Νέος Εξάντας - Οκτώβριος 2015 by dclick.gr

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 52 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2015

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΡΙ

ΥΛ

ΤΕ Γ

ΝΩ Ν ΛΟ

ΓΟ

ΛΗ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

PROUDLY SERVING GREEK SHIPOWNERS SINCE 1949

CHOOSING A FLAG IS ONE OF THE MOST

IMPORTANT DECISIONS A SHIPOWNER WILL EVER MAKE. FOR SHIPOWNERS OF APPROXIMATELY

4,000 VESSELS WORLDWIDE, THE CHOICE IS LIBERIA

DUBAI y HAMBURG y HONG KONG y LONDON y MONROVIA y NEW YORK y PIRAEUS y RIO DE JANEIRO y SEOUL y SHANGHAI y SINGAPORE y TOKYO y ZURICH

Virginia, USA y +1 703 790 3434 y info@liscr.com y www.liscr.com

1, Charilaou Trikoupi - 185 36, Piraeus - Greece Tel.: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443 e-mail: aegeansa@otenet.gr

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας

Τεύχος 52 | Οκτώβριος 2015

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 52 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2015

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ίδια χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΙΣΤΕΙ Ο Ν Χ ΝΩ Ν • ΤΕ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ

ΓΟ

ΝΩ Ν ΛΟ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

ΛΗ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Το τεύχος Οκτωβρίου είναι αφιερωμένο στην έρευνα για τη μόλυνση του περιβάλλοντος. ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236 / 237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α 11

Οι δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης

Άρθρα - Σχόλια, του Φρίξου Δήμου

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Μαρίνος Τσάμης Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης Αντιπρόεδρος Δημήτρης Μηνδρινός Β΄ Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Δημοσθένης Παπαδόπουλος Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Σπύρος Ραδίτσας Μέλος

Ο γραπτός λόγος των Ελλήνων της Μάρως Φ. Δήμου

Σαντορίνη. Συνοπτική Iστορική Αναδρομή του Δημήτριου Μηνδρινού

SUOMEN JOUTSEN HERITAGE SOCIETY Επίσκεψη Φινλανδικής Ένωσης

Επιστολή κ. J. Troikka προς τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά

Εκδηλώσεις της Λέσχης

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος του Πέτρου Τζιά

Το Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς του Μαρίνου Τσάμη

Ανθρωπική Αρχή του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Ταξιδεμένα Όνειρα της Ρίας Στρίγκου

Μουσεία Μεταναστών του Χάρη Τορτορέλλη

Εκδότης-Διευθυντής κ. Λίνα Ποταμιάνου Κιν.: 693 7372665

Μη φύγεις… πρέπει να ζήσεις! του Κώστα Γ. Τσάμη

Όρτσα

Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Χρήστος Τζάκος Ναβαρίνου 17, 106 81 Αθήνα Τηλ.: 210 3303700 Κιν.: 697 7898217 Ραλλία Π. Δρακουλάκου Κάρπου 60, Αθήνα Τηλ. 210 9021907 - Κιν. 694 5778709

Η μεγάλη απώλεια...

Οι αγαπημένοι φίλοι μας που έφυγαν πρόσφατα...

ΑΠΟΝΕΥΡΩΣΗ: Τι είναι και πότε χρειάζεται της Φλωράνθης Μπαχά

Τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια του Άλκη Ψυχογιού, Νευρολόγου MD, MSc

Η σύμβαση της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων με το Πειραϊκό Θεραπευτήριο

Φιλολογικά Αφηγήματα του Τάσου Ρήγα

Ιστορίες της Βαρδιόλας: Τσιγαριλίκι του Φρίξου Δήμου

Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

Οκτώβρης. Τότε & Τώρα Της Λίνας Ποταμιάνου

Οδός Θυμάτων Σπερχειού του Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) Βασ. Παπαγιάννη

Λυρικά ταξίδια: Ποιήματα της Χαράς Ρίζου, της Μάρω Δήμου, του Χρήστου Χρήστου, του Γιώργου Μανέττα, του Σπύρου Ραδίτσα και του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

www.friendscreative.gr

ανοίξτε νέους ορίζοντες

40 χρόνια εμπειρία στη ναυτιλία Πλοία φορτηγά και ψυγεία, άριστα συντηρημένα, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ Σταθερή απασχόληση, ικανοποιητικοί μισθοί και επιδόματα Επιμορφωτικά σεμινάρια και προοπτική γρήγορης εξέλιξης Φροντίδα στα στελέχη μας και τις οικογένειές τους

Λεωφ. Ποσειδώνος & Ζησιμοπούλου 2, 16674 Γλυφάδα, Αθήνα Τηλ.: 210 8912000, Fax: 210 8912049, mail@chartworld.gr, www.chartworld.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος Καπτα Μαρίνος Τσάμης

εκινώντας τη χειμερινή περίοδο, η Λέσχη έχει ετοιμάσει πολλές και αξιόλογες εκδηλώσεις. Σε λίγες ημέρες θα γίνει ο αγιασμός της Λέσχης για τη χειμερινή περίοδο και ακολουθώντας την πάγια τακτική, τρισάγιο για τους φίλους μας που έφυγαν από τη ζωή. Δυστυχώς ο κατάλογος εμπλουτίσθηκε το καλοκαίρι με τέσσερα αξιόλογα μέλη μας, τον καπετάν Πάτροκλο Χατζηαθανασίου, τον καπετάν Κώστα Σαρημπεγιόγλου, τον καπετάν Κώστα Βικελή και την κ. Μαριλένα Λασκαρίδη, σύζυγο του κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη, αντιπρόεδρο του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας. Η σκέψη, η αγάπη και οι ευχές μας για καλό Παράδεισο τους συνοδεύουν πάντα. Αρχές Οκτωβρίου θα υποδεχθούμε στον Πειραιά, το Φινλανδικό Ναυτικό Σωματείο «Suomen Joutsen Heritage». Περιγραφή και φωτογραφίες από τη πολύ σπουδαία αυτή εκδήλωση θα δημοσιευθούν στο τεύχος Οκτωβρίου του «Εξάντα». Ακολουθεί η διάλεξη του διάσημου καθηγητή

και επίτιμου μέλους μας κ. Σαράντου Καργάκου με θέμα, «Συμβολή των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στη συμμαχική νίκη και οι αμφισβητητές της». Τον Νοέμβριο θα βραβεύσουμε τρία πολύ σπουδαία ιδρύματα: • Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος • Το κοινωφελές Ίδρυμα «Προποντίς», του κ. Διαμαντή Διαμαντίδη • Το Ζάννειο Ίδρυμα, το αρχαιότερο κοινωφελές ίδρυμα του Πειραιά Συγχρόνως θα απονεμηθούν Τίτλοι Επιτίμων Μελών της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων σε έξι προσωπηκότητες

που έχουν διακριθεί για την προσφορά τους στην Ελληνική Ναυτιλία και την Κοινωνία. Το Δεκέμβριο θα έχουμε την παραδοσιακή Χριστουγεννιάτικη διασκέδαση, με πλούσιο μπουφέ και μουσική. Για πρώτη φορά στην εκδήλωση συμμετέχει και η Λέσχη Αποφοίτων της Ναυτικής Σχολής της Ύδρας, γεγονός που εξασφαλίζει μια πολύ ευχάριστη βραδιά. Τα προγράμματά μας μπορείτε να τα δείτε σε επικεφαλίδες στο Ημερολόγιο της ιστοσελίδας της Λέσχης www. portcaptainsclub.gr, καθώς και την περιγραφή και τις δραστηριότητες όλων των ιδρυμάτων που η Λέσχη μας έχει βραβεύσει. Με αφορμή την θαυμάσια διάλεξη του καταξιομένου επιστήμονα και συγγραφέα Δρ. Πέτρου Τζιά με θέμα «Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος», το τεύχος Οκτωβρίου του «Εξάντα» είναι αφιερωμένο στη μελέτη της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Εύχομαι να έχουμε όλοι έναν καλό χειμώνα, με υγεία, πρόοδο και προπαντός αισιοδοξία.

Στιγμιότυπο από το γεύμα στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο. Η ξενάγηση των φίλων μας στον Πειραιά δημιούργησε πολλές και σταθερές φιλίες μεταξύ Ελλήνων και Φινλανδών.

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΜΑΣ ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ

αν σήμερα και πριν από 71 χρόνια, την 6η Ιουνίου 1944 δηλαδή, με την ιστορική απόβαση στη Νορμανδία ή “D DAY” ή η «Μεγαλύτερη Μέρα του Πολέμου» δρομολογήθηκε και το τέλος του ναζισμού στην Ευρώπη. Στην τεράστια αυτή και καλοσχεδιασμένη αποβατική επιχείρηση οι συμμαχικές δυνάμεις ανερχόντουσαν σε 184.000 στρατιώτες (160.000 μεταφερθέντες διά θαλάσσης και 24.000 αεροπορικώς), 6.720 πλοία (4.000 αποβατικά, 2.350 φορτηγά και επιβατηγά και 370 πολεμικά) και 1.600 αεροπλάνα!! Η συμμετοχή, της κατεχόμενης από τους ναζί ακόμη, Πατρίδας μας ήταν με δύο πολεμικά και τέσσερα εμπορικά πλοία. Τις κορβέτες «Κριεζής» με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Δημήτριο Κιοσσέ, ύπαρχο τον ανθυποπλοίαρχο Κ. Ζερβό και Α΄ Μηχανικό τον επίσης ανθυποπλοίαρχο Γ. Βαζάκα και «Τομπάζης» με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Γ. Παναγιωτόπουλο, ύπαρχο τον ανθυποπλοίαρχο Μ. Καλιοτζή και Α΄ Μηχανικό το σημαιοφόρο Β. Κυπραίο. Από τα εμπορικά, εξοπλισμένα φυσικά με Άγγλους συνήθως πυροβολητές, τα δύο από τα 15 πρωτοπαραχωρηθέντα από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. στην ελληνική, λίμπερτυ «Αμερική» με πλοίαρχο τον Σπυρίδωνα Κ. Θεοφιλάτο και το «Ελλάς» με πλοίαρχο τον Π. Τριλίβα που χρησιμοποιηθήκανε στις πολεμικές μεταφορές. Τα άλλα δύο φορτηγά «Άγιος Σπυρίδων» (3337

κ.ο.χ.) του Αιγνουσιώτη πλοιάρχου και εφοπλιστή Γεωργίου Δ. Χαλκιά, με πλοίαρχο τον Γεώργιο Σαμόθρακη, υποπλοίαρχο τον Ελευθέριο Μπίκο και Α΄ Μηχανικό τον Αλεξ. Φουρτουλάκη και το «Γεώργιος Π.» (4052 κ.ο.χ.) του Σκιαθίτη εφοπλιστή Θωμά Επιφανειάδη με πλοίαρχο το Δημήτριο Παρίση, υποπλοίαρχο τον Παναγ. Δαιπαναγιώτη ή Παπαπαναγιώτη και Α΄ Μηχανικό τον Κωνσταντίνο Κουφόπουλο. Και τα δύο αυτά πλοία φορτωμένα με άμμο και τσιμέντο, ακολουθώντας τις συμμαχικές οδηγίες, προσεγγίσανε σε συγκεκριμένο στίγμα πλησίον της Νορμανδικής ακτής όπου και πυροδοτήσανε τα τοποθετηθέντα στα κύτη τους εκρηκτικά και αυτοβυθιστήκανε για να χρησιμοποιηθούνε ως τεχνιτοί κυματοθράυστες! Αξίζει να αναφερθεί πως τα πληρώματα και των δύο αυτών πλοίων αποτελούνταν από εθελοντές που και παρασημοφορήθηκαν με το μετάλλιο του Ναυτικού Αγώνος. Και περαίνοντας σημειώνεται πως το πλωτό μας μουσείο «Ελλάς λίμπερτυ», που κοσμεί σήμερα το λιμάνι του Πειραιά, κατά την απόβαση της Νορμανδίας υπό σημαία των Η.Π.Α. και με το όνομα “Arthur M. Huddell” χρησιμοποιήθηκε στην επιχείρηση P.L.U.T.O. (Pipe Line Under The Ocean) για να προμηθεύεται η νορμανδική ακτή από την Αγγλία υποθαλασσίως δια μέσου του ειδικού εύκαμπτου αγωγού του πλοίου καύσιμα.

Βιβλιογραφία: 1. Ναυάρχου Δ. Φωκά, «Έκθεση Πεπραγμένων Β. Ναυτικού. 1940-1944» 2. Ναυάρχου Χ. Ντούνη, «Εν καιρώ Πολέμου» και «ναυτιλιακώς Σκέπτεσθαι» 3. Αικ. Φακάλου, περιοδικό τ. 191, «Λογοτεχνική Δημιουργία»

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΕΠΙΒΑΤΩΝ

ολλές φορές οι επιβάτες των ακτοπλοϊκών πλοίων, οι Έλληνες κυρίως γιατί οι ξένοι είναι συνήθως εφοδιασμένοι με κάποιο χάρτη, αναρωτιώνται για τα ονόματα των νησιών ή ακτών που ανταμώνουν κατά το ταξίδι τους. Θα ήταν πολύ χρήσιμο λοιπόν για τους ταξιδιώτες αυτούς η ανάρτηση, σε κάποιο επισκέψιμο χώρο φυσικά, ναυτικού ή γεωγραφικού χάρτη με χαραγμένη και την πορεία του καραβιού βέβαια. Επίσης καλό θα ήταν τα πάμπολλα κουραστικά μηνύματα που ακούγονται συνεχώς από τα μεγάφωνα του πλοίου να διασκεδάζονταν και από κάποια ενημερωτικά του ακολουθούμενου πλου. Όπως π.χ. τα ονόματα των νησιών ή των ακτών που παραπλέονται, την κατάσταση του καιρού κ. λπ. Σημειώνεται πως το σύστημα αυτό της ενημέρωσης εφαρμοζόταν στα πλοία, της πρωτοπόρου τότε, εταιρείας “KARAGEORGIS LINES”.

ΤΗΣ ΘΗΡΑΣΙΑΣ

υκλοφόρησε το τρίτο βιβλίο, τα άλλα δύο είναι «Της Θάλασσας και της Αγάπης» και «Των Ανθρώπων και του Τόπου», του γνωστού θηρασιώτη ποιητή και πεζογράφου καπετάν Βάλσαμου Πιτσικάλη. Με τον καλό φίλο και αγαπητό συνάδελφο πλοίαρχο-συγγραφέα Β. Πιτσικάλη πρωτογνωριστήκαμε το 1961 μπαρκαρισμένοι και οι δυο στο φορτηγό «Αριστοτέλης» και έκτοτε, μέχρι τη συνταξιοδότησή μας, συνταξιδευάμε με τα καράβια της εταιρείας Μιχ. Α. Καραγεώργη. Στα λογκάδα ταξίδια μας ήταν πάντα περιζήτητος στις συντροφιές των ναυτικών για τις ωραίες διηγήσεις του. Όταν όμως πήρε σύνταξη εκτός από το γράψιμο ασχολήθηκε και με τα κοινά του τόπου του όπως π.χ. αντιπρόεδρος της κοινότητας Οίας-Θηρασιάς και επίσης της Ένωσης Πλοιάρχων Σαντορίνης. Πήρε επαίνους και βραβεία, για το πλούσιο πολιτιστικό του έργο από πολλούς φορείς με κυριώτερο αυτόν της UNESCO του νομού Πειραιώς και νήσων που το 2004 του απονε-

μήθηκε το πρώτο βραβείο για το ποιήμα του «Η Γλώσσα της Θάλασσας». Το βιβλίο του καπετάν Βάλσαμου «Της θηρασιάς», μια καλαίσθητη έκδοση από τις «Παραδοσιακές Εκδόσεις Οίας» είναι ευγενική χορηγία της «Ένωσης Λεμβούχων Σαντορίνης» και του προέδρου της Μάκη Κανακάρη. Το έργο αυτό αποτελείται από 26 πεζά και 17 ποιήματα που με τη ρεαλιστική αλλά και γλαφυρή του γραφή ξαναζωντανεύει τη ζωή του αγαπημένου του νησιού.

ΠΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

το κέντρο του Πειραιά υπάρχουν δύο μισοτελειωμένα κτίρια της επταετίας, που ίσως γι’ αυτή την αιτία, σαν στοιχειωμένα παραμένουν αχρησιμοποίητα για σαράντα χρόνια τώρα! Το πρώτο της Ραλλείου Σχολής βρίσκεται ευτυχώς σε καλό δρόμο μετά την ορθή απόφαση του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά να μεταστεγαστούν σ’ αυτό τα δικαστήρια αντί να μεταφερθούν στο πρώην εργοστάσιο του «Κεράνη» στο γειτονικό δήμο του Ιωάννη Ρέντη! Έτσι και η επιθυμία των Πειραιωτών, για την παραμονή των δικαστηρίων στην πόλη τους, ικανοποιείται και η Ράλλειος από γιαπί μεταμορφώνεται σε στολίδι του Πειραιά. Με το άλλο κτίριο όμως, που δεσπόζει στο μεγάλο λιμάνι και σ’ όλο τον Πειραιά, τον πύργο «τι μέλει γενέσθαι;» θα περιμένουμε πότε θα καταρρεύσει; Έχουν περάσει τέσσερεις δεκαετίες, από την ανέγερσή του, και ψευτοχρησιμοποιείται μονάχα το ισόγειο του! Δεν θα μπορούσε, μετά την εκτέλεση των απαραίτητων εργασιών, με έξοδα του δήμου ή του δημοσίου ή ιδιώτη με την παραχώρηση μέρους της κυριότητάς του να χρησιμοποιηθεί από το δήμο ή το δημόσιο ή και πουληθεί ακόμη; Ευελπιστούμε πως ο νέος δήμαρχος κ. Ι. Μώραλης, επιτυχημένος επιχειρηματίας στον ιδιωτικό του βίο, θα μπορέσει να δώσει ένα καλό «επιχειρηματικό» τέλος σ’ αυτή τη μακροχρόνια παράλογη εκκρεμότητα.

Ο γραπτός λόγος

των Ελλήνων

Της Μάρως Φ. Δήμου

α σας πω λίγα για το πως ξεκίνησαν να γράφουν οι Έλληνες. Οι Έλληνες λοιπόν άρχισαν να γράφουν σε λείες μικρές πέτρες, δηλαδή στα βότσαλα της θάλασσας. Όσοι ζούσαν στα βουνά και εκείνοι προσπάθησαν, έπερναν δύο πέτρες και με υπομονή τις έτριβαν μέχρι να τις κάνουν λείες. Μετά χάραζαν απάνω με μυτερές, σιδερένιες γραφίδες, όπως τις ονόμαζαν, τα γράμματα. Υπάρχουν ευρήματα στα βουνά της Ηπείρου. Άλλη περίπτωση, ήταν οι αρχαίοι Έλληνες που τους άρεσε να χαράσουν γράμματα πάνω σε πηλό. Έπερναν τον φρέσκο πηλό τον δούλευαν αρκετά με τα χέρια τους και έπειτα του έδιναν μια μορφή τετράγωνη και ξανά την δούλευαν μέχρι να την κάνουν λεία και την άφηναν να ξεραθεί για πολύ καιρό. Εν συνεχεία με τις σιδερένιες γραφίδες χάραζαν τα γράμματα. Αυτές τις τετράγωνες επιφάνειες από πηλό τις ονόμασαν ΚΕΡΑΜΙΚΑ. Οι Έλληνες συνέχισαν να πειραματίζονται για να βρουν και άλλους τρόπους για τον γραπτό λόγο. Έγραψαν πάνω σε ξύλινες επιφάνειες. Πρώτα τις έκαναν και αυτές λείες και μετά τις άλοιφαν με λιωμένο κερί, τις άφηναν να ξεραθούν και μετά έγραφαν με τις μυτερές γραφίδες. Επίσης έγραφαν πάνω σε ξύλινες ασβεστωμένες επιφάνειες τις οποίες ονόμασαν ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ. Τέλος έγραψαν πάνω σε επεξεργασμένα φύλλα από δέρμα ζώων που τα έξυναν με πολλούς τρόπους μέχρι να γίνουν πολύ λεπτά τα φύλλα. Αυτές ήταν οι περίφημες ΠΕΡΓΑΜΗΝΕΣ. Τα επίσημα κέιμενα συνήθιζαν να τα γράφουν πάνω σε τετράγωνα κομμάτια από μάρμαρο. Οι αρχαίοι όλα τα δοκίμασαν, έγραψαν πάνω σε μέταλλα, μόλυβδο, κασσίτερο και ορείχαλκο και σπανιότερα πάνω σε χρυσό και άργυρο. Είναι γνωστό το «Χρυσό Βιβλίο» που αφιέρωσε η ποιήτρια Αριστομάχη στο μαντείο των Δελφών. Ανάμεσα στον 1ο και στον 2ο αιώνα μ.Χ. επινοήθηκε ένας καινούργιος τρόπος για

τον γραπτό λόγο, ήταν ο περίφημος πάπυρος. Ο πάπυρος είναι φυτό που έβγαινε στις ακτές του Νείλου ποταμού. Το 5ο αιώνα π.Χ. όταν έγινε μια απ’ τις χειρότερες επιδρομές των Ρωμαίων στην Αρχαία Ελλάδα, τότε ήταν που έκλεψαν τα περισσότερα έργα τέχνης και τα μετέφεραν στη Ρώμη. Τότε πολλοί Έλληνες πήγαν στην Αίγυπτο και στη Παλαιστίνη να σωθούν. Παρατήρησαν ότι οι Αιγύπτιοι έπαιρνα τον πάπυρο τον ξέραναν και μετά τον έξυναν μέχρι να γίνει λείος και τότε ήταν έτοιμος να χαράξουν τα σύμβολά τους. Ζήτησαν λοιπόν από τους Αιγύπτιους να τους πουλήσουν φυτά πάπυρους και όποτε ξαναχρειαζόταν να τους πουλούν πάπυρους, οι Αιγύπτιοι δέχθηκαν και έτσι άρχισαν το εμπόριο μεταξύ τους. Οι Έλληνες έκαναν την ίδια τεχνική αλλά αμέσως σκέφτηκαν τα φύλλα να γίνουν περισσότερο λεπτά, να είναι πιο όμορφα. Δεν σταμάτησαν εκεί, τα δίπλωσαν στη μέση και το ένα φύλλο έγινε δύο, τα δύο φύλλα έγιναν τέσσερα, τα τέσσερα οκτώ και ούτω καθεξής. Όταν τα φύλλα από δύο έγιναν τέσσερα κάποιος από τους αρχαίους Έλληνες ρώτησε τον τεχνίτη και τώρα τι είναι αυτό που έκανες; Κι εκείνος απήντησε: «είναι μια τετράδα, δηλαδή ένα τετράδιο». Όταν προσέθεταν περισσότερα φύλλα, τότε το ονόμαζαν Κώδικα. Ο παλαιότερος Ελληνικός κώδικας είναι της Αγίας Γραφής του 4ου αιώνα μ. Χ. Βέβαια οι Ρωμαίοι ακόμα και σήμερα αρνούνται να δεχθούν το γεγονός αυτό και λένε ότι η δικιά τους Αγία Γραφή η περίφημη ITALA στα λατινικά είναι παλαιότερη αν και εχει αποδειχθεί ότι είναι του 6ου μ.Χ. αιώνα. Πολύ γνωστό είναι ένα χειρόγραφο «τετράδιο» από περγαμηνή του 10ου μ.Χ. αιώνα που περιέχει μαθηματικές εργασίες του Αρχιμήδη. Από τους περισσότερους γνωστούς κώδικες είναι του Λεονάρδου ντα Βίντσι που περιέχει κείμενα και σχέδια.

Του Δημήτριου Μηνδρινού Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

Καλοκαίρι 2015 στη

Σαντορίνη

εγάλη αύξηση τουριστικής κίνησης είχαμε εφέτος στη Σαντορίνη από επισκέπτες πολλών εθνικοτήτων και πολυάριθμους Κινέζους να κατακλύζουν την Σαντορίνη και πολλοί από αυτούς θεωρώντας ότι το νησί τους φέρνει καλή τύχη, παντρεύονται με φόντο, λίγο πριν το μοναδικό ηλιοβασίλεμα στην Καλδέρα. Οι Καλλιτεχνικές και Πολιτιστικές Εκδηλώσεις κάθε βράδυ που διοργάνωσαν Περιφέρεια, Δήμος, Σύλλογος Κρητών κ.α. με επώνυμους καλλιτέχνες, έδωσαν ζωή, χαρά και κέφι στους επισκέπτες και Θηραίους κατοίκους. Την 18η Αυγούστου 2015 έγιναν τα βαπτίσια του Νεότευκτου σκάφους της Ένωσης Λεμβούχων Θήρας με το όνομα «ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ». Κατασκευάστηκε στα εδώ ναυπηγία της προαναφερομένης Ένωσης. Το δεύτερο κατά σειρά που κατασκευάζεται και ακολουθεί και τρίτο, είναι χωρητικότητα 210 επιβατών. Μήκος 30 μέτρων και ταχύτητας 27 ν.μ. Προορίζεται για την μεταφορά επιβατών από τα κρουαζιερόπλοια, αλλά και gια βραχής ακτοπλοϊκούς πλόες. Παρευρέθησαν εκπρόσωποι της Κυβέρνησης του Υπουργείου Ναυτιλίας, Τοπικές Αρχές, φορείς και Θηραίοι κάτοικοι. Ακολούθησε δεξίωση. Η Ένωση Λεμβούχων Θήρας διαθέτει ένα στόλο από 21 νεότευκτα σκάφη που είναι ικανά να αποβιβάζουν εκατοντάδες τουρίστες μέσα σ’ ελάχιστο χρόνο. Στη Σαντορίνη υπάρχει αξιόλογο Ναυτικό Μουσείο, στεγάζεται σ’ ένα διώροφο νεοκλασικό καπετανόσπιτο στην Οία δωρεά της κας Μανωλέσου Μπιρμπίλης που ιδρύθηκε το 1958 από τον αείμνηστο Πλοίαρχο Ε.Ν. Αντώνιο Δακορώνια με την

συμμετοχή και άλλων Θηραίων. Το Ναυτικό Μουσείο Θήρας επισκεφτήκαμε με δύο άλλους Σαντορινιούς συναδέλφους capt. Δημήτρη Νομικό και capt. Βάλσαμο Πιστικάλη. Θαυμάσαμε για άλλη μια φορά τα πλούσια εκθέματα από την εποχή της ιστιοπλοΐας μέχρι σήμερα. Δυστυχώς πληροφορηθήκαμε ότι δεν έχει επισκέψιμοτητα και για λόγους οικονομικούς κινδυνεύει να κλείσει. Στους αρμόδιους επισημάναμε τις απόψεις μας πως μπορεί να συνεχίσει την λειτουργία του. Ελπίζουμε να παραμείνει ανοικτό, αξίζει. Τα κρουαζιερόπλοια που καταπλέουν καθημερινά στη Σαντορίνη είναι πολυάριθμα και μια Τετάρτη του Ιουλίου κατέπλευσαν 12 κρουαζιερόπλοια που αποβίβασαν περίπου δέκα χιλιάδες τουρίστες. Υπήρξε το αδιαχώρητο. Οφείλουν οι αρμόδιοι να φροντίσουν να μην καταπλέουν την ίδια ημέρα τόσα πολλά κρουαζιερόπλοια αλλά να υπάρξει έγκαιρα ένας σωστός προγραμματισμός για όλες τις ημέρες της εβδομάδας που θα επιτρέπει την ομαλή διακίνηση πλοίων και τουριστών.

SUOMEN JOUTSEN HERITAGE SOCIETY Επίσκεψη Φινλανδικής Ένωσης στην Ελλάδα

«SUOMEN JOUTSEN HERITAGE SOCIETY» είναι μια Εθνική Ένωση της Φινλανδίας, με 250 μέλη, μεταξύ των οποίων ναυπηγοί, πλοίαρχοι Ε.Ν., συγγενείς ή απόγονοι των επιβαινόντων στη Φρεγάτα «SUOMEN JOUTSEN» τη δεκαετία 1930-39, όταν το πλοίο ως εκπαιδευτικό του Ναυτικού επισκέφθηκε λιμάνια της Ευρώπης και της Μεσογείου. Στο πλαίσιο αυτών των εκπαιδευτικών ταξιδιών επισκέφθηκε τον Πειραιά τον Νοέμβριο του 1934, για ν’ ακολουθήσει επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη. Σκοπός της Ένωσης είναι η μελέτη της ιστορίας της ναυτιλίας και των ανθρώπων της θάλασσας, κυρίως δε τη σπουδαία παρακαταθήκη που έχει αφήσει η ιστορική για την Φινλανδία Φρεγάτα «SUOMEN JOUTSEN».

Η ΦΡΕΓΑΤΑ «SUOMEN JOUTSEN» Το πλοίο ναυπηγήθηκε το 1902 στο Saint-Nazaire της Γαλλίας και έλαβε μέρος και στους δύο παγκοσμίους πολέμους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 πουλήθηκε στη Γερμανία και το 1930 αγοράστηκε από το κράτος της Φινλανδίας, για να χρησιμοποιηθεί ως εκπαιδευτικό των δοκίμων του πολεμικού ναυτικού. Σήμερα, η ιστορική Φρεγάτα είναι ελλιμενισμένη στο Turku της Φινλανδίας και χρησιμοποιείται ως Μουσείο. Το πρόγραμμα ξενάγησης των Φινλανδών φίλων μας Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2015 09.30 Ε πίσκεψη στο Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη» 10.30 Σ τη Λέσχη μας για καφέ και απονομή βραβείων 11.45 Ε πίσκεψη στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος 13.00 Ε πίσκεψη στο «HELLAS LIBERTY» 14.00 Γ εύμα στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο Ελλάδος, στο Μικρολίμανο

ΧΟΡΗΓΟΙ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ

SAFETY THROUGH KNOWLEDGE http://www.seagull.no

Επιστολή κ. J. Troikka προς τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά Piraeus Port Captains Club Captain Marios Tsamis On behalf of the ‘travelling’ group of the Heritage Association of Suomen Joutsen, it is pleasure and honor to express our warmest thanks for your kind hospitality during our visit to the Port Captains Club and Piraeus. It was exceedingly interesting to learn to know about the history of the Port and its influence to the navigation. We are also most grateful for your contribution to arrange a visit to the historically very valuable Aikaterini Laskaridis Foundation and to the Hellenic Maritime Museum. The facts that Mr. Paloumpis told us about the Battle of Salamis, opened our eyes to realize its importance to the ground of today’s Europe and how it most probably changed the whole course of history. It is a habit of our Association to make a trip abroad every second year. You can be entirely sure, that this trip to Greece was absolutely one of the best! The incredible beauty of your harbours and the whole country made a very deep, respectful influence on us, which we will never forget. The highly respected 1st class Gold Medal and Diploma will certainly find a place in Turku, worth themselves! We are all looking forward to meeting you again, and would take this opportunity to wish your organization continued success.

Sincerely yours, Juhani Toikka Visa Auvinen Chairman Chairman of Honor Turku, Finland October 16, 2015

1-2. Στιγμιότυπα από τις αρχαιρεσίες του Απριλίου 2015.

3-4. Από τη σπουδαία διάλεξη του κ. Πέτρου Τζιά, με θέμα «Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος».

1.-6. Στιγμιότυπα από την πολύ ωραία εκδρομή στον Ελικώνα.

1.-6. Όπως κάθε χρόνο, η Λέσχη τέλεσε αγιασμό για την επερχόμενη χειμερινή περίοδο και ακολούθησε τρισάγιο για όλους τους φίλους μας που έφυγαν από την ίδρυση της Λέσχης έως σήμερα.

1. Την 7η Οκτωβρίου η Λέσχη μας υποδέχτηκε και ξενάγησε στα αξιοθέατα του Πειραιά 23 μέλη του Φινλανδικού Ομίμλου «Suomen Joutsen Heritage Society». Το πρώτο που οι φίλοι μας θαύμασαν είναι το εντυπωσιακό Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη». 2.-7. Στη Λέσχη οι μας για καφέ, συζήτηση, γνωριμία. 3

1.-5. Στους φίλους μας η Λέσχη πρόσφερε ωραία αναμνηστικά δώρα.

1.-6. Η παρουσίαση της ιστορίας του αρχαίου Πειραιά, εντυπωσίασε τους φιλοξενούμενούς μας.

1.-6. Ανταλλαγή βραβείων και δώρων μεταξύ της Λέσχης και του Φινλανδικού Ομίλου. 2

1.-6. Την ξενάγηση των φίλων μας στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και την περιγραφή της ιστορικής διαδρομής της Ελληνικής Ναυτιλίας, ανέλαβε ο Αντιναύαρχος και συγγραφέας κ. Ιωάννης Παλούμπης και η αρχαιολόγος κ. Ιωάννα Μπερμπίλη.

