Apirila 2020

danbolin

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Pรกgina 1

2020 apirila

215 zk.

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Pรกgina 2

943 052 761

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 PĂĄgina 3

3

Botila erdi beteta

Nahiko albiste txar izan dugu, eta positiboa izan nahi dut. Botila erdi beteta edo erdi hutsik dago? Egun bat gehiago, egun bat gutxiago. Alde onarekin gelditu behar dugu. Marka zuriko Paulo Coelho bat ematen dut. Hau idazten hasi naizenean, oraindik ez dakigu ale hau paperean ateratzea izango dugun edo ez. Ez dugu garbi zer egingo dugun edo, hobeto esanda, zer egin ahalko dugun. Testu hau paperean irakurtzeko zortea baduzu, ondo pasatuko duzula espero dugu. Martxoko alea prestatzen ari ginenean, paperean atera edo ez hitz egin genuen, eta asko kostatu zitzaigun erabakitzea.

Ez zegoen garbi inprentan lan egingo ote zuten, Zestoara nola ekarriko ziguten edo nola banatuko genuen. Azkenean, inprentara bidali, eta ahal zen moduan banatzea adostu genuen. Jendearen erantzuna ikusi ondoren, esan beharra dago erabaki zuzena izan zela. Danbolinen izenean, eskerrak eman behar ditugu jaso ditugun mezu guztiengatik, eta horrek lanean jarraitzera animatzen gaitu.

Martxoko alean atalak aldatu behar izan genituen, eta apirilean beste horrenbeste gertatu da. Etxetik ezin gara irten, eta jendearekin elkarrizketak aurrez aurre ezin ditugu egin. Bideo, telefono dei edo e-posta bidez jarri gara jendearekin harremanetan, eta baliteke hilabete hauetako artikuluak ez izatea aurrekoak bezain osatuak. Ez da izango ez garelako saiatu behintzat. Baina hori ezingo dugunez jakin, ez dakit merezi duen buruari bueltak ematea.

Ale honetan ez duzu aurkituko pasatako hitzaldien kronikarik, hurrengo asteetan izango diren kontzertuen berririk edo auzoetako festen programaziorik. Errealitatea hau da. Eta hala izango da beste aste batzuetan. Ez du merezi ukatzea. COVID-19ak bere lekua izango du Danbolinen. Nahitaez. Baina gauza onak goraipatu nahi ditugu. Besteak beste, San Juan egoitzako langileen lana edo etxeko balkoira musika instrumentuekin irteten diren guztiak edo etxetik etxera bingoan jokatzen dutenak edo...

Fernandok erromerien inguruan idatzi du. Ia galdutako ohiturei jarraikiz lehen jendea etxetik irten eta nola dibertitzen zen jakitea beti da interesgarria. Hori bai, Fernandori esan beharra daukat berrogeialdian gauden une hauetan gauza hauek kontatzea pixka bat krudela dela (WhatsApp bidez ariko banintz, hemen mingaina ateratzen duen aurpegi horietako bat joango litzateke).

Eta beste horrenbeste Naiara Olaizolari, Xuban Albizuren elkarrizketa bikaina benetan baina... kalera atera ezin garen garai hauetan bidaia guzti horiek hortzak luzatu dizkigute!

Ahal denerako ideiak hartzeko balio izan dezatela!

diruz lagundutakoa

urko canseco

d an boli ne k e z d u b e r e g a i n hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizuna

a

rgitaratzailea : Danbolin Zulo elkartea. Kultur Etxea. Axun Arrazola plaza 1, 20740 Zestoa (Gipuzkoa) 943 147 123 info@danbolin.eus anbolin : Jone Bergara, Amaiur Aristi, Urko Canseco, Oier Arregi, Aitor Salegi, Mikel Ibarguren, Sara Matsutani, Itsaso WaliĂąo eta Nerea Odriozola

d

k olaboratzaile/zuzentzaile taldea : Lierni Arrieta, Jon Artano, Naiara Exposito, Fernando Arzallus, Onintza Irureta, Mireia Orbegozo, Aimar Etxeberria, Janire Diaz, eta Maialen Kortadi d iseinua eta maketazioa : eneko aristi i nprimategia : Gertu (OĂąati). l ege gordailua : SS-1108/2000 ISSN : 1576-9429

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 4

Musikarien arteko kirolari zestoarra Saltsa ederrean sartu nauzu, Ainara! Egin didazun bigarren galdera erantzuten hasiko naiz. Nola eraman dudan musikazalez inguratuta bizitzea? Oso ondo, egia esan. Oso musikazalea naiz neu ere, kanpotik bestelako itxura eman arren. Nire bakardadean gustura entzuten (eta abesten) ditut etxean entzun izan ditudan kantak. Txikitxikitatik, bai gure amak baita aitona-amonek ere, kantuz inguratu gintuzten Jagoba eta biok. Batak pauso horiei jarraitu zien, nik, ordea, alde batera utzi nituen musika ikasketak. Trikitiaren kaxa eta trikitia bera futboleko ate-zutoin gisa erabiltzen dituenak argi ditu bere lehentasunak. Hala ere, eskertzen ditut gure amaren eta Jagobaren saiakerak ni musika mundura hurbilarazteko. Ondo gogoan ditut hondartzara bidean amak Queen taldearen Bicycle jartzen zituenekoak, baita Jagobak ingelesa kanten bitartez praktikatzeko prestatzen zizkidan listeningak ere.

Baina nik etxeko beste ardatz bati jarraitu nion; kirolaren munduak erakarri ninduen gaztetatik. Alor honetan gure aita ezinbesteko erreferente eta eredu izan arren, esango nuke Zestoako kaleetan hartu nuela kirolarekiko dudan grina hori. Gezurra dirudien arren, gure etxean ez da kirolaz asko hitz egin.

Gauza asko eman dizkit kirolak (oraindik ere ematen jarraitzea espero dut), horietako bat jende berria ezagutzea izan da. Futbolak erakarrita Azpeitiko talde bat entrenatzen hasi nintzen. Bertako jendearen gertutasunak eta neska-laguna azpeitiarra izateak bultzatu nau bertara. Hilabeteko kontua da ”bizitzera” Azpeitira etorri nintzela, baina nire herritik zazpi kilometrora bizitzeak Zestoako gauza onez gozatzeko aukera emango dit: lagun giroko afariak, udarako frontoi-momentuak… eta, batez ere, eguerdiko kafe-eztabaidak: eguneko momenturik onenak pasatzen ditugu Iñaki Koioteri adarra joz. Eta hona hemen nire enbidoa. Iñaki: zer moduz daramak berrogeialdia eguerdiko eztabaida horiek gabe?

enbidoa

aitzol astiazaran

pintada.

Maskarak beldurrarentzat. Orain dela urte asko, Punta Sandaruelo gailurrean geunden nire laguna zena, Fernando Sanchez "Nano", eta biok. Paisaia eder baten bueltan, alde batera Bujarueloko bailara zegoela, Torla herria behealdean, eta beste aldean Gavarnie herria; a ze bi herri, istorioz beteak. Gaur, beste askotan bezala, oroitzen naiz gailurrean geundela Nanok esan zidala: "Nik nazioetan eta estatuetan ez dut sinesten; nik herrietan sinesten dut".

Urteak pasatu dira, eta konturatu naiz nik ere berdin pentsatzen dudala. Orain, hemen, bakoitza bere herrian, konfinaturik, Espainiako alarma egoerari men egiten, etxean sarturik. Ez naiz ausartzen ezer idaztera COVID-19 birusari buruz, baina bai egoera honek gizakiongan eragiten duen beldurraz. Ondo kudeatu edo eraman beharreko gauza delakoan nago; bestela, ondorio txarrak ekar ditzake, norberarengan edo ondokoengan. Ni zaintzen ari naiz, laster kalera lasai irtengo naiz, nire bizitokia den herrira, Zestoara, baina ahalik eta osasuntsuen irten nahi dut. Herri osasuntsu bat edukitzeko, guk ere on egin behar diogu gure herriari arlo guztietan.

ramon martija

bota librean

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 5

Ikusten (ez) dena

.

