III. Đọc hiểu những đặc sắc về nghệ thuật. 1. Về thi tứ và bút pháp. Thơ hay trước hết phải có tứ thơ gợi cảm, đồng thời phải tạo được hình tượng, có khả năng khơi gợi được cảm xúc nhân văn tiềm ẩn trong lòng người. Thi tứ của “Đây thôn Vĩ Dạ” khởi nguồn từ bài thơ của người thôn Vĩ, người mà thi sĩ đã từng thầm yêu trộm nhớ và hình tượng thơ được gợi lên bằng hình ảnh dòng sông, con thuyền, cái bến đợi chờ… Tất cả đều gợi cảm hứng cho thi sĩ lãng mạn rung động và sáng tạo. Lá thư, lời an ủi, tấm ảnh phong cảnh… đụng tới cõi hoạn nạn - đau thương - khát khao cứu rỗi của thi sĩ, trước hết làm bừng sáng kỉ niệm về thiên nhiên và con người thôn Vĩ xứ Huế hiền hậu, thơ mộng và tuổi thanh xuân đầy mơ ước của Hàn Mặc Tử. Rồi tiếp đó thi sĩ trở về với hiện thực đau thương và trực cảm chia lìa, vĩnh quyết; thi sĩ hướng về con người, trong đó có người thôn Vĩ với lá thư an ủi và người đời nói chung, hi vọng, tìm kiếm sự cứu rỗi của đồng loại, nhưng vẻ đẹp tình người như một điều nghi ngại và mờ đi trong sương khói. Thi tứ như thế rất gợi cảm, rất sâu xa và thấm đẫm nhân bản. Để cho thi tứ ấy kết thành một thế giới nghệ thuật lung linh, tác giả đã hòa cảm thức thời gian quá khứ với kỉ niệm bừng sáng, hiện tại với trực cảm vĩnh quyết và dự cảm tương lai mờ mịt khói sương. Tác giả kết hợp đôi nét tả thực với tượng trưng, lãng mạn, giữa thực và siêu thực. Và đó là nét điển hình của thi pháp Hàn Mặc Tử: đi từ chủ nghĩa cổ điển tượng trưng, siêu thực - một bước đi quá dài trong quãng đời thi sĩ quá ngắn ngủi: hai mươi tám tuổi đời và mười hai tuổi thơ. 2. Không gian và thời gian nghệ thuật. Nhìn từ góc độ không gian và thời gian nghệ thuật, bài thơ liên kết với nhau không tuân theo tính liên tục của thời gian và tính duy nhất của không gian: cảnh vườn thôn Vĩ tươi sáng trong ánh nắng ban mai với cảnh sắc bình dị mà tinh khôi, đơn sơ mà thanh tú, nghiêng về cảnh thực; cảnh sông nước đêm trăng huyền ảo, thực hư xen lẫn vào nhau chập chờn chuyển hóa và hình bóng “khách đường xa” nơi chốn sương khói mông lung, cảnh chìm trong mộng ảo. Không gian, thời gian
31
