Νέος Εξάντας - Φεβρουάριος 2021

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 68 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021

ΜΕ

Ο

ΟΣ • ΡΙ

ΥΛ

ΤΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

ΓΟ

ΛΗ

200 Χρόνια

ΤΑ Λ ΛΙΟ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε Λ

ΙΣΤΕΙ Ο Ν ΧΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

από την Επανάσταση του

1821

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

www.spir.to

141-143 Vouliagmenis Avenue Voula, Athens, 16673, Greece Phone: +302108907500

www.minervamarine.com

Η # 1 θέση της Λιβερίας επαναπροσδιορίζει τη δέσμευσή μας σε υπεύθυνη, συνεπή, και αξιόπιστη στήριξη της Ελληνικής Ναυτιλίας

E

υχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,673 πλοία, ολικής χωρητικότητας 191 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 11 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1,315 από τα πλοία τους (115 εκατ. DWT) καθιστώντας το νηολόγιο πρώτη επιλογή στην Ελληνική ναυτιλία την χρονιά που μας αφήνει σε λίγες μέρες. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ.

Τα Νηολόγια δεν έχουν ανοσία στις προκλήσεις που επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο. Νομίζω ότι μέχρι στιγμής το 2020 έχουμε βιώσει τόσα πολλά απροσδόκητα γεγονότα και έχουμε προσαρμοστεί μαζί με ολόκληρο τον κλάδο. Αυτό περιλαμβάνει τον COVID-19, το IMO 2020, τη μεταβλητότητα των εμπορευμάτων και των μετοχών και την αβεβαιότητα όσον αφορά την προσφορά / ζήτηση. Ευτυχώς, είμασταν έτοιμοι αφού είχαμε επενδύσει τα τελευταία χρόνια στους κατάλληλους ανθρώπους-συνεργάτες μας και στη σωστή τεχνολογία. Πριν από μια δεκαετία προχώρησαμε με ηλεκτρονικά πιστοποιητικά και είμαστε σήμερα η αιχμή της τεχνολογίας με το δυναμικό μας πρόγραμμα πρόληψης κράτησης πλοίου από τις λιμενικές αρχές, το σύστημα ηλεκτρονικής πιστοποίησης ναυτικών, τη διαδικασία ταχείας εγγραφής και άλλα προγράμματα που εξοικονομούν τα κόστη λειτουργίας ενός πλοίου και γραφείου. Αυτή ήταν και είναι η δέσμευση μας στη παγκόσμια ναυτιλία. Το πλέον σημαντικό πρόβλημα του επαναπατρισμού των ναυτικών μας συνεχίζεται. Το Νηολόγιο της Λιβερίας συνεχίζει τις προσπάθειές του προς αναγνώριση των ναυτικών ως “βασικών εργαζομένων-key workers” και για την αναγκαία αλλαγή πληρώματος που πρέπει να επιτραπεί σε βασικούς λιμένες παγκοσμίως κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19, και επιδιώκει να επιστρατεύσει τη βοήθεια άλλων κρατών και νηολογίων σε αυτή την αποστολή. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο για την ασφάλεια των ναυτικών, των πλοίων που είναι ζωτικής σημασίας για τη μεταφορά βασικών αγαθών. Οι ναυτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά την ολοκλήρωση της θαλάσσιας υπηρεσίας τους, κάτι

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

που μέχρι σήμερα δεν ήταν σε μεγάλο βαθμό εφικτό. Να τονίσουμε επίσης ότι η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων πλοιοκτητών που συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην ελληνική μας οικονομία, ανεξάρτητα από τις συνθήκες ναυτιλίας, όπως η σημερινή δύσκολη φάση που οφείλεται στο COVID-19, δημιουργούν πρόσθετες υποχρεώσεις υποστήριξης και αλληλεγγύης. Είμαστε περήφανοι για τους Έλληνες εφοπλιστές και την σημαντική συμβολή τους στα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων και επικίνδυνων στιγμών του COVID-19. Κλείνοντας, αφού ευχηθούμε Καλή Χρονιά με υγεία στο κόσμο της ναυτιλίας και ειδικότερα σ’ όλους τους ναυτικούς που υπηρετούν τις γιορτινές μέρες στα βαπόρια μακριά από τις οικογένειες και τους δικούς τους, να ελπίσουμε ότι η νέα χρονιά θα φέρει αισιοδοξία και περαιτέρω ανάκαμψη στη Ελληνική και παγκόσμια ναυτιλία.

C C M M Y Y CM CM MY MY CY CY CMY CMY K K

CHARTERWELL MARITIME S.A.

sea... your future in a strong relationship

Green and sustainable Shipping practices 91, Poseidonos Avenue, 16674 Glyfada, Athens, Greece Τel.: +30 210 8912000, Fax: +30 210 8912049, drycargo@charterwell.gr

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας Τεύχος 68 | Φεβρουάριος 2021

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 67 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2020

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

Ο

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΓΟ

ΤΕ

ΧΝΩ Ν •

ΜΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε

ΛΗ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

Λ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

2.500 ΧΡΟΝΙΑ από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878): «Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη», έγχρωμη λιθογραφία σε χαρτί, 45,5x67,5 Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Το τεύχος αυτό του περιοδικού μας είναι αφιερωμένο στον εορτασμό των διακοσίων χρόνων από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα που οδήγησε στη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

Οι δραστηριότητές μας ενημερώνει o καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236/237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr

14

Άρθρα & Σχόλια του Φρίξου Δήμου

18

1821-2021. Διακόσια χρόνια από τον εθνικό ξεσηκωμό που οδήγησε στη δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους

32

Ίδρυμα «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη». Εικονική Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης COVID-19 & ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ

36

Η γέννηση ενός ύμνου του καπετάν Δήμου Ν. Παπαδόπουλου

Δήμος Παπαδόπουλος Πρόεδρος

40

Μερικές παρατηρήσεις στο «Άσμα ασμάτων» του Σολομώντος του Ανδρέα Δημάκη

43

Περιβάλλον. Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος του Πέτρου Τζιά

49

Το Σύμπαν. Ελληνικός Διαφωτισμός και Αστρονομία του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

56

Γνώριζαν οι Αρχαίοι Έλληνες την ΠΥΞΙΔΑ; της Ειρήνης-Φάνιας Παπιδά

Παπαλέκας Δημήτριος Αναπληρ. Γεν. Γραμματέας

58

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Η Ναυτική Σχολή της Ύδρας στην Τουρκοκρατία του Φρίξου Δήμου

Δημήτριος Τσιγκάρης Ταμίας

62

Φιλολογικά αφηγήματα. Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς του Τάσου Ρήγα

64

Ταξίδι στη Λακωνική Μάνη της Ρεγγίνας Φρέντζου

66

Μια σπάνια ποικιλία της ευλογημένης ελιάς της Βούλας Λαμπροπούλου

68

Solent Dredging του Captain Malcolm MacKenzie

74

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας του Δημήτρη Τσιγκάρη

76

Οι Δέκα δόκιμοι Αττικοί Ρήτορες της Αρχαιότητας. Μέρος 4ο της Άννας Βογιατζή

77

Όρτσα

81

Ποιό καθεστώς ισχύει σχετικά με τη στρατικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου όπως προβλέπεται από τις Διεθνείς Συνθήκες; του Χαράλαμπου Τορτορέλη

88

Τα περίεργα ενός ταξιδιού της Μάρως Δήμου

91

Για φαντάσου!!! του Κώστα Γ. Τσάμη

95

Λυρικά ταξίδια των κ.κ. Μ. Γ. Χαλκιά, Χ. Χρήστου, Λ. Μαρματσούρη, Σ. Ψαρροπούλου-Γκίκα, Χ. Ρίζου, Κ. Στεφανόπουλου, Μ. Δήμου, Μ. Γιωτσόπουλου, Σ. Ραδίτσα, Ζ. Γερονυμάκη

Διονύσης Βουτσινάς Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας

Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Νικόλαος Καραντινός Μέλος Εκδότης-Διευθυντής Μαρίνος Τσάμης Επίτιμος Πρόεδρος Κιν.: 6936 868 518 Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Ρέα Μητροπούλου Ακτή Μιαούλη 51, Πειραιάς Τηλ. 210 42 92 917, Κιν. 694 4915232 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

Τραπεζικός Λογαριασμός Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Τράπεζα Πειραιώς (Υποκατάστημα Φίλωνος, Πειραιάς) Αρ. Λογαριασμού: 6624-128610-532 ΙΒΑΝ: GR81 0171 6240 0066 2412 8610 532 SWIFT: PIRBGRAA Δικαιούχος: Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Share our Passion for Shipping

Capital Ship Management Corp. Ιάσωνος 3, Πειραιάς, 18537, Tηλ.: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679 E-mail: capital@capitalship.gr, www.capitalship.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

A

γαπητοί συνάδελφοι, φίλες και φίλοι, ΠΑΝΔΗΜΙΑ. Κάνοντας μία αναδρομή στην ιστορία του περιοδικού, διαπίστωσα ότι στα πλείστα τόσα χρόνια της έκδοσης του δεν υπήρξε έστω και μία φορά (όπως μάς συμβαίνει σήμερα), χωρίς κάποια αναφορά σε δραστηριότητες της Λέσχης μας κατά την περίοδο του τετραμήνου. Οι στιγμές που ζούμε θυμίζουν «μαύρη τραγωδία». Έχουμε συμπληρώσει χρόνο από το ξέσπασμα της πανδημίας και όμως, κρούσματα και θάνατοι συνεχίζουν να αυξάνονται εκθετικά! Τα κράτη παρακολουθούν την ξέφρενη πορεία της, ανήμπορα να την αναχαιτίσουν. Τα «τείχη» άμυνας που ορθώνουν, υπερφαλαγγίζονται, το ένα μετά το άλλο, με απίστευτη ευκολία! Από την άλλη, η αδυναμία λήψης αποτελεσματικών μέτρων, οι διαρροές επί διαρροών, η ανεξέλεγκτη διακίνηση πληροφοριών και τα «fake news», προκαλούν τεράστια κοινωνική αναστάτωση και ανασφάλεια, αγωνία στον κόσμο, ιδιαίτερα αυτόν της εργασίας, στον απόμαχο, στον μικροεπιχειρηματία, που πλήττονται καίρια από τα περιοριστικά μέτρα και άγχη που δύσκολα μπορεί να ελέγξει κανείς, ζώντας τόσον χρόνο στην αναπάντεχη πραγματικότητα που διαμορφώνει η πρωτοφανής υγειονομική κρίση Μέσα σε αυτό το ζοφερό περιβάλλον, οφείλουμε να διατηρήσουμε την πίστη μας στον Άνθρωπο. Να είμαστε βέβαιοι, ότι σε αυτήν την μάχη, εμείς θα βγούμε νικητές. Απαραίτητη προϋπόθεση να τηρούμε με ευλάβεια τα μέτρα που επιβάλλει η κυβέρνηση, ως αποκλειστικά υπεύθυνη για την υγεία των πολιτών που είναι και βέβαια, να αποδειχθούν τα εμβόλια αποτελεσματικά. Εννοείται, και να στεκόμαστε μακριά από τους συνωμοσιολόγους της «διπλανής πόρτας», με τα ατεκμηρίωτα «επιχειρήματα», όπως η κατάργηση της χρήσης μάσκας, το «τσιπάκι» του… Μπιλ Γκέϊτς, η… παγκόσμια συνομωσία της Νέας Τάξης Πραγμάτων και άλλα τέτοια, χαριτωμένα αλλά άκρως επικίνδυνα.

1821-2021. Το τεύχος τούτο είναι αφιερωμένο στα 200 χρόνια από την κήρυξη του απελευθερωτικού Αγώνα των Ελλήνων, με πλούσιο ενημερωτικό περιεχόμενο. Επίλογος: Από τον όρκο της Φιλικής Εταιρίας, της θεμελιώτριας του Ξεσηκωμού: […} Τέλος πάντων ορκίζομαι εις Σε, ω ιερά πλην τρισάθλια Πατρίς! Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους Σου. Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε. Εις το εξής Συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά Σου ο οδηγός των πράξεών μου, και η ευτυχία Σου η ανταμοιβή των κόπων μου […].

Νικολάου Γύζη: «Η Δόξα των Ψαρών»

Το ποίημα του Διονυσίου Σολωμού «Η καταστροφή των Ψαρών», ενέπνευσε τον Νικόλαο Γύζη να δημιουργήσει το αριστούργημα «Η δόξα των Ψαρών». Ο πίνακας ανήκε στην οικογένεια Παπαστράτου, η οποία, σε μία μεγάλης αξίας συμβολική κίνηση, τον δώρισε στην Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, ώστε στο εξής να κοσμεί το Προεδρικό Μέγαρο.

Λόγια του «Φιλικού» και ηγέτη της Επανάστασης, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: «Ο κόσμος μάς έλεγε τρελούς. Ημείς, αν δεν είμεθα τρελοί, δεν θα εκάναμε την επανάσταση, διατί ηθέλαμε πρώτον συλλογισθεί διά πολεμοφόδια, καβαλλαρία μας, πυροβολικό μας, πυριτοθήκες μας, τα μαγαζιά μας, ηθέλαμε λογαριάσει τη δύναμη την εδική μας, την τούρκικη δύναμη. Τώρα όπου ενικήσαμε, όπου ετελειώσαμε με καλό τον πόλεμό μας, μακαριζόμεθα, επαινόμεθα. Αν δεν ευτυχούσαμε, ηθέλαμε τρώγει κατάρες, αναθέματα». Γνωμικό του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη: «Το πρώτο σου χρέος (ως πολίτης), εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει». Καλό διάβασμα! Δ. Ν. Παπαδόπουλος

13

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Η Εθνική Σημαία μας

Ε

υελπιστούμε πως πολύ θα βοηθούσε να ξεπεραστεί η απογοήτευση για την αναγκαστική, λόγω της πανδημίας του COVID-19 φυσικά, αναστολή των παρελάσεων και τελετών στον επικείμενο γιορτασμό της εθνικής μας επετείου ένας πανελλαδικός και επιτυχημένος σημαιοστολισμός που θα αποτελούσε κι ένα ισχυρό επίσης μήνυμα ομοψυχίας και δύναμης ολόκληρου του ελληνικού έθνους στις παράλογες ενέργειες και εξωπραγματικές αξιώσεις του εξ Ανατολών δύστροπου γειτονά μας. Η εθνική σημαία, σύμφωνα με το νόμο 851 του 1978 είναι αυτή που παλιότερα ονομάζοταν “θαλάσσης”και αποτελείται από λευκό σταυρό με φόντο κυανό τετράγωνο με εννέα εναλασσόμενες κυανές και λευκές ο-ριζόντιες λουρίδες. Η ανάρτησή της γίνεται σε λευκό κοντό ή ιστό που στην κορυφή του φέρει σταυρό πάνω σε σφαiρα, εφόσον χρησιμοποιείται από δημόσιες υπηρεσίες και κυλινδρικό τεμάχιο αντί σταυρού και σφαίρας όταν χρησιμοποιείται από ιδιώτες. Στην πρώτη περίπτωση περιλαμβάνονται και τα εμπορικά και τα πολεμικά πλοία. Αν κάποιος τώρα υψώσει το βλέμμα του στους κοντούς των δημόσιων κτηρίων της πρωτεύουσας θα απογοητευτεί διαπιστώνοντας πως μόνο λίγα από αυτά, όπως του Προεδρικού, της Βουλής και του Αρείου Πάγου, εφαρμόζεται ο νόμος. Από όλα τα άλλα απουσιάζει ο σταυρός με τη σφαί-ρα. Το μέγεθος της σημαίας για διαμερίσματα, μονοκατοικiες και γραφεία είναι 1,35x0,90 επί του κοντού από 2 έως 2,60 μέτρα. Στα δημόσια καταστήματα, στρατόπεδα και πλοία η σημαία επαίρεται καθημερινά από τις 8 π.μ. και υποστέλλεται με τη δύση του ήλιου αλλά όχι αργότερα από τις 8 μ.μ. Στις κατοικίες, γραφεία, επιχειρήσεις κ.λπ. επαίρεται μόνο κατά τη διάρκεια σημαιοστολισμού, που είναι συνήθως τριήμερος και παραμένει επαρμένη ολόκληρο το εικοσιτετράωρο. Η εθνική μας σημαία ευρίσκεται πάντοτε δεξιά όλων των άλλωνσημαιών σε ιστό ή κοντάρι, ποτέ χαμηλότερο ή κοντύτερο των άλλων. Επίσης σε χώρους διαλέξεων τοποθετείται πάντοτε δεξιά του ομιλητή και δε χρησιμοποιεtται για κάλυψη αγάλματος, προτομής ή μνημείου. Ακόμη δεν επιτρέπεται να υπάρχουν επιγραφές, σύμβολα, σχέδια ή εικόνες τυπωμένα σ΄αυτήν και δεν ανακρεμάται από εξώστες, παρά-θυρα, τέντες χωρίς κοντάρι σαν σεντόνι... Στις παρελάσεις η εθνική μας σημαία κατά την διέλευση της ενώπιον των επισήμων και σε ένδειξη χαιρετισμού, πα-

14

λαιότερα, έκλινε προς το έδαφος.Τα τελευταία όμως χρόνια, με προτροπή του τέως βασιλέα Παύλου ανυψώνεται στην κατακόρυφο θέση! Ο προηγούμενος Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κάρολος Παπούλιας απένειμε τον προσήκοντα χαιρετισμό προς τη σημαία και τα ηρώα υποκλινόμενος και τοποθετώντας τη δεξιά του παλάμη στο αριστερό τμήμα του στήθους του. Μήπως θα έπρεπε ο τύπος αυτού του χαιρετισμού να καθιερωθεί και για όλους τους μη ένστολους; Και με την ευκαιρία της 28ης Οκτωβρίου, τονίζεται πως κατά τις τελετές, οι “τιμώμενοι” τραυματίες παρατάσσονται σε ... χαμηλότερο επίπεδο (πεζοδρόμιο) από αυτό (εξέδρα) των επισήμων! Είναι σωστό; Και τέλος, προτείνεται όπως οι τηλεοπτικοί σταθμοί κατά τη διάρκεια του σημαιοστολισμού να εμφανίζουν στην άνω δεξιά γωνία της οθόνης τους, την εθνική μας σημαία!

Εθελοντισμός

Αρθρα & Σχολια

Η

πατριωτική και ανθρωπιστική ενέργεια της εθελοντικής προσφοράς μιας μικρής ομάδας (ενός άνδρα και δεκαεπτά γυναικών) νοσηλευτών, να σπεύσουν να βοηθήσουν τους συναδέλφους τους στη Θεσσαλονίκη στον κρίσιμο αγώνα τους κατά του COVID -19, αποτελεί ένα φάρο ελπίδας και σωτηρίας στην κοσμοχαλασιά που πελαγοδρομούμε. Είναι αλήθεια πως οι νοσηλεύτριες φτάνουν πάντα πρώτες εκεί που τις χρειάζεται ο άνθρωπος! Και στον πόλεμο και στην ειρήνη. Περιμένουμε λοιπόν να δούμε αν και άλλες ειδικότητες θα ακολουθήσουν το παράδειγμά τους και τελειώνοντας ευελπιστούμε, πως με την αποκατάσταση της... “κανονικής” κανονικότητας, το Κράτος δεν θα τις ξεχάσει πάλι.

ΕΛΤΑ

Η

αναγγελία έκδοσης, από τα ΕΛΤΑ, του ηλεκτρονικού γραμματοσήμου είναι ένα καλό σημάδι ενδεχόμενης προόδου και ενδιαφέροντος στην απογοητευμένη πελατεία τους για την π.χ.: από εξαμήνου αναστολή ή κατάργηση διάθεσης μικρού μεγέθους προπληρωμένων φακέλων εσωτερικής αλληλογραφίας και παλαιότερα,

επί ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, τα μετρητά που εισέπρατταν από τους πελάτες τους για να τα εμβάσουν σε κάποιο οργανισμό κοινής ωφελείας τα χρησιμοποιούσαν για άλλες άσχετες πληρωμές με αποτέλεσμα τη σοβαρή ταλαιπωρία, αλλά και χρηματική ζημία των πελατών τους –αλλά και δική τους– αφού ανάγκασε την πελατεία τους να απευθυνθεί στις τράπεζες.

Covid-19 και παιδικός καρκίνος

Τ

ο Ίδρυμα «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη» οργάνωσε, το βράδυ της 8/12/2020, εικονική συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα: “COVID -19 και Παιδικός Καρκίνος”. Στη συζήτηση αυτή λάβανε μέρος εξέχουσες προσωπικότητες όπως ενδεικτικά η Βασίλισσα της Ολλανδίας, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας κα. Κατερίνα Σακελλάροπούλου, ο Πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης και φυσικά η Πρόεδρος του Ιδρύματος, που οργάνωσε αυτή τη συζήτηση, κα. Μαριάννα Βαρδινογιάννη, καθώς και εξαιρετικοί επιστήμονες όπως ο Σωτήρης Τσιόδρας κ.ά. Την προσκληθείσα Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά εκπροσώπησε ο Επίτιμος Πρόεδρος της καπετάν Μαρίνος Τσάμης.

Εμβολιασμός

Σ

τον κατά τον COVID-19 εμβολιασμό μου τις προάλλες ένιωσα για πρώτη φορά στη ζωή μου Ευρωπαίος και μάλιστα Βορειοευρωπαίος πολίτης κι όχι πια ως υπήκοος ενός βαλκανικού κράτους που από γεννησιμιού του (εδώ και διακόσια χρόνια) μαστίζεται από το τέρας της γραφειοκρατίας! Όλο το προσωπικό που ασχολείται σ’ αυτόν τον τομέα, δημόσιο ή ιδιωτικό, ήταν άψογο και γνώριζε πάρα πολύ καλά τη δουλειά του όπως το φοροτεχνικό γραφείο (Δ. Λιόντου) για την άυλη συνταγογράφηση, το ΚΕΠ (παραλίας Γλυφάδας) ή το φαρμακείο (Χ. Βύνιου) για τη δήλωση και επιβεβαίωση του εμβολιασμού καθώς και το υγειονομικό κέντρο (Ασκληπιείο Βούλας) για την εκτέλεση αυτού. Ούτε ουρές,ούτε καθυστερήσεις. Σημειώνεται πως ο υποφαινόμενος έλαβε τρία υπενθυμιστικά μηνύματα για το χρόνο και τον τόπο του εμβολιασμού. Άρα «Όλοι μαζί μπορούμε» αν το θελήσουμε να γίνουμε κι εμεις “πραγματικοί Ευρωπαίοι”.

15

Βιβλιοπαρουσιασεισ

Ύδρα 1828-2020

Κ

υκλοφόρησε το βιβλίο: «Ύδρα 1828-2020, Τρεις Αιώνες Ναυτικής Ιστορίας, Το Εμπορικό Ναυτικό και η Περίφημη Σχολή» του φίλου, καλού συναδέλφου, αρχιπλοιάρχου και ταμία της Λέσχης Αρχιπλοίαρχων Πειραιά, καπετάν Δημήτρη Τσιγκάρη. Ο συγγραφέας, με τη γλαφυρή του πένα, εξιστορεί τη ναυτοσύνη του νησιού που γεννήθηκε, την Ύδρα, καθώς και την ιστορία της περιώνυμης και αρχαιότερης νεοελληνικής επαγγελματικής Σχολής (ιδρύθηκε το 1749) όπου και φοίτησε. Μας ξαναγυρίζει λοιπόν 72 χρόνια πίσω, όταν δεκαεξάχρονα και καταταλαιπωρημένα από τον πόλεμο, την κατοχή και τον εμφύλιο, παιδιά σπουδάζαμε εκείνα τα “τέσσερα πέτρινα χρόνια” στη λατρευτή μας όμως Ύδρα. Αυτή που μας άνδρωσε θαλασσάνθρωπους και που με τη σειρά μας βοηθήσαμε την Πατρίδα να γιγαντώσει τον λαβωμένο, από τους πολέμους, εμπορικό μας στόλο και να αναρριχηθεί στην πρώτη θέση της παγκόσμιας ναυτιλίας. Έτσι πολύ σωστά τώρα κι εμείς αναβαθμίσαμε εκείνα τα “πέτρινα χρόνια” των σπουδών μας σε διαμαντένια! Κλείνοντας εύχομαι αυτό το πρώτο σου βιβλίο να είναι τυχερό και καλοτάξιδο όχι μόνο στον Αργοσαρωνικό, αλλά και στα πέλαγα της λογοτεχνίας.

Οι “Μικροί Διάλογοι” του καπετάν Σπύρου Ραδίτσα

Κ

αλοσωρίζουμε το ενδέκατο βιβλίο “Μικροί Διάλογοι” του καλού συνάδελfου και ποιητήΣτπύρου Ραδίτσα, που μόλιςκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Χάρη Τζο Πάτση και του ευχόμαστε καλοτάξιδο. Ο καπετάν Σπύρος είναι γνήσιος Πειραιώτης επιτυχημένος πλοίαρχος και αρχιπλοίαρχος Εμπορικού Ναυτικού και βραβευμένο μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. Έχει μάλιστα τιμηθεί κατα την πλοιαρχία του δυο φορές από την Ακαδημία Αθηνών, μία από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό καθώς και από άλλες ελληνικές και ξένες αρχές. Ο συγγραφέας μας είναι επίσης πολυβραβευμένο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών με πρώτο βραβείο ποίησης, χρυσό μετάλλιο πνεύματικής αξίας Α’ τάξης, βραβείο ολοκληρωμένου ποιητικού έργου και Α’ βραβείο ποιήσης για την ποιητική συλλογή “O λόγος του Δρόμου”. Υπογραμμίζεται πως τα ποιήματα και τα διηγήματα του καπετάν Ραδίτσα συμπληρώνονται τώρα με τους “Διαλόγους” που αν και “Μικροί” είναι εξαιρετικοί που ως δείγμα τους ακολουθεί ο:

Επίλογος Και που θα φτάσει ο άνθρωπος; Εάν μοναδικός σκοπός της ζωής του δεν είναι η ίδια η ζωή, θα εξαφανιστεί για να εμφανιστεί.

16

Διακόσια χρόνια από τον εθνικό ξεσηκωμό

που οδήγησε στη δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους Στον απελευθερωτικό αυτό αγώνα συμμετείχαν όλοι οι Έλληνες, άλλοι προετοιμάζοντας την εθνεγερσία, άλλοι διαθέτοντας την περιουσία τους προς ενίσχυση του εθνικού αγώνα και άλλοι πολεμώντας στη ξηρά ή στη θάλασσα. Ήταν όμως τόσο υψηλό το πατριωτικό φρόνημα όλων, ώστε να αδιαφορούν ακόμα και για την ίδια τους τη ζωή. Ακολουθούν τα πορτραίτα μερικών από τους αμέτρητους ήρωες του σπουδαίου αγώνα, που φέτος η Ελλάδα τιμά τα διακόσια χρόνια από την έναρξή του.

Εμμανουήλ Ξάνθος

Νικόλαος Σκουφάς

Αθανάσιος Τσακάλωφ

Οικουμενικος Πατριάρχης Γρηγόριος Ε'

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Αθανάσιος Διάκος

Γεώργιος Καραϊσκάκης

Κωνσταντίνος Κανάρης

Λόρδος Βύρων

Μπουμπουλίνα Λασκαρίνα

Ρήγας Φεραίος Βελεστινλής

Μαντώ Μαυρογένους

Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος)

Γιάννης Μακρυγιάννης

Πορτραίτο από τον Τόνας Φιλιπς

Ανδρέας Μιαούλης (Ανδρέας Βώκος)

Παπαφλέσσας (Πατήρ Γεώργιος Φλέσσας)

smart ropes

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

χρόνια

από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα Πολύ χαρτί και πολύ μελάνι αναλώθηκε από Έλληνες και ξένους συγγραφείς και μελετητές, για να περιγράψουν την ιστορία ή μεμονωμένα γεγονότα της εθνεγερσίας του 1821. Συγχρόνως σύγχρονοι ή μεταγενέστεροι, των ιστορικών γεγονότων, λαϊκοί ή καταξιωμένοι Έλληνες και ξένοι ζωγράφοι δημιούργησαν έργα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη λαχτάρα των Ελλήνων για ελευθερία και συγχρόνως την παγκόσμια απήχηση που είχε τότε ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων.

Ο

Παναγιώτης Ζωγράφος (1800-...) ήταν Έλληνας ζωγράφος και αγωνιστής του 1821, ο οποίος αποτελεί θρύλο για την ελληνική τέχνη χάρη στη συνεργασία του με τον Ιωάννη Μακρυγιάννη. Ο στρατηγός τον κάλεσε μαζί με τους δύο γιους του για να εικονογραφήσουν τις μεγάλες στιγμές της ελληνικής επανάστασης του 1821. Ο Μακρυγιάννης έμαθε γράμματα στα γεράματά του για να μπορέσει να γράψει τα απομνημονεύματά του. Πίστευε όμως, ότι εκτός από τον γραπτό λόγο, χρειάζονταν και εικόνες, αφού το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων ήταν αγράμματοι. Αρχικά ανάθεσε σε έναν Γάλλο να του ζωγραφίσει, γρήγορα όμως κατάλαβε ότι δεν χρειάζονταν καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις, αλλά εικόνες περιγραφικές με όλα τα απαραίτητα στοιχεία που θα ήταν ικανά να εξιστορήσουν με ακρίβεια το θέμα που απεικόνιζαν. Έτσι στράφηκε στον Παναγιώτη Ζωγράφο, παλαίμαχο αγωνιστή από τη Βορδόνια Λακωνίας. Ας δούμε όμως πως ο Μακρυγιάννης περιγράφει στα απομνημονεύματά του, τη συνεργασία του με τον Παναγιώτη Ζωγράφο: «κι έρχοντας εδώ εις Αθήνα, πήρα ένα ζωγράφο Φράγκο και τον είχα να μου φκιάσει σε εικονογραφίες αυτούς τους πολέμους. Δεν γνώριζα τη γλώσσα του. Έφκιασε δύο τρεις, δεν ήταν καλές˙τον πλέρωσα κι έφυγε. Αφού έδιωξα αυτό τον ζωγράφο, έστειλα και έφεραν από την Σπάρτη έναν αγωνιστή, Παναγιώτη Ζωγράφον τον έλεγαν˙ έφεραν αυτόν και μιλήσαμεν και συνφωνήσαμεν το κάθε κάδρον την τιμήν του˙ κι έστειλε κι ήφερε και δύο του παιδιά˙ και τους είχα εις το σπίτι μου όταν εργάζονταν. Κι αυτό άρχισε από τα 1836 και τέλειωσε τα 1839. Έπαιρνα τον Ζωγράφο και βγαίναμεν εις τους λόφους και τόλεγα…..Έτζι είναι εκείνη η θέση, έτζι εκείνη˙αυτός ο πόλεμος έτζι έγινε αρχηγός ήταν των Ελλήνων εκείνος, των Τούρκων εκείνος». Ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος, αγιογράφος της μεταβυζαντινής λαϊκής παράδοσης και ως αγωνιστής είχε δει με τα ίδια του τα μάτια όλα αυτά που ο Μακρυγιάννης του ανέθετε να περιγράψει. Από τη συνεργασία αυτή ο Παναγιώτης φιλοτέχνησε οκτώ ξύλινες εικόνες με αυγοτέμπερα και τέσσερις σειρές 24 υδα­τογραφιών η καθεμία, με θέματα από τον Αγώνα. Ο Μακρυγιάννης πρόσφερε τη μία σειρά στον Όθωνα και τις υπόλοιπες στους πρεσβευτές της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, υπό την επίσημη ιδιότητα τους, δηλαδή ως κομιστές, με τελικούς παραλήπτες τους ηγεμόνες των χωρών τους, σε μια προσπάθεια να τους επηρεάσει ευμενώς υπέρ των ελληνικών συμ­ φερόντων. Τα έργα αυτά αποτελούν την ιστορικά πρώτη και καλλιτεχνικά αξεπέραστη εικονογράφηση του Αγώνα που έδωσε η ελληνική τέχνη.

20

Πάνω: Παναγιώτης Ζωγράφος: «Η μάχη της Λαγκάδος, Κομπότι και Πέτα», υδατογραφία σε χαρτόνι, 50x62,5 εκ. Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, πίνακας αρ.

6Ζ. Κάτω: Παναγιώτης Ζωγράφος: «Ο πόλεμος των Ελλήνων εις Ράχοβα», υδατογραφία σε χαρτόνι. 51,5x63,5 εκ., Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, πίνακας αρ. 16Π.

Στα εν λόγω έργα, συνεπώς, συνδυάζεται η "χειρ του Ζωγράφου με τη διήγηση του Μακρυγιάννη". Το έργο του θεωρείται, κατά τον καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης Μάνο Στεφανίδη «αντίλογος στην ακαδημαϊκή παράδοση της Σχολής του Μονάχου» και προδρομικό του Θεόφιλου, ενώ ο Γιάννης Τσαρούχης έκανε λόγο για "αθώα, σοφή ζωγραφική".

Παναγιώτης Ζωγράφος (1800- ) 1

2

3

1. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Η πολιορκία των Αθηνών από τον Κιουταχή», υδατογραφίασε χαρτόνι, 49x62,5 εκ., Γεννάδιος βιβλιοθήκη, αρ. 19Τ.

2. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Η δικαία απόφαση του Θεού δια την απελευθέρωση της Ελλάδος». 3. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Ο πόλεμος στα Βασιλικά», 1836, τέμπερα σε ξύλο, 39x55 εκ., Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, αρ. 4.

4. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Η πολιορκία του Μεσολογγίου», υδατογραφία σε χαρτόνι, 50x63,5 εκ., Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, αρ. 150. 5. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Ναυμαχία των Παλαιοναβαρίνων», υδατογραφία σε χαρτόνι, 50x63 εκ., Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, πίνακας αρ. 20Υ. 6. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Μάχαι Άργους Αγιονορίου Κορίνθου». 7. Παναγιώτης Ζωγράφος: «Πόλεμος της Τριπολιτζάς και των πέριξ αυτής χωρίων», υδατογραφία σε χαρτόνι, 47,5x62 εκ., Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, αρ. 80.

5

4

6

7

21

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878)

1

2

3

4

5

1. Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878): «Η έξοδος του Μεσολογγίου». Αντίγραφο εργαστηρίου Δ. Κασόλα και υιών, 1929. Πινακοθήκη Δήμου Μεσολογγίου. 2. Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878): «Η Ελλάς ευγνωμονούσα», 1858, λάδι σε μουσαμά, 215x157 εκ., κληροδότημα Μ. χήρα Θ. Υψηλάντη. 3. Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878): «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης», 1865, λάδι σε μουσαμά, 164x26 εκ. 4. Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878): «Η Υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι», 1861, λάδι σε μουσαμά 155x213 εκ. ενυπόγραφο, Εθνική Πινακοθήκη. 5. Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878): «Αθηναϊκή οικογένεια επιστρέφει στα ερείπια του σπιτιού της» .

22

Νικόλαος Γύζης (1842-1907)

Αριστερά: Νικόλαος Γύζης (1842-1907): «Μετά την καταστροφή των Ψαρών», λάδι σε μουσαμά, 133x188 εκ., Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Κάτω: Νικόλαος Γύζης (1842-1907): «Το κρυφό σχολειό», λάδι σε μουσαμά, ενυπόγραφο, Αθήνα, ιδιωτική συλλογή.

23

Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907)

1

2

1. Κωνσταντίνος Βολανάκης: «Η αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο», λεπτομέρεια, λάδι σε μουσαμά 148x272 εκ., ενυπόγραφο, Συλλογή Τραπέζης της Ελλάδος. 2. Κωνσταντίνος Βολανάκης: «Η πυρπόληση της τουρκικής φρεγάτας από τον Παπανικολή», 1882, λάδι σε μουσαμά, 130x200 εκ., ενυπόγραφο, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. 3. Κωνσταντίνος Βολανάκης: «Το κάψιμο της τουρκικής φρεγάτας», λάδι σε μουσαμά 92x135 εκ., ιδιωτική συλλογή.