Leihotik kanpora so egin eta nire begiek zuzenean Endoiara jo zuten. Betiko antenak eta betiko tontorra baina handia zirudien, bestetan baino handiagoa; hazi egin zela ematen zuen. Pare bat segundo baino gehiago behar izan nituen atzean Izarraitz falta zitzaiola ohartzeko. Atzean zegoenaren ausentziaz ohartzean, orduan jabetu nintzen bien arteiritziak Duela bi urte ekin nien erizaintza ikaskean lainoa zegoela, tei. Ikasketak hasterako ogibide duintzat nuen, sekula eta lainoak mendi ez nuen pentsatu gutxietsia edo gaizki baloratua izan zihandiena estaltekeenik, baina antza bada desberdin uste duenik. tzen zuen era beBatxilergoko azken rean, txikia handi ikasturteak, eta hari daegiten zuela. Segundo gutxi haiek pentsarazi egin gokion udak, dirauen zidaten, ikusten denaz, eta ikusten ez denaz. denbora tarte horretan Egoera zailetan gaudenean erakusten omen dugu bada gure herriotan guk geurea. Egoera horietan ikus omen daiteke orokortuta dagoen ohibenetan nolakoak garen, gure amets eta gure beltura bat: inork aurrez dur. Bada, iruditzen zait egunotan denon ahotan eskatu gabe, hurrengo dabilen edo, hobeto esanda, denon pantailetan urteetan egingo ditudabilen birusak eragin duen ezohiko egoera hozun ikasketei buruz nek baduela horren antzeko zerbait. Esango nunorbere iritzia ematea ke, normaltasuna omen den hori hautsi duen eta eta norberaren usteak inposatzea. Betiere, funtsezko (etxe) barrura begira jarri gaituen zera hori haizea arrazoirik eman gabe, baina argi! zeure onerako. bezalakoa dela, eta haizeak lainoei bultza eginez 2018an, beraz, “Erizaintza? Medikuntza askoz aukera mendia ikusarazten duen moduan, egoera honek hobea da!”, “horrek odola atera eta ipurdiak garbitzeko ikusten ez ziren hainbat gauza ikusarazi dituela. baino ez du balio”... edo antzekoak barra-barra etorri ziZerrenda luzea da, agian infinitua, baina ikusten ren neure zein ikaskideon belarrietara. Eta zer esanik ez ez diren gauza horietako batzuk ikus daitezke laimutilen kasuan, tamalez feminizatutako lanbidea baita no mediatikoen artetik. Delako ongizatearen laioraindik ere. Batek daki ofizioa sekula gertutik bizi ez noa zulatu denean, ikusi dugu etxe bat izatea zer duten pertsonak nola hel daitezkeen hain ondorio gagarrantzitsua den, baina zeinen zaila batzuentzat; rrantzitsuetara. are eta zailagoa etxe seguru eta eroso bat izatea.

Gatozen orain, ordea, gaurkotasunera. Egoerak berdin Ikusi dugu lan batzuk beharrezkoak direla eta badirau, hitzok argitaratzen diren eguneko arratseko beste batzuk, agian, ez. Ikusi dugu publikoak zer 20:00 aldera jendearen txalo zaparrada entzungo da falta duen, eta pribatuak zer duen soberan. Ikusi hainbat herritako balkoietatik. Txalo zaparrada hori, dugu lan batzuk prekarietatearen zurrunbiloa medikuez gain, erizain, erizain-laguntzaile, zeladore, handitu besterik ez dutela egiten, eta beste bagarbitzaile eta gainerako langileei ere zuzenduta egongo tzuk, berriz, ez direla lantzat hartzen. Ikusi dugu da, ezinbestekoak baitira. Badirudi egun batetik bestera zaintzea ez dela jendartearen erdiak soilik duen gizarteak begiak ireki dituela; bat-batean gizartea oharjoera genetiko bat, baizik eta bizitzaren oinarria. tu dela odola ateratzeaz haratago erizainaren funtzioak Ikusi dugu ekonomia deitzen dioten horrek, biktirol garrantzitsua betetzen duela osasun sisteman, eta mizatuta ere beti irabazten duen horrek, ez gaizer esanik ez aipatu ditudan beste hiru lanbideek. Egituela sekula gu zainduko, guk zaintzen baitugu ten den lana, ordea, duela bi, lau edo hamar urte berbehura. Ikusi dugu burujabetza agian ez dela desira ra zen. hutsa, baizik eta beharra.

Agian, hemendik aurrera erizaintza ikasi nahi dutela aitor ossa diotenek ez dute txorakeriarik entzun beharrik izango.

Eta, bide batez, ea behingoz gainerako ikasketekin ere berdina gertatzen den, guztiak baitira ikasketa eta ofizio duinak. Ez da zilegi pertsonaren egoera, asmoak, irrika edo egingo duen aukeraren atzean dagoen arrazoia jakin gabe, funtsik gabeko iritziak ematea, zabarkeria guztiz.

.

olatz bereziartua

5

jardunian

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Pรกgina 6

Akoako Akoabarrena baserrian jaioa, 22 urte ditu Xuban Albizuk, eta LEINNen (Lidergoa, Ekintzailetza eta Berrikuntza) graduatua da. Haurra zenean eskolako txangoak gorroto bazituen ere, bidaiatzea bere bizimodu bilakatu du. Abenturazalea eta ekintzailea, bidaiei lotutako enpresa propioa sortu zuen duela bi urte, eta, egun, finantzen kudeaketaren inguruko masterra ari da gauzatzen Napolin, Italian. Gaztea izan arren, azken urteetan makina bat herrialde ezagutzeko aukera izan du akoarrak.

Animatzen al zara etxetik bada ere bere kontakizun eta esperientziei esker munduan zehar bidaiatzera?

Gaztea zara, baina Akoabarrena atzean utzi eta munduko txoko ugari ezagutzeko aukera izan duzu. Betidanik izan al duzu bidaiatzeko grina?

Txikia nintzenean, ez nintzen joaten eskolatik gaua igarotzera egin ohi ziren irteeretara.

Beldurra ematen zidan. Eskola ibiltarietan ere ez nuen parte hartu. Batxilergoko bigarren mailan, Europatik zehar ikaskideekin egin genuen bidaia izan zen nire abentura honen nolabaiteko abiapuntua. Gehiegi gustatu, eta leku gehiago ezagutzeko nahia piztu zitzaidan.

Batxilergoko bidaia amaitu ostean, LEINN (Lidergoa, Ekintzailetza eta Berrikuntza) ikasketei ekin zenien Mondragon Unibertsitatean. Zer dela-eta aukeratu zenuen gradu hau?

Nik, berez, Marketineko Gradua ikasi nahi nuen. Batxilergoan geundela graduaren nondik norakoak hobeto ezagutzeko jardunaldi irekietara joan nintzen, eta ez zitzaidan gehiegi gustatu ikusi nuena. Ez nekien zer egin, zer ikasi... Buruari buelta ugari eman nizkion, eta urte sabatikoa hartzea ere pentsatu nuen Australiara joan eta ingelesa ikasteko. Nire ikaskide batek esan zidan Mondragon Unibertsitateak eskaintzen zuen LEINN graduko jardunaldi irekietara zihoala. Ni ere animatu, eta ikustera joan nintzen. Gustatu egin zitzaidan, eta hasiera batean graduak zer eskainiko zidan ondo jakin gabe, hau ikastera sartu nintzen.

Azala: Wadi Rum basamortua, Jordania 1 Koh Phi Phi uharteak, Thailandia 2 Shangรกi, Txina 3 Golden Gate, San Frantzisko

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 7

Zerk bultzatu zintuen ikasketekin jarraitzera urte sabatikoa hartu eta Australiara joan beharrean?

Momentu hartan, hemendik norabait joatea zen nire nahia, Zestoatik irtetea. Baina iruditzen zitzaidan urte sabatikoa hartuko banu oso gogorra egingo zitzaidala itzuleran berriz ikasketei heltzea. Beraz, gradu honek alde batetik Zestoatik irteteko aukera ematen zidan, eta, bestetik, gainera, munduko leku ezberdinak ezagutu nitzakeen. Nolabait esateko, bilatzen ari nintzen hori eskaintzen zidan. Gainera, gradu hau besteekiko ezberdina zela ikusten nuen. Metodologia finlandiarra du oinarri, “learning by doing”, hau da, eginez ikastea. Alderdi praktikoa gehiago lantzeko aukera ematen zidan, eta, bestalde, urte bakoitzean hilabete batzuez bidaiatzeko aukera ere bai.