1.-6. Επιστέγασμα της ξενάγησης των φίλων μας στον Πειραιά ήταν το ωραίο γεύμα στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος Το φυσικό περιβάλλον διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση της ζωής και μάλιστα του ανθρώπου και διαθέτει εσωτερικούς μηχανισμούς αυτοσυντήρησης για την διαιώνιση της ζωής. Η αύξηση του πληθυσμού της γης μπορεί να αντιμετωπιστεί από την επιστήμη και την τεχνολογία. Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι πρόβλημα βασικά ηθικής φύσεως και η αντιμετώπισή του απαιτεί εκτός από ειδική νομοθεσία, παιδεία και κυρίως ηθική και πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου. ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΓΕΝΙΚΑ Ένα από το πλέον σημαντικά προβλήματα που βρίσκεται συνεχώς στην ημερήσια διάταξη τις τελευταίες δεκαετίες είναι η ρύπανση του περιβάλλοντος. Φυσικό περιβάλλον ή φυσικός κόσμος ονομάζεται όλος ο χώρος που μας περιβάλλει, μέσα στον οποίο υπάρχουμε και κινούμαστε μαζί με την αδρανή ύλη την χλωρίδα και την πανίδα που υπάρχουν μέσα σ` αυτόν. Η αδρανής ύλη αποτελείται από μεγάλο αριθμό χημικών στοιχείων και ενώσεων που βρίσκονται σε αέρια, υγρή ή στερεά μορφή, η χλωρίδα περιλαμβάνει την τεράστια ποικιλία των ειδών του φυτικού κόσμου ενώ η πανίδα όλα τα έμβια όντα από τους μονοκύτταρους μικροοργανισμούς μέχρι τα μεγάλα ζώα που ζουν στην ξηρά τον αέρα και στο νερό. Τα πάντα μέσα στο περιβάλλον κινούνται και μεταβάλλονται, η κινητήρια δε δύναμη όλων αυτών των μεταβολών είναι ο ήλιος. Μεταξύ των στοιχείων που απαρτίζουν το περιβάλλον υπάρχουν ισορροπίες στις οποίες οφείλεται η διατήρηση και η διαιώνιση των διαφόρων μορφών της ζωής μέσα σ` αυτό. Ρύπανση του περιβάλλοντος ονομάζεται η διατάραξη των ανωτέρω ισορροπιών, η πρόκληση βλάβης στην χλωρίδα, την πανίδα του και η αλλοίωση της μορφής του και της ανόργανης ύλης που περιέχει. Όταν υπάρχει και μεγάλη ανάπτυξη μικροβίων επικίνδυνων για την ανθρώπινη υγεία τότε λέμε ότι έχουμε και μόλυνση του περιβάλλοντος. Όταν οι προκαλούμενες αλλοιώσεις του περιβάλλοντος από την ρύπανση είναι μη αντιστρεπτές, δηλαδή δεν επιδέχονται διόρθωση τότε έχουμε καταστροφή του περιβάλλοντος. Η αποφυγή της διατάραξης των ισορροπιών που υπάρχουν στο περιβάλλον και η διατήρησή του στην φυσική του κατάσταση είναι μεγάλης σπουδαιότητας για την άνετη και ασφαλή διαβίωση του ανθρώπου εντός αυτού, αντίθετα ή ρύπανση, η μόλυνση ή η καταστροφή

του περιβάλλοντος μπορεί να θέσει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία του αλλά και την ίδια του την ζωή. Το πρόβλημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι παγκόσμιο, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τον τελευταίο καιρό και η κρισιμότητά του οφείλεται στο γεγονός ότι απειλεί όχι μόνο την υγεία του ανθρώπου αλλά και την ύπαρξη της χλωρίδας, της πανίδας, του ανθρώπου και γενικά της ζωής πάνω στη γη. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες από την διεθνή επιστημονική κοινότητα. Έχει δημιουργηθεί ειδικός κλάδος της επιστήμης που αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, εκπονείται πλήθος σχετικών επιστημονικών μελετών, γίνονται ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και διοργανώνονται διεθνή συνέδρια για ανταλλαγή απόψεων σχετικών με το εν λόγω θέμα. Μεγάλη βαρύτητα επίσης δίνεται και από πολιτικής απόψεως, όχι μόνο από τις κυβερνήσεις των διαφόρων ανεπτυγμένων κρατών αλλά και σε διακρατικό επίπεδο, στα πλαίσια του ΟΗΕ, όπου έχουν δημιουργηθεί ειδικοί οργανισμοί και φορείς και γίνονται παγκόσμια συνέδρια στα οποία επισημαίνονται οι κίνδυνοι για την ρύπανση του περιβάλλοντος και λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις και μέτρα για την αποφυγή του. Ένα ερώτημα που τίθεται πολύ συχνά και το οποίο θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε και να διαφωτίσουμε στη συνέχεια είναι το ακόλουθο. Μήπως τελικά η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι μία αναπόφευκτη και νομοτελειακή κατάσταση εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού της γης και της ανεπάρκειας της να ικανοποιήσει τις απαραίτητες ανάγκες του ανθρώπου ή οφείλεται σε κάποιες παραβατικές ενέργειες του ανθρώπου και αν το τελευταίο αληθεύει ποια είναι τα βαθύτερα αίτια αυτής της παραβατικής του συμπεριφοράς;

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ Σύμφωνα με την σύγχρονη επιστήμη η θέση της γης στον γαλαξία μας, η θέση της στο ηλιακό μας σύστημα και οι συνθήκες που επικρατούν γύρω και πάνω σ` αυτήν είναι τέτοιου είδους ώστε να ευνοείται η εμφάνιση, η ανάπτυξη και η διατήρηση της ζωής σ` αυτήν. Πχ. η θέση της γης στον γαλαξία αλλά και η θέση της στο ηλιακό σύστημα που ανήκει είναι η πλέον κατάλληλη για την ζωή πάνω σ` αυτήν και για τον άνθρωπο. Διαφορετική θέση της γης στον γαλαξία, πιο κοντά στο κέντρο του ή πιο απομακρυσμένη απ` αυτή που κατέχει σήμερα θα συνεπάγετο έκθεση του ανθρώπου σε ισχυρότερη ακτινοβολία ή αντίστοιχα διαφορετική σύσταση της γης σε μέταλλα, συνθήκες υπό τις οποίες είναι αδύνατη η επιβίωση του ανθρώπου. Πιο μικρή ή πιο μεγάλη απόσταση της γης από τον ήλιο από την υπάρχουσα θα είχε σαν συνέπεια την πολύ υψηλή θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης ή την κάλυψή της με πάγους, συνθήκες που επίσης αποκλείουν την δυνατότητα ύπαρξης ζωής πάνω σ` αυτήν. Η σύσταση του αέρα σε οξυγόνο, άζωτο και άλλα αέρια είναι η πλέον ενδεδειγμένη για την επιβίωση του ανθρώπου και των χερσαίων και ιπτάμενων ζώων. Παρομοίως οι συνθήκες που επικρατούν στην θάλασσα είναι οι πλέον κατάλληλες για του υδρόβιους οργανισμούς. Το φως και η θερμότητα που εκπέμπει ο ήλιος είναι πηγή ενέργειας και ζωής για τον άνθρωπο και την χλωρίδα και την πανίδα της γης, η δε ατμόσφαιρα με τα διάφορα στρώματά της απορροφά τις βλαβερές για τα έμβια όντα υπεριώδεις ακτινοβολίες και δεν τους επιτρέπει να φθάσουν στην γη, αφήνει δε να διέλθουν μόνο οι ακτίνες με τα μεγαλύτερα μήκη κύματος που φωτίζουν και θερμαίνουν την γη και ζωοποιούν την φύση πάνω σ` αυτήν. Κάποια αέρια της ατμόσφαιρας εγκλωβίζουν τόσο ποσοστό θερμικής ακτινοβολίας έτσι ώστε η γη να έχει την κατάλληλη θερμοκρασία για την διατήρηση της ζωής σ` αυτήν. Η περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της δίνει την δυνατότητα εναλλαγής νύκτας και ημέρας ώστε την ημέρα να μπορεί ο άνθρωπος να εργάζεται και την νύκτα να ηρεμεί και να αναπαύεται, αλλά και αν δεν υπήρχε εναλλαγή μέρας και νύκτας στο μισό ημισφαίριο θα υπήρχε μόνιμα σκοτάδι και χαμηλή θερμοκρασία ενώ στο άλλο μισό μόνιμα μέρα και υψηλή θερμοκρασία, πολλές δε διεργασίες όπως της φωτοσύνθεσης δεν θα ήταν δυνατές. Η έλξη μεταξύ Σελήνης και γης δημιουργεί μία μικρή κλίση του άξονα περιστροφής της γης σε σχέση με την τροχιά της γύρω από το ήλιο, έτσι κατά την περιφο-

ρά της γης γύρω από τον ήλιο έχουμε για κάθε μέρος της γης εναλλαγή εποχών κατά την διάρκεια του έτους. Στις θερμές εποχές εξατμίζεται το νερό της θάλασσας, με τους ανέμους μεταφέρεται υπό μορφή νεφών σε ψυχρότερα μέρη όπου ψύχεται, καταπίπτει σαν βροχή και ποτίζει την γη τρέφοντας φυτά, ζώα και τον άνθρωπο. Η σύσταση της γης και το νερό με τις ιδιότητές του δίνουν την δυνατότητα ανάπτυξης των φυτών και αυτά την συντήρηση των ζώων. Το ένα είδος ευνοεί και συντηρεί την ύπαρξη του άλλου και έτσι υπάρχει και διαιωνίζεται η ζωή. Κεντρική θέση σε όλο τον φυσικό κόσμο κατέχει ο άνθρωπος, όλα δε φαίνεται ότι ευνοούν και εξυπηρετούν την ύπαρξη, την ανάπτυξη και την συντήρησή του. Αυτό το γεγονός από τους επιστήμονες ονομάζεται ανθρωποκεντρική αρχή. Θα πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο έμβιο ον που έχει συνείδηση της ύπαρξής του και του κόσμου που τον περιβάλλει προσέτι δε και την δυνατότητα να μελετάει τον φυσικό κόσμο, να τον κατανοεί και να λαμβάνει απ` αυτόν όλα τα αγαθά που του είναι απαραίτητα για την επιβίωσή του, τα οποία υπάρχουν σε αφθονία, εφόσον διαχειρίζεται την φυσικό υλικό κόσμο με σύνεση και σοφία. Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΣΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ • Βιογεωχημικοί κύκλοι Η ύλη της γης ποσοτικά παραμένει σταθερή, δηλαδή νέα ύλη δεν εισέρχεται σ` αυτήν από το σύμπαν αλλά ούτε και εξέρχεται απ` αυτήν. Όμως τα χημικά στοιχεία και οι διάφορες χημικές ενώσεις της γης με την βοήθεια της ηλιακής ενέργειας διαρκώς μετακινούνται και ανακυκλώνονται μέσα από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο και την αδρανή ύλη. Οι κυκλικές αυτές μεταβολές υπακούν στους φυσικούς νόμους και ονομάζονται βιογεωχημικοί κύκλοι. Χάρη στη σύσταση του υλικού κόσμου και στους βιογεωχημικούς κύκλους που επικρατούν στη φύση είναι δυνατή όχι μόνο η εμφάνιση της ζωής αλλά και η διατήρησή της. Η διατάραξη των ανωτέρω ισορροπιών επηρεάζει δυσμενώς την ζωή πάνω στην γη και αποτελεί απειλή για την διατήρησή της.

Θέση της γης στον γαλαξία και στο ηλιακό σύστημα.

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού Από τους βιογεωχημικούς κύκλους της φύσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κύκλοι του νερού, του άνθρακα, του αζώτου, του οξυγόνου, του φωσφόρου και του θείου που είναι βασικά στοιχεία για την ζωή. Ο κύκλος του νερού Το νερό στη φύση βρίσκεται υπό τη μορφή τριών διαφορετικών μορφών, την αέρια φάση, τους υδρατμούς, την υγρή φάση, το γνωστό νερό και την στερεά φάση που είναι το χιόνι και οι πάγοι. Το νερό ακολουθεί στη φύση ένα συνεχή κύκλο που ονομάζεται υδρολογικός κύκλος, κατά τον οποίο από την θάλασσα, τις λίμνες, τα ποτάμια, και την ξηρά εξατμίζεται με την βοήθεια της θερμικής ενέργειας του ήλιου και σχηματίζει σύννεφα, τα οποία μεταφέρονται με τους ανέμους σε διάφορα μέρη της γης. Τα σύννεφα ψυχόμενα επαναφέρουν το νερό στη γη υπό την μορφή βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων ποτίζοντας κατ` αυτό τον τρόπο και δίνοντας ζωή στα φυτά και τα ζώα και ξαναγεμίζοντας τις λίμνες και τα ποτάμια και τον υπόγειο υδροφορέα.

CO2 με την βοήθεια μικροοργανισμών από την σήψη των νεκρών σωμάτων των ζώων και των φυτών. CO2 μεταφέρεται επίσης στην ατμόσφαιρα από τις καύσεις ενώσεων του άνθρακα και επιστρέφει πάλι στην γη με την διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Διάγραμμα του κύκλου του άνθρακα

Διάγραμμα του κύκλου του νερού

Ο κύκλος του άνθρακα Ο κύκλος του άνθρακα είναι από τους τελειότερους βιογεωχημικούς κύκλους χάρις στη μεγάλη ταχύτητα που λαμβάνουν χώρα οι μεταβολές σ` αυτόν και την διακίνησή του σ` ολόκληρη την βιόσφαιρα. Το βασικό στοιχείο του κύκλου αυτού, ο άνθρακας, υπάρχει στην ατμόσφαιρα υπό την μορφή του διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Το CO2 της ατμόσφαιρας αλλά και της θάλασσας παραλαμβάνεται από τα φυτά και μέσω του φαινομένου της φωτοσύνθεσης με την βοήθεια του ήλιου μετατρέπεται κατά βάση σε γλυκόζη και άλλες οργανικές ενώσεις. Μέρος των ενώσεων αυτών καταναλώνονται για την διεργασία της αναπνοής των φυτών αποδίδοντας πάλι CO2 στην ατμόσφαιρα ενώ οι υπόλοιπες χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξή τους. Οι ενώσεις του άνθρακα των φυτών παραλαμβάνονται από τα ζώα και τον άνθρωπο σαν τροφή και χρησιμοποιούν για την ανάπτυξή τους αποδίδοντας με την αναπνοή τους πάλι CO2 στην ατμόσφαιρα. Επίσης άνθρακας επιστρέφει πάλι στην ατμόσφαιρα σαν

Ο κύκλος του αζώτου Το άζωτο (Ν) βρίσκεται σε μεγάλη συγκέντρωση στον ατμοσφαιρικό αέρα (78%) και αποτελεί σημαντικό συστατικό των φυτών και των ζώων, αφού είναι από τα βασικά στοιχεία των νουκλεϊνικών οξέων και των πρωτεϊνών. Το μοριακό άζωτο της ατμόσφαιρας δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα από τα φυτά και τα ζώα. Η αζωτοδέσμευση γίνεται είτε βιολογικά από βακτηρίδια που ζουν στις ρίζες φυτών όπως τα κουκιά και τα φασόλια, τα οποία το μετατρέπουν σε νιτρικές ενώσεις, οι οποίες εν συνεχεία παραλαμβάνονται από τα φυτά είτε με χημικό τρόπο, όπου με την βοήθεια κεραυνών το Ν στην ατμόσφαιρα ενώνεται με το οξυγόνο του αέρα και το υδρογόνο των υδρατμών σχηματίζοντας αμμωνία και νιτρικές ενώσεις που πέφτουν στο έδαφος και παραλαμβάνονται έτσι από τα φυτά. Τα φυτά από τις νιτρικές ενώσεις σχηματίζουν αμινοξέα και φυτικές πρωτεΐνες. Μέσω της τροφικής αλυσίδας οι ενώσεις αυτές παραλαμβάνονται από τα ζώα, τα οποία παράγουν ζωικές πρωτεΐνες. Από τα περιττώματα των ζώων και τα νεκρά φυτά και ζώα αζωτούχες ενώσεις καταλήγουν πάλι στο έδαφος, όπου με την βοήθεια βακτηριδίων μετατρέπονται κατ` αρχήν σε αμμωνιακές ενώσεις και μετά σε νιτρικές. Μέρος αυτών των νιτρικών παραλαμβάνονται πάλι από τα φυτά ενώ άλλο μέρος με την βοήθεια απονιτροποιητικών βακτηριδίων διασπώνται και παράγουν μοριακό άζωτο που επιστρέφει πάλι στην ατμόσφαιρα.

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

Διάγραμμα του κύκλου του αζώτου

Ο κύκλος του φωσφόρου Ο φωσφόρος (Ρ) στην φύση φέρει την προέλευσή του από πετρώματα, στα οποία βρίσκεται υπό την μορφή φωσφορικών αλάτων (-ΡΟ4). Τα άλατα αυτά είναι δυσδιάλυτα στο νερό, αλλά ξεπλένονται από τα επίγεια ή υπόγεια νερά και παρασυρόμενα συγκρατούνται από το έδαφος ή καταλήγουν σε λίμνες και την θάλασσα. Από το έδαφος και την θάλασσα απορροφώνται από τις ρίζες των φυτών και χρησιμοποιούνται από αυτά για δημιουργία χρήσιμων οργανικών ενώσεων για την ανάπτυξή τους. Μέσω της τροφικής αλυσίδας παραλαμβάνονται από επίγειους ή θαλάσσιους οργανισμούς και μετατρέπονται σε φωσφορικές οργανικές ενώσεις που χρειάζονται για την δική τους ανάπτυξη. Από τα περιττώματα των ζώων και τα νεκρά φυτά και ζώα ο φωσφόρος επιστρέφει πάλι στο έδαφος. Επίσης τα διάφορα πτηνά που τρέφονται με ψάρια, μέσω των περιττωμάτων τους ή των νεκρών σωμάτων τους επανέρχεται ο φωσφόρος από την θάλασσα στην ξηρά. Σημειώνουμε ότι στον κύκλο αυτό του φωσφόρου δεν συμμετέχει ο αέρας. Διάγραμμα του κύκλου του φωσφόρου

Ο κύκλος του θείου Το θείο (S) αν και ευρισκόμενο σε μικρότερες ποσότητες σε σχέση με τον άνθρακα και το άζωτο στους διάφορους οργανισμούς είναι όμως απαραίτητο στοιχείο για την ζωή σαν συστατικό των βιταμινών και των πρωτεϊνών. Το θείο της γης προέρχεται από ορισμένα θειούχα πετρώματα και αποτελεί και συστατικό ορυκτών καυσίμων. Επίσης απαντάται στο έδαφος υπό την

μορφή θειικών αλάτων. Το εδαφικό θείο απορροφάται από τα φυτά και αφομοιώνεται σχηματίζοντας αμινοξέα και μέσω της τροφικής αλυσίδας περνάει και στα ζώα. Από τις εκρήξεις ηφαιστείων και την καύση των ορυκτών καυσίμων το θείο περνάει στην ατμόσφαιρα σαν διοξείδιο του θείου (SO2). Από την αναερόβια σήψη περιττωμάτων ζώων και νεκρών φυτών και ζώων παράγεται υδρόθειο (H2S) που ανέρχεται επίσης στην ατμόσφαιρα. Το SO2 και το H2S της ατμόσφαιρας διαλύεται στο νερό της βροχής και πέφτει πάλι στη γη. Παρομοίως και στο υδάτινο περιβάλλον ενώσεις του θείου απορροφώνται από φυτά και κατόπιν από θαλάσσιους οργανισμούς, ενώ με την βοήθεια αναερόβιων βακτηριδίων ενώσεις του θείου μετατρέπονται σε H2S που διαφεύγει προς την ατμόσφαιρα.

Διάγραμμα του κύκλου του θείου

ξ Ο κύκλος του οξυγόνου Το οξυγόνο (Ο)αποτελεί το 20% του ατμοσφαιρικού αέρα και συνιστά το απαραίτητο συστατικό της αναπνοής των φυτών, των ζώων και του ανθρώπου. Κατά την αναπνοή απορροφάται και καταναλώνεται Ο2 ενώ παράγεται CO2. Επίσης ατμοσφαιρικό οξυγόνο καταναλώνεται από τις καύσεις διαφόρων οργανικών ενώσεων όπως καυσίμων, ξύλων κλπ. Το οξυγόνο επανέρχεται πάλι στον αέρα μέσω του φαινομένου της φωτοσύνθεσης από τα φυτά, που απορροφούν το CO2 της ατμόσφαιρας και αποδίδουν οξυγόνο. Παρά το γεγονός ότι η αναπνοή γίνεται καθ` όλο το εικοσιτετράωρο ενώ η φωτοσύνθεση μόνο τις φωτεινές ώρες της ημέρας, επειδή η τελευταία είναι εντονότερη της πρώτης κατορθώνεται η σταθερότητα της ποσότητας του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα. Παρομοίως και στο υδάτινο περιβάλλον με την αναπνοή των υδρόβιων οργανισμών καταναλώνεται το διαλυμένο οξυγόνο του νερού, αναπαράγεται με την φωΔιάγραμμα τοσύνθεση από το φυτοτου κύκλου του οξυγόνου πλαγκτόν.

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Υπάρχουν και άλλοι βιογεωχημικοί κύκλοι στη φύση, όπως ο κύκλος των διαφόρων μετάλλων, των διαφόρων ιχνοστοιχείων, ο κύκλος του όζοντος κ.λπ. • Οικοσυστήματα Ο ζωικός και ο φυτικός κόσμος επίσης, μαζί με την αδρανή ύλη, βρίσκονται σε άμεση σχέση και εξάρτηση μεταξύ των. Ένα σύνολο ζώων, φυτών και αδρανούς ύλης που βρίσκονται σε άμεση σχέση, αλληλεξάρτηση και σταθερή ισορροπία μεταξύ των, κατά τέτοιο τρόπο που να προκύπτει η διαιώνισή των, λέμε ότι αποτελούν ένα οικοσύστημα. Προϋπόθεση για την ύπαρξη και διατήρηση ενός οικοσυστήματος είναι οι σταθερές κλιματολογικές συνθήκες. Η ενέργεια για την διατήρηση της κίνησης και της διαιώνισης ενός οικοσυστήματος προέρχεται από τον ήλιο. Η σχέση και αλληλεξάρτηση μεταξύ των παραγόντων που συνιστούν ένα οικοσύστημα είναι η διατροφική αλυσίδα, δηλαδή το γεγονός ότι το ένα είδος χρησιμεύει ως τροφή του άλλου. Οι οργανισμοί που ζουν σε ένα οικοσύστημα διακρίνονται ανάλογα με τον τρόπο που εξασφαλίζουν την τροφή τους σε παραγωγούς, καταναλωτές και αποδομητές. Οι παραγωγοί, που ονομάζονται και αυτότροφοι οργανισμοί, είναι τα φυτά που λαμβάνοντας ενέργεια από τον ήλιο με την διεργασία της φωτοσύνθεσης παράγουν τις απαραίτητες ενώσεις για την ανάπτυξή τους. Στους καταναλωτές ανήκουν τα ζώα που τρέφονται με φυτά ή με άλλα ζώα, τα οποία διαχωρίζονται σε καταναλωτές πρώτης τάξης, τα φυτοφάγα ζώα, σε καταναλωτές δεύτερης τάξης που τρέφονται με φυτοφάγα ζώα και τους καταναλωτές τρίτης τάξης που τρέφονται με σαρκοφάγα ζώα. Οι αποδομητές τρέφονται με τα περιττώματα και τα νεκρά σώματα φυτών και ζώων παράγοντας ενώσεις που παραλαμβάνονται από τις ρίζες των φυτών και αέρια που διαφεύγουν προς το περιβάλλον. Ο κυκλικός αυτός τρόπος της διατροφής που λαμβάνει χώρα στα οικοσυστήματα ονομάζεται διατροφική αλυσίδα. Οι ακόλουθες εικόνες παρουσιάζουν την διατροφική αλυσίδα χερσαίου και θαλάσσιου οικοσυστήματος. Διατροφική αλυσίδα χερσαίου οικοσυστήματος

Παρόμοια διατροφική αλυσίδα παρατηρείται και στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Διατροφική αλυσίδα θαλάσσιου οικοσυστήματος

Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι οικοσυστημάτων ανάλογα με την τοποθεσία που βρίσκονται καθώς και παραστατική απεικόνιση μερικών από τους σπουδαιότερους τύπους αυτών των οικοσυστημάτων: Διάφοροι τύποι οικοσυστημάτων

Χερσαίο οικοσύστημα

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

Θαλάσσιο οικοσύστημα

Λιμναίο οικοσύστημα

Παράκτιο οικοσύστημα

Δασικό οικοσύστημα

Παραποτάμιο οικοσύστημα

• Περιβάλλον και άνθρωπος Ο άνθρωπος είναι και αυτός ένας από τους πολλούς οργανισμούς που βρίσκονται μέσα στο φυσικό περιβάλλον και συμμετέχει στους βιογεωχημικούς κύκλους και τις διατροφικές αλυσίδες της φύσης. Τα απαραίτητα για την διατροφή του υπάρχουν άφθονα και τα λαμβάνει από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Επίσης για την ένδυση, την κατοικία και γενικά για την διαβίωσή του χρησιμοποιεί τόσο το φυτικό και το ζωικό βασίλειο όσο και την ανόργανη φύση. Με την έμφυτη ευφυία που διαθέτει και που τον κάνει να διαφέρει από τα άλλα ζώα μπορεί και εκμεταλλεύεται όλη την φύση και να καλύ-

πτει κατ` αυτό τον τρόπο όλες του τις ανάγκες. Τα απόβλητα που παράγονται από τον άνθρωπο, τόσο από τις οργανικές λειτουργίες του σώματός του όσο και από τις οικιακές και λοιπές του δραστηριότητες παραλαμβάνονται από μικροοργανισμούς ως τροφή και διασπώνται παράγοντες άλλες χρήσιμες ουσίες για τους βιολογικούς κύκλους που υπάρχουν στη φύση. Όταν ο άνθρωπος κάνει σωστή και λογική διαχείριση και εκμετάλλευση του υλικού κόσμου που τον περιβάλλει και λαμβάνει τα απαραίτητα για την διαβίωσή του τότε βρίσκεται σε πλήρη ισορροπία με το περιβάλλον και δεν διαταράσσει καθόλου τους διάφορους βιολογικούς κύκλους και τα οικοσυστήματα που υπάρχουν σ` αυτό.

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

σε κάποιο σεισμό η πλημύρα, σε αλλαγή του κλίματος της γης ή αλλαγή της ακτινοβολίας του ήλιου κλπ. ή σε άστοχες και λανθασμένες ενέργειες και παρεμβάσεις του ανθρώπου όπως αλόγιστη εκμετάλλευση της χλωρίδας, της πανίδας και των ορυκτών πόρων ή ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων στο περιβάλλον. Απόβλητα ονομάζονται διάφορα άχρηστα υλικά και ουσίες που προέρχονται από οικιακές, γεωργικές ή βιομηχανικές δραστηριότητες του ανθρώπου και που αποβάλλονται στο περιβάλλον.

Ο άνθρωπος κέντρο του ζωικού βασιλείου

ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΞΗ ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Τόσο στους βιογεωχημικούς κύκλους όσο και στα οικοσυστήματα υπάρχουν αυτορυθμιστικοί μηχανισμοί που διασφαλίζουν τις κυκλικές μεταβολές εντός αυτών και την διαιώνισή τους. Σε περίπτωση πχ. απόκλισης της συγκέντρωσης ενός στοιχείου ενός βιογεωχημικού κύκλου στον αέρα, την ξηρά ή την θάλασσα από την κατάσταση ισορροπίας τίθενται σε εφαρμογή μηχανισμοί για την επαναφορά της ισορροπίας. Επίσης σ` ένα οικοσύστημα, όταν υπάρχει αλλαγή του πληθυσμού κάποιων ζώων, υπάρχουν μηχανισμοί και εναλλακτικές επιλογές για την διατήρηση της ισορροπίας και της διαιώνισής του οικοσυστήματος. Η δυνατότητα αποκατάστασης των συστημάτων αυτών από παροδικές αποκλίσεις από την κατάσταση ισορροπίας παρουσιάζει μεγάλες ανοχές. Στα οικοσυστήματα ότι είναι περιττό και αποβάλλεται στο περιβάλλον από κάποια κατηγορία οργανισμών, παραλαμβάνεται και αξιοποιείται από άλλους οργανισμούς και έτσι διατηρείται ισορροπία στα συστήματα αυτά. Σπουδαίο ρόλο για την σταθερότητα των οικοσυστημάτων παίζει η βιοποικιλότητα, δηλαδή η μεγάλη ποικιλία ειδών εντός αυτών, διότι έτσι αποκλίσεις από την ισορροπία εξαιτίας αυξομειώσεως των πληθυσμών κάποιων ειδών μπορούν πιο εύκολα να αποκαθίστανται. Για χιλιάδες ή καλύτερα για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι ανωτέρω βιογεωχημικοί κύκλοι και τα διάφορα οικοσυστήματα εκτός κάποιων εξαιρέσεων, όπως θα δούμε στην συνέχεια, διατηρούνται στην ύπαρξη. Διατάραξη βιογεωχημικών κύκλων ή οικοσυστημάτων ονομάζεται η διατάραξη των ισορροπιών μεταξύ των συντελεστών που συνιστούν τα συστήματα αυτά και μπορεί να είναι παροδική και αντιστρεπτή οπότε μετά από κάποιο διάστημα οι ισορροπίες αποκαθίστανται ή να είναι μη αντιστρεπτή οπότε μπορεί να προκύψει ακόμη και η καταστροφή ενός οικοσυστήματος. Οι διαταράξεις αυτές μπορεί να οφείλονται σε φυσικά εξωγενή αίτια όπως πχ. στην έκρηξη ενός ηφαιστείου,

Διατάραξη οικοσυστημάτων και βιογεωχημικών κύκλων από φυσικά αίτια Κατά το παρελθόν εξαιτίας διαφόρων έκτακτων και έντονων φυσικών γεγονότων, όπως εκρήξεις ηφαιστείων, πυρκαγιές δασικών εκτάσεων, νεροποντές, μαζικοί θάνατοι ζώων κλπ. υπήρξε παροδική διατάραξη ορισμένων βιογεωχημικών κύκλων. Τέτοιες διαταράξεις ήταν η πρόσκαιρη αύξηση του διοξειδίου του θείου ή του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η μείωση του διαλυμένου οξυγόνου σε διάφορες υδάτινες λεκάνες ή αλλαγή της σύστασης του εδάφους, του νερού ή του αέρα ορισμένων περιοχών κλπ. Σε σύντομο όμως χρονικό διάστημα οι βιογεωχημικοί αυτοί κύκλοι με την βοήθεια των εσωτερικών μηχανισμών που τους διέπουν επανέρχονταν στην κανονική τους ισορροπία. Παρόμοιες διαταράξεις από φυσικά αίτια έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν και στα οικοσυστήματα διαφόρων περιοχών της γης, τα οποία στη συνέχεια ή επανήλθαν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα στην κατάσταση ισορροπίας ή άλλαξαν μορφή αλλά και κάποια εξαφανίστηκαν ή μετατοπίστηκαν σε άλλες περιοχές. Πχ. εκρήξεις μεγάλων ηφαιστείων προκάλεσαν την εκπομπή σημαντικών ποσοτήτων διοξειδίου του θείου και αιθάλης στον αέρα, που στην συνέχεια έπεσαν στην γη σαν όξινη βροχή και στάχτη και μείωσαν ή κατέστρεψαν την χλωρίδα μεγάλων περιοχών και κατά συνέπεια ελάττωσαν ή εξαφάνισαν αντίστοιχα και την πανίδα τους. Αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών σε ορισμένες περιοχές είχε σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση ορισμένων ζώων από τις περιοχές αυτές ή την μετανάστευσή τους σε άλλες περιοχές ή και την επικράτηση άλλων κατηγοριών ζώων και την κατά τον τρόπο αυτό αλλαγή των οικοσυστημάτων διαφόρων περιοχών. Μεγάλες πυρκαγιές που προκλήθηκαν σε δασικές εκτάσεις από κεραυνούς κατέστρεψαν μαζί με τα δάση και τα οικοσυστήματά τους. Μεγάλες πλημύρες ή παρατεταμένες ξηρασίες, εμφάνιση ή εξαφάνιση λιμνών και ποταμών, απόσυρση των θαλάσσιων νερών από ορισμένα μέρη και εμφάνιση της ξηράς ή κάλυψη χερσαίων τμημάτων από την θάλασσα κλπ. είχαν ανάλογα αποτελέσματα εξαφάνισης οικοσυστημάτων, δημιουργίας νέων ή μετατροπής τους σε οικοσυστήματα άλλης μορφής. Πάντως είναι γεγονός ότι από τις ανωτέρω φυσικές μεταβολές με το πέρασμα των αιώνων, οι βιογεωχημικοί κύκλοι δεν έχουν αλλοιωθεί