4. Κωνσταντίνος Βολανάκης: «Η έξοδος του Άρη», λάδι σε μουσαμά, 110x191 εκ. Εθνική Πινακοθήκη. Το μπρίκι «Άρης» θεωρείται ένα από τα ενδοξότερα πλοία του ελληνικού ναυτικού στον αγώνα της ανεξαρτησίας της Ελλάδος· ήταν ιδιοκτησίας Αναστασίου Τσαμαδού. Ναυπηγήθηκε στη Βενετία το 1807 και πήρε το όνομα του μυθικού θεού του πολέμου Άρη. Τον Μάρτιο του 1821, εν όψει του αγώνα της ανεξαρτησίας της Ελλάδος, εξοπλίστηκε και στη συνέχεια εντάχθηκε στο στόλο της Ύδρας. Έλαβε μέρος σε πολλές ναυμαχίες, αλλά δοξάστηκε στις 8 Μαΐου (κατά το παλαιό ημερολόγιο 26 Απριλίου) 1825, λίγο πριν την Πτώση της Σφακτηρίας, με τη διάσπαση κατά την πολιορκία του νησιού, όπου πέρασε με επιτυχία ανάμεσα από τον κλοιό των Αιγυπτιακών πλοίων του Ιμπραήμ στη Σφακτηρία, διαφεύγοντας σώο από τον κόλπο του Ναβαρίνου μετά από πολύωρη μάχη.

4

24

3

Θεόφιλος (Κεφαλάς) // Θάλεια Φλωρά-Καραβία

1. Θεόφιλος Κεφαλάς (1870-1934): «Ο ήρως Μάρκος Βότσαρης», λάδι σε χαρτόνι, συλλογή Ντ. ΛιβανούΧρυσοχοϊδη.

2. Θεόφιλος Κεφαλάς (1870-1934): «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της ελευθερίας», τοιχογραφία 148x100 εκ. στο σπίτι του Γ. Κοντού στην Ανακασιά Βόλου.

3. Θάλεια ΦλωράΚαραβία (18711960): «Ο χορός του Ζαλόγγου», 1944-1947, λάδι σε μουσαμά, 150x190 εκ., ενυπόγραφο, Αθήνα, ιδιωτική συλλογή.

1

2

3

25

Διονύσιος Τσόκος // Γεώργιος Μαργαρίτης // Αλέξανδρος Ησαΐας 1

2

1. Διονύσιος Τσόκος (1820-1862): «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» 1844-1847, λάδι σε μουσαμά, 50x60 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη, αρ. Κ 803 2. Γεώργιος Μαργαρίτης (1814-1884): «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη», Λάδι σε μουσαμά, 1844, 94 x 117 εκ. 3. Διονύσιος Τσόκος (1820-1862): «Γέρος αγωνιστής που παίζει λύρα», 1858, Εθνική πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου.

4. Αλέξανδρος Ησαΐας (1800-1839): «Η εκστρατεία του Δράμαλη».

5. Αλέξανδρος Ησαΐας (1800-1839): «Η μάχη της Αλαμάνας», Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

3

4

26

5

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Ευγένιος Ντελακρουά (1798-1863)

Ο

Ευγένιος Ντελακρουά (Eugène Ferdinand Victor Delacroix) (1798-1863) υπήρξε ένας μεγάλος Γάλλος ζωγράφος του 19ου αιώνα, που συνέβαλε στην ανάπτυξη του ρομαντικού ιμπρεσιονισμού. Τα έργα του είναι εμπνευσμένα από την Γαλλική Επανάσταση, την Ελληνική επανάσταση του 1821 και από ένα ταξίδι του στο Μαρόκο.

1

2

3

4

5

28

1. Ευγένιος Ντελακρουά: «Η σφαγή της Χίου», Μουσείο του Λούβρου, 1824, λάδι σε μουσαμά, 35,4x41,9 εκ., Μουσείο του Λούβρου. 2. Ευγένιος Ντελακρουά: «Έφιππος Έλληνας Αγωνιστής», Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδος. 3. Ευγένιος Ντελακρουά: «Έλληνες ιππείς ξεκουράζονται στο δάσος», 1858, λάδι σε μουσαμά, 61,5x50,4 εκ., Cleveland Museum of Art. 4. Ευγένιος Ντελακρουά: «Ο Μπότσαρης αιφνιδιάζει το στρατόπεδο των Τούρκων και πέφτει θανάσιμα πληγωμένος». 1860-1862, Λάδι σε μουσαμά, 7,30x6,50 εκ. 5. Ευγένιος Ντελακρουά: «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου», 1826.

Quality around the clock and against the elements Around the clock, against the elements, Thenamaris delivers a wide variety of cargoes for clients worldwide: safely, securely and efficiently.

Combining fresh energy with over 48 years of shipping experience, we manage a world-class fleet of ocean going vessels, ensuring high quality performance and a service you can trust.

Find out more about us at www.thenamaris.com

Peter Von Hess (1792-1871)

Ο

Βαυαρός ζωγράφος Peter Von Hess (1792-1871) χάραξε με τα έργα του στη εθνική μνήμη μας κυρίως τις μορφές των ηρώων του 1821. Ο Peter Von Hess έφθασε στο Ναύπλιο συνοδεύοντας τον νεαρό Βασιλιά Όθωνα και είχε την τύχη να γνωρίσει τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης και να ζωγραφίσει μέσα στα ερείπια που ακόμη κάπνιζαν. Ο Peter Von Hess δημιούργησε 39 λιθογραφίες, κυρίως με πορτραίτα αγωνιστών του απελευθερωτικού αγώνα. Οι λιθογραφίες μεταφέρθηκαν στο Μόναχο, καταστράφηκαν όμως με τους βομβαρδισμούς του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ωστόσο, η συνολική εικόνα των έργων διασώθηκε στα αρχικά σχέδια και στη λιθογραφική αναπαραγωγή τους το 1842 στο Μόναχο, με διευκρι­ νιστικό κείμενο στα γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά και ελληνικά. Σήμερα, από τις 39, οι 32 λιθογραφίες επιχρωματισμένες εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη, ενώ κάποιες από αυτές κοσμούν την αίθουσα συναλαγών του κεντρικού καταστήματος της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος στην οδό Αιόλου. Ακολουθούν τέσσερα έργα του Βαυαρού φιλέλληνα, από τα αρχεία της σπουδαίας Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού.

2

1

3

1. Peter Von Hess: «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη». 2. Peter Von Hess: «Ο Πλαπούτας υπερασπίζεται τα Δερβίνια και τον Ισθμόν». 3. Peter Von Hess: «Ο Κολοκοτρώνης εν Λέρνη συνεγείρει τους νικητάς του Δράμαλη». 4. Peter Von Hess: «Ο Καραϊσκάκης καταστρέφει τους Τούρκους κατά την Αράχοβαν».

4

30

Ίδρυμα «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη»

Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, «ΕΛΠΙΔΑ», «Ογκολογικό Νοσοκομείο Παίδων»

Εικονική Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης

COVID-19 & ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Ο

Σύλλογος «Φίλων των παιδιών με καρκίνο, ΕΛΠΙΔΑ» από το 1990 ενίσχυε παιδιά με καρκίνο και τις οικογένειές τους και από το 2013, που τέθηκε σε εφαρμογή το «affiliation program» (πρόγραμμα σύνδεσης), οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα καθιέρωσαν την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών μεταξύ του επιστημονικού προσωπικού των μεγαλυτέρων νοσοκομείων όλου του κόσμου, με το όραμα της συνένωσης δυνάμεων για τη μάχη κατά του παιδικού καρκίνου. Από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε η πανδημία του COVID-19, ο Σύλλογος «Φ των παιδιών με καρκίνο, ΕΛΠΙΔΑ» ανταποκρίθηκε με επιπλέον φροντίδα για τους μικρούς αρρώστους του «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, ΕΛΠΙΔΑ, Ογκολογικό Νοσοκομείο Παίδων» και με ευαισθησία προς τις ημερήσιες προσπάθειες των γιατρών και των νοσοκόμων, για να ξεπεράσουν τις επιπλέον δυσκολίες. Με αυτές τις συνθήκες ο Σύλλογος «Φίλων των παιδιών με καρκίνο, ΕΛΠΙΔΑ» διοργάνωσε μία Εικονική Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης, με τίτλο «COVID-19 και Παιδικός Καρκίνος», για να ενεργοποιήσει, για ακόμα μια φορά το δίκτυο των συμμετεχόντων στο «Πρόγραμμα Σύνδεσης» νοσοκομείων και να τους δώσει μια εικονική πλατφόρμα συζήτησης επί των προσφάτων εξελίξεων και εμπειριών, αλλά και για τις δυσκολίες που τα παιδιά με καρκίνο και οι οικογένειές τους αντιμετωπίζουν λόγω του COVID-19. Η Εικονική Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης έφερε κοντά ηγέτες κρατών και καταξιωμένους επιστήμονες και γιατρούς από όλο τον κόσμο για να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να ανταλλάξουν απόψεις με ένα και μόνο σκοπό: να

32

Η κ. Μαριάννα Βαρδινογιάννη είναι Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της UNESCO, ιδρυτής και πρόεδρος του Ιδρύματος «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη» και του Ογκολογικού Νοσοκομείου Παίδων «Ελπίδα». Προσωπικότητα διεθνούς κύρους, με πλούσια κοινωνική προσφορά, για την οποία έχει τιμηθεί με πολλές και σπουδαίες διακρίσεις, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, μεταξύ των οποίων, από τον Νοέμβριο του 2013, είναι Επίτιμο Μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. Συγχρόνως σε πανηγυρική τελετή η Λέσχη μας βράβευσε τα πολύ σπουδαία κοινωφελή ιδρύματα της κ. Βαρδινογιάννη.

βρεθούν τρόποι και λύσεις για να καλυτερεύσουν τη ζωή χιλιάδων παιδιών και των οικογενειών τους σε όλο τον κόσμο, που αντιμετωπίζουν διπλές δυσκολίες, του καρκίνου και της πανδημίας. Επιστήμονες από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία του κόσμου, ειδικευμένα στον παιδικό καρκίνο, συμμετείχαν στην Εικονική Συζήτηση Στρογγυλής Τραπέζης: Sick kids Hospital Toronto Canada, The Children’s Hospital of Philadelphia USA, Princess Maxima Center of Pediatric Oncology Utrecht, The Nederland, John Hopkins School of Medicine USA, «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, ΕΛΠΙΔΑ, Ογκολογικό Νοσοκομείο Παίδων». Η εικονική συνομιλία στρογγυλής τραπέζης, με θέμα: «COVID-19 ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ» προγραμματίστηκε και πραγματοποιήθηκε το βράδυ της 8ης Δεκεμβρίου 2020. Οι ομιλητές δεν συγκεντρώθηκαν σε κάποια αί-

θουσα, αλλά ο καθένας μιλούσε από το γραφείο ή από το σπίτι του. Όλη η εκδήλωση μεταδόθηκε ηλεκτρονικά και οι προσκεκλημένοι μπορούσαν να δουν και να ακούσουν τους ομιλητές από την ιστοσελίδα του ιδρύματος «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη» ή από το κανάλι του ιδρύματος στο YouTube. Από τη Λέσχη μας προσκεκλημένος ήταν ο Επίτιμος Πρόεδρος Μαρίνος Τσάμης, ο οποίος παρακολούθησε με πολύ ενδιαφέρον όλη την –διάρκειας δυόμιση ωρών– συνομιλία. Η συζήτηση χωριζόταν σε τρεις ενότητες, με διαφορετική θεματολογία η κάθε μία. Σε κάθε ενότητα υπήρχε συντονιστής, που διεύθυνε τη συζήτηση και στο τέλος ανέφερε περιληπτικά τις ενδιαφέρουσες αναφορές των ομιλητών. Η εικονική συνομιλία ξεκίνησε ακριβώς στις 7 η ώρα το βράδυ και οι προσκεκλημένοι μπορούσαν να βλέπουν τους

3

1

2

1. Η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Αικατερίνη Σακελαροπούλου.

2. Η Βασίλισσα Maxima της Ολλανδίας. 3. Ο διακεκριμένος δημοσιογράφος κ. Αλέξης Παπαχελάς. 4. O κ. Μανώλης Παπασάββας, Πρόεδρος και Γενικός Διευθυντής των Νοσοκομείων Παίδων «Αγία Σοφία» και «Π. & Α. Κυριακού». 5. Ο Δρ. Αλβέρτος Μπουρλάς, Γενικός διευθυντής της φαρμακευτικής εταιρείας Pfizer.

5

ομιλητές και να ακούν τις εισηγήσεις τους. Όλη η εικονική συζήτηση έγινε στην αγγλική γλώσσα, υπήρχε όμως η δυνατότητα, όποιος από τους προσκεκλημένους επιθυμούσε, να ακούει συγχρόνως τη μετάφραση στα ελληνικά. Ενότητα πρώτη: Εισαγωγή και Προσφωνήσεις Στην πρώτη ενότητα, αρχηγοί κρατών και διακεκριμένοι επιστήμονες χαιρέτησαν την πρωτοβουλία του Συλλόγου «Φίλων των παιδιών με καρκίνο, ΕΛΠΙΔΑ», για τη διοργάνωση της τόσο χρήσιμης εκδήλωσης, υπογραμμίζοντας την σπουδαιότητα της υποστήριξης των παιδιών με καρκίνο, τα οποία δεν παλεύουν μόνο για τη ζωή τους, αλλά υποχρεώνονται να παραμείνουν δυνατά και προστατευμένα από την πανδημία του COVID-19. Η εικονική συζήτηση στρογγυλής τραπέζης ξεκίνησε με εισήγηση της κας Μαριάννας Βαρδινογιάννη, η οποία, σε ένα μεστό νοημάτων λόγο,

αναφέρθηκε στις προσπάθειες του Συλλόγου «Φίλων των παιδιών με καρκίνο, ΕΛΠΙΔΑ» να προστατεύσει από την επιδημία του COVID-19, τα παιδιά με καρκίνο που το «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, ΕΛΠΙΔΑ, Ογκολογικό Νοσοκομείο Παίδων», νοσήλευε. Μετά την εισήγηση της κ. Μαριάννας Βαρδινογιάννη, ακολούθησαν οι προσφωνήσεις με πρώτη της Προέδρου της Ελληνική Δημοκρατίας Κας Αικατερίνης Σακελλαροπούλου και στη συνέχεια της Βασίλισσας Maxima της Ολλανδίας, του πρωθυπουργού της Ελλάδος κ. Κυριάκου Μητσοτάκη και της πρώτης κυρίας της Δημοκρατίας της Κύπρου Κας Αντρη Αναστασιάδου. Μετά την κ. Αναστασιάδου διαβάστηκε το μήνυμα της Γενικού Διευθυντού της UNESCO Κας Audrey Azoulay και ακολούθησαν οι προσφωνήσεις του Δρ. Αλβέρτου Μπουρλά, Γενικού διευθυντή της φαρμακευτικής εταιρείας Pfizer, του Καθηγητού της Καρδιοθωρακικής Χειρουργικής Sir Magdi Yacoub και του Καθηγητού Ογκολογίας και ιδρυτού και Επίτιμου Προέδρου του Γαλλικού Ινστιτούτου Καρκίνου, κ. David Khayst . Συντονιστής της πρώτης ενότητας, ο διακεκριμένος δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς. Ενότητα δεύτερη: Προάγοντας την διπλωματία της υγείας στην εποχή του COVID-19 Κύριο θέμα της δεύτερης ενότητας, είναι οι προσπάθειες που η διπλωματία υγείας καταβάλλει ώστε συχνά να

4

πραγματοποιούνται ανταλλαγές γνώσεων και εμπειριών, με σκοπό τη βελτίωση της ζωής των παιδιών με καρκίνο. Πρώτος ομιλητής ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος κ. Νίκος Δένδιας και ακολούθησαν ο Υπουργός Υγείας κ. Βασίλης Κικίλιας, ο Πρύτανης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καθηγητής κ. Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, ο Πρεσβευτής των Η.Π,Α, στην Ελλάδα κ. Geoffrey Pyatt, ο Πρεσβευτής του Καναδά στην Ελλάδα κ. Merk Allen, η Πρεσβευτής της Ολλανδίας στην Ελλάδα κ. Stella Ronner Grubacic και ο Πρόεδρος και Γενικός Διευθυντής των Νοσοκομείων Παίδων «Αγία Σοφία» και «Π.&Α. Κυριακού» κ. Μανώλης Παπασάββας. Συντονιστής: ο Πνευμονολόγος-Εντατικολόγος, Διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας και Πρόεδρος της Επιτροπής για τον Έλεγχο του Καπνίσματος, καθηγητής Παναγιώτης Μπεχράκης. Ενότητα τρίτη: Η πανδημία COVID-19: Καρκίνος και Παιδιά Στη τρίτη ενότητα οι ομιλητές ασχολούνται με το κύριο θέμα της εικονικής συζήτησης στρογγυλής τραπέζης. Διακεκριμένοι επιστήμονες και γιατροί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ανταλλάσουν απόψεις και εμπειρίες για περιπτώσεις που ο COVID-19 προσβάλλει παιδιά με καρκίνο, τις βασικές αρχές διάγνωσης, τα πρωτόκολλα θεραπείας

33

1

2

1. Ο Dr. Eric Bouffet, καθηγητής παιδιατρικής στο Sick Kids Hospital, στο Τορόντο του Καναδά. 2. Ο καθηγητής Παναγιώτης Μπεχράκης πνευμονολόγος-εντατικολόγος, Διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας και Πρόεδρος της Επιτροπής για τον Έλεγχο του Καπνίσματος. 3. Η MD Σοφία Πολυχρονοπούλου, καθηγήτρια παιδικής αιματολογίας-ογκολογίας, ιατρικός διευθυντής του Ιδρύματος «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη» και της Ογκολογικής Μονάδας Παίδων «ΕΛΠΙΔΑ». 4. Η καθηγήτρια κ. Αναστασία Κοτανίδου, Διευθύντρια της Εντατικής Φροντίδας του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός». 5. Ο καθηγητής Dr. Donald Small, Διευθυντής Παιδιατρικής Ογκολογίας στο Johns Hopkins Hospital, στην Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. 6. Ο Δρ. Σωτήρης Τσιόδρας, Καθηγητής Ιατρικής και Λοιμωδών Νόσων στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Προϊστάμενος της Επιστημονικής Eπιτροπής Συμβούλων της Ελληνικής Κυβέρνησης για την πανδημία του COVID-19.

3

και την πορεία ανοσοποίησης, όταν το εμβόλιο θα είναι έτοιμο προς χρήση. Οι ομιλίες ξεκίνησαν, με πρώτη της διευθύντριας της Εντατικής Φροντίδας του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», καθηγήτριας κ. Αναστασίας Κοτανίδου. Ακολούθησαν οι ομιλίες του καθηγητού Dr. Rob Pieters ιατρικού διευθυντή στο Princess Maxima Center for Pediatric Oncology, στην Ουλτρέχτη της Ολλανδίας, του καθηγητού παιδιατρικής στο Sick Kids Hospital, στο Τορόντο του Καναδά, Dr. Eric Bouffet, του καθηγητού παιδιατρικής στο Sick Kids Hospital, στο Τορόντο του Καναδά, του Δρ. Θεοκλή Ζαούτη, του διευθυντού παιδιατρικής ογκολογίας στο Johns Hopkins Hospital, στην Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. του καθηγητού Dr. Donald Small, της Medical Director Σοφίας Πολυχρονοπούλου, παιδικής αιματολογίας-ογκολογίας, ιατρικός διευθυντής του Ιδρύματος «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη» και της ογκολογικής μονάδας παίδων «ΕΛΠΙΔΑ». Συντονιστής: ο Δρ. Σωτήρης Τσιόδρας, καθηγητής Ιατρικής και Λοιμω-

34

4

5

6

δών Νόσων στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Προϊστάμενος της Επιστημονικής Eπιτροπής Συμβούλων της Ελληνικής Κυβέρνησης για την πανδημία του COVID-19. Την εικονική συζήτηση στρογγυλής τραπέζης έκλεισε καθηγητής Δρ. Σωτήρης Τσιόδρας σταχυολογώντας εμπειρίες και συμπεράσματα από τις καλά τεκμηριωμένες απόψεις των

ομιλητών. Είναι βέβαιο ότι ολόκληρη η εκδήλωση εντυπωσίασε τους προσκεκλημένους που την παρακολούθησαν, για την άρτια οργάνωσή της και τις λαμπρές προσωπικότητες που συμμετείχαν. Επιπλέον τους έδωσε την ευκαιρία να διαπιστώσουν, για άλλη μία φορά, την σπουδαία και μεγάλη κοινωνική προσφορά του ιδρύματος «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη».

Η Γέννηση ενός Ύμνου Του καπετάν Δήμου Ν. Παπαδόπουλου Κόρη εσύ των Ηλυσίων, ω Χαρά, σπίθα πανέμορφη, Θεϊκή, ένα πύρινο μεθύσι στο δικό σου το ναό μας οδηγεί. Η κακιά ότι σκόρπισε συνήθεια να τα μάγια σου το δένουνε ξανά, όλοι οι άνθρωποι, ω θεά, αδερφώνονται, όπου η φτερούγα η απαλή σου τριγυρνά. Όποιος ενός φίλου ο φίλος είναι, όποιος πέτυχε τέτοια έξοχη ζαριά, όποιος βρήκε μια καλή γυναίκα, ας σμίξει τη φωνή του στα χαρούμενα βουητά. Φτάνει μόνο μια ψυχή στον κόσμο τούτον να μπορεί κανείς δικιά του να την πει. Αλλ’ αυτός που δεν το πέτυχε ποτέ του, κλαίοντας έξω από τον κύκλο ας τραβηχτεί. Τη συμπάθεια να τιμά και να λατρεύει όποιος ζει σ’ αυτή τη γη. Προς τ’ αστέρια αυτή οδηγεί όπου του Άγνωστου είν' ο θρόνος κι αφεντεύει. Η φτερούγα η δυνατή στην αιώνια φύση ονομάζεται χαρά. Τους τροχούς μες στο τρανό ρολόι του κόσμου η χαρά τους σπρώχνει πάντοτε μπροστά. Απ’ τα ουράνια, στης χαράς το κάλεσμα ήλιοι ξεπετιούνται, κι απ' τα σπέρματα οι ανθοί. Απ’ τον πέτρινο καθρέφτη της αλήθειας στον ερευνητή χαμογελά. Στην τραχιά της αρετής κορφή ανεβάζει τον που σηκώνει ένα φορτίο και δεν βογκά. οι σημαίες της κυματίζουνε στης πίστης το βουνό το φωτερό. σπάει το φέρετρο και μέσα απ’ τις ραγάδες λάμπει εκείνη στων αγγέλων το χορό. Λαοί, θάρρος! η αντοχή να μη σας λείψει, και για ανώτερο έναν κόσμο υπομονή! Πάνω εκεί, περ’ απ’ των άστρων τη σκηνή, ένας θεός στέκει τρανός, και θ’ ανταμείψει. Η χαρά σπιθοβολάει μες στα ποτήρια. μέσα στο αίμα το χρυσό του σταφυλιού ηρωισμού ρουφούν ορμή οι απελπισμένοι, κι οι κανίβαλοι γαλήνεμα του νου. Το ποτήρι όταν το γύρο του θα κάνει, απ’ τις θέσεις σας αδέρφια μου, όλοι ορθοί! Ως ψηλά τον ουρανό οι αφροί ας ραντίσουν προς το πνεύμα του Αγαθού τούτη η σπονδή! Που γι αυτόν χορός αγγέλων ύμνους ψάλλει και των άστρων τον δοξάζουν οι χοροί. Προς το πνεύμα του Αγαθού τούτη η σπονδή περ’ απ’ τ’ άστρα, μες στου απείρου την αγκάλη.

36

Όλα τα έθνη αγκαλιαστείτε! Σε όλον, όλο στέλνω εγώ τον κόσμο τούτο το φιλί. Έναν έχουμε πατέρα, αδέρφια, εκεί απ’ των άστρων πιο ψηλά το θόλο. Όλα τα όντα από τα στήθια της μεγάλης Φύσης τη χαρά ρουφούν, και οι καλοί μα και κακοί τα ρόδινά της ίχνη πάντα ακολουθούν. τα φιλιά και τα σταφύλια αυτή μας δίνει, ένα φίλο, κι ως το θάνατο πιστό. Ηδονή και το σκουλήκι ακόμα νιώθει, στέκει ορθό το Χερουβείμ μπρος στο Θεό. Έθνη, εσείς χάμω θα πέσετε, εσείς μόνο; Πες! Τον πλάστη τον μαντεύεις, κόσμε εσύ; Θα τον βρεις πάνω απ’ των άστρων τη σκηνή. Πάνω απ’ τ’ άστρα το μεγάλο του έχει θρόνο. Η χαρά μέσα στο χάος γυρίζει σφαίρες που αστρονόμου δεν τις γνώρισε γυαλί. Όπως οι ήλιοι αναγαλλιάζοντας πετάνε στην ουράνια, την υπέρλαμπρη απλωσιά, μπρος!, αδέλφια, με χαρούμενη καρδιά, όμοιοι με ήρωες που γραμμή στη νίκη πάνε. Με τους θεούς πώς να τα βάλεις; Είν’ ωραίο να τους μοιάσεις. τούτο αρκεί. Ας σιμώσουν οι φτωχοί κι οι πονεμένοι να χαρούν με τους χαρούμενους κι αυτοί. Όχι εκδίκηση και μίση. ας ξεχαστούνε. στον θανάσιμο οχτρό συγγνώμη πια. ας μην πιέζουνε τα μάτια του τα δάκρυα, κι άλλο τύψη ας μην του τρώει πια την καρδιά. Μας χρωστούν; Όλ’ ας σκιστούνε τα τεφτέρια! Συμφιλίωση γενική! Όπως κρίναμε, αδελφοί, έτσι κρίνει κι ο Θεός ψηλά απ' τ' αστέρια. Αντοχή στα πικρά βάσανα, βοήθεια όπου ένας αθώος θρηνεί, σταθερότητα στον όρκο, την αλήθεια και σ’ οχτρούς μα και σε φίλους αντικρύ. μπρος σε θρόνους ρηγικούς αντρίκια στάση, κι αν, αδέλφια μου, στοιχίσει ή αίμα ή βιός, το βραβείο να πάει σ' αυτόν που δούλεψε άξια, και στις γέννες της ψευτιάς ξολοθρεμός! Πιο σφιχτά στον άγιο κύκλο αυτόν πιαστείτε, όρκο δώστε στο σπιθάτο αυτό κρασί πως θα μείνετε στο τάξιμο πιστοί. Στον ουράνιο δικαστή μας ορκιστείτε. Μετ. Θρασύβουλου Σταύρου Πηγή: Giorgos Mixos blogspot

1. Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Καθώς διαβάζουμε αυτό το ίσως υπερβολικά ρομαντικό κείμενο για τους καιρούς μας, λίγοι από εμάς θα το συνδέαμε με ένα από τα αριστουργήματα στην ιστορία της μουσικής, την κορωνίδα των συνθέσεων ενός εκ των σπουδαιότερων συνθετών όλων των εποχών, του Λούντβιχ φαν Μπετόβεν, ελάχιστοι δε με το σήμερα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Φρίντριχ Σίλερ (1759-1805) θεωρείται ένας εκ των κορυφαίων εκπροσώπων του ρομαντικού κινήματος. Στα έργα του προβάλλεται ως έργο και αποστολή του ανθρώπου η ενότητα και η ολότητά του (η κατάκτηση της μέγιστης δυνατής τελείωσης) μέσω της καλλιέργειας και της παιδείας, ο συνδυασμός χάρης και αξιοπρέπειας, ο εξευγενισμός, η ανθρωπιά, η "ωραία ψυχή", η καλοκαγαθία, η ανάκτηση της ιδεατής φύσης του μέσω της ομορφιάς, του Λόγου και της Τέχνης. Αρχικά επηρεασμένος από τις αρχές του ριζοσπαστικού διαφωτισμού, γράφει, στα 20 του χρόνια, τους «Ληστές». Οι πρωταγωνιστές του έργου τολμούσαν, στο όνομα του ύψιστου ιδανικού της ελευθερίας, να απαρνηθούν κάθε κοινωνική νόρμα της εποχής. Η επιτυχία ήταν πρωτοφανής. Ο Σίλερ έγινε αμέσως διάσημος. Όπως ήταν αναμενόμενο, «εισέπραξε» μεν την λαϊκή αναγνώριση αλλά και μία... σύλληψη από τον «μέντορα» του Δούκα Karl Eugen, ο οποίος τον προειδοποίησε σχετικά με τις επαναστατικές του τάσεις και του απαγόρευσε να γράφει θεατρικά έργα. Η απάντηση του ήταν να φύγει από το Μάνχαϊμ και να αφοσιωθεί στην θεατρική συγγραφή. Η συνέχεια, πιθανόν λόγω της διολίσθησης του ριζοσπαστικού ρεύματος προς βίαιες δράσεις, τον ωθεί προς την πλευρά του ρομαντικού λογοτεχνικού ρεύματος. Το ποιητικό και θεατρικό του έργο αναδεικνύονται σαν κορυφαία δείγματα της ακμής του ρεύματος αυτού, ενώ οι φιλοσοφικές του πραγματείες αφορούν κυρίως ζητήματα αισθητικής. Το ποιητικό και το θεατρικό του έργο μπορούν να χαρακτηριστούν ως κορυφαία δείγματα της ακμής του προαναφερθέντος ρεύματος και ιδεώδη του ρομαντισμού όπως η ελευθερία, η αγάπη, η αυτοθυσία και η μεταφυσική προσέγγιση της ανθρώπινης πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, θα ήταν αδύνατο να βρουν καταλληλότερο εκφραστή. Η καλλιτεχνική αρτιότητα, η μεγαλοφυΐα και το ελεύθερο πνεύμα

Πορτρέτο του Friedrich von Schiller. Λιθογραφία, 1905. συναντιούνται σε μία από τις μεγαλύτερες μορφές των ευρωπαϊκών γραμμάτων. Ο ρομαντισμός γίνεται το «εργαλείο» που υμνεί την αγάπη για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, για την τιμωρία των ενόχων, για τη ζωή, την ελπίδα, για το αύριο του ανθρώπου. Με το έργο του «Οι ληστές» προβάλλει ακριβώς αυτά τα ιδανικά. Ιδανικά πάλης του ανθρώπου ενάντια στην άδικη κοινωνία. Και, όπως ήταν φυσικό, όλα τα παραπάνω τον ώθησαν προς την λατρεία της αρχαίας Ελληνικής σκέψης, μεταμορφώνοντας τον σε έναν εκ των επιφανών Ελληνολατρών της εποχής εκείνης. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα του (κατά διαφόρους πλαστό), με το οποίο «καταφέρεται» κατά του Έλληνα και των φυλετικών «ελαττωμάτων» του: “Καταραμένε Έλληνα. Όπου να γυρίσω την σκέψη μου, όπου και να στρέψω την ψυχή μου, μπροστά μου σε βλέπω, σε βρίσκω. Τέχνη λαχταρώ, Ποίηση, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά, πρώτος και αξεπέραστος. Επιστήμη αναζητώ, Μαθηματικά, Φιλοσοφία, Ιατρική, κορυφαίος και ανυπέρβλητος. Για Δημοκρατία

διψώ, Ισονομία και Ισότητα, εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος. Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη Γνώση… Γιατί να σε αγγίξω; Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός; Γιατί δεν με αφήνεις στην δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου;”

2. Ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ

9η ΣΥΜΦΩΝΙΑ. Μυημένος στις αξίες του Διαφωτισμού, γοητευμένος από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης που ταίριαζαν με τον υγιή ατομικισμό του, την αγάπη του για την ελευθερία και την αυτονομία, περήφανος καθώς ήταν, ανεξάρτητος και μη θέτων την τέχνη του στην υπηρεσία του Ηγεμόνος, ο Λούντβιχ φαν Μπετόβεν (1770-1827), είχε από το 1793 βάλλει ως στόχο την μελοποίηση του ποιήματος του Φρίντριχ Σίλερ «Για τη Χαρά» ή όπως το γνωρίζουμε «Ωδή στη Χαρά». Οι στίχοι της περίφημης ωδής, τον έκαναν να νιώσει την ανάγκη εξύμνησης του πανέμορφου συναισθήματος της συναδέλφωσης των λαών, που εξέπεμπε με αυτούς ο Σίλερ. Καθώς μάλιστα μερικοί από τους δασκάλους και τους υποστηρικτές του στη

37

Ludwig van Beethoven Βόννη και στη Βιέννη, επιφανείς των Γραμμάτων και των Τεχνών, υποστήριζαν ήδη τα ιδανικά του Διαφωτισμού για την ισότητα των ανθρώπων, απόψεις με τις οποίες συνέπλεε και εκείνος. Άλλωστε και ο ίδιος διάβαζε ευρέως και ενδιαφερόταν για φιλοσοφίες και θρησκείες από όλο τον κόσμο και κατά τη διάρκεια των αιώνων. Η τέχνη του και η φιλοσοφία του για τον κόσμο αντανακλούσαν αυτόν τον γνωστικό πλούτο. Μετά από κάποιες αποτυχημένες απόπειρες, η σύνθεση της «Ενάτης» του έδωσε την ευκαιρία να επιχειρήσει κάτι μοναδικό μέχρι τότε, να ενσωματώσει φωνητική μουσική σε ένα συμφωνικό έργο. Ήταν η πρώτη συμφωνία, στην οποία εισήχθησαν χορωδιακά μέρη (εξ ου και το Χορωδιακή Συμφωνία). Εκεί, στο τελευταίο μέρος της η Συμφωνία περιέχει και την μελοποίηση στίχων από το ποίημα «Ωδή στη Χαρά» του Φρίντριχ Σίλερ. Έτσι γράφτηκε αυτό το μνημειώδες έργο, που πολλοί κριτικοί το θεωρούν ως την κορωνίδα του συνθέτη, ενώ αρκετοί πιστεύουν ότι είναι ότι σπουδαιότερο έχει γραφτεί στη δυτική μουσική. Η παρουσίαση της «Ενάτης» αποδείχτηκε θρίαμβος για τον Μπετόβεν. Δέχθηκε πέντε μπιζαρίσματα, γεγονός που θεωρήθηκε απαράδεκτο έως και απρεπές για ένα κοινό θνητό, καθώς οι ανάλογες

38

τιμές προς τον βασιλιά δεν ξεπερνούσαν τα τρία μπιζαρίσματα. Το 2001, χειρόγραφα του Μπετόβεν από τη Συμφωνία, που τα κατείχε η Staatsbibliothek zu Berlin, προστέθηκαν στην Memory of the World Programme της UNESCO και έγινε το πρώτο μουσικό κομμάτι που έλαβε τέτοια τιμή. Το παράδοξο και κωμικό κατά κοινή άποψη, ήταν το ότι αυτό το έργο, ένας ύμνος που εκφράζει τα ιδανικά της ελευθερίας και της αλληλεγγύης, χρησιμοποιήθηκε ως «εργαλείο» προπαγάνδας από τους… διώκτες των, Εθνικοσοσιαλιστές και Κομμουνιστές. Οι πρώτοι, προβάλλοντας το ως «αιχμή του δόρατος» της… πραγματικής γερμανικής μουσικής (παίχτηκε στα γενέθλια του Χίτλερ το 1942), οι δεύτεροι… «κρίνοντας» το ως «υπόσχεση για τη… νίκη του εργατικού κινήματος» («Κόκκινη Σημαία» 1927)!