Graduari esker, Finlandian, Txinan, Estatu Batuetan edota Indian egoteko aukera izan duzu. Zertan aritu zara herrialde hauetan guztietan?

Lehendabiziko mailan, Finlandian egon nintzen hiru hilabetez gutxi gorabehera; San Frantzisko eta inguruak ezagutu nituen bigarrenean, eta Txinan eta Indian bina hilabete igaro nituen graduko hirugarren urtean. Herrialde hauek guztiak ezagutzeko aukera izan dut, baina gra-

“Azken lau urte hauetan 40 herrialde ezberdinetan baino gehiagotan egoteko aukera izan dut”

nia

dia

duan zehar lortu beharreko helburu batzuk erdiestea zen nire lana bidaia hauetan. Graduan proiektuak egiten dira, eta, herrialde horietara bidaiatu aurretik, bertako zenbait enpresarekin harremanetan jarri behar nuen, bisitak eta proiektuak ixteko. Hainbat enpresa indartsu ikusteko aukera izan nuen, eta bertako jendearekin kontaktuan jarri nintzen proiektuak aurrera eramateko. Bidaia hauen guztien helburua zera da: munduko hainbat lekutan proiektu bat eta bestea aurrera eramaten jakiteko kontaktu sare bat sortzea. Turismoa bai, baina, bereziki, lanean aritu naiz bidaia hauetan.

Zeure kabuz ere makina bat bidaia egin dituzu.

Azken lau urte hauetan, 40 herrialde baino gehiagotan egoteko aukera izan dut. Ikaskideekin Finlandian nengoela, furgonetan bat alokatu, eta Laponiara joan ginen, Zirkulu Polar Artikora. Hiru gau igaro genituen han, txabola batean, elurrez inguratuta, ezerezaren erdian.

Aurora borealak ikusteko zortea izan nuen, orain arte ikusi dudan gauza berezienetariko bat. Handik Norvegiako zatira ere joan ginen. Estatu Batuetan geunden bitartean egin genuen beste bidaia bat ere oso polita izan zen. Beste bi ikaskiderekin batera kotxe bat alokatu, eta, Kaliforniatik hasita, Route 66 egin genuen.

Bali, Indonesia, New York, Jordania, Maroko… Bidaia asko ditut gogoan. Marokon, hiru egun igaro nituen hango desertuan. Norvegiako fiordoetan zehar ere ibili naiz, eta asko gustatu zaizkit hango inguruak. Udan, kuadrillakoekin Thailandian egon nintzen, eta Indonesian egon nintzen urtea ere ederra izan zen, lau urteberri egun ospatu nituen: txinatarra, indonesiarra, indiarra eta geurea. Bitxia izan zen.

Bidaia hauek guztiak aberasgarriak izan al dira?

Zer ikasi duzu?

Nire iritzi pertsonala da, baina iruditzen zait bidaiatzea ezinbestekoa dela. Egoera ezberdin asko ikusten dira, eta izugarri ikasten da. Txinatik Indiara joan aurretik, Balin egon nintzen bi astez, oporretan. Eta erabateko paradisu eta luxutik, Indiara joan nintzen. Baiezta daiteke Taj Mahala ikusgarria oso polita dela, baina, kanpoan, eraikinaren ondo-ondoan, jendea hilzorian dago.

Egundoko talka egin zidan horrek. Indian, lehen bi asteetan boluntariotza bat egin nuen: umezurtzekin egon nintzen. Ume horiei bazkaltzen eta afaltzen ematea eta beren egunak arintzeko ekintzak egitea zen nire lana. Hara iritsi nintzenean, haurrak arnes batekin hormara lotuta zeuden, hankak hautsiak zituzten, eta ezin zuten zutik ibili. Bazkaltzeko, barruan pilula bat zuen esponja moduko bat eman behar izaten nien.

Hori zen beren eguneko bazkaria. Edateko, zuku bat. Kolpe latza izan zen Txinan eta Balin egon eta gero Indiako egoera gordina nire begiekin ikusi behar izatea. Gure eguneroko bizitzan ikus-

7

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 8

ten ez ditugun egoera asko ikusten dira. Bidaiatzeak hemen zeinen ongi bizi garen aintzat hartzeko eta munduko leku askotan horrela ez dela konturatzeko balio du.

Bidaiatzea abentura ez ezik, egun zure lana ere bihurtu da, ala?

Bai. Graduko lehendabiziko urtean hasi nintzen ikasbidaiak antolatzen, nire ikaskide batzuekin batera. Garai batean ikasle izan nintzen Urola ikastetxeko ikasbidaia antolatzen hasi ginen, eta, pixkanaka, beste herri eta hirietako hainbat ikasleren bidaiak ere antolatzen joan ginen. Lau urtetan munduan zehar ibili arren, proiektu honekin jarraitu nuen. Beste taldeko ikaskide batzuek, berriz, kanpamenduak zuzentzen zituzten. Azken urtean, Indian nengoela, haiekin hitz egin, eta bi aukera garbi ikusi genituen: gradua amaitutakoan enpresa batean praktikak egitea, edota guk sortutako proiektuaren aldeko apustu sendoa egitea. Gure proiektuaren alde egin genuen, eta kanpamenduak eta ikasbidaiak antolatuko zituen enpresa indartsu bati itxura ematea pentsatu genuen.

Eta aukera hori ondo baliatzen ari zara. Izan ere, Italia duzu orain ohiko bizileku, ezta?

Bai, orain arte Napolin egon naiz master ikasketak egiten. Nik, batez

4 Taj Mahal, India 5 Chichen Itza, Yucatan, Mexiko 6 Brooklyn zubian, New York

ere, gure enpresako kontabilitatea eramaten dut. Ez zitzaidan iruditzen nire lana behar be- “Egia da, zala egiteko jakintza nahikoa nuenik; formaordea, lanak kuntza gehiago behar nuela uste nuen. Masedozein ter bat eta bestea begiratzen aritu nintzen, eta Napolin, Italian, finantzen kudeaketaren momentutan inguruko master bat aurkitu nuen, baina bideitzen duela. daia agentzien munduarekin lotura zuena.

Nire egunak 24 ordu izaten ditu. Nondik ateJordaniako ratzen duzu zuk denbora ikasketak, lana, bidaiak… guztia egiteko? desertu erdian Ondo antolatzea da garrantzitsuena. Eskola Skype bidez eta eskolaren artean libre izaten dut aste bat, eta tarte hori, jai egunak, zubiak... baliatzen lanean aritu ditut. Leku askotan izan naizenez, jendeak beharra izan pentsa dezake une oro bidaiatzen ari naizela eta ezer gutxi egiten dudala. Ez da horrela. dut” Ondo antolatzen dut nire egutegia. Lanak edozein momentutan deitzen du, eta Jordaniako desertu erdian Skype bidez lanean aritu beharra izan dut. Bidaia guztietara eramaten ditut ordenagailua, iPad-a eta mugikorra, eta iristen naizen herrialde bakoitzean SIM txartel bat erosten dut. Berdin dio jaieguna den edo oporretan nagoen, kanpoan ere lana egin izan ohi dut.

Zein egoeratan harrapatu zintuen COVID-19ak? Napolin al zinen egoera okertzen hasi zen unean?

Koronabirusaren inguruan hitz egiten hasi zen momentuan, Italian nengoen. Aste hartan, Zestoara itzultzea egokitzen zitzaidan. Lehenengoz aireportuetan tenperatura neurtzen hasi ziren momentua zen. Harrituta nengoen ni; urrutiko zerbait bezala hartzen nuen oraindik. Berriz ere Napolira itzuli nintzen, eta Jordaniara joateko bidaia bat hartua nuen. Aireportuan jada tentsioa nabaritu nuen: jendea hegazkineko eserlekuak desinfektatzen, maskaren erabilera nabaria… Zerbait kezkagarria gertatu zitekeenaren susmoa hartu nion, eta Jordaniatik Napolira iritsi eta bi egunera, etxera itzuli aha izateko hegaldi bat hartu nuen.

Etorkizunean, non ikusten duzu zeure burua?