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

και η σύσταση του αέρα, της ξηράς και της θάλασσας παραμένει σταθερή. Επίσης τα διάφορα οικοσυστήματα συνεχίζουν να υπάρχουν σε μεγάλη ποικιλία ανά την γη. Μπορεί κάποια να μετατοπίστηκαν με την πάροδο των αιώνων σε άλλα μέρη, μπορεί κάποια είδη ζώων, οργανισμών και φυτών να εξαφανίστηκαν, την θέση τους όμως πήραν άλλα είδη και τα οικοσυστήματα αυτά συνέχισαν την ύπαρξή τους υπό άλλη μορφή και τελικά η ζωή στον πλανήτη μας με όλο τον πλούτο της ποικιλίας και της ομορφιάς της συνεχίζει να υπάρχει και δεν φαίνεται να απειλείται από φυσικά αίτια για πάρα πολλούς αιώνες στο μέλλον. Διατάραξη ισορροπιών στο περιβάλλον από ανθρώπινες παρεμβάσεις Ρύπανση του περιβάλλοντος Ας δούμε κατ` αρχήν αν η αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων αποτελεί αυτή καθ` εαυτή αιτία για την ρύπανση του περιβάλλοντος. Αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων βιογεωχημικοί κύκλοι και οικοσυστήματα. Στα οικοσυστήματα οι διάφοροι οργανισμοί, τα φυτά και η ανόργανη φύση βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση μεταξύ των, προϋπόθεση δε της διατήρησης των ισορροπιών μέσα στα οικοσυστήματα και επομένως της διαιώνισης των είναι οι ποσοτικές σχέσεις μεταξύ των ζώων, των διαφόρων ζωντανών οργανισμών, των φυτών, και της σύστασης της ανόργανης φύσης να παραμένουν σε γενικές γραμμές σταθερές. Διατάραξη των ανωτέρω ποσοτικών σχέσεων μπορεί να δημιουργήσει ρήξη στις ισορροπίες και αποδιοργάνωση ή καταστροφή των οικοσυστημάτων. Πχ. εάν μειωθούν ή εξαφανιστούν τα φίδια μίας περιοχής αυτό θα προκαλέσει μεγάλη αύξηση των ποντικών και αυτό θα έχει σαν συνέπεια την καταστροφή των σιτηρών. Μείωση του πληθυσμού των βατράχων θα προκαλούσε αύξηση των ακρίδων με αποτέλεσμα την καταστροφή των καλλιεργειών κλπ. Στην γη σαν σύνολο παρατηρούμε ότι για αιώνες οι ποσοτικές σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών ζώων και φυτών καθώς και η σύσταση του αέρα της γης και της θάλασσας παραμένουν σε γενικές γραμμές σταθερές, γι` αυτό και η γη σαν τεράστιο οικοσύστημα συνεχίζει να διατηρείται και να υπάρχει παρά τις διάφορες κατά τόπους μεταβολές με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχει όμως μία εξαίρεση στην ανωτέρω παρατηρούμενη σταθερότητα των ποσοτικών σχέσεων των διαφόρων παραγόντων των οικοσυστημάτων και αυτή είναι ο άνθρωπος. Ο πληθυσμός των ανθρώπων με την πάροδο των αιώνων παρουσιάζει συνεχή αύξηση. Οι πρώτοι άνθρωποι ζούσαν κυρίως από το κυνήγι, έβρισκαν με δυσκολία την τροφή τους, ζούσαν κάτω από δύσκολες συνθήκες γι` αυτό και ο πληθυσμός τους δεν αυξανόταν πολύ. Με την εφεύρεση της καλλιέργειας και την ενασχόληση του ανθρώπου με την γεωργία δίδεται μία ώθηση στον ρυθμό αύξησης

του πληθυσμού. ΟΙ πόλεμοι οι επιδημίες και η παιδική θνησιμότητα ήταν ανασταλτικοί παράγοντες της αύξησης του πληθυσμού της γης. Με την πρόοδο όμως της επιστήμης και της ιατρικής κυρίως από τον 16ο αιώνα και μετά ο πληθυσμός παρουσιάζει μία διαρκή αύξηση, η οποία με την τεχνολογική ανάπτυξη και την συνεχή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης γίνεται εκρηκτική από τον 20ό αιώνα και μετά όπως φαίνεται από το ακόλουθο διάγραμμα. Τίθεται επομένως το ερώτημα, εάν η αλματώδης αυτή αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων σε σχέση με τα άλλα είδη των ζώων δημιουργεί διαταραχές στο παγκόσμιο οικοσύστημα και πώς αντιμετωπίζονται ενδεχόμενα σχετικά προβλήματα.

• Ο άνθρωπος για την επιβίωσή του καταναλώνει οξυγόνο από την ατμόσφαιρα και αποδίδει προς αυτήν διοξείδιο του άνθρακα κατά τις διεργασίες της αναπνοής και της καύσης σε επίπεδο οικιακών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Το οξυγόνο είναι το αέριο με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση στην φύση μετά το άζωτο η δε συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα ανέρχεται μόλις σε 0,03%. Εφόσον οι δραστηριότητες του ανθρώπου κινούνται μέσα σε λογικά πλαίσια για να καλύπτονται οι απαραίτητες ανάγκες του και δεν γίνεται άσκοπη καταστροφή των δασών δεν τίθεται θέμα, από την αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων, διατάραξης των κύκλων του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα στη φύση. Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους βιογεωχημικούς κύκλους όπως του νερού, του αζώτου, του φωσφόρου, του θείου, των διαφόρων ιχνοστοιχείων κλπ. • Για την διατροφή του ο άνθρωπος λαμβάνει ότι χρειάζεται από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Τα διάφορα ζώα τρέφονται με ότι υπάρχει έτοιμο στην φύση και στο στενό περίγυρό τους γι` αυτό και ο πληθυσμός τους είναι σε άμεση εξάρτηση από τον αριθμό των άλλων ζώων και των φυτών. Ο άνθρωπος όμως με την ένθετη ευφυία του μπορεί να επιδίδεται σε εκτεταμένες και οργανωμένες καλλιέργειες, να αναπτύσσει μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες, να αλιεύει ακόμη και στα πιο βαθιά νερά ή να δημιουργεί μονά-

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

δες ιχθυοκαλλιέργειας και γενικά να επινοεί μεθόδους οι οποίες του επιτρέπουν να έχει επάρκεια τροφίμων παρά την συνεχή αύξηση του πληθυσμού του. Είναι μύθος ότι περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού της γης θα δημιουργήσει επισιτιστικό πρόβλημα. Σύμφωνα με μελέτη ειδικών τα διαθέσιμα αυτή τη στιγμή τρόφιμα επαρκούν για να διαθρέψουν 1,5 φορές μεγαλύτερο πληθυσμό από αυτό που έχει η γη σήμερα και αυτό χωρίς να κινδυνεύει με αφανισμό το ζωικό και το φυτικό βασίλειο. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η πείνα που παρατηρείται σε ορισμένα μέρη του τρίτου κόσμου είναι αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης των πόρων της γης και της εκμετάλλευσης κάποιων ανθρώπων από άλλους. Άλλωστε ενώ σε κάποια μέρη της γης το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η πείνα στα δυτικά κράτη από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η παχυσαρκία. • Για την ένδυσή του, την κατοικία του και διάφορες άλλες ανάγκες του ο άνθρωπος χρησιμοποιεί αφενός την χλωρίδα και την πανίδα της γης αφετέρου δε την ανόργανη φύση. Η γη διαθέτει πολύ μεγάλο πλούτο, ικανό να καλύψει με υπερεπάρκεια όλες τις ανάγκες του ανθρώπου και εάν οι πόροι της χρησιμοποιούνται με την βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας ορθολογιστικά και με μεθόδους αειφόρου ανάπτυξης τότε ούτε οι βιογεωχημικοί κύκλοι διαταράσσονται ούτε και τα κατά τόπους οικοσυστήματα. • Ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός κατά την διαβίωσή του παράγει στερεά και υγρά απορρίμματα, τα οποία αποτιθέμενα στο έδαφος ή σε διάφορους υδάτινους αποδέκτες παραλαμβάνονται ως τροφή από μικροοργανισμούς και καταναλώνονται στα πλαίσια της τροφικής αλυσίδας του οικοσυστήματος που ζούμε. Όμως ως ον κοινωνικό ο άνθρωπος, ζει σε κοινότητες διότι έτσι αφενός μπορεί να αλληλοκαλύπτει τις διάφορες ανάγκες του αφετέρου να προφυλάσσεται πιο αποτελεσματικά από εξωτερικούς κινδύνους. Με αυτό όμως τον τρόπο διαβίωσης σε μεγάλες ομάδες παράγει υγρά και στερεά απόβλητα, τα οποία εάν απορριφθούν στο περιβάλλον, επειδή είναι σε μεγάλες ποσότητες, δεν θα μπορούν να απορροφηθούν από τους υπάρχοντες μικροοργανισμούς και θα προκαλέσουν ρύπανση, η οποία θα είναι τόσο σοβαρότερη όσο οι ανθρώπινες κοινότητες είναι πολυπληθέστερες. Παρόμοιο πρόβλημα ρύπανσης μπορεί επίσης να προκληθεί από τα αέρια, υγρά και στερεά απόβλητα της βιομηχανίας. Με την πρόοδο όμως της επιστήμης και της τεχνολογίας έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται μέθοδοι, με τις οποίες αποφεύγεται η ρύπανση του περιβάλλοντος. Έτσι τα υγρά απόβλητα από τις διάφορες δραστηριότητες των ανθρώπων συλλέγονται σε ειδικές μονάδες και με βιολογικές και φυσικοχημικές μεθόδους καθαρίζονται πριν απορριφθούν στο περιβάλλον.

Βιολογικός καθαρισμός

Τα στερεά απόβλητα υπόκεινται σε διαλογή απ` όπου τα μέταλλα, τα πλαστικά, το γυαλί κλπ. διαχωρίζονται και ανακυκλώνονται ενώ το υπόλειμμα με ειδική επεξεργασία μετατρέπεται σε λίπασμα ή με θερμικές μεθόδους τα στερεά απόβλητα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας. Παραγωγή χώματος από απορρίμματα

Επίσης είναι δυνατόν με την χρήση διαφόρων τεχνολογικών μεθόδων τα αέρια απόβλητα να καθαρίζονται πριν την διαφυγή τους στην ατμόσφαιρα. Από τα ανωτέρω συμπεραίνεται ότι με την βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας η αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων αυτή καθαυτή δεν αποτελεί κίνδυνο για το περιβάλλον και την διατήρηση και διαιώνιση των βιογεωχημικών κύκλων και των οικοσυστημάτων του πλανήτη μας. Ο άνθρωπος λοιπόν θα μπορούσε για πολλά χρόνια ακόμη να ζει άνετα μέσα στην φύση και να βρίσκεται σε αρμονική σχέση με το περιβάλλον χωρίς να το αλλοιώνει και να το καταστρέφει. Πραγματική κατάσταση-παραβατική συμπεριφορά του ανθρώπου. Η κατάσταση όμως του περιβάλοντος σήμερα δυστυχώς δε είναι αυτή που θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι. Ο άνθρωπος με διάφορες αντιδεοντολογικές, άστοχες και λανθασμένες ενέργειές του, τις οποίες στη συνέχεια θα διερευνήσουμε και θα αναλύσουμε, προκαλεί διαταραχές στους διάφορους βιογεωχημικούς κύκλους της φύσης και αποσταθεροποιεί ή και καταστρέφει διάφορα

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

οικοσυστήματα με αποτέλεσμα να θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία του, την εξασφάλιση της διατροφής του αλλά και πολύ χειρότερο ακόμη την διατήρηση της ζωής στον όμορφο και φιλόξενο πλανήτη μας. Έτσι σήμερα παρατηρούνται τα κόλουθα φαινόμενα: Αέρια ρύπανση. Μεγάλες ποσότητες καυσαερίων παράγονται από την βιομηχανία, τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα και τα πλοία αλλά και από τις πυρκαγιές δασικών εκτάσεων, με αποτέλεσμα το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα να μην μπορεί να καταναλωθεί με το φαινόμενο της φωτοσύνθεσης από τα φυτά της γης και έτσι να αυξάνει συνεχώς η συγκέντρωσή του στην ατμόσφαιρα. Η διατάραξη αυτή του βιογεωχημικού κύκλου του διοξειδίου του άνθρακα επιτείνεται και από την μείωση των δασικών εκτάσεων από τις πυρκαγιές και από την ανεξέλεγκτη και υπερβολική υλοτόμηση. Από την αναερόβια διάσπαση στερεών απορριμάτων σε ανεξέλεγκτες χωματερές παράγεται επίσης διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο. Αυτά τα δύο αέρια μαζί με τα οξείδια του αζώτου που παράγονται από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων και κυρίως των αεροπλάνων και που ονομάζονται αέρια του θερμοκηπίου συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα, δεν επιτρέπουν στην θερμική ακτινοβολία του ήλιου που ανακλάται από την γη να φύγει από την ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση της γης. Αυτό έχει σαν συνέπεια την τήξη των πάγων, αλλαγή κλιματολογικών συνθηκών και διαταραχή και εξαφάνιση παράκτιων και χερσαίων και λοιπών οικοσυστημάτων.

Οι παραγόμενες αλογονωμένες αρωματικές ενώσεις (CFCs) από την βιομηχανία που χρησιμοποιούνται σε διάφορα ψυκτικά μηχανήματα και κλιματιστικά συστήματα καθώς επίσης και σαν προωθητικά αέρια σε διάφορες συσκευές ψεκασμού ανέρχονται προς την στρατόσφαιρα, όπου καταστρέφουν το όζον διαταράσσοντας τον κύκλο του αερίου αυτού. Αυτό έχει σαν συνέπεια βλαβερές υπεριώδεις ακτινοβολίες να μην συγκρατούνται από το στρώμα του όζοντος και να φθάνουν στην επιφάνεια της γης προκαλώντας καρκίνους στον άνθρωπο και απειλώντας την ύπαρξη μονοκύτταρων οργανισμών άρα και όλη την διατροφική αλυσίδα και την ύπαρξη των διαφόρων οικοσυστημάτων και αυτής της ζωής. Από την χρήση ακατάλληλων καυσίμων που περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις θείου εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του θείου, το οποίο κατόπιν με τους υδρατμούς μετατρέπεται σε θειικό οξύ και πέφτει στην γη σαν όξινη βροχή καταστρέφοντας την χλωρίδα κατά συνέπεια τα οιΚαταστροφή του στρώματος κοσυστήματα των πετου όζοντος ριοχών που πέφτει.

Αέρια ρύπανση από καυσαέρια βιομηχανιών.

Καταστροφή χλωρίδας από όξινη βροχή .

Επίταση του φαινομένου του θερμοκηπίου

Ρύπανση νερών Σημαντικές διαστάσεις στις μέρες μας έχει λάβει και η ρύπανση της θάλασσας καθώς και πολλών λιμνών και ποταμών. Μεγάλες ποσότητες ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων καταλήγουν στους ανωτέρω υδάτινους αποδέκτες προξενώντας σοβαρά προβλήματα ρύπανσης. Το ρυπαντικό φορτίο που πέφτει στο νερό δεσμεύει το οξυγόνο του με αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών υδρόβιων οργανισμών, όπως τα ψάρια. Αυτό επηρεάζει την επιβίωση και των άλλων ζωντανών οργανισμών των υδροβιότοπων,

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

την ρήξη της διατροφικής αλυσίδας τους και την καταστροφή των αντίστοιχων οικοσυστημάτων.

Αποτέλεσμα της ρύπανσης των νερών Αποτέλεσμα της ρύπανσης των νερών

Ρύπανση θάλασσας

Ρύπανση ποταμών

Παρόμοια αποτελέσματα προκύπτουν από διάφορες τοξικές ενώσεις που απορρίπτονται από την βιομηχανία παράνομα στους διάφορους υδάτινους αποδέκτες. Οι τοξικές αυτές ενώσεις είτε σκοτώνουν τους υδρόβιους οργανισμούς είτε συσσωρεύονται στο σώμα τους και τους καθιστούν ακατάλληλους προς βρώση. Μία άλλη αιτία ρύπανσης είναι η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, τα οποία όταν ξεπλένονται από τα νερά της βροχής μέσω ρεμάτων καταλήγουν στην θάλασσα, στις λίμνες κλπ. Τα φυτοφάρμακα είναι τοξικές ενώσεις που σκοτώνουν διάφορους υδρόβιους οργανισμούς με αποτέλεσμα την διαταραχή και αποδιοργάνωση των υδάτινων οικοσυστημάτων, τα δε λιπάσματα προκαλούν το φαινόμενο του ευτροφισμού, δηλαδή την ασύμμετρη αύξηση του φυτοπλαγκτόν, το οποίο δεσμεύει το διαλυμένο οξυγόνο του νερού προξενώντας ασφυξία στα ψάρια και σε άλλους θαλάσσιους οργανισμούς άρα και την καταστροφή των διαφόρων υδροβιότοπων. Επίσης στερεά απόβλητα που απορρίπτονται στους υδάτινους αποδέκτες και είτε επιπλέουν στην επιφάνειά τους είτε καταβυθίζονται στον πυθμένα τους επηρεάζουν δυσμενώς τα υδάτινα οικοσυστήματα. Παρόμοια απο

Ρύπανση του εδάφους Μεγάλες ποσότητες στερεών αστικών απορριμμάτων επιλέγεται να απορριφθούν στο έδαφος σαν εύκολη και οικονομική λύση από διάφορες κοινότητες. Στερεά και υγρά βιομηχανικά ή και τοξικά ακόμη απόβλητα απορρίπτονται παράνομα και ανεξέλεγκτα είτε επιφανειακά στο έδαφος είτε σε διάφορες χαράδρες και καταβόθρες ή θάβονται κάτω από το έδαφος. Αυτό έχει σαν συνέπεια εκτός από την άσχημη από αισθητικής απόψεως εικόνα των περιοχών αυτών και τα ακόλουθα δυσμενή αποτελέσματα για τα υπάρχοντα εκεί οικοσυστήματα. Από την αναερόβια διάσπαση των απορριμμάτων παράγονται δύσοσμες ενώσεις και αέρια του θερμοκηπίου. Αναπτύσσονται παθογόνοι μικροοργανισμοί βλαβεροί για την υγεία ανθρώπων και ζώων. Πολλαπλασιάζονται υπερβολικά και ασύμμετρα διάφορα φυτά όπως ζιζάνια ή ζώα όπως τρωκτικά με αποτέλεσμα την διαταραχή των υπαρχόντων οικοσυστημάτων. Τοξικές ενώσεις που περιέχονται στα απόβλητα καταστρέφουν την χλωρίδα αλλά και την πανίδα του εδάφους νεκρώνοντας ολόκληρες περιοχές. Οι τοξικές ενώσεις με τα νερά της βροχής περνούν στο έδαφος σκοτώνοντας χρήσιμους μικροοργανισμούς και επίσης στον υπόγειο υδροφορέα τον οποίο ρυπαίνουν και μολύνουν προξενώντας κινδύνους για την υγεία και την ζωή των ζώων και των ανθρώπων. Οι ενώσεις αυτές καταστρέφουν επίσης την χλωρίδα του εδάφους που έχει σαν συνέπεια και τον αφανισμό της πανίδας, νεκρώνοντας τελικά ολόκληρες περιοχές. Παράνομη και ανεξέλεγκτη απόρριψη στερεών αποβλήτων

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

ΑΙΤΙΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Είδαμε ότι στη φύση υπάρχουν μηχανισμοί που διατηρούν τις ισορροπίες μεταξύ χλωρίδας, πανίδας και ανόργανης φύσης, οι οποίοι και προστατεύουν τα διάφορα οικοσυστήματα και ότι ο άνθρωπος με την επιστήμη και την τεχνολογία μπορεί να προστατεύσει το περιβάλλον από την ρύπανση που θα μπορούσε να προκαλέσει η αύξηση του πληθυσμού του. Εντούτοις όμως όπως προαναφέρθηκε κάποιες άστοχες ενέργειες προξενούν ρύπανση και καταστροφή του περιβάλλοντος. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει τα προαναφερθέντα είδη ρύπανσης του αέρα, του εδάφους και των νερών, τις αιτίες που κατ` αρχήν προκαλούν αυτή την ρύπανση αλλά και τα βαθύτερα αίτια-κίνητρα που βρίσκονται πίσω από τις ανωτέρω αιτίες.

Αποτέλεσμα ρύπανσης εδάφους

Πίνακας 1. Αίτια και βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος Είδος ρύπανσης

Αιτία ρύπανσης

Βαθύτερα αίτια

Υπερβολική συγκέντρωση καυσαερίων στην ατμόσφαιρα

Πολεμική βιομηχανία, πόλεμοι, Φιλαρχία, αρχομανία παραγωγή και χρήση άχρηστων υλικών, εγωισμός, φιλοδοξία, ματαιοδοξία, πυρκαγιές, αλόγιστη υλοτομία υλοφροσύνη, αμέλεια, απληστία

Αέρια θερμοκηπίου, παθογόνοι μικροοργανισμοί

Ανεξέλεγκτη απόρριψη ανεπεξέργαστων Άγνοια, αποβλήτων στο έδαφος αμέλεια, αδιαφορία, κερδοσκοπία

Εκπομπή τοξικών ενώσεων στον αέρα, διαταραχή βιογεωχημικών κύκλων, προβλήματα υγείας

Παράνομες βιομηχανίες, ελλιπής επεξεργασία αποβλήτων, αθέμιτος ανταγωνισμός βιομηχανιών

Υπερβολική κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, αέρια θερμοκηπίου, όξινη βροχή

Άγνοια, Ασύμφορη χρήση ανανεώσιμων πηγών κερδοσκοπία, φιλαυτία, φιλοχρηματία, ενέργειας, ασύμφορη μετατροπή καιροσκοπισμός, αφροσύνη βιομηχανιών και βιομηχανίας καυσίμων

Απόρριψη ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων και βιομηχανικών υγρών αποβλήτων σε υδάτινους αποδέκτες, καταστροφή υδροβιοτόπων, πρόκληση νόσων

Έλλειψη υποδομών του κράτους, ελλιπής λειτουργία αρμόδιων υπηρεσιών, παράνομη εγκατάσταση και λειτουργία βιομηχανιών, μεταφορά βιομηχανιών σε χώρες τρίτου κόσμου με χαλαρή νομοθεσία

Άγνοια, αμέλεια, αδιαφορία διαφθορά κρατικών υπηρεσιών, κερδοσκοπία, απληστία, φιλοχρηματία αθέμιτος ανταγωνισμός

Απόρριψη τοξικών ενώσεων στο υδάτινο περιβάλλον, καταστροφή υδροβιότοπων, κίνδυνοι για την υγεία του ανθρώπου

Απόρριψη αποβλήτων χωρίς επεξεργασία, χρήση νέων ενώσεων για αύξηση του κέρδους χωρίς να έχει δοκιμαστεί η καταλληλόλητά τους

Άγνοια, αμέλεια κερδοσκοπία, απληστία, αθέμιτος ανταγωνισμός, φιλαυτία, αφροσύνη

Απόρριψη φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων μέσω ρεμάτων σε υδάτινους αποδέκτες

Υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων, υπερβολική χρήση λιπασμάτων

Άγνοια, αμέλεια, αδιαφορία, απληστία κερδοσκοπία

Απόρριψη ανεπεξέργαστων αστικών απορριμμάτων στο έδαφος, αέρια θερμοκηπίου, άσχημη αισθητική εικόνα, μόλυνση υπόγειου υδροφορέα, ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών, παρασιτικών ζώων και φυτών, καταστροφή οικοσυστημάτων

Έλλειψη βασικών υποδομών του κράτους, ελλιπής λειτουργία κρατικών υπηρεσιών, αδιαφορία, παράνομη και ασύνετη συμπεριφορά ιδιωτών

Άγνοια, αμέλεια, αδιαφορία, διαφθορά υπηρεσιών και πολιτικών, έλλειψη παιδείας πολιτών, ανικανότητα αρμοδίων

Άγνοια, κερδοσκοπία απληστία, φιλοχρηματία, άγνοια, αφροσύνη

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα ανωτέρω εκτεθέντα και τον προηγούμενο πίνακα 1, μπορούμε να συμπεράνουμε, όπως παραστατικά φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα, ότι τα βαθύτερα της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι αφενός μεν η άγνοια αλλά κατά κύριο λόγο η ηθική κατάπτωση του ανθρώπου. Όσον αφορά την άγνοια, η ελλιπής γνώση κατά το παρελθόν του κινδύνου που ενέχει η ανεξέλεγκτη απόρριψη κάθε είδους αποβλήτων στο περιβάλλον οδήγησε στην σοβαρή ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτινων αποδεκτών πολλών περιοχών και ιδίως των βιομηχανικά ανεπτυγμένων. Εξαιτίας της ρύπανσης αυτής δημιουργήθηκαν κρατικοί και διεθνείς φορείς για την προστασία του περιβάλλοντος, εκδόθηκαν οδηγίες και θεσπίστηκαν ειδικοί νόμοι για την επεξεργασία, διαχείριση και απόρριψη των αποβλήτων. Παράλληλα η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης παρέσχε την δυνατότητα ικανοποιητικής επεξεργασίας και καθαρισμού των αποβλήτων πριν την απόρριψή τους ώστε να προστατεύεται το περιβάλλον. Ελλιπής γνώση και ενημέρωση σχετικά με την σοβαρότητα της ρύπανσης του περιβάλλοντος έχει επίσης σαν αποτέλεσμα την αμέλεια και την αδιαφορία των ανθρώπων ως προς την διαχείριση των αποβλήτων, γι` αυτό κρίνεται απαραίτητη και πολύ μεγάλης σημασίας η περιβαλλοντική παιδεία σε επίπεδο οικογένειας από την παιδική ηλικία, στο σχολείο, στην δουλειά με επιδοτούμενα σεμινάρια και από το κράτος μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης με διαφημιστικά σποτ και σχετικές εκπομπές. Τα κύρια όμως αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος ( βλ.πίνακα 1) είναι ηθικής φύσεως και είναι αρκετά πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Ο άνθρωπος, το μόνο λογικό ζώο κατά τον Αριστοτέλη, δυστυχώς έχει υποδουλωθεί σε πάθη ψυχοφθόρα και βαδίζει ένα δρόμο αυτοκαταστροφής. Η απληστία, η ματαιοδοξία, η

φιλαυτία, η γαστριμαργία και η φιληδονία τον έχουν καταστήσει ένα υπερκαταναλωτικό όν που έχει την ψευδαίσθηση ότι κατ` αυτό τον τρόπο θα βρει την ευτυχία. Αυταπατάται όμως και απογοητεύεται. Από την άλλη η φιλοχρηματία, ο εγωισμός, η αρχομανία και η κενοδοξία οδηγούν τον άνθρωπο σ` ένα παράλογο και αντιδεοντολογικό τρόπο εκμετάλλευσης του φυσικού κόσμου, σε αθέμιτους ανταγωνισμούς, διαμάχες και πολέμους. Με όλη αυτή την συμπεριφορά του όμως ο άνθρωπος και τον εαυτό του βλάφτει αλλά και ρυπαίνει και καταστρέφει το περιβάλλον. Η παραβατική και συχνά βάναυση διαγωγή του ανθρώπου στη σχέση του με το περιβάλλον κατανοείται πληρέστερα και επεξηγείται διεξοδικότερα όταν εξεταστεί υπό το πρίσμα της ορθοδόξου μας πίστεως. Σύμφωνα με την διδασκαλία της ορθοδόξου εκκλησίας μας ο Θεός αφού δημιούργησε όλο τον υλικό κόσμο, στο τέλος δημιούργησε τον άνθρωπο και τον διόρισε κύριο όλης της υλικής κτίσεως με σκοπό να λαμβάνει απ` αυτήν ότι χρειάζεται αλλά και να την προσέχει και να την φροντίζει, όχι να την εκμεταλλεύεται παράλογα και ασύδοτα. Η πτώση του ανθρώπου και η απομάκρυνσή του από τον Θεό τον υποδούλωσε σταδιακά σε όλα τα προαναφερθέντα ψυχοφθόρα πάθη, τα οποία του σκοτίζουν τον νου, θολώνουν την κρίση του και τον οδηγούν σε λανθασμένες αποφάσεις και ενέργειες. Υπό το καθεστώς αυτής της νοσηρής ψυχικής κατάστασής, συν τοις άλλοις, έχει παρεκκλίνει και από την ορθή στάση και διαχείριση του φυσικού κόσμου και κάνει κατάχρηση της εξουσίας που του έχει δοθεί με αποτέλεσμα να το ρυπαίνει και να το καταστρέφει. Ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή του (Ρωμ. 8. 20-22) λέει ότι η κτίση έχει υποταγεί ακούσια στην ματαιότητα εξαιτίας του ανθρώπου και “συστενάζει και συνωδίνει άχρι του νυν”. Η κρισιμότητα του προβλήματος της ρύπανσης του περιβάλλοντος, το οποίο έχει ιδιαίτερα οξυνθεί κατά τις

ΗΘΙΚΗ ΚΑΤΑΠΤΩΣΗ

ΑΓΝΟΙΑ

υπερκαταναλωτισμός

φιληδονία

ματαιοδοξία έλλειψη γνώσης έλλειψη παιδείας αμέλεια

αθέμιτος ανταγωνισμός

απληστία εγωισμός

φιλοχρηματία αρχομανία-φιλοδοξία

αφροσύνη ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Διαγραμματική παράσταση αιτίων ρύπανσης του περιβάλλοντος.

Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος

τελευταίες δεκαετίες, ανάγκασε τα ανεπτυγμένα κράτη να αναπτύξουν ειδικές τεχνολογίες επεξεργασίας των αποβλήτων και να θεσπίσουν αυστηρούς νόμους για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παρομοίως στα πλαίσια του ΟΗΕ συντάχτηκαν και ψηφίστηκαν σχετικές οδηγίες και πρωτόκολλα. Οπωσδήποτε με τα μέτρα αυτά υπήρξε βελτίωση της κατάστασης και ανάσχεση της επιδείνωσης του προβλήματος, όμως όχι και επίλυσή του. Οι νόμοι, οι οδηγίες και οι απαγορεύσεις δεν επαρκούν για να αναχαιτίσουν τις παρά φύση μάταιες επιθυμίες του ανθρώπου για υπερκατανάλωση, την μέθη του για τη δόξα, το χρήμα και την εξουσία. Συχνά μεγάλα και ανεπτυγμένα κράτη αρνούνται να εφαρμόσουν ψηφίσματα του ΟΗΕ για το περιβάλλον, επειδή αντιβαίνουν στα οικονομικά τους συμφέροντα, προβάλλοντας κατά υποκριτικό τρόπο παραπλανητικά επιχειρήματα. Τελικά η μη αποτελεσματική επίλυση του προβλήματος της ρύπανσης του περιβάλλοντος οφείλεται στο γεγονός ότι το κρίσιμο αυτό θέμα δεν καταπολεμείται στην ρίζα του που είναι η ηθική πτώση του ανθρώπου. Είναι παρόμοιο αυτό που συμβαίνει και με το πολυπόθητο αγαθό της ειρήνης. Παρά τους διεθνείς οργανισμούς, τις συμφωνίες και τα ψηφίσματα πόλεμοι δυστυχώς δεν έπαψαν να γίνονται. Για να αντιμετωπιστεί λοιπόν κατά θετικό τρόπο η ρύπανση του περιβάλλοντος παράλληλα με τις οδηγίες και τα απαγορευτικά μέτρα θα πρέπει να καταβάλλεται σοβαρή προσπάθεια για την συνεχή ηθική και πνευματική ανάταση του σημερινού εγωκεντρικού ανθρώπου, ώστε να στρέψει τα ενδιαφέροντά του από τις υλιστικές απολαύσεις στην επιδίωξη και κατάκτηση ηθικών αξιών και να μάθει να σέβεται και να φροντίζει το περιβάλλον. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι το φυσικό περιβάλλον είναι ιερό και το είχαν θεοποιήσει, γι` αυτό το σέβονταν και του απέδιδαν τιμές. Επίσης θεωρούσαν ότι μεταξύ των διαφόρων στοιχείων της φύσεως επικρατούν αρμονικές σχέσεις, στις οποίες συμμετέχει και ο άνθρωπος και ότι για να είναι σωστός και συνεπής στη συμπεριφορά του απέναντι στο περιβάλλον, όπως

και στα καθήκοντά του προς την πολιτεία και τους συμπολίτες του, απαραίτητη είναι η παιδεία και η συνεχής επιδίωξη της αρετής. Εάν εξαιρέσουμε την υπερβολική θεώρηση της θεοποιήσεως του φυσικού κόσμου, την οποία εμμέσως και στην σημερινή εποχή πολλές φιλοσοφικές τάσεις και περιβαλλοντικές οργανώσεις υιοθετούν σε κάποιο βαθμό, οι υπόλοιπες από τις ανωτέρω θέσεις και απόψεις συμβαδίζουν με την σύγχρονη επιστήμη και την εν γένει φιλοσοφία του δυτικού λεγόμενου πολιτισμού. Όμως για την αλλαγή της διεστραμμένης νοοτροπίας του ανθρώπου, την ηθική του ανάταση ή αλλιώς την ψυχική του θεραπεία από όλα τα προαναφερθέντα ψυχοφθόρα πάθη δεν αρκεί μόνο η παιδεία. Χρειάζεται σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη μας και η χάρη του Θεού (“χωρίς εμού oυ δύνασθε ποιείν ουδέν”, Ιωαν. 15,5) που παρέχεται μέσω των μυστηρίων της εκκλησίας μας, κάτι που δυστυχώς διαφεύγει της προσοχής των ισχυρών αυτού του κόσμου. Ας ελπίσουμε και ας ευχηθούμε όχι μόνο να γίνουν κατανοητά τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος αλλά και να πάρουμε την απόφαση να αγωνιστούμε προς την ορθή κατεύθυνση για την λύση του προβλήματος, προς το συμφέρον όλων μας.