3. Ο ΥΜΝΟΣ

Το 1972, η Ωδή στη Χαρά του Μπετόβεν έγινε ο ύμνος του Συμβουλίου της Ευρώπης, και το 1985 αναγνωρίστηκε από τους ηγέτες της ΕΕ ως ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν έχει λόγια, παρά μόνο μουσική. Με την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής, αυτός ο ύμνος εκφράζει τα ευρωπαϊκά ιδανικά της

ελευθερίας, της ειρήνης και της αλληλεγγύης Δεν συμβολίζει απλώς την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και την Ευρώπη γενικότερα. Εκφράζει την ιδεαλιστική άποψη του Σίλερ για συναδέλφωση όλων των λαών, την οποία συμμεριζόταν ο Μπετόβεν και δεν προορίζεται να αντικαταστήσει τους εθνικούς ύμνους, αλλά να εξυμνήσει τις κοινές αξίες των κρατών μελών της ΕΕ. Ο ύμνος ανακρούεται κατά τις επίσημες τελετές στις οποίες συμμετέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, και σε όλα γενικά τα είδη εκδηλώσεων ευρωπαϊκού χαρακτήρα. «Όλοι οι άνθρωποι γίνονται αδέλφια, δύναμη της ειρήνης Χαρούμενοι, σαν ήρωες που τρέχουν προς τη νίκη, δύναμη της ελεύθερης σκέψης Αυτό το φιλί ας πάει στον κόσμο όλο, δύναμη της αγάπης Η χαρά είν' ο παντοδύναμος μοχλός, δύναμη της ανθρώπινης φωνής Στης χαράς το κάλεσμα ήλιοι ξεπετιούνται, δύναμη του αιωνίου φωτός Λάμπει εκείνη στων αγγέλων το χορό, δύναμη της φύσης Η χαρά, η χαρά κινεί τους δείκτες, δύναμη της λύτρωσης Χαρά, κάλλος θείας φεγγοβολής, δύναμη της αισθητικής των ήχων και των λέξεων Ας σμίξει εδώ τη χαρά του με τη δική μας, δύναμη της αλληλεγγύης Όλα τα πλάσματα πίνουν τη χαρά, δύναμη της ισότητας Αγκαλιαστείτε, εκατομμύρια πλάσματα, δύναμη της αδελφότητας» Μία από τις διασκευασμένες στιχοποιήσεις του ύμνου, πολύ πλησίον των μηνυμάτων που «εκπέμπει» το ποίημα.

“Alle Menschen werden Brüder”, σε ελεύθερη μετάφραση «όλοι οι άνθρωποι να είναι αδέλφια». Είθε να είναι κοντά η στιγμή που Σίλερ και Μπετόβεν θα βρουν τη δικαίωση τους.

Μερικές παρατηρήσεις στο « Άσμα ασμάτων» του Σολομώντος Του Ανδρέα Δημάκη | Φιλολόγου - Ιστορικού ο βιβλίο αυτό αποτελεί πιθανότατα μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών, στα οποία υμνείται με ποικίλους τρόπους, με ζωηρές και, πολλές φορές, τολμηρές εικόνες και σε ωραιότατη λυρική γλώσσα ο έρωτας και τα δυνατά συναισθήματα, που συνδέονταν μ’ αυτόν. Η θέση ενός τέτοιου βιβλίου στην Αγία Γραφή προκαλεί συχνά έκπληξη στον αναγνώστη. Παρόλα αυτά ο έρωτας, όπως και όλα τα αγνά συναισθήματα, που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, συνιστούν δώρα θεού και από την άποψη αυτή η εξύμνησή τους δε θα μπορούσε να απουσιάζει από τη Βίβλο. Από την άλλη μεριά η συζυγική αγάπη ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα απεικονίζει στα βιβλικά κείμενα τη σχέση Θεού –Ισραήλ και Χριστού– Εκκλησίας. Έτσι το περιεχόμενο του βιβλίου κατανοήθηκε τόσο από τους Ιουδαίους, όσο και από τους Χριστιανούς, ως αλληγορική έκφραση των σχέσεων αυτών. Ο Σολομώντας, όπως γνωρίζουμε, είχε 300 γυναίκες και 700 παλλακίδες. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, τοποθετούμε το «Άσμα ασμάτων» στο 10ο π.Χ. αιώνα, εποχή που έζησε ο Σολομώντας, που επιτρέπει τέτοιες παραχωρήσεις. Αν και η παράδοση συμφωνεί με αυτό, εντούτοις υπάρχουν ορισμένοι σύγχρονοι ερευνητές, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να ανήκει σε μεταγενέστερη του Σολομώντα εποχή, εφόσον η σχέση του Θεού με το Ισραήλ, παρομοιάζεται με αυτήν της συζυγικής από τον προφήτη Ωσηέ, που έζησε δύο περίπου αιώνες αργότερα και καταγόταν επίσης από τη φυλή του Ισσάχαρ. Το άσμα ασμάτων είναι το ερωτικότερο ποίημα όλων των εποχών. Δεν γνωρίζουμε το συγγραφέα του ούτε και πότε γράφτηκε με ακρίβεια. Η Σουλαμίτιδα και ο Σολομώντας είναι τα δύο κύρια πρόσωπα του άσματος. Δευτερεύοντα πρόσωπα είναι ο νεαρός άγνωστος βοσκός, ο οποίος μάλιστα προσπαθεί να κερδίσει την αγάπη της Σουλαμίτιδας, τα αδέλφια της, οι παρθένες της Ιερουσαλήμ και οι φύλακες της πόλεως. Αποτελείται από πέντε ποιήματα με συναισθηματικό κρεσέντο. Τα συναισθήματα των δύο κύριων προσώπων εκφράζονται με διαλογικό άσμα και, αν είχε δράση, θα ήταν δυνατό να υποστηριχθεί η ιδέα ότι πρόκειται για δράμα. Ο ερωτευμένος βοσκός βλέπει τη Σουλαμίτιδα σαν περιστέρα, για να υποδηλώσει την αγνότητά της. Το περιστέρι συμβολίζει την αγνότητα και την ωραιότητα. Το άσμα ασμάτων αποτελείται από 2.500 λέξεις και υπάρχουν σ’ αυτό επαναλήψεις και μοτίβα. Έχουμε αρκετούς αραμαϊσμούς και κάποια δάνεια ελληνικά και εβραϊκά. Δεν έχει εσωτερική δραματουργία, δεν ανέβηκε ποτέ στον άμβωνα ούτε μπορεί να ανεβεί στο σανίδι. Είναι απολύτως συμβολικό και αλληγορικό ποίημα. Αντίθετα στη Δυτική Εκκλησία γίνεται ανάγνωση ορισμένων περικοπών του άσματος σε μερικές θεομητορικές εορτές και μάλιστα κατά τον πανηγυρισμό της μνήμης αγίων γυναικών. Ο Μιχαήλ Ψελλός μιλάει για προσέγγιση ψυχής και Θεού. Κατά τον Ιωάννη Καλβίνο συμβολίζει την ένωση της ψυχής με το Θεό. (ψυχή=Σουλαμίτιδα, βοσκός=θεός). Ο Γκαίτε το ονόμασε ως το ωραιότερο άσμα όλων των εποχών. Ο Σε-

T

40

Γκουστάβ Μορώ (Gustave Moreau 1826-1898), Γάλλος γλύπτης και ζωγράφος. Άσμα των ασμάτων, υδατογραφία σε χαρτί, 1893.

φέρης το μετέφρασε το 1965 και τώρα τελευταία το 2005 ο Μιχάλης Γκανάς. Ανάμεσα στους παλαιούς ερμηνευτές αναφέρονται ο Ωριγένης, ο Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Θεοδώρητος, ο Γρηγόριος ο Μέγας κ.ά. Πολλοί φιλελεύθεροι θεολόγοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για απλή ερωτική υπόθεση. Στη ρωσική λογοτεχνία, τα μοτίβα του «Άσματος ασμάτων» χρησιμοποίησαν ο Α.Σ. Πούσκιν, Α.Ι. Κουπρίν (νουβέλα «Σουλαμίφ») κ.ά. Στην εβραϊκή λογοτεχνία από αυτά τα μοτίβα είναι εμπνευσμένη η νουβέλα του Σολόμ-Αλέιχεμ «Άσμα ασμάτων».

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

43

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Εμφιαλωμένα Νερά

Εμφιαλωμένο ή συσκευασμένο νερό ονομάζουμε το νερό, το οποίο απευθύνεται για ανθρώπινη κατανάλωση και που, όπως η ονομασία του δηλώνει, αντίθετα με το τρεχούμενο νερό διατίθεται σφραγισμένο σε μικρές ή μεσαίες φιάλες, κυρίως πλαστικές ή γυάλινες, όπως επίσης σε μεγάλες συσκευασίες.

Τ

α τελευταία χρόνια το εμφιαλωμένο νερό έχει γίνει ο μόνιμος και απαραίτητος συνοδός των ανθρώπων. Πολλοί στο δρόμο, στο αυτοκίνητο, στο γραφείο, στα πάρκα, στην παραλία κυκλοφορούν με ένα μπουκάλι εμφιαλωμένου νερού. Ακόμα και τα παιδιά στο σχολείο στα σακίδιά τους μαζί με τα διάφορα σχολικά τους είδη φέρουν και μία μικρή φιάλη με νερό. Επίσης σε πολλά γραφεία, επιχειρήσεις και άλλους χώρους εργασίας υπάρχουν μηχανήματα με εμφιαλωμένο νερό για την εξυπηρέτηση του προσωπικού και των πελατών. Το εμφιαλωμένο νερό είναι ένας άμεσος και πρακτικός τρόπος για να ικανοποιήσει ο άνθρωπος την δίψα του και να αναπληρώσει τις ανάγκες του οργανισμού του σε νερό, ιδιαίτερα δε κατά τους θερινούς μήνες, κατά τους οποίους το σώμα εξαιτίας της υψηλής θερμοκρασίας του περιβάλλοντος αποβάλλει με την εφίδρωση μεγάλες ποσότητες νερού. Ένας άλλος λόγος αύξησης της κατανάλωσης του εμφιαλωμένου νερού είναι η προτίμησή του στα σπίτια αλλά κυρίως στους χώρους μαζικής εστίασης, εξαιτίας της εντύπωσης ότι αυτό είναι πιο αξιόπιστο για την υγεία του ανθρώπου και υπερέχει ποιοτικά και γευστικά έναντι του νερού του δημοτικού δικτύου ύδρευσης. Η χρήση του εμφιαλωμένου νερού συνεχώς αυξάνει, με την κατανάλωση στην Ευρώπη να ανέρχεται σήμερα στα 80-100 λίτρα ανά κάτοικο ετησίως κατά μέσο όρο και την Ιταλία να κατέχει το ρεκόρ των 150 λίτρων ανά κάτοικο. Στην Ελλάδα, αν και μέχρι πρότινος υστερού-

44

σαμε σε σχέση με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση της κατανάλωσης και ήδη έχουμε φτάσει στα ίδια επίπεδα με τους άλλους κοινοτικούς μας εταίρους. Τι είναι όμως το εμφιαλωμένο νερό, ποια είναι η προέλευσή του και η σύστασή του, σε τι διαφέρει από το πόσιμο νερό του δικτύου ύδρευσης και τι θα πρέπει να προσέχουν οι καταναλωτές κατά την προμήθειά του και την χρήση του;

Είδη εμφιαλωμένου νερού

Οι προδιαγραφές των εμφιαλωμένων νερών καλύπτονται από τον κανονισμό S.I. No. 225 του 2007 της ΕΕ. Ανάλογα με την πηγή προέλευσης τους, την περιεκτικότητά τους σε διάφορα μεταλλικά άλατα και άλλα ιχνοστοιχεία και το είδος της επεξεργασίας τους πριν την εμφιάλωση τα εμφιαλωμένα νερά κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες, τα φυσικά μεταλλικά νερά, τα νερά πηγών και τα επιτραπέζια νερά. Φυσικά μεταλλικά νερά. Σύμφωνα με την Οδηγία 2009/54/ EC (Παράρτημα 1, ορισμός 1) του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 18ης Ιουνίου του 2009, φυσικό μεταλλικό νερό ονομάζεται, το νερό που προέρχεται αποκλειστικά από τα υπόγεια υδατικά αποθέματα της γης και το οποίο ένεκα της προέλευσής του χαρακτηρίζεται από υψηλή καθαρότητα, είναι απαλλαγμένο από μικροβιακό φορτίο και περιέχει σε σχέση με τα λοιπά πόσιμα νερά υψηλότερη περιεκτικότητα σε διάφορα μεταλλικά άλατα (μαγνησίου, ασβεστίου, καλίου, νατρίου, κλπ.), ιχνο-

ΕΜΦΙΑΛΩΜΕΝΑ ΝΕΡΑ στοιχεία και ενδεχόμενα κάποιες θειούχες και άλλες ενώσεις που του προσδίδουν ιδιαίτερη γεύση και το καθιστούν ευεργετικό για την ανθρώπινη υγεία. Η συγκέντρωση των ολικών διαλυμένων στερεών στα μεταλλικά νερά είναι μεγαλύτερη των 250 mg ανά λίτρο αλλά δεν θα πρέπει να υπερβαίνει κάποια όρια που προβλέπονται από την αρμόδια νομοθεσία. Ο πίνακας 15 της Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2003/40/ EC της 16ης Μαΐου του 2003 παρουσιάζει τα όρια των συγκεντρώσεων των διαφόρων μετάλλων και λοιπών standards για τα φυσικά μεταλλικά νερά εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το φυσικό μεταλλικό νερό αντλείται από τη γη με την βοήθεια γεωτρήσεων ή συλλέγεται από φυσικές πηγές και συσκευάζεται επί τόπου χωρίς απολύμανση και χημική επεξεργασία, οι οποίες απαγορεύονται αυστηρά από την νομοθεσία (2009/54/ EC). Η μόνη επεξεργασία που ενδεχόμενα επιτρέπεται είναι η αφαίρεση ενώσεων σιδήρου (Fe), μαγγανίου (Mn), θείου (S) και αρσενικού (As), εάν περιέχονται στο αντλούμενο νερό και μάλιστα μόνο με φυσικές μεθόδους, όπως καθίζηση και διαδοχική διήθηση και σε ορισμένες περιπτώσεις προσθήκη οξυγόνου και όζοντος και προσθήκη ή αφαίρεση διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό που επιδιώκεται και επιβάλλεται είναι το μεταλλικό νερό μετά την συσκευασία να έχει την ίδια περιεκτικότητα σε μεταλλικά στοιχεία όπως στην πηγή. Τα φυσικά μεταλλικά νερά στους υπόγειους ταμιευτήρες που βρίσκονται, περιέχουν συνήθως εντός αυτών CO2 υπό διαλυμένη μορφή. Πάνω από τον υδροφόρο ορίζοντα των κοιτασμάτων υπάρχει επίσης CO2, το οποίο εξέρχεται από τις εξόδους των πηγών. Τα νερά αυτά μετά την άντλησή τους στην επιφάνεια της γης παρουσιάζουν έναν αναβρασμό που οφείλεται στην έκλυση προς την ατμόσφαιρα μέρους του διαλυμένου σ’ αυτά διοξειδίου του άνθρακα. Το CO2 συνεχίζει να υπάρχει στο νερό και μετά την συσκευασία. Τα συσκευασμένα μεταλλικά νερά, ανάλογα με την ποσότητα και την προέλευση του περιεχομένου σ’ αυτά CO2, υποδιαιρούνται στις ακόλουθες υποκατηγορίες: • Φυσικά αεριούχα μεταλλικά νερά. Σ’ αυτά η περιεκτικότητα του CO2 στο νερό της πηγής και στο συσκευασμένο νερό είναι ίδιες. Βέβαια κατά την άντληση και κατά την διάρκεια της επεξεργασίας μέχρι την συσκευασία μέρος του διαλυμένου CO2 απελευθερώνεται και χάνεται στην ατμόσφαιρα, η ποσότητα όμως αυτή αναπληρώνεται, ακριβώς πριν την συσκευασία με την προσθήκη αερίου CO2 που

συλλέγεται από τις εξόδους των πηγών.

• Εμπλουτισμένα με αέριο φυσικά μεταλλικά νερά. Σ’ αυτά πριν την συσκευασία προστίθεται περισσότερη ποσότητα αερίου CO2 προερχόμενου από την πηγή, έτσι ώστε η περιεκτικότητα του αερίου αυτού στην συσκευασία να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του νερού της πηγής.

•Τ εχνητώς αεριούχα φυσικά μεταλλικά νερά. Στα νερά αυτά γίνεται προσθήκη CO2 όχι από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα των κοιτασμάτων του μεταλλικού νερού αλλά από άλλη εξωτερική πηγή. Τα φυσικά μεταλλικά νερά διακρίνονται για την καθαρότητά τους έναντι των λοιπών ποσίμων νερών και οι πηγές προέλευσής τους καθώς και οι χώροι γύρω από αυτές θεωρούνται προστατευόμενα μέρη για να αποφεύγεται η μόλυνση και η ρύπανση των νερών τους. Πριν από την χρήση μίας πηγής για την παραγωγή εμφιαλωμένου φυσικού μεταλλικού νερού, θα πρέπει αυτή να ελέγχεται από γεωλογικής, υδρογεωλογικής, φυσικής, χημικής, μικροβιολογικής και ραδιενεργής πλευράς με βάση την προαναφερθείσα αρμόδια νομοθεσία της ΕΕ, η οποία έχει υιοθετηθεί και από την ελληνική νομοθεσία. Όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις γίνεται αναγνώριση του νερού της εν λόγω πηγής ως φυσικού μεταλλικού νερού με απόφαση του Υπουργείου Υγείας, η οποία εκδίδεται μετά από γνωμάτευση ειδικής επιτροπής και κοινοποιείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Περιοδικά θα πρέπει να γίνονται έλεγχοι για την επιβεβαίωση της καταλληλότητάς της και την ανανέωση της άδειας χρήσης της. Νερά πηγών. Τα νερά αυτά προέρχονται από υπόγεια νερά, τα οποία εκρέουν ελεύθερα στην επιφάνεια της γης από πηγές και χαρακτηρίζονται από υψηλή χημική και μικροβιακή καθαρότητα, είναι απαλλαγμένα από ραδιενέργεια και πληρούν τις νομοθετικές προϋποθέσεις για ανθρώπινη κατανάλωση, αλλά δεν έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε μεταλλικά άλατα, όπως τα φυσικά μεταλλικά νερά (EC Regulation S.I. No. 225 of 2007). Οι χώροι γύρω από τις πηγές προφυλάσσονται από ρύπανση και μόλυνση, ώστε να διασφαλίζεται η καθαρότητα των νερών της πηγής και να προστατεύεται η υγεία των καταναλωτών. Και τα νερά αυτά συσκευάζονται χωρίς απολύμανση και χημική επεξεργασία στον τόπο συλλογής τους. Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας τα είδη της Νερό πηγής

Αεριούχο φυσικό μεταλλικό νερό

45

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

επιτρεπόμενης επεξεργασίας είναι τα ακόλουθα: • Μείωση ή αφαίρεση διαλυμένων αερίων.

• Διήθηση για την αφαίρεση, όπως στα φυσικά μεταλλικά νερά ορισμένων προσμίξεων, όπως Σιδήρου, Μαγγανίου, Θείου κλπ.

• Προσθήκη διοξειδίου του άνθρακος κατά την συσκευασία είτε για την διατήρηση της συγκέντρωσης αυτού όπως στην πηγή είτε για τον εμπλουτισμό των εμφιαλωμένων νερών στο αέριο αυτό.

• Προσθήκη οξυγόνου εμπλουτισμένου με όζον. Δεν επιτρέπεται η προσθήκη συστατικών που να αλλοιώνει τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των νερών αυτών (γεύση, οσμή κλπ.). Όσον αφορά στην επίσημη έγκριση της πηγής ακολουθείται παρόμοια διαδικασία με την προβλεπόμενη για τα φυσικά μεταλλικά νερά και επίσης γίνονται περιοδικοί έλεγχοι για την επιβεβαίωση της καταλληλότητας της πηγής. Το ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζει παραστατικά την γραμμή παραγωγής των φυσικών μεταλλικών νερών και των νερών πηγής. Παραγωγική διαδικασία μεταλλικού νερού & νερών πηγής

Επιτραπέζια νερά. Τα επιτραπέζια εμφιαλωμένα νερά μπορεί να έχουν οποιαδήποτε προέλευση, είτε υπόγεια, είτε επιφανειακή, μπορεί να προέρχονται από λίμνες, ποτάμια, από νερό βροχής, από το δημοτικό δίκτυο ύδρευσης και ακόμη από αφαλατωμένο θαλασσινό νερό. Τα νερά αυτά πριν την εμφιάλωση επιβάλλεται να έχουν υποστεί τόσο φυσικοχημική επεξεργασία (κροκίδωση, συσσωμάτωση, καθίζηση, ιοντοεναλλαγή κλπ.) για την αφαίρεση όλων των ανεπιθύμητων αιωρούμενων και διαλυμένων ουσιών όσο και απολύμανση με όζον, UV ή χλωρίωση για την αφαίρεση του μικροβιακού τους φορτίου σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 98/83 και τη νεότερη 2184/2020/ΕΕ της 16/12/2020. Επίσης επιτρέπεται οποιαδήποτε άλλη επεξεργασία ή προσθήκη που θα μπορούσε να αλλάξει την σύστασή τους αρκεί το τελικό αποτέλεσμα να είναι νερό που βρίσκεται εντός των προδιαγραφών του ποσίμου νερού. Στην περίπτωση χρήσης νερού από το δημοτικό δίκτυο ύδρευσης, οι ανωτέρω διεργασίες καθαρισμού δεν επαναλαμβάνονται αλλά απλώς πριν την εμφιάλωση προηγείται αποχλωρίωση, διήθηση, ίσως αποσκλήρυνση και απολύμανση με UV ή όζον. Τα επιτραπέζια νερά είναι δυνατόν να καταστούν αεριούχα με την προσθήκη διοξειδίου του άνθρακα. Σε όλα τα εμφιαλωμένα νερά απαγορεύεται η προσθήκη ζάχαρης, γλυκαντικών, αρωματικών ουσιών και άλλων υλικών διατροφής. Το ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζει παραστατικά την γραμμή παραγωγής των επιτραπέζιων εμφιαλωμένων νερών. Σημειώνουμε ότι εάν χρησιμοποιείται ως υδατικός πόρος νερό δημοτικού δικτύου ύδρευσης, τότε παραλείπονται τα στάδια πριν την αποχλωρίωση και αντί αυτών ακολουθείται διήθηση και απολύμανση με όζον.

46

Παραγωγική διαδικασία επιτραπέζιων εμφιαλωμένων νερών

Υλικά συσκευασίας και εμφιάλωση

Υλικά συσκευασίας. Το εμφιαλωμένο νερό συσκευάζεται σε γυάλινες φιάλες που απευθύνονται περισσότερο σε εστιατόρια ή ως επί το πλείστον σε πλαστικές φιάλες. Οι φιάλες κατασκευάζονται κυρίως από το πολυμερές πλαστικό υλικό PET (Polyethylene Terephthalate). Το PET παρουσιάζει, για την εν λόγω χρήση, ικανοποιητική ακαμψία και αντοχή σε κρούσεις, αντοχή σε υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες αποθήκευσης, είναι διαυγές, εύκολα μορφοποιήσιμο και διατίθεται σε διάφορα χρώματα με τα σκούρα χρώματα να είναι περισσότερο ανθεκτικά από την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία. Τα καπάκια των φιαλών κατασκευάζονται από HDPE (High Density Polyethylene), ένα υλικό ελαφρύ, με καλή φραγή στην υγρασία, μέτρια ως προς το οξυγόνο, σχετική ακαμψία, αντίσταση σε κρούσεις, αντοχή σε σχετικά χαμηλές και υψηλές θερμοκρασίες αποθήκευσης, αλλά μέτρια αντίσταση στην ακτινοβολία του ήλιου. Και τα δύο ανωτέρω υλικά είναι ανακυκλώσιμα. Οι μεγαλύτερες συσκευασίες κατασκευάζονται από ανθεκτικότερα και σκληρότερα υλικά όπως τα κρυσταλλικά και πολυανθρακικά υλικά (crystal polycarbonate). Από τα ανωτέρω υλικά για μεν τις γυάλινες φιάλες θα πρέπει να χρησιμοποιείται καθαρό γυαλί απαλλαγμένο από προσμίξεις για την αποφυγή διαφυγής τους στο περιεχόμενο σ’ αυτές νερό. Όσον αφορά τις πλαστικές φιάλες για μεν το PET έχει παρατηρηθεί μετανάστευση τριοξειδίου του αντιμονίου (καταλύτης χρησιμοποιούμενος στην κατασκευή του PET) από τα τοιχώματα της φιάλης στο περιεχόμενο νερό για δε τις μεγάλες πολυανθρακικές φιάλες αντίστοιχη μετανάστευση προς το νερό “bisphenol A”. Και στις δύο όμως ανωτέρω περιπτώσεις οι μεταναστεύσεις είναι ελάχιστες και εντός των επιτρεπόμενων από την νομοθεσία ορίων (US EPA: 6 mg/L, EFSA: 40 mg/L, WHO: 18 mg/L). Εμφιάλωση. Το νερό είτε φυσικό μεταλλικό είτε πηγής είτε επιτραπέζιο εισέρχεται στο τμήμα εμφιάλωσης καθαρό απαλλαγμένο από κάθε χημικό ή μικροβιακό ρύπο, έτοιμο για εμφιάλωση. Εντούτοις κατά την διάρκεια της εμφιάλωσης μπορεί να υποστεί εκ νέου ρύπανση ή μόλυνση από το προσωπικό, τα μηχανήματα, τις σωληνώσεις, τις φιάλες και το περιβάλλον του τμήματος αυτού. Για να αποφεύγονται τα ανωτέρω ανεπιθύμητα αποτελέσματα και να διασφαλίζεται η ποιότητα του παρασκευαζόμενου εμφιαλωμένου νερού, θα πρέπει να τηρούνται κατά αυστηρό τρόπο μέτρα υγιεινής και ασφάλειας υψηλού επιπέδου που περιλαμβάνουν: • Καλό πλύσιμο και απολύμανση των φιαλών και των πωμάτων που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για εμφιάλωση και κυρίως των γυάλινων που προέρχονται από επαναχρησιμοποίηση.

• Τακτικός καθαρισμός και απολύμανση του χώρου εμφιάλωσης (πατώματα, τοίχοι, σωληνώσεις, κλπ.). Απολύμαν-

ΕΜΦΙΑΛΩΜΕΝΑ ΝΕΡΑ δεν αναγράφονται οι επεξεργασίες καθαρισμού και απολύμανσης που έχουν γίνει στις εγκαταστάσεις ύδρευσης της εν λόγω αρχής, αλλά απλά αναγράφεται η προέλευση του νερού που χρησιμοποιήθηκε για την εμφιάλωση. Στις ετικέτες των φιαλών όλων των κατηγοριών εμφιαλωμένων νερών απαγορεύεται από την νομοθεσία η αναφορά σε θεραπευτικές δυνατότητες των νερών για οποιεσδήποτε παθήσεις.

Αποθήκευση, μεταφορά, διάθεση, HACCP

Μονάδα εμφιάλωσης νερού

ση και καθαρισμός του εισερχόμενου αέρα δια της διέλευσής του μέσα από ειδικά φίλτρα. Συνεχής ανακύκλωση και φιλτράρισμα του εσωτερικού αέρα και διατήρηση της πίεσής του σε ελαφρώς υψηλότερη τιμή από την εξωτερική πίεση ώστε να αποφεύγεται από κάποια σημεία η είσοδος εντός του τμήματος αυτού αφιλτράριστου αέρα που ενδεχόμενα είναι μολυσμένος.

• Τακτικό πλύσιμο και απολύμανση των διαφόρων μηχανημάτων του τμήματος αυτού.

• Το προσωπικό που εργάζεται στο τμήμα αυτό θα πρέπει να είναι καθαρό, ειδικά εκπαιδευμένο και να φοράει φόρμες και να φέρει και να χρησιμοποιεί εξοπλισμό που έχει υποστεί την κατάλληλη απολύμανση.

Επισήμανση φιαλών

Μετά την εμφιάλωση των νερών επακολουθεί η επικόλληση των ετικετών με τα χαρακτηριστικά του περιεχομένου εντός των φιαλών νερού. Στις συσκευασίες των εμφιαλωμένων νερών, και των τριών κατηγοριών θα πρέπει υποχρεωτικά εκ της νομοθεσίας να υπάρχουν ετικέτες, στις οποίες θα αναγράφεται η κατηγορία στην οποία ανήκουν και επίσης ανάλυση με την σύσταση των περιεχομένων σ’ αυτές διαλυμένων στερεών, η ημερομηνία εμφιάλωσης και η ημερομηνία λήξης κατανάλωσης καθώς και η περιεχόμενη ποσότητα νερού. Επιπλέον ανά κατηγορία θα πρέπει να αναγράφονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: • Για τα φυσικά μεταλλικά νερά, το όνομα της κατοχυρωμένης πηγής από την οποία προέρχονται και η περιεκτικότητά τους στα μεταλλικά ιόντα και τα λοιπά ιχνοστοιχεία που τα κατατάσσουν στην κατηγορία αυτή και χαρακτηρίζουν την εν λόγω πηγή. Επίσης θα πρέπει να αναφέρεται εάν είναι αεριούχα καθώς και εάν είναι φυσικώς αεριούχα ή με την προσθήκη ή τον εμπλουτισμό με CO2 από εξωτερική πηγή.

• Για τα εμφιαλωμένα νερά πηγών, ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ανωτέρω κατηγορία νερών εκτός από την αναγραφή της σύστασης των μεταλλικών ιόντων, τα οποία δεν διαθέτουν.

• Για τα επιτραπέζια εμφιαλωμένα νερά, κατ’ αρχήν θα πρέπει να αναγράφεται η εγκεκριμένη εμπορική τους ονομασία και επιπλέον η χημική ανάλυση που να δείχνει την περιεκτικότητά τους σε διαλυμένα στερεά, η διαδικασία φυσικοχημικής επεξεργασίας και απολύμανσης που έχουν υποστεί καθώς επίσης και εάν είναι αεριούχα. Σε περίπτωση που χρησιμοποιείται για την εμφιάλωση νερό από το δίκτυο κάποιας γνωστής κοινοτικής ή δημοτικής αρχής

Αποθήκευση. Τα εμφιαλωμένα νερά αποθηκεύονται σε μεγαλύτερες συσκευασίες είτε μέσα σε χαρτοκιβώτια ή συνηθέστερα πάνω σε παλέτες, όπου συγκρατούνται με την περιέλιξή τους με διαφανείς μεμβράνες συσκευασίας. Οι αποθηκευτικοί χώροι των εμφιαλωμένων νερών θα πρέπει να είναι καθαροί, δροσεροί και ευρύχωροι με διαδρόμους επαρκούς πλάτους για την άνετη διέλευση των περονοφόρων ανυψωτικών μηχανημάτων και την αποφυγή ατυχημάτων και τα παράθυρα να βρίσκονται σε επαρκές ύψος, ώστε να αποφεύγεται η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στα αποθηκευμένα νερά. Οι τοίχοι και τα πατώματα θα πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση, χωρίς ρωγμές και απαλλαγμένοι από υγρασία. Οι πόρτες και τα παράθυρα θα πρέπει να κλείνουν ερμητικά για την αποφυγή εισόδου εντόμων και τρωκτικών και θα πρέπει να γίνεται τακτικός καθαρισμός και απολύμανση όλων των χώρων. Το προσωπικό θα πρέπει να είναι ειδικά εκπαιδευμένο για την φόρτωση και εκφόρτωση και να τηρεί όλους τους κανόνες καθαριότητας και υγιεινής και γενικά θα πρέπει να τηρούνται όλα τα προβλεπόμενα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας. Μεταφορά. Παρόμοια και κατά την μεταφορά των εμφιαλωμένων νερών από τους χώρους αποθήκευσης στους τόπους διάθεσης. Τα μεταφορικά μέσα θα πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση, καθαρά και επαρκούς μεγέθους, ώστε να διασφαλίζεται η άνετη τοποθέτηση εντός αυτών των συσκευασιών του νερού και να αποφεύγονται οι φθορές τους και η επιμόλυνσή τους. Θα πρέπει να αποφεύγεται η πολύωρη στάθμευση των οχημάτων με τα εμφιαλωμένα νερά στο ύπαιθρο και γενικά σε ανοιχτούς χώρους κάτω υπό την επίδραση του ήλιου και ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Διάθεση. Επίσης στα καταστήματα, εστιατόρια, περίπτερα

Παλέτα με εμφιαλωμένα νερά.

47

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού και γενικά σε όλα τα μέρη πώλησης των εμφιαλωμένων νερών, οι φιάλες θα πρέπει να φυλάσσονται σε μέρη δροσερά και να αποφεύγεται η φύλαξή τους σε ανοικτούς χώρους, κάτω από τον ήλιο ή υπό υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μέσα στο νερό υπάρχει ένα πολύ μικρό μικροβιακό φορτίο, ακίνδυνο και μέσα στα προβλεπόμενα από την νομοθεσία όρια, όμως υπό τις ανωτέρω συνθήκες έκθεσης και φύλαξης το φορτίο αυτό μπορεί να αυξηθεί και να καταστεί επικίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία. Παρόμοια και το πλαστικό υλικό των φιαλών μετά από μακρόχρονη παραμονή κάτω από υψηλές θερμοκρασίες και την ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να αλλοιωθεί και να μεταναστεύσουν ενώσεις ακατάλληλες για την υγεία στο περιεχόμενο νερό.

HACCP. Όπως για όλη τη φάση της παραγωγής του πόσιμου

νερού που διανέμεται από το δημοτικό δίκτυο έτσι και για τα εμφιαλωμένα νερά από την πηγή άντλησης, την επεξεργασία, την εμφιάλωση, την αποθήκευση έως και τη διάθεση εφαρμόζεται το σύστημα HACCP (Hazard Analysis of Critical Points). Η εφαρμογή του συστήματος αυτού κατ’ αρχήν εντοπίζει κρίσιμα σημεία, στα οποία υπάρχει κίνδυνος δημιουργίας προβλημάτων για την υγεία και ορίζει τακτικούς ελέγχους και διορθωτικές ενέργειες, ώστε να αποφεύγονται τα προβλήματα αυτά και έτσι να διασφαλίζεται η υψηλή ποιότητα του νερού, να μειώνεται το κόστος παραγωγής και να προφυλάσσεται η υγεία των καταναλωτών. Στον ακόλουθο πίνακα δίδεται η βασική νομοθεσία που διέπει τα εμφιαλωμένα νερά από την πηγή, την επεξεργασία, την εμφιάλωση, την αποθήκευση, την μεταφορά έως και την διάθεση.

Νομοθεσία για τα εμφιαλωμένα νερά EC Regulation S.I. No. 225 of 2007

• Διατάξεις για όλα τα εμφιαλωμένα νερά.

• Ορισμός φυσικών μεταλλικών νερών, νερών πηγής, επιτραπέζιων νερών.

• Καθορισμός διαχείρισης, επεξεργασίας, μικροβιολογικών χαρακτηριστικών, χημικής επιμόλυνσης, πώλησης, επισήμανσης και συσκευασίας.

• Council Directives 2009/54/EC of 18th June 2009 • Codex Alimentarius (CAC/RCP) 33-1985, rev. 2011

Διατάξεις για την αξιοποίηση, εκμετάλλευση και εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών και νερών πηγής.

• 2003/40/EC EU Directive of 16th May 2003

Όρια μεταλλικών στοιχείων και άλλων ενώσεων για τα φυσικά μεταλλικά νερά.

• EC Regulation S.I. No. 278 of 2007 • Council Directives 98/83/EC, 2184/2020/EC • Commission Directive (EU) 2015/1787

Γενικές διατάξεις για το πόσιμο νερό, στις οποίες υπάγονται και τα νερά των πηγών και τα επιτραπέζια εμφιαλωμένα νερά.

Schedule 1, Part 1 of S.I. No. 225 of 2007

Προϋποθέσεις για την έγκριση μίας πηγής φυσικού μεταλλικού νερού από την αρμόδια Ευρωπαϊκή αρχή.