Hasieran, hemendik irtetea nahi nuen. Baina orain, lau urte beranduago, konturatu naiz etxean bezala ez dela inon egoten. Bidaiatzen jarraituko dut, noski, beste leku asko ezagutzen jarraitu nahi dut, baina ez dut neure burua Euskal Herritik kanpo bizitzen ikusten.

naiara olaizola

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 9

1

9 DANBOLINEKO MARTXOKO ZENBAKIAN HERRI HAU EGUN BATETIK BESTERA NOLA GELDITU ZEN KONTATU GENIZUEN; LANTOKI, ESKOLA, DENDA, TABERNA… ORAINGOAN ITXIALDIKO KONTUEKIN GATOZKIZUE. HILABETE BAINO GEHIAGO DARAMAGU ITXIALDIAN ETA ORAINDIK EZ DA BUKATU, TUNELAREN BUKAERAN ARGIA IKUSTEN HASIAK BAGARA ERE. EGUNERO BEGIRATZEN DITUGU OSASUN SAILAK EMANDAKO DATUAK. MARTXOAREN 31AN BAIEZTATU ZEN ZESTOAN AURRENEKO POSITIBO KASUA ETA DANBOLINEKO ZENBAKI HAU INPRENTARA BIDALTZEKO MOMENTUAN, BAIEZTATUTAKO LAU KASU DITUGU. DENOI ERAGIN DIGU BIRUSAK ETA HORREN ADIERAZGARRI DIRA ONDORENGO BOST ORRIALDEETAN IRAKURGAI DITUZUEN KONTUAK. HILABETE GUZTIAN ZEHAR WEBGUNEAN LANDUTAKO GAIAK EGUNERATUTA EKARRI DITUGU PAPERERA

HERRIKO MERKATARITZA ETA OSTALARITZA KOLOKAN Herriko merkataritzan ere eragin du egoerak. Saltoki batzuk bere jarduera osoa eten behar izan dute eta autonomo asko ere larrialdi egoeran daude.

Janari dendek eta botikak irekita jarraitzen dute. Egoera berezi honetara nahiko ongi ari dira egokitzen, beraien zailtasun eta kezkak dituzten arren.

Ohiturak aldatu direla azaldu dute eta bezero berriak lortu dituztela. Horiei eta betikoei izaten ari diren pazientzia eskertu nahi izan diete. Badira irekita egonagatik, bestelako egoera batean dauden dendak ere. Oro har, salmentetan jaitsiera handiak izan dituzte eta Covid-19ak negozio horietan eragin negatiboagoa izan du.

Eragin larriena bere jarduera guztia eten beharrean ikusi diren establezimenduena da dudarik gabe.

Egoera benetan kezkagarria dela esan digute. Bat batean, gauetik goizera, diru sarrerarik gabeko egoera bati aurre egin beharrean aurkitzen dira, negozio bakoitzak berezkoak dituen gastu finkoei aurre egiteko zailtasunekin. Administrazio publikoek orain arte aktibatu dituzten laguntza neurriak ez dira nahikoa izango egoera honi aurre egiteko. Eta kezkagarriena da inork ez dakiela noiz arte luzatuko den egoera, bereziki ostalaritza sektorean.

Zestoako Udala 50.000 euroko diru lerro orokor bat jartzekoa da jarduera osoa eten beharrean aurkitu diren saltoki txiki eta establezimenduentzat eta baita, konfinamendu garaian, mendekotasun egoeran dauden senitarteko edota haurrekin egoteko bere soldatapeko lana utzi behar izan dutenentzat ere.

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 10

ADINEKOAK: KOLEKTIBO ZAURGARRIA Covid-19ak sortzen duen beldurra are handiagoa da adinekoen artean.

Etxean egoteko agindua guztiok dugu, baina bereziki zorrotz bete behar dute adineko pertsonek eta gaixo kronikoek, gaixotasunaren aurrean ahulen edo zaurgarrienak direlako.

Nerea Mendizabal

Kanpotik etorri zaigun erabaki honek gelditzera eraman gaitu eta txundituta nago jendearen sormen iturriarekin.

Malguak izatea eta egokitzeko gaitasuna izatea dohain preziatuak dira.

Positibotik asko du egoera honek: erritmoa jaistea, gelditzea, hausnarketarako aukera…

Antsietatea sentituz. Desatseginak zaizkigun sentsazioak kendu nahi ditugunean, orduan eta indar gehiago hartu ohi dute. Antsietateak funtzio bat betetzen du eta berau sentituz zer zaindu nahian gabiltzan jakin dezakegu.

Gure emozioak adierazi eta askatzeak indartzen lagunduko digu. Gure pentsamenduak ezagutu eta garbitzea, etxeko garbiketak egitea baino garrantzitsuagoa da.

Kezkak. Kontrola galdu dugu. Horrek beldurra, ziurgabetasuna, frustrazio eta haserrea eragiten digu. Orain arteko estrategiak aldatzea eskatzen du horrek. Iraganean trabatuta edo etorkizunean amesten pasa dezakegu bizitza, oraina bizi gabe. Gure helburua hau ahalik eta azkarren pasatzea bada, bukaezina bihurtu dakiguke. Egoera esperimentatzera irekitzen bagara, egoerara egokitu eta ikasi egin dezakegu.

Sozializatzen. Beste modu eta formatu batean, baina sozializatzen jarraitzen dugu. Gure barruan eta kanpoan mugitzen dagoena nola digeritzen dugunaren araberakoak izan daitezke konfinamenduaren ondorioak. Gelditu eta bakoitza gure haitzuloan sartzeak, indartzeko balio izan dezala.

BOLONDRES SAREA Ahal izanez gero etxetik ezertarako ez ateratzeko gomendioa eman zaie adinekoei. Birusak kutsatzea ekiditeko, gurean ere zerbitzu asko etenda daude, tartean, eguneko zentroa. Egoera hau kontuan izanik, beste herrietan bezala, hemen ere boluntario sare bat sortu zen adineko horiek izan zitzaketen beharrei jarraipena egin eta erantzun asmoz. Udaleko gizarte zerbitzuekin elkarlanean, herriko adinekoen 3Z eta Bargaztak emakumeen taldekoak adinekoei deiak egiten ari dira Udalaren izenean. Orokorrean oso esperientzia aberasgarria izaten ari dela esan dute boluntarioek.

Harreman politak sortu direla eta zenbait kasutan bi aldeek hala adostuta deiak errepikatzen ari direla kontatu digute.

Urduri dauden arren, guztiek dute lagunduko dien norbait alboan edo autonomoak dira.

Boluntario talde horretako zenbait kide, Tolosako Lanbide Heziketatik Udalak eskuratutako bisera babesleak prestatu eta “Inoiz ezagutu jendaurrean lan egiten duten herriko gabeko krisialdi establezimenduetara banatzen ere ibili dira.

estresagarri baten aurrean gaude”

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 11

1

EGOITZETAN ERE TENTSIO BIZIAN Gure herriko bi egoitzak tentsio eta beldur handiko uneak bizitzen ari dira. Beraien etxeetako aiton-amonak arriskuan ikusi dituzte. Zalantzak eta kezkak gainetik kendu ezinda, erabaki eta protokolo gordinak ari dira betetzen. Gisasola egoitzan, egoera honetan hilabete eta erdi eman ondoren, lan talde osoa SARS-COV-2aren detekzio frogak egitera deitua izan da “Emaitzek lanean gogor jarraitu behar dugula adierazi digute, lan taldeko kide guztien artean positiborik ez dagoela eta birusarekin kontakturik ez dugula izan baieztatu ondoren”. Emozioz betetako mezua argitaratu dute beraien sare sozialetan.

Silvana Huegun

Ohiturak eta ordutegiak mantentzen eta egoera lasai hartzen saiatu behar dugu.

Beldurra. Immunitate sistema jaisten digu. Hori heste floran sortzen da eta ongi mantentzeko zuntz asko duten elikagaiak jatea ezinbestekoa da: barazkiak, fruta, ogia, pasta eta arroz integralak… Barazkiak gordinik, egosita edo entsaladan. Animali proteinak gutxitu, haragi gorria dietatik kendu eta hegazti haragia ere gutxitu. Arraina jan, San Juan Fundazioak antiinflamatorioa delako eta, D bitamina martxoaren 30ean asko duenez, immunitate sistema itxialdia hasi zuen. indartzen duelako.

Hasera baten Birikak zaindu. Birusak biriketan kalte hamabostaldia egiten du. Horiek mukirik gabe antolatu bazuten ere, mantentzeko, esnekiak, gozoak eta beste hamar egunez animali koipeak gure dietatik ezabatzea luzatzea erabaki dute komeni da. orain. Joseba Nolako mokaduak. Mokadu asko egiten Illarramendi baditugu, intsulina altu mantentzen dugu zuzendariak eman digu eta gizentzea oso erraza da. Jatorduen horren berri. Bere arteko tarteak errespetatu. Hiru jatordu esanetan, “protokoloa gutxi badira, lau egin, baina, geldialdi fin beteta ere, egunean momentu honetan, bost otordu egitea langileen hiru txanda aldaketa izaten ditugu eta gehiegi da. horrenbesteko sartu-irtenak asko kezkatzen gintuen.

Jatearen plazera. Jaten ari garenean Badakigu hona birusa iritsiko balitz egundoko triskantza kontzientzia osoz egin. Marrubi batzuk egingo lukeela”. esaterako, kontzientzia osoarekin jaten Itxialdiarekin batera, kanpo harreman guztiak eteteko, baditugu, izugarrizko plazera emango sukaldean ere aldaketak egin dituzte. Foru Aldundiko digu, telebista aurrean jaten baditugu, teknikariekin catering zerbitzua adostu dute eta horrela, amaitutakoan plazer horren bila joango egunean sarrera bakarrean bazkari eta afaria ekartzen gara berriz. Jatea ez den beste plazer dizkiete. Eguneko zentroa itxita dagoenez, hantxe jarri dute batzuk bilatzea ere komeni da. kanpamentua Diputazioaren bitartez Bainuetxetik Elikadura ohiturak aldatzen ekarritako oheekin. hasi. Orain denbora dugu eta Amaitzeko, itxialdian egonagatik, protokoloa ondo elikatzeko hori betetzen berdin jarraitzen dutela adierazi du ezinbestekoa da. Asteko menu “Birusei aurre egiteko Illarramendik. “Orain artean oso ondo gaude eta ea bat egin eta erosketak daukagun tresna gure horrelaxe jarraitzen dugun”. Egun hauetan jaso duten antolatzea komeni da. gorputza da” laguntza eta babes keinu guztiak ere eskertu nahi Gorputza mugitu. Etxe barruan dituzte, “guztia bukatzean izango dugu eskerrak gauza pila bat egin daitezke. behar bezala luzatu eta denok batera elkartzeko Erlaxazioa, arnasketak edo denbora, baina orain lanean gogor eta arduraz jarraitu meditazioa egitea ere ezinbestekoa da. behar dugu”.

Gure buruarekin kontaktuan bagaude, psikologikoki hobeto egongo gara eta antsietate gutxiago izango dugu.

1

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 12

IRAKASKUNTZA HANKAZ GORA Itxialdiak irakaskuntzan ere izan du eragina. Unibertsitatera Sartzeko Batxilergoaren Ebaluazioa prestatzen ari zirenekin egon gara.

Bideokonferentzia bidez jarraitzen dituzte klaseak eta, egoera honetara ondo moldatu badira ere, zenbait ikasgaietan irakaslea “faltan botatzen” dela, modu honetan talde lana sustatzen dela, baina zenbait gauza ulertzeko ez dela egokia… kontatu digute. Aste Santuko ikasbidaia ere bertan behera geratu zaie. Uztailera atzeratzea erabaki du Hezkuntza sailak selektibitatea eta horrek udan lan egitekotan zirenei kalte egingo die.

TELEFONO

INTERESGARRIAK

Gizarte Zerbitzuak. 943 147 132 / gizartekintza@zestoa.eus / Ordutegia: 8:00-14:00 Erosketak egiteko zerbitzua. 615 768 980 / auzolanazestoa@gmail.com Nora jo laguntza eske: -Indarkeria matxista kasuan 615 768 980 (Zestoako Udala) eta 900 840 111 (Eusko Jaurlaritza: zenbaki anonimoa, 24 orduz) -Arreta psikologikoa: 692 566 160

OHARRAK

HONDAKINEN BILKETA. Etenda daude bolumen handiko hondakinak eta arropa biltzeko zerbitzuak.

PROTOKOLOA MARTXAN. Positiboa eman edo berrogeialdian dauden herritarrek 943857319 telefonora deitu edo ueue@urolaerdia.eus helbidera idatzi behar dute bere hondakinak bereizita jasotzeko.

ZESTOAKO HIRU IKASTETXEAK ERE MOLDAKETETAN Itxialdiak bete betean eragin die Zestoako ikastetxeei ere.

Hiru eskoletako zuzendariekin egon gara; Zestoako ikastetxeko Amaia Manterola, Arroako eskolako Arantxa Osa eta Aizarnako eskolako Aitor Zeberiorekin.

Hamabostaldi bat izango zela pentsatuta, presaka eta informazio falta handiz eman zituzten aurreneko pausuak; lanak banatu, komunikazio bide berriak ireki… Baina egoera luzatu egin da eta bigarren moldaketa fasean daude.

Itxialdiko aurreneko hamabostaldia pasata, nola ari zarete orain?

Amaia: Tutoreek familiekin komunikazio bideak adostu dituzte. Lanak inprimatuz, emailez edo WhatsAppez bidaliz.

Lanak egin ondoren, etxeetan horiei argazkiak atera eta tutoreei erantzun… Zalantzak telefonoz edo emailez argitzen… Denok izugarrizko esfortzua eta lana egiten ari gara. Gure eskolako lan egiteko metodologiarekin eta gure printzipioekin inolaz ere bat ez datorren lan egiteko modua da hau.

Arantxa: Gu ere interneteko aplikazioen bidez ari gara lanen jarraipena egiten. Ikasleengana gehiago hurbiltzeko LHko tutoreak bideo-deiekin hasita daude, etxeko egonaldia eta ikasketa prozesua nola doazen jakiteko aukera polita da.

Oporraldian ere kontaktua mantentzekotan geratuta gaude.

Oporren ondoren, berriz, aurretik egindako jarduna baloratuko dugu eta ikusiko dugu zein bide jarraitu. Ikusteko dago Hezkuntzatik zein jarraibide ematen dizkiguten ere.

215 2.qxp_55 19/4/20 23:33 Página 13

1

Aitor: Denon artean adostu genuen e-mailak eta WhatsApp taldeak erabiliko genituela. Bizi dugun errealitatearen balorazioa egina dugu, eman beharreko urratsak aztertzeko, eta gure eskolak eraginkorrak izan daitezen bideak zehazteko. Eskola birtualerako edo klaseak online lantzeko aplikazioak erabiltzeko formazioa jaso dugu, eskola ezberdinen arteko karpetak elkarbanatu ditugu eta irakasleen WhatsApp taldea sortu dugu.

Familiekin etengabeko komunikazioa dugu, batzuentzat nahikoa izango da, besteentzat ez horrenbeste. Egoera hau bakoitzak bere modura bizi du eta ahal bezain hurbilak izan nahi dugu guztiekin.

Ez dakit asmatuko dugun!

Baina ahalegin horretan dihardugu!

Izaten ari zareten zailtasunak?

Amaia: Ikasle guztiek ez dituzte baliabideak, ez berarekin lan hori egiten egoteko norbait… Bakoitzaren egoera desberdina da eta Maria Uria eskatzen digutena denekin berdin jardutea da. Alerta egoera batean gaude, gure haurrak ezin dira ezertarako atera eta lan ABEEE (gazteleraz, ERTE). COVID-19ak egitea eskatzen ari gara? Proposamenak bidali dizkiegu, ahal ekarri digun geldialdi ekonomikoak Aldi dutena egiten joateko esan diegu, ez familiak, ez ikasleak, ez Baterako Enplegu Erregulazio irakasleak ito gabe.

Espediente kantitate izugarria Arantxa: Ordenagailuak familiei eskaini zaizkie eta, bateren batek erregistratzea ekarri du. Benetan zifra jaso du, baina oso familia gutxik eskatu dute. Interneterako dramatikoak dira historiarako. konexioa izatea ere beharrezkoa da, eta familiak moldatzen ari direla Kaleratzeak. Enpresa asko ABEEEra ikusi dugu. Haurrak lanean ari dira. Asko eta asko gurasoen pasa dira, beste zenbaitek lanean laguntzarekin, eta esfortzu handia dago tarteko. Txalogarria da jarraitzen dute (askotan segurtasun egiten ari diren saiakera! Irakasleok ere egoerara moldatu beharra neurririk gabe), beste batzuk, langileak izan dugu eta baloratuko dugu orain artekoa nola hobetu dezakegun. kaleratzera jo dute, batzuk, nola ez, Orain oporrak dira eta lan gehigarririk ez bidaltzea erabaki dugu. koiuntura honengatik.

Aitor: Ikasleak lanean ari dira eta lasai daudela esan digute Hartutako neurriak. Benetan kaotikoa da gurasoek. Guztiek dituzte online lana egiteko gailuak. Beste daukagun desinformazio guztia, ia faktore garrantzitsu bat ere badugu; guraso guztiek euskaraz egunero erabaki eta neurri desberdin dakite, beraz, etxeko lanetan laguntzeko gai dira. gehiegi irteten direlako. Esaterako, Alde onik badu guzti honek?

Autonomoen kasuan -gutxien Amaia: Ez dut uste. Derrigorrez ari gara etxetik lanean. Haurrak babesturiko kolektiboetarikoamugimendurik gabe, lagunak, familiakoak, ikusi gabe. Askotan Lanbideko sistema kolapsatu dute 10 etxeko lanez leporaino… Gurasoak ere batzuk etxean, besteak mila eskaeratik gora erregistratu lanean, beste batzuk ez daude alfabetatuak, ez euskaraz, ez direlako. Kontziliazioari dagokionez, gaztelaniaz... oraingo honetan ere, kontziliazio Arantxa: Barruan egon beharrak neke eta estresa sortzen du, familiarra edota zaintza lana bigarren baina baliabide teknologikoak erabili beharra ekarri du eta plano batean geratu dira. aplikazio berriak ikasi eta probatu ditugu.

Azpimarratzekoa da, baita ere, Aitor: Izatekotan, lanaren edo lan orduen antolaketa, gurasoen ezinbesteko zerbitzu edota zaintza laguntza, gertu egotea, kasu eta egoera ezberdinak aintzat lanetako sektoreetan emakumeak direla hartuta. Baina eskola hori baino gehiago da, elkarrekin gehiengo garbia. egotea, konpartitzea, lagun artea, talde lana, begirada, Orokorrean, hartutako irribarrea, jolastea.... Hori falta zaigu. neurriak ez diete inondik Ikasturtea eskolan bukatuko duzuela uste duzue? inora ere egoeraren “Ezinbestekoa da Amaia: Ez dakit eskolan bukatuko dugun! Hau orduz beharrei erantzuten eta pertsonen osasuna ordu aldatzen ari da. baliabide gehiago bideratzea lehenestea” Arantxa: Nire ustez, udara baino lehen eskolara itzuliko ezinbestekoa da. gara. Ez oporraldia amaitu eta berehala baina maiatzean Osasuna eta zaintza zehar, bai. Ikusi egin behar goragoko arduradunek zer bermatzen ez dituen gizarte dioten. Uste dut denok desiatzen gaudela batek ezin du funtzionatu, normaltasunera itzultzeko. Ea azkar den! ezta kapitalismoak beharrezkoak dituen Aitor: Ez dakigu. Nik espero dut maiatzaren erdirako edo irabaziak emateko ere. bukaerarako eskola presentzialak emateko aukera izatea.

Agian desio hutsa da. Ikusiko dugu egunez egun zein bilakaera duen honek.

3

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Pรกgina 14

Kutixi goxoek konfinamendua ere gozatu dezaketelako.

DANBOLINEKO BAZKIDEEN ARTEAN ZOZKETA EGINDA, ANE MENDIZABALENTZAT IZANGO DA KUTIXIZ OSATUTAKO OTARRA EDER HAU. ZORIONAK

SARIA JASOTZEKO 3 HILABETEKO EPEA

1. Jakinaren gainean jarriko zaituztegu. Aukeratu baliokidea: a) Informazioa ezkutatuko dizuegu. b) Informazioa eskatuko dizuegu. c) Jakinaraziko dizuegu. d) Jaramon egingo dizuegu.

3. Azokarako sarrerak egokituko dituzte, ezinduak eragozpenik gabe sar daitezen. Zer esan nahi du? (ulermena) a) Merkatura sartzeko guneak hobetuko dituzte, elbarrituen mesederako. b) Sarrerak merkeago jarriko dituzte, txiroak ere sartu ahal izateko. c) Azokan sarera gehiago egingo da, ezintasunen bat duena ere bertaratzeko. d) Jende gehiago sar dadin, sarrera zabalagoak egingo dira azokan.

2. Zein da zuzena? (morfosintaxia) a) Agian hainbeste urte edukitzea bere 4. Urruneko eltzea urrez, gerturatu orduko lurrez. Zer esan nahi du? pentsamoldean zerikusia badu. b) Gure proposamena lehen momentutik begi onez ikusi zuen. a) Hobea dela auzokoarena gurea baino. b) Auzokoarenak hobea ematen duela, baina ez da horrela. c) Oporraldirik onenak zure herri bertan igaro ditzakezu. c) Auzoan beti aukera hobea dagoela gurean baino. d) Hamaika gauz desberdin egitea daukazu. d) Gizakiak urruti heldu nahi duela beti.

Hauek dira martxoko erantzunak: 1d, 2a, 3a, 4b

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 PĂĄgina 15

iinkesta.

Arroa Behean dendarik ez dagoenez, Zumaian erosten dugu, asko supermerkatuan, baina baita denda txikietan ere. Orain, ilarak ekiditeko, denda txikietan gehiago erosten dugu, ea ohiturari eusten diogun! Pena da beti kotxea hartu behar izatea janaria erosteko. maia ossa 29 urte

ale

Ez naiz etxetik irten martxoak 16tik arriskuan dagoen pertsona naizelako.

Semeak egiten ditu erosketak, batean edo bestean, baina herritik irten gabe.

Eskerrak eman nahi dizkiet egunez egun lanean ari diren merkatariei, animo! miren iruretagoiena 59 urte

Izatez zarauztarra naiz, han egiten dut lan eta han egin izan ditut. Orain ez naiz joaten lanera eta erosketa guztiak herrian egin ditut. Honek herriko dendak gehiago ezagutzera bultza nau. Gustora nago herriko zerbitzuekin. unai urbano 31 urte

Herriko dendetan.

Noizean behin joaten naiz Eroskira erosketa handiak egitera, baina urtean hiru bat aldiz.

Orain erosketak egitearen kontua ez zait ezertarako aldatu. Komertzio handietara joanda, kutsatzeko arrisku handiagoa dagoela uste dut.

Koronabirus garaian eguneroko erosketak non egiten dituzu?

hector larraĂąaga 35 urte

Ezin dela esan eta esan ari badira ere, jendeak arropa eta traste zaharrak ateratzen jarraitzen du, ekarpen-guneetan edota edozein bazterretan.

Lasaon komun publikoak non dauden esaten duen seinalea jarri da.

ale

5 (Erantzuleak guztira: 121

kb

1

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 PĂĄgina 16

IbIlI guztIa

erromerIa

“Ibili guztia erromeria� entzun izan diot amari sarritan. Haien gazte denboratan ez zen orain bezala batera eta bestera ibiltzeko aukera handirik: azokara noizean behin, gauza-txamar batzuk saldu eta erosketak egitera, elizara (beharko!), medikuarengana zerbait larria baldin bazen... Gainerakoan, hantxe baserrian, lana eta lana eta lana. Bizimodu neketsu hartan, mutil edo neska gazte batentzat erromeria nolabaiteko askapena izango zen: inguruko jendearekin hizketan egin, bateko eta besteko berriak jakin, musika alaiarekin dantzan egin eta gozatu, eta, jakina, txoria udaberrian bezala beretzako moduko neska edo mutil hari begira-begira egon, eta irribarre eta hitz batzuk gurutzatu. Zoriona, hitz batean, eta hurrengo igandea noiz iritsiko zain.