Βιβλιογραφία 1. National Geographic, Εγκυκλοπαίδεια του περιβάλλοντος, Ρύπανση, http://www.inedivim.gr/images/ng-egkykpolaideia/ ng-egkykpolaideia-perivalon-5-ripansi.pdf 2. Περιβάλλον – Βικιπαίδεια, https://el.wikipedia.org/wiki/Περιβάλλον 3. Αρχή και τέλος του κόσμου, Κοσμολογία και Αγία Γραφή, π. Αστέριος Χατζηνικολάου, εκδόσεις “ο Σωτήρ“. 4. Φυσικό περιβάλλον, http://7gym-n-smyrn.att.sch.gr/ fisiko_peribolon.htm 5. Βιογεωχημικοί κύκλοι, Ενότητα 3, http://www.lib.teiher.gr/webnotes/steg/OikologiaTheoria/pdfs/Enotita_3.pd 6. Βιογεωχημικοί κύκλοι Retikus 844, SlideShare, http://www.slideshare.net/reticus/ss-11200611 7. Βιοποικιλότητα – Βιβλιογραφία, ΚΠΕ Καστοριάς, http://kpe-kastor.kas.sch.gr/biodiversity_site/b/ecosystems.htm 8. Οικολογία, http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/ oiktxk2_K08.pdf 9. Παιδίον τόπος: Οικοσύστημα-Τροφικές αλυσίδες και.., http://paidio.blogspot.com/2011/01/blog-post_20.htm 10. http:// kte.teiep.gr/pdf/oikosyst/1.pd 11. Υδατικά οικοσυστήματα: Λιμναία και θαλάσσια, http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/5007/1430.pdf 12. 1502 ΚΒ, http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/oiktx_K05.pdf 13. Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, http://lap.physics.auth.gr/pms/upload/WEB_POLLUTION.DOC 14. ΤΡΥΠΑ ΟΖΟΝΤΟΣ, http://users.sch.gr/xtsamis/OkosmosMas/Ozon.htm 15. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ, http://users.sch.gr/xtsamis/OkosmosMas/FainThermoKip.htm 16. Το νέο ιστορικό πλαίσιο της γήρανσης, Πανεπιστήμιο…, http://www.demography- lab.prd.uth.gr/DemoNews/1_DEMONEWS 17. Περιβαλλοντικά προβλήματα-Βικιπαίδεια, https:// el.wikipedia.org/wiki/%25CE%25A0%25CE%25B5%25CF%2581%25CE%25B9%25CE%25B2%25CE%25B1%25CE% 18. Επεξεργασία λυμάτων, Σελίδες χρηστών Α.Π.Θ. http://users.auth.gr/darakas/Wastewater.pdf 19. Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων, Σελίδες χρηστών Α.Π.Θ. http://users. auth.gr/darakas/Solid_Waste.pdf 20. 81-120, http://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/oikiaki_b/math/p_81_120.pdf 21. Η οικολογία στην αρχαία Ελλάδα, Βάλια Μπαζού, Αρχαιολογία (τεύχος 35). 22. Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα, Ευάγγελος Μανωλάς, Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 2010. 23. Πλάτωνος Πολιτεία. 24. Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια. 25. Περιβαλλοντική ηθική, ορθοδοξία και Αποκάλυψη, http://www.srcosmos.gr/srcosmos/showpub.aspx%3Faa%3D7500 26. Η θεραπευτική των πνευματικών νοσημάτων, Τομ. Α,Β, Jean Claude Larchet 27. Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία, Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου.

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ Του Μαρίνου Τσάμη

Στη περιοχή των Δελφών η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως όλες τις οικοδομές που χαρακτήριζαν κάθε αρχαία Ελληνική πόλη: ναούς, θέατρο, στάδιο, γυμναστήριο, αγορά και το άξιο αναφοράς ιερό της Προνάου Αθηνάς. Εκείνο όμως που την έκανε γνωστή και σεβαστή την αρχαία πόλη των Δελφών, ακόμα και στον εκτός Ελλάδος τότε γνωστό κόσμο, ήταν το περίφημο Ιερό του Απόλλωνα.

τη περιοχή των Δελφών η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως όλες τις οικοδομές που χαρακτήριζαν κάθε αρχαία Ελληνική πόλη: ναούς, θέατρο, στάδιο, γυμναστήριο, αγορά και το άξιο αναφοράς ιερό της Προνάου Αθηνάς. Εκείνο όμως που την έκανε γνωστή και σεβαστή την αρχαία πόλη των Δελφών, ακόμα και στον εκτός Ελλάδος τότε γνωστό κόσμο, ήταν το περίφημο Ιερό του Απόλλωνα.

Το ιερό καταλάμβανε ένα τεράστιο επικλινή χώρο (περίπου 22.000 μ2), οριοθεριμένο με τείχος (ολικού μήκους περίπου 650 μ.), σχήματος σκαληνού τραπεζίου. Το τείχος δεν χτίστηκε για την ασφάλεια του Ιερού, αλλά για να διαγράψει τον χώρο που ανήκε στον Απόλλωνα. Αυτό τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι η περιοχή εκτός περιβόλου ήταν κατοικημένη σε όλες τις πλευρές εκτός της βόρειας που είναι

βραχώδης. Επιπλέον το τείχος είχε 11 ανοίγματα χωρίς θύρες, 5 στην ανατολική, 1 στη βόρεια και 5 στη δυτική πλευρά. Εντός του Ιερού υπήρχαν εντυπωσιακά αφιερώματα, πανέμορφα κτήρια και ο υπέρλαμπρος ναός του Απόλλωνα, των οποίων σήμερα μόνο ερείπια διακρίνουμε. Η κυρία είσοδος στο Ιερό ήταν το ΝΑ άνοιγμα του τείχους (Α, στο σχέδιο). Προ της εισόδου υπήρχε πλακόστρωτη

Αναπαράσταση του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς, από «Παυσανίου Ελλάδος. Περιήγησης, Φωκικά», της Εκδοτικής Αθηνών σελ. 318-319.

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

Τοπογραφικό σχέδιο του Ιερού του Aπόλλωνα, από «Παυσανίου Ελλάδος. Περιήγησης, Φωκικά», της Εκδοτικής Αθηνών, σελ. 315.

πλατεία με στοές και στο βάθος άλλες στοές, εργαστήρια ή καταστήματα. Ο Παυσανίας δεν αναφέρει τη πλατεία και τις στόες γιατί χτίστηκαν πολύ αργότερα της εποχής του. Από το άνοιγμα Α του τείχους ξεκινάει η Ιερά Οδός, ένας πλακόστρωτος ανηφορικός δρόμος, που κάνει δύο μεγάλες στροφές για να καταλήξει στο ναό του Απόλωνα. Το σχήμα αυτό, έκανε την Ιερά Οδό λιγότερο ανηφορική, ενώ μεγλώνοντας το μήκος της, επέτρεψε να χτιστούν περισσότερα κτήρια και αναθήματα εκατέρωθέν της. Το πρώτο

που συναντά ο επισκέπτης είναι το λίθινο βάθρο (1 στο σχέδιο), επί του οποίου είχε στηθεί ο Χάλκινος Ταύρος των Κερκυραίων, που σμίλευσε ο γλύπτης Θεόπροπος από την Αίγινα, στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα. Στην αριστερή πλευρά της οδού υπήρχε το Μνημείο των Ναυάρχων, (5, στο σχέδιο) αφιέρωμα των Λακεδεμονίων, το οποίο κατασκευάστηκε το 404 π.Χ., μετά τη ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς, όπου οι Σπαρτιάτες κατέστρεψαν τον αθηναϊκό στόλο. Περιλάμβανε 37 χάλκινα αγάλματα λακεδαιμονίων

ναυάρχων, του στόλαρχου Λύσανδρου και των θεών που βοήθησαν τη Σπάρτη στον αγώνα της. Ακολουθούν τα βάθρα του, Δούρειου Ίππου (α) και του αναθήματος των Αθηναίων (6), αφιερωμένο στη Νίκη τους στη μάχη του Μαραθώνα. Το ανάθημα αποτελούσαν 13 αγάλματα της νεαικής ηλικίας του Φειδία, που παρίσταναν την θεά Αθηνά, τον Απόλλωνα, το νικητή της μάχης στρατηγό Μιλτιάδη και τους επώνυμους ήρωες των αθηναϊκών φυλών. Ακολουθούν τα ερείπια τριών αφιερωμάτων των Αργείων. Το πρώτο (7), χτίστηκε το 456 π.Χ. μετά τη νίκη των Αργείων κατά των Λακεδαιμονίων και περιλάμβανε τα αγάλματα των 7 στρατηγών των Αργείων, που έκαναν την πρώτη εκστρατεία κατά της Θήβας. Την εκστρατεία αυτή περιγράφει ο Αισχύλος στην περίφημη τραγωδία του «Επτά επί Θήβαις», που για πρώτη φορά διδάχτηκε το 467 π.Χ. Το δεύτερο (8) στήθηκε στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, μέσα σε ημικυκλική εξέδρα, η οποία σήμερα σώζεται αρκετά καλά. Εικονίζει τους Επιγόνους των στρατηγών της πρώτης εκστρατείας, οι οποίοι οργάνωσαν τη δεύτερη και νικηφόρα εκστρατεία κατά της Θήβας. Το τρίτο (9) υψώθηκε στην απέναντι πλευρά της Ιεράς Οδού και παρίστανε επί ημικυκλικής επίσης εξέδρας, εικόνες μυθικών βασιλέων του Άργους. Δίπλα στο ημικύκλιο των Επιγόνων, σε μεγάλη βάση υψώθηκε το αφιέρωμα των Ταραντίνων (10). Κατά τον Θουκυδίδη το 708 π.Χ., Σπαρτιάτες ίδρυσαν αποικία στη περιοχή Σατύριον της Νότιας Ιταλίας, την οποία ονόμασαν Τάρας (το σημερινό Taranto), προς τιμή του μυθικού ήρωα Τάραντος, γιού του Ποσειδώνα. Οι πρώτοι άποικοι ήταν οι Παρθενίες, νόθα παιδιά γυναικών της Σπάρτης που έζησαν με είλωτες όταν οι σύζυγοί τους πολεμούσαν στη Μεσσηνία. Οι Παρθενίες δεν θεωρήθηκαν γνήσιοι Σπαρτιάτες και ως εκ τούτου δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Ύστερα από στάση, ο Φάλανθος, μετά από χρησμό που έλαβε από το Μαντείο των Δελφών,

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ οδήγησε τις Παρθενίες στην Ιταλία. Οι Ταραντίνοι αφιέρωσαν το 473 π.Χ. το μεγάλο χάλκινο σύμπλεγμα στους Δελφούς, που εικονίζει αιχμάλωτες γυναίκες και άλογα, έργο του σπουδαίου αργείου χαλκοπλάστη Αγελάδα. Αμέσως μετά συναντάμε τα ερείπια του θησαυρού των Σικυωνίων (11). Τι ήταν όμως οι θησαυροί στην αρχαιότητα; Στην αρχιτεκτονική σήμαινε μικρά ναόμορφα οικοδομήματα που έχτιζαν οι ελληνικές πόλεις στα μεγάλα πανελλήνια ιερά για να στεγάσουν τα πολύτιμα αναθήματα που προσέφεραν στους θεούς. Ο τύπος τους ήταν συνήθως «εν παραστάσει», δηλαδή με δύο κίονες ιωνικού ή δωρικού ρυθμού μεταξύ των παραστάδων του πρόναου. Συνήθως χτίζονταν με υλικά που προέρχονταν από τη χώρα που αντιπροσώπευαν. Η Σικυών υπήρξε σημαντική πόλη της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα της Σικυωνίας χώρας, σε απόσταση 26 περίπου χιλιομέτρων από την Κόρινθο, στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού Κιάτου. Ο θησαυρός των Σικυωνίων κατασκευάστηκε περί το 500 π.Χ. Στα θεμέλιά του βρέθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από δύο παλαιότερα κτήρια, ανάμεσα στα οποία σημαντικές ανάγλυφες μετόπες, που σήμερα κοσμούν το Μουσείο των Δελφών. Ακολουθεί ο θησαυρός των Σιφνίων (13). Αφιερώθηκε στο ιερό του Απόλωνα γύρω στο 525 π.Χ. από τη «δεκάτην» των κερδών από τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου που είχαν βρεθεί στο νησί της Σίφνου. Είναι ένα κομψό ιωνικού ρυθμού κτήριο, χτισμένο εξ ολοκλήρου από λαμπρό παριανό μάρμρο, ενώ οι συνηθισμένοι κίονες στη πρόσοψη αντικαταστάθηκαν με δύο πανέμορφες Καρυάτιδες. Θαυμάσια ήταν η γλυπτική διακόσμηση του αετώματος και της ζωφότου, μεγάλο μέρος της οποίας έχει διασωθεί και σήμερα εκτίθεται στην αίθουσα 3 του Μουσείου. Προσπερνάμε τους θησαυρούς άλλων πόλεων, όπως των Μεγαρέων (14), των Θηβαίων (17), για να σταματήσουμε στο θαυμάσιο θησαυρό των Αθηναίων (22). Εδώ δεν

Πάνω: Ο αναστηλωμένος Θησαυρός των Αθηναίων (22 στο τοπογραφικό). Κάτω: Ο Μέγας Κωνσταντίνος μετάφερε στη Κωνσταντινούπολη, για να κοσμήσει τον Ιππόδρομο της πόλης, τμήμα του χάλκινου κίονα με τα 3 συμπλεγμάνα φίδια, που συγκρατούσε τον Χρυσό Τρίποδα των Πλαταιών (43 στο τοπογραφικό). Σήμερα δεν υπάρχει ο Βυζαντινός ιππόδρομας, όμως ο χάλκινος κίονας των Δελφών παραμένει στη θέση του, πλησίον της Αγίας Σοφίας.

βλέπουμε ερείπια αλλά ένα πλήρως αναστηλωμένο κρήριο δωρικού ρυθμού. Το οικοδομικό υλικό του βρέθηκε σχεδόν ακέραιο, επέτρεψε την ακριβή αναστήλωσή του, που πραγματοποιήθηκε το 19031906, με δαπάνη του Δήμου των Αθηναίων. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοίχοι του, που είναι γεμάτοι επιγραφές, μεταξύ των οποίων δύο περίφημοι ύμνοι στον Απόλλωνα, σήμερα στη αίθουσα 7 του Μουσείου. Αξιόλογη είναι και η γλυπτική διακόσμηση του κτηρίου, αποτελούμενη από 24 μετόπες, που εικονίζουν τους άθλους του Ηρακλή και του Θησέα καθώς και Αμαζονομαχία και που σήμερα κοσμούν την αίθουσα 6 του Μουσείου. Ο θησαυρός των Αθηναίων πρέπει να χτίστηκε περί το 500 π.Χ.

Κοντά υπήρχε το Βουλευτήριο (23), όπου συνεδρίαζαν οι 15 βουλευτές των Δελφών. Εντύπωση όμως προξενούν οι βράχοι (29) που υψώνονται ανάμεσα στα ερείπια των οικοδομών του ιερού. Οι Έλληνες τους θεωρούσαν ιερούς γιατί παλαιότερα ανήκαν στο ιερό της Γης, που ήταν η κυρίαρχη θεότητα πριν την εγκατάσταση στους Δελφούς του Απόλωωνα. Ο μεγαλύτερος βράχος καλείται πέτρα της Σίβυλλας, γιατί σ’ αυτόν στάθηκε η πρώτη πανάρχαιη Σύβυλλα και χρησμοδότησε για πρώτη φορά. Ο μικρός βράχος είναι η πέτρα της Λητούς, όπου η μετέρα του Απόλλωνα Λητώ στάθηκε και παρότρυνε το θεό βρέφος να σκοτώσει τον δράκοντα Πύθωνα, φύλακα της πηγής του ιερού της Γης. Ο μύθος που αφηγείται τον φόνο του

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ Πύθωνα από τον Απόλλωνα δραματοποιήθηκε και παριστανόταν κάθε 8 χρόνια στη στρογγυλή πλατεία απέναντι από την πέτρα της Λητούς, στη δεξιά πλευρά της Ιεράς Οδού. Η πλατεία αυτή ονομαζόταν Άλως, δηλαδή αλώνι. Στο βράχο, πίσω από την πέτρα της Λητούς, ήταν στημένη η ψηλή στήλη με τη Σφίγγα των Ναξίων (30), σήμερα στην αίθουσα 3 του Μουσείου. Στο σημείο αυτό τραβά την προσοχή μας ο μακρύς αναλημματικός τοίχος, που χτίστηκε για να συγκρατεί τα χώματα ώστε να θεμελιωθεί ο δεύτερος ναός του Απόλλωνα. Έμεινε γνωστός ως πολυγωνικός τοίχος, διότι απολελείται από πολυγωνικούς λίθους, θαυμάσια προσαρμοσμένους μεταξύ τους. Στην ανατολική άκρη του πολυγωνικού τοίχου διακρίνουμε σήμερα τρεις ιωνικού ρυθμού κίονες. Είναι τμήμα της ανάλαφρης στοάς των Αθηναίων (33), που είχε συνολικά 7 ιωνικούς κίονες. Οι Αθηναίοι έχτισαν τη στοά το 479 π.Χ., μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνος, για να τοποθετήσουν τα λάφυρα που πήραν από τους Πέρσες. Στην δεξιά πλευρά της Ιεράς Οδού συναντάμε τα ερείπια του θησαυρού των Κορινθίων (37). Πρόκειται για τον αρχαιότερο θησαυρό των Δελφών, του οποίου μόνο ένα μικρό τμήμα των θεμελίων βλέπουμε σήμερα. Όμως, μπροστά από το θησαυρό αυτό και κάτω από το πλακόστρωτο της Ιεράς Οδού, το 1935 ανακαλύφθηκαν κομμάτια από μεγάλα χρυσελεφάντινα αγάλμτα και άλλα σημαντικά αντικείμενα της αρχαϊκής και της πρώϊμης κλασικής περιόδου. Είχαν τοποθετηθεί σε λάκκους περί τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, μετά τη καταστροφή του κτηρίου που τα φιλοξενούσε. Σήμερα εκτίθενται στην αίθουσα 5 του Μουσείου. Ανηφορίζοντας την Ιερά οδό, βλέπουμε δεξιά μας το βάθρο του αναθήματος που συνδέεται με την πιο αποφασιστική νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών. Ήταν ο χρυσός Τρίπους των Πλαταιών (43), τον οποίο οι Έλληνες αφιέρωσαν στο ιερό του Απόλλωνα, μετά τη μάχη

Πάνω: Μία από τις δύο Καρυάτιδες που κοσμούσαν την πρόσοψη του Θησαυρού των Σιφνίων (13 στο τοπογραφικό), σήμερα στην αίθουσα 3 του Μουσείου των Δελφών. Κάτω: Η κολοσσιαία Σφίγγα των Ναξίων (30 στο τοπογραφικό), σήμερα στην αίθουσα 3 του Μουσείου των Δελφών.

των Πλαταιών το 479 π.Χ. Ο Ηρόδοτος (9, 81) λέει ότι μετά την ιστορική νίκη οι Έλληνες χρησιμοποίηασν την «δεκάτην» των λαφύρων για να αριερώσουν στο θεό των Δελφών χρυσό τρίποδα, επί χάλκινου κίονα συμπλεγμένων φιδιών. Το βάθρο του σπουδαίου αυτού αναθήματος που ήταν στρογγυλό, λίθινο με τρεις βαθμίδες, βρέθηκε και αναστηλώθηκε στην αρχική του θέση. Επί του βάθρου υψωνόταν χάλκινος κίονας, ύψους περίπου 10 μέτρων, τον οποίο σχημάτιζαν τα σώματα τριών συμπλεγμένων φιδιών, στα κεφάλια των οποίων στηριζόταν ο χρυσός τρίπους. Τον ιστορικό τρίποδα σύλησαν και έλυωσαν οι φωκείς κατά τον τρίτο ιερό πόλεμο (357-346 κ.Χ.). Ένα μεγάλο τμήμα του χάλκινου κίονα με τα τρία συμπλεγμάνα φίδια, μετέφερε ο Μέγας Κωνσταντίνος στην Κωνσταντινούπολη για να κοσμίσει τον μεγάλο ιππόδρομο της πόλης. Σήμερα, ο κίονας παραμένει στην ίδια θέση και στις σπείρες των φιδιών μορεί κανείς να διαβάσει τα ονόματα των πόλεων που έλαβαν μέρος στη μάχη κατά του Πέρση Μαρδονίου στις Πλαταιές. Αρχικά ο λακεδαιμόνιος στρατηγός Παυσανίας αξίωσε να αναφερθεί μόνο αυτός στις σπείρες των όφεων. Ας δούμε όμως τι λένε σχετικά οι πηγές. Ο Θουκυδίδης λέει (1, 132) ότι ο αρχιστράτηγος των Ελλήνων στη μάχη των Πλαταιών Παυσανίας «επί τον τρόποδα τον εν Δελφοίς ον ανέθεσαν οι Έλληνες από των μήδων ακροθίνιον, ηξίωσε επιγράψασθαι αυτός ιδία το ελεγείο τόδε: ελλήνων αρχηγός, επεί στρατόν ώλεσεν μήδων». Αργότερα ο Παυσανίας αναφέρει: «Φοίβω μνήμ’ ανέθηκε τόδε. Το μεν ουν ελεγείον οι λεκεδαιμόνιοι εξεκόλαψαν (έσβησαν) ευθύς τότε από του τρόποδος τούτο και επέγραψαν ονομαστί τας πόλεις όσαι συγκαθελούσαι τον βάρβαρον έστησαν το ανάθημα». Ο τρίπους των Πλαταιών είναι πολύ κοντά στο σπουδαιότερο κτίσμα του Δελφικού ιερού, τον ναό του Απόλλωνα, με τον οποίο θα ασχοληθούμε, μαζί με τα άλλα σημαντικά οικοδομήματα του βόρειου τομέα του ιερού, στο επόμενο άρθρο.

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Και είπεν ο Θεός • γεννηθήτω φως • και εγένετο φως. Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν. Γεν. 1:3,4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός - Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Το κέντρο του Γαλαξία από το τροχιακό τηλεσκόπιο Hubble.

Ανθρωπική Αρχή "Αν αυτό δεν συμφωνεί με το πείραμα ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ" (R. Feynman) "Αν αυτό δεν συμφωνεί με τη παρατήρηση ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ" (C. Wagner)

αρ’ όλο που από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του στη Γη ο άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό, μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε να υποψιάζεται την τεράστια απεραντοσύνη του σύμπαντος. Τότε πια έγινε κοινά παραδεκτό ότι τα αστέρια δεν ήταν παρά μακρινά αντίγραφα του Ήλιου1 και μια σειρά νέων πλανητών ανακαλύφθηκε στο Ηλιακό μας σύστημα – από τους αμυδρούς και μακρινούς Ουρανό και Ποσειδώνα, έως τα μικρά αλλά συμπαγή μικρότερα σώματα, όπως η Δήμητρα και η Εστία λίγο πέρα από την τροχιά του Άρη. Ακόμα είχε αρχίσει να αποκαλύπτεται και η σύσταση των εξωγήινων αντικειμένων με την τελειοποίηση της φασματοσκοπίας, που κορυφώθηκε με την ανακάλυψη ενός καινούριου στοιχείου στον Ήλιο, το οποίο ακριβώς για αυτό ονομάσθηκε Ήλιο2. Όμως τα μεγάλα ερωτήματα παρέμεναν: Ήταν άραγε το Σύμπαν άπειρο σε έκταση; Ήταν η ηλικία του άπειρη; Ήταν αυτό το άπλωμα των άστρων που ονομάζουμε Γαλαξία η πλήρης έκταση του σύμπαντος, ή θα μπορούσαν μερικές από αυτές τις παράξενες μικρές «μουτζούρες», τα νεφελώματα σαν αυτό της Ανδρομέδας, να είναι στην πραγματικότητα άλλοι γαλαξίες; Στα ερωτήματα αυτά έμελε να δώσει απαντήσεις ο 20ος αιώνας. Μια πραγματικά αξεπέραστη έκρηξη εφευρετικότητας και επινοητικότητας μέσα στις τρείς πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, άλλαξε ριζικά την εικόνα που είχαμε για τον κόσμο και μας αποκάλυψε τους πολύπλοκους τρόπους

με τους οποίους το πολύ μεγάλο συμπλέκεται με το απίστευτα μικρό γρήγορο και ενεργητικό, που αποτελεί το υπόστρωμα της πραγματικότητας. Η Θεωρία της Σχετικότητας του Einstein, η μέτρηση της πραγματικής κλίμακας του σύμπαντος, η φύση των γαλαξιών και η κβαντική μηχανική είναι θεωρίες επιβεβαιωμένες πια με πλήθος πειραμάτων και γνωστές σε όλους. Αναπόφευκτα λοιπόν μπήκε σε νέες βάσεις και το ερώτημα: Ποια είναι η θέση μας στον κόσμο; Η αρχή του Κοπέρνικου, σύμφωνα με την οποία το ηλιακό σύστημα φαίνεται πάνω κάτω το ίδιο ανεξάρτητα από τον πλανήτη που βρίσκεται ο παρατηρητής, είχε μια φυσική προέκταση. Ολόκληρο το Σύμπαν πια φαίνεται πάνω κάτω το ίδιο ανεξάρτητα από τη θέση του παρατηρητή. Φιλοσοφικά για τον Einstein η αρχή αυτή ήταν πολύ βολική, αφού με το τρόπο αυτό η εφαρμογή της θεωρίας της Γενικής Σχετικότητας γινόταν πιο άμεση σε ολόκληρο το Σύμπαν. Έτσι γεννήθηκε η «Κοσμολογική Αρχή». Η αρχή αυτή διατυπωμένη με λίγο πιο τεχνική γλώσσα λέει ότι το Σύμπαν σε μεγάλη κλίμακα είναι ομογενές και ισότροπο3. Η Κοσμολογική Αρχή συνδέθηκε με τις ιδέες του Κοπέρνικου για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του ‘50 από το διάσημο Αυστριακό φυσικό Herman Bodi που χρησιμοποίησε τον όρο «Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή» όταν πρότεινε ένα θεωρητικό μοντέλο του Σύμπαντος γνωστό ως θεωρία της «Σταθερής Κατάστασης». Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το Σύμπαν είναι αιώνιο,

1. Το γεγονός ότι οι απλανείς αστέρες απέχουν τεράστιες αποστάσεις από τη Γη, αποδείχθηκε όταν ο Bessell κατάφεραν να μετρήσει την αδιόρατη παράλλαξη τους, που οφείλεται στην ετήσια κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο. 2. Το ήλιο ονομάστηκε έτσι από τον αρχαίο ελληνικό θεό Ήλιο, επειδή ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε μια άγνωστη κίτρινη φασματική χαρακτηριστική γραμμή στο ηλιακό φάσμα, το 1868. 3. Ισότροπο σημαίνει ότι από οποιοδήποτε σημείο του και σε οποιοδήποτε διεύθυνση το Σύμπαν φαίνεται ίδιο.