Π.Δ. 433/83- ΦΕΚ 163/τ. Β/9.11.83 ΥΔ Α1β/4841/79- ΦΕΚ 114/τ. Β/12.2.98 και ΥΔ Α1β/4841/79- ΦΕΚ 696/τ. Β/21.8.79

Ελληνική νομοθεσία εναρμονισμένη στις ανωτέρω οδηγίες και διατάξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το εμφιαλωμένο νερό, προϊόν της τεχνολογικής ανάπτυξης και της πολιτιστικής προόδου, έχει τύχει ευρείας διάδοσης και αποδοχής τα τελευταία χρόνια, δεδομένου ότι διευκολύνει πολύ τον άνθρωπο να ικανοποιεί την δίψα του με ασφαλή τρόπο, όταν βρίσκεται σε χώρους και σημεία που η πρόσβασή του στο πόσιμο νερό του δικτύου δεν είναι εύκολη και άμεσα εφικτή. Αν και το πόσιμο νερό του δημοτικού δικτύου κάποιων περιοχών είναι αρίστης ποιότητας, σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει αμφιβολία για την καταλληλότητά του. Το εμφιαλωμένο νερό όμως παρέχει την βεβαιότητα της διασφάλισης της ανθρώπινης υγείας αρκεί να προέρχεται από εγκεκριμένες εταιρείες παραγωγής και να

έχει αποθηκευτεί υπό τις προβλεπόμενες από την επιστήμη και την νομοθεσία συνθήκες. Για τον λόγο αυτό οι καταναλωτές θα πρέπει να ελέγχουν τι αγοράζουν και από πού το προμηθεύονται. Ένα μειονέκτημα των εμφιαλωμένων νερών είναι τα υλικά συσκευασίας, και ιδιαίτερα τα πλαστικά, τα οποία ρυπαίνουν το περιβάλλον. Οι καταναλωτές θα πρέπει να μην τα απορρίπτουν ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον ή με τα άλλα οικιακά απορρίμματα, αλλά σε ειδικούς κάδους ανακύκλωσης. Τελευταία επιχειρείται η χρήση συσκευασιών από υλικά πιο φιλικά προς το περιβάλλον, όπως πχ. το χαρτί αλλά η προσπάθεια αυτή βρίσκεται ακόμη στην αρχή.

Βιβλιογραφία: 1. Technology of Bottled Water, Dorothy A. G. Senior, Nicholas Dege, Blackwell Publishing, Ltd, Oxford, 2005. 2. Bottled and packaged water, Volume 4: The Science of Beverages, Edited by Alexandru Mihai Grumezescu, Αlina Μaria Ηolban. 3. Securing Safe Water Supplies, Comparison of Applicable Technologies Erik Voigt, Henry Jaeger, Dietrich Knorr, Elsevier. 4. Φυσικά Μεταλλικά Νερά, Υγειονομική Υπηρεσία, Τομέας Ασφάλειας Τροφίμων, Κυπριακή Δημοκρατία. 5. Οδηγία 2009/54/εκ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και συμβουλίου της 18ης Ιουνίου 2009 σχετικά με την εκμετάλλευση και τη θέση στο εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών. 6. Οδηγία 2003/40/ΕΚ της επιτροπής της 16ης Μαΐου 2003. 7. S.I. No. 225/2007 - European Communities (Natural Mineral Waters, Spring Waters and Other Waters in Bottles or Containers) Regulations 2007. 8. ΑΡΙΘ.: 433/83 Είδος Εγγράφου: ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ ΦΕΚ: 163Α Π.Δ. 433/83 (ΦΕΚ-163 Α’) : ‘Όροι εκμεταλλεύσεως και κυκλοφορίας στο εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών. 9. Νερό Πηγής: (ΥΔ 329/98) 10. General Standard For Bottled/ Packaged Drinking Waters (Other than Natural Mineral Waters), CODEX STAN 227-2001. 11. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Μονάδας Παραγωγής και Ποιότητας Εμφιαλωμένου Νερού, Αλέξανδρος Σιέκας, Πτυχιακή Εργασία, ΤΕΙΚ Καβάλας, Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών, Τμήμα Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου. 12. Beverages: Water (Bottled Water, Drinking Water) and Ice, In Stroheker T., F. Peladan and M. Paris. 2014. Safety of Food and Encyclopedia of Food Safety, Ed. By Motarjemi Y., G. Moy and E. Todd. Vol 3, pp. 349-359. San Diego: Elsevier Inc. (Academic Press). 13. Council directive 98/83/EC of 3 November 1998, on the quality of water intended for human consumption. 14. The Handbook of Environmental Chemistry, Founded by Otto Hutzinger, Editors-in-Chief: Damia` Barcelo´ l Andrey G. Kostianoy Volume 30 15. WHO (World Health Organization). 2011. Guidelines for Drinking-water Quality, 4th Edition, Geneva: WHO. 16. Tzia C. and A. Tsiapouris. 1996. Application of the Hazard Analysis Critical Control Point (HACCP) System in the Food Industry. Athens: Papasotiriou (in Greek). 17. Havelaar, A H. 1994. “Application of HACCP to Drinking-Water Supply.” Food Control 5(3): 145-52.

48

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· Γεν. 1,3-4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

49

Ελληνικός Διαφωτισμός και Αστρονομία …ἔως ὁποῦ ὑφίσταται ἡ ἀνθρωπότης ἐπάνω εἰς τὴν Γῆν, οἱ ἄνθρωποι δὲν θέλουν παύσῃ άπὸ τὸ νὰ ζητοῦν τὴν ἀλήθειαν… Βενιαμίν ὁ Λέσβιος, Στοιχεία Φυσικῆς, χειρόγραφο, τομ. Α, §183. Του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

A

πό πολύ νωρίς ο άνθρωπος, βλέποντας με δέος το νυκτερινό ουρανό και θαυμάζοντας τη ζωογόνο δύναμη του ήλιου, θεοποίησε τα ουράνια σώματα και τοποθέτησε τους θεούς του στο υψηλότερο σημείο της δημιουργίας, στους ουρανούς. Όμως, οι Αρχαίοι Έλληνες, με το επιστημονικό πνεύμα που τους διέκρινε, προσπάθησαν να περιγράψουν με ακρίβεια τα φαινόμενα, να διακρίνουν τις κανονικότητες που τα διέπουν και να προσπαθήσουν να τα προβλέψουν με τη βοήθεια των νόμων που διατύπωσαν. Οι αστρονομικές γνώσεις των Αρχαίων Ελλήνων συγκεντρώθηκαν σε ένα μεγαλειώδες σύγγραμμα, που έγγραψε μεταξύ 142 και 146 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο Έλληνας αστρονόμος, γεωγράφος, μαθηματικός και αστρολόγος Κλαύδιος Πτολεμαίος με τον τίτλο «Μεγίστη Μαθηματική Σύνταξις τῆς ἈστρονομίΖωγραφική απεικόνιση του Ηλιοκεντρικού συστήματος και της τροχιάς ενός κομήτη ας» γνωστό και ως «Αλμαγέστη» ή «Μεγίστη». στο καθιστικό της οικίας Ιακωβάκη στα Κάτω Πεδινά Ιωαννίνων (μέσα 19ου αιώνα). Ένα σύγγραμμα που φιλοδοξεί – και το πετυχαίνει – να συμπεριλάβει όλες τις πιο προχωρημένες αστροουρανούς. Το μοντέλο αυτό είχε πολλά πλεονεκτήματα. Εξηνομικές γνώσεις της εποχής του και ταυτόχρονα να παρουσιγούσε, π.χ., γιατί όλα τα σώματα απ’ όπου και να αφεθούν άσει ένα πλήρες αστρονομικό σύστημα, ικανό να εξηγεί όλα τα πέφτουν προς το έδαφος. Τα βαριά σώματα αποτελούνται κυφαινόμενα, μέσα στα πλαίσια της ακρίβειας της εποχής του. Το ρίως από χώμα (γη) και πέφτουν, αφού η φυσική τους θέση βιβλίο αυτό, αξεπέραστο από όλους τους γήινους πολιτισμούς είναι προς τα κάτω. Για τον ίδιο λόγο και η Γη, που αποτελείγια 14 ολόκληρους αιώνες, διδασκόταν στην δυτική Ευρώπη ται από χώμα, βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος, δηλαδή, συνεχώς μέχρι τον 18ο αιώνα, με εξαίρεση το διάστημα από στο κατώτατο σημείο του. Επίσης είναι και ακίνητη, αφού δεν τον 6ο αιώνα, όπου ο Πτολεμαίος ξεχνιέται, έως τον 12ο αιυπάρχει τίποτα που θα την μετακινήσει από τη θέση της αυτή ώνα, οπότε οι Ευρωπαίοι το ανακαλύπτουν ξανά από τη μεστην οποία ηρεμεί. τάφραση Αραβικών χειρογράφων του Gherardo da Cremona. Ο Αριστοτέλης τοποθετεί τη Γη στο κέντρο του σύμπαντος, Ο Πτολεμαίος ακολουθεί το κοσμολογικό πρότυπο του όχι γιατί θεωρεί ότι αυτό είναι σημείο υπεροχής, αλλά απλά Αριστοτέλη. Σύμφωνα με αυτό, το σύμπαν είναι πεπερασμένο και μόνο διότι είναι η φυσική της θέση. Άλλωστε το κέντρο και κέντρο του είναι το κέντρο της εξώτατης σφαίρας, εκείνης του σύμπαντος θεωρείτο το χειρότερο σημείο του, ένας τόπος των απλανών αστέρων. Στο σχήμα αυτό οι έννοιες «πάνω» τιμωρίας στον οποίο επικρατούσε σκοτάδι και ψύχος. Εκεί και «κάτω» είναι καλά καθορισμένες. «Κάτω» είναι προς το οι Αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν τον Άδη. Στο χριστιανικό κέντρο και «πάνω» προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς τη κοσμοείδωλο η κόλαση τοποθετείται «κάτω» στο κέντρο της σφαίρα των απλανών. Γης, ενώ ο Παράδεισος «πάνω» στους Ουρανούς. Στο περίΌλα τα σώματα θεωρούνται ότι σχηματίζονται από τέσσερα φημο έργο του Δάντη «Θεία Κωμωδία» η κόλαση βρίσκεται πρωταρχικά στοιχεία: της γης (χώμα), του αέρα, της φωτιάς στο κέντρο της Γης –άρα και του Σύμπαντος– όπου ο Σατανάς και του νερού. Κάθε στοιχείο έχει μια εκλεκτική συγγένεια με είναι βυθισμένος μέχρι τη μέση μέσα σε πάγο. Η Κόλαση του ορισμένη περιοχή του σύμπαντος. Έτσι, το χώμα, όντας βαρύ, Δάντη είναι παγωμένη, γιατί η φυσική θέση της φωτιάς βρίέχει την φυσική του θέση στο κατώτατο σημείο, στο κέντρο. Αντίθετα, η φωτιά που είναι ελαφριά κατευθύνεται προς τους σκεται στους ουρανούς και όχι στο κέντρο της Γης. Επίσης ο

50

Ελληνικός Διαφωτισμός και Αστρονομία του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Σάντρο Μποτιτσέλλι: Η Κόλαση

Michel de Montaigne, θρηνεί γιατί εμείς οι άνθρωποι είμαστε καρφωμένοι και καθηλωμένοι εδώ στη λάσπη και τη βρωμιά του κόσμου, στο χειρότερο και πιο θανατηφόρο μέρος του σύμπαντος, στο χαμηλότερο πάτωμα του «σπιτιού» και στο πιο απομακρυσμένο από τον ουράνιο θόλο.

1543: στη Νυρεμβέργη εκδίδεται ένα βιβλίο που έμελλε να ανατρέψει επιστημονικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις που επικρατούσαν για 1500 χρόνια, να πυροδοτήσει θυελλώδεις θεολογικές συζητήσεις, διωγμούς και καταδίκες και να δημιουργήσει τελικά ένα εντελώς νέο κοσμοείδωλο. Πρόκειται για το βιβλίο ενός Πολωνού ιερέα και αστρονόμου, του Νικολάου Κοπέρνικου, με τον ταπεινό τίτλο: De Revolutionibus Orbium Coelestium (Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών). Στο νέο σύστημα του κόσμου, που προτείνει ο Κοπέρνικος εμπνεόμενος από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο1, το σύμπαν αποτελείται από 8 ομόκεντρες σφαίρες. Η εξώτατη, όγδοη σφαίρα, είναι και πάλι η σφαίρα των απλανών, όπως και στο σύστημα του Πτολεμαίου, αλλά τώρα στο κέντρο του σύμπαντος δεν βρίσκεται πια η Γη αλλά ο Ήλιος, που είναι ακίνητος. Οι γνωστοί την εποχή του Κοπέρνικου πλανήτες, όπως και η Γη, περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, σε κυκλικές τροχιές, με τη σειρά που γνωρίζουμε και σήμερα, ενώ η Σελήνη περιστρέφεται γύρω από τη Γη. Η φαινομενική κίνηση του Ήλιου και των απλανών γύρω από τη Γη εξηγείται από την ημερήσια περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Αρχικά το De Revolutionibus κυκλοφορεί κυρίως στην κοινότητα των αστρονόμων, χωρίς να προκαλεί έκπληξη, αφού αναφορές για την ηλιοκεντρική υπόθεσή του Κοπέρνικου, που θεωρείτο ως ένας από τους κορυφαίους αστρονόμους της Ευρώπης, κυκλοφορούσαν ήδη από το 1515. Η αποδοχή του συστήματος του Κοπέρνικου δεν ήταν μια 1 Διασώζεται το χειρόγραφο του έργου, γραμμένο με το χέρι του ίδιου του Κοπέρνικου, πράγμα σπάνιο για επιστημονικό έργο εκείνης της εποχής. Σ’ αυτό ο Κοπέρνικος γράφει καθαρά ότι είχε διαβάσει τις απόψεις του Αρίσταρχου του Σάμιου, που υποστήριζε ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, αλλά και των Πυθαγόρειων φιλοσόφων, Φιλόλαου και Ικέτα. Αυτό αφαιρέθηκε από τον φίλο του, Τίντεμαν Γκίζε και οι πρώτες εκδόσεις του «De Revolutionibus» τυπώθηκαν χωρίς αυτό. Το απόσπασμα εμφανίσθηκε στις μεταγενέστερες εκδόσεις του έργου, όταν πλέον το ηλιοκεντρικό σύστημα είχε αποδοθεί στον Κοπέρνικο.

απλή αντικατάσταση ενός αστρονομικού μοντέλου με ένα άλλο. Ένα σύνολο φυσικών προβλημάτων λυμένων μέχρι τότε, ξαφνικά μένουν άλυτα. Απαιτούσε η Γη να κινείται, αλλά δεν ανέφερε τι την έκανε να απομακρυνθεί από το κέντρο. Δεν παρείχε σαφή διάκριση των εννοιών «πάνω» και «κάτω». Αν η Γη δεν ήταν στο κέντρο του σύμπαντος γιατί τα αντικείμενα πέφτουν προς τα «κάτω»; Αν η Γη περιστρέφεται πως είναι δυνατόν τα αντικείμενα να πέφτουν κατακόρυφα; Αφού, η Γη, που θεωρείτο ως το μεγαλύτερο αντικείμενο του σύμπαντος, δεν κατέληγε σε ένα σταθερό σημείο, στο κέντρο, μήπως το σύμπαν δεν είχε κέντρο; Θα μπορούσε αυτό να σημαίνει ότι το σύμπαν ήταν άπειρο; Ήταν φυσικό επομένως, ένα μεγάλο μέρος της αρχικής αντίδρασης να προέλθει από φυσικούς και αστρονόμους. Οι περισσότεροι εξακολουθούσαν να εμπιστεύονται το σύστημα του Πτολεμαίου. Δέχτηκαν το σύστημα του Κοπέρνικου απλώς ως ένα χρήσιμο εργαλείο για τους υπολογισμούς τους, χωρίς να πιστεύουν ότι εκφράζει τη φυσική πραγματικότητα. Η αντίδραση της εκκλησίας εκδηλώθηκε, αρχικά, από τους Διαμαρτυρόμενους, που θεωρούσαν την Αγία Γραφή ως την μόνη αυθεντική πηγή γνώσης. Ο ίδιος ο Λούθηρος είχε παρατηρήσει ότι η ηλιοκεντρική θεωρία έρχεται σε αντίθεση με το εδάφιο: «στήτω ὁ ἥλιος κατά Γαβαών καί ἡ σελήνη κατά φάραγγα Ἐλών, καί ἔστη ὁ ἥλιος καί ἡ σελήνη ἐν στάσει» (Ἰησοῦς Ναυῆ, 10,12-13). Όμως, ο ηλιοκεντρισμός δημιουργούσε και πλήθος άλλων θεολογικών προβλημάτων. Για παράδειγμα, αν η Γη ήταν ένας πλανήτης σαν τους άλλους, χωρίς κάποια ιδιαιτερότητα, γιατί ο Παράδεισος βρίσκεται σ΄ αυτήν; Ολόκληρη η ιστορία του προπατορικού αμαρτήματος και της πτώσης μένει μετέωρη. Ασφαλώς ο Πανάγαθος Θεός δεν θα άφηνε τους άλλους πλανήτες ακατοίκητους αφού ήταν όμοιοι με τη Γη. Όμως, τότε πώς θα μπορούσαν να είναι απόγονοι του Αδάμ και της Εύας; Θα είχαν κληρονομήσει το προπατορικό αμάρτημα; Πως μπορούσαν να γνωρίζουν την θυσία του Χριστού, που άνοιξε την πόρτα της αιωνιότητας στους ανθρώπους; Αν οι ουρανοί έχουν τις ατέλειες της Γης, προφανώς δεν είναι ο κατάλληλος τόπος για να τοποθετηθεί η κατοικία του Θεού. Τότε που βρισκόταν ο θρόνος του Θεού; Η Καθολική εκκλησία, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στο δόγμα, στη αρχή ήταν πιο ανεκτική. Εξάλλου τον 16ο αιώνα οι θεολογικές συνέπειες του ηλιοκεντρισμού δεν είχαν γίνει εντελώς αντιληπτές. Με καθυστέρηση 60 ετών και, ίσως, κάτω από την απειλή του Προτεσταντισμού, αντέδρασε με σφοδρότητα αποκηρύσσοντας τον ηλιοκεντρισμό, απαγορεύοντας το βιβλίο του Κοπέρνικου και καταδικάζοντας τους σπουδαιότερους υποστηρικτές του με κορυφαία περίπτωση εκείνη του Γαλιλαίου. Όταν όμως βελτιώθηκε η ακρίβεια των παρατηρήσεων, κυρίως με τον μεγάλο Δανό αστρονόμο Tycho Brahe, όταν οι παρατηρήσεις του Γαλιλαίου με το τηλεσκόπιο κατέδειξαν τις αδυναμίες του γεωκεντρικού συστήματος, όταν ο Κέπλερ διατύπωσε τους νόμους της κίνησης των πλανητών, και ο μεγάλος Newton διατύπωσε την βαρυτική του θεωρία το νέο κοσμοείδωλο κέρδισε έδαφος και επικράτησε σχεδόν εντελώς στα τέλη του 17ου αιώνα. Έκτοτε, οι επιτυχίες του ηλιοκεντρικού συστήματος, τόσο οι παρατηρησιακές όσο και οι θεωρητικές είναι αλλεπάλληλες, μέχρι που, το 1838, ο Bessel παρατηρεί για πρώτη φορά παράλλαξη στο άστρο 61 του Κύκνου, δίνοντας έτσι την χαριστική βολή στο γεωκεντρικό σύστημα. Την ίδια στιγμή που η Ευρώπη έβγαινε από τον Μεσαίωνα, ο ελλαδικός χώρος βυθιζόταν στην πιο σκοτεινή περίοδο υποδούλωσης, την Οθωμανική. Στο Βυζάντιο τα χειρόγραφα

51

Ελληνικός Διαφωτισμός και Αστρονομία του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη της Μεγίστης υπάρχουν και φυλάσσονται, αλλά για αρκετούς αιώνες δεν μελετώνται. Από την πτώση της Κωνσταντινούπολης μέχρι τον 17ο αιώνα, και ενώ, Έλληνες λόγιοι διδάσκουν τον Πτολεμαίο στη Δύση, μέσα στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην σχεδόν ανύπαρκτη νεοελληνική παιδεία της εποχής, κυριαρχεί η ορθόδοξη χριστιανική ηθική, ο Αριστοτέλης και ορισμένα κείμενα της αρχαίας κλασικής, βυζαντινής και εκκλησιαστικής γραμματείας. Διδασκαλία της Αστρονομίας ουσιαστικά δεν υπάρχει, με ελάχιστες εξαιρέσεις, που περιορίζονται σε στοιχεία ναυτικής αστρονομίας. Στην Ελλάδα το έργο του Πτολεμαίου παρουσιάζεται για πρώτη φορά ύστερα από αιώνες από τον Θεόφιλο Κορυδαλλέα, που το 1626 εκδίδει τη «Σφαιρική κατά Πτολεμαῖον Γεωγραφία». Το σύγγραμμα, αυτό του Κορυδαλλέως κινείται σε μια εντελώς διαφορετική αντίληψη από εκείνη της Μεγίστης. Το βιβλίο του Πτολεμαίου είναι ένα ογκώδες σύγγραμμα, που απευθύνεται σε μαθηματικούς και επαγγελματίες αστρονόμους, ενώ εκείνο του Κορυδαλλέως είναι ένα μικρό βιβλιαράκι που απευθύνεται σε μαθητές. Το βάρος πέφτει στην περιγραφή και όχι στην μαθηματική εξήγηση. Ωστόσο το σύγγραμμα του Κορυδαλλέως γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και επηρεάζει όλους τους Έλληνες λόγιους που ασχολούνται με παρόμοια θέματα τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Σε όλη τη περίοδο του έντονου επιστημονικού γίγνεσθαι στην Ευρώπη, που ακολούθησε την έκδοση του βιβλίου του Κοπέρνικου, η ευρύτερη ελληνική περιοχή όντας υπό Τουρκική κατοχή, όχι μόνο δεν μπορούσε να συμμετάσχει αλλά ούτε και να παρακολουθήσει τα τεκταινόμενα. Τα μεγάλα δυτικά ρεύματα έφθασαν στην νεότερη Ελλάδα μέσω της όψιμης ιταλικής Αναγέννησης, τον 17ο αιώνα. Εμφανίστηκαν αρχικά στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, και μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους το 1669, απλώθηκαν σε άλλους πυρήνες ιταλικής παιδείας, κυρίως στα Ιόνια νησιά. Το μεγαλύτερο, όμως, κομμάτι του Ελληνισμού πέρασε τη πόρτα του Διαφωτισμού χωρίς να γνωρίσει ουσιαστικά την Αναγέννηση. Έτσι, όταν άρχισε ο Ελληνικός Διαφωτισμός με καθυστέρηση 150 χρόνων, το νέο κοσμοείδωλο μεταφέρθηκε στον ελληνικό πνευματικό χώρο κάτω από ιδιόμορφες συνθήκες, μαζί με την ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης, καθώς μέσω της διδασκαλίας των επιστημών και της αστρονομίας οι δυτικόφιλοι διαφωτιστές προσπάθησαν να διαδώσουν τις πολιτικές και θρησκευτικές μεταρρυθμιστικές τους θέσεις. Ωστόσο, τα δείγματα πλήρους θρησκευτικής αμφισβήτησης είναι ελάχιστα. H κριτική ασκείται κυρίως εναντίον του κλήρου. Κάτω από την επίδραση προτεσταντικών ιδεών, οι Διαφωτιστές ζητούν την αποκάθαρση και τον εξορθολογισμό της θρησκείας, και την επάνοδο στην ευαγγελική αγάπη και πίστη. Ο ελληνικός Διαφωτισμός, δεν υπήρξε στην ουσία αντιχριστιανικός. Οι διαφωτιστές αντιλαμβάνονταν ότι η θρησκεία αντιπροσώπευε για τους χριστιανούς, κατοίκους της πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το στοιχείο, που τους διαφοροποιούσε και τους νομιμοποιούσε ενώπιον της εξουσίας, ενώ επιπλέον αποτελούσε, συνεκτικό κρίκο ενιαίας πολιτισμικής παράδοσης. Όπως ήταν φυσικό, αυτό προκάλεσε αντιδράσεις από όσους δεν έβλεπαν με καλό μάτι τη μεταφορά της δυτικής παιδείας στους Έλληνες μαθητές και στα θρησκευτικά θέσμια. Η αντίδραση, υποκινείται και υποθάλπεται από εκκλησιαστικούς κύκλους, για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η ηγεσία της εκκλησίας θεωρεί ότι τα προνόμιά της κινδυνεύουν να χα-

52

θούν και ο δεύτερος ότι πρέπει να διαχειριστεί την οργή της Πύλης, που πιστεύει ότι οι επαναστατικές ιδέες των απίστων Γάλλων έχουν τελικά επηρεάσει τους ραγιάδες. Καταδικάζονται συλλήβδην όλες οι νέες φιλοσοφικές και επιστημονικές ιδέες, μαζί με τη Γαλλική Επανάσταση και την φιλοσοφία της, ενώ εξορκίζονται τα «ρωμαιοκαθολικά βιβλία» και συγχέονται, ίσως ηθελημένα, τα εκ Δυσμών «νεωτερικά» βιβλία µε τον κίνδυνο της ετεροδοξίας. Οι διαφωτιστές, με κύριο εκπρόσωπο τον Κοραή, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές ιδέες και τα οράματα των ουμανιστών, επιθυμούν ένα καθαρά εθνικό κράτος, με αναφορά απευθείας και μόνο στην αρχαία Ελληνική κληρονομιά, ενώ οι αντίπαλοί τους, με κορυφαίο εκπρόσωπό τους τον Όσιο Αθανάσιο τον Πάριο, θέλουν ένα παραδοσιακό πολυεθνικό κράτος. Πίστευαν ότι έτσι θα διασωθούν οι ακμάζουσες νησίδες των Ελλήνων, που ήταν διάσπαρτες στα όρια του Οθωμανικού κράτους, καθώς ένα στενά γεωγραφικό ελλαδικό σχήμα θα τις άφηνε εκτεθειμένες στις ορέξεις των Οθωμανών με κατάληξη τον αφανισμό της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Γι αυτούς η οργάνωση του κράτους σύμφωνα με τις αρχές του Διαφωτισμού σήμαινε εκκοσμίκευση του κοινού βίου, εφαρμογή του φυσικού δικαίου και του κανονιστικού ωφελιμισμού, με αποτέλεσμα να απειλούνται τα θεμέλια που διατήρησαν την κοινή ελληνική συνείδηση ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Η σύσταση ενός εθνικού κράτους θα σήμαινε άμεσο αφανισμό του Ελληνισμού. Στον τομέα της αστρονομίας η αντίδραση αυτή παίρνει τη μορφή άρνησης του Κοπερνίκειου συστήματος, το οποίο είχε ήδη γίνει αποδεκτό χωρίς καμιά προηγούμενη σοβαρή διαμάχη από την ελληνική επιστημονική κοινότητα. Η πρώτη παρουσίαση του ηλιοκεντρικού συστήματος στον ελληνικό χώρο έγινε από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο Νοταρά στο βιβλίο του «Εισαγωγή στα Γεωγραφικά και Σφαιρικά», (1716). Ο Νοταράς, αν και επίσημα υποστηρίζει το γεωκεντρικό μοντέλο, ουσιαστικά είναι οπαδός του ηλιοκεντρικού. Από τα βιβλία που θα ακολουθήσουν άλλα εκθειάζουν το ηλιοκεντρικό, άλλα το γεωκεντρικό και άλλα το τυχώνειο2 σύστημα. Το γεωκεντρικό σύστημα, εκτός από έναν μεγάλο αριθμό ανώνυμων χειρογράφων, υποστήριξαν: ο Μελέτιος Μήτρου στην «Επιτομή Αστρονομίας» (χειρόγραφο 1700), ο Μεθόδιος Ανθρακίτης και ο μαθητής του Μπαλάνος Βασιλόπουλος στην «Οδό Μαθηματικής» (Βενετία 1749), ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος, στην «Ερμηνεία εις τους ΡΝ΄ Ψαλμούς του Προφητάνακτος Δαβίδ» (1792), ο επίσκοπος Αθηνών Μελέτιος (1661 – 1714) στο ανέκδοτό του έργο «Περί Αστρονομίας»3, ο μοναχός Κύριλλος ο Πατρεύς στο πολύτομο ερμηνευτικό έργο για την «Αποκάλυψη του Ιωάννη» (1796), ο ιεροκήρυκας του Πατριαρχείου Δωρόθεος Βουλησμάς σε ανέκδοτες επιστολές του, ο Όσιος Αθανάσιος ο Πάριος, στο «Περί Αληθούς Φιλοσοφίας ή Αντιφώνησις» (1802), ο Σέργιος Μακραίος στο «Τρόπαιον εκ της Ελλαδικής Πανοπλίας κατά των Οπαδών του Κοπερνίκου εν τρισί διαλόγοις» (Βιέννη, 1797) και ο Γρηγορά2 Το σύστημα αυτό που, εισηγήθηκε ο Δανός αστρονόμος Tycho Brahe (1564-1601), είναι συνδυασμός γεωκεντρικού και ηλιοκεντρικού μοντέλου. Η Γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος με τον Ήλιο και τη Σελήνη σε τροχιά γύρω της, και τους υπόλοιπους πλανήτες σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο. Συνδυάζει την ευλογοφάνεια αριστοτελικού με την ακρίβεια και απλότητα του κοπερνίκειου μοντέλου.

3 Ο Μελέτιος αν και παρουσιάζει τις απόψεις του Κοπέρνικου, υποστηρίζει ξεκάθαρα το Πτολεμαϊκό σύστημα υιοθετώντας και κάποια στοιχεία του Τυχώνειου.

Ελληνικός Διαφωτισμός και Αστρονομία του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη σκος Μπαλανίδης στο «Τρόπαιον κατά των κακώς λαμβανόντων και παρεξηγούντων τα του Μεγάλου και Περιβοήτου αστρονόμου Κοπερνίκου» (1809). Το σημαντικότερο εκπαιδευτικό βιβλίο Αστρονομίας που κυκλοφόρησε στην Ελληνική γλώσσα την περίοδο αυτή και υποστηρίζει το Ηλιοκεντρικό σύστημα, είναι η «Επιτομή Αστρονομίας» του διευθυντή του αστεροσκοπείου του Παρισιού Jerome Lalande, σε μετάφραση του Δανιήλ Φιλιππίδη και χρηματοδότηση του Άνθιμου Γαζή. Θετικά αντιμετωπίζει τον ηλιοκεντρισμό και ο Νικηφόρος Θεοτόκης στα βιβλία του «Στοιχεία Φυσικής» και «Στοιχεία Γεωγραφίας» (Ιάσιο 1744), παρόλο που παρουσιάζει τόσο το γεωκεντρικό, όσο και το τυχώνειο σύστημα. Το Κοπερνίκειο σύστημα υποστήριξαν επίσης ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, στα έργα του «Απολογία του Ιώσηπου του Μοισιόδακος» (Βιέννη 1780) και «Θεωρία Γεωγραφίας» (Βιέννη 1781), ο Ρήγας Βελενστινλής στο «Φυσικής Απάνθισμα» (1790), ο Παναγιώτης Κοδρικάς που μετάφρασε το έργο του Bernard Fontenelle «Ομιλίαι περί Πληθύος Κόσμων» (Βιέννη 1794), ο Κωνσταντίνος Κούμας στο «Σειράς Στοιχειώδους των Μαθηματικών και Φυσικών Πραγματειών εκ διαφόρων συγγραφέων συλλεχθεισών» (Βιέννη 1807), ο Δημήτριος Δάρβαρις στο «Επιτομή Φυσικής εις τρία μέρη διηρημένη προς χρήσιν των φιλομαθών νέων» (Βιέννη 1812), ο Αθανάσιος Ψαλλίδας στο μαθηματάριο της Σφαιρικής Γεωγραφίας, ο Άνθιμος Γαζής μεταφραστής του έργου του Benjamin Martin «Γραμματική των Φιλοσοφικών Επιστημών ή σύντομος ανάλυσις της πειραματικής νεωτέρας φιλοσοφίας» (Βιέννη 1799), ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος στο «Φυσική Πειραματική, περιεκτική των νεωτέρων εφευρέσεων» (Βιέννη 1812), ο Βενιαμίν ο Λέσβιος στα «Στοιχεία Φυσικής» (χειρόγραφο, 1801), ο Θεόφιλος Καΐρης στην «Αστρονομία» (χειρόγραφο) και οι Αδελφοί Καπετανάκη στην «Εισαγωγή Γενική της Γεωγραφίας» (Βιέννη 1816). Το Τυχώνειο σύστημα υποστήριξε κυρίως ο Ευγένιος Βούλγαρης στο έργο του «Περί Συστήματος του Παντός» (Βιέννη 1805). Οι λόγιοι που διάδωσαν την αστρονομία στον Ελληνικό χώρο είτε με μεταφράσεις είτε με δικά τους έργα κατά τον 18ο αιώνα, σπούδασαν κυρίως στην Ιταλία και την Γαλλία, ενώ κατά

την διάρκεια της Νεοελληνικής Αναγέννησης σπουδάζουν κυρίως στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν είχαν κάνει ειδικές αστρονομικές σπουδές και η αστρονομία ήταν μέρος της γενικής τους παιδείας στις Φυσικές Επιστήμες. Κανείς τους δεν είχε ασχοληθεί επαγγελματικά με την Αστρονομία. Εξαίρεση αποτελούν ο Χρύσανθος Νοταράς, που είχε φιλοξενηθεί για ένα μικρό διάστημα στο Παρίσι από τον μεγάλο G. Cassini και είχε κάποια εξοικείωση με τη χρήση αστρονομικών οργάνων, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος και ο Δανιήλ Φιλιππίδης. Όμως ούτε και αυτών οι γνώσεις ήταν τέτοιες που να τους επιτρέπουν να διδάξουν την Αστρονομία σε υψηλό επίπεδο. Έτσι δεν ήταν δυνατόν να διεξαχθεί επιστημονική έρευνα στον Ελλαδικό χώρο, με τη σύγχρονη για την εποχή σημασία της λέξης, ενώ η διδασκαλία της Αστρονομίας περιορισμένη σε ένα ερασιτεχνικό-εκλαϊκευτικό επίπεδο, ήταν αποσπασματική και παρουσίαζε μεγάλες διαφορές στις διάφορες σχολές, τόσο ως προς τη θεματολογία, όσο και ως προς το επίπεδο. Σκοπός της είναι κυρίως η διάδοση των δυτικών ιδεών στον Ελληνισμό και η άποψη ότι ο κόσμος ερμηνεύεται με γνώση που προέρχεται από τις θετικές επιστήμες. Το διαφωτιστικό ρεύμα ολοκληρώνει την καμπύλη του στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Αυτή η είναι η πιο δυναμική φάση, καθώς συμπλέκεται µε την ιδεολογική προετοιμασία του Αγώνα. H προτροπή του Κοραή να «µετακενωθούν τα φώτα της Ευρώπης» εφαρμόζεται συστηματικά και με συνέπεια. Στόχος, ο φωτισμός του Γένους που θα οδηγήσει στην εθνική αφύπνιση και απελευθέρωση. Ο ορθολογισμός των προεπαναστατικών χρόνων, στηριγμένος στο νέο κοσμοείδωλο και σε μια νέας μορφής παιδεία, επιστημονικής κατά βάση, οδηγεί στην κοινωνική, πνευματική και εθνική αφύπνιση του Γένους. Η λανθάνουσα κατά τους προηγούμενους αιώνες εθνική σκέψη, που ενισχύεται από το νέο επιστημονικό πνεύμα, το πνεύμα των Φυσικών-Θετικών επιστημών, βγαίνει από τους στενούς κύκλους των λογίων, κατακτά ευρύτερα στρώματα και γίνεται πεδίο άσκησης κριτικού πνεύματος, με κατάληξη την έκρηξη της μεγαλειώδους Ελληνικής Επαναστάσεως.

