Νεος Εξαντας Φεβρουαριος 2022 by dclick.gr

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 71 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2022

ΜΕ

ΡΙ

ΟΣ • ΥΛ

ΤΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

ΛΗ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

Γ • ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε Λ

ΙΣΤΕΙ Ο Ν ΧΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

www.spir.to

141-143 Vouliagmenis Avenue Voula, Athens, 16673, Greece Phone: +302108907500

www.minervamarine.com

Η # 1 θέση της Λιβερίας επαναπροσδιορίζει τη δέσμευσή μας σε υπεύθυνη, συνεπή, και αξιόπιστη στήριξη της Ελληνικής Ναυτιλίας

υχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,673 πλοία, ολικής χωρητικότητας 191 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 11 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1,315 από τα πλοία τους (115 εκατ. DWT) καθιστώντας το νηολόγιο πρώτη επιλογή στην Ελληνική ναυτιλία την χρονιά που μας αφήνει σε λίγες μέρες. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ.

Τα Νηολόγια δεν έχουν ανοσία στις προκλήσεις που επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο. Νομίζω ότι μέχρι στιγμής το 2020 έχουμε βιώσει τόσα πολλά απροσδόκητα γεγονότα και έχουμε προσαρμοστεί μαζί με ολόκληρο τον κλάδο. Αυτό περιλαμβάνει τον COVID-19, το IMO 2020, τη μεταβλητότητα των εμπορευμάτων και των μετοχών και την αβεβαιότητα όσον αφορά την προσφορά / ζήτηση. Ευτυχώς, είμασταν έτοιμοι αφού είχαμε επενδύσει τα τελευταία χρόνια στους κατάλληλους ανθρώπους-συνεργάτες μας και στη σωστή τεχνολογία. Πριν από μια δεκαετία προχώρησαμε με ηλεκτρονικά πιστοποιητικά και είμαστε σήμερα η αιχμή της τεχνολογίας με το δυναμικό μας πρόγραμμα πρόληψης κράτησης πλοίου από τις λιμενικές αρχές, το σύστημα ηλεκτρονικής πιστοποίησης ναυτικών, τη διαδικασία ταχείας εγγραφής και άλλα προγράμματα που εξοικονομούν τα κόστη λειτουργίας ενός πλοίου και γραφείου. Αυτή ήταν και είναι η δέσμευση μας στη παγκόσμια ναυτιλία. Το πλέον σημαντικό πρόβλημα του επαναπατρισμού των ναυτικών μας συνεχίζεται. Το Νηολόγιο της Λιβερίας συνεχίζει τις προσπάθειές του προς αναγνώριση των ναυτικών ως “βασικών εργαζομένων-key workers” και για την αναγκαία αλλαγή πληρώματος που πρέπει να επιτραπεί σε βασικούς λιμένες παγκοσμίως κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19, και επιδιώκει να επιστρατεύσει τη βοήθεια άλλων κρατών και νηολογίων σε αυτή την αποστολή. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο για την ασφάλεια των ναυτικών, των πλοίων που είναι ζωτικής σημασίας για τη μεταφορά βασικών αγαθών. Οι ναυτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά την ολοκλήρωση της θαλάσσιας υπηρεσίας τους, κάτι

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

που μέχρι σήμερα δεν ήταν σε μεγάλο βαθμό εφικτό. Να τονίσουμε επίσης ότι η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων πλοιοκτητών που συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην ελληνική μας οικονομία, ανεξάρτητα από τις συνθήκες ναυτιλίας, όπως η σημερινή δύσκολη φάση που οφείλεται στο COVID-19, δημιουργούν πρόσθετες υποχρεώσεις υποστήριξης και αλληλεγγύης. Είμαστε περήφανοι για τους Έλληνες εφοπλιστές και την σημαντική συμβολή τους στα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων και επικίνδυνων στιγμών του COVID-19. Κλείνοντας, αφού ευχηθούμε Καλή Χρονιά με υγεία στο κόσμο της ναυτιλίας και ειδικότερα σ’ όλους τους ναυτικούς που υπηρετούν τις γιορτινές μέρες στα βαπόρια μακριά από τις οικογένειες και τους δικούς τους, να ελπίσουμε ότι η νέα χρονιά θα φέρει αισιοδοξία και περαιτέρω ανάκαμψη στη Ελληνική και παγκόσμια ναυτιλία.

C C M M Y Y CM CM MY MY CY CY CMY CMY K K

CHARTERWELL MARITIME S.A.

sea... your future in a strong relationship

Green and sustainable Shipping practices 91, Poseidonos Avenue, 16674 Glyfada, Athens, Greece Τel.: +30 210 8912000, Fