Hình 1.8. Sơ đồ quy trình bồi dưỡng NLTN vật lí cho HS

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL rõ ràng dựa vào mục tiêu ban đầu đã đặt ra. Trước khi tiến hành tổ chức bồi dưỡng, GV cần nêu rõ kỹ năng, mục tiêu cần đạt để HS có định hướng trong quá trình thực hiện. Dù tổ chức theo hình thức nào thì GV cũng là người định hướng, giúp đỡ, cố vấn cho các em khi cần thiết. Kết thúc mỗi hoạt động, GV cần tổng kết lại các nội dung làm việc theo mục tiêu đã xác định. Bước 4. Tổ chức kiểm tra, đánh giá Dựa vào kế hoạch đã chuẩn bị, GV tiến hành đánh giá theo quy trình đã đề ra. Việc kiểm tra đánh giá phải đảm bảo tính khách quan, công bằng và đúng thực chất. Có như vậy thì HS mới ý thức rõ năng lực của bản thân để cố gắng phấn đấu. Tránh sự đánh giá qua loa, sơ sài, thiếu trung thực làm HS “ngộ nhận” về năng lực của bản thân. Kiểm tra đánh giá cũng là cơ sở để GV xem xét hiệu quả đạt được, nhận ra những thiếu sót để rút kinh nghiệm cho lần bồi dưỡng sau. Bước 5. Bổ sung và cải tiến Đây cũng là khâu quan trọng trong quá trình bồi dưỡng. Trong quá trình bồi dưỡng các kỹ năng của HS chưa đạt đúng mục tiêu đề ra thì GV có thể bổ sung thêm trong lần bồi dưỡng tiếp theo. Hoặc nếu phương pháp GV đưa ra chưa thực sự hiệu quả thì GV cũng cần điểu chỉnh cho phù hợp. Thậm chí nếu quy trình chưa hợp lí hay không đạt yêu cầu thì GV phải cải tiến, hoàn thiện lại toàn bộ qui trình. Có thể sơ đồ hóa qui trình này tại hình 1.8: 1.4. Những nguyên tắc bồi dưỡng NLTN vật lí cho HS Những nguyên tắc cần quán triệt khi tiến hành dạy học theo hướng bồi dưỡng NLTN vật lí. 1.4.1. Nguyên tắc có tính mục đích Hình 1.8. Sơ đồ quy trình bồi dưỡng NLTN vật lí cho HS Xác định hình thức cần bồi dưỡng

Xác định kỹ năng và mục tiêu cần đạt Chuẩn bị thiết bị TN

Dự kiến cách thức bồi dưỡng Bổ sung và Tiến hành kiểm Lập kế hoạch Xác định mục cải tiến tra và đánh giá bồi dưỡng tiêu và kỹ năng cần đạt

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Mỗi bài học, mỗi chương, mỗi phần của vật lí học nhằm giải quyết một vấn đề nhất định để đạt được một mục đích nào đó. Các cách thức, biện pháp, thủ pháp, con đường …để đạt đến mục đích ấy, đó chính là phương pháp, là NLTN. Đặt vấn đề cho mỗi bài học, mỗi chương, mỗi phần và nêu nổi bật được mục đích là biện pháp hữu hiệu. Vấn đề được xuất phát từ những lí thuyết đã có hoặc từ thực tiễn cuộc sống. Đặt vấn đề như thế nào để GV xây dựng được tình huống có vấn đề cho HS. GV tạo tình huống có vấn đề sao cho HS thấy được lợi ích về nhận thức và về thực tiễn của việc giải quyết nó nhưng đồng thời cảm thấy có một số khó khăn về mặt trí tuệ do thiếu dữ kiện cần thiết nhưng có thể khắc phục nhờ nỗ lực gần tầm với nhất. Lí thuyết quá trình dạy học giải quyết vấn đề đã bàn về các biện pháp xây dựng tình huống có vấn đề. Tuy nhiên, chúng phải xuất hiện trước HS dưới những mối quan hệ gây cho HS những cảm giác ngạc nhiên vì những mối liên hệ bất ngờ, vì tính bất ngờ, vì tính nghịch lý,… Có thể tạo ra tình huống có vấn đề trong dạy học vật lí bằng cách đàm thoại, bằng những câu hỏi độc đáo, bằng TN và bằng nhiều phương tiện khác mà GV có thể sáng tạo. 1.4.2. Nguyên tắc liên hệ chặt chẽ giữa bồi dưỡng NLTN và nội dung dạy học Nguyên tắc này xuất phát từ bản chất của năng lực, được xây dựng dựa trên những hiểu biết về các quy luật khách quan của sự phát triển của sự vật, hiện tượng, của nội dung bài học cần đạt được. Các năng lực không phải tự nhiên mà có được mà phải được bồi dưỡng, rèn luyện thông qua đặc điểm, tính chất của đối tượng nhận thức. Trong quá trình HS chiếm lĩnh kiến thức khoa học thì NLTN được hình thành ở HS một cách tự phát, đây là điều kiện thuận lợi và là cơ sở để thực hiện bồi dưỡng NLTN cho HS. Việc GV lên một kế hoạch hợp lí, chặt chẽ thì NLTN của HS mới hình thành một cách có hệ thống và hoàn chỉnh. Quy trình bồi dưỡng NLTN phải bám sát nội dung vật lí. Vật lí phổ thông chủ yếu là vật lí TNg nên chương trình phải dành một thời lượng đáng kể cho việc bồi dưỡng NLTN từ lớp 6 đến lớp 12 dần từng bước hoàn thiện. Cấu trúc lôgic của nội dung và của từng vấn đề có thể thay đổi để phù hợp với việc bồi dưỡng NLTN.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL 1.4.3. Nguyên tắc hệ thống và phân hóa: Bồi dưỡng NLTN phải đi từ đơn giản đến phức tạp, từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện, phù hợp với năng lực nhận thức của HS NLTN là một khái niệm có mức độ phức tạp ở những mức độ khác nhau. Ngay trong một năng lực cụ thể, mức độ nông sâu cũng khác nhau. Dạy học phải quán triệt nguyên tắc vừa sức, phải đi từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện, từ đơn giản đến phức tạp. Không thể bồi dưỡng NLTN hoàn chỉnh nếu HS chưa biết nêu giả thuyết dựa trên cơ sở quan sát hiện tượng tự nhiên. Ngay khi bồi dưỡng năng lực nhận thức nào đó cũng phải tiến hành các mức độ từ thấp đến cao theo hướng tăng dần dưới sự tham gia của HS vào các giai đoạn của việc sử dụng cấp độ của nhận thức. 1.4.4. Nguyên tắc lặp đi lặp lại nhiều lần Tri thức về phương pháp có tính đặc thù riêng: Phải được hình thành thông qua hoạt động, NLTN hình thành ở HS thông qua hoạt động TNg, hoạt động nhận thức. Một NLTN có tần số xuất hiện lớn trong một giáo trình vật lí là điều kiện thuận lợi cho việc rèn luyện và bồi dưỡng năng lực đó cho HS. Điều đó cũng đúng cho việc bồi dưỡng NLTN cho HS. Tuy nhiên, việc thực hiện nguyên tắc này gặp phải sự hạn chế về mặt thời gian. Rõ ràng việc thông báo nội dung một định luật sẽ nhanh hơn nhiều so với việc tiến hành xây dựng định luật đó bằng TNg hoặc bằng suy diễn lí thuyết. Song việc dạy học bằng phương pháp bồi dưỡng NLTN cho ta thấy những ưu điểm nỗi trội của nó. Vì thế cần phải dành nhiều thời gian để đảm bảo tính lặp đi lặp lại của dạy học bằng phương pháp TNg và đặc biệt là bồi dưỡng NLTN cho HS. Đồng thời việc lựa chọn và lên kế hoạch cụ thể cho từng nội dung kiến thức và lựa chọn phương pháp bồi dưỡng phù hợp là cần thiết để nâng cao chất lượng dạy học, bồi dưỡng và phát triển NLTN cho HS.

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Kết luận chương 1 Năng lực thực nghiệm là một năng lực quan trọng cần được bồi dưỡng cho HS trong dạy học vật lí. Bồi dưỡng NLTN cho HS, cách tốt nhất là bồi dưỡng các thành tố của NLTN (kỹ năng, kiến thức và thái độ của HS) trong quá trình dạy học. Để bồi dưỡng NLTN cho HS trong dạy học vật lí, chúng tôi sử dụng 04 biện pháp sau: - Biện pháp thứ nhất: Dạy học kiến thức mới theo PPTN vật lí. - Biện pháp thứ hai: Sử dụng BTTN trong dạy học vật lí. - Biện pháp thứ ba: Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo và nghiên cứu khoa học (sáng chế kĩ thuật) có nội dung Vật lí. - Biện pháp thứ tư: Tổ chức thi, kiểm tra đánh giá NLTN của HS. Các biện pháp trên tác động lẫn nhau tạo thành một sự thống nhất phát triển NLTN của HS. Bồi dưỡng NLTN cho HS trong dạy học vật lí cần phải thực hiện quy trình gồm 5 bước sau: - Bước 1: Xác định hình thức tổ chức bồi dưỡng NLTN vật lí cho HS. - Bước 2: Xác định kỹ năng và mục tiêu cần đạt của kỹ năng. - Bước 3: Lập kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng NLTN vật lí cho HS - Bước 4: Tổ chức kiểm tra đánh giá. - Bước 5: Bổ sung và cải tiến. Thực hiện các biện pháp và quy trình bồi dưỡng NLTN cho HS phải tuân thủ 4 nguyên tắc sau: - Nguyên tắc mang tính mục đích của bài học. - Nguyên tắc liên hệ chặt chẽ giữa nội dung dạy học và bồi dưỡng NLTN. - Nguyên tắc phân tích và hệ thống. - Nguyên tắc lặp đi lặp lại nhiều lần. Những vấn đề lí luận nêu trên là cơ sở để hiện thực hóa việc bồi dưỡng NLTN

cho HS trong quá trình dạy học chương “Sóng cơ và sóng âm” vật lí 12 THPT sẽ được

trình bày trong chương 2.