Βιβλιογραφία: Γιανναράς Χρήστος, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεότερη Ελλάδα, Αθήνα, Δόμος, 2006 | Δημαράς K. Θ., Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα, Eρµής, Νεοελληνικά μελετήματα αρ. 2, 1985. | Καράς Γιάννης, Οι θετικές επιστήμες στον ελληνικό χώρο (15ος – 19ος αιώνας), Αθήνα, Δαίδαλος (Ζαχαρόπουλος Ι.), 1991. | Kιτροµηλίδης Π. M., Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Oι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, µετ. Στέλλας Νικολούδη, Aθήνα, Mορφωτικό Ίδρυµα Eθνικής Tραπέζης, 1996. | Kονδύλης Παναγιώτης, O Nεοελληνικός Διαφωτισµός. Oι φιλοσοφικές ιδέες, Aθήνα, Θεµέλιο, 1988. | Ματσόπουλος, Νίκος, «Η αστρονομία κατά την περίοδο 1700-1850», στο Ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών στον ελληνικό χώρο (17ος-19ος αιώνας) (Επιμέλεια Γιάννης Καράς), Αθήνα, Μεταίχμιο, 2003, σελ. 449-476. | Ματσόπουλος, Νίκος, «Η αστρονομία στην Ελλάδα την περίοδο του Νεοελληνικού διαφωτισμού. Μια σύντομη επισκόπηση», Ευκλείδης Γ΄, 40-41, 1994, σελ. 9-14. | Νικολαΐδης Ευθύμιος, «Η διδασκαλία του Πτολεμαίου κατά την Τουρκοκρατία», στο Οι μαθηματικές επιστήμες στην Τουρκοκρατία (Πρακτικά ημερίδας), Αθήνα, Ελληνική Εταιρεία Επιστημών και Τεχνολογίας, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, 1990, σελ. 113-119. | Μηνάς Παπαγεωργίου, Ηλιοκεντρικό Σύστημα και ζωή στο Διάστημα το 1821, Αθήνα, iWrite, 2020. | Tαµπάκη Άννα, Περί Nεοελληνικού Διαφωτισµού. Pεύµατα ιδεών και δίαυλοι επικοινωνίας µε τη δυτική σκέψη, Aθήνα, Ergo, 2004. | Danielson Dennis R., «The great Copernican cliché», American Journal of Physics 69, 1029 (2001); doi: 10.1119/1.1379734

53

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΔΙΧΩΣ ΣΥΝΟΡΑ Κενού Και Χάους Πλέγμα ΑριθμοΓεωμετρίας Δεδομένα Απανταχού Αέναο Πνεύμα Διαισθητικό Τοπίο Απροσδιοριστίας Μεγαλείο Γνώθι Σαυτόν Πεδίο Εξισώσεις Και Πληροφορία Μέσα Από Την Απροσδιοριστία Αναδυόμενη Πιθανοκρατία Στη Μάζα μου Απειροστικός Πρωτονίων, Ηλεκτρονίων Δεσμός Απειροστροφορμή Καρδιάς Παλμός Απανταχού Κβαντική Ροή Εντροπίας Πηγή Δίχως Τέλος Και Αρχή Ολάκερο Το Αχανές Κβαντικές Δομές Τυρβώδεις Αρμονικές Δίχως Σύνορα Κι Εγώ Η Χημεία Μου Μέσα Στο Κενό Χάος Ηλεκτρομαγνητικό Άπειρη ΚυματοΣυνάρτηση Πάντων Εξάρτηση Κυματική Μου Διάπλαση Κι Εγώ, Ενέργειας Οντότητα Δίχως Μοναδικότητα Απειροστικής Ροής Πληρότητα!!! * Υπερθέσεων Ακολουθία 54

Γνώριζαν οι Αρχαίοι Έλληνες την ΠΥΞΙΔΑ; Γράφει η Ειρήνη-Φάνια Παπιδά Του Κύκλου των Ανδρίων Ναυτικών Λογοτεχνών

M

άλλον θα πρέπει να διατυπωθεί διαφορετικά το ερώτημα: Γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες κάποια μορφή πυξίδας; Γιατί στο πρώτο ερώτημα η απάντηση είναι αρνητική, αλλά οπωσδήποτε οι πρόγονοί μας κατείχαν στοιχεία και γνώριζαν τις δυνατότητες κάποιων οργάνων που ειχαν θέση πυξίδας, δηλαδή υπήρχαν όργανα που προσδιόριζαν τη θέση του Βόρειου ή Νότιου πόλου. Σημασία, βέβαια, έχει και ο ο χρόνος. Δηλαδή, αν γνώριζαν κάποια μορφή πυξίδας, από πότε επισημαίνεται αυτό χρονολογικά; Θα πρέπει να είχαν κάποιο παρεμφερές όργανο, αφού πελαγοδρομούσαν από τα αρχαιότατα χρόνια και όχι μόνο στην ύστερη ελληνιστική περίοδο και τις αρχές της ρωμαιοκρατίας· αλλά πότε άρχισε η χρήση της «πυξίδας» των αρχαίων Ελλήνων, δεν το γνωρίζουμε. Βέβαια, η εικόνα που έχουμε σήμερα για το όργανο πιθανότατα δεν έχει καμιά σχέση με την αρχαία του εμφάνιση και ονομασία. Είναι σημαντικό ότι γύρω από την ύπαρξη ναυτικών οργάνων και βοηθημάτων στην αρχαία Ελλάδα έχει δημιουργηθεί μεγάλος θόρυβος και έντονη αντιδικία, ειδικότερα μετά την ανακάλυψη του περίφημου υπολογιστή των Αντικυθήρων, το 1901. Οι μισοί ερευνητές και ιστορικοί το θεωρούν αστρονομικό όργανο και οι άλλοι μισοί «ένα είδος πυξίδας». Η διαμάχη γύρω από τη χρήση του υπολογιστή των Αντικυθήρων κάθε άλλο παρά έχει κοπάσει και το θέμα παραμένει αδιευκρίνιστο, αφού αφ’ ενός μεν κάποια αστρονομικά όργανα εξελίχθηκαν σε ναυτικά ή χρησιμοποιήθηκαν και ως τέτοια, αφ’ ετέρου δε η έρευνα για τη χρήση του υπολογιστή συνεχίζεται ακόμη από νεότερους ερευνητές, που δεν έχουν καταλήξει σε κάποια άποψη. Είναι πάντως γεγονός ότι γύρω από τη χρήση ή όχι της πυξίδας στην αρχαιότητα έχουμε σαφή έλλειψη στοιχείων. Πότε ακριβώς ανακαλύφθηκε η πυξίδα και από ποιους δε γνωρίζουμε ουσιαστικά. Διεκδικούν την τιμή της

56

ανακάλυψης τόσο οι Έλληνες όσο και οι Κινέζοι, ενώ στα νεότερα χρόνια έχουν εγείρει διεκδικήσεις οι Άραβες και οι Ιταλοί. Είναι πολύ πιθανό η πρώτη μορφή πυξίδας να εμφανίστηκε στην Ελλάδα, αφού στην ουσία επρόκειτο για το μαγνητίτη λίθο, τοποθετημένο πάνω στο ελληνικής εφεύρεσης ανεμολόγιο. Άλλωστε, το ανεμολόγιο ονομαζόταν από τους Έλληνες «πύξος», επείδη ήταν κατασκευασμένο από ξύλο πύξου, εξ ου και πυξίς».Ο Ηyde υποστηρίζει ότι οι Έλληνες «...γνώριζαν την πολικότητα του μαγνητίτη (λίθου) πολύ πριν τον 2ο π.Χ. αιώνα, όπως οι Κινέζοι από το 121 μ.Χ., αλλά δεν έκαναν ποτέ διάκριση μεταξύ των δύο πόλων, του μαγνητικού και του αστρονομικού. Ως εκ τούτου προτιμούσαν να ταξιδεύουν (στη θάλασσα) στηριζόμενοι περισσότερο στο «στίγμα εξ αναμετρήσεως», που ουσιαστικά επρόκειτο για αστρονομικές και από ξηράς παρατηρήσεις, ήτοι του ηλίου την ημέρα, των άστρων τη νύχτα και την περιοδικότητα των ανέμων».

Ευρωπαίοι και οι Άραβες πήραν αποδεδειγμένα (συγχρόνως περίπου) από τους Κινέζους την πυξίδα και τότε (1232) μαρτυρείται για πρώτη φορά ότι οι ναυτικοί χάραζαν την πορεία τους μες στη νύχτα και τη θύελλα με ένα σιδερένιο ψάρι, που το έτριβαν σε μαγνήτη για να στρέφεται στο νότο και ότι το σχήμα ψαριού ήταν τυπικά κινεζικό. Οι πρώιμες πυξίδες είχαν το δείκτη σε μορφή κοχλιαρίου (κουτάλι), ψαριού ή χελώνας και περί το 700 μ.Χ. αυτοί οι δείκτες από πέτρα και σίδηρο αντικαταστάθηκαν από τη βελόνα, που ήταν πιο εύχρηστη και έδινε στην πυξίδα μεγαλύτερη ακρίβεια. Μαγνητική πέτρα πυξίδας σε σχήμα ψαριού είναι και το ψαράκι του προϊστορικού πλοίού του Αιγαίου κι αυτή η παρατήρηση θα γίνει η αιτία για μια αναθεώρηση της ιστορίας της πυξίδας. Η χρήση της στη ναυσιπλοία αρχίζει έτσι χιλιάδες χρόνια πίσω και δικαιολογεί διακίνηση αγαθών και ιδεών από μεγάλες αποστάσεις, που μέχρι τώρα μας ήταν αδιανόητη.

Η Ναυτική Σχολή της Ύδρας στην Τουρκοκρατία Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην Καθηγητή & Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Δ

εν υπάρχει καμία αμφιβολία πως η χειρότερη περίοδος που βίωσε ποτέ το ελληνικό έθνος ήταν αυτή της Τουρκοκρατίας. Τη ζοφερή εκείνη εποχή που, όπως λέει κι ο εθνικός μας ποιητής, «…τά’ σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά...», μαζί με τα πάμπολλα δεινά που φορτώθηκε ο σκλαβωμένος ελληνικός λαός από τους κατακτηκτές ήταν και η διάλυση της εκπαίδευσης συμπεραμβαλομένης, βέβαια, κι αυτής της ναυτικής της πολύ αναγκαίας στη θαλασσινή μας χώρα! Χάρη όμως στη θέληση και στο πείσμα των Ελλήνων αποκαταστάθηκε. Έτσι, σε πολλά νησιά και παράλιες περιοχές, οι ντόπιοι και ξένοι ναυτοδάσκαλοι δίδαξαν την τέχνη της ναυσιπλοΐας. Στη Χίο π.χ. το 1815 ο Αδαμάντιος Κοραής συνιστούσε στον Νεόφυτο Βάμβα, τον διευθυντή της Σχολής της Χίου από το 1811 να συμβεριλάβει στη διδακτέα ύλη και ναυτικά μαθήματα! Το 1828 οι Χιώτες πρόσφυγες ίδρυσαν στην Σύρο Σχολή που φοίτησαν Τούρκοι, Δαλματοί και Ιταλοί ναυτικοί. Πρώτος δάσκαλος ήταν ο Χιώτης Νικόλαος Πατρώνας ή διακο-Νικολής, γιατί ήταν ιεροψάλτης, ή κουτσο-Νικολής για την αναπηρία του από το ένα πόδι. Στη Χίο επίσης, από το 1845 μέχρι το 1875, ο Τούρκος ναυτοδάσκαλος Μεχμέτ Αλή Τσελεπή ή Τσελεπίδης έκανε μαθήματα, στην ελληνική γλώσσα μάλιστα, χορηγώντας και επίσημα πιστοποιητικά που αναφέρουν κι όλα τα μαθήματα. Στη Σύρο ακόμη ο απόστρατος Κορσ ικανός αξιωματικός Αντώνιος Σκάσσης, δίδασκε και αυτός ναυτιλία. Αλλά και ο Μαλτέζος Λορέντζο Μπονέλλο δίδασκε στην Άνδρο από το 1845 μέχρι το 1849 και στη συνέχεια ο μαθητής του Δημήτριος Παπαμιχαήλ Πολέμης από τις Στενιές, που αργότερα τον αντικατέστησε ο παππα-Ζαννής Μιχ. Πολέμης. Και τέλος στο Γαλαξείδι πριν

από το 1857 έκανε ναυτικά μαθήματα ο Ευθύιος Καβασίλας. Φυσικά υπήρχαν κι άλλες ναυτικές σχολές σε άλλες περιοχές όπως την Ύδρα. Η πρώτη λοιπόν “κανονική” ναυτική σχολή στην Ελλάδα έχει τις ρίζες της στο κοινοτικό σχολείο που ιδρύθηκε το 1749 στον περίβολο του ιερού ναού του Αγίου Βασιλείου στο Καμίνι της

Ύδρας σε οικόπεδο που δώρησε ο Ιωάννης Σούρμπας και που σήμερα στεγάζεται το δεύτερο Δημοτικό Σχολείο του νησιού. Για την καλύτερη όμως εκπαίδευση του στελεχιακού προσωπικού του Υδραϊκού εμπορικού στόλου το σχολείο αυτό κατά τα τέλη του 18ου αιώνα μετεξελίχθηκε στην περιώνυμη Ναυτική Σχολή της Ύδρας όπου δίδα-

Πάνω: Τα αρχοντικά των Τσαμαδών, στο λιμάνι της Ύδρας, όπου από το 1930 λειτουργεί η Ναυτική Σχολή και σήμερα αποτελεί την Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού της Ύδρας.

58

Ιστορίες της Βαρδιόλας Του Φρίξου Δήμου

2

1. Η Ναυτική Σχολή της Ύδρας. Ελαιογραφία του μεγάλου θαλασσογράφου μας Κωνσταντίνου Βολανάκη (1839-1902).

2. Εντοιχισμένη πινακίδα στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.

3. Ο ιερός ναός του Αγίου Βασιλείου στο Καμίνι της Ύδρας.

1

ξαν, κυρίως Ιταλοί, Γάλλοι, Ισπανοί και Πορτογάλοι καθηγητές. Διασώζονται σήμερα μόνο δύο ονοματα Ιταλών καθηγητών: του Φελίτσε Καζέρτα από το Παλέρμο, που δίδαξε ναυτικά μαθήματα από το 1817 μέχρι το 1821, οπότε μπαρκάρισε μαζί με τους σπουδαστές του σε Υδραϊκό πλοίο να πολεμήσει κι αυτός για την ελευθερία των Ελλήνων! Και του διδάκτορα τη νομικής και καθηγητή ξένων γλωσσών Ιωσηφ Κιάππε που δίδαξε ιταλικά στη Σχολή και συνάμα υπηρετούσε ως γραμματέας στην κοινότητα. Κατά την επανάσταση ανέλαβε γραμματέας του Αναστασίου Τσαμαδού στο πολεμικό πλοίο “Αγαμέμνων”. Ήταν ακόμη εκδότης των

τοπικών εφημερίδων “Φίλος του Νόμου” και “ΑΒΕΙLLE GRECQUE”, δηλαδή “Ελληνική Μέλισσα”. Σημειώνεται τως ο Κιάππε είναι ο πρώτος αλλοδαπός που πολιτογραφήθηκε, στις 18/4/1821, ως Υδραίος πολίτης. Στη Σχολή επίσης δίδαξε, από το 1800 μέχρι το 1820, ο ιερομόναχος Παρθένιος Ζαφείρης ιταλικά και οι αδελφοί Κωνσταντίνος και Δημήτριος Νούλος γαλλικά και ιταλικά. Καλή μαρτυρία για τη Σχολή αποτελεί και η γνωστή ελαιογραφία του μεγάλου θαλασσογράφου μας Κωνσταντίνου Βολανάκη (1839-1902) που παριστάνει καθηγητή με ευρωπαϊκή ενδυμασία να διδάσκει αστρονομική ναυτιλία, όπως φαίνεται από τη γήινη σφαίρα και τον 3

εξάντα ή οκτάντα καθώς και το χρονόμετρο που παρουσιάζονται στον πίνακα, τους Υδραίους σπουδαστές του στη Σχολή. Από τα εναπομείναντα γαλλικά, ιταλικά και ισπανικά βιβλία της Σχολής, που φυλάσσονται στο Αρχείο-Μουσείο της Ύδρας, αποδεικνύεται και η γλωσσομάθεια των Υδραίων πλοιάρχων αλλά και από τις εγγραφές στα ημερολόγια των πλοίων επιβεβαιώνεται η επάρκεια τους στις ναυτικές και ναυτιλιακές γνώσεις. Υπογραμμίζεται πως η Σχολή αυτή είναι και το πρώτο, στη νεότερη Ελλάδα, επαγγελματικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της Χώρας, πρόδρομος και συνέχεια των σημερινών “Ακαδημιών Εμπορικού Ναυτικού” που αποτελούν τις παραγωγικές σχολές πλοιάρχων και μηχανικών του Εμπορικού μας Ναυτ ικού. Και τέλος, αμέσως με την κήρυξη της Επανάστασης, την 21η Μαρτίου 1821, που τη διακοσιοστή επέτειο της θα γιορτάσουμε το 2021, οι καθηγητές και οι σπουδαστές της Ναυτικής Σχολής της Ύδρας μπαρκάρισαν στα πλοία του Αγώνα κατά του εχθρού του γένους όπως κι όλοι οι Έλληνες! Βιβλιογραφία 1. Αντωνίου Λιγνού, “Ιστορία της Νήσου Ύδρας”. 2. Αναστασίου Τζαμτζή, “Ναυτική Γνώση και Παιδεία στη Νεώτερη Ελλάδα”.

3. Χρήστου Ντούνη “Nαυτιλιακώς Σκέπτεσθαι”, “Ναυτιλιακά Δρώμενα” και “Κείμενα Ναυτιλιακού Προβληματισμού”. 4. Ετήσια Ημερολόγια Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας”. 5. Άρθρα Φρίξου Δήμου 6. Σημειώσεις Θεοδώρου Κρεμασιώτη.

59

Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ του Αναστάσιου Ρήγα

Μ

ε αξίωσε ο Θεός να τύχω εκτός των άλλων και του ευεργετήματος της χαράς που προσδίδει η παρουσία των εγγονιών, των οποίων παρακολουθώ την ανάπτυξή των. Ένα συνεχές ενδιαφέρον με την τακτική συνεργασία και εποπτεία του γιατρού με διάφορες εξετάσεις σε όλους τους τομείς που αφορούν την ανάπτυξή των. Μεταξύ αυτών είναι και η προσαγωγή των διά τον εμβολιασμό τους εναντίον των επιδημιών που άλλοτε αποδεκάτιζαν την ανθρωπότητα. Το γεγονός αυτό μου έδωσε την ευκαιρία να θυμηθώ την ιστορία –που ίσως πολλοί να μην γνωρίζουν σε λεπτομέρειες– του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς και την αδικία που έχει διαπραχθεί, ως προς τα πρωτεία της ανακάλυψης του εν λόγω εμβολίου. Ως πρώτος εφευρέτης του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς φέρεται ο Άγγλος Ιατρός Έντουαρντ Τζέννερ (EDWARD JENNER 1749-1823), ενώ πολύ προ αυτού είχε ανακαλύψει την μέθοδο ένας Έλλην, ο από την Κεφαλλονιά συνάδελφός του, Ιάκωβος Πυλαρινός. Ο Πυλαρινός εγεννήθη το 1659 και απέθανε το 1718. Είχε σπουδάσει την ιατρική όπως οι περισσότεροι στην Πάδοβα της Ιταλίας και είχε εγκατασταθεί στην Κρήτη όπου η φήμη του ήταν τόση ώστε μετά από ολίγα έτη προσεκλήθη στην Κωνσταντινούπολη. Κατόπιν διωρίσθη ιατρός του ηγεμόνος της Μολδοβλαχίας. Απ’ εκεί τον εκάλεσε ο Μέγας Πέτρος στη Ρωσία. Αργότερα διετέλεσε αρχίατρος του ενετικού στόλου. Ο Πυλαρινός λοιπόν σε συνεργασία με τον Χίον ιατρό Εμμανουήλ Τιμόνη, πολλά χρόνια πριν του Τζέννερ εξέδωσε το 1715 μια μονογραφία υπό τον τίτλο «Νέα και ασφαλής μέθοδος θεραπείας της ευλογίας διά μετεμφυτεύσεως νεωστί εφευρεθείσα και εις χρήσιν αχθείσα, ήτις ορθώς του λοιπού τα σώματα φυλάσσει απρόβλητα υπο τοιαύτης μολύνσεως». Η μέθοδος που ονομάσθηκε αρχικά δαμαλισμός ναι μεν είχε μελετηθεί από τους δύο Έλληνες ιατρούς δεν είχε όμως ποτέ εφαρ-

62

Ο Έντουαρντ Τζέννερ (Edward Jenner, 17 Μαΐου 1749–26 Ιανουαρίου 1823) ήταν Άγγλος γιατρός, ο επινοητής του εμβολιασμού και θεωρούμενος ως ο «πατέρας της ανοσολογίας». Η ανακάλυψή του θεωρείται ότι έσωσε περισσότερες ζωές σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη ανακάλυψη.

μοσθεί ευρύτερα λόγω του επικίνδυνου χαρακτήρα. Στη συνέχεια στις 14 Μαΐου 1796 ο Τζέννερ αφού μελέτησε το φαινόμενο κατάφερε να εφαρμόσει την μέθοδο, πραγματοποιώντας μόλυνση στον οκτάχρονο Τζέιμς Φίπς (J. Phipps) με πύο (δαμάλειο λύμφη) από το δάκτυλο μιάς βοσκοπούλας της Σάρας Νέλμς (S. Nelmes) που είχε προσβληθεί από δαμαλίτιδα. Το αγόρι παρουσίασε μικρό πυρετό και τοπική διαπύηση (σχηματισμός πύου) που πέρασαν γρήγορα. Συνέχισε την προσπάθειά του μέχρις ότου εξασφάλισε την προστασία του ασθενούς και το 1797 έκανε την πρώτη του ανακοίνωση στην Βασιλική Εταιρεία, η οποία και του την απέρριψε. Η μέθοδος του Τζέννερ άργησε πολύ να επιβληθεί λόγω προσωπικών αντιδράσεων, επιπλοκών και διαφόρων εκτροπών που έγιναν. Τελικά ο δαμαλισμός επικράτησε και η ευλογιά έπαψε να αποτελεί μάστιγα της ανθρωπότητος. Με τα χρόνια ο εμβολισμός επεξετάθη ως γνωστόν και σε άλλα επιδημικά νοσήματα και τα εμβόλια έγιναν –τέλος– ένα από τα σπουδαιότερα όπλα της ιατρικής στην καταπολέμηση των διαφόρων επιδημιών.

Πάνω: Χαρακτικό προς εμπαιγμό του Edward Jenner και του εμβολιασμού του. Λονδίνο, 1802. Κάτω: Ο Δρ Edward Jenner πραγματοποιεί τον πρώτο του εμβολιασμό κατά της ευλογιάς στον James Phipps, στις 14 Μαΐου 1796. Λάδι σε καμβά από τον Ernest Board. © DEA Picture Library/Getty Images.

63

Ταξίδι στη

Λακωνική Μάνη Της Ρεγγίνας Φρέντζου | Νομικού

Γ

ια εκείνους που πάσχουν από παθολογικό έρωτα με την αλμύρα και το μπλε της θάλασσας ο χειμώνας είναι ένα μεγάλο βάσανο, κυρίως όταν, για τους ολοένα και περισσότερους Έλληνες που διαμένουν στο εξωτερικό, ό,τι κοντινότερο στο υδάτινο στοιχείο είναι ένα ποτάμι με θολά καφετιά νερά ή μια χλωριούχα κλειστή πισίνα. Ανήκοντας σε αυτήν την ομάδα των Ελλήνων μεταναστών, το ίαμά μου για τους κρύους και σκοτεινούς μήνες του χρόνου είναι πάντα το τελετουργικό μιας τελευταίας καλοκαιρινής αποχαιρετιστήριας βουτιάς εν πλήρει συνειδήσει και μια βαθιά εισπνοή του θαλασσινού ιωδιούχου αέρα. Πόσο τυχερή αισθάνομαι που αυτή η τελευταία θεραπευτική βουτιά του περασμένου καλοκαιριού έλαβε χώρα στα κρυστάλλινα νερά της άγριας και εκθαμβωτικής γης της Λακωνικής Μάνης! Μην έχοντας ποτέ σκεφτεί στο παρελθόν ότι το κομμάτι εκείνο της Πελοποννήσου μπορεί να αποτελέσει τον επόμενο ταξιδιωτικό μου προορισμό –άλλωστε υπάρχουν ακόμα τόσα ανεξερεύνητα νησιά στο μακρύ εκδρομικό κατάλογο– αποφάσισα να κάνω “απλά

64

τη χάρη” στον ταξιδιάρη παππού μου, που επέμενε να περάσουμε εκεί το παράξενο καλοκαίρι του 2020. Μία γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο επιβέβαιωσε τις λιγοστές μου προσδοκίες για τον άγνωστο αυτό τόπο: ξερολιθιές, βάναυσος ήλιος, βραχώδης ακτογραμμή. Η απόφαση ωστόσο είχε ήδη παρθεί με μη δημοκρατικό τρόπο: επόμενος προορισμός το παραθαλάσσιο Λιμένι στη λακωνική Μάνη. Τουλάχιστον αποζημίωσαν το δισταγμό μου οι φωτογραφίες του ξενοδοχείου όπου θα διαμέναμε, το Limeni Village Hotel, με τα πέτρινα κτίσματα σχεδόν κυριολεκτικά στο γκρεμό μπροστά στον κόλπο του χωριού και την πανέμορφη θέα, που μια τέτοια τοποθεσία συνεπάγεται. Τελικά, καμία από τις προσδοκίες μου ούτε αποδείχθηκε σωστή ούτε βρήκε εκπλήρωση. Το αίσθημα μου για αυτό που αντίκρισα σε εκείνη τη στροφή μετά το ορεινό τοπίο που συνόδευε σχεδόν όλη τη διαδρομή μας από τον Ισθμό της Κορίνθου ίσως να πλησιάζει λίγο το βίωμα μεγάλων Ελλήνων ποιητών όταν περιέγραφαν το μεγαλείο της ελληνικής πλάσης: ξερολιθιές, ήλιος, βράχια. Πράγματι, μόνο που ο συνδυασμός αυτού του ζεστού, χρυσού φω-

Άποψη του ξενοδοχείου Limeni Village

τός στα τέλη ενός θερμού καλοκαιριού με την άγρια και ταυτόχρονα ταπεινή μέσα στην απλότητά της γόνιμη πελοποννήσια γη και τη βραχώδη ακτή που αγκαλιάζει μια μυθιστορηματικά μπλε θάλασσα δεν είναι μόνο τα παραπάνω τρία στοιχεία, ή μάλλον είναι ακριβώς ο συνδυασμός τους στην ύψιστη μετουσίωση του ελληνικού πνεύματος. Ένας τόπος που συγκινεί και συγκλονίζει μέσα από αυτόν ακριβώς το λιτό και απέριττο συνδυασμό των βασικών στοιχείων της μεσογειακής φύσης, όπου εκλείπει οτιδήποτε υπερβολικά πλουμιστό και υπερβολικά “παρόν”. Όπως μια κουζίνα θα αναδειχτεί όχι από την υπερπληθώρα εξωτικών και αγνώστων συστατικών, αλλά από το δημιουργικό συνδυασμό λίγων, οικείων, φρέσκων, ποιοτικών προϊόντων, έτσι και αυτή η μεριά της Πελοποννήσου θα συνταράξει με μια τραχιά, ανεπανάληπτη ομορφιά, η οποία δήλωνε παρούσα σε όλα τα μέρη κοντά στο Λιμένι που επισκεφτήκαμε: στην πιο τουριστική Αρεόπολη με τα παραδοσικά σπίτια, τα γραφικά σοκάκια με τα μαγαζιά και τα ζωντανά μπαρ, στο ακρωτήριο Ταίναρο, το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης, όπου, μετά

από περίπου μισάωρη πεζοπορία η θέα αγαλλιάζει ψυχή και πνεύμα, στη λίγο μακρινότερη μα υπέροχη Μονεμβασιά με την ιστορία της πόλης να παραμένει ζωντανή σε κάθε μοναδικό της κτίσμα, σε κάθε βυζαντινό εκκλησάκι, σε κάθε σκαλί που οδηγεί στο παλιό φρούριο της πόλης καθώς και σε χωριά εγκαταλελειμμένα από το χρόνο και τους ανθρώπους, με τους μισογκρεμισμένους μανιάτικους πύργους τους να ορθώνονται με αξιοπρέπεια στο περασμένο μεγαλείο τους. Τα σπήλαια του Διρού, τα οποία εξερευνήθηκαν μόλις το 1949, βρίσκονται σε επίσης πολύ κοντινή απόσταση από το Λιμένι και είναι ένα από τα ωραιότερα και πιο εντυπωσιακά σπήλαια του κόσμου. Οι επισκέπτες τους μπορούν να θαυμάσουν το γεωλογικό αυτό θαύμα της φύσης από βάρκες διασχίζοντας τα διάφανα παγωμένα νερά, που αντικατοπτρίζουν χιλιάδες κατάλευκους σταλακτίτες και λαμπερούς μυστηριακούς κρυστάλλους, ενώ οι εγκάρδιοι οδηγοί προσφέρουν μια λεπτομερέστατη ξενάγηση και απαντούν πρόθυμα σε όλες τις ερωτήσεις. Αυτή η εγκαρδιότητα των ανθρώπων του ήταν που μας κέρδισε ολοκληρωτικά και στη διαμονή μας στο ξενοδοχείο Limeni Village. Μια οικογένεια με μόρφωση, παιδεία, ευγένεια, καλοσύνη, που μας υποδέχτηκε σαν να ήμαστε προσωπικοί φιλοξενούμενοι, ένα ξενοδοχείο που, παρά το σχετικά μεγάλο μέγεθός του, δημιουργεί μια αύρα οικειότητας και ζεστασιάς όπως σε μια μικρή πανσιόν λίγων δωματίων.

Θέα από το δωμάτιο

Αυτό το κατόρθωμα είναι που πρέπει να επικροτούμε και να ευχόμαστε να συναντάμε περισσότερο στον τουριστικό τομέα, γιατί όσο προσεγμένος και αν είναι ο χώρος διαμονής, αν δεν υπάρχει το στοιχείο της προσωπικής επαφής τότε εκλείπει και το σημαντικότερο: το δέσιμο με τους ανθρώπους ενός μέρους, που θα δημιουργήσει αναμνήσεις και θα σε κάνει να αισθανθείς κομμάτι του τόπου, επιθυμώντας να επιστρέψεις ξανά. Πέραν αυτού είχαμε την ευκαιρία στην ποιοτική και νοστιμότατη κουζίνα του ξενοδοχείου να δοκιμάσουμε τοπικές μανιάτικες λιχουδιές, όπως φρεσκοτηγανισμένα αφράτα λαλάγγια, θυμαρίσιο μέλι, αυγά καγιανά, καπνιστό σύγκλινο, λούπινα σε φρέσκα σαλατικά και φυσικά το φημισμένο ελαιόλαδο. Την εποχή της επίσκεψης μας, ωστόσο, δηλαδή αρχές Σεπτεμβρίου, ο βασιλιάς της τοπικής κουζίνας ήταν το φραγκόσυκο, το οποίο δοκιμάσαμε μέχρι και σε παγωτό στο παραδοσιακό ζαχαροπλαστείο του Γιαννάκη στην Αρεόπολη! Η μαγεία του καλοκαιριού στη Μάνη μπορεί ίσως να κλειστεί σε μια στιγμή: τα λεπτά πριν τη δύση του ήλιου, που βάφει όλο το τοπίο σε χρυσοκόκκινα χρώματα, και εσύ, ο θεατής αυτού του πιο φαντασμαγορικού θεάματος, να κάθεσαι σε μια βεράντα με ένα δροσερό ποτό στο χέρι και να μη χρειάζεται να σκεφτείς τίποτα. Όχι μόνο τα λόγια, αλλά και οι σκέψεις είναι αυτή τη στιγμή της μετουσίωσης της ομορφιάς της ζωής περιττά. Όταν όλοι οι συνάδελφοί μου στολί-

ζουν το γραφείο τους με τα κλασσικά ημερολόγια με φωτογραφίες που απεικονίζουν εξωτικές παραλίες με γαλαζοπράσινα νερά και κοκοφοίνικες, εγώ έχω σαν φόντο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή μου τη θέα από το δωμάτιο του ξενοδοχείου στο Λιμένι: ένα μέρος λακωνικός κόλπος, ένα κομμάτι θάλασσα τιρκουάζ που σβήνει σε βαθύ μπλε, λίγα ψαροκάικα, ο μικροσκοπικός οικισμός με τα ομοιόμορφα πέτρινα σπίτια και πυργίσκους και πίσω τα ανεμοδαρμένα άγρια βουνά της Πελοποννήσου, με τον άρχοντα Ταΰγετο ίσα να αναγράφεται στον ορίζοντα. Τίποτα παραπάνω, και όμως τόσα πολλά συναισθήματα με κατακλύζουν όποτε κοιτάζω αυτή τη φωτογραφία. Και κάθε τόσο πιάνω τον εαυτό μου να μετράει αντίστροφα τις ημέρες μέχρι να μπορέσω να επιστρέψω στο μαγευτικό παράδεισο της λακωνικής Μάνης. Μείναμε: Hotel Limeni Village, www. limenivillage.gr Κάναμε μπάνιο: στην παραλία Δεξαμενή, ακριβώς κάτω από το ξενοδοχείο μας-προσοχή στις γλυκύτατες αλλά υπερβολικά παιχνιδιάρικες θαλάσσιες χελώνες! Φάγαμε καταπληκτικά: στο Limeni Restaurant του ξενοδοχείου, στην ταβέρνα Μουριές στην Αρεόπολη, στη Ματούλα στη Μονεμβασιά Αγοράσαμε: παραδοσιακά κεραμεικά από την τοποθεσία Λευκιάς στον Πύργο Διρού, παραδοσιακά μανιάτικα προϊόντα στον ομώνυμο φούρνο στην είσοδο της Αρεόπολης.

65

Μια σπάνια ποικιλία της

ευλογημένης ελιάς Γράφει η Βούλα Λαμπροπούλου Ομότιμος Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών

Σ

την περιοχή της Χώρας Τριφυλίας και σε ακτίνα δέκα-δεκαπέντε χιλιομέτρων γύρω-γύρω, ήτοι προς το χωριό Πύργος Τριφυλίας και το χωριό Στυλιανός Πυλίας, καλλιεργείται μια ποικιλία ελαιόδεντρου με καρπούς μαύρες, μικρές ελιές στο μέγεθος. Κανείς δεν θυμάται από πότε και από πού έλκουν την καταγωγή. Όσες από αυτές γλύτωσαν από του Ιμπραήμ το κάψιμο και την καταστροφή, έχουν κορμούς που μαρτυρούν χιλιετίες. Δεν νομίζω –από όσον γνωρίζω– ότι υπάρχει πουθενά αλλού αυτή η ποικιλία. Το λάδι της είναι θαυμάσιο και ο καρπός γίνεται βρώσιμος, όταν τον βάλλουν σε αλατόνερο τουλάχιστον επί 40 ημέρες. Έτσι γίνεται ένα θαυμάσιο έδεσμα και προϊόν, που έθρεψε γενιές παιδιών και πρωτεύουσα τροφή επί της Κατοχής. Το ευλογημένο δέντρο με τους καρπούς του ακόμη και με τα φύλλα του, έγινε σύμβολο ειρήνης, ίασης, τροφής, ευφορίας, μυστηρίων, κύριο συστατικό από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος να κατοικεί, «συμμετέχει» στις θρησκευτικές τελετές και στις λιτανείες των πόλεων από την Αρχαιότητα μέχρι τους Χριστιανικούς χρόνους έως και σήμερα. Στόλισε ως στεφάνι τους νικητές και «αγκάλιαζε» ως λάδι τους αθλητές. Κατά το διάστημα του Μεσοπολέμου αλλά και πριν, ο Χωραΐτης Νικόλαος Δραγώνας διατηρούσε μπακάλικο στον Πειραιά. Έτσι κυκλοφόρησε το παρόν prospectus-διαφήμιση το 1934 με την τότε επικρατούσα ορθογραφία. Κορμοί βασανισμένοι. Πόσες ιστορίες μπορούν να διηγηθούν. Πόσοι πόνοι, πόσοι πόλεμοι «σημάδεψαν» την ζωή τους.

By Malcolm MacKenzie

Leaving Southampton Water’s River Itchen with the s/s “QUEEN ELIZABETH” outward bound for New York passing ahead

H

aving passed for ‘Master foreign going’ in June 1963, I worked my summer holiday and started my studies for Extra Master in September: it took me until December 1966 to pass – a period of intense and unpaid study though I did interrupt these studies in December 1965 for eight months to sail as master of a Kuwaiti ship. Whilst I was unpaid to study for Extra Master, I did receive a local government grant of four hundred pounds as a contribution to my living expenses. I studied at the Warsash School of Navigation near Southampton; there were no tuition fees as the school was funded by government grants.

Of course, the Warsash school had long summer holidays of some seven weeks when we could work to ease our finances. It would have been natural for me to have worked aboard the liners of my regular employers in London’s Royal Docks as a relieving deck officer for these holiday periods but, having just married, I was reluctant to

68

leave home. Instead, as an alternative, I sought work on the Southampton aggregate dredger of Seaborne Aggregates Limited, belonging to Penfold Builders Merchants Ltd of Chichester, as the ship was based at Northam Bridge’s Gabriel Wharf in Southampton; it was within easy walking distance of my home.

Once the summer holiday had started, I inquired aboard this local aggregate dredger, named ‘PEN ARUN’, at her regular berth for summer holiday employment. I was kindly received and told to write to the owner’s head office.

They replied to offer me a summer holiday job as a seaman. The ship had a crew of seven –master, mate, two engineers, cook and two seamen. And this I accepted. I had a masters certificate– the only qualified ‘deep sea’ foreign going officer, by study and examination, in the company’s service as the ships were local traders and their officers had been automatically issued with certificates of local service, reflecting their experience, once qualifi-

cations had been made mandatory – a recent measure.

The working of the ‘PEN ARUN’ fascinated me. She had a deadweight of about 500 tons with a single box shaped hold without a hatch cover. She had been built on the Humber during World War II as the ammunition carrier ‘LANTYAN’ and subsequently converted for aggregate dredging by rebuilding the cargo hold as a box with the installation of an overboard suction pipe: the after end of this pipe could be lowered to well below the hull to suck the seabed and a suction pump with its own diesel engine.

She was employed to dredge for construction aggregates on the Solent Bank off Newtown, near Southampton, twice daily. The aggregates, comprising seabed sand and shingle, were used in the building trades to make concrete. Curiously the south east of England, east of line from the Wash to Poole Harbour, is without any suitable natural rock from which aggregates can be extracted and crushed. As ag-

SOLENT DREDGING gregates are an essential staple of modern society, alternative sources had to be found; the coastal waters were one of them – once the local gravel pits had been almost economically exhausted.

Curiously Paul Penfold, the owner of the business, had been one of the first to develop the business of dredging the seabed for sand and shingle to sustain his family’s construction business. He’d started it in Chichester Harbour, near Portsmouth, with a grabbing crane mounted on a pontoon with small motor barges to haul the material to the local quays. This activity had been copied by other contractors; all too soon, the government had had to intervene as the coast line was being eroded for the sandy beaches were inclined to shift into the seabed holes left by the dredging. Then Paul had sought older ships for conversion for service off shore; as the income was minimal, economy of operation was essential. The PEN ARUN’ was one of the pioneers in the business though by 1966, new and purpose built larger aggregate dredgers, belonging to major businesses, were being built to compete.

I sailed on this little ship for six weeks.

Our routine was to leave the Northam berth as the next tide started to fall on Sunday night or Monday morning. We

would sail down the River Itchen and then Southampton Water on the ebb tide making a good speed to arrive on the Solent Bank off Newtown before low tide. Then we would anchor and put our suction pipe overboard and load over the period of low water at the rate of over a 100 tons an hour till the hold was full and overflowing by which time the tide would be rising. The suction pipe would be taken aboard and the cargo hand-trimmed to level it whilst we turned to sail back up Southampton Water on the flood tide and into the River Itchen to return to our Northam berth towards the top of high water.

Then there was just a sufficient depth of water for us to berth alongside in the laden condition. The Northam Quay shore crane would grab discharge our ship to a quayside stockpile whilst her air draft was least. The discharge took about four hours allowing us to sail for our second cargo of the day before the ship sat on the bottom at low tide.

The ship ‘worked the tides’ producing a new cargo every high tide – twice every (lunar) day. It was intense and demanding work.

To encourage the crew a common bonus of 2 shillings and 6 pence (an eighth of a pound) was paid to every crew member for the first cargo on Monday

morning. And this bonus was increased by the same amount for every cargo during the week. Thus, the early Sunday morning cargo at the end of the week could be worth as much as 25 shillings, even 27 shillings and 6 pence to each of us if we’d been lucky and avoided any delays or breakdowns. The bonus became the dominant element of our wages; we all worked hard to ensure the ship was never delayed lest the bonus be reduced. Most of us worked our Sundays off to ensure all the ship’s machinery, especially the cargo pipe’s suction pump, was in a prime condition. Sometimes we had to deliver our cargoes to other ports such as Cowes, or Littlehampton or even to Shoreham which would penalise our bonuses.

Paul Penfold encouraged our enthusiasm. If ever a voyage was threatened with a delay, by fog or bad weather, the regular master would call him for instructions when Paul would order the crew to stand by till he could get aboard and sail the ship with himself in command – to avoid missing a cargo.

The business was dominated by Paul’s enthusiasm and insatiable requirement for more and still more aggregate.

Paul Penfold had no actual sea service to his credit having always worked in the construction industry ashore apart from his war years when he’d quickly

Aground in Littlehampton Habour (South of England) at low tide with the “SMOKEY” lying ahead.

69

SOLENT DREDGING risen to the substantial rank of Group Captain in the Royal Air Force – a positive indication of his natural ability.

Invariably the Penfold office instructed their masters on the grade of aggregate required of each cargo as a combination of stone and sand, the colour of the sand and the size of the stones.

A cargo requirement might be for ‘all white sand’ or ‘black sand mixed 50/50 with half inch pebbles’ or ‘all small pebbles’. The master had to well know precisely where to anchor, according to the character of the seabed. And as we lay loading in the tideway, he had to know how to work the helm to move the ship whilst remaining at anchor across the seabed to fill her quickly with the required cargo.

Our master, Captain Keith Clarke, was experienced; he supported my interest by explaining his local transits –usually based on the roof top chimneys of the local priest’s house and the church tower beyond it on the Isle of Wight to precisely position the ship– more difficult in the hours of darkness than by day.

This was a fascinating experience for me as I had only ever been sailing on large liners between the North Sea and Australasia when we’d had weeks at a time on our sea passages without even seeing any other ships let alone any land and had never given a thought to finding our cargo or even of working the tides or doing our own ship handling let alone managing the ship to get the best crewmen by obtaining the biggest bonuses for them.

After three weeks, the regular mate took his summer holiday when I was promoted as a temporary measure to relieve him.

The ship was devoid any electronic navigational aids; she didn’t even have an echo sounder or a gyro compass.

Our master had learnt all the courses as ‘quarter points’ which I’d learnt as a boy but had never used. I had to quickly get the hang to steering ‘north east by east three quarters east’ and when the master sung out for ‘And a quarter east’ I’d had to quickly work out if that was an alteration to port or to starboard and quickly ease the wheel over in the correct direction.

A tough part of the job was trimming the cargo level as we filled the hold with each cargo. We used to get under way by raising the anchor as the hold filled to avoid any loss of time.

70

The cargo would be saturated with sea water and we had to hand trim it level with shovels, as the hold filled, lest the slurry it formed gave our ship a list and increased the draft to prevent us berthing at Northam.

The master was meticulous about this hand trimming; when it was my turn to trim he could accept that I hadn’t the physique to keep pace with the loading. Then he would order me into the wheel house to take the wheel and he would do the shovelling; being powerfully built, he made light work of it but frequently stopped to shout helm orders to me. The trimming mattered; shortly after I returned to the Warsash School, the company’s ‘PEN ADUR’, an identical sister of the ‘PEN ARUN’, capsized and sank; there being other aggregate dredgers in her vicinity her crew was saved without loss.

Towards the end of this employment, the company asked me to leave the ‘PEN ARUN’ to sail the owner’s yacht ‘SMOKEY’ from Littlehampton, her home port, across the English Channel, to Le Havre. As I was interested to do this, I took the train around to Littlehampton and went aboard. Paul Penfold met me and explained that he wanted the ‘SMOKEY’ sailed to France with his wife, their three small children, his wife’s brother who was crippled and himself for a holiday in the French canals. He was a bit concerned about the sea passage lest anything go amiss; as I was the firm’s only qualified navigator, he asked me to take charge for the cross-channel sea passage.

The SMOKEY’ was a former wartime built naval harbour pinnace; she was some fifty feet in length with a hand-shovelled coal-fired boiler to drive her small reciprocating compound steam-engine. The boiler was adjacent to the galley stove which also had a hand-shovelled coal-fired furnace. Fortunately, Mrs. Penfold, Paul’s wife, served as the ship’s cook and fireman. No sooner was I aboard than we sailed from Littlehampton barely having any time for familiarisation, checking stores, the passage plan or even the weather forecast.

Once clear of the narrow and shallow harbour entrance, we ran into a short steep sea; the old ‘SMOKEY’ puffed along well enough at some five knots, belching black smoke from her white funnel with its red top; she soon start-

ed to roll and pitch. The Penfold family was, apart from Paul, quite sea sick. I suggested we put back to Littlehampton to await better weather, but Paul was too pleased with his yacht’s sea keeping; he wanted to sail on.

I told Paul this was a family holiday and, if the family didn’t enjoy the experience, they wouldn’t willingly sail again – to render the yacht’s entire purpose invalid. Quickly, he changed his mind and agreed. We turned around and I set the new course towards Shoreham. It was getting dark and the falling tide had closed Littlehampton to navigation; instead we went into Shoreham where the port assigned us to a layby berth for the night. In the morning, we sailed for Le Havre, having gone alongside Penfold’s recently purchased ‘PEN DART’ for her master’s weather forecast.

On sailing from Shoreham, we had a fine run across the English Channel to Cap D’Antifer where we made a good landfall in the early afternoon; we passed close inshore on our way around to Le Havre. We were admitted through the main locks on arrival and directed to a berth in the inner yacht harbour. It was my first passage in charge of a vessel and the first tine I’d ever handled a vessel through any locks and docks into a designated berth. When I told Paul of this, he was astonished as he had not realised that almost all deep-sea ships are only ever conned into and out of their ports by local harbour pilots.

On our sea passage, Paul had shown me the detailed drawings of two new building aggregate dredgers, almost three times the size of his newly purchased ‘PEN DART’, that he was having built at Appledore to be named ‘PEN TORR’ and ‘PEN TORRIDGE’. They were delivered shortly after for employment in deeper English Channel waters.

He had sought my advice about fitting electronic aids, especially radar, to his ships to reduce down-time. I had emphasised the need to co-operate with Warsash for training his masters and mates and only to install the same radar models as the school used for their instruction – to ensure the new radars in his fleet would be put to the best and safest use.

After a good sleep in Le Havre and a long walk around the docks with the Penfold children on the following

By Malcolm MacKenzie

Fully laden passing Calshot Spit Light-vessel at the entrance to Southampton Water.

morning, I sailed back to Southampton aboard the new cross channel Thoresen ferry ‘VIKING I’ to resume my work as mate of ‘PEN ARUN’ until Warsash re-opened on the completion of the summer holiday.

This aggregate dredging had been an interesting and instructive experience especially as it brought me face-toface with the demanding reality of commanding a small ship with the master having to obtain his own cargoes – quickly and cheaply – and to manage the port entries and sailings without pilots. I was fortunate to have obtained this experience in the fair weather of an English summer, as winter dredging, in all weathers, would have been much more demanding.

We have an English saying that what ‘goes around comes around’. It interests me how so much of this experience re-emerged in my subsequent career. Thus, the PEN DART’ was lying in Porto Rafti when I’d visited over Easter 2003; she had a new name under the Greek flag. Initially, she had been delivered to one of Penfold’s sand dredging competitors as ‘SAND DART’; the owner had named her Dart as a seabird according to its practice. On

As above with Captain Clarke hand-trimming his ship’s cargo level.

her delivery voyage, from her builder’s yard, she had gone ashore in Devon and been abandoned to her underwriters as a total loss. Having a curiousity, Paul Penfold had inspected the wreck, bought and refloated it and then had had the ship rebuilt with all new ma-

chinery; he renamed her ‘PEN DART’ having a practice of naming his ships after English South Coast rivers. He’d got a new ship cheaply and scored a point off his competitors!

I came across Captain Clarke’s name once again as he had been the master of an English Channel aggregate dredger that had collided with a Greek owned fruit ship off Dover pilot station.

The London P&I had introduced me to the ship’s Piraeus owners in an effort to balance the arguments for obtaining a settlement for the cost of the damages.

And I sailed aboard the former cross channel ferry ‘VIKING I’ as an ISM and S&Q consultant in 2002 on a voyage from Piraeus, through the Corinth Canal to Vlore and Brindisi, after she’d been purchased by Palmier Lines and re-namked ‘MEDIA V’ to operate a passenger and roro service across the Adriatic.

Having seen Cap d’Antifer, as nature had made it, from the deck of the passing ‘SMOKEY’, I was pleased to visit the completed major tanker terminal port as safety officer for Hellespont’s ULCC fleet whilst inspecting one of their VLCCs. Even the smallest of experiences can subsequently open interesting doors.

71

Mylaki Shipping Agency Ltd Ship Agency • Ship-to-Ship Transfers • Protecting Agency • Canal and Straits Transits Electronic Customs Clearances • Ship Supply • Husbandry Services • Ship Lay-Up Change of Management / Ownership • Technical Support • Ship Repairs

43, Iroon Polytechniou Ave. 185 35 Piraeus, Greece T: +30 210 422 3355 F: +30 210 422 3356 ops@mylakiltd.gr www.mylakiltd.gr

Greece Ag. Theodoroi: 1, Spirou Meleti St., 200 03 Ag. Theodoroi T: +30 27410 62301 / F: +30 210 422 3356 Alexandroupolis: 6, M. Botsari St., 681 00 Alexandroupolis T: +30 21670 05952 / F: +30 23102 23932 Aliveri (Mylaki Port): 18, A. Nika St., 345 00 Aliveri T: +30 22230 23692 / F: +30 22230 23789 Chalkis: 10-12, Voudouri Ave., 341 00 Chalkis T: +30 22210 74810 / F: +30 22210 76760 Eleusis: 19, Kanellopoulou St., 192 00 Eleusis T: +30 210 556 1654 / F: +30 210 556 1655 Kavala: 1, Er. Stavrou St., 654 03 Kavala T: +30 2310 230577 / F: +30 2310 240391

Lavrion: Lavriou Sq., 195 00 Lavrion T: +30 21670 05953 / F: +30 210 422 8096 Patras: 124, Ag. Andrea St., 262 21 Patras T: +30 2610 422102 / F: +30 2610 434297 Thessaloniki: 7, Karatasou St., 546 26 Thessaloniki T: +30 2310 283375 / F: +30 2310 223932 Volos: 32, Argonafton St., 382 21 Volos T: +30 24210 23496, / F: +30 24210 39361 Yali (Island): Yali-Nissiros, 853 03 Dodecanese T: +30 22420 92086 / F: +30 22420 92086 Cyprus 7, Klimentos & Kleomenous St., CY 1061, Nicosia T: +357 22452080 / F: +357 22754801

Besides the ports/locations that we cover via our offices appearing on the relevant list, Mylaki Shipping Agency covers all Greek ports through our local correspondence.

43, Iroon Polytechniou Ave.,185 35 Piraeus, Greece Tel: +30 210 422 8085 / Fax: +30 210 422 8076 Ε-mail: tankerops@seaven.gr / dryops@seaven.gr www.seaven.gr

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας Ο πολυπράγμων Έλληνας δημιουργός. Αρχιτέκτων, Γλύπτης, Λογοτέχνης, Σκηνοθέτης, αλλά προ παντός ο εκ των κορυφαίων ΖΩΓΡΑΦΩΝ του 20ού αιώνα! Του Δημήτρη Τσιγκάρη

Πράγματι, κορυφαίος!

Μ

ε την ευκαιρία όμως που μέσω του περιοδικού μας θα ταξιδέψουμε για λίγο σε άλλες, διαφορετικές θάλασσες, τις ήρεμες θάλασσες της τέχνης και θα μιλήσουμε γιά τον μεγάλο Έλληνα δημιουργό Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, ας δούμε με μια γρήγορη ματιά την ιστορία της νεοελληνικής τέχνης του 19ου και του 20ου αιώνα, η οποία ταυτίζεται χρονικά με την ιστορία του ελεύθερου Ελληνικού κράτους και ως ένα βαθμό εκφράζει τις ιδεολογικές του επιλογές. Μετά την επανάσταση λοιπόν του 1821, η νεοσύστατη Ελληνική πολιτεία, αντιλαμβάνεται σύντομα τον θεσμικό και λειτουργικό ρόλο του πολιτισμού και της τέχνης για τη μελλοντική συμβολή τους στην προσπάθεια οργάνω-

σης ενός σύγχρονου Ευρωπαϊκού κράτους, και σύντομα τους αποδίδει την πρέπουσα σημασία και μέριμνα. Έτσι, το 1836 υλοποιώντας τα περί τέχνης σχέδια της, ιδρύει το όπως ονομάστηκε τότε «Σχολείο των Τεχνών» καλώντας να διδάξουν ξένους δασκάλους, και συγχρόνως στέλνει υποτρόφους σε ανάλογες σχολές του εξωτερικού, κυρίως στο Μόναχο, ώστε παράλληλα με τους άλλους θεσμούς, να «εξευρωπαΐσει» και τη γλώσσα των τεχνών και ιδιαίτερα της ζωγραφικής. ‘Ετσι, σταδιακά κατά τον 19ο αιώνα και κυρίως κατά το δεύτερό του ήμισυ, έχουμε την εμφάνιση των πρώτων μεγάλων ονομάτων της Ελληνικής ζωγραφικής όπως του Θεόδωρου Βρυζάκη, του Ανδρέα Κριεζή, του Νικηφόρου Λύτρα, του Νικολάου Γύζη, του

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας: Συνθεμένα Σπίτια Ι, 1939. Αυγοτέμπερα σε καμβά πάνω σε ξύλο 40x60 εκ. Ιδιωτική Συλλογή.

74

Κωνσταντίνου Βολανάκη και αρκετών άλλων, ενώ η προσωπογραφία αλλά περισσότερο η «ιστορική ζωγραφική» κυριαρχούν μεταξύ των θεμάτων των πινάκων τους. Εκπληκτικής τέχνης ζωγραφικοί πίνακες με ιστορικά θέματα όπως «Το Κρυφό Σχολειό», «Η δολοφονία του Καποδίστρια», «Η καταστροφή των Ψαρών», «Η Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας», «Η έξοδος του Άρη» και πολλά άλλα, όπως και προσωπογραφίες σημαντικών ανθρώπων της εποχής, κοσμούν σήμερα τις Εθνικές πινακοθήκες αλλά και ιδιωτικές συλλογές. Με την έλευση του 20ου αιώνα και ενώ η καλλιτεχνική δραστηριότητα αρκετών εκ των παλαιοτέρων συνεχίζεται, η Ελλάδα ευρίσκεται στην ευτυχή συγκυρία της εμφάνισης νέων «μεγάλων ονομάτων» στη ζωγραφική όπως οι Παρθένης, Παπαλουκάς, Μπουζιάννης, Τσαρούχης, Μόραλης, Μυταράς, Τέτσης, Εγγονόπουλος, Γαΐτης, και αρκετοί άλλοι οι οποίοι προσαρμόζουν την ζωγραφική τέχνη στη σύγχρονη εποχή, ενώ ακολουθούν ή και καθιερώνουν διαφορετικές μοντέρνες «τάσεις» και όπως αποκαλούνται από τους φιλότεχνους, νέα «καλλιτεχνικά ρεύματα». Εμείς όμως, όντας μη ειδικοί και διαθέτοντας περιορισμένες γνώσεις περί τέχνης, θα σταθούμε και θα τιμήσουμε έναν εξ’ αυτών, τον σπάνιου ταλέντου και πρό παντός πολύπλευρο καλλιτέχνη, τον επονομασθέντα και «Πατριάρχη της Ελληνικής Τέχνης», τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα ο οποίος είχε σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση των Ελληνικών τεχνών του 20ου αιώνα και θεωρείται από τους πρώτους καλλιτέχνες της εποχής του που συνέδεσε καλλιτεχνικά την Ελλάδα με την Ευρώπη.

Απόψεις του εσωτερικού της Πινακοθήκης Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Μουσείο Μπενάκη.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας λοιπόν, εκτός από πρωτοποριακός ζωγράφος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς της εποχής του μεσοπολέμου με πολύπλευρη δραστηριότητα και σε διαφορετικούς τομείς όπως η γλυπτική, η λογοτεχνία, η σκηνογραφία, η εικονογράφηση βιβλίων και η αρχιτεκτονική, ενώ υπήρξε και εξέχων δάσκαλος στη σχολή Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Γεννήθηκε την Αθήνα το 1906 και ήταν γιός του Ψαριανής καταγωγής Αξιωματικού του Ναυτικού και διατελέσαντα Αρχηγού του Στόλου Αλέξανδρου Ν. Χατζηκυριάκου, και της Ελένης Θ. Γκίκα, απογόνου της μεγάλης Υδραίϊκης οικογένειας Γκίκα. Σύντομα, προς μεγάλη απογοήτευση του πατέρα του ο οποίος τον προόριζε για να ακολουθήσει και ο γιός του τη σταδιοδρομία του Αξιωματικού του Βασιλικού Ναυτικού, η οικογένεια αντιλαμβάνεται ότι ο Νίκος είναι μύωψ και δεν μπορεί να ακολουθήσει τη σταδιοδρομία του Αξιωματικού. Χαρακτηριστικό του δε είναι, ότι φοιτώντας στο γυμνάσιο φοράει γυαλιά, δεν είναι ιδιαίτερα αθλητικός και αναδεικνύει εξαιρετικό ταλέντο στο σχέδιο και τη ζωγραφική. Περνάει τα καλοκαίρια του κυρίως στην Ύδρα, στο καταπληκτικό αρχοντικό της οι-

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Λόφος στη νότιο Γαλλία, 1989. Ακρυλικό σε καμβά, 0,5x0,75 μ. Μουσείο Μπενάκη-Πινακοθήκη Γκίκα, Αθήνα.

κογένειας της μητέρας του όπου το τοπίο και το φως του νησιού όπως και το γεωμετρικά χτισμένο αυτό «παλάτι», θα επηρεάσουν συνολικά την καλλιτεχνική του καριέρα και το στίλ του που αργότερα συνδέθηκε με το «γεωμετρικό σχέδιο». Από νωρίς παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής και σχεδίου και αργότερα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 περνά μεγάλο διάστημα στο Παρίσι το οποίο τον εντυπωσιάζει και όπου έχει την ευκαιρία να συμπληρώσει τις καλλιτεχνικές σπουδές του. Συγχρόνως δημιουργεί, και πραγματοποιεί εκεί την πρώτη του έκθεση. Αργότερα περιοδεύει και σε διάφορες «καλλιτεχνικές» πρωτεύουσες ανά τον κόσμο δημιουργώντας και εκθέτοντας ζωγραφικά αλλά και γλυπτά έργα του. Η επιτυχία του αλλά κυρίως οι πολλαπλές δραστηριότητες του, του δίνουν σύντομα παγκόσμια αναγνώριση και τον κατατάσουν στην καλλιτεχνική και κοινωνική ελίτ της Ευρώπης. Ο πόλεμος του 1940 τον βρίσκει στην Ελλάδα όπου εν τω μεταξυ είχε δραστηριοποιηθεί εντατικά στη σκηνογραφία. Κατατάσεται στο μηχανικό του στρατού, ενώ μετά την ολοκληρωτική κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις κατοχής, παραμένει στην Αθήνα και το 1942 εκλέγεται καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Μετά τη λήξη του πολέμου συνεχίζει τη διεθνή καλλιτεχνική του καριέρα με συνεχώς αυξανόμενη αναγνωρισιμότητα, ενώ διατηρεί και την έδρα του στο ΕΜΠ έως το 1958. ‘Ομως δυστυχώς, εκτός από τις επιτυχίες και τις καλλιτεχνικές δόξες που δρέπει, η ζωή τού επιφυλάσσει και μία τραγική απογοήτευση. ‘Ηταν τον Δεκέμβρη του 1961, μία περίοδος που ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας μεσουρανούσε στο Λονδίνο σκηνοθετώντας την «Περσεφόνη» στη Βασιλική Όπερα του Κόβεν Γκάρντεν, όταν το αρχοντικό του στην Ύδρα καταστρέφεται ολοσχερώς από φωτιά μαζί με πολλά έργα του, και μαζί με ανεκτίμητους οικογενειακούς

κειμηλιακούς θησαυρούς. Μέγιστη συντριβή γι’ αυτόν αφού εκτός των άλλων, ήταν το σπίτι οικογενειακών παραδόσεων και των αναμνήσεων των παιδικών του χρόνων. Το 1970 η Ακαδημία Αθηνών του απονέμει το "Αριστείο Καλών Τεχνών" και το 1972 τον εκλέγει τακτικό της μέλος στην έδρα των Εικαστικών Τεχνών.. Το 1991, δωρίζει ολόκληρη την προσωπική του συλλογή, μαζί με το σπίτι του της Αθήνας στην οδό Κριεζώτου 3, στο Μουσείο Μπενάκη. Το σπίτι μετατράπηκε σε μουσείο πριν το θάνατό του, διασκευασμένο από τον ίδιο και με τα δωμάτια να παραμένουν όπως ήταν όταν τα χρησιμοποιούσε. Ανάμεσα στους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του μουσείου, ξεχωριστή θέση κατέχουν και τα βιβλία του. Μία βιβλιοθήκη με πάνω από 7.000 τόμους σχετικούς με την ιστορία των τεχνών, κυρίως της ζωγραφικής αλλά και με σημαντικές επιλεγμένες ενότητες ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, φιλοσοφικών μελετών, ιστορικών και περιηγητικών κειμένων. Απεβίωσε στο ίδιο αυτό σπίτι στο οποίο συνέχισε να κατοικεί, τον Σεπτέμβριο του 1994 σε ηλικία 88 ετών. Η Ελλάδα και η Ύδρα όπως ειναι φυσικό τιμούν τον σπουδαίο αυτόν καλλιτέχνη και «Διδάσκαλο των Τεχνών» και ο ανδριάντας του κοσμεί τον «Κήπο των Υδραίων Ζωγράφων» σε κεντρικό μέρος του οικισμού της Ύδρας μαζί με αυτούς και των άλλων μεγάλων Υδραίων εικαστικών, Παύλου Παντελάκη, Περικλή Βυζάντιου, Νίκου Νικολάου και Παναγιώτη Τέτση. Κλείνοντας, ο γράφων θα εκφράσει τη βεβαιότητα ότι η «κληρονομιά» του Νικου Χατζηκυριάκου-Γκίκα μαζί και των άλλων μεγάλων Ελλήνων σύγχρονων εικαστικών, θα εμπνέει παντοτινά τις επόμενες γενιές. Και επίσης την ευχή να απαλλαγούμαι σύντομα από το εφιάλτη της παγκόσμιας επιδημίας και σαν μια από της πρώτες εκδηλώσεις της Λέσχης μας να είναι η οργάνωση μιάς επίσκεψης στο μουσείο του.

75

Οι δέκα Δόκιμοι Αττικοί Ρήτορες της Αρχαιότητας Της Άννας Τρίκουλη-Βογιατζή

Στα τρία προηγούμενα τεύχη παρουσιάσαμε ήδη τους επτά εκ των Δέκα μεγαλύτερων αρχαίων Αττικών ρητόρων, δηλαδή τους: Αισχύνη, Ανδοκίδη, Αντιφώντα, Δημοσθένη, Δημάδη, Ισοκράτη και Ισαίο. Στο παρόν τεύχος συνεχίζουμε και κλείνουμε με την παρουσίαση των ρητόρων: Λυσία, Λυκούργου και Υπερείδη.

8. ΛΥΣΙΑΣ

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 445 και πέθανε το 380 π.Χ. Ήταν γιος του πλούσιου Κέφαλου από τις Συρακούσες, που ζούσε ως μέτοικος στην Αθήνα αλλά λόγω των δημοκρατικών φρονημάτων του καταδιώχθηκε από τους τριάκοντα τυράννους οι οποίοι του άρπαξαν την περιουσία, σκότωσαν τον αδελφό του Πολέμαρ-

Λυσίας, ένας από τους σημαντικότερους ρήτορες της αρχαιότητας.

76

χο και καταδίωξαν τον ίδιο, ο οποίος, προκειμένου να σωθεί, αναγκαστικά, κατέφυγε στα Μέγαρα. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας ξαναγύρισε στην Αθήνα όπου και παρέμεινε έως τον θάνατό του «ως ισοτελής», που σημαίνει ότι ήταν προνομιούχος μέτοικος που πλήρωνε ίσους φόρους όπως όλοι οι πολίτες και παρόλο ότι είχε ζητήσει να έχει ίσα δικαιώματα Αθηναίου πολίτου, η πρότασή του δεν έγινε δεκτή για τυπικούς λόγους· έτσι λοιπόν ασκούσε το επάγγελμα του λογογράφου για να κερδίζει τα προς το ζην του. Φέρεται ότι έγραψε 425 λόγους αλλά από αυτούς θεωρούνταν γνήσιοι μόνο οι 233. Τελικά έχουν διασωθεί μόνο οι 34 λόγοι του αλλά μερικοί δεν είναι ολόκληροι και ορισμένων η γνησιότητα αμφισβητείται. Από τους λόγους του Λυσία, εκτός από τους λίγους επιδεικτικούς, οι περισσότεροι ήταν δικανικοί, δηλαδή ήταν γραμμένοι για να απαγγελθούν στο δικαστήριο από ιδιώτες που ήταν υποχρεωμένοι να υπερασπίσουν μόνοι, οι ίδιοι, τους εαυτούς τους γι αυτό και οι λόγοι του Λυσία χαρακτηρίζονται από απόλυτη σαφήνεια, είναι σύντομοι και απαλλαγμένοι από ποιητικές και μεταφορικές εκφράσεις. Επίσης το ίδιο υποδειγματικό για την καθαρότητα, απλότητα και λιτότητά τους είναι και το ύφος του. Όμως αυτό που προκαλεί τον θαυμασμό μέσα στο έργο του είναι το ότι κατάφερνε, στους λόγους του, να δίνει τον τόνο που ταίριαζε στον

καθένα από τους διαφορετικούς του πελάτες με το να διεισδύει βαθειά μέσα στην ψυχή τους. Στον περίφημο υπέρ του αδυνάτου λόγο του, ένας άνθρωπος, ανίκανος να εργασθεί λόγω αναπηρίας προσπαθεί με τόνους παθητικούς και έξυπνους να γελοιοποιήσει τον κατήγορο διεκδικώντας ένα μικρό επίδομα. Στον κατά Διογείτονος, έναν από τους ωραιότερους λόγους του, μια μητέρα κατηγορεί με τρομερό πάθος τον ανέντιμο κηδεμόνα του ορφανού παιδιού της. Πάντως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι καλύτεροι λόγοι του είναι ο κατά Ερατοσθένους τον οποίο εκφώνησε ο ίδιος το 403 εναντίον ενός από τους τριάκοντα τυράννους, εκείνον που σκότωσε τον αδελφό του, τον Πολέμαρχο, όπου με αναμφισβήτητες αποδείξεις και με μεγάλη αγανάκτηση καταγγέλλει την σκληρή και ωμή στάση των τυράννων· και ο Κατ’ Αγοράτου όπου, συναρπαστικά, παρουσιάζεται η αισχρότητα ενός δούλου, ο οποίος έγινε αιτία να θανατωθούν από τους Τριάκοντα ο Διονυσόδωρος κι άλλοι δημοκρατικοί ηγέτες. Οι λόγοι του Λυσία αναφέρονται κυρίως σε ιδιωτικές υποθέσεις, αλλά όλοι μαζί παρουσιάζουν ένα ζωντανό πίνακα πόλης που σπαράσσεται από διαφωνίες, αντεκδικήσεις και αυθαιρεσίες. Το ύφος του Λυσία που είναι υποδειγματικό για την καθαρότητα, τη λιτότητα και τη σαφήνειά του το μιμήθηκαν και οι Ρωμαίοι «αττικιστές».

ΜΕΡΟΣ 4o

ΟΛυκούργος, χαρακτικό του 19ου αιώνα. Δημοσίευση J. Wilks, Λονδίνο 1807.

9. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ Καταγόταν από την Αθήνα και ήταν ρήτορας και πολιτικός . Γεννήθηκε το 390 π.Χ., και πέθανε το 323 π.Χ., περίπου. Ήταν μαθητής του Πλάτωνα και του Ισοκράτη και έθεσε τη ρητορική στην υπηρεσία του «ηθικο-πολιτικού του ιδεώδους. Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ., υπήρξε, μαζί με τον Δημοσθένη, επικεφαλής του αντιμακεδονικού αγώνα. Από το 338 έως το 326 διαχειρίστηκε με επιτυχία τα οικονομικά της Αθήνας, επισκεύασε την οικοδομική όψη της, επισκεύασε τα τείχη της, έκτισε το στάδιο, ωδείο, και γυμνάσιο, αποπεράτωσε τη σκευοθήκη του διονυσιακού θεάτρου και δημιούργησε αρκετά άλλα καλλιτεχνικά έργα. Από τους δεκαπέντε λόγους που έγραψε σώθηκε μόνο ο Κατά Λεοκράτους με τον οποίο ο Λυκούργος κατηγορούσε ως προδότη τον Αθηναίο πολίτη Λεωκράτη, που μετά τη μάχη της Χαιρώνειας έφυγε οικογενειακώς από την Αθήνα και επέστρεψε μετά από έξι χρόνια.

κρίση των αρχαίων τοποθετείται ως ρήτορας αμέσως μετά τον Δημοσθένη, αν και το δικό του ύφος δεν έχει τη δύναμη του δημοσθενικού λόγου. Από τους λόγους του έχουν σωθεί μόνο κάποια αποσπάσματα, όμως μερικοί αποκαταστάθηκαν εν μέρει ή εν όλω με βάση διάφορους αιγυπτιακούς παπύρους, όπως ο Κατά Δημοσθένους, ο κατά Φιλιππίδου, ο υπέρ Λυκόφρονος, υπέρ Ευξενίππου, Επιτάφιος, κατά Αθηνογένους. Ως πολιτικός ανήκε στο δημοκρατικό αντιμακεδονικό κόμμα, και, νέος ακόμα απέκτησε τη φήμη του ορμητικού πολιτικού ρήτορα. Kατηγόρησε τον Αυτοκλή (360 π.Χ.) και τον Φιλοκράτη (343 π.Χ) για την ειρήνη με τον Φίλιππο και όταν άρχισαν οι εχθροπραξίες, το 340 π.Χ., πρωτοστάτησε στην προετοιμασία για την άμυνα των Αθηνών. Μετά την ήττα της Χαιρώνειας 338 π.Χ.) πρότεινε αντίσταση μέχρις εσχάτων και εξαιρετικά μέτρα, όπως την απελευθέρωση δούλων για να τους χρησιμοποιήσουν εναντίον του Φιλίππου. Μετά τον θάνατό του Μ. Αλεξάνδρου, 323 π.Χ., υπήρξε μαζί με τον Δημοσθένη, η ψυχή της Αντιμακεδονικής εξεγέρσεως στον λεγόμενο Λαμιακό πόλεμο και εκφώνησε για τους πεσόντες Αθηναίους τον περίφημο Επιτάφιο. Θανατώθηκε κατά διαταγή του Αντιπάτρου μετά τη μάχη της Κραννώνος.

Πάνος Μηνόγιαννης

............................................................................ Ισοκράτης (486-388 π.Χ.): «Η δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται διότι καταχράστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία». Μαρίνος Τσάμης

............................................................................ Το απόβαρο του ανθρώπου ισούται Με τα αισθήματά του τα συναισθήματά του και τις αποστροφές που ένιωσε στη ζωή. Σπύρος Ραδίτσας

............................................................................ Είπε ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός: «Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού και εάν είσαι αρκετός κυρίεψέ την». Φρίξος Δήμου

10. ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ Ήταν Αθηναίος ρήτορας και πολιτικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 389 π.Χ. Ήταν μαθητής του Ισοκράτους και ίσως και του Πλάτωνα. Κατά την

Μια καλύβα γεμάτη χαρές και γέλια είναι πιο «πλούσια» από ένα παλάτι με θλίψη και μιζέρια.

Υπερείδης, Αθηναίος λογογράφος, πολιτικός και στρατηγός.

Office: 51 Nikis str., Neo Ikonio, Perama 18863, Greece Tel. (24h): +30 210 4411955, +30 210 4415860, +30 210 4414244 Fax: +30 210 4410813, +30 210 4421311, +30 210 4414245 e-mail: info@karapiperis-tugs.gr, karaptug@otenet.gr • web: http://karapiperis-tugs.gr

Ποιό καθεστώς ισχύει σχετικά με τη στρατικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου όπως προβλέπεται από τις Διεθνείς Συνθήκες; Τα ελληνοτουρκικα ίσως βρίσκονται στην χειρότερη περίοδο μετά από το 1974. Η Τουρκία είναι επικαλείται και απαιτεί την αποστρατικοποίηση των «νήσων του Ανατολικού Αιγαίου» | Του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Σ

χετικά με αυτό το θέμα της στρατικοποίησης των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, εάν θέμα πολύπλοκο για τον απλό αναγνώστη και όχι γνώστη της διπλωματίας, ισχύουν μια σειρά από Διεθνείς Συμβάσεις, oι οποίες είναι: • Tο καθεστώς των νήσων Λήμνου και Σαμοθράκης διέπεται από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923, η οποία αντικαταστάθηκε με τη Σύμβαση του Montreux του 1936.

• Tο καθεστώς των νήσων Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας διέπεται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης του 1923.

• Tο καθεστώς των Δωδεκανήσων διέπεται από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947. Ας τα δούμε συνοπτικά παρακάτω, θέσεις τις οποίες παρουσιάζει και το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, παρουσιάζοντας την επίσημη θέση του Ελληνικού Κράτους σχετικά: Λήμνος και Σαμοθράκη Η αποστρατικοποίηση των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης- η οποία μαζί με την αποστρατικοποίηση των Δαρδανελλίων, της Θάλασσας του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, καθώς

επίσης και των τουρκικών νησιών Ίμβρου (Gokceada), Τενέδου (Bozcaada) και Λαγουσών (Tavcan), αρχικώς προεβλέπετο από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923, ωστόσο καταργήθηκε από τη Σύμβαση του Montreux του 1936- η οποία, όπως ρητώς μνημονεύεται στο προοίμιό της, αντικατέστησε στο σύνολό της την προαναφερόμενη Σύμβαση της Λωζάννης. Το δικαίωμα της Ελλάδας να εξοπλίσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη αναγνωρίσθηκε από την Τουρκία, σύμφωνα και με την επιστολή που απηύθυνε στον Έλληνα Πρωθυπουργό στις 6 Μαΐου

Οι ηγέτες που υπέγραψαν την Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης το 1923, σε αναμνηστική φωτογραφία.

81

1936 ο τότε Τούρκος Πρέσβης στην Αθήνα Roussen Esref, κατόπιν οδηγιών της Κυβέρνησής του. Η Τουρκική Κυβέρνηση επανέλαβε αυτή τη θέση, όταν ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Rustu Aras, απευθυνόμενος προς την Τουρκική Εθνοσυνέλευση με την ευκαιρία της κύρωσης της Συμβάσεως του Montreux, αναγνώρισε ανεπιφύλακτα το νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδας να εγκαταστήσει στρατεύματα στη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, με τις εξής δηλώσεις του: «Οι διατάξεις που αφορούν τις νήσους Λήμνο και Σαμοθράκη, οι οποίες ανήκουν στη γειτονική μας και φιλική χώρα Ελλάδα και είχαν αποστρατικοποιηθεί κατ' εφαρμογήν της Σύμβασης της Λωζάννης του 1923, επίσης καταργήθηκαν με τη νέα Σύμβαση του Montreux και αυτό μας ευχαριστεί ιδιαίτερα» (Εφημερίδα των πρακτικών της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, τεύχος 12, Ιούλιος 31/1936, σελ. 309). Παρόμοιες διαβεβαιώσεις εδόθησαν σχετικώς, κατά την ίδια περίοδο, εκ μέρους της Τουρκίας προς τις Κυβερνήσεις τρίτων ενδιαφερομένων χωρών.

Πάνω: Η υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης. Κάτω: H υπογραφή της Συνθήκης των Παρισιών το 1947.

Το καθεστώς των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας Όσον αφορά στα προαναφερόμενα νησιά, πουθενά στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης δεν προβλέπεται ότι αυτά θα τελούν υπό καθεστώς αποστρατικοποιήσεως. Η Ελληνική Κυβέρνηση ανέλαβε μόνον την υποχρέωση, σύμφωνα με το Aρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, να μην εγκαταστήσει εκεί ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα. Ειδικότερα, το ανωτέρω άρθρο προβλέπει τα εξής:

• Θα απαγορευθεί εις την Ελληνικήν στρατιωτικήν αεροπλοίαν να υπερίπταται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας. Αντιστοίχως, η Οθωμανική Κυβέρνησις, θα απαγορεύση εις την στρατιωτικήν αεροπλοϊαν αυτής να υπερίπταται των ρηθεισών νήσων.

«Προς εξασφάλισιν της ειρήνης, η Ελληνική Κυβέρνησις υποχρεούται να τηρή εν ταις νήσοις Μυτιλήνη, Χίω, Σάμω και Ικαρία τα ακόλουθα μέτρα:

• Αι ελληνικαί στρατιωτικαί δυνάμεις εν ταις ειρημέναις νήσοις θα περιορισθώσι εις τον συνήθη αριθμόν των δια την στρατιωτικήν υπηρεσίαν καλουμένων, οίτινες δύνανται να εκγυμνάζωνται επί τόπου, ως και εις δύναμιν χωροφυλακής και αστυνομίας ανάλογον προς την εφ΄ ολοκλήρου του ελληνι-

• Αι ειρημέναι νήσοι δεν θα χρησιμοποιηθώσιν εις εγκατάστασιν ναυτικής βάσεως ή εις ανέργερσιν οχυρωματικού τινος έργου.

82

κού εδάφους υπάρχουσαν τοιαύτην». Ενώ η Ελλάδα έχει μέχρι σήμερα εφαρμόσει με συνέπεια τις παραπάνω διατάξεις, η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι υποχρεούται σύμφωνα με το ίδιο άρθρο να μην επιτρέπει στα στρατιωτικά της αεροσκάφηφη να υπερίπτανται του εναερίου χώρου των εν λόγω ελληνικών νησιών, έχει επανειλημμένως παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει τις σχετικές νομικές της υποχρεώσεις. Από την άλλη πλευρά, το ίδιο άρθρο επιτρέπει στην Ελλάδα να διατηρεί συνήθη αριθμό καλουμένων για τη στρατιωτική θητεία στρατιωτών, οι οποίοι

Ο Τούρκος Πολιτικός Επιστήμονας και Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Γης (Newfoundland) στον Καναδά Μεχμέτ Εφέ Τσαμάν.

δύνανται να εκπαιδεύονται επί τόπου, καθώς επίσης και δυνάμεων Χωροφυλακής και Αστυνομίας. Το καθεστώς των Νήσων του Νοτιοανατολικού Αιγαίου (Δωδεκάνησα) Τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα «κατά πλήρη κυριαρχία» από τη Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων, μεταξύ Ιταλίας και Συμμάχων, τον Απρίλιο του 1947. Περαιτέρω, οι διατάξεις της εν λόγω Συνθήκης προβλέπουν την αποστρατικοποίηση των νήσων αυτών: «Αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνωσιν αποστρατιωτικοποιημέναι». Στα Δωδεκάνησα υφίστανται ορισμένες δυνάμεις εθνοφυλακής, οι οποίες έχουν δηλωθεί σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τις διατάξεις της συμφωνίας CFE. Όσον αφορά τους τουρκικούς ισχυρισμούς για αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων, σημειώνεται ότι: • Η Τουρκία δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος σε αυτήν τη Συνθήκη του 1947, η οποία, επομένως, αποτελεί "res inter alios acta" γι' αυτήν, δηλαδή ζήτημα που αφορά άλλα κράτη. Σύμφωνα δε με το άρθρο 34 της Συνθήκης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, «μια συνθήκη δεν δημιουργεί

υποχρεώσεις ή δικαιώματα για τρίτες χώρες» εκτός των συμβαλλομένων.

• Η πρόβλεψη περί αποστρατικοποίησης των Δωδεκανήσων έγινε μετά από αποφασιστική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και απηχεί τις πολιτικές σκοπιμότητες της Μόσχας εκείνη τη χρονική περίοδο. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι τα καθεστώτα αποστρατικοποίησης έχασαν το λόγο ύπαρξής τους με τη δημιουργία των συνασπισμών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ως ασύμβατα με τη συμμετοχή χωρών σε στρατιωτικούς συνασπισμούς. Στο πλαίσιο αυτό, το καθεστώς της αποστρατικοποίησης έπαψε να εφαρμόζεται για τα ιταλικά νησιά Panteleria, Lampedusa, Lampione και Linosa, καθώς και για τη Δ. Γερμανία από τη μια πλευρά, και τη Βουλγαρία, Ρουμανία, Αν. Γερμανία, Ουγγαρία και Φιλανδία από την άλλη πλευρά. Πέραν των ανωτέρω, η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλο κυρίαρχο κράτος στον κόσμο, δεν μπορεί να παραιτηθεί από το φυσικό και νόμιμο δικαίωμά της για άμυνα σε περίπτωση απειλής στρεφομένης κατά των νησιών της ή οποιουδήποτε άλλου μέρους της επικράτειάς της. Πόσο μάλλον, τη στιγμή που η Τουρκία, παραβιάζοντας κατάφωρα τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την

απειλεί με πόλεμο σε περίπτωση που ασκήσει ένα νόμιμο και κυριαρχικό δικαίωμα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο. Πέραν δε της απειλής πολέμου, η Τουρκία: • Εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, κατά παράβαση των διατάξεων της Συνθήκης Εγγυήσεως για την Κύπρο, στην οποία η Ελλάδα αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος, και, παρά τις πολυάριθμες αντίθετες αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, συνεχίζει να διατηρεί μια σημαντική στρατιωτική δύναμη στα κατεχόμενα εδάφη.

• Παραβιάζει συστηματικώς τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και υπερίπταται με στρατιωτικά αεροσκάφη, συχνά οπλισμένα, ελληνικών νησιών του Αιγαίου και μάλιστα κατοικημένων, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά ζητήματα ασφάλειας.

• Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, διατηρεί σημαντικές στρατιωτικές μονάδες με εναέρια μέσα και αποβατικά σκάφη σε περιοχές της ακτής της Μικράς Ασίας, που ευρίσκονται έναντι των ελληνικών νησιών, γεγονός που συνιστά σοβαρή απειλή κατά της Ελλάδας. Η προαναφερόμενη κατάσταση πραγμάτων, συνδυαζόμενη με την απειλή

83

διεθνείς συνθήκες. Ούτε είναι κάποιο περιστατικό που συνέβη χτες. Η συνθήκη της Λωζάννης υπογράφηκε το 1923 και τα νησιά έμειναν στην Ελλάδα. Τα Δωδεκάνησα ήταν της Ιταλίας και όταν η Ιταλία έχασε τον πόλεμο μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην συνθήκη των Παρισίων αυτά τα νησιά πέρασαν στην Ελλάδα. Η Τουρκία δεν πρόβαλε κάποια αντίρρηση σε αυτό, ούτε υπήρχε άλλωστε κάποιο νομικό έδαφος για κάτι τέτοιο. Για αυτό και η Τουρκία δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να στείλει καν αντιπροσωπεία στο Παρίσι.

Πάνω: Η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα οπώς παρουσιάστηκε στην εφημερίδα Εμπρός στις 28 Ιουνίου 1946. Στη δεξιά σελίδα: Αναμνηστική φωτογραφία του 1912, που απεικονίζει το Εθνικό Κομιτάτο τις ημέρες της Απελευθέρωσης της Λέσβου.

πολέμου (casus belli) και τη γενικότερη αναθεωρητική τάση της Τουρκίας ως προς το εδαφικό και νομικό καθεστώς των ελληνικών νησιών που ορίζεται από διεθνείς συνθήκες και το διεθνές δίκαιο γενικότερα, υποχρεώνει και νομιμοποιεί την Ελλάδα να προβεί στην αναγκαία αμυντική προπαρασκευή που θα της επιτρέψει να ασκήσει, εάν παραστεί ανάγκη, το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας, το οποίο προβλέπεται από το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, και να προστατεύσει τα ελληνικά νησιά. Ο Τούρκος Πολιτικός Επιστήμονας και Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Γης (Newfoundland) στον Καναδά Μεχμέτ Εφέ Τσαμάν, ο οποίος ζει αυτοεξόριστος τα τελευταία χρόνια, διωκόμενος από την κυβέρνηση Ερντογάν για υποτιθέμενες σχέσεις με το δίκτυο Γκιουλέν, δημοσίευσε ένα ενδιαφέρον άρθρο σχετικά με το θέμα. Παλαιότερα ο Τσαμάν δίδασκε και στις ακαδημίες πολέμου του τουρκικού υπουργείου Άμυνας και έχει άμεση γνώση των εσωτερικών ισορροπιών στη χώρα. Σε αυτό επισημαίνει πως οι διεκδικήσεις της Άγκυρας στις ελληνικές θάλασσες, δεν έχουν κανένα απολύτως νομικό έρεισμα σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και στις διεθνείς συνθήκες

84

όπως της Λωζάνης και των Παρισίων. Ο ίδιος απαντάει στις ενστάσεις των συμπατριωτών του, για τον εξοπλισμό των ελληνικών νησιών μετά το 1974, λέγοντάς τους πως ήταν η ελληνική αντίδραση στην εισβολή στην Κύπρο και στην ίδρυση της Στρατιάς Αιγαίου στα Μικρασιατικά Παράλια. Ο Τούρκος Καθηγητής αναφέρει συγκεκριμένα: «Τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στα νησιά του Αιγαίου είναι αναμφισβήτητα. Αυτό που η Τουρκία αντιλαμβάνεται ως πρόβλημα είναι η εγγύτητα κάποιων ελληνικών νησιών προς την ακτή της Ανατολίας. Αυτό όμως δεν αλλάζει την πραγματικότητα. Εκτός από την Ίμβρο την Τένεδο τα Πριγκηπονήσια και όλα τα νησιά, νησάκια και βραχονησίδες που βρίσκονται σε απόσταση τριών μιλίων από την Ανατολία, όλα τα άλλα νησιά, νησάκια και βραχονησίδες ανήκουν στην Ελλάδα. Σε αυτό δεν είναι δυνατόν να λάβουμε υπόψιν κουβέντες καφενείου του τύπου “Μα αυτό είναι υπερβολικό!”. Έδαφος χωρίς ιδιοκτήτη, είτε πρόκειται για ξηρά είτε για νησί, δεν διαφέρει, δεν σας ανήκουν. Τελεία ! Η παράδοση αυτών των νησιών στην Ελλάδα έγινε με

Ας διαπιστώσουμε τώρα το εξής. Τα νησιά όπως και η ηπειρωτική χώρα έχουν δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα, χωρικά ύδατα και ΑΟΖ. Αυτό η Τουρκία δεν το δέχεται. Εντάξει αλλά αυτό δεν έχει κάποια σημασία. Διότι υπάρχει ο κανόνας του διεθνούς δικαίου. Αυτό αναγράφεται στη σύμβαση για το θαλάσσιο δίκαιο του 1983. Ναι η Τουρκία δεν το υπέγραψε και για αυτό δεν την δεσμεύει. Αλλά αυτός είναι επίσης ένας προφορικός κανόνας του διεθνούς δικαίου. Επιπλέον, η μη αναγνώριση αυτής της κατάστασης των νησιών, ουσιαστικά δεν αλλάζει τίποτα. Αυτό είναι το status quo. Η Ελλάδα δεν θα δεχτεί ποτέ την αλλαγή του status quo. Η κατάσταση είναι παρόμοια με αυτήν μετά το 1945, όταν οι Σοβιετικοί ζητούσαν βάσεις στα Στενά, ενώ ζητούσαν επίσης το Καρς και το Αρνταχάν. Γιατί δεν δέχτηκε η Τουρκία εκείνα τα αιτήματα; Μα διότι είχε δίκιο ! Έτσι λοιπόν και σήμερα η Ελλάδα στο θέμα του στάτους κβο και των δικαιωμάτων των νησιών του Αιγαίου έχει δίκιο. Ας έρθουμε στο θέμα του εξοπλισμού των νησιών του Αιγαίου. Πότε το έπραξε αυτό η Ελλάδα; Μετά από την σύσταση της στρατιάς του Αιγαίου από την Τουρκία ! Ποιος είναι ο λόγος που η Τουρκία εκτός του πλαισίου του ΝΑΤΟ, ίδρυσε τη στρατιά του Αιγαίου; Πρόκειται για μία στρατιά που στρέφεται κατά της Ελλάδας. Αυτό είναι το πρώτο. Και ο δεύτερος λόγος για τον οποίον η Ελλάδα εξόπλισε τα νησιά του Αιγαίου, είναι ότι μετά την απόβαση του 1974 στην Κύπρο, όπως είχε συμβεί και με

την Κύπρο ξαφνικά σαν να έπεσε από τον ουρανό άρχισε να τίθενται στην επικαιρότητα θέματα του Αιγαίου. Κι όμως τα λεγόμενα θέματα του Αιγαίου πριν από το 1950 δεν υπήρχαν. Μετά από το 1950 το Δημοκρατικό κόμμα, άρχισε να ακολουθεί μία πιο ενεργητική εξωτερική πολιτική. Για αυτό το λόγο και η Κύπρος έγινε ένα από τα πιο βασικά πεδία αγώνων. Όταν μετά το 1974 Τουρκία δεν απέσυρε την στρατιωτική της παρουσία από την Κύπρο και δεν αποκατέστησε εκ νέου, αυτά που επέβαλαν το σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, η Ελλάδα ανησύχησε. Και ακόμα περισσότερο όταν στην κατεύθυνση των πραξικοπηματιών στρατηγών στις αρχές της δεκαετίας του 80 συστάθηκε η KKTC, η Τουρκία πλέον από πλευράς διεθνούς δικαίου κατέστη εξολοκλήρου εισβολέας. Σήμερα καταγγέλλουμε την ρωσική εισβολή και ενσωμάτωση της Κριμαίας από τη Ρωσία, έτσι δεν είναι; Μα αυτή ακριβώς είναι η θέση της Τουρκίας στην Κύπρο.

Η Τουρκία που από το 1974 έκανε την επέμβαση της με την ιδιότητά της ως κράτος εγγυητής, σύμφωνα με τις συνθήκες Λονδίνο και Ζυρίχης που της απέδωσαν αυτή την ιδιότητα, δεν έπραξε αυτά που έπρεπε. Κι όμως ο επίσημος σκοπός της επέμβασης ήταν η εξουδετέρωση του πραξικοπήματος που είχε κάνει ο Νίκος Σαμψών μαζί με τα μέλη της ΕΟΚΑ. Αυτή ήταν η δικαιολογία. Το να επαναφέρουν δηλαδή το Σύνταγμα της Κύπρου! Να διασφαλίσουν τη συνταγματική τάξη στο νησί ! Διότι εκείνες οι συνθήκες δεν έδιναν τη δυνατότητα στην Τουρκία να καταλάβει και να διαιρέσει την Κύπρο. Σε αυτές τις συνθήκες η Ελλάδα φοβήθηκε πως η Τουρκία θα ακολουθούσε μία παρόμοια συμπεριφορά και στο Αιγαίο. Και εξόπλισε τα νησιά, για να διασφαλίσει την ελάχιστη τους άμυνα. Τι θα πει εξόπλισε ; Ο ελληνικός στρατός βρίσκεται εκεί για να προστατέψει τα δικά του νησιά. Βλέποντας την ση-

μερινή στάση του επεκτατικού καθεστώτος στην Άγκυρα μπορείτε να πείτε πως αυτή η κίνηση της Ελλάδας ήταν αχρείαστη ; Η Τουρκία σήμερα δημόσια δηλώνει πως δεν αναγνωρίζει το πεδίο κυριαρχίας της γειτονικής χώρας. Αν υπό αυτές τις συνθήκες η Ελλάδα δεν μπορούσε να υπερασπιστεί τα νησιά της, αυτό κατά την γνώμη σας δεν θα αποτελούσε μία απειλή για την εδαφική της ακεραιότητα; Δείτε η διεθνής πολιτική προχωρά με δράσεις και αντιδράσεις. Η Τουρκία έκανε μία δράση και τώρα η αντίδραση σε αυτό είναι αναπόφευκτη. Η Τουρκία μετά το 1974, μη αποσύροντας τον στρατό της από την Κύπρο, έκανε αλλαγή στο status quo. Αυτή είναι η δράση. Ενώ η Ελλάδα ως αντίδραση εξόπλισε τα νησιά της στο Αιγαίο. Η Τουρκία από το 1974 και μετά κατέχει στρατιωτικά το 40% των εδαφών μιας άλλης χώρας. Μήπως υπάρχει ενόχληση που το λέω; Λυπάμαι αλλά αυτή είναι η αλήθεια.» (…).

85

Τα περίεργα ενός ταξιδιού Από το βιβλίο της Μάρως Δήμου «Με τα μάτια της καπετάνισσας»

T

ο καράβι ήταν αγκυροβολημένο στο μεγάλο λιμάνι, στη Γένοβα. Ξημερώματα, κι όμως είχε αρχίσει μεγάλη κίνηση στο καράβι. Οι στοιβαδόροι άρχισαν να τακτοποιούν τα τελευταία φορτία και οι ναύτες του καραβιού άρχισαν να ετοιμάζουν το καράβι για μεγάλο ταξίδι. Κόσμος πηγαινοερχόταν και το πλήρωμα άνω κάτω. Οι αρχές ανέβηκαν στο καράβι για τα τυπικά που γίνονται κάθε φορά που το καράβι αναχωρεί απ’ το λιμάνι και ο καπετάνιος στο γραφείο του να συντονίζει τα πάντα. Είναι οι ταξιδιώ-

88

τες της θάλασσας που θα ταξιδέψουν το καράβι στις μακρινές θάλασσες. Οι μηχανές πήραν μπροστά, ο καπετάνιος ανέβηκε στη γέφυρα, ο υποπλοίαρχος πήρε θέση στη πλώρη και ο ανθυποπλοίαρχος έτρεξε στη πρύμη. Το μεγάλο λιμάνι μίκρυνε και στο τέλος εξαφανίστηκε, η μυρουδιά της θάλασσας απλώθηκε παντού. Το καράβι άνοιξε τις μηχανές του για την ανοιχτή θάλασσα, άφησε πίσω του την Γένοβα και έβαλε πλώρη για το Λάγος, το μεγαλύτερο λιμάνι και πρωτεύουσα της

Νιγηρίας. Η Μεσόγειος υποδέχτηκε το καράβι με φουρτούνα και για δυο μερόνυχτα πανύψηλα κύματα του έκαναν παρέα. Μετά το καράβι έστριψε και σε λίγο έφθασε στις Στήλες του Ηρακλέους, το σημερινό Γιβραλτάρ. Άφησε πίσω του την Μεσόγειο θάλασσα και βγήκε έξω στον Ατλαντικό ωκεανό. Ο Ατλαντικός ωκεανός ήταν υπέροχος, μια θάλασσα πλανεύτρα. Κανένας δεν φανταζόταν ένα καιρό τόσο καλό. Ήταν καιρός για ...ξεκούραση. Κάθε απόγευμα ο καπετάνιος με την γυναί-

ΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΕΝΟΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ της Μάρως Δήμου

Πάνω: Αγκυροβολημένοι στη ζούγκλα του Νίγηρα ποταμού. Στην αριστερή σελίδα: Φορτώνοντας τα logs.

κα του πήγαιναν βόλτα από την πλώρη στη πρύμη μόνο που την βόλτα αυτή την ονόμασαν... Ομόνοια, Σύνταγμα. Το βραδάκι ο καπετάνιος ανέβηκε στη γέφυρα του καραβιού, πήγε στο chart room και άρχισε να μετρά αποστάσεις με το κουμπάσο πάνω στο ναυτικό χάρτη. «Αύριο τα ξημερώματα θα ‘μαστε στο δέλτα του Νίγηρα ποταμού απέναντι απ’ το Λάγος. Ετοιμαστείτε για πενηντάρια ...» «Πενήντα βαθμούς Κελσίου... Παναγιά μου, ψάρια ψητά θα γίνουμε.» είπε η καπετάνισσα. Το καράβι έριξε την άγκυρά του απέναντι απ’ το λιμάνι του Λάγος στη ράδα και οι ναύτες κατέβασαν και την βενζίνα τον καραβιού. Ντόπιοι εργάτες μαύροι σαν την νύχτα, ανέβηκαν πάνω στο καράβι και άρχισαν να δουλεύουν συνέχεια. Η ξεφόρτωση του γενικού φορτίου τελείωσε μέσα σε τρεις μέρες. Την άλλη μέρα πρωί, πρωί άρχισε η φόρτωση του καινούργιου φορτίου των περίφημων logs. Ήταν ολόκληροι κορμοί δέντρων, τεράστιοι κορμοί από τροπικά δέντρα που τους έφεραν από την ζούγκλα βαθιά. Ακριβοί, πανάκριβοι maoni, iroco και άλλα απ’ τα οποία έφτιαχναν ακριβά έπιπλα και άλλα. Ήταν επικίνδυνο φορτίο γιατί οι τεράστιοι κορμοί των τροπικών δέντρων μπορούσαν να κάνουν ζημιές στο καράβι κατά τη φόρτωση και το χειρότερο να τραυματιστούν και εργάτες.

Είχαμε αρκετές μέρες στο Λάγος, εκείνο τ’ απόγευμα είχαμε πάει στο μοναδικό super market του Λάγος το οποίο ανήκε σε... Έλληνα. Το αστείο ήταν ότι όλες οι πωλήτριες φορούσαν μίνι και... ξανθές περούκες. Στο γυρισμό στο καράβι μας βρήκαμε μια πρόσκληση στο γραφείο του καπετάνιου απ’ τον αντιπρόσωπο των ναυλωτών για μια μικρή δεξίωση που θα έδινε στο σπίτι του στο Λάγος. Ήταν ένα σπίτι διώροφο αποικιακού ρυθμού, στο εσωτερικό του κυριαρχούσε το μεταξωτό. Οι καλεσμένοι ήταν περίπου είκοσι αρκετοί φορούσαν ευρωπαϊκό ένδυμα, αλλά οι περισσότεροι την τοπική ενδυμασία τους. Ο αντιπρόσωπος των ναυλωτών σύστησε τον καπετάνιο και την γυναίκα του σ’ όλους τους καλεσμένους. Όλοι έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και συνέχεια ρωτούσαν για την φόρτωση των logs και γενικά για τα καράβια. Η ώρα πέρασε ευχάριστα, στις έντεκα ο καπετάνιος και η γυναίκα του σηκώθηκαν χαιρέτησαν ευγενικά και αναχώρησαν με ταξί. Σχεδόν ήταν μεσάνυχτα και το λιμάνι ήταν έρημο, δεν υπήρχε ούτε ένας άνθρωπος. Η βενζίνα του καραβιού θα έφθανε στις δώδεκα η ώρα, αυτό ήταν το ραντεβού. Και άλλοι ναυτικοί, αξιωματικοί και ναύτες έπρεπε να είναι σ’ αυτό το σημείο στις δώδεκα η ώρα. Κάποια στιγμή μας πλησίασε ένας ντόπιος ντυμένος με την τοπική φορεσιά τους και μαύρος, κατάμαυρος. Και είπε, «Καπε-

τάνιε, έχω να σου κάνω μια πρόταση.» «Δουλειές και προτάσεις, αύριο στο καράβι», του είπε ο καπετάνιος. Αλλά ο Νιγηριανός συνέχισε «Αυτή η δουλειά είναι ιδιωτική, δεν έχει σχέση με το καράβι, έχει σχέση με την κυρία που είναι δίπλα σου. Ένας Εμίρης ζητά να του την πουλήσεις... θα λύσεις το πρόβλημα της ζωής σου!» Ο καπετάνιος ξαφνικά... ξέχασε τ’ αγγλικά του και άρχισε να λέει «Ντεν καταλαβαίνει... ντεν καταλαβαίνει.» Ακριβώς εκείνη τη στιγμή είδε την βενζίνα του καραβιού να έρχεται προς το λιμάνι υπολόγισε ότι σε τρία με τέσσερα λεπτά θα ‘ταν δίπλα στο λιμάνι αλλά και στη γωνία φάνηκαν πέντε, έξι απ’ το πλήρωμα του καραβιού να έρχονται βιαστικά προς το μέρος του καπετάνιου και της γυναίκας του, οπότε ξαναθυμήθηκε τ’ αγγλικά του... κατεβάζοντας θεούς και δαίμονες. Ο Νιγηριανός τα ‘χασε, έριξε κι αυτός μια ματιά γύρω του και είδε και την βενζίνα και το πλήρωμα και με αργά βήματα απομακρύνθηκε χωρίς να ξαναμιλήσει. Την άλλη μέρα ο καπετάνιος έκρινε ότι ήταν καλύτερα να μην διαμαρτυρηθεί ούτε στην αστυνομία ούτε στον εκπρόσωπο των ναυλωτών. Εξάλλου η πολιτική κατάσταση της Νιγηρίας εκείνη την εποχή δεν ήταν καθόλου καλή. Συνέχεια είχαν επαναστάσεις και δικτατορίες. Ο καπετάνιος και η γυναίκα του αποφάσισαν να μην πηγαίνουν στην πόλη για... βόλτες, καλά ήταν και πάνω στο καράβι. Κάθε βράδυ πήγαιναν βόλτα... Ομόνοια, Σύνταγμα δηλαδή πλώρη, πρύμη. Η δύση του πλοίου ήταν ανεπανάληπτη, ένας κατακόκκινος ήλιος να πέφτει και να χάνεται μέσα στα νερά του Νίγηρα ποταμού. Ήταν παράξενο ν’ ακούς τους ήχους της ζούγκλας, ήταν παράξενο να βλέπεις τους κροκόδειλους στις ακτές του ποταμού και τις μαϊμούδες να παίζουν μεταξύ τους. Σε δέκα μέρες η φόρτωση των logs τελείωσε. Όλο το πλήρωμα αξιωματικοί και ναύτες ετοίμασαν το καράβι για μεγάλο ταξίδι, θα ταξιδεύαμε και πάλι στον Ατλαντικό ωκεανό για μια βδομάδα. Προορισμός μας η Γένοβα στην Ιταλία, επιτέλους θα πάμε σε κράτος πολιτισμένο, θα πατήσει το πόδι μας ξηρά, θα περπατήσουμε, θ’ ανασάνουμε ελεύθερα, σιγοψυθίρησε η καπετάνισσα και έκανε το σταυρό της.

89

yannis papanastasopoulos

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Για φαντάσου!!!

Τ

ο τοπίο που απολάμβαναν τα μάτια του ήταν ίσως ένα από τα ομορφότερα στον κόσμο. Η θάλασσα απέναντί του με την γαληνεμένη της διάθεση έδινε ένα απαλό γαλάζιο χρώμα στην οπτική του απόλαυση. Καθισμένος σε μία από τις καφετέριες που βρίσκονται στην πλατεία του Φλοίσβου, στο Παλαιό Φάληρο, αισθανόταν την απαλή αύρα, που ερχόταν από βαθιά, να του χαϊδεύει το πρόσωπο σαν να ήταν χάδι από απαλό αγαπημένο γυναικείο χέρι. Κυριακή πρωί κατακαλόκαιρο, η ζέστη ήταν περίπου ανυπόφορη. Ο Γιάννης προτίμησε να πιει τον καφέ του στην πλατεία από το σπίτι του, που ενώ ήταν τέλεια κλιματισμένο δεν συγκρινόταν με αυτό το φρέσκο πράγμα που ανέπνεε τώρα. Η γυναίκα του, η Μαρία του η αγαπημένη κοιμόταν όταν βγήκε. Χαμογέλασε στη σκέψη της. Είχαν δέκα χρόνια παντρεμένοι και την λάτρευε ακόμα όπως την πρώτη μέρα. Ο Γιάννης Ιωάννου, μεγαλοεφοπλιστής είχε τα πάντα στη διάθεσή του, από λεφτά μέχρι σπίτια παντού σε όλο τον κόσμο, μέχρι τεράστια επιρροή στους εφοπλιστικούς κύκλους μιας και ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου του συλλόγου τους. Το σπίτι του εδώ στο

Παλαιό Φάληρο, ένα διόροφο διαμέρισμα ρετιρέ διακοσίων πενήντα τετραγωνικών, πάνω στην παραλιακή είχε μια θέα που σου έκοβε την ανάσα. Το είχε αγοράσει όταν παντρεύτηκαν με τη Μαρία αφού το διάλεξαν μαζί μετά από αρκετό ψάξιμο. Ήθελε να βρίσκεται κοντά στο γραφείο του αλλά και στην περιοχή που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Βρισκόταν ακόμα στην Αθήνα λόγω ενός ραντεβού που είχε τη Δευτέρα το πρωί με ένα Γερμανό εφοπλιστή που θα αγόραζε τρία καράβια που είχε προς πώληση ο ίδιος. Οι δικηγόροι καθώς και το οικονομικό τμήμα της εταιρείας του είχαν συνεργαστεί και το αποτέλεσμα ήταν θαυμάσιο. Χτες το βράδυ σε ένα μίτινγκ που είχε μαζί τους μπήκαν οι τελευταίες λεπτομέρειες και το θέμα ήταν απόλυτα έτοιμο. Στα σαράντα του ο Γιάννης είχε, αυτό που λένε, κατακτήσει τον κόσμο εκτός… Εδώ σταμάτησε να σκέπτεται γιατί ο πόνος ήταν απερίγραπτος. Είχε τελειώσει τον καφέ του και ετοιμάστηκε να γυρίσει στο σπίτι όταν μια παιδική φωνή πίσω του τον έκανε να ξανακαθίσει. «Καλημέρα σας κύριε. Μήπως θέλετε ένα μπουκετάκι λουλούδια ;» Ήταν τόσο ευγενική η παράκληση που ακούστηκε από αυτή τη φωνούλα που γύρισε

91

Για φαντάσου !!! | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

προς τα εκεί. Είδε τους σωματοφύλακές του να έρχονται να τον “προστατέψουν” από τον ενοχλητικό, γι αυτούς, πιτσιρικά. Τους έκανε νόημα να ησυχάσουν και ρώτησε αυτό τον άγγελο που ήταν μπροστά του. «Πως σε λένε μικρέ μου φίλε και πόσο χρονών είσαι;» Τον κοίταξε με αυτά τα μάτια τα γεμάτα ειλικρίνεια και η απάντησή του έδειξε ότι δεν ήταν κανένα αλάνι, αλλά πρέπει να μεγάλωνε σε καλό οικογενειακό περιβάλλον. «Με λένε Μιλτιάδη κύριε και είμαι επτά χρονών». Πολλές ερωτήσεις πλημμύρισαν το μυαλό του. Τι να ρωτήσει αυτό τον άγγελο; Μήπως γιατί πουλούσε λουλούδια ή το κυριότερο που βρίσκονταν οι δικοί του, οι δικοί του που επέτρεπαν σε ένα μωρό να βγει στη βιοπάλη; Αυτό το πλάσμα μπροστά του δεν ήταν μικροπωλητής, ήταν ένα, σωστά ντυμένο και καθαρό παιδί ριγμένο στα βαθιά να προσπαθεί να κρατηθεί στην επιφάνεια μόνο του. «Δεν μου λες ρε Μιλτιάδη, τι έφαγες το πρωί;» Έσκυψε το κεφάλι ντροπιασμένος γιατί είχε μάθει από τη γιαγιά του, που τον μεγάλωνε, ότι δεν πρέπει να λέμε ψέματα. «Τίποτα κύριε, όμως πείτε μου θα πάρετε λουλούδια;» Πρόβαλε το εμπόρευμά τελευταίο για να καλύψει την ντροπή που αισθανόταν επειδή αναγκαζόταν να πει την αλήθεια που πονούσε. «Θα πάρω παιδί μου. Θα πάρω, όμως πρώτα θα κάνουμε κάτι άλλο». Έκανε νόημα στο σερβιτόρο που πλησίασε. «Θα μας φέρεις ένα ποτήρι γάλα ζεστό με μία τυρόπιττα και ένα σάντουϊτς». Ο μικρός είχε καθίσει στο κάθισμα δίπλα του απλά χωρίς επιτήδευση, χωρίς βιασύνη και έδεσε τα χεράκια του περιμένοντας. Του ήταν αδύνατο να αρνηθεί αυτή την προσφορά. Ντρεπόταν αλλά η πείνα ισοπεδώνει προσωπικότητες, πόσο μάλλον ένα παιδί πεινασμένο που το βάζουν μπροστά σε φαγητό και του λένε να φάει. Σε λίγο τα καλούδια ήταν μπροστά του και χωρίς να βιάζεται έδωσε το σάντουϊτς στον σερβιτόρο. «Σας παρακαλώ μου το βάζετε σε ένα σακουλάκι; Θα το πάρω στο σπίτι για τη γιαγιά μου». Όλα αυτά χωρίς να έχει αγγίξει τίποτα ακόμα. Ο Γιάννης συγκινήθηκε. «Όχι Μιλτιάδη, αυτά θα τα φας εσύ. Θα πάρουμε άλλα για το σπίτι». Έδωσε εντολή στο σερβιτόρο να φτιάξει ένα πακέτο με τα ίδια και να το φέρει στο τραπέζι τους. Ο μικρός εν τω μεταξύ άρχισε να τρώει και να πίνει το γάλα του λες και βρισκόταν σε σαλόνι και έκανε επίδειξη αυτοσυγκράτησης και τρόπων. Το κινητό του τον έβγαλε από το υπέροχο θέαμα ενός παιδιού πολύ καλοαναθρεμμένου. Το πρόσωπο της Μαρίας, του έδειξε ποιος τον καλεί. Άνοιξε τη γραμμή και πριν του μιλήσει εκείνη της είπε με μια φωνή όλο λαχτάρα. «Παράτα τα όλα και έλα αμέσως στην πλατεία του Φλοίσβου. Έλα θα σε περιμένουμε». «Με ποιους είσαι Γιάννη μου;» Δεν πρόλαβε να την ακούσει γιατί είχε κλείσει τη γραμμή. Η ζωή της θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί όνειρο. Είχε ό,τι ήθελε. Μπορούσε να αγοράσει ό,τι τραβούσε η ψυχή της, μπορούσε να ταξιδέψει σε όποιο σημείο της γης της ερχόταν στο μυαλό έχοντας απεριόριστη ελευθερία να ξοδέψει όσα ήθελε ακόμα και για να κάνει το κέφι της. Η Μαρία βέβαια δεν χρησιμοποιούσε τα πλούτη του άντρα της για να κάνει το κέφι της. Ήταν μια σπουδαία οικοδέσποινα που χειριζόταν πολύ ανθρώπινα το προσωπικό που τους υπηρετούσε με αποτέλεσμα να την λατρεύουν όλοι, ακόμα και οι σωματοφύλακες που τους συνόδευαν σε κάθε τους

92

βήμα. Αυτούς τους έστειλε η εταιρεία security που είχε αναλάβει και τη φύλαξη του σπιτιού τους, μετά από κάτι απειλητικά τηλεφωνήματα που κατατρόμαξαν τη Μαρία. Λάτρευε τον άντρα της που ήταν οκτώ χρόνια μεγαλύτερός της και η μεγαλύτερή της ευχαρίστηση ήταν να τον βλέπει χαρούμενο και ευτυχισμένο. Αυτό όμως που επιθυμούσε περισσότερο από όλα ο άντρας της δεν είχε καταφέρει ακόμα να του το προσφέρει. Ένα παιδί! Μεγάλος ο καϋμός της. Έψαξαν σε όλο τον κόσμο, επισκέφτηκαν τους καλύτερους γιατρούς στην Αμερική και στην Ευρώπη και από παντού έπαιρναν την ίδια απάντηση. Χρειαζόταν υπομονή και επιμονή αν ήθελαν παιδιά με τον παραδοσιακό τρόπο αλλιώς υπήρχαν και άλλοι τρόποι να αποκτήσει κανείς παιδιά. Η Μαρία ήδη είχε αρχίσει να σκέπτεται να του το προτείνει. Όταν όμως έκαναν έρωτα ξεχνούσαν τα πάντα και αφοσιώνονταν στο να ικανοποιήσει ο ένας τον άλλο σε μία προσπάθεια να καλύψουν τη θλίψη τους για το πώς είναι δυνατόν, δύο άνθρωποι που αγαπιούνται τόσο, που κάνουν έρωτα σαν να είναι η πρώτη φορά, να μην έχουν κάνει ακόμα παιδιά! Χαμογελώντας στη σκέψη του χτεσινού τους έρωτα, ντύθηκε απλά και βγήκε από την πόρτα. Απ’ έξω την περίμενε ο ένας από τους δύο φύλακες που είχαν φύγει πιο πρωί με τον άντρα της. Τον καλημέρισε ευγενικά και τον ακολούθησε στο ασανσέρ που είχε φτάσει πρώτος και της κρατούσε την πόρτα ανοιχτή. Την λάτρευαν όλοι τη γυναίκα του “αφεντικού” και εκείνη τους ανταπέδιδε την αγάπη τους με την αγάπη της πρώτα αλλά και πολλές φορές, έμπρακτα με διάφορα μικροποσά που ενώ για εκείνη και τον άντρα της ήταν αστεία, για εκείνους ήταν εξαιρετικά πολύτιμο συμπλήρωμα στο μηνιάτικό τους. Σε πέντε λεπτά βρέθηκε στην πλατεία και είδε αμέσως το Γιάννη να της κάνει νόημα. Πλησίασε και τότε είδε ότι δεν ήταν μόνος αλλά “συνοδευόταν” από ένα μικρό αγοράκι ενώ πάνω στο τραπέζι τους βρίσκονταν δύο μπουκετάκια με λουλούδια πολύ όμορφα. Κάθισε παραξενεμένη απέναντι από το μικρό και αφέθηκε να χαζεύει ένα παιδάκι να τρώει με τόσο χαριτωμένο τρόπο που συγκινήθηκε. «Γιάννη δεν θα μου συστήσεις τον “κύριο” που βρίσκεται στο τραπέζι σου;» Ο άντρας της φαινόταν να βρίσκεται στον κόσμο του. «Μαρία να σου συστήσω το Μιλτιάδη. Όπως βλέπεις πουλάει λουλούδια και του υποσχέθηκα ότι θα αγοράσω αν έτρωγε κάτι γιατί όπως μου είπε ο ίδιος δεν είχε φάει πρωινό». Η γυναίκα άπλωσε το χέρι της σοβαρά προς το μέρος του παιδιού. «Χαίρω πολύ Μιλτιάδη. Πραγματικά χαίρομαι που σε γνωρίζω αγόρι μου». Της χαμογέλασε με καλοσύνη και σταμάτησε να τρώει. «Και εγώ χαίρομαι κυρία … [δισταγμός] Μαρία, και σας ευχαριστώ για το φαγητό που μου προσφέρατε αλλά και για τα λουλούδια που μου είπε ότι θα αγοράσει ο κύριος… [πάλι δισταγμός] Γιάννης». Ο άντρας της γέλασε με την τελευταία του παρατήρηση. «Ασφαλώς και θα τα αγοράσω Μιλτιάδη. Εμείς οι άντρες πρέπει να κρατάμε το λόγο μας. Έτσι δεν είναι;» Συμφώνησε χαρούμενος που θα πουλούσε τα λουλούδια, που θα έκανε την πρώτη του πώληση. Πριν από τον κύριο Γιάννη είχε γυρίσει καμιά δεκαριά τραπεζάκια στην πλατεία. Παντού συναντούσε άρνηση και μερικές φορές και κακοήθεια. Όμως επέμενε, έπρεπε να τα πουλήσει αυτά τα δύο μπουκετάκια

Tου Κώστα Γ. Τσάμη | Για φαντάσου !!!

γιατί η γιαγιά είχε φτάσει στο απροχώρητο. Τελείωνε ο Ιούλιος και δεν υπήρχε τίποτα στο σπίτι. Το τελευταίο πακέτο μακαρόνια το έφαγαν πριν από δύο μέρες. Η γιαγιά του τον μεγάλωνε από τότε που οι γονείς του σκοτώθηκαν σε αυτοκινητιστικό ατύχημα πριν από πέντε χρόνια. Δεν υπήρχαν άλλοι συγγενείς και έτσι η γιαγιά τον πήρε κοντά της, αδιαφορώντας αν θα είχε να φάει η ίδια. Τα χρέη του γαμπρού της την άφησαν απένταρη από την πρώτη στιγμή, αφού το περίπτερό του έκλεισε για λίγο και μετά πουλήθηκε κοψοχρονιά. Στην αρχή τα έβγαζαν πέρα με τη σύνταξή της των οκτακοσίων ευρώ αλλά οι κακουχίες και η έλλειψη σωστής τροφής για την ίδια, της προκάλεσαν μια καρδιοπάθεια που χρειαζόταν ειδική φαρμακευτική αγωγή και καλύτερη διατροφή, πράγματα τελείως ανέφικτα στη σημερινή Ελλάδα της φτώχειας και της δυστυχίας. Από συνήθεια η γιαγιά τα συζητούσε όλα με τον “άντρα” του σπιτιού. Ο Μιλτιάδης από τη φύση του ήταν ένα βαθιά φιλοσοφημένο παιδί και έλεγε τη γνώμη του που η γιαγιά είχε μάθει να σέβεται. Αυτό όμως που έκανε σήμερα δεν της το είχε πει. Είχε συνεννοηθεί με την κυρία που είχε το λουλουδάδικο στο ισόγειο της πολυκατοικίας τους και έτσι για πρώτη φορά βγήκε και χωρίς καμία ντροπή άρχισε να προσπαθεί να πουλήσει την πραμάτεια του. Η κυρία από το μαγαζί του είπε ότι ήθελε πέντε ευρώ από κάθε μπουκετάκι, από εκεί και πέρα ας τα πουλούσε όσο ήθελε και η διαφορά θα ήταν το κέρδος του. Έπρεπε να φέρει κάτι πίσω στη γιαγιά, έπρεπε να έχουν αύριο κάτι να φάνε, έπρεπε η γιαγιά να πάρει τα φάρμακά της, έπρεπε, έπρεπε… δεν είχαν τελειωμό αυτά τα έπρεπε για την ψυχούλα του παιδιού που δεν ήταν τίποτε περισσότερο από τα χιλιάδες ή τα εκατομμύρια Ελληνόπουλα που πεινούσαν στην άτιμη αυτή περίοδο της κρίσης. Σιγά –σιγά άρχισε να επιταχύνει το ρυθμό του φαγητού του για να πάει όσο γινόταν πιο γρήγορα πίσω στη γιαγιά που ήξερε ότι τις δύο τελευταίες μέρες ζούσε μόνο με νερό. Η Μαρία κατάλαβε ότι κάτι σκέφτηκε και άρχισε να τρώει γρηγορότερα. «Τι σκέφτηκες Μιλτιάδη και άρχισες να τρως γρηγορότερα;» Σταμάτησε, έσκυψε το κεφάλι και άρχισε ένα βουβό κλάμα που σου σπάραζε την ψυχή. Με κόπο κατάφερε να ψελλίσει: «Η Γιαγιά μου πεινάει. Έχει δύο μέρες να φάει». «Τι λες παιδάκι μου; Που είναι η γιαγιά σου; Πάμε γρήγορα να την βρούμε. Έλα Μιλτιάδη σήκω, πάρε το πακέτο της γιαγιάς σου και πήγαινέ με κοντά της». Η Μαρία είχε σηκωθεί πανιασμένη. Με το ζόρι κρατιόταν να μην ξεσπάσει σε λυγμούς μπροστά σε τόση δυστυχία. Ο άντρας της, έκανε νόημα σε έναν από τους φύλακες να τους συνοδεύσουν και πριν φύγουν ρώτησε το μικρό που βρισκόταν το σπίτι του. Του είπε ότι ήταν τρεις δρόμους πιο πάνω και φαινόταν πια καθαρά η βιασύνη του. Ένα ανθρωπάκι επτά ετών που πάλευε να τα φέρει βόλτα για τον εαυτό του αλλά και για έναν ακόμα άνθρωπο κατά τα φαινόμενα ανήμπορο. «Πηγαίνετε Μιλτιάδη παιδί μου, εγώ θα σας περιμένω να γυρίσετε. Άφησε και τα λουλούδια εδώ, τα αγοράζω. Να πάρε και αυτά τα λεφτά για την αξία τους». Είχε βγάλει το πορτοφόλι του και τράβηξε τρία πενηντάρικα και τρία εικοσάρικα και του τα έβαλε στο χέρι. «Τι μου δίνετε κύριε Γιάννη; Τα λουλούδια κάνουν δέκα ευρώ. Τόσα θα δώσω στην κυρία που έχει το μαγαζί». Τα είχε χάσει, δεν μπορούσε να καταλάβει τι παιζόταν μπροστά

στα παιδικά του μάτια. Δεν γνώριζε τι σήμαινε ευτυχία μέσα στη δυστυχία που ζούσε. «Πάρτα Μιλτιάδη και πηγαίνετε γρήγορα. Εσύ Μαρία πρόσεχε το παιδί. Φύγετε τώρα, εγώ θα μείνω εδώ να σας περιμένω». Η γυναίκα του απομακρύνθηκε σχεδόν τρέχοντας, κρατώντας το παιδί που είχε αποθέσει την παλάμη του στο χέρι της όλο εμπιστοσύνη… Όταν άνοιξε η πόρτα η Μαρία βρέθηκε μπροστά σε μία κυρία, μία κυρία με κεφαλαία γράμματα, μία κυρία που στα νιάτα της πρέπει να υπήρξε καλλονή. Ήταν χλωμή και ντυμένη με πολύ απλά και παλαιομοδίτικα ρούχα. Τους καλωσόρισε και γύρισε στον εγγονό της. «Μιλτιάδη ποια είναι η κυρία;» Η Μαρία πήρε το λόγο ενώ άπλωνε το χέρι της. «Είμαι η Μαρία Ιωάννου και χαίρομαι πολύ που γνωρίζω τη γιαγιά του Μιλτιάδη». Η γιαγιά έπιασε το χέρι που της είχε απλωθεί σε μια πολύ ζεστή χειραψία. «Χαίρω πολύ κυρία Ιωάννου αλλά δεν σας γνωρίζω, και επιτρέψτε μου να σας πω ότι εκπλήσσομαι που ήρθατε στο σπίτι μου με τον εγγονό μου. Εμένα με λένε Χριστίνα Μαρτίνου». Ο μικρός ανέλαβε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. «Γιαγιά πάμε μέσα, σε παρακαλώ, και θα σου τα εξηγήσω όλα από την αρχή». Η μεγάλη γυναίκα παραμέρισε ανοίγοντας την πόρτα τελείως ενώ φάνηκε να ντράπηκε. «Ζητώ συγνώμη που δεν σας κάλεσα να μπείτε αλλά ήταν μεγάλη η έκπληξη όταν σας είδα. Τελευταία, ξέρετε, δεν μας επισκέπτονται και πολλοί». Κάθισαν στο σαλονάκι του σπιτιού. Ο χώρος ήταν πεντακάθαρος, φτωχός μεν, αλλά τόσο αξιοπρεπής που η Μαρία αισθάνθηκε απέραντο σεβασμό. Δεν είχε πέσει έξω στη γνώμη που σχημάτισε για το παιδί από την πρώτη στιγμή, ότι μεγάλωνε σε περιβάλλον με αγάπη και οικογενειακές αρχές. Ο Μιλτιάδης άπλωσε τα λεφτά που τόση ώρα έσφιγγε στο χεράκι του, πάνω στο τραπέζι. Η γιαγιά τρόμαξε. «Τι είναι αυτά τα λεφτά Μιλτιάδη; Που τα βρήκες;» Ήταν τόση η τρομάρα της που η Μαρία ανέλαβε να της εξηγήσει όσα γνώριζε. Όταν τελείωσε η άλλη είχε μείνει άφωνη. Γύρισε θυμωμένη προς τον εγγονό της. «Πουλούσες λουλούδια; Από πού και ως που Μιλτιάδη; Που τα βρήκες και γιατί το έκανες; Μπορείς να μου πεις;» Ο μικρός την κοίταξε κατευθείαν στα μάτια. «Έπρεπε κάτι να κάνω και για τους δύο μας. Αυτό βρήκα, αυτό έκανα!» Η Μαρία φοβήθηκε ότι ο θυμός της μεγάλης κυρίας θα συνεχιζόταν, όμως έπεσε πολύ έξω. Η γιαγιά ήταν αυτό που λέμε ήρεμο και απάνεμο λιμάνι. «Μιλτιάδη αυτό που με στενοχώρησε ήταν ότι δεν μου το είπες. Δεν ξέρω αν θα σε άφηνα να το κάνεις όμως έπρεπε να το ξέρω αγόρι μου. Θέλω να μου δώσεις το λόγο σου ότι δεν θα ξανακάνεις κάτι χωρίς να το γνωρίζω». «Έχεις το λόγο μου γιαγιά!» Τίποτε άλλο. Αυτές οι λίγες κουβέντες και τα πράγματα εξομαλύνθηκαν. Ανθρώπινες σχέσεις πολύ, πάρα πολύ υψηλού επιπέδου. «Κυρία Ιωάννου τώρα θα ήθελα να μου πείτε γιατί έδωσε τόσα λεφτά ο άντρας σας στον εγγονό μου. Μπορεί να έχει πολλά λεφτά, αυτό τουλάχιστον δείχνει η χειρονομία του, όμως δεν σας κρύβω ότι εμένα με φοβίζουν αυτά τα πράγματα και τρέμω στην ιδέα που μπορεί να φτάσει η φαντασία του παιδιού». Δεν ήταν αυστηρή, μιλούσε ήρεμα προσπαθώντας έτσι να βάλει τα πράγματα στη σωστή τους θέση. «Δεν γνωρίζω να σας απαντήσω κυρία Χριστίνα. Ο Γιάννης είναι, αυτό που λένε, άλλος άνθρωπος. Λειτουργεί αυθόρμητα. Εκτιμά οτιδήποτε το αληθινό,

93

Για φαντάσου !!! | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

το γνήσιο. Βάζω στοίχημα ότι τώρα θα στενοχωριέται πως έδωσε λίγα στο παιδί. Θέλω να σας δώσω να καταλάβετε ότι ό,τι έκανε το έκανε με την καρδιά του. Τον αγαπώ πολύ, είναι ο άντρας μου και πιστέψτε με θα στενοχωρηθούμε και οι δύο αν δεν δεχθείτε να κρατήσει ο Μιλτιάδης αυτά τα λεφτά που τα κέρδισε και σαν έμπορος, κυρία Χριστίνα, αλλά και σαν αξιολάτρευτο παιδί που είναι». Η γιαγιά γύρισε στον εγγονό της. «Μιλτιάδη άφησέ μας μόνες για λίγο αγόρι μου». Εκείνος σηκώθηκε, πήρε ένα εικοσάρικο από τα χαρτονομίσματα που ήταν στο τραπέζι και πηγαίνοντας προς την πόρτα είπε: «Πάω κάτω να δώσω στην κυρία Λουκία τα λεφτά για τα λουλούδια που μου έδωσε να πουλήσω». Όταν έμειναν μόνες η γιαγιά είπε με κάποια συστολή που ήταν πρόδηλη. «Δεν ξέρω ποιοι είσαστε κοπέλα μου, αυτό που ξέρω όμως είναι ότι πρέπει να σας έστειλε ο Θεός. Θα σας τα πω όλα για να ξαλαφρώσω από τα βάσανα που περνάω τα τελευταία πέντε χρόνια που έχω και μεγαλώνω τον Μιλτιάδη…» Της τα είπε όλα, το πώς σκοτώθηκαν η κόρη της με το γαμπρό της όταν το αυτοκίνητό τους έπεσε σε χαράδρα. Είχε κρατήσει εκείνη το παιδί για να πάνε σ’ αυτή την εκδρομή, στην εκδρομή που τους οδήγησε στο θάνατο. Μιλώντας ξεχάστηκε, ούτε φανταζόταν ποια είχε απέναντί της, ούτε που την ενδιέφερε εξ άλλου. Είχε φτάσει πια στο τελευταίο σκαλοπάτι αντοχής. Δεν υπήρχε πιο κάτω. Η Μαρία καιγόταν πια να δράσει. Πως όμως; Εδώ υπήρχε βράχος αξιοπρέπειας. Ό,τι και αν τις έδινε θα το θεωρούσε ελεημοσύνη. Την ευκαιρία της την έδωσε η ίδια τελειώνοντας την αφήγησή της. «Το ξέρεις κοπέλα μου ότι ο Μιλτιάδης είναι αβάπτιστος; Οι γονείς του θα τον βάπτιζαν εκείνες τις μέρες που έγινε το ατύχημα. Από τότε όλο το αναβάλω γιατί, Μαρία μου, δεν περισσεύουν λεφτά για τέτοιες πολυτέλειες». Ήταν το ‘’σύνθημα’’ που περίμενε και ενώ ετοιμαζόταν να της κάνει την πρόταση την είδε να κοιτάζει το πακέτο με την τυρόπιτα και το σάντουϊτς με μάτια που είχαν διασταλεί από τη λαχτάρα. «Κυρία Χριστίνα αυτά τα έφερε ο Μιλτιάδης για σας. Σας παρακαλώ λοιπόν να τα φάτε πριν κρυώσουν, ενώ εγώ θα κάνω ένα τηλεφώνημα που θέλω να ακούσετε

94

και εσείς». Έβγαλε το κινητό της και πήρε τον άντρα της, η γιαγιά εν τω μεταξύ είχε αρχίσει να τρώει προσπαθώντας, όσο ήταν δυνατόν, να κρατηθεί σε επίπεδα ευπρέπειας πράγμα αρκετά δύσκολο. Δεν θυμόταν ποτέ στη ζωή της να είχε πεινάσει τόσο. Όταν τελείωσε η Μαρία είχε συνδεθεί με τον άντρα της και αυτά που του έλεγε την έκαναν να βάλει τα κλάματα. «Γιάννη είμαι εδώ με την κυρία Χριστίνα, τη γιαγιά του Μιλτιάδη και ξέρεις τι μου είπε μόλις πριν λίγο; Μου είπε ότι ο Μιλτιάδης είναι αβάπτιστος. Της πρότεινα να τον βαφτίσουμε εμείς. Πως σου φαίνεται να γίνουμε οι πνευματικοί γονείς του;» Από μέσα της ευχήθηκε να σταθεί ο άντρας της στο ύψος του, να είναι ο Γιάννης της ο αγαπημένος που και σ’ αυτή την περίπτωση θα έδειχνε την κλάση του. Στη συζυγική τους ζωή δεν τους είχε τύχει άλλη φορά να αντιμετωπίσουν κάτι τόσο καθαρά ψυχολογικό, κάτι που αν ο ένας από τους δύο, για δικούς του λόγους, φοβόταν τις ευθύνες τότε υπήρχε κίνδυνος να ραϊσει το γυαλί που κράταγε την ευτυχία τους σε τόσο ψηλά επίπεδα. «Είμαι δίπλα σου Μαρία μου! Προχώρα εν λευκώ! Το θέλω και εγώ πολύ και Μαρία… σ’αγαπώ πολύ». Ο Γιάννης της, το στήριγμά της, ο άντρας της. Γύρισε στη γιαγιά ενώ είχε γυρίσει και ο Μιλτιάδης. «Ακούσατε ασφαλώς τι είπα στον άντρα μου. Σας κάνω λοιπόν ευθέως την ερώτηση. Κυρία Χριστίνα θα επιτρέψετε σε μένα και τον άντρα μου να βαφτίσουμε τον Μιλτιάδη;» Κούνησε καταφατικά το κεφάλι της γιατί αδυνατούσε να απαντήσει από τη συγκίνηση που την έπνιγε. Τι υπέροχο βράδυ ήταν αυτό; Θα το θυμόταν σε όλη της τη ζωή. Βρέθηκαν με τον άντρα της σε ένα από τα αγαπημένα τους εστιατόρια όπου δείπνησαν μόνοι σε μια ατμόσφαιρα γεμάτη αγάπη και ερωτισμό. Βιάστηκαν να γυρίσουν στο σπίτι. Ο έρωτάς τους σήμερα είχε όλα τα στοιχεία της απόλυτης ένωσης δύο ανθρώπων που με αυτό τον τρόπο έδειχναν την αγάπη τους αλλά και πόση ανάγκη είχε ο ένας τον άλλο. Η τελετή έγινε μετά από δέκα μέρες στον άγιο Αλέξανδρο, στο παλαιό Φάληρο όπου ήταν και τα σπίτια τους. Η Μαρία φρόντισε προσωπικά να είναι όλα άψογα, από το ντύσιμο του Μιλτιάδη [τον έντυσε από την κορυφή μέχρι τα νύχια] μέχρι τις μπομπονιέρες και τα δωράκια που θα μοιράζονταν στους καλεσμένους. Είχε πάντα μαζί της τον ακούραστο Μιλτιάδη που της είχε γίνει σχεδόν απαραίτητος με τις έξυπνες τοποθετήσεις του που πολλές φορές την εξέπλητταν. Ελάχιστοι άνθρωποι παρευρίσκονταν στην τελετή. Οι δύο νονοί, η γιαγιά, οι δύο φύλακες που τους συνόδευαν και δύο ζευγάρια συναδέλφων και φίλων του Γιάννη και της Μαρίας. Μετά την τελετή πήγαν όλοι στη Βουλιαγμένη στον ναυτικό όμιλο. Εκεί η γιαγιά κατάλαβε ότι πια μπορούσε να φύγει ήσυχα όταν ερχόταν η ώρα. Ο νονός του σαν πρώτο δώρο τον έγραψε στο καλύτερο ιδιωτικό δημοτικό σχολείο της χώρας όπου και θα έτρωγε εκεί και το μεσημεριανό του φαγητό. Η νονά του τον λάτρευε και το αποδείκνυε κάθε μέρα. Ο Εγγονός της είχε εξασφαλιστεί για όλη του τη ζωή. Μια γλυκιά θαλπωρή την τύλιξε καθώς γύρισε το βλέμμα της στον ουρανό και ψιθύρισε σιωπηλά “ευχαριστώ”.

Σκάπουλος Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά Με γάσες και ματίσματα στο πουπ μπρος στον εργάτη ροζάρεις τα κορκόματα και πότα κουβαλάς στο κόφι τάϊμ που έγινε στην πρωινή δεκάτη στο τέσσερο το τσούρμο σου μοιράζεις και μετράς. Στους δύο τα πότα έδωσες με μίνιο αγγλικό με ξύστρες και τελόβουρτσες τον αλουέ τους δείχνεις της κουπαστής κοπάνισμα έδωσες στο μικρό που απ΄ το Καράτσι σούστειλαν προτού να ξεκινήσεις Ναύτες καλούς χρειαζόσουνα ακόμα στην κουβέρτα το λάθος όμως ήτανε τους ήθελες κι αυτούς όπως εκείνους τους παλιούς που έβρισκες αβέρτα στα Σπάρι-ντεκ και στο Λονγκ-μπριτζ εκείνους τους καιρούς.

Ατλαντίδα Του Χρήστου Χρήστου Να φύγω με τον Έσπερο λογάριαζα, να πάω να βρω την Ατλαντίδα με δίχως μπούσουλα μήτε και με πανιά με καπετάνιο τιμονιέρη την ελπίδα. Πορεία χάραξε η ψυχή μοναχική, αστρόφεγγο απόβραδο ήτανε του Μάη Ο άνεμος μηνύματα σκορπούσε κι’ ο ουρανός με τ’ άστρα του μεθούσε Σημεία του ορίζοντα ακαθόριστα τα μπέρδευε το φωτερό το πεφταστέρι Αλλιώτικα σαν αρμενάς χωρίς προορισμό την Ατλαντίδα τάχα ποιος να ξέρει. Σαν τι να είναι η Ατλαντίδα μέσα στο σκοτεινό του ουρανού μυστήριο η ελπίδα όλων που την ψάχνουνε; η σιωπή, η λησμονιά, κι’ ο θάνατος τελειώνει το μαρτύριο. Ποθούσα να ερωτευθώ για ν’ αποκτήσω μούσα για να μιλώ για αυτά που φέρνουν οι καημοί, μα με τη θάλασσα ερωτοτροπούσα. Αυτή μονάχα μου 'μεινε πιστή, μ’ έκανε άνθρωπο θεριό και στοχαστή πάντα αγέραστη, αγέρωχη, πάντα ερωτιάρα κι εκδικητική μα πάντα εγώ την αγαπούσα. Κι’ έγινε η μούσα μου. Τώρα Καθώς ζυγώνουν τα στερνά απ’ την στεριά σάμπως αλλιώτικη την είδα κι' εκεί στην άκρη στο γιαλό χαϊδεύω τ’ ακροκύμα της και με παράπονο τηςψιθυρίζω, δεν μ’ έφερες ποτέ στην Ατλαντίδα. Τι κρίμα που στην ακροποταμιά με περιμένει ο βαρκάρης κι' εγώ που σ’ ερωτεύτηκα πολύ πόθαγα στην αγκαλιά σου να με πάρεις.

Δημόφιλος του Διαδρόμου Του Λευτέρη Μαρματσούρη Μικρή πατρίδα οι Θεσπιές καταστρεμμένη απ’ το πέρασμα των Μήδων που το χρυσάφι να πληρώσει, γλύπτες, μάρμαρα! Ο Σιμωνίδης, καλός, μεγάλος, αλλά.... εν τη παλάμη και ούω «ποιήσωμεν» κι η ιστορία; πάλι καλά, βρέθηκαν λίγα ψιλά γράμματα κι έγραψε: Δημόφιλος του Διαδρόμου κι εφτακόσιοι Ξένε, Εσύ που περνάς τις Θερμοπύλες, εσύ π’ αγγέλλεις σους Λακεδαιμονίους και σ’ όλη την υφήλιο –είκοσι πέντε αιώνες– πως πέσαν οι τρακόσοι του Λεωνίδα, θυμήσου τ’ όνομα: Δημόφιλος του Διαδρόμου κι εφτακόσιοι

Οδός Καβάφη Της Χαράς Ρίζου Σαν τύχει και βρεθείς στην Αλεξάνδρια μην αμελήσεις στην Λέψιους την αναδρομή Κλειδωμένες σε χώρο ιερό οι θερμές πύλες της Ιθάκης ψάξε το «πρώτο σκαλί» Βάζα φετίχ με κρυστάλλινες αξίες μουσικές φωνές αποπλανούν το βλέμμα Απόηχοι ιαμβικών παραινέσεων «Σβησμένα κεριά» στο αντικέ γραφείο φως-νέκταρ πιες «όσο μπορείς» να αποδράσεις με τέχνη η ειρωνεία σβήνει τους Εφιάλτες Γράμματα κομψά οι διδαχές Ξεφύλλισε το παρελθόν η απουσία σκονίζει το μπαλκόνι.

96

Τιμημένοι Της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα Τιμή στα χώματα, που σκέπασαν γενναίους Τιμή και δόξα Στις δάφνες, που στεφάνωσαν ιδέες δοξασμένες Που αν θάφτηκαν τα σώματα, αυτές δεν είν’θαμμένες. Τιμή στις μάνες, που γεννούν γενναίους Τιμή και δάφνες Και αν χάνονται αυτοί για την ιδέα Της ανθρωπότητας δεν πέφτει η αυλαία. Τιμή στα τέκνα, που γεννούν γενναίοι Τιμή και δάφνες Είναι βαριά η κληρονομιά, που σέρνουν Βαριά τα πεπρωμένα, που τους δέρνουν. Τιμή στη γη, που ανάθρεψε γενναίους Τιμή και δόξα Που κι αν πεθάναν στον αγώνα της ζωής Ειν’ ακριβότεροι απ’ τη τιμή και αυτής.

Φιλόξενο μουράγιο Του Κώστα Στεφανόπουλου Σε φιλόξενο μουράγιο πλοίο κουρνιάζει ασφαλές όπως παιδί στην αγκαλιά... Στοργή, αγάπη, θαλπωρή, μια μητρική επώαση εφοδιάζει το σώμα για το καινούργιο ταξίδι. Κάθε διαδρομή τη γη σαλπάρει απ’ το μουράγιο για μια αυτοπραγμάτωση με οδηγίες και πλάνα του ταξιδιού, ν’ ακολουθούν. Πότε θα ολοκληρωθεί ένα ταξίδι γυρισμού κι ώριμος πια ο ναυτικός θα πλευρίσει το σκάφος του στο φιλόξενο μουράγιο;

Ταξιδεύοντας στον Νίγηρα ποταμό Της Μάρως Δήμου Το καράβι ήταν αραγμένο στη μέση του μεγάλου ποταμού τα νερά θολά, σκοτεινά τριγύρω γκρίζες μαούνες στον ποταμό σέρνονταν όπως τα αιλουροειδή στη ζούγκλα. Πελώριοι κορμοί δένδρων απ’ τα βάθη της ζούγκλας φερμένοι κατά μήκος αραδιασμένο την σειρά τους περίμεναν στ’ αμπάρια να φορτωθούν. Πάνω στο μεγάλο φορτηγό καράβι ντόπιοι εργάτες μισόγυμνοι μαύροι, πίσσα, κατράμι δούλευαν ασταμάτητα. Μεσημέρι, ο ήλιος κατακόρυφα ζέστη αφόρητη κι οι λαμαρίνες άναψαν. Οι καμπίνες έκαιγαν χέρι δεν μπορούσες πουθενά ν’ ακουμπήσεις. Έξω στο κατάστρωμα τα βίτσια και τα κρένια έκαναν δαιμονισμένο θόρυβο και η μέρα προχωρούσε αργά, βασανιστικά. Τ’ απόγευμα η σκληρή δουλειά σταμάτησε ησυχία γύρω μας απλώθηκε μόνο της ζούγκλας η ανάσα ακουγόταν.

Πήλινη αγάπη Της Ζιζής Γερονυμάκη Στον δρόμο των καταιγίδων πορεία έβαλες Στον κόσμο των αντιθέσεων οριοθέτησες τον δικό σου Στην πολιτεία των μοναχικών άλλαξες τη ρότα σου Αιχμάλωτη ψυχή ζωή ατέρμονη ο τελευταίος σοΥ παράδεισος Θρυμματισμένη πήλινη αγάπη μου κομμάτια της ένωσες... και στάθηκες πάλι ορθή

Απουσία Του Μίμη Γιωτσόπουλου Έργων όψεις και κατόψεις. Ζωής ενέργεια πολλή. Στοιβαγμένα σε μια γωνία, σκονισμένα. Επάνω τους ένα ακροκέραμο, τα στηρίζει τα στολίζει. Η απουσία σου βαραίνει το ξεραμένο κυκλάμινο στο γυάλινο ανθοδοχείο. Ο χρόνος ύλη. Η ύλη χρόνος. Δέσμη φωτός απ΄ το παράθυρο εστιάζεται πάνω τους. Το ίδιο και το κελάηδημα μιας καρδερίνας. Ατμόσφυρα υπέροχη και καταθλιπτική, όπως το πέρασμά σου μέσα στο χρόνο.

Η παρηγοριά Του Σπύρου Ραδίτσα Ξέχασα τα μέρη που θύμισα όσα δεν θέλω να νιώσω. Το βλέμμα μου είναι στραμμένο στην πόλη που ονειρεύομαι. Και επειδή κανένας προφήτης στον τόπο του, παρηγορώ το «μετά» που δεν καθυστερεί να μένει πίσω από το«πριν»

Λεσχη

Αρχιπλοιαρχων Φίλωνος 86, 3ος όροφος 185 36 Πειραιάς

Έλληνες πλοιοκτήτες, Η Λέσχη μας αποτελείται από Αρχιπλοιάρχους, που εκτός από το ήθος που τους διακρίνει, έχουν μακρά και γόνιμη παρουσία σε όλους τους κλάδους της ναυτιλίας.

H εξειδίκευση τους, σε κάθε τομέα της τόσο δύσκολης ναυτιλιακής επιχείρησης, αλλά και η πλήρης γνώση του αντικειμένου που λέγεται "πλοίο" τους καθιστούν ιδανικά στελέχη για την εταιρεία σας. Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε να επικοινωνήσετε στα παρακάτω τηλέφωνα: Kάπτα Μαρίνο: 6936 868 518 Kάπτα Χρήστο Γερασίμου: 6945 598 499

C

C

C

M

M

M

Y

Y

Y

CM

CM

CM

MY

MY

MY

CY

CY

CY

CMY

CMY

CMY

K

K

K