1946, arroagoIa

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 17

1

Auskalo noiztik ospatzen diren erromeriak. Ez dira oraingoxeak Iztuetak “chilibitulari eta bolingozo edo dulzaina jotzalle” haietaz esan zituenak: “Ascoz ere atseguintasun-aundiagoac, eta are icusgarriagocoac oi ziraden mutil-gazte jostati pozcarri oec, erromerietan”. Izan ere, guretzat ezagunak diren eta hemen aipatuko ditugun soinu txiki eta panderoz alaitutako dantzaldien aurretik, txistu eta danbolina ziren protagonistak, gizaldi askotan zehar. XX. mendearen hasierara arte hala zen Zestoan ere, txistua eta danbolina, eta hala azaltzen zuen, esate baterako, Barojak Zestoako festez idatzi zuenean.

Rafael Agirrek zioen bezala, soinu txikiaren agerpenak iraultza eragin zuen euskal gazteriarengan. Ordura arte, txistuak —edo albokak, dultzainak, txirulak... tokian tokikoak— askoz ere erritmo mantsoagoa ematen zion dantzari. Soinu diatonikoa, arin eta ozena izaki, erromeriaren jai giro eta asmoei hobeki zegokien. 1920ko hamarkadarako, zeharo zabalduta zegoen Alpeetatik ekarritako musika tresna hura hemen inguruko erromerietan.

Huraxe da gure gurasoek ezagutu zuten erromeria. Eliza, ermita edo gurutzeren bat zegoen edozein txokotan egin ohi ziren erromeriak. Beren zaindariaren egunean gehienetan. Igandero, berriz, Santa Engrazian eta Arroako Kantinan.

Aizarna eta Arroa aldeko oroitzapen bana bildu dugu ondorengo lerroetan. Ezin izan dugu asko luzatu, baina beren txikitasunean mamitsuak iruditu zaizkigu bizipenok. Eskerrak Aitor Iriondori eta Aitziber Zubizarretari Joxe Ramonen elkarrizketarekin laguntzeagatik.

ANGELES ITURRI (1940) AIZARNAN ENTZUN BEZPERAK, ETA GERO SANTA ENGRAZIARA FESTARA. Aizarnako Olaondon jaioa, eta Legoiagan hazitakoa.

Hemezortzi urterekin, Arozena familiaren neskame jardun zuen, eta gero Loiolako Amenabar ostatuan: “Orduan, udaran ez zegoen libertaterik erromeriatara joateko. Arozenan ibiltzen ginenean-eta, neguan irteten ginen, baina, gero, afaria prestatzeko berriro joan egin behar...”. Eusebio Arzallusekin ezkondu zen, 23 urterekin; berak ere parte hartu du ekarrizketan.

1 Erromeria Ibañarrietan, 1949.

2 Angeles Iturri eta lagunak Ernioko erromerian. 1957 ingurua.

ZURE INGURUAN, NON EGITEN ZIREN ERROMERIAK? Santa Engrazian, Ernion ere bai irailean, hasi Amabirjin aurreko jaian, eta jaiero.

Jende asko, izugarri jendea. Aizarnan, Amabirjinaren egunean, eta gero Pazkoak, jende asko izaten zena. San Juantxon ere bai, San Pelaion... Santa Engrazian, jaiero izaten zen erromeria, eta, Santio egunean, egun berezia egiten zen.

ZER EDADETAN HASTEN ZINETEN? Ze edadetan hasten zen? Hamahiru hamalau bat?

ZER ORDUTEGI IZATEN ZUTEN? Aurrena, bezperak [igande arratsaldean elizan izaten ziren kantu-errezoak]. Aizarnan entzun bezperak, eta, gero, Santa Engraziara festara.

ETA NOIZ BUKATZEN ZEN FESTA? Eusebio: Ilunerako etxera.

Angeles: Nik gogoratzen dut, ezkondu aurretik azkeneko aldiz-edo joan ginenean, Joxemarik [Santa Engraziako nagusiak] hamabiak aldean esan zuela: “Nik itxi egin behar dut”. Baina hori Santio egunean zen; igande normaletan, iluntzerako bukatuko ziren festak.

Eusebio: Gero mutil jendea-eta han afaritan geratzen zen.

Angeles: Gu lehenago erretiratu behar; guk, geure orduan, erretira...

KUADRILLAN JOATEN AL ZINETEN? Santa Engraziak hark berak organizatzen zuen soinujolea, eta gero bakoitza bere aldetik; kuadrillan ere joango ziren batzuk, gu banaka joaten ginen jeneralean; hau [Eusebio] igual joango zen lagunekin, baina, gero, han juntatzen zen jendea.

7

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 18

BETI TRIKITIA? NOLAKO DANTZAK IZATEN ZIREN, SUELTOAN EDO LOTUAN 1 Erromeria Ibañarrietan, Narkis ERE BAI? Balentziaga, 1931, Kutxa Bilduma.

Beti soinua. Dantzak, berriz, "Modernitate bakan bat (1925-1936)" sueltoa bai, agarraoa ez zegoen izeneko erakusketan ateratako libre eta. Erlijioak ez zuen uzten argazkia, San Telmo museoko eta. Gero noiz etorri zen Don Milangileen jarrera atseginari esker.

2 Joxe Ramon Iriondo eta laguna gel? Hark galarazten zuen, eta ez Ernioko erromerian. zen Aizarnan ipini hura egon 3 Ernio. Romería de S. Juan Txiki en zen bitartean. Errezeloa daukat Celatun (Ernio). 1962. Indalecio Aizarnazabalen lehenago jarri Ojanguren. www.guregipuzkoa.eus. zutela libre dantza lotua.

AGG-GAO_OA03637 ZER JANZKERA ERAMATEN ZENUTEN? Eusebio: Abarkak eta galtzerJATEKOA-ETA ZEUEK EMATEN AL ZENUTEN? diak. Gure Lorentzori [anaia] Hemen bertan baldin bazen, Santa esan zioten behin: “Aizarnara, Engrazian edo, normalean jan gabe abarkekin?”. Eta berak: “Aizaretortzen ginen etxera. Gero nobioetan nako neskarik ederrenarentzaez, orduan merienda-eta egin, nobioko adinakoak badituk abarkak”. nobiak, eta gero etorri etxera.

Angeles: Hura izaten zen gure ETA ERNIORA-ETA NOLA IZATEN ZEN? oinetakoa, baita nobiotan ere: Goizean, zazpiak aldean edo, abarabarka-galtzerdiak. Guk emakuka-galtzerdiekin irten, eta han meok ez, guk zapatilak edo zeregundoko jende piloa. Jateko zerbait bait izango genituen, gu aldatuematen genuen, bokadiloak edo, bata beti; kalera jaitsi, eta gero han koitzak berea. dotoretu portaleren batean...

ARGAZKIA HAN ATERATAKOA AL DA? Oinetakoak poltsa batean esBai, hor lau ageri gara: Ezenarroko kuan, eta, gero, han non edo non Teresa, Pedro [Arzallus], Baioko Sialdatu... Lehenago esan dudana, mon eta neu. [Eusebio zirika: “noelizara joan behar zen lehenago, bio-nobiak bezala”; eta Angelesek: eta elizara joateko, oinetako “Bai, honekin hasi baino lehenago”]. egokia behar... Baina Erniora17-18 urte edukiko nituen, hemezoreta abarkekin, bai... tzirekin honekin hasi nintzen eta.

GIZONEZKOAK ETA EMAKUMEZKOEK Eta han guk egin genuen... IturriotDIFERENTZIARIK? zen zen sega apustua, eta hura ikusi, Taberna gehiago. Guk ez. Santa eta gero inguruko erreka batean, Engrazian eta bai, nola zegoen egarriak eta, han errekako ura edan erromeria eta taberna bat... San genuen. Eta orduan ondoezik geraJoantxora eta San Pelaiora betu ginen; zortzi egun pasatu, eta pixrriz, eraman egiten zuten, Konpitterok eramaten zuen. ka bat bizkortzen hasi, eta beste ETA HAN DENEK EDATEN AL ZUTEN...? zortzi egunean ondoezik...

Eusebio: Bai, egarria zeukanak...