Ανθρωπική Αρχή

χωρίς αρχή και τέλος. Ο Bodi ισχυρίσθηκε ότι: Το Σύμπαν εμφανίζεται το ίδιο προς κάθε κατεύθυνση, για οποιονδήποτε παρατηρητή, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Αν και τώρα γνωρίζουμε ότι το Σύμπαν δεν βρίσκεται σε μια σταθερή κατάσταση η Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή βοήθησε στην εμπέδωση της γενικής άποψης ότι δεν κατέχουμε κάποια προνομιακή θέση στο Σύμπαν ούτε ζούμε σε κάποια ιδιαίτερη χρονική περίοδο. Η θεωρία της Σταθερής Κατάστασης διαψεύσθηκε βέβαια καθώς ένα πλήθος παρατηρήσεων έδειχνε όλο και πιο καθαρά ότι το Σύμπαν είναι κάτι πολύ διαφοροποιημένο, που εξελίσσεται διαρκώς. Ωστόσο αρκετοί ερευνητές είχαν αρχίσει να παρατηρούν κάποιες παράξενες συμπτώσεις στην τιμή των θεμελιωδών φυσικών σταθερών. Αυτές οι σταθερές περιγράφουν ιδιότητες όπως η ένταση της βαρύτητας ή οι μάζες των υποατομικών σωματιδίων και ιδιαιτέρως η ηλικία του Σύμπαντος. Μερικοί συνδυασμοί αυτών των αριθμών οδηγούν σε αξιοπερίεργα αποτελέσματα. Εμφανίζονται ορισμένοι πολύ «μεγάλοι αριθμοί» που είναι περίπου ίσοι μεταξύ τους. Οι αριθμοί αυτοί είναι: 1. Ο λόγος της ηλεκτρικής δύναμης μεταξύ πρωτονίου και ηλεκτρονίου προς την βαρυτική δύναμη μεταξύ των ίδιων σωματιδίων είναι περίπου ίσος με 1040. 2. Η ηλικία του Σύμπαντος (≌13,5 x 109 έτη) αν μετρηθεί όχι σε έτη4 αλλά με μονάδα τον «στοιχειώδη χρόνο» te (που είναι ο χρόνος που χρειάζεται το φως να διατρέξει την «θεωρητική ακτίνα» του ηλεκτρονίου και αντιστοιχεί σε περίπου 2×10-17 δευτερόλεπτα) είναι επίσης 1040. 3. Η τετραγωνική ρίζα του αριθμού των σωματιδίων του παρατηρούμενου Σύμπαντος είναι και αυτή 1040. Το γεγονός αυτό είχε ήδη επισημανθεί από το 1937 από τον Paul Dirac, ο οποίος υποστήριξε ότι η σύμπτωση αυτή μεταξύ αριθμών τόσο διαφορετικής φύσεως δεν μπορεί να είναι τυχαία, αλλά εκφράζει ένα νόμο της φύσεως. Δηλαδή οι τρείς αυτοί αριθμοί κατ’ ανάγκην είναι ίσοι. Ο δεύτερος όμως από αυτούς μεταβάλλεται με τον χρόνο. Κατά συνέπεια θα πρέπει και οι άλλοι δύο να μεταβάλλονται παρ’ όλο που εκφράζονται μέσα από αμετάβλητες σταθερές ποσότητες. Οι συμπτώσεις αυτές οδήγησαν τον Dirac να διατυπώσει μια επαναστατική θεωρία που προέβλεπε τη μεταβολή της σταθεράς της παγκόσμιας έλξης και τη δημιουργία νέας ύλης στο Σύμπαν. Η θεωρία αυτή όμως δεν έγινε ευρέως αποδεκτή γιατί ερχόταν σε αντίθεση με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Έτσι γεννιέται το ερώτημα: Γιατί θα πρέπει αυτοί οι τρείς αριθμοί να είναι ίσοι τώρα; Προφανώς αυτό δεν θα συνέβαινε στο παρελθόν, ούτε θα συμβαίνει στο μέλλον. Ίσως σε κάποια άλλη χρονική στιγμή της ζωής του Σύμπαντος οι συνθήκες να είναι τέτοιες που να μην επιτρέπουν την ύπαρξη ευφυούς ζωής που να παρατηρεί αυτές τις συμπτώσεις! Αυτό όμως, όπως είναι φανερό, δημιουργεί προβλήματα στην Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή γιατί υποδηλώνει ότι υπάρχει κάτι ξεχωριστό σε σχέση με την θέση μας στο Σύμπαν και την χρονική στιγμή που παρατηρούμε τις ιδι-

ότητες που έχει το Σύμπαν τώρα. Στα 1965 με την ανακάλυψη της ακτινοβολίας των μικροκυμάτων ήρθε η τελική και αποφασιστική απόδειξη ότι η ηλικία του Σύμπαντος δεν ήταν άπειρη, αλλά το Σύμπαν είχε αρχή. Κατέρρευσαν έτσι όλες οι κοσμολογίες που ήθελαν το Σύμπαν σταθερό και αμετάβλητο στο χρόνο. Η Κοπερνίκεια Κοσμολογική Αρχή δέχθηκε ένα ισχυρό κτύπημα αφού αποδείχθηκε πλέον ότι το Σύμπαν δεν φαίνεται ίδιο για όλους τους παρατηρητές σε κάθε χρονική στιγμή, αλλά εξελίσσεται και εμφανίζεται διαφορετικό, ανάλογα με την χρονική στιγμή κατά την οποία γίνεται η παρατήρηση. Τότε, στα 1973, ένας Αυστραλιανής καταγωγής φυσικός, ο Branton Carter, κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου στην Κρακοβία της Πολωνίας αφιερωμένου στην 500στη επέτειο από τη γέννηση του Κοπέρνικου έκανε μια ανακοίνωση που τάραξε τα επιστημονικά νερά. Ο Carter, που ας σημειωθεί είχε την ενθάρρυνση του John Wheeler και του νεαρού τότε Stephen Hawking, παρουσίασε μια μελέτη που έδειχνε πόσο διαφορετικό θα ήταν το Σύμπαν αν ορισμένα βασικά μεγέθη του είχαν λίγο διαφορετική τιμή. Ο Carter ξεκίνησε από τις περίεργες συμπτώσεις των μεγάλων αριθμών της τάξεως του 1040 που παρατηρούμε στο Σύμπαν, και τους έδωσε μια τελείως διαφορετική ερμηνεία μέσα στα πλαίσια της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Ισχυρίσθηκε ότι οι μεγάλοι αριθμοί συμπίπτουν διότι υπάρχει λογική ζωή στο Σύμπαν. Το επιχείρημά του βασιζόταν στο ότι η ηλικία του σύμπαντος είναι της ίδιας τάξεως μεγέθους με την ηλικία των αστέρων του Γαλαξία μας (≅ 1040 μονάδες στοιχειώδους χρόνου). Αν η ηλικία του Σύμπαντος ήταν μικρότερη, δεν θα είχαν προλάβει να δημιουργηθούν αστέρες στο Σύμπαν ενώ αν ήταν πολύ μεγαλύτερη οι αστέρες θα είχαν σβήσει. Επομένως ούτε στη μία ούτε στην άλλη περίπτωση θα υπήρχε ζωή στο Σύμπαν, αφού στην πρώτη περίπτωση δε θα είχαν προλάβει να δημιουργηθούν τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη ζωή ενώ στη δεύτερη δεν θα υπήρχε επαρκής ενέργεια για τη δημιουργία ζωντανών οργανισμών. Συνέδεσε δηλαδή την ηλικία του σύμπαντος με την ύπαρξη της ζωής. Με ανάλογους συλλογισμούς κατέληξε ότι και ο αριθμός των σωματιδίων του ορατού Σύμπαντος δεν θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετικός χωρίς να χαθεί η ζωή από το Σύμπαν. Αυτό φυσικά προϋποθέτει ότι η ζωή δεν μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από αυτή που γνωρίζουμε –αλλά είναι δύσκολο να φανταστούμε πως ένα Σύμπαν που περιέχει μόνο Υδρογόνο και Ήλιο μπορεί να δημιουργήσει δομές τόσο πολύπλοκες όσο αυτές που στηρίζονται στην χημεία του άνθρακα. Με άλλα λόγια, κατά τον Carter, η ίδια μας η ύπαρξή αφηγείται κάτι για την φυσική του Σύμπαντος– ίσως να είμαστε πιο σημαντικοί απ’ όσο νομίζαμε. Ο Carter ονόμασε αυτή την προσέγγιση «Ανθρωπική Αρχή», μια μάλλον ατυχής έκφραση, αφού δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην ύπαρξη ανθρώπων αλλά σε οποιαδήποτε μορφή ζωής5. Η βασική

4. Το έτος είναι μια χρονική μονάδα που ορίζεται με βάση τη περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο. Είναι επομένως μια «τοπική» μονάδα και δεν μπορεί να έχει εφαρμογή σε ολόκληρο το Σύμπαν. 5. Ίσως πιο επιτυχημένη να είναι η ονομασία «Αρχή του Παρατηρητή».

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

του θέση ήταν ότι δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την πληθώρα των κοσμικών συμπτώσεων που είναι απαραίτητες για την ύπαρξη της ζωής και επομένως και για την ίδια μας την ύπαρξη. Παραφράζοντας τη γνωστή φράση του Καρτέσιου «cogito ergo sum» (σκέπτομαι άρα υπάρχω), ο Carter διακήρυξε: «cogito ergo mundus talis est» (σκέπτομαι γι αυτό το Σύμπαν είναι έτσι). Η Ανθρωπική αρχή διατυπώνεται συνήθως σε δύο εκδοχές: την ασθενή και την ισχυρή. Η Ασθενής Ανθρωπική Αρχή λέει ότι: «Οι αριθμητικές τιμές των φυσικών και κοσμολογικών μεγεθών περιορίζονται αφενός μεν από την απαίτηση ύπαρξης περιοχών στο Σύμπαν όπου μπορεί να αναπτυχθεί ζωή με βάση τον άνθρακα, αφετέρου δε η σημερινή ηλικία του Σύμπαντος να είναι τέτοια ώστε να έχει αναπτυχθεί τέτοια μορφή ζωής σ’ αυτό». Άμεση συνέπεια είναι ότι εάν υπάρχουν παρατηρητές του Σύμπαντος τότε αυτό πρέπει να είναι όπως το παρατηρούν. Η τελευταία πρόταση μπορεί σε πρώτη ανάγνωση να φαίνεται ταυτολογία αλλά μας οδηγεί σε αναζήτηση νέων σχέσεων μεταξύ φυσικής και βιολογίας, όπως για παράδειγμα: πόση ελευθερία υπάρχει στην δυνατότητα μεταβολής των φυσικών νόμων έτσι ώστε να παραμένει δυνατή η ανάπτυξη νοήμονος ζωής και συνείδησης; Σχετικές μελέτες έχει κάνει ο Άγγλος κοσμολόγος Rees. Σύμφωνα με τον Rees αν οι πυρηνικές δυνάμεις ήσαν ισχυρότερες τα πρωτόνια θα δημιουργούσαν διπρωτόνια και δεν θα υπήρχε υδρογόνο, που είναι απαραίτητο για τη ζωή, ενώ αν ήσαν ασθενέστερες θα

ήταν αδύνατος ο σχηματισμός χημικών στοιχείων βαρύτερων του υδρογόνου. Ανάλογα θα ίσχυαν αν η ένταση της βαρύτητας ήταν μικρότερη ή οι ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις ασθενέστερες. Επίσης η Ασθενής Ανθρωπική Αρχή υπήρξε η αφετηρία επιτυχών επιστημονικών προβλέψεων, όπως π.χ. τα ενεργειακά επίπεδα του 12C από τον Fred Hoyle και η εσωτερική πηγή ενέργειας της Γης. Σύμφωνα με την Ισχυρή Ανθρωπική Αρχή: «Το Σύμπαν πρέπει να διαθέτει τις ιδιότητες που απαιτεί η ύπαρξη νοήμονος ζωής». Οι περισσότεροι κοσμολόγοι απορρίπτουν της Ισχυρή Κοσμολογική Αρχή αφού οδηγεί στο εμφανώς παράλογο συμπέρασμα ότι το Σύμπαν υπάρχει επειδή υπάρχουν παρατηρητές. Σήμερα οι συζητήσεις σχετικά με την Ανθρωπική Αρχή επικεντρώνονται κυρίως στο φαινόμενο που είναι γνωστό ως «λεπτή ρύθμιση» και αφορούν μια πιο λεπτομερή εξέταση των κοσμικών συμπτώσεων που προβλημάτισε τους επιστήμονες. Το ποια ακριβώς χαρακτηριστικά είναι τα σημαντικότερα για την ύπαρξη της ζωής δεν είναι και τόσο φανερό. Οι επιστήμονες Bernard Carr και Martin Rees (κυρίως ο δεύτερος) κατέληξαν σε έξι αριθμούς η τιμή των οποίων πρέπει να βρίσκεται μέσα σε πολύ στενά όρια ώστε το Σύμπαν να έχει τη μορφή που γνωρίζουμε και επομένως να υπάρχει ζωή σ’ αυτό. Οι αριθμοί αυτοί είναι: • Ο λόγος της ηλεκτρικής προς τη βαρυτική δύναμη. • Το ποσοστό της ύλης που μετατρέπεται σε ενέργεια κατά την πυρηνική σύντηξη του υδρογόνου σε ήλιο.

Ανθρωπική Αρχή • Η συνολική πυκνότητα της συνήθους ύλης στο Σύμπαν. • Η ενεργειακή πυκνότητα των ενεργειακών διακυμάνσεων του κενού (που ίσως και να είναι η σκοτεινή ενέργεια που προκαλεί τη διαστολή του Σύμπαντος. • Το μέγεθος των μικρών ανομοιομορφιών στο πρώιμο Σύμπαν που τελικά κατέληξαν στην δημιουργία των γαλαξιών και των γαλαξιακών σμηνών. • Ο πραγματικός αριθμός των χωρικών διαστάσεων του Σύμπαντος. Ο κατάλογος είναι αρκετά μακρύς και οι πιθανότητες όλες αυτές οι σταθερές να έχουν τις κατάλληλες τιμές για την εμφάνιση της ζωής κατά τύχη, ελάχιστες. Φυσικά καθώς διαβάζει κανείς αυτές τις γραμμές θα μπορούσε να σκεφθεί: «Αλλά αν δεν συνέβαινε αυτό εμείς δεν θα υπήρχαμε. Απλά ήμαστε υποχρεωμένοι να υπάρχουμε σε ένα τέτοιο Σύμπαν» και βέβαια θα είχε δίκιο. Όμως αν αυτό είναι το μοναδικό Σύμπαν που υπάρχει χωρίς να έχει προηγηθεί ή να ακολουθεί κάποιο άλλο, μπαίνει ένα ενοχλητικό ερώτημα: Γιατί αυτό το μοναδικό Σύμπαν να είναι κατάλληλο για την εμφάνιση της ζωής; Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες απαντήσεις στο πρόβλημα που θέτει η Ανθρωπική Αρχή είναι ότι το δικό μας Σύμπαν δεν είναι παρά ένα ανάμεσα σε άπειρα άλλα δυνατά Σύμπαντα, που υπάρχουν ίσως σε άλλες, άγνωστες σε μας διαστάσεις και δεν είναι συνδεδεμένα αιτιακά μεταξύ τους. Είναι μια από τις πολλές πραγματικότητες απομονωμένη στο χώρο και στο χρόνο. Αν αυτή η ιδέα είναι σωστή τότε το πρόβλημα της λεπτής ρύθμισης δεν υφίσταται. Απλά υπάρχουμε σε ένα από τα άπειρα δυνατά Σύμπαντα που είναι κατάλληλο για τον σχηματισμό γαλαξιών, αστέρων, βαρέων στοιχείων και πολύπλοκης χημείας του άνθρακα. Ωστόσο θα άξιζε να ερευνηθεί η ιδέα αν είναι λογικά δυνατός ένας μόνο τύπος Σύμπαντος. Στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να εξηγήσουμε γιατί η μία αυτή πιθανότητα είναι τόσα λεπτά ρυθμισμένη. Εδώ προβάλλει ένα σημαντικό ερώτημα: είναι γεγονός ότι μόνο για ένα Σύμπαν είμαστε βέβαιοι ότι υπάρχει. Τι θα μπορούσαμε να πούμε για τα άλλα υποθετικά Σύμπαντα, με τα οποία εξ ορισμού δεν μπορούμε καν να επικοινωνήσουμε; Τι νόημα έχει να μιλάμε γι’ αυτά; Ωστόσο η πρόταση των πολλαπλών Συμπάντων οδηγεί σε μια πρόβλεψη που είναι δυνατόν να ελεγχθεί. Αν το Σύμπαν μας ήταν μοναδικό θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται από πολύ ειδικές αρχικές συνθήκες. Ήδη ο Roger Penrose έχει προτείνει ότι το Σύμπαν ήταν αρχικά σύμμορφα επίπεδο, ενώ ο Stephen Hawking έχει εισάγει μια πολύ ειδική αρχή για να υπολογισθεί η αρχική συνθήκη στην οποία υπακούει η κβαντική κυματοσυνάρτηση του Σύμπαντος. Στην αντίθετη περίπτωση οι αρχικές συνθήκες του Σύμπαντος θα ήταν τέτοιες ώστε απλά να εξασφαλίζουν την ύπαρξή μας και δεν θα υπάκουαν σε έναν απλό μαθηματικό κανόνα6. Το ζήτημα θα μπορέσει να λυθεί μόνον όταν μετρήσουμε τον αρχικό βαθμό ανισοτροπίας του Σύμπαντος.

Πίσω από την ιδέα των πολυσυμπάντων κρύβεται εν μέρει η πεποίθηση ότι το δικό μας Σύμπαν είναι πράγματι ρυθμισμένο με ακρίβεια για την εμφάνιση της ζωής, όπως αυτή εμφανίσθηκε στο δικό μας πλανήτη, χωρίς να χρειάζεται να γίνει οποιαδήποτε υπόθεση σχετικά με την ύπαρξη ζωής σε άλλο σημείο του Σύμπαντος, ίσως με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να στηρίξει όλη τη φιλοσοφία της επιστήμης στην ύπαρξη ενός μόνο είδους παπαγάλου. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια πληθώρα παλαιοντολογικών ενδείξεων και απολιθωμάτων που δείχνουν ότι η ζωή εξελίχθηκε μέσα από την προσαρμογή της στις περιβαλλοντικές συνθήκες και όχι αντίστροφα. Δεν σχεδιάσθηκαν οι συνθήκες επίτηδες ώστε να εμφανισθούν νοήμονα όντα. Η ζωή έχει βρει το δρόμο της ανάλογα με το

περιβάλλον και με τις χημικές ενώσεις που βρίσκονταν σ’ αυτό, πάντα βέβαια σε συμφωνία με τους φυσικούς νόμους του Σύμπαντος. Οι ζωντανοί οργανισμοί στη Γη είναι αρκετά διαφοροποιημένοι ώστε να ακολουθούν μια ποικιλία διαφορετικών βιοχημικών στρατηγικών και όχι μόνο μία. Ίσως το φαινόμενο της ζωής να μην χρειάζεται ένα περιβάλλον ρυθμισμένο με ακρίβεια αλλά απλώς εκμεταλλεύεται τις όποιες συνθήκες επικρατούν σ’ αυτό. Το ζήτημα της λεπτής ρύθμισης έχει να κάνει μάλλον με την ευκολία με την οποία εμφανίζεται η ζωή και όχι με την εμφάνιση της καθ’ εαυτή. Σήμερα η επιστήμη δεν διαθέτει καμιά φυσική εξήγηση για τις συμπτώσεις που οδηγούν στην ανθρωπική αρχή. Καμιά ενοποιημένη θεωρία δεν τις εξηγεί. Απλά από παρατηρήσεις βρίσκουμε τις τιμές που έχουν. Οι υπερασπιστές της ανθρωπικής αρχής θεωρούν ότι οι ίδιοι οι φυσικοί νόμοι έχουν μια σκοπιμότητα που καταλήγει

6. Ο Hawking, στο βιβλίο του Μια Συνοπτική Ιστορία του Χρόνου, Από τη Μεγάλη Έκρηξη στις Μαύρες Τρύπες, ισχυρίζεται ότι η μόνη οριακή συνθήκη είναι ότι δεν υπάρχουν οριακές συνθήκες.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

στην ύπαρξη της ζωής. Αυτή η σκοπιμότητα είναι «πέτρα σκανδάλου» για πολλούς άλλους, διότι μαρτυρεί ένα σχέδιο, έναν νου, μια συνείδηση πίσω από το Σύμπαν. Είναι πάρα πολλοί εκείνοι που αμφισβητούν την οποιαδήποτε σκοπιμότητα στη φύση και στο Σύμπαν. Τα επιχειρήματά τους είναι κυρίως δύο κατηγοριών. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται τα επιχειρήματα που θεωρούν ότι η σκοπιμότητα είναι φαινομενική και αποτέλεσμα των ελλιπών γνώσεών μας για το Σύμπαν. Ελπίζουν ότι με την πάροδο του χρόνου η γνώση μας για το Σύμπαν θα γίνει πληρέστερη και δεν θα χρειάζεται να καταφύγουμε σε εξηγήσεις σαν κι αυτές που προβάλλει η ανθρωπική αρχή. Σ’ αυτό βέβαια έχουν με το μέρος τους και την μαρτυρία της ιστορίας, αλλά πως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι εκ των προτέρων ότι όλα τα φαινόμενα κάποτε θα εξηγηθούν αιτιοκρατικά; Πολλά άλλωστε φαινόμενα δεν εξηγούνται χωρίς τη σκοπιμότητα. Το θέμα της σκοπιμότητας στο Σύμπαν δεν κλείνει με τον ισχυρισμό ότι κάποτε θα αποδειχτεί ότι δεν υπάρχει σκοπιμότητα. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα επιχειρήματα που θεωρούν ότι το Σύμπαν έτυχε να είναι έτσι και γι' αυτό

έχει ζωή και λογικά όντα. Με την ίδια λογική θα μπορούσε κάποιος τότε να θεωρήσει ότι και όλα τα φαινόμενα στο Σύμπαν είναι αποτέλεσμα τύχης και ότι δεν υπάρχουν φυσικοί νόμοι αλλά μονάχα τυχαίες συμπτώσεις. Μια άποψη που καταργεί κάθε έννοια επιστήμης. Υπάρχει βέβαια απέναντι στην ανθρωπική αρχή και η στάση της επιφυλακτικότητας. Πολλοί που αμφιβάλλουν αν η φύση και το Σύμπαν έχουν κάποιο σκοπό δεν θέλουν καν να συζητούν τέτοια «επικίνδυνα» θέματα. Όμως η αμφιβολία, πράγμα συνηθισμένο στην επιστήμη, πρέπει να γίνεται για τον επιστήμονα, και γενικότερα για κάθε άνθρωπο που αποζητά την γνώση, κίνητρο για έρευνα και όχι ευκαιρία για καύχηση και αυτοϊκανοποίηση. Τα βασικότερα προβλήματα του ανθρώπου, το νόημα της ζωής και του θανάτου, δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν ούτε με μια επιπόλαιη αισιοδοξία ότι κάποτε θα απαντηθούν όλα τα ερωτήματα, ούτε με υψηλή περιφρόνηση. Εδώ αναδεικνύεται όλη η ανεπάρκεια του επιπόλαιου αγνωστικισμού. Μόνο όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα των προβλημάτων αυτών βρίσκει μέσα του δύναμη και για να τα λύσει.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΩΜΕΓΑ ΣΥΝΟΛΑ Κενού Πανσυμμετρία Ενέργειας Γεωμετρία Αξονική Αιτιοκρατία Αστρο - Υπερσυμμετρικός Οργασμός Εναρμόνιος Κβαντοκυματισμός Διαγαλαξιακός Ηχοπληθωρισμός Συμμετριών Παραλλαγές Διασωματιδιακές Αρμονικές Υλοενέργειας Δομές Κύκλοι Κοσμογονικοί Ενέργειας Αναγωγή Πανσυμμετρία η Αρχή Ενεργο - Συχνοτήτων Εναλλαγές Παλλόμενες Υπερχορδές Υπερσυμμετριών Διατονικές Σωματιδίων Ηχοχρώματα Συγχορδιών Νεφελώματα Συμμετριών Γεω - Κυκλώματα Κενό Ενέργειας Πανσυμμετρία Κοσμική Αφετηρία Χάος Υπερσυμμετριών Ολογραφία Ακτινοβολιών Συμφωνία Γη Συμμετριών Τοπολογία Γονιδιακή Αλληλουχία !!! * Αξονική Αιτιοκρατία: Μαθηματικά Υπερσύνολα (K.Gödel - R.Penrose)

Της Ρίας Στρίγκου

Ταξιδεμένα Όνειρα

ήτε που θυμάμαι πως άρχισα να γράφω. Είχε περισσέψει θλίψη μέσα μου, είχε περισσέψει και συλλογή και ήθελα κάπου να τα πω, σε έναν άνθρωπο και δεν έβρισκα τούτον τον άνθρωπο. Έτσι ανάκατα τα είχα όλα και προσπαθούσα να ξεμπερδέψω το κουβάρι του νου. Να βάλω μια σειρά στις σκέψεις μου. Μα όση προσπάθεια και αν έκανα εκεί αυτές ανάκατες, μπερδεμένες. Σκεφτόμουν, μπας και δεν μπαίνουν σε σειρά οι σκέψεις; Όλη η προσπάθεια πήγαινε χαμένη. Σκεφτόμουν και ξαφνικά μου μύριζε θάλασσα και ήθελα να τσουρμώσω σε ένα μπάρκο. Φτερά οι σκέψεις μου, και να εμπρός μου το όνειρο πάλι: η θάλασσα. Η μάνα μου τρωγότανε όταν έβλεπε να με συνεπαίρνει το όνειρο, μου έλεγε βουνίσιος με ψυχή θαλασσόλυκου; Γίνονται αυτά; Όσοι θέλησαν σώνει και καλά να τα ταιριάσουν φαγώθηκαν. Έτσι με ξύπναγε από το όνειρο. Σε λίγο εγώ, πάλι σε γραμμή να βάλω σε σειρά τον νου και άντε στο ξεστράτησμα. Σούρουπο καλοκαιριάτικο και η θάλασσα απλωνόταν ήρεμη και ήσυχη και έμοιαζε να συλλογιέται την απεραντωσύνη της, ερωτικά ξαπλωμένη, έτοιμη να δεχτεί στον κόρφο της τα πρώτα αστέρια. Κοίταζα πέρα στον ορίζοντα, εκεί που έσμιγαν ουρανός

και θάλασσα λίγα λεπτά μετά την δύση του ήλιου. Η ώρα του δειλινού ήταν κόκκινη και γαλάζια, πράσινη και ασημένια σαν σκηνογραφία θεάτρου. Το βιβλίο ακουμπισμένο στα γόνατα, το βλέμμα ακουμπισμένο στην θάλασσα και ο νους να σεργιανίζει το όνειρο….! Στρατή, έλα εδώ, τι κάμεις τόσες ώρες εκεί; Έλα και νύχτωσε πιάνει υγρασία θα σε βλάψει γιε μου. Η φωνή της θειάς, έφερε τον νου μου πίσω στην πραγματικότητα. Είχα έλθει στο νησί για να περάσω λίγο από το καλοκαίρι εδώ, στην Χερσόνησο στην θειά και μετά θα ανέβαινα για λίγο στο Μετόχι να δω τους γέρους μου. Η μάνα και ο πατέρας νησιώτες λένε, αφού η Κρήτη νησί είναι! Μα νησιώτες που την θάλασσα λίγες φορές την είχαν δει, όταν κατέβαιναν στην Αθήνα για καμιά ανάγκη τους και κάνα-δυό φορές στην ζωή τους στην Χερσόνησο στην θειά, αδελφή της μάνας. ζούσαν ψηλά στην Νέα-Ζαρό στο Μετόχι. Χωράφια, κτήματα, παιδιά και λίγες οι χαρές τους. Κανένας γάμος, καμιά βάφτιση, άντε και καμιά κηδεία, αυτό όλο το ενδιαφέρον του χωριού. Που να καταλάβουν την λαχτάρα που με γέμιζε ολόκληρο όταν παιδάκι με στέλνανε κάτω στην Χερσόνησο στην θειά ν΄αλλάξω λίγο τον αέρα μου όπως έλεγαν. Από τότε που πρωτοείδα την θάλασσα, με πήρε το όνειρο της, να την ταξιδέψω, να την δω να με

σεργιανάει στα πέρατα του κόσμου. Είπα την λαχτάρα μου στους γέρους. Έτσι λέγαμε τους γονιούς μας εκεί στα μέρη μας, και ας είμαστε εμείς παιδάκια και ας ήταν αυτοί πάνω στην βράση της νιότης τους. Οι γέροι μας ήτανε. Έτσι τους λέγαμε και έμοιαζε σαν χάδι. Η μάνα που λες αλαφιάστηκε: Άκου εκεί βουνήσιος εσύ να θέλεις θάλασσες και καράβια! Βουνήσιος με ψυχή θαλασσόλυκου! Όχι στο έχω ξαναπεί δεν συνταιριάζουν αυτά τα δυο, όσοι το προσπάθησαν φαγώθηκαν. Την άκουγα και πικραινόμουνα. Ήταν εποχές που τα παιδιά γίνονταν ότι αποφάσιζαν οι γονείς, δύσκολα έκαναν κάτι άλλο. Αυτό το άλλο ήθελα εγώ να κάνω. Μέσα στον νου μου όλα ανάκατα. Γονείς και σκέψεις, όνειρα και πραγματικότητα, όλα μαζί κουβάρι. Όταν τελείωσα το δημοτικό, δεν ξέρω πως έγινε και πήραν την απόφαση να με στείλουν κάτω στα Χανιά στο γυμνάσιο. Ίσως ένοιωθαν ότι δεν ήμουν και τόσο άξιος για τα χωράφια και τα κτήματα. Από εννιά παιδιά ήμουν ο μικρότερος, όχι πως ήμουν και χαϊδεμένος, μα κάπου γονείς και αδέλφια με ξεχώριζαν, και με φρόντιζαν περίσια. Πήρα τέτοια χαρά όταν μου το είπαν που η καρδιά μου νόμιζα πως αν δεν την κρατούσα σφιχτά με τα χέρια μου θα ξεπεταγόταν σαν πουλί και θα έφευγε από τα στήθια μου. Πήγα και τελείωσα το

γυμνάσιο και το πώς βρέθηκα στο Πανεπιστήμιο και έγινα φιλόλογος, ούτε εγώ το κατάλαβα. Δάσκαλο με λένε οι γέροι μου ακόμα και σήμερα που είμαι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο. Καμάρι οι γέροι και τα’ αδέλφια όταν ανεβαίνω κατά καιρούς κει πάνω στο Μετόχι. Τα τρία μόνο από τα αδέλφια μου έμειναν εκεί, κοντά στους γέρους και έστησαν εκεί τα σπιτικά τους. Τα δύο κορίτσια και δύο αγόρια σκόρπια στην Κρήτη και την Αθήνα και μια αδελφή στην Αμερική. Κι’ εγώ ο τελευταίος, ο μικρός όπως λένε στην Αθήνα. Καθισμένος στην αυλή της θειάς, κάτω από τα γιασεμιά και τις κληματαριές, με όλες τις μυρουδιές της καλοκαιριάτικης νύχτας να τις ρουφώ αχόρταγα, και μέσα σ’ αυτές ανάκατη και η μυρουδιά της θάλασσας. Η θάλασσα το όνειρο…. Βγάζω από την τσέπη μου το τελευταίο γράμμα του γιού μου, πλησιάζω πιο κοντά στο φως, βάζω τα γυαλιά μου και διαβάζω δυνατά. Μαζί με την μυρωμένη νύχτα, με το όνειρο στα μάτια, με την φωνή μου να ακούγεται δυνατά μέσα στην ησυχία, ζω το όνειρό μου. Διαβάζω. Σου έχω ξαναγράψει πατέρα πολλές φορές πως είναι η θάλασσα στην κάθε στιγμή της και σε κάθε σου γράμμα όλο μου το ξαναζητάς, μα κι’ εγώ μην νομίζεις ας γκρινιάζω, μ’ αρέσει να στα γράφω. Λοιπόν σ’ αυτό το ταξίδι, είδα μια θάλασσα αλλιώτικη απ’ αυτήν που ήξερα Μα πόσο μπορούσα να την γνωρίζω με τους λίγους μήνες που την αρμενίζω; Εδώ χρόνια ταξιδευτές της και δεν την μάθανε, και όλο εκπλήξεις τους κάνει. Γνώρισα που λες μια αλλιώτικη θάλασσα, μια θάλασσα γκρίζα και σκοτεινή που με φόβισε, σαν να είχε πένθος, γιατί μερικές φορές γινότανε και μαύρη. Μέρες παλεύαμε μαζί της. Είπα ότι το όνειρο μας είχε γίνει εφιάλτης. Και εκεί που το πίστεψα, όλα κόπασαν σιγά-σιγά, σαν τον άνθρωπο που χτυπιέται και κλαίει με λυγμούς και μετά καταλαγιάζει, ημερεύει και πετάει από πάνω του την θλίψη και αρχίζει πάλι να χαμογελάει. Έτσι και αυτή αντάριασε, μάνιασε, μας κούρασε, μας φόβισε και αφού ξεθύμανε την αντάρα της, γαλήνεψε, και έγινε τέτοια που την βλέπεις και τρελαίνεσαι. Δεν μπορώ να σου γράψω πολλά, γιατί δεν έχω, ο καιρός μου πάνω στο

καράβι το ξέρεις λίγος είναι. Δύο λιμάνια όλα κι’ όλα έχουμε πιάσει. Σαν θαμπωμένος κοίταζα έξω που βγήκα και νόμιζα πως σειόταν η γης στο κάθε μου βήμα, μαθημένος από το λίγο η το πολύ κούνημα στο καράβι. Θαμπωμένος και περίεργος κοίταζα γύρω μου τα καινούργια πράγματα τους άλλους ανθρώπους, άκουγα τις ξένες κουβέντες και ξαφνικά ένοιωσα τέτοια λαχτάρα να βρεθώ κοντά σας, δίπλα σας, ν’ ακούσω τις γνώριμες δικές σας φωνές κι’ όχι αυτό το ανακάτωμα που άκουγα τριγύρω μου. Γύρισα πίσω στο καράβι κλείστηκα στην καμπίνα μου και έκλαψα από νοσταλγία και θύμησες. Όμως έπρεπε να κατέβω στην βάρδια για δουλειά, σε λίγες ώρες θα φεύγαμε. Σκέφτηκα με την πρώτη ευκαιρία να πάω στον καπετάνιο να δηλώσω παραίτηση και να ξεμπαρκάρω μόλις θα φθάναμε σε κάποιο κοντινότερο προς την πατρίδα τόπο. Μ’ αυτήν την απόφαση κατέβηκα για δουλειά. Κάθε μέρα έλεγα

λόγια. Ότι ο άνθρωπος δεν κάνει μόνο βιβλία, κάνει και ζωή, και ζωή κάνεις όταν γίνεσαι αυτό που θέλεις, και όχι αυτό που μπορείς, γιατί την ζωή που μπορείς να ζήσεις την διαλέγεις, ενώ την ζωή που θέλεις να ζήσεις την παλεύεις και σπάνια καταλαβαίνεις ότι την έζησες όπως ήθελες. Εγώ έζησα και ζω αυτό που θέλω μέσα από την φαντασία. Είναι πολλές φορές όμως που η πραγματικότητα ξεπερνά την φαντασία, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι είναι πάντα καλύτερη. Είναι όμως ζωή. Αυτά θα σου πω, καθώς και ότι το να ακουμπάω την φαντασία μου στο χαρτί το έχω κάνει τέχνη. Αυτή η τέχνη είναι η εκδήλωση της λαχτάρας να ξεδιψάσω πίνοντας το όνειρο. Και να σου πω ακόμη ότι αυτή την τέχνη την έκανα τεχνική, και προσπαθώ να μην μου λείψει αυτή η τεχνική, γιατί τότε θα είναι σαν να σου χυθεί το νερό πριν προφτάσεις να φέρεις το ποτήρι στα χείλη σου. Μέσα από αυτή την

«αύριο θα πάω» και το αύριο γινόταν σήμερα και το σήμερα γινόταν χθες, και εγώ δεν έπαιρνα απόφαση. Κοντεύει χρόνος σε λίγους μήνες που λείπω από κοντά σας πατέρα, όμως την πήρα την απόφαση και θα την δηλώσω την παραίτηση. Έρχομαι να τα πούμε από κοντά, θα φέρω με τις ιστορίες μου το όνειρο εκεί, σιμά σου, δίπλα σου, να το αγγίξεις, να το ασπαστείς και να μέσα από αυτό το όνειρο το νέο σου βιβλίο. Μπορεί πατέρα οι θάλασσες και τα καράβια να σε πηγαίνουν στα πέρατα της γης, σε τόπους ωραίους και άσχημους, καλούς η κακούς να βλέπεις και να ζεις πολλά, η φαντασία όμως που γίνεται σκέψη και την ακουμπάς στο χαρτί δουλεμένη με την γνώση, είναι κάτι το θαυμαστό Σταμάτησα το διάβασμα και έμεινα στην τελευταία φράση. Σκέφθηκα πως όταν σε δω, θα σου απαντήσω σε αυτά τα τελευταία σου

τεχνική και μέσα από εσένα που έκανες το όνειρο μου πραγματικότητα, ζω και είμαι ευτυχισμένος, γιατί ήταν και δικό σου όνειρο. Κάποτε με ρώτησες, πως άρχισα να γράφω. Τότε σου είπα πως είχε περισσέψει μέσα μου η θλίψη, πως είχε περισσέψει και η συλλογή και πως έπρεπε να το πάρω απόφαση και να κάνω την ζωή που μπορούσα. Έτσι έκλεισα το όνειρο στο νου και την ψυχή, το έκανα φαντασία και το ακούμπησα εδώ στο χαρτί, να το διαβάζει όποιος θέλει. «Ε, Στρατή, περασμένα μεσάνυχτα γιέ μου, έπεσε δροσιά, έμπα μέσα μπορείς να ονειρευτείς και στο κρεβάτι». Σηκώθηκα μάζεψα το βιβλίο, τα χαρτιά τα μολύβια και με το νου γεμάτο απ’ αυτά που θα έλεγε στον γιό που θ’ αποκτούσε ο ήρωας του καινούργιου μου βιβλίου, πήγα να ονειρευτό στο κρεβάτι μου.

του Χαράλαμπου Τορτορέλη | Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Μουσεία Μεταναστών Στην παρούσα δημοσίευση θα γνωρίσουμε μουσεία μεταναστών σε μεγάλα λιμάνια του κόσμου που υποδέχτηκαν εκατομμύρια μεταναστών. Μουσείο Μεταναστών Νέας Υόρκης

Το πιο γνωστό και εμβληματικό μουσείο μετανάστευσης στον κόσμο είναι το Μουσείο Μετανάστευσης της Νέας Υόρκης. O οργανισμός «Άγαλμα της Ελευθερίας - Έλις Άϊλαντ» που διαχειρίζεται το μουσείο, ουσιαστικά παρουσιάζει στο κοινό δύο εμβληματικούς, μουσειακούς χώρους που υποδέχτηκαν εκατομμύρια μετανάστες στην Αμερική, δηλαδή το κτίριο του Έλις Άϊλαντ και το κτίριο - βάση του αγάλματος της Ελευθερίας στο παραπλήσιο νησάκι Λίμπερτυ. Το νησί Έλις (Ellis Island), στ’ ανοιχτά του Μανχάταν, υπήρξε ο κύριος σταθμός υποδοχής των μεταναστών που έφταναν στην Αμερική, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, από τα τέλη του 19ου αιώνα και κατά τη δι-

άρκεια του πρώτου μισού του 20ου. Έως τις αρχές του 17ου αιώνα το νησί ονομαζόταν Γκαλ. Στις 12 Ιουλίου του 1603 ο κυβερνήτης του Νέου Άμστερνταμ, της μετέπειτα δηλαδή Νέας Υόρκης, το αγόρασε από τους Ινδιάνους και το μετονόμασε σε Όιστερ Άιλαντ. Κατόπιν, μετονομάστηκε σε Έλις Άιλαντ και μετατράπηκε σε σταθμό υποδοχής μεταναστών. Εγκαινιάστηκε την 1η Ιανουαρίου του 1892 και ως τις 12 Νοεμβρίου του 1954, οπότε και έκλεισε, υποδέχθηκε πάνω από 20 εκατομμύρια μετανάστες απ’ όλο τον κόσμο. Εκεί υποβάλλονταν σε ιατρικές εξετάσεις, προκειμένου να εγκριθεί η είσοδός τους στις ΗΠΑ. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που έπαιρναν την πολυπόθητη άδεια, εγκαθίσταντο, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια, στη Νέα Υόρκη και το Νιου Τζέρσεϊ.

Από το 1924 χρησιμοποιήθηκε μόνο για κρατουμένους και πρόσφυγες. Η υποδοχή των συνηθισμένων μεταναστών γινόταν σε άλλους, παραπλήσιους σταθμούς. Κατά κάποιο τρόπο, το Έλις Άιλαντ λειτούργησε και ως μία κολυμπήθρα, καθώς πολλοί άνθρωποι απέκτησαν εκεί ένα νέο όνομα. Λέγεται πως αν κάποιος από τους υπαλλήλους δεν μπορούσε να εκφέρει το όνομα ενός μετανάστη, το άλλαζε κατά προσέγγιση σε κάτι πιο σύντομο και απλό. Ιδιαίτερα, αν ο νεοφερμένος δεν ήξερε να γράφει και να διαβάζει Αγγλικά. Έξω από το Μουσείο Μετανάστευσης του Έλις Άϊλαντ μπορεί ο επισκέπτης να συναντήσει το Αμερικάνικο Τοίχος Μνήμης Μεταναστών. Πρόκειται για ένα τοίχος όπου αναγράφονται τα ονόματα μεταναστών που κατέφθα-

Αριστερά: Το Άγαλμα της Ελευθερίας. Η βάση του λειτουργεί ως παράρτημα του Μουσείου Μεταναστών. Κάτω & δεξιά: Το νησάκια Έλις και Ελευθερίας στην Νέα Υόρκη.

ΜΟΥΣΕΙA ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Το Μουσείο Μεταναστών της Μελβούρνης.

σαν στην Νέα Υόρκη. Από το 1990 που ξεκίνησε η καταγραφή μέχρι σήμερα, αριθμούνται 700.000 ονόματα ενώ η έρευνα συνεχίζεται. Το άγαλμα της Ελευθερίας δεσπόζει στην νησίδα Λίμπερτυ Άιλαντ (Liberty Island) στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης. Κρατάει πυρσό στο ανυψωμένο, δεξί της χέρι και πλάκα στο αριστερό όπου αναγράφεται η ημερομηνία «4 Ιουλίου 1776» δηλαδή η ημερομηνία ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Εθνών. Η ιδέα του αγάλματος ανήκει στον

Γάλλο ιστορικό Εντουάρ ντε Λαμπουλέ, ο οποίος πρότεινε να κατασκευαστεί ένα μνημείο προς τιμήν της γαλλοαμερικανικής φιλίας. Το 1874, ο Φρεντερίκ Μπαρτολντί, έμπειρος γλύπτης, άρχισε να εργάζεται στο Παρίσι για την κατασκευή του, ενώ τη στατική δομή του μελέτησε ο μηχανικός Γκυστάβ Άιφελ, για την κατασκευή ενός τεράστιου χαλύβδινου σκελετού. Τον σκελετό αυτό κάλυψε ο Μπαρτολντί με φύλλα χαλκού σφυρηλατημένα στο χέρι για να δώσει στο άγαλμα την μορφή που ήθελε.

Το κολοσσιαίο άγαλμα αποσυναρμολογήθηκε σε 350 κομμάτια και μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ το 1885, όπου συναρμολογήθηκε ξανά. Το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών αποφάσισε να τοποθετηθεί στη συγκεκριμένη νησίδα, από όπου είναι ορατό σε όποιον μπαίνει ή βγαίνει από το λιμάνι της Νέας Υόρκης. Εγκαινιάστηκε στις 28 Οκτωβρίου του 1886. Το άγαλμα ζυγίζει 228,456 τόνους και το ύψος του, χωρίς τη βάση, είναι 46,5 μέτρα, ενώ με τη βάση είναι 93. Στο εσωτερικό του, 168 σκαλιά επιτρέπουν την άνοδο στο κεφάλι, όπου υπάρχουν 25 παράθυρα, και άλλα 58 στο χέρι, που κρατάει τον πυρσό, ο οποίος το 1986 καλύφθηκε με λεπτά φύλλα χρυσού 24 καρατίων. Ουσιαστικά το Μουσείο Μετανάστευσης της Νέας Υόρκης είναι ένας συνεχής ζωντανός οργανισμός όπου απόγονοι μεταναστών μπορούν να αναζητήσουν τις ρίζες τους ή ακόμα και να εκθέσουν τα οικογενειακά κειμήλια και φωτογραφίες τους.

Μουσείο Μεταναστών Μελβούρνης

Οι ιστορίες των μεταναστών που κατέφθασαν στην νησιωτική ήπειρο της Αυστραλίας, παρουσιάζονται στο Μουσείο Μεταναστών της Μελβούρ-

Το Μουσείο Μεταναστών του Παρισιού.

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Πάνω: Το Καναδικό Μουσείο Μεταναστών. Αριστερά: Το Μουσείο Μεταναστών της Καταλονίας, στην Ισπανία.

νης, της πρωτεύουσας μιας από της έξη πολιτείες της Αυστραλίας, της Βικτώρια. Οι άνθρωποι του μουσείου το παρουσιάζουν ως εξής: «Το Μουσείο Μετανάστευσης διερευνά τις ιστορίες ανθρώπων από όλο τον κόσμο που έχουν μεταναστεύσει στη Βικτώρια, με μια πλούσια συλλογή κειμηλίων αλλά και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό με πραγματικές μαρτυρίες ανθρώπων που βρέθηκαν μετανάστες στην χώρα μας. Διερευνούνται οι αιτίες μετανάστευσης, οι συνθήκες των ταξιδιών για τον τελικό προορισμό και ο αντίκτυπος της παρουσίας των μεταναστών στις κοινότητες αυτοχθόνων. Ιστορίες άλλοτε θλιβερές και άλλοτε αστείες. Το αποτέλεσμα μιας επίσκεψης στο Μουσείο Μεταναστών της Μελβούρνης είναι μια πρόσκληση για σκέψη και μια συγκινητική εμπειρία. Βρίσκεται στο Παλιό Τελωνείο, στην καρδιά της πόλης».

Μουσείο Μεταναστών Παρισιού

Το Γαλλικό Μουσείο Μεταναστών στεγάζεται στο Παλάτι de la Porte Dorée. Μετά από πρόσφατη ανακαίνιση παρουσιάζει την ιστορία της μετανάστευσης προς την Γαλλία τα τελευταία διακόσια χρόνια. Οι συλλογές χωρίζονται σε τέσσερεις ενότητες. Την μετανάστευση μέχρι την αρχή

του 20ου αιώνα, το μεταναστευτικό κύμα της δεκαετίας του 1930, την μεταπολεμική μεταναστευτική έκρηξη και την σημερινή κατάσταση. Επίσης παρουσιάζονται τα μεταναστευτικά κύματα και μεταναστευτικές διαδρομές τόσο προς την Γαλλία όσο και διεθνώς.

Μουσείο Μεταναστών Καναδά

Το Μουσείο Μεταναστών του Καναδά στεγάζεται σε ένα εμβληματικό και ιστορικό κτίσμα που ονομάζεται Υπόστεγο Pier 21. Ο χώρος αυτός ουσιαστικά λειτουργούσε ως η πύλη εισόδου στην χώρα από το 1928μ έως και το 1971. Περίπου ένα εκατομμύριο μετανάστες και πρόσφυγες πέρασαν στην χώρα μέσω αυτού του χώρου. Επίσης από εκεί αναχώρησαν περίπου 500.000 στρατιώτες κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στον χώρο του Μουσείου προβάλλεται ένα εικοσάλεπτο ντοκιμαντέρ που παρουσιάζει προσωπικές ιστορίες και μαρτυρίες μεταναστών.

Μουσείο Μεταναστών Καταλονίας της Ισπανίας

Το Καταλανικό Μουσείο Μεταναστών βρίσκεται στην περιοχή Mataro της Βαρκελώνης και έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Μουσείων του Επαρχιακού Συμβουλίου της Βαρκελώνης.

Το Μουσείο παρουσιάζει την μετανάστευση που σχετίζεται με την Καταλονία και παράλληλα λειτουργεί ως ερευνητικό κέντρο διάσωσης και διάδοσης της μεταναστευτικής μνήμης της Καταλονίας. Έξω από το Μουσείο εκτίθεται το ιστορικό τρένο, γνωστό με την ονομασία Sevillano, το οποίο μετέφερε, κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 τους μετανάστες από την Ανδαλουσία προς την Καταλονία.

Μουσείο Μεταναστών Δανίας

Το Δανικό Μουσείο Μετανάστευσης βρίσκεται στη Farum, ένα προάστιο της Κοπεγχάγης και αποτελεί ένα σημαντικό και σύγχρονο μουσείο το οποίο παρουσιάζει την ιστορίας της μετανάστευσης στην Δανία. Η νέα μόνιμη έκθεση εγκαινιάστηκε στις 27 Ιανουαρίου 2012 από την Υπουργό για την Ισότητα των Φύλων και Εκκλησιαστικών Υποθέσεων, Manu Sareen.

Μουσεία Μεταναστών Γερμανίας

Δύο Μουσεία Μεταναστών λειτουργούν στην Γερμανία. Το Μουσείο Μεταναστών της πόλης Bremerhaven βρίσκεται σε μια ιστορική τοποθεσία του νέου λιμανιού, το οποίο λειτούργησε από το 1852

ΜΟΥΣΕΙA ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ και απ’ όπου λειτούργησε ως σημείο εκκίνησης 1,2 εκατομμυρίων μεταναστών για τον Νέο Κόσμο. Το λιμάνι αυτό κατασκευάστηκε δίπλα στο παλιό, το λεγόμενο Alter Hafen, το οποίο μαζί με τα λεγόμενα αυτοκρατορικά λιμάνια Kaiserhäfen και Columbus Wharf αποχαιρέτησαν 7,2 εκατομμύρια μετανάστες προς τον Νέο Κόσμο. Το 2005 εγκαινιάστηκε το εμβληματικό κτίριο του Μουσείου ενώ το 2012 παρουσιάστηκε στο κοινό και η νέα πτέρυγα του Μουσείου η οποία παρουσιάζει πλέον την Γερμανία ως χώρα υποδοχής μεταναστών. Το Μουσείο Μεταναστών της πόλης Mainz παρουσιάζει ιστορίες ανθρώπων που μετανάστευσαν στην Γερμανία τα τελευταία 60 χρόνια, πως αυτοί οι άνθρωποι συνέβαλλαν στις τοπικές οικονομίες, τους λόγους μετανάστευσης όσο και τις συνθήκες ζωής των χωρών τους που τους οδήγησαν στην φυγή. Επίσης παρουσιάζεται το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα της Γερμανίας.

Το Μουσείο Μεταναστών της Δανίας.

Το Μουσείο Μεταναστών της πόλης Bremerhaven της Γερμανίας.

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Μη φύγεις… πρέπει να ζήσεις!

απόσταση από τον έκτο όροφο ως το έδαφος την μάγευε. Αν δεν του είχε υποσχεθεί ότι θα έκανε τα πάντα για τα παιδιά τους, θα πήγαινε να τον βρει να του πει ακόμα μια φορά πόσο τον αγαπούσε, πόσο υπέφερε που την άφησε μόνη, πόσο άχαρη και μονότονη ήταν η ζωή της χωρίς αυτόν, χωρίς τον Αντώνη της που ζούσε για εκείνη και τις δύο υπέροχες κόρες τους. Δέκα οκτώ χρόνια γάμου, δέκα οκτώ χρόνια απόλυτης ευτυχίας έπαψαν να υπάρχουν όταν ξαφνικά η μοίρα τους έστησε καρτέρι στο πεζοδρόμιο, κοντά στο σπίτι τους, όταν ένα ακυβέρνητο αυτοκίνητο έπεσε πάνω τους και τους χτύπησε. Η σκηνή ερχόταν και ξαναερχόταν στο μυαλό της και την ξαναζούσε όλο και πιο έντονα. Στην αρχή δεν κατάλαβε γιατί ο αγαπημένος της την έσπρωξε τόσο βίαια με αποτέλεσμα να χάσει την ισορροπία της και να πέσει κάτω. Μετά αντιλήφθηκε τι παίχτηκε μπροστά στα μάτια της. Ο Αντώνης την έσπρωξε για να γλυτώσει εκείνη αφού δεν προλάβαινε να γλυτώσει και τους δύο. Αν δεν την είχε σπρώξει θα τους είχε χτυπήσει και τους δύο το αυτοκίνητο. «Μαμά έλα σε παρακαλώ πιο μέσα. Είσαι πολύ κοντά στα κάγκελα και τρομάζω!» Η φωνή της μεγάλης της κόρης την συνέφερε από την ονειρική κατάσταση που βρισκόταν αρκετή ώρα τώρα και γύρισε προς το μέρος της προσπαθώντας να συγκρατήσει το σπασμό πριν από το λυγμό που έκαιγε το στήθος της. Κατάπιε τον πόνο και κατάφερε να χαμογελάσει κιόλας. «Μην τρομάζεις Μαρία μου. Χάζευα απλώς την όμορφη βραδιά και ξεχάστηκα». Η Μαρία που μόλις είχε κλείσει τα δέκα έξι, την πλησίασε και την αγκάλιασε. «Σου λείπει! Το ξέρω πολύ καλά γιατί το ίδιο λείπει και σε μένα και στην Ιωάννα. Όμως μανούλα, κάποια στιγμή πρέπει να το ξεπεράσουμε και να προχωρήσουμε στη ζωή. Πονάς πολύ και είναι φυσικό γιατί, μανούλα μου, είχες παντρευτεί τον καλύτερο άνθρωπο στη γη. Λατρεύατε ο ένας τον άλλον και εμείς, μεγαλώνοντας, σας καμαρώναμε όλο και περισσότερο όμως και πάλι σου λέω ότι πρέπει να προχωρήσουμε και εσύ πρέπει να κάνεις το πρώτο βήμα. Πως θα σου φαινόταν σαν πρώτο βήμα να επιστρέψεις στη δουλειά σου; Ο αδελφός σου ανυπομονεί να σε δει δίπλα του να τον βοηθάς και να αναλαμβάνεις και μόνη σου μερικές υπο-

θέσεις. Ξέρει καλά τι δικηγοράκλα είσαι, όπως ήταν και ο μπαμπάς. Οι τρεις σας είχατε ξετινάξει τα δικαστήρια με τη σοβαρότητα και την επιμέλεια που σας διέκρινε. Έλα μανούλα, κάνε κουράγιο και ξαναγύρνα στη ζωή σε παρακαλώ». Έκλαιγε στην αγκαλιά της μάνας της έχοντας φανερώσει επιτέλους την κρυφή της επιθυμία να ξαναδεί τη μητέρα της όπως ήταν παλιά. Ήξερε ότι αυτό ήταν αδύνατο αλλά έπρεπε να προσπαθήσει να συντονίσει, τουλάχιστον εκείνη, την οικογένεια που βρισκόταν στα πρόθυρα διάλυσης εδώ και πέντε μήνες που συνέβη το ατύχημα στον πατέρα της. Το κλάμα της κόρης της ξύπνησε μέσα της την υπόσχεση που έδωσε στον Αντώνη, λίγο πριν τον χάσει οριστικά, ότι θα πρόσεχε τα παιδιά και τώρα καταλάβαινε ότι ο αγαπημένος της την έσωσε μεν από το ατύχημα αλλά και, βάζοντάς την να του ορκιστεί ότι θα προσέχει τα παιδιά τους, την έδεσε σταθερά με τη ζωή. Έσφιξε την κόρη της στην αγκαλιά της και χάϊδεψε απαλά τα μαλλιά της. «Εντάξει Μαρία μου! Έχεις δίκιο κοριτσάκι μου! Είναι αναπόφευκτο να αρχίσουμε τη ζωή μας ξανά έστω και μόνες μας. Θα συνεννοηθώ αύριο με το θείο σου για το πότε θα πάω πάλι κοντά του στο γραφείο. Αυτό στο υπόσχομαι! Θέλω τώρα να σου πω μια ιστορία που πρέπει να βγάλω από μέσα μου για να ξαλαφρώσω. Μπορείς να με ακούσεις;» Κοίταξε στα μάτια τη μητέρα της με εκείνο το σοβαρό αλλά καθόλου μεγαλίστικο βλέμμα που φανέρωνε το πόσο φιλοσοφημένο παιδί ήταν. «Θα ακούσω μαμά ό,τι θέλεις να μου πεις, μόνο άφησέ με να φωνάξω και την Ιωάννα για να σε ακούσουμε και οι δύο». Δέχτηκε και σε λίγο είχε μπροστά της τις δύο κόρες της που είχαν δύο χρόνια διαφορά στην ηλικία. Κάθισαν στο τραπέζι της κουζίνας, στο τραπέζι που κάθονταν και οι τέσσερις για το βραδινό, συνήθως, φαγητό. Η απουσία του πατέρα ήταν καταλυτική. Για λίγη ώρα έμειναν σιωπηλές, η κάθε μία τους με τις σκέψεις της, με τις αναμνήσεις της, με την προσμονή ότι τώρα κάτι θα γινόταν, κάτι καλό που θα τις έβγαζε στην επιφάνεια από την άβυσσο που βρέθηκαν τόσο ξαφνικά αλλά και τόσο άδικα. Με ένα αναστεναγμό η μητέρα τους άρχισε να μιλάει, σιγά στην αρχή, τόσο σιγά που μετά βίας την άκουγαν, αλλά όσο προχωρούσε ζωήρευε η φωνή της, ζωντάνευαν τα μά-

τια της και το πρόσωπό της ομόρφυνε πάλι σαν τότε που τίποτε δεν σκίαζε την ευτυχία της. Στα τριάντα οκτώ της χρόνια η Ελένη ήταν αυτό που άνετα κανείς θα έλεγε καλλονή. Είχε εγκαταλείψει τον εαυτό της τους τελευταίους μήνες λόγω του τραγικού γεγονότος, είχε χάσει αρκετά κιλά επειδή της είχε κοπεί η όρεξη αλλά και πάλι ήταν όμορφη έστω και αν ήταν άχαρα ντυμένη με μία ρόμπα που έπλεε πάνω της και κάτι παντόφλες που απλά ήταν για πέταμα. Τα κορίτσια κρέμονταν από τα χείλη της. «Ποτέ δεν θα ξεχάσω τι υπέροχος μου φάνηκε εκείνος ο Σεπτέμβριος που γύρισα στο σχολείο μετά από τις διακοπές του καλοκαιριού. Ήμουν στην πρώτη λυκείου, σαν και σένα Μαρία μου, όταν αντίκρισα για πρώτη φορά τον Αντώνη, τον μπαμπά σας. Είχε έρθει από άλλο λύκειο με μεταγραφή γιατί μόλις είχε μετακομίσει η οικογένειά του στη γειτονιά και έτσι βρεθήκαμε ο ένας απέναντι στον άλλο έτσι ξαφνικά, έτσι απλά». Το χαμόγελο που φώτισε το πρόσωπό της, έκανε τις κόρες της να χαμογελάσουν και αυτές. Εκείνη συνέχισε σαν να βρισκόταν μέσα σε όνειρο. «Ήταν σαν πρίγκιπας έτσι πανύψηλος που ήταν, όμορφος σαν θεός του Ολύμπου και τόσο σοβαρός που έλεγες ότι δεν είχε καμία σχέση με την πραγματική του ηλικία. Τον ερωτεύτηκα με την πρώτη ματιά και όπως μου εξομολογήθηκε αργότερα, το ίδιο έπαθε και εκείνος. Στο τέλος της χρονιάς έδωσε εξετάσεις και μπήκε αμέσως στη νομική σχολή της Αθήνας χαλώντας το χατίρι του πατέρα του που τον ήθελε γιατρό σαν και εκείνον. Σε δύο χρόνια τον ακολούθησα και εγώ αφού είχα μεγάλη βοήθεια από τον πατέρα μου, τον αδελφό μου που όπως γνωρίζετε είναι δικηγόροι αλλά και από τον Αντώνη που ήδη βάδιζε στο τρίτο έτος. Με τον μπαμπά είμαστε αχώριστοι, μαζί μελετούσαμε, μαζί πηγαίναμε στα πάρτι ή στις εκδρομές με τους φίλους. Είμαστε τόσο δεμένοι που αν βρισκόταν ένας από τους δυο μας κάπου μόνος, να τον ρωτάνε αμέσως, που είναι ο άλλος». Το χαμόγελο στα χείλη της όλο και μεγάλωνε. Η Μαρία φοβήθηκε μήπως της έκανε κακό αυτή η αφήγηση που της ξυπνούσε αναμνήσεις από το παρελθόν και της έπιασε το χέρι. «Δεν είναι ανάγκη μανούλα να μας πεις άλλα. Τα ξέρουμε όλα αυτά που μας λες. Μην ξεχνάς ότι τα περισσότερα τα ζήσαμε κιόλας!» Χάϊδεψε με αγάπη το χέρι της κόρης της πριν συνεχίσει. Είχε καταλάβει τους φόβους της και έπρεπε να της αποδείξει ότι εννοούσε όλα αυτά που σκεπτόταν, αυτά που έλεγε και τελικά αυτά που σκόπευε να κάνει. «Μην ανησυχείς Μαρία μου, έχω πάρει τις αποφάσεις μου και θα πάνε όλα καλά. Σας το υπόσχομαι όπως ακριβώς το υποσχέθηκα στον πατέρα σας». Η μικρή της κόρη ανέλαβε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. «Δεν γίνεται αλλιώς μανούλα. Τα πράγματα θα πάνε καλά γιατί εσύ θα τα κάνεις να πάνε καλά. Εσύ εξ άλλου

είσαι ο άγγελος που μας φυλάει και θα το κάνεις». Ήταν τόσο σίγουρη που άθελά της η μητέρα της χαμογέλασε. «Δεν είμαι εγώ ο άγγελός σου Ιωάννα. Άλλος είναι, αλλά είμαι βέβαιη ότι είναι δίπλα σου και σε φυλάει». «Ακριβώς! Αυτό σου λέω τόση ώρα! Μου το είπε ο μπαμπάς όταν ήμουνα μικρή και τον ρώτησα πως έρχονται τα παιδιά στη γη». Λέγοντας αυτά το πρόσωπό της έγινε κατακόκκινο. Απόδειξη ότι είχε μπει για τα καλά στην εφηβεία και γνώριζε αρκετά, όπως ασφαλώς και η αδελφή της που ήταν μεγαλύτερη. Σαν μάνα η Ελένη, είχε προσπαθήσει να τους εξηγήσει ορισμένα πράγματα όταν χρειάστηκε, και εκείνα την άκουγαν μαγεμένα από τον τρόπο που τους παρουσίαζε τα μυστικά της ζωής. Δεν γνώριζε βέβαια αυτή τη λεπτομέρεια με αποτέλεσμα η περιέργειά της να χτυπήσει κόκκινο για το τι απάντησε ο πατέρας των κοριτσιών σ’ αυτή την ερώτηση. «Και τι σου απάντησε ο μπαμπάς Ιωάννα μου;» Η μικρή της κόρη απάντησε παίζοντας τα δάχτυλά της, σημάδι ότι βρισκόταν σε αμηχανία. «Μου είπε ότι τα παιδιά τα στέλνει ο Θεός στη γη μαζί με έναν άγγελο να τα φυλάει. Όταν τον ρώτησα πως τον λένε τον άγγελο, μου απάντησε… ‘’μανούλα’’. Κατάλαβες τώρα; Εσύ είσαι ο άγγελος που πρέπει να τα φτιάξεις όλα!» Είχε μείνει με το στόμα ανοικτό μπροστά στο μεγαλείο αυτού του ανθρώπου που ακόμα και πίσω της την ανέβαζε στο ψηλότερο βάθρο στα μάτια των παιδιών τους. «Αχ μωρέ Αντώνη!» Έκλαιγε από την αφήγηση της μικρής της κόρης ενώ το μυαλό της σταμάτησε να σκέπτεται τη συνέχεια. Σε λίγο συνήλθε και κοίταξε τα παιδιά σταθερά στα μάτια. Ακόμα και τώρα ο Αντώνης, αν και απών, φρόντιζε τη γυναίκα του και τα παιδιά του. «Έχεις απόλυτο δίκιο Ιωάννα μου! Εγώ θα τα φτιάξω όλα παιδί μου. Είχε δίκιο ο μπαμπάς όταν με έκανε άγγελο στην προσπάθειά του να σας δείξει το πόσο μεγάλη είναι η αγάπη μας για σας». Σηκώθηκε από τη θέση της. Δεν μπορούσε πια να συνεχίσει. Τα υπόλοιπα που ήθελε να τους πει τα είχαν ζήσει και εκείνα μαζί τους. Θα τα διάνθιζε βέβαια με ωραία λόγια χωρίς να μπει σε λεπτομέρειες τέτοιες που θα τα σοκάριζαν ή θα τα στενοχωρούσαν. Ο έρωτας που έζησε με τον άντρα της ήταν κάτι αποκλειστικά δικό της και θα παρέμενε έτσι μέχρι που θα έκλεινε τα μάτια της. Καβγαδάκια είχαν όπως όλα τα ζευγάρια όμως είχαν δημιουργήσει μεταξύ τους ένα κανόνα ασφαλείας , ένα όριο που ποτέ δεν το ξεπέρασαν και έτσι οι καβγάδες τους παράμεναν στα όρια της λεκτικής αντίθεσης χωρίς ποτέ να ξεπεραστούν τα όρια του σεβασμού της προσωπικότητας του άλλου. «Έχετε δίκιο πάντως και οι δύο. Πρέπει να ζήσουμε όσο και αν μας πόνεσε η απώλεια του μπαμπά μας. Γι αυτό σαν πρώτο βήμα θα πάω στο γραφείο αύριο». Σηκώθηκαν και τα δύο κοριτσάκια της

και την αγκάλιασαν κατενθουσιασμένα. Κρατώντας τα στην αγκαλιά της, κατάλαβε ότι δεν ήταν πια κοριτσάκια όπως τα θεωρούσε αλλά ολόκληρες κοπέλες απόλυτα σχηματισμένες και πολύ όμορφες. Αισθάνθηκε υπερήφανη γι αυτά τα δύο υπέροχα πλάσματα που στάθηκαν δίπλα της όλο αυτό τον καιρό με αγάπη και κατανόηση που άγγιζε σχεδόν τα όρια της αυταπάρνησης. Η Μαρία της, έμπαινε στα δέκα επτά και ασφαλώς θα την φλερτάριζαν νεαροί της ηλικίας της, ίσως να είχε και κανένα δεσμό. Μία γλύκα διαπέρασε το κορμί της στη θύμηση των δικών της αισθημάτων όταν ήταν στην ηλικία της. Δεν ήταν δυνατόν να ξεχάσει ποτέ την πρώτη φορά που έκαναν έρωτα με τον Αντώνη, ούτε την ερωτική τους ζωή που μόνο άριστες αναμνήσεις της έφερνε στο μυαλό. Έτσι όπως τις κρατούσε στην αγκαλιά της σήκωσε το τηλέφωνο να τηλεφωνήσει στον αδελφό της στο γραφείο για να του πει ότι αύριο θα πήγαινε στη δουλειά. Κάτι σκέφτηκε όμως και το ξανάκλεισε. Η Μαρία την κοίταξε παραξενεμένη. «Δεν θα τηλεφωνήσεις στο θείο να του πεις ότι θα πας αύριο στο γραφείο;» «Όχι Μαρία μου. Θα πάω ξαφνικά για να δω την αντίδρασή τους γιατί όπως ξέρεις είναι και ο παππούς εκεί». Τις άφησε και πέρασε στο μπάνιο να ετοιμαστεί για να είναι έτοιμη να ξεκινήσει όσο πιο πρωί γινόταν. Οι κόρες της, χτύπησαν τις παλάμες τους στον αέρα σε ένδειξη επιτυχίας και πήγαν στα δωμάτιά τους να μελετήσουν ότι είχαν ακόμα σε εκκρεμότητα. Ο καθρέφτης του μπάνιου της θύμησε το πόσο όμορφη είχε παραμείνει παρά το χτύπημα της μοίρας που την βρήκε. Δεν έδωσε σημασία στο είδωλό της και συνέχισε την προετοιμασία. Το πρωί κατέβηκε με τις κόρες της και περίμενε μαζί τους μέχρι που τις πήρε το σχολικό. Αμέσως μετά πήγε στο γκαράζ να πάρει το αυτοκίνητο που δεν είχε οδηγήσει καθόλου αυτούς τους πέντε μήνες. Ευτυχώς ερχόταν ο αδελφός της και το κινούσε που και που για να μην μείνει από μπαταρία. Με δύο λόγια ήταν ετοιμοπόλεμο. Μπήκε στη θέση του οδηγού με κάποιο φόβο. Πάντα εκείνος οδηγούσε όταν έβγαιναν μαζί και τώρα που ήταν μόνη της φάνηκε σαν να του έκλεβε κάτι αν και πολλές φορές το οδηγούσε και η ίδια όταν εκείνος έλειπε. Έβαλε μπρος με χέρι αποφασιστικό. Το αμάξι ανταποκρίθηκε με την πρώτη. Πήρε βαθιά ανάσα και βγήκε σιγά –σιγά από το γκαράζ. Πήγαινε νε συναντήσει τη ζωή. Έπρεπε να πάει! Το χρωστούσε στα παιδία της, το χρωστούσε στον Αντώνη της που τα τελευταία του λόγια πριν φύγει ήταν. «Ευτυχώς που χτύπησε εμένα! Σ’ αγαπώ Ελένη μου!» και έφυγε. Πήρε βαθιά αναπνοή, έβαλε πρώτη και ετοιμάστηκε να μπει στην κυκλοφορία της λεωφόρου. Τελευταία της σκέψη πριν ξεκινήσει ήταν τα λόγια που δεν πρόλαβε να του πει. «Όχι Αντώνη! Δεν ήταν ευτυχώς που χτύπησε εσένα! Κανέναν δεν έπρεπε να χτυπήσει. Είναι τεράστια η αδικία που μας βρήκε. Έπρεπε να είσαι εδώ μαζί μου να ζήσουμε την αγάπη μας και να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας! Αυτό έπρεπε Αντώνη!» Κοίταξε δεξιά αριστερά τη λεωφόρο και στην πρώτη ευκαιρία πάτησε σταθερά το γκάζι και μπήκε στην κυκλοφορία ικανοποιημένη που για πρώτη φορά έβγαλε από μέσα της το βουνό που καθόταν στην ψυχή της για την αδικία που της έγινε…

Η πολιτική είναι τέχνη του εφικτού. Οι ταμπέλες, οι λαϊκισμοί και τα επικοινωνιακά τεχνάσματα όχι μόνο δεν αποτελούν πολιτική, αλλά και πολλές φορές οδηγούν σε ολέθρια αποτελέσματα. Η σωστή πολιτική κινείται και ενεργεί εντός της πραγματικότητας. Κάθε πολιτική που αγνοεί την πραγματικότητα είναι λανθασμένη και οδηγεί επί του ασφαλούς σε αποτυχία. Μαρίνος Τσάμης ................................................................................................... Σκουριάσαμε στη Η ζωή πάντα νοτιά των καιρών. Ας σε ειδοποιεί. κάνουμε κάτι, έτσι, Αρκεί να δεις το «φανάρι». για να δώσουμε μια Διαφορετικά ευχαρίστηση στη ματιά την έκατσες τη βάρκα. των περαστικών... Ο νοών νοείτο. Σπύρος Ραδίτσας Πάνος Μηνόγιαννης ................................................................................................... Ησιόδου ναυτικές οδηγίες (Η΄ π.Χ. αιώνας): Η άνοιξη και το θέρος οι περίοδοι ναυσιπλοϊας ή όπως λένε οι ναυτικοί μας: Του Σταυρού (Θεοφάνεια) να λύνεις, του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) να δένεις. Βασίλειος Παπαγιάννης ................................................................................................... Ο νεαρός πλοίαρχος που πρωτοκατάνεψε σε σκούνα, με το ορτσάρισμα όχι μόνο δεν κατάφερε να καβατζάρει τις ξέρες αλλά κινδύνεψε να τσακιστεί κιόλας πάνω τους. Έτσι, για να σώσει το σκάφος και το πλήρωμά του αναγκάστηκε, με τη βοήθεια του Θεού, να ποδίσει βάζοντας το τιμόνι αλά πάντα δεξιά. Φρίξος Δήμου ................................................................................................... Ένα παραμύθι γοητευτικό ένα παραμύθι στ όνειρο μια αχαλήνωτη φαντασία μια αγάπη για τη θάλασσα Μάρω Δήμου

Η μεγάλη απώλεια...

