/11:05/12:05/13:05(1)/14:05(1)/15:05/ 17:30/18:30(1)/19:30(1)/20:00(3)/20:30 8:50/12:15/14:30/16:00/18:00/20:00 18:00/20:00 (1) eskola egunetan “este”tik pasatzen da. (3) eskola egunetan. eusko tren 6:30/7:10/8:15/9:10/10:10/11:10/12:10/13:10/14:10/ 15:10/16:10/17:10/18:10/ 19:10/20:10/21:10/21:50 7:25/9:25/10:25/12:25/13:25/15:25/16:25/18:25/ 20:25/21:25/22:20 la guipuzcoana 7:15/9:00/ 11:15/14:00/16:00/18:45 16:30/19:00/21:00
euskotren 6:00/6:30/7:00/8:00/9:00/10:00/11:00/12:00/13:00(1)/ 14:00/15:00/16:00/17:00/18:00/19:00/20:00/21:00/22:00 6:35/7:30/8:30/10:30/11:30/13:30(1)/14:30/18:30/ 19:30/21:30 (1) aizarnazabaletik pasatzen da.
euskotren 7:35/9:30/11:30/13:30/14:30/15:30/17:30/19:30/20:30 8:45/9:45/11:45/13:45/ 15:45/17:45/19:45/20:45 piper unibertsitarien elkargoa 12:55/14:00/ 18:00/20:00