ZER EGITEN ZENUTEN ERROMERIETAN? Angeles: Egarria eta dirua zeukanak bai, baina gure modukoek... Eta ez genuen penBazkaldu, eta batekin eta bestearetsatu ere egiten dirua ematerik...! Oso diferentea... Gizonezkoak bai, baina emakukin hitz egin eta; hainbeste jende zemea ez zen tabernara sartzen. Gure denboran ez zen tabernatara sartzen. Hiru tabergoen eta! Zelatun dena beteta ausna ziren Aizarnan: Konpiterokoa, Puertokoa eta Martinenekoa. Eta mutilak hara eta kalo zenbat jende, mila ere igual... hona, hara eta hona, hantxe bueltan-bueltan. Eta gero dantzan-eta pixka bat ibili, eta iluntzean neska laguntzea edo delakoa egin, eta atzera etxera, bakoitza bere etxera.

ZURI LAGUNDU EGIN BEHARKO ZIZUN LEGOIAGARA? Angeles: Bai, eta “gero etxera joan behar euritan eta txingorretan”, hala esaten zidan beronek.

Eusebio: [zirika...] Ez, gero atzera berriz kalera kuadrillarekin ibiltzera... [barrez hasten dira biak].

ETA ANGELUSA EZ AL ZEN BA IZATEN ILUNTZEAN? Bai, angelusa, bai, emakumeentzat, baina gizonezkoentzat ez, bela...!”

EZKONDUTAKOAN ERE SEGI AL ZENUEN ERROMERIETARA JOATEN? Ez, ezkondutakoan ez. Ezkondutakoan ezta irten ere etxetik. Noiz edo noiz irteten baginen, afaritara-eta horrela

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Página 19

1

JOXE RAMON IRIONDO, AKULU (1950) “DANTZARAKO ETA FESTA GIRO HORRETARAKO, ZER EGITEN ZENUTEN ERROMERIETAN? ORAIN BAINO GIRO BEREZIAGOA IZAN ZEN” Arroako Igartzaundin jaioa. Baserria, horixe izan du bere ofizioa urtetan zehar. Afizioa, berriz, bertsolaritza. 24 urterekin ezkondu zen, Askizuko Maria Luisa Olaizolarekin.

Dantzan; lehen esan dudan bezala, arratsaldeko bostetan hasten zen, jeneralean, festa, eta gu zain egoten ginen noiz hasiko, mutil kuadrilla, eta neskak dan-tzan hasten zirenean, bi mutil juntatzen ginen, eta joaten ginen faborez eskatzera dantza, eta orduan ba-tzuek baietz, beste batzuek ezetz, eta horrela pasatzen genuen arratsalde guztia. Beti-beti gizonezkoak eskatzen zuen dantzan egitea.

Emakumeak ez zuen sekula zeratzen; emakumea dantzan hasten zen, eta mutilak izaten ginen joan eta faborez eskatzen genienak, eta gero batzuetan egiten zuten, beste batzuetan ez eta... Zer gustu edo nola zen...!

Ni neu oso dantzazalea nintzen, eta dantzan pasatzen genuen ia arratsalde guztia. Bai, gero lagunarteak ere izaten genituen, eta hala joanda zeozer — erronda bat-edo— hartu-eta ibiltzen ginen, baina orain baino gutxiago; orduan, guk dantzarako ametsa ematen genuen, eta neskekin dantzan pasatzeko zera... [irrika].

SUELTOAN EDO LOTUAN ERE BAI...?

Jeneralmente, lotuan ibili ginen gu, baina trikitia librea ere asko jotzen zuten orduan, tartean-tartean, baina bestela, jeneralean, lotua.

BETI TRIKITIA EDO BESTELAKO MUSIKA ERE BAI? Trikitia gehienbat, baina baita ere baziren Gelatxoeta, Arroan Lizartzako itsua eta konjuntua ere bai; horiek, pixka bat konjunto gehiago zirenak, festa berezietan.

OINEZ JOANGO ZINETEN BA? Bai, orduan ez zegoen beste zerarik, kuadrilla juntatzen ginen, eta bai joan eta bai etorri. Lehen esan dudan bezala, basa edo, orain bezalako biderik eta gauzarik ez zegoen, baina...

JANZKERA BEREZIA EMATEN AL ZENUTEN? Bueno, denetik, zergatik orduan ez genuen horrelako berezitasunik ibiltzen e...; bueno, normal, ez ginen horrela... gu ez behintzat...

ERLIJIOAK BA AL ZEUKAN PRESENTZIARIK ERROMERIETAN EDO ZUENTZAT DIBERTSIORAKO MOMENTUA IZATEN ZEN BAKARRIK? Bueno, erlijioak gauza asko zeuzkan orduan, eta, bai, bagenuen herri bat apaiza zelatan egoten zena; eta handik hurrengo igandean pulpitutik esaten zuena ere bai, zein neska zein mutilekin ibili zen, eta nola ibili zen, eta baziren orduan ere anekdota txiki batzuk.

ZURE INGURUAN, NON EGITEN ZIREN ERROMERIAK? Udan, herriko erromeriak izaten ziren inportanteenak: Arroagoian Santa Anatan, Ibañarrietan Santakutzetan, Asentziotan Endoian... Gero, Gorputzetan, Ziolarren ere bai.

Eta gero, neguan, Arroabean Kantinan...

ZENBAT URTEREKIN HASI ZINEN ERROMERIETARA JOATEN? 13 urterekin hasi, eta 21 urtera arte, harik eta neska laguna bilatu nuen arte.

NOLAKO GIROA IZATEN ZEN? Jendea, jende ugari izaten zen garai haietan.

Orain baino, dantzarako eta festa giro horretarako, orain baino giro bereziagoa izan zen, eta jende ugari sortzen zen. Jeneralean, musika kontu horietan, trikitilariak. Orain, bietan jotzen zuten e!: agarraduan ere bai, trikitia ere bai. Baina gehiena ibiltzen zen soinua eta panderoa.

ZER ORDUTEGI IZATEN ZUTEN? Ba, normalean, bostak alde horretan hasten zen, eta hamarretan amaitzen zen; hori bai, udan, festetako gauean igual pixka bat gehiago luzatzen zen. Baina, neguan, Kantinako ordua zehatza izaten zen, bostetatik hamarretara.

KUADRILLAN JOATEN ZINETEN EDO BAKOITZA BERE ALDETIK? Bai, gu hemen inguruko mutil kuadrilla junta-tzen ginen, eta gu kuadrillan joaten ginen.

Neskak, berriz, beste leku batzuetatik etortzen zirenak kuadrillak-kuadrillak etortzen ziren. Inguruko zera askotatik junta-tzen ziren, eta denak kuadrillan joaten ziren.

EGUN OSOKO IRTEERA BAZEN, JATEKORIK-ETA EMATEN AL ZENUTEN? Bai, Erniora edo horrela joatea pentsatzen genuenean, jeneralean, motxilan bokadiloa hartuta joaten ginen. Gero, han bertan, taberna txiki bat egoten zen jeneralean, eta han bertatik hartzen genituen edaria eta horrelakoak.

ANEKDOTAREN BAT...

Bueno, anekdotak asko ditut nire bizitzan, asko eta asko, baina honela bat aipatzeko... Negua zen, oso giro txarra, eta orduan, gaur egun galduta Gehiago jakiteko... Gauza asko daude esanak, dadago hori, baina neska laguntzea izaten zen, eta neskarekin joan nintzen goeneko, erromerien bueltan, eta horietako batzuk etxera, eta harantzean ondo joan nintzen, baina bueltan nentorrela, uste ezagutzeko leku aparta da Ahotsak.eus ataria, Ingabean, sartu nintzen basazulo handi batean, ezin irten, eta neure eskueterneten. Nahikoa da “Zestoa erromeria ahotsak” kin zapatak atera nolabait ere, eta horrela etxera etorri behar izan nuen. jartzea edozein bilatzailetan, eta hantxe aterako DIFERENTZIARIK BAI, GIZONA EDO EMAKUMEA IZAN? dira hainbat herritarren pasadizoak.

Bai, bazegoen orduan diferentzia, orain ere egongo da, baina... Orduan, behintzat, neskak ez ziren tabernara bakarrik sartzen inoiz. Jeneralmente, fernando arzallus horrela guk gizonen batek inbitatzen bagenituen noizbait, orduan, freskagarri bat hartu-eta bai; bestela, emakumeak ez ziren tabernetara sartzen.

9

215 2.qxp_55 19/4/20 23:16 Pรกgina 20