Μαριλένα Λασκαρίδη έφυγε για το μεγάλο ταξίδι την 6η Αυγούστου 2015. Σύζυγος του κ. Πάνου Λασκαρίδη, μητέρα τεσσάρων παιδιών, αντιπρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, η Μαριλένα Λασκαρίδη υπήρξε μια πραγματική ΚΥΡΙΑ, με ξεχωριστή προσωπικότητα που κέρδιζε όλους με το ανοιχτόκαρδο χαμόγελό της και ενέπνεε εμπιστοσύνη και φιλία σε κάθε συνομιλιτή της. Την ίδια μεγάλη αγάπη που είχε για τα παιδιά της, έδειχνε και στα παιδιά του εκπαιδευτικού προγράμματος του Ιδρύματος. Η Μαριλένα πίστευε σε αξίες και υποχρεώσεις τις οποίες και υπηρέτησε με αυταπάρνηση σε όλη της τη ζωή. Δραστήρια και ακούραστη άφησε ένα σημαντικότατο έργο στη Βιβλιοθήκη και το Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη», το οποίο είμαστε βέβαιοι θα συνεχιστεί, πράγμα που ήταν και η βαθύτατη επιθυμία της. Η απώλειά της γέμισε τη ψυχή όλων μας με θλίψη, γιατί η Λέσχη έχασε ένα αξιόλογο μέλος και έναν πολύτιμο συμπαραστάτη.

Καλό Παράδεισο φίλη μας...

Οι αγαπημένοι φίλοι μας που έφυγαν πρόσφατα... Η Λέσχη μας έχασε αυτό το καλοκαίρι τρία πολύ σημαντικά και αξιόλογα μέλη της. Και οι τρεις διακρίνονταν για την έντονη προσωπικότητά τους, τη μεγάλη προσφορά στην Ελληνική Ναυτιλία, την αγάπη και αφοσίωση στις οικογένειές τους και την αγάπη τους για τη Λέσχη.

Πλοίαρχος Πάτροκλος Χατζηαθανασίου Υπήρξε επί σειρά ετών Αρχιπλοίαρχος και κορυφαίο στέλεχος της Ακτοπλοϊας Καβουνίδου. Η αίτηση εγγραφής του καπετάν Πάτροκλου εγκρίθηκε τη 25η Ιανουρίου 1983. Υπηρέτησε επί πενταετία Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της Λέσχης (1994-1999) Απεβίωσε την 12η Μαϊου 2015.

Πλοίαρχος Κώστας Σαρημπεγιόγλου Ο καπετάν Κώστας υπηρέτησε επί σειρά ετών ως Αρχιπλοίαρχος στις επιχειρήσεις του κ. Μουνδρέα. Η αίτηση εγγραφής του στη Λέσχη έγινε δεκτή την 19η Δεκεμβρίου 1983. Εξελέγει επανειλημμένως μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής της Λέσχης. Απεβίωσε την 9η Ιουνίου 2015.

Πλοίαρχος Κώστας Βικελής Υπηρέτησε επί σειρά ετών ως Αρχιπλοίαρχος στην εταιρεία Marship και στη συνέχεια στην Anpo ως υψηλόβαθμο στέλεχος. Η αίτηση εγγραφής του καπετάν Κώστα στη Λέσχη έγινε δεκτή την 1η Δεκεμβρίου 1988. Απεβίωσε την 6η Αυγούστου 2015.

Η Ελληνική Ναυτιλία αυτό το καλοκαίρι έγινε φτωχότερη χάνοντας τρια αξιόλογα στελέχη της και η Λέσχη μας στερείται τρεις αγαπημένους φίλους. Θα τους θυμόμαστε και θα τους τιμούμε πάντα.

Καλό παράδεισο φίλοι μας... 77

Της Φλωράνθης Μπαχά Χειρουργός Οδοντίατρος M.Sc. Οδ. Βιοϋλικών Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

ΑΠΟΝΕΥΡΩΣΗ:

Τι είναι και πότε χρειάζεται

άθε δόντι αποτελείται από τη ρίζα και το τμήμα που φαίνεται μέσα στο στόμα και λέγεται μύλη. Στο εσωτερικό του δοντιού υπάρχει ένας μαλακός ιστός που ονομάζεται πολφός και αποτελείται από αγγεία, νεύρα και εξειδικευμένα κύτταρα. Η φλεγμονή του πολφού οδηγεί σε μια σειρά ενοχλητικών και επώδυνων συμπτωμάτων που απαιτούν ειδική αντιμετώπιση. Απονεύρωση ή πιο σωστά ενδοδοντική θεραπεία είναι η θεραπευτική μέθοδος που εφαρμόζεται στο εσωτερικό του δοντιού προκειμένου να αντιμετωπιστεί η φλεγμονή του πολφού και να διατηρηθεί το δόντι στο στόμα χωρίς προβλήματα. Πότε όμως προκαλείται φλεγμονή του πολφού; Ο πολφός φλεγμαίνει όταν εισέλθουν σ’αυτόν μικρόβια και οι συνηθέστερες αιτίες είναι οι βαθιές τερηδόνες (χαλάσματα),τα κατάγματα ή οι τραυματισμοί. Τα μικρόβια μπορεί να προκαλέσουν τη νέκρωση του πολφού και η φλεγμονή είναι δυνατό να επεκταθεί έξω από τη ρίζα του δοντιού στο οστό της γνάθου δημιουργώντας απόστημα (εικ. 1). Η κατάσταση αυτή προκαλεί έντονο πόνο στο δόντι και μερικές φορές πρήξιμο σε κάποια περιοχή του στόματος. Στη φάση αυτή τα παυσίπονα λίγο μόνο μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή, ο οποίος πρέπει να αναζητήσει τη βοήθεια του οδοντιάτρου άμεσα.

συνεδρίες. Αντιβιοτικά χορηγούνται μόνο εφ’όσον κριθεί απαραίτητο. Είναι πολύ σημαντικό να διατηρείται καθαρό από σάλιο το δόντι κατά τη διάρκεια της θεραπείας, όπως και το να ελέγχεται με ακτινογραφίες και ειδικές συσκευές η πορεία των μικροεργαλείων και της γουταπέρκας στο εσωτερικό των ριζών (εικ. 2). Μετά το πέρας της ενδοδοντικής θεραπείας είναι απαραίτητο να γίνει το σφράγισμα του δοντιού και να τοποθετηθεί μια στεφάνη προκειμένου το δόντι να μείνει λειτουργικό για πολλά χρόνια. Η ενδοδοντική θεραπεία είναι μια διαδικασία που απαιτεί ακρίβεια και προσήλωση και μπορεί να γίνει από κάθε οδοντίατρο που έχει εξοικειωθεί με αυτήν, ωστόσο κάποιες περιπτώσεις ιδιαίτερα περίπλοκες μπορούν να αντιμετωπιστούν από εξειδικευμένους οδοντιάτρους που ασχολούνται αποκλειστικά με την ενδοδοντική θεραπεία. Σε κάθε περίπτωση η διατήρηση στο στόμα ενός δοντιού που μπορεί να διατηρηθεί και να έχει καλή πρόγνωση είναι η προτιμητέα λύση, αφού κανενός είδους προσθετική αποκατάσταση δεν μπορεί να υποκαταστήσει απόλυτα το φυσικό δόντι. Εικ. 1

Εικ. 2

Η θεραπεία περιλαμβάνει δυο βασικά στάδια: α)την αφαίρεση του μολυσμένου πολφού και τον καθαρισμό του θαλάμου που τον περιείχε και β)το σφράγισμα του κενού χώρου που δημιουργήθηκε. Αφού χορηγηθεί τοπική αναισθησία, γίνεται μια μικρή οπή στη μύλη του δοντιού και διαμέσου αυτής αφαιρείται ο μολυσμένος πολφός, καθαρίζεται ο χώρος έως την άκρη της ή των ριζών με ειδικά μικροεργαλεία και στη συνέχεια εμφράσεται ερμητικά ο χώρος με ένα βιοσυμβατό, αδρανές υλικό, που λέγεται γουταπέρκα. Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται συνήθως σε μία έως τρεις

Του ΑΛΚΗ ΨΥΧΟΓΙΟΥ Νευρολόγου MD, MSc

Τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια H κυρία Μαρία, ενώ βρισκόταν για ψώνια στο σούπερ μάρκετ, ένιωσε ένα ξαφνικό μούδιασμα στο δεξί της χέρι και δεξί πόδι. Θεωρώντας ότι το προκάλεσε η βαριά τσάντα που κουβαλούσε, κάθισε σε μια καρέκλα να ξεκουραστεί. Πράγματι τα συμπτώματα υποχώρησαν μετά από λίγα λεπτά και επέστρεψε σπίτι της. Την επόμενη εβδομάδα επαναλήφθηκαν πιο έντονα και με μεγαλύτερη διάρκεια με αποτέλεσμα να χρειαστεί να μεταφερθεί επειγόντως στο νοσοκομείο. Είχε υποστεί ένα «εγκεφαλικό», καθώς είχε υπέρταση και υψηλή χοληστερόλη που δεν γνώριζε... Τι είναι ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ)? Το εγκεφαλικό είναι μια πάθηση κατά την οποία διακόπτεται η φυσιολογική κυκλοφορία του αίματος στον εγκέφαλο. Αν η διαταραχή αυτή διαρκέσει αρκετά, τότε μια ολόκληρη περιοχή του εγκεφάλου μπορεί να καταστραφεί οριστικά. Υπάρχουν βέβαια και τα παροδικά ισχαιμικά επεισόδια. Διαρκούν συνήθως λιγότερο από μια ώρα και τα συμπτώματα υποχωρούν πλήρως. Είναι όμως η προειδοποίηση ότι κάτι πιο σοβαρό έρχεται καθώς το 10% των ασθενών με παροδικό ισχαιμικό («μίνι-εγκεφαλικό») θα εκδηλώσει ένα πιο σοβαρό εγκεφαλικό στους επόμενους 3 μήνες. Κατά βάση διακρίνουμε δύο μεγάλες κατηγορίες εγκεφαλικών: Α. Τα ισχαιμικά εγκεφαλικά: ένας θρόμβος αποφράσει ξαφνικά κάποιο αγγείο του εγκεφάλου, διακόπτοντας την παροχή αίματος σε τμήμα του εγκεφάλου. Αποτελούν το 80% του συνόλου των εγκεφαλικών. Ο θρόμβος αυτός μπορεί να προέλθει από την καρδιά, από τα μεγάλα αγγεία του τραχήλου (καρωτίδες/σπονδυλικές αρτηρίες) ή και να σχηματιστεί σε κάποιο από τα αγγεία του εγκεφά-

λου που έχουν προσβληθεί από αθηρωματική πλάκα. Β. Τα αιμορραγικά εγκεφαλικά: ένα αγγείο του εγκεφάλου «σπάει» με αποτέλεσμα το αίμα να πλημμυρίζει μια περιοχή του εγκεφάλου. Αποτελούν το 20% του συνόλου. Σε κάθε περίπτωση οι εκδηλώσεις της νόσου είναι οι ίδιες. Ως γνωστόν ο εγκέφαλος αποτελεί το κέντρο από το οποίο διευθύνονται και απαρτιώνονται όλες οι λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος (κίνηση, αισθήσεις κλπ) κι επιπλέον ο λόγος, η σκέψη, η μνήμη, τα συναισθήματα, η συνείδηση. Έτσι λοιπόν οι συνέπειες ενός εγκεφαλικού μπορεί να είναι πολύ σοβαρές: για παράδειγμα εάν καταστραφεί το κέντρο της κίνησης τότε η αντίθετη πλευρά του σώματος παραλύει, εάν καταστραφεί το κέντρο του λόγου τότε ο ασθενής δεν μπορεί να μιλήσει. Εάν επηρεαστεί η οπτική οδός ο ασθενής μπορεί να βλέπει το μισο οπτικό πεδίο, να χάσει την όραση από τον ένα οφθαλμό, να βλέπει διπλά ή θαμπά. Με λίγα λόγια το εγκεφαλικό μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή σε βαριά αναπηρία ή θάνατο. Για να αντιληφθούμε την σημασία αυτής της νόσου, και τις συνέπειές της σε κονωνικό επίπεδο αρκεί να

Του ΑΛΚΗ ΨΥΧΟΓΙΟΥ Νευρολόγου MD, MSc

αναφέρουμε κάποια σημαντικά στοιχεία: • Το ΑΕΕ είναι η δεύτερη αιτία θανάτου στην Ελλάδα και παγκοσμίως1 • Το ΑΕΕ η 1η αιτία αναπηρίας στους ενήλικες • 1 στους 3 ασθενείς που θα επιβιώσουν μετά απο ΑΕΕ, χρειάζονται συνεχή βοήθεια,υποστήριξη και επίβλεψη από άλλο πρόσωπο • 1 στους 6 ανθρώπους θα προσβληθεί κάποια στιγμή στην ζωή του από ΑΕΕ2. • Κάθε 6 δευτερόλεπτα πεθαίνει κάποιος άνθρωπος στον πλανήτη από ΑΕΕ, • Το ΑΕΕ προκαλεί περισσότερους θανάτους από ό,τι το AIDS, η ελονοσία και η φυματίωση μαζί, • Το ΑΕΕ προσβάλει όλες τις ηλικίες ακόμη και παιδιά και νεογέννητα, • Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο προσβάλλονται πάνω από 30.000 άνθρωποι από ΑΕΕ. Επιπρόσθετα σήμερα αναγνωρίζεται ότι το εγκεφαλικό αποτελεί την 2η αιτία άνοιας μετά την νόσο Alzheimer. Για κάθε 1 εγκεφαλικό που εκδηλώνεται με συμπτώματα εμφανή στον ασθενή και στους οικείους του, συμβαίνουν άλλα 5 «σιωπηρά» εγκεφαλικά που οδηγούν την μνήμη και την σκέψη σε σταδιακή έκπτωση. Κατά συνέπεια το ΑΕΕ είναι μια σιωπηρή επιδημία με τεράστιες επιπτώσεις στους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Δυστυχώς όλοι έχουν την θλιβερή εμπειρία από κάποιο συγγενικό πρόσωπο ή φίλο που έχει υποστεί τα αποτελέσματα του εγκεφαλικού. Η σημασία του γίνεται ακόμη μεγαλύτερη εάν αναλογιστούμε ότι πρόκειται για μια νόσο που δύναται να προληφθεί, αλλά και να αντιμετωπιστεί εάν αναγνωριστούν εγκαιρα τα συμπτώματά της και ο ασθενής μεταβή γρήγορα στο κατάλληλο Νοσοκομείο. Τι μπορεί να γίνει για να προληφθεί και αντιμετωπιστεί σωστά το Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο? Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα ως προς την αντιμετώπιση της νόσου3. Αυτό ήταν αποτέλεσμα τριών δράσεων: • της σωστής πρόληψης • της ανάπτυξης υπεροξέων παρεμβάσεων για την επείγουσα αντιμετώπιση της νόσου (θρομβόλυση, θρομβεκτομή) • της οργάνωσης μονάδων αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων (stroke units)

1 Lozano R, Naghavi M, Foreman K, et al. Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet 2012; 380: 2095–128. 2 http://www.worldstrokecampaign.org/about-the-world-stroke-campaign/why-act-now.html 3 Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, Benjamin EJ, Berry JD, Borden WB, et al.; American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Heart disease and stroke statistics—2012 update: a report from the American Heart Association. Circulation. 2012;125: e2–e220.

Η αξία της πρόληψης. Η αλλαγή του τρόπου ζωής αλλά και η σωστή ιατρική παρακολούθηση μπορούν να μειώσουν σε σημαντικό βαθμό τον κίνδυνο για ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Το 80% των εγκεφαλικών μπορεί να προληφθεί. Βασικά μέτρα σε αυτή την κατεύθυνση είναι: • ο ασθενής να γνωρίζει και να αντιμετωπίζει σε συνεργασία με τον οικογενειακό του γιατρό τους αγγειακούς παράγοντες κινδύνου: την αρτηριακή υπέρταση, τον σακχαρώδη διαβήτη και την υψηλή χοληστερόλη. • Διακοπή καπνίσματος • Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ • Φυσική άσκηση σε τακτική βάση (κατά προτίμηση αερόβια άσκηση διάρκειας περίπου 40 λεπτών, 3-4 φορές την εβδομάδα) • Υγιεινή διατροφή, δηλαδή διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά και φτωχή σε πρόσληψη λίπους, ζάχαρης και άλατος / περιορισμός του σωματικού βάρους • Εκπαίδευση στην ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ των προειδοποιητικών σημείων ενός εγκεφαλικού. Ο ασθενής και οι οικείοι του θα πρέπει να θυμούνται και να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα συμπτώματα ενός πιθανού εγκεφαλικού: • Πτώση της γωνίας του στόματος, • Αδυναμία στο χέρι ή/και στο πόδι, • Αλλαγή στην ομιλία πρέπει να οδηγούν γρήγορα σε αναζήτηση βοήθειας στο πλησιέστερο Νοσοκομείο. Γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη αναγνώριση των σημείων του Εγκεφαλικού? Ποιες είναι οι σύγχρονες υπεροξείες θεραπείες? Στο Εγκεφαλικό κάθε δευτερόλεπτο μετράει. «O χρόνος είναι εγκέφαλος», καθώς

Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια έχει αποδειχθεί ότι κάθε λεπτό που περνάει νεκρώνουν περίπου 2 εκατομμύρια νευρικά κύτταρα, και για κάθε μια ώρα χωρίς θεραπεία, ο εγκέφαλος του ασθενούς με οξύ ΑΕΕ «γερνάει» κατά 4 χρόνια4. Άρα δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Ακόμη κι αν τα συμπτώματα υποχωρήσουν σε λίγα λεπτά, θα πρέπει να κληθεί άμεσα ασθενοφόρο, γιατί αυτή μπορεί να ήταν η τελευταία προειδοποίηση πριν από την εγκατάσταση ενός μείζονος επεισοδίου. Κι όλα αυτά γιατί σήμερα υπάρχει επείγουσα θεραπεία για το ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο: • Η ενδοφλέβια ΘΡΟΜΒΟΛΥΣΗ κατά την οποία με ισχυρά ενδοφλέβια ινωδολυτικά φάρμακα επιτυγχάνεται η διάλυση του θρόμβου που προκάλεσε την απόφραξη του αγγείου και η επαναδιάνοιξη του αγγείου. Πρέπει όμως να χορηγηθεί εντός 4,5 ωρών από την έναρξη των συμπτωμάτων ενώ όσο πιο γρήγορα χορηγηθεί τόσο καλύτερο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα. • Η μηχανική ΘΡΟΜΒΕΚΤΟΜΗ: με ειδικούς καθετήρες αφαιρείται ενδαγγειακά ο θρόμβος (θεραπεία που συνδυάζεται με την ενδοφλέβια θρομβόλυση). Εδώ το παράθυρο παρέμβασης μπορεί να επεκταθεί έως και 12 ώρες (υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις) από την έναρξη των συμπτωμάτων. Είναι ό,τι πιο σύγχρονο και αποτελεσματικό έχει βρεθεί στην αντιμετώπιση της νόσου και εφαρμόζεται στα πιο οργανωμένα κέντρα με αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Το 2015 αποτέλεσε χρονιά-σταθμό στην αντιμετώπιση του εγκεφαλικού καθώς ανακοινώθηκαν σε διεθνή συνέδρια τα θετικά αποτέλεσμα από 6 μεγάλες μελέτες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της μηχανικής θρομβεκτομής. Μετά από την δημοσιοποίηση αυτών των δεδομένων, έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση σε όλες τις χώρες με αναπτυγμένα συστήματα υγείας για την αναδιοργάνωση των επειγόντων τμημάτων των νοσοκομείων αλλά και του συστήματος έγκαιρης μεταφοράς των ασθενών με το ΕΚΑΒ. Στόχος είναι οι ασθενείς να μεταφέρονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε εκείνα τα οργανωμένα κέντρα, που θα έχουν όλη την αναγκαία υποδομή ώστε να παρέχονται οι νέες θεραπείες. Ας ελπίσουμε ότι και στην χώρα μας θα ξεκινήσει η συζήτηση για την ενσωμάτωση των σύγχρονων θεραπειών στο εθνικό σύστημα υγείας. Τί είναι και από ποιους στελεχώνεται η μονάδα Αγγειακού Εγκεφαλικού Επεισοδίου? H ανάγκη ανάπτυξης ειδικών μονάδων νοσηλείας AEE στην αλλοδαπή, τα τελευταία 15-20 χρόνια κρίθηκε επιτακτική. Για τον λόγο αυτό σε μια σειρά χώρες έχουν εκδοθεί κατευθυντήριες οδηγίες,5, 6 με στόχο να 4 Saver, JL. Time is brain—quantified. Stroke. 2006;37(1):263-266 5 Alberts MJ, Hademenos G, Latchaw RE, et al. Recommendations for the establishment of primary stroke centers. Brain Attack Coalition. JAMA. 2000;283: 3102–3109. 6 Ringelstein ΕΒ, Chamorro Α., Kaste Μ et al.,European Stroke Organisation Recommendations to Establish a Stroke Unit and Stroke Center . Stroke. 2013;44:828-840

Συσκευή ενδαυλικής αφαίρεσης του θρόμβου από αγγείο του εγκεφάλου

δημιουργηθούν κέντρα αντιμετώπισης ΑΕΕ στα πρότυπα των κέντρων αντιμετώπισης πολυτραυματία. To σκεπτικό ήταν ότι τραύμα και ΑΕΕ μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά: έχουν αιφνίδια εμφάνιση, έχουν στενά χρονικά περιθώρεια αντιμετώπισης αλλά καλή πρόγνωση εάν αντιμετωπιστούν σωστά, και απαιτούν ειδικές υποδομές, πρωτόκολλα δράσης και εξειδικευμένο προσωπικό7. Ήδη στην Eυρώπη και την Aμερική τέτοιες μονάδες λειτουργούν επιτυχώς, σώζοντας ζωές, βελτιώνοντας την ανικανότητα και την αναπηρία των ασθενών. Η Μονάδα Αντιμετώπισης Αγγειακών Εγκεφαλικών Επεισοδίων είναι ένα διακριτό τμήμα του νοσοκομείου με εξειδίκευση στην αντιμετώπιση ασθενών με Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο. Στελεχώνεται από πολυδύναμη ομάδα στην οποίο τον κεντρικό ρόλο παίζει ο νευρολόγος ειδικός στο αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (stroke specialist) και το νοσηλευτικό και παραιατρικό προσωπικό που συσσωρεύει εμπειρία στην αντιμετώπιση των ειδικών προβλημάτων των ασθενών με εγκεφαλικό. Παρέχει ολοκληρωμένη φροντίδα που ξεκινά από την επείγουσα αντιμετώπιση. Συνδυάζει την γρήγορη και σωστή διαγνωστική προσέγγιση με την πρώιμη έναρξη της αποκατάστασης (φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία). Δυστυχώς στην χώρα μας δεν υπάρχουν μονάδες αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων σε δημόσια νοσοκομεία. Έχουν υπάρξει κατά καιρούς διάφορες ημιτελείς προσπάθειες (οπως η εξαιρετική μονάδα του νοσοκομείου Αλεξάνδρα που δυστυχώς έκλεισε) και σχέδια τα οποία έχουν μείνει στα χαρτιά. Ας ελπίσουμε ότι σύντομα η πολιτεία θα αναλάβει πρωτοβουλίες για να καλυφθεί αυτό το τεράστιο κενό. 7 Alberts MJ. Stroke Centers: Proof of Concept and the Concept of Proof. Stroke. 2010;41:1100-1101.

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΜΕ ΤΟ ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ

Πειραιάς 15/09/2015

Για την ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ, η διοίκηση της κλινικής προσφέρει ειδικά προνόμια για τα μέλη της λέσχης και για τα προστατευόμενα μέλη τους (συζύγους & παιδιά), τα οποία είναι: • Απεριόριστες δωρεάν επισκέψεις στους εφημερεύοντες ιατρούς. • Στις ειδικότητες παθολόγου - ορθοπαιδικού - χειρουργικού - καρδιολόγου - γαστρεντερολόγου - πνευμονολόγου χρέωση 20 ΕΥΡΩ κατόπιν ραντεβού. • Στις λοιπές ειδικότητες χρέωση 30 ΕΥΡΩ κατόπιν ραντεβού • Δωρεάν ετήσιο check-up (γεν. αίματος, σάκχαρο, ουρία, κρεατινίνη, SGOT, SGPT, ολική χοληστερίνη, καρδιογράφημα, ακτινογραφία θώρακος) • Στις διαγνωστικές εξετάσεις που διενεργούνται με τη χρήση του ΕΟΠΥΥ χορηγείται έκπτωση 30% στην συμ-

μετοχή του ασφαλισμένου. • Στις διαγνωστικές εξετάσεις που διενεργούνται χωρίς τη χρήση του ΕΟΠΥΥ, για μεν τις μικροβιολογικές δίνονται οι τιμές ΦΕΚ για δε τις απεικονιστικές (αξονικές, υπερηχογραφήματα κλπ) τιμές ως συνημμένο παράρτημα • Φυσιοθεραπείες χωρίς χρήση ΕΟΠΥΥ τιμή 8 ΕΥΡΩ ανά συνεδρία. • Σε περίπτωση νοσηλείας χορηγείται έκπτωση 15% στο ημερήσιο νοσήλιο και τις εξετάσεις (εξαιρούνται υλικά ειδικά υλικά - φάρμακα - αμοιβές ιατρών) • Σε περίπτωση χειρουργικών περιστατικών ισχύουν ειδικά πακέτα.

Επιπλέον το ΠΕΙΡΑΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΑΕ προσφέρει για τα μέλη της λέσχης τα ακόλουθα εξειδικευμένα check-up χωρίς ιδιωτική συμμετοχή με την χρήση ΕΟΠΥΥ: ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ • Ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) / FREE PSA • ΤΕΣΤ PAP • Υπέρηχος Νεφρών • Υ περηχογράφημα Μήτρας Ωοθηκών • Υπέρηχος Ουροδόχου Κύστεως • Ψηφιοποιημένη Μαστογραφία Άμφω F/P • Υπέρηχος Προστάτου Αντίστοιχα χωρίς την χρήση ΕΟΠΥΥ τα ως άνω check-up παρέχονται στις ακόλουθες προνομιακές τιμές: • Check-up «ειδικά για τον άνδρα» 31€ • Check-up «ειδικά για την γυναίκα» 38€ Επιπλέον παρέχεται η δυνατότητα συνταγογράφησης φαρμάκων και εξετάσεων από τους ιατρούς της κλινικής μας κατόπιν ραντεβού για τα μέλη της λέσχης σας. Για ραντεβού και πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας στα 210-4198800. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ειδικότερα για τις ακόλουθες παρακλινικές εξετάσεις σας παρέχονται οι κάτωθι ειδικές τιμές χωρίς την χρήση Ασφαλιστικού Φορέα: ΕΞΕΤΑΣΗ Ψηφιοποιημένη Μαστογραφία (4λήψεις) Αξονική (Θώρακος, Κρανίου, Άνω Κοιλίας, κάτω κοιλίας, Εγκεφάλου, Αυχένα κ.λ.π) Triplex Καρδιάς Triplex Αγγείων (π.χ. καρωτίδες) Test κοπώσεως Holter ρυθμού Holter πιέσεως U/S (1 Όργανο) & έκαστο επιπλέον όργανο Test Pap U/S Μαστών PSA Μαγνητική Ιωάννης Θεοδωρολέας Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΙΡΑΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΑΕ. Ακτή Κουντουριώτου 7α . Καστέλλα - Πειραιάς

ΤΙΜΗ 18 € 35 € 35 € 30 € 25 € 15 € 22 € 8€ 3€ 14 € 12 € 11 € 150 €

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ Του Τάσου Ρήγα

Ο ποιητής George Cram Cook

ε μια πρόσφατη επίσκεψή μου στους Δελφούς, επληροφορήθηκα ότι εκτός της γνωστής πολιτιστικής δραστηριότητος του Άγγελου Σικελιανού (1884-1951) και της συζύγου του Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, οι οποίοι –να σημειώσω– μαγεμένοι από το Δελφικό τοπίο ευθύς μετά τον γάμο τους (1906) παρέμειναν εκεί και οργάνωσαν τις περίφημες Δελφικές εορτές παρουσιάζοντας έργα αρχαίων τραγικών, και μία άλλη σημαντική πολιτιστική προσωπικότης έζησε για πολλά χρόνια στους Δελφούς σχεδόν την ίδια περίοδο. Ο Αμερικανός ποιητής και λάτρης της Ελλάδας, ο Τζωρτζ Κραμ Κουκ, ο οποίος πέθανε το 1924 σε ηλικία 51 ετών και ετάφη στους Δελφούς. Είναι γεγονός ότι ο Κουκ δεν είναι γνωστός στο ευρύ ελληνικό κοινό τόσον ως άνθρωπος όσον και σαν λογοτέχνης. Κουκ εσπούδασε φιλοσοφία καθώς αρχαία και νέα ελληνική λογοτεχνία μέχρι το 1912, εχρημάτισε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Το 1912 με μια ομάδα λογοτεχνών και καλλιτεχνών είχε ιδρύσει το περίφημο «Θέα-

τρο των Δραματογράφων του Προβινστάουν» του οποίου υπήρξε διευθυντής και σκηνογράφος όπου εκτός των άλλων επρωτοπαίχθηκαν και έργα του Ευγένιου Ο’ Νηλ. Η ελληνολατρεία του είχε ήδη εκδηλωθεί στο πάθος του για την αρχαία παιδεία και στα λογοτεχνικά έργα του. Εμφανέστερα όμως εκδηλώθηκε όταν εγκαταστάθηκε στους Δελφούς. Εκεί τόσον η εμφάνισή του όσον και ο τρόπος ζωής του, ταυτίστηκαν με τους χωρικούς και ποιμένες του Παρνασσού μαζί με τους οποίους ζούσε μαζί με την μονάκριβη κόρη του την Νέλλα, η οποία νεαρά ακόμη συνέζησε με ένα ντόπιο ποιμένα στα βουνά του Παρνασσού, και τον οποίο αργότερα εγκατέλειψε και έφυγε στο εξωτερικό. Κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου –όπως μ’επληροφόρησαν οι ντόπιοι– ήτο κατάσκοπος των Αμερικανών στην Άπω Ανατολή. Μετά το τέλος του πολέμου επέστρεψε στους Δελφούς –στον τόπο του ειδυλλίου της– και ευρήκε τον παλαιό φίλο της οικογενειάρχη πλέον. Έφυγε και από τότε χάθηκαν τα ίχνη της.

Φωτογραφίες: 1. Ο George Cram Cook. 2. Ο Cook με τη σύζυγό του Susan Glaspell. 3. Η υπογραφή του Cook.

Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην καθηγητή & διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Τ Σ Ι Γ Α Ρ Ι Λ Ι Κ Ι

ηρεμία εκείνου του Κυριακάτικου απογεύματος, στο ατμόπλοιο «Κυκλαδική Δόξα» που ξεφόρτωνε κάρβουνο στην παγωμένη Κοπενχάγη, διαταρασσότανε από τον χαρακτηριστικό ήχο της διαστολής των σωλήνων που διοχετεύεται σ’ αυτές ατμός, το γνώριμο στους βαπορίσιους στρίγκλισμα των βιντσιών και τις αγριοφωνάρες των Δανών λιμενεργατών. Η συνεχής εργασία του καραβιού ήταν απαραίτητη για την απρόσκοπτη λειτουργία του μεγάλου εργοστασίου της Δανίας που παράγει την ονομαστή μπίρα TUBORG. Το κάρβουνο το μεταφέρανε από τα λιμάνια της Λιθουανίας και της Λετονίας και το ξεφορτώνανε στην ιδιόκτητη προβλήτα της ζυθοποιίας. Τα ταξίδια αν και μικρά, μιάμιση δύο ημερών διαρκείας, με ομίχλες όμως, παγωνιά αλλά και φουρτούνα πολλές φορές, δεν ήταν και τόσο ευχάριστα αλλ΄ούτε κι η παραμονή του πλοίου στα βαλτικά λιμάνια φόρτωσης, που ανήκαν στο Σοβιετικό... «παράδεισο» τότε (1962), επιθυμητή. Έτσι με περισσή λαχτάρα ανέμενε το πλήρωμα τον... επαναπατρισμό του καραβιού τους στο πολιτισμένο λιμάνι της «μικρής γοργόνας», την πανέμορφη Κοπενχάγη. Και με το δίκιο τους δηλαδή γιατί εκτός από τα άλλα τους περίμενε και η ζεστή αγκαλιά των ξανθών αγαπημένων τους. Βλέπετε οι νεαροί, αλλά και... μεγαλύτεροι, Έλληνες ναυτικοί είχαν κι έχουν μεγάλη «πέραση» στο θηλυκόκοσμο των Σκανδιναβικών χωρών. Στο συγκεκριμένο μάλιστα πλοίο ολόκληρο το προσωπικό του, εξαιρουμένων του πρώτου μηχανικού και δύο θερμαστών, αλλά συμπεριλαμβανομένου και του πλοιάρχου, ήταν κάτω των τριάντα χρονών! Είχαν όμως και την καλή τύχη, ένα Καλαματιανός καλός φίλος του καπετάνιου (ο κύριος Λάκης) να εργάζεται ως γιατρός στο τοπικό μεγάλο νοσοκομείο που φρόντισε να «εγκαινιάσει» θερμές Ελληνοδανέζικες σχέσεις μεταξύ πλοίου και νοσοκομεί-

ου. Οι λιμενικές αρχές της Δανίας, όπως και των περισσότερων Δυτικών χωρών, επιτρέπανε τις επισκέψεις τρίτων και φυσικά και τις «γνωριμίες» του πληρώματος. Ο πλοίαρχος δεν είχε βέβαια αντίρρηση σ’ αυτό γιατί εκτός από το ότι ήταν νέος κι αυτός, επιθυμούσε να βρίσκονται στο πλοίο οι ναυτικοί του κατά τις νυχτερινές ώρεςκαι να είναι φυσικά και ευχαριστημένοι μαζί του. Έτσι μετά τις έξι το απόγευμα το καράβι μετατρεπότανε σε... επιβατηγό. Βέβαια μόνο στις τραπεζαρίες και στους χώρους ενδιαίτησης γενικά. Σιγοπίνανε λοιπόν τη μπίρα τους, TUBORG βέβαια, ή το ουίσκι τους αλλά και ουζάκι άμα υπήρχε, καπνίζανε τα αμερικάνικα τσιγάρα, που αφθονούσανε και απολαμβάνανε τη μουσική της αρεσκείας τους από τα υπάρχοντα κασετόφωνα και πικ απ, χορεύοντας στους χορούς της εποχής. Περνάγανε μια χαρά μέσα στη θαλπωρή του καραβιού τους. Η διασκέδαση αναστελόταν για κάποιον ή κάποιους για λίγο όταν τον ή τους χρειαζότανε ο υπεύθυνος αξιωματικός. Οι Έλληνες ναυτικοί δεν είναι του ποτού. Δεν πίνουνε για να πιούνε, όπως οι Βόρειοι συνάδελφοί τους, αλλά με ρέγουλα για να διασκεδάσουν. Έτσι δεν αντιμετώπιζε προβλήματα το βαπόρι από το πλήρωμα ή τις κοπέλες που οι περισσότερες συνήθιζαν να πίνουν αναψυκτικά! Ο υποπλοίαρχος ακόμη είχε κατορθώσει να εμπεδώσει σ’ όλους τους δικούς μας πως και η πιο μικρή τελωνειακή παράβαση, όπως κρύψιμο τσιγάρων και ποτών, τιμωρείται πολύ αυστηρά από τους Δανούς. Το πλήρωμα πραγματικά δε δημιούργησε ποτέ καμιά ανωμαλία και το τελωνείο το θεωρούσε «καλό καράβι». Στις έξι και τριάντα λοιπόν του Κυριακάτικου «εκείνου» απογεύματος περνώντας ο υποπλοίαρχος, κατά την έξοδο του από το γραφείο του καπετάνιου, τον ενημέρωσε πως υπάρχει ασυνήθιστη παρουσία αστυνομικών και τελωνειακών κοντά στο πλοίο και επίσης δύο καταδιωκτικά περιπολούν από την πλευ-

Ιστορίες της Βαρδιόλας ρά της θάλασσας. Ο πλοίαρχος υψώνοντας του ώμους του απάντησε πως ίσως πρόκειται για την εκτέλεση κάποιου γυμνασίου. Δεν είχαν περάσει όμως ούτε δέκα λεπτά από τότε κι έκανε την εμφάνιση του ο διευθυντής του τελωνείου. «Θα ‘χουμε γυμνάσιο λαθρεμπορίου...», άρχισε ο καπετάνιος και με βλοσυρό ύφος τον διέκοψε ο τελωνειακός λέγοντας: «Δυστυχώς δεν πρόκειται για γυμνάσιο κύριε πλοίαρχε αλλά για τη σύλληψη του (ανέφερε το όνομα του παραμάγειρα) χρήστη και πιθανόν διακινητή ναρκωτικών ουσιών!!! Ο καπετάνιος τα έχασε με το ανήκουστο αυτό γεγονός... Τα ναρκωτικά ση δεκαετιά του ’60 δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όπως σήμερα που γίνονται και συλλαλητήρια στο Σύνταγμα ακόμη για την απελευθέρωση της χρήσης τους... Αλλά και ο φερόμενος ως δράστης ήταν ένα δεκαεπτάχρονο, ήσυχο κι εργατικό παιδί από τις Σέρρες, καλοφτιαγμένο όμως και με πολλές «κατακτήσεις» στην Κοπενχάγη γι’ αυτό και το ονόμαζαν... «γόη». Οι θλιβερές σκέψεις του πλοιάρχου διακοπήκανε από τον ερχομό του υπεύθυνου της έρευνας που ανέφερε στους παρισταμένους γελώντας πως δεν εντόπισαν ναρκωτικά αλλά CHAMOMILIE RECUIA κοινό χαμομήλι δηλαδή!! Ο «γόης» όπως προέκυψε από την πρόχειρη ανάκριση για να προσελκύει τα κορίτσια έβαζε λίγο απ΄αυτό μέσα στα τσιγάρα πείθοντας τις «θαυμάστριες» του πως καπνίζουν μαριχουάνα κι αυτές την... «απολάμβαναν»!! Σε σχετική ερώτηση του ανακριτή, γιατί έβαζε χαμομήλι κι όχι κάτι άλλο, απάντησε γιατί του είχε σωθεί το... φασκόμηλο που χρησιμοποιούσε παλιότερα.

Γέλασαν όλοι με το τέχνασμα του πονηρού Σερραίου και σφίγγοντάς, κατά την αποβίβαση του ο τελώνης, το χέρι του πλοιάρχου τον διαβεβαίωσε πως το καράβι του παραμένει «καλό» ακόμη.

Το Υπουργείο Υγείας προειδοποιεί:

ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΒΛΑΠΤΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Της Λίνας Ποταμιάνου

Μήνας φθινοπωρινός, γεμάτος ομορφιές και αρώματα! Τα χαλκοκόκκινα και τα χρυσαφένια φύλλα μοιάζουν να έχουν πυρπολήσει τα δάση. Το νιόσκαφτο χώμα, αφράτο μυρίζει από τις πρώτες βροχές. Η θάλασσα γαλήνια και ήρεμη συχνά σε καλεί να την απολαύσεις μετά την υπερβολική ζέστη του καλοκαιριού. Ποιος άλλος μήνας προσφέρει όλες αυτές τις ομορφιές παρά ο Οκτώβρης ή Σποριάς ή Βροχάρης!

υστυχώς, εμείς οι άνθρωποι των πόλεων, δεν μπορούμε να απολαύσουμε αυτή την μαγεία στην αλλαγή της φύσης. Η μόνη διαπίστωσή μας είναι ότι οι μέρες έχουν αρχίσει να μικραίνουν, ότι πέφτει πιο νωρίς το σκοτάδι, ότι το πρωί και το βράδυ χρειαζόμαστε πια ένα μάλλινο ή ένα μπουφάν και φυσικά ότι ο κλιματισμός δεν είναι πλέον απαραίτητος για να δροσιζόμαστε. Κατά τα άλλα η ρουτίνα και οι διάφορες σκέψεις, δυσάρεστες τις περισσότερες φορές, γεμίζουν την ζωή μας. Πού να μας μείνει καιρός να σκεφτούμε τις γιορτές που υπάρχουν μέσα σ’ αυτόν τον μήνα, τις εθνικές επετείους και τόσα άλλα ιστορικά γεγονότα που θα έπρεπε να θυμόμαστε! Η επέτειος του ΟΧΙ ή η γιορτή του Αγίου Δημητρίου και η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης είναι, πολλές φορές, μόνο μία ευκαιρία για ένα τριήμερο «ξεκούρασης» για τους μαθητές και για τους μεγαλύτερους μία ευκαιρία απόδρασης από την μονοτονία της πόλης. Κι όμως αυτή η επέτειος του ΟΧΙ που σηματοδότησε την είσοδο της χώρας μας στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και άλλαξε τα σχέδια των αντιπάλων μας, έχει την σημασία της, ακόμα και για την καθημερινή μας ζωή. Αφήνοντας στην άκρη τις διηγήσεις που αναφέ-

ρονται στον ενθουσιασμό των νέων που έφευγαν για το μέτωπο, για τις σκληρές, άνισες αλλά νικηφόρες μάχες του στρατού, την όλη κινητοποίηση της κρατικής μηχανής και γενικά την ηρωική πλευρά, ας δούμε πώς αντιμετώπισαν οι απλοί άνθρωποι την καθημερινότητα του πολέμου. Ας δούμε πώς τους άγγιξαν τα γεγονότα και μάλιστα εκείνους που ζούσαν μακριά από την πρωτεύουσα. Αφορμή μου έδωσε η αυτοβιογραφία ενός αγαπημένου προσώπου, ο οποίος κατέγραψε την ζωή του και άφησε αυτή την διήγηση στα παιδιά του για να θυμούνται πόσα βάσανα πέρασε στη ζωή του και ειδικά την περίοδο της Κατοχής. Είχε δημιουργήσει την οικογένειά του δύο χρόνια πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Νεαρός σύζυγος και πατέρας ενός αγοριού ενός έτους περίπου, με τα συνηθισμένα όνειρα και τις προσδοκίες των περισσοτέρων νέων που θεμελίωσαν την οικογένειά τους στην αγάπη, τον σεβασμό του άλλου, αλλά και στην εργατικότητα και την όρεξη για δημιουργία. Γράφει λοιπόν: «Αρχίζουνε σιγά-σιγά τα πρόθυρα του πολέμου. Έρχεται το Σαράντα. Άρχισαν να παίρνουν ηλικίες διάφορες. Τον αδερφό μου τον Γιώργη τον παίρνουν παρατηρητή στην Ανάφη, τον άλλο αδερφό μου, τον Μαθαίο, τον στέλνουν

ΟΚΤΩΒΡΗΣ Τότε & τώρα

στη πρώτη γραμμή. (Τα αδέλφια που αναφέρει ήταν μεγαλύτερα στην ηλικία από εκείνον.) Όλους της ηλικίας μου τους πήρανε στρατιώτες. Εμένα που ήμουνα στην καλλίτερη ηλικία δεν με πήρανε, επειδή ήμουν πυροβολητής και σκοπευτής.Εγώ όμως πιστεύω ότι ήτανε από τις προσευχές της γυναίκας μου στην Παναγία. Το Σαράντα μας υποδούλωσαν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί. Αρχίζει ο πόλεμος, αρχίζουν τα βάσανα. Πρωί- πρωί όλο το χωριό στο πόδι! Βλέπουμε τον τηλεγραφητή με τα μάτια δακρυσμένα. «Τηλεφώνησα στη Νιό και μου απάντησε Ιταλός στρατιώτης!» μας είπε. Δεν περνάνε δυο ώρες και έρχεται μία τορπιλάκατος με δύο αξιωματικούς και 50 στρατιώτες. Έρχονται μακριά από την παλλάδα (= ορυχείο) με την σκανδάλη κατά πάνω μας. Πήγαμε όλοι στο Αμμούδι και κρατούσαμε άσπρα πανιά. Τους φώναξε ο πρόεδρος της κοινότητας, στα ιταλικά, «Ελάτε γιαλό» και αμέσως κατεβάσανε τις σκανδάλες των όπλων. Πέσανε δίπλα στο μόλο, βγήκανε οι δύο αξιωματικοί και οι στρατιώτες και ανεβήκαμε όλοι στο χωριό. Το πρώτο πράγμα που ζήτησαν από τον πρόεδρο ήταν να τους δώσει το καλλίτερο σπίτι για να μείνει ο «Κουμάντος» και επειδή ο ιδιοκτήτης αυτού του σπιτιού έλειπε στην Αθήνα, έσπασαν τις πόρτες και εγκαταστάθηκαν εκεί σαν καλοί νοικοκυραίοι !!! Ήθελαν να μας εκδικηθούν. Αμέσως είπαν να πα-

ραδώσουμε ότι όπλα είχαμε και τις ελληνικές σημαίες. Μα εγώ δεν τους την έδωσα την σημαία μου! την έκρυψα καλά!!»Προφανώς θεωρούσε μεγάλη προδοσία να παραδώσει την ελληνική σημαία! Έτσι περιγράφει τις πρώτες ώρες της Κατοχής σε ένα νησί των Κυκλάδων, ένας απλός άνθρωπος. Συνεχίζοντας την αυτοβιογραφία του, αναφέρει διάφορα γεγονότα, δυσάρεστα τα περισσότερα, κατά την διάρκεια της Κατοχής. Κυρίως αναφέρεται στο πως ο καθένας προσπαθούσε να εξασφαλίσει τα προς το ζην και θεωρεί τυχερό τον εαυτό του, επειδή μπόρεσε, αποκτώντας ένα τρεχαντήρι, να ταξιδεύει τα γύρω νησιά και να κάνει εμπόριο, ανταλλάσοντας διάφορα προϊόντα, πράγμα που επέτρεψε στην οικογένειά του να μην γνωρίσει την πείνα και την εξαθλίωση. Αυτό το τετράδιο που έπεσε στα χέρια μου, τούτες ειδικά τις ημέρες, με έκανε να ζήσω μερικά γεγονότα της εποχής του 40, αναμνήσεις απλών, καθημερινών ανθρώπων, των οποίων η ζωή άλλαξε τελείως από την μια στιγμή στην άλλη. Αντιμετώπισαν πείνα, βομβαρδισμούς, έχασαν αγαπημένα άτομα, αλλά δεν έχασαν την όρεξη για την ζωή. Λες και οι δυσκολίες τους δυνάμωσαν, τους έκαναν πιο μαχητικούς! Φύλαξα και πάλι το τετράδιο σ’ ένα ράφι της βιβλιοθήκης και στην καρδιά μου φύλαξα τον τρόπο αντιμετώπισης των δυσκολιών εκείνων των ανθρώπων!!!

Οδός Θυμάτων

Σπερχειού του Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) Βασ. Παπαγιάννη

ερί τα τέλη της δεκαετίας του ‘60 νεαρός τότε Αξιωματικός, υπηρετούσα σαν Υποδιοικητής στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων Σύρου. Διευθυντής Σπουδών ήταν τότε ο φίλος και καταξιωμένος λογοτέχνης πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού Φρίξος Δήμου. Ήταν ο πρώτος εμποροπλοίαρχος που το ΥΕΝ είχε αναθέσει τέτοια καθήκοντα σε Δημόσια Σχολή Εμπορικού Ναυτικού. Περπατώντας στους στενούς πεντακάθαρους πλακόστρωτους δρόμους της Ερμούπολης, με τα πέτρινα αρχοντόσπιτα, κοντά στο κτίριο της Σχολής διαβάζαμε την πινακίδα ενός δρόμου “ΟΔΟΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ”. Βλέποντας την πινακίδα αυτή οι ξένοι σήκωναν αμήχανα τους ώμους τους και με το βλέμμα τους αναζητούσαν κάποιον για να τους δώσει εξηγήσεις για το περίεργο αυτό όνομα του δρό-

μου. Την ίδια αμηχανία και περιέργεια νοιώθαμε και εμείς. Απευθυνθήκαμε σε διάφορες πηγές και συγκεντρώσαμε τα ακόλουθα στοιχεία. Το “ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ” ήταν ένα βοηθητικό του στόλου Νορβηγικής κατασκευής με βύθισμα 15 πόδια από εκείνα που είχαν παραχωρήσει οι σύμμαχοι στη χώρα μας μετά την απελευθέρωση. Το πλοίο χρησιμοποιούσε το Πολεμικό Ναυτικό σα ναρκαλιευτικό και από πλευράς ασφάλειας μπορούσε να μεταφέρει μέχρι 40 επιβάτες επιπλέον του πληρώματος. Οι ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες δεν είχαν ακόμη οργανωθεί και το πλοίο με κυβερνήτη έφεδρο ανθυποπλοίαρχο του Π.Ν., το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης 2 Μαΐου 1945 απέπλευσε από τον Πειραιά για τις Κυκλάδες με περισσότερους από 180 επιβάτες. Η κατάσταση που παρέδωσε το Λιμεναρχείο Πειραιά στον Κυβερνήτη περιλάμβανε 75 επι-

Οδός Θυμάτων Σπερχειού βάτες πλην όμως ο κυβερνήτης επέτρεψε την επιβίβαση διπλάσιου και πλέον αριθμού. Εκτός από τους υπεράριθμους επιβάτες στο πλοίο φορτώθηκε και μεγάλος αριθμός αποσκευών ακόμα δε και οικοσκευές. Οι επιβάτες με μεγάλη χαρά και ανυπομονησία είχαν επιβιβασθεί στο πλοίο για να κάνουν Πάσχα στα νησιά και πολλοί από αυτούς να εγκατασταθούν ύστερα από μακρόχρονη λόγω της κατοχής απουσίας. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν αξιωματικοί του Π.Ν., με τις οικογένειές τους, διάφορες αθηναϊκές και κυκλαδίτικες οικογένειες, 5 Αμερικανοί της οργανώσεως ΟΥΝΡΑ που μετέφεραν εφόδια του Ερυθρού Σταυρού, ένας Σουηδός μέλος Σουηδικής αντιπροσωπείας στην Ελλάδα, 60 εθνοφύλακες που πήγαιναν να κάνουν Πάσχα στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και ο Λιμενάρχης Σύρου, Αντιπλοίαρχος Λ.Σ. Νταλιάνης Π. Μετά τρεις ώρες κανονικό ταξίδι βράδιασε και το πλοίο βρισκόταν ανοιχτά της Ύδρας στο ύψος της Ζούρβας. Στο σημείο αυτό έπιασε σιγανή βροχή που στη συνέχεια δυνάμωσε. Οι επιβάτες που δεν ήταν σε στεγασμένους χώρους άρχισαν να μετακινούνται. Στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί και ελαφρώς κυματισμός που σε συνδυασμό με τις μετακινήσεις των επιβατών άρχισε να επηρεάζει την ευστάθεια του πλοίου. Κάποια στιγμή όλοι σχεδόν οι επιβάτες του καταστρώματος παρά τις συστάσεις του Κυβερνήτη και του πληρώματος μετακινήθηκαν προς τα αριστερά και το πλοίο ανατράπηκε αμέσως σε θέση 7 περίπου μίλια από την Ύδρα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο κυβερνήτης δεν βρισκόταν στη γέφυρα και ότι ο τιμονιέρης είχε παρεκκλίνει από την κανονική πορεία και κατευθυνόταν προς γερμανικό ναρκοπέδιο που δεν είχε ακόμα καθαριστεί. Όταν ξαφνικά το αντιλήφθηκε διέταξε την άμεση επαναφορά του πλοίου στην κανονική του πορεία αλλά από τις απότομες κινήσεις του τιμονιού το πλοίο έγειρε και ανατράπηκε. Ήρθε “καπάκι” όπως λένε χαρακτηριστικά οι διασωθέντες σε ελάχιστο χρονικό διάστημα χωρίς να προλάβει ο ασυρματιστής του να εκπέμψει σήμα κινδύνου. Το καράβι πήγε στον πάτο. Όσοι επιβάτες ήταν σε κλειστούς χώρους (καμπίνες, υπόφραγμα)

δεν σώθηκαν. Από αυτούς που βρίσκονταν στο κατάστρωμα σώθηκαν λίγοι που πιάστηκαν από αντικείμενα που επέπλεαν. Πολλοί που βρέθηκαν στη θάλασσα δεν άντεξαν την πολύωρη παραμονή στο νερό και πνίγηκαν. Η βροχή συνεχιζόταν και η βοήθεια είχε αργήσει να έρθει. Μετά τα μεσάνυχτα φάνηκε το πετρελαιοκίνητο “ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ” που πήγαινε στον Πειραιά. Πρώτος έφθασε στο σκάφος κολυμπώντας και αυτός για να σωθεί, ο Λιμενάρχης Σύρου. Ενημέρωσε τον καπετάνιο του καϊκιού και αυτός έπλευσε αμέσως στο σημείο του ατυχήματος για να διασώσει και άλλους εξαντλημένους ναυαγούς. Πράγματι ο “ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ” ύστερα από πολύωρη έρευνα διέσωσε 35 ναυαγούς και τους μετέφερε στον Πειραιά. Οι επίσημες πληροφορίες ανέβαζαν τους πνιγμένους σε 84. οι ανεπίσημες όμως τους ανέβαζαν σε πολλούς περισσότερους. Ξεκληρίστηκαν ολόκληρες οικογένειες πολλές από τις οποίες Συριανές. Από τους εθνοφύλακες που προαναφέραμε πνίγηκαν 59, από τους Αμερικανούς οι τέσσερις καθώς επίσης και ο Σουηδός. Οι Συριανοί πληροφορήθηκαν το τραγικό ναυάγιο όταν άρχισαν ξαφνικά να χτυπούν πένθιμα οι καμπάνες. Άρχισαν τότε να κατεβαίνουν με αγωνία στο λιμάνι και να προσπαθούν να πληροφορηθούν για την τύχη των δικών τους. Κατά μία ανεξακρίβωτη πληροφορία σύμφωνα με κάποιο έγγραφο του ναυστάθμου Σαλαμίνας, το πλοίο μπορούσε να παραλαμβάνει “350 επιβάτες εν γαλήνη και 250 εν ευθαλασσία”. Το σχετικό ανακοινωθέν του Υπουργείου Ναυτικών ανέφερε: “Συνέπεια ναυτικού ατυχήματος απωλέσθη βοηθητικόν του στόλου χρησιμοποιούμενο εις μεταφοράς επιβατών. Περισυνελέγησαν αρκετοί ναυαγοί, υπάρχουσιν όμως θύματα, ο αριθμός των οποίων δεν κατέστη δυνατόν εισέτι να εξακριβωθεί. Τα ονόματα των θυμάτων θέλουσιν ανακοινωθή εις τους συγγενείς των ευθύς ως γνώσθωσιν. Η δικαιοσύνη επεληφθή ήδη του έργου της, και θα επιβληθώσιν αυστηραί κυρώσεις εις τους τυχόν υπευθύνους”. Τα παραρτήματα των εφημερίδων περιέγραψαν με ποικίλους τρόπους το τραγικό ατύχημα που συγκίνησε το Πανελλήνιο. Ακολούθησε δίκη και αποδόθηκαν ευθύνες.

NAYTIKOΣ Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά Όταν το σάκκο γέμιζες με σκούφους και με μπλούζες, τις μπότες σου στον πάτο εστίβαζες βαθιά, το χρόνο εσκεπτόσουνα όπου μακριά θα ζούσες σαν στο φυλλάδιο έριχνες την πρώτη σου ματιά. Μετροφυλλούσες σκεπτικός την κάθε απόλυσή σου δώδεκα μήνες ήταν μια και μοναδική στο σύνολο που σ’ έφερε τώρα στη σύνταξή σου της τριετίας η πρόσφατη, δίχρονη η αρχική. Ήταν τα χρόνια που ήσουνα μαρίνος, ή λοστρόμος, κι ο ναύτης θαλασσόλυκος, λεβέντης ο λαδάς, ο καμαρώτος τίμιος, μάγειρος οκονόμος, ο καπετάνιος γέννημα Αρχόντισσας Κυράς. Ο χρόνος δεν τους έφθειρε, το χρήμα το πονούσαν τη θάλασσα την είχανε βαθιά ζωγραφιστή μεσ’ στη ψυχή και δίπλα εκεί που μόνο εκουβαλούσαν τ’ Άι-Νικόλα τη μορφή σε κάθε κουπαστή Αφιερωμένο στους ναυτικούς της Αιγνούσσας

ΝΟΣΤΟΣ Της Χαράς Ρίζου Στο μυστικό και στενό μονοπάτι γλιστρώ στη μνήμη Μες τα ερειπωμένα πυργόσπιτα μετράω πόντο πόντο τη νύχτα Δέος τσαλακώνει το σταχτί μου παλτό Στις παρυφές του παρελθόντος σκοντάφτω σε αχτίδες φωτός ανηφορίζοντας βουλιάζω στα ιερά δάκρυα των αγαλμάτων Δύο χαρούμενες νυχτερίδες οι ελπίδες μου μια ψύχρα από μάρμαρο η ανάσα μου Τα ερείπια ανακαινίζουν τη ματιά μου ορίζοντας θαμπός

ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ Της Μάρω Δήμου Καιρό είχαμε να κατέβουμε στο λιμάνι καιρό είχαμε να δούμε τη δική μας θάλασσα τη φουσκομένη θάλασσα είχαμε λησμονήσει τη κραυγή των γλάρων. Στο λιμάνι ένα καράβι εμπορικό τέλειωνε τη φόρτωση το θαλασσινό νερό έγλυφε του καραβιού τη πλώρη και γύρω μας χρώματα γαλαζοπράσινα. Τα μάτια μας σηκώσαμε ψηλά πάνω στου καραβιού τη γέφυρα μια ανάμνηση απ’ τα παλιά ταρακούνησε το μυαλό μας μια λάμψη πέρασε μπροστά στα μάτια μας. Τα νιάτα μας είδαμε μπροστά μας νοιώσαμε υπερηφάνεια και νοσταλγία σ’ ένα τέτοιο όμορφο σκαρί είχαμε αφήσει την καρδιά μας.

ΠΟΡΕΥΟΜΑΙ Του Γιώργου Μανέττα Από τη συλλογή «ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ», Αθήνα 1998 Γλάρους ακίνητους, καθώς τη σύναξη θωρούν, της αθερίνης. Την Αίθρα ή την Γαλάτεια σε πύρινες ανάμεσα ηλιαχτίδες. Την ακύμαντη εμπρός μου Γαλάζια, την έμβρυα βαθυκύανη άρμη. Ξυλάρμενα και χάλκινα στον όγκο των αφρών που σέρνουνε πεισματικοί βοριάδες λαμνοκόποι. Της βροχής την αντίλαλη πτώση, τους δαίμονες αφρούς δίχως απόχρωση. Όσες αγάπησα στο θάμπος του πυρός μάγισσες κοσμομάντισσες σε ράχες πολυκύμαντες. Την ξέθωρη γραμμή του ορίζοντα, τους θύσανους διάφεγγους Διόσκουρους. Σκιές στο διάμηκες, στο κιάλι της μπαλέστρας.

ΤΑ ΦΩΤΑ Του Σπύρου Ραδίτσα Ανάψτε τα φώτα. Όλα τα φώτα που έχετε μέσα σας και τα πολύ μικρά να τα ανάψετε. Αν είστε μόνοι, ανάψτε τα φώτα σας όπως κάνουν τα αεροδρόμια, οι σταθμοί, τα λιμάνια.

Ανάψτε τα φώτα σας να σας δουν οι άλλοι. Φωτίστε τις υποδοχές σας να σας βρουν όπως κάνουν τα αεροδρόμια, οι σταθμοι, τα λιμάνια Ανάψτε τα φώτα σας...

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Του Χρήστου Χρήστου Ο Αστρολάβος έδειχνε παλιά στούς ναυτικούς τις στράτες πού αρμενίζανε στις θάλασσες του κόσμου με τ’άστρα τα αμόλευτα μετράγανε εποχές καθώς αλλάζανε οι καιροί στο πέρασμα του χρόνου Ήλιοι πολοί κροσσάρανε της Γής μεσημβρινούς κι ‘ ας ήταν ένας μοναχά σε σταθερή πορεία κίναγε με το χάραμα μια νέα τροχιά σάν το σκοτάδι έπευτε έμεν’ η αμφιβολία Τι τάχα λέει ο Πήγασος σημά στην Ανδρομέδα του Κύκνου ο αστερισμός γνέφει στην Ντενεμπόλα στις στάχτες του Φαέθοντα κλαίει ο Αλντεμπαράν το φως της μέρας που’ρχεται τα παρασέρνει όλα. Προσανατολισμός αχνός στου χάρτι την πορεία μήδε με διπαράλληλο, μηδέ με το κουμπάσο το στίγμα πάντα αμφίβολο, και πάντα μ’απορίαστους παραλλήλους μπέρδεψα κι’ ίσως να μην προφτάσω.

Shipping Solutions Ship Management â&#x20AC;˘ Shipping Projects

NavigatingÂ to the Future

53-55 Akti Miaouli str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511 email: econav@econav.co - www.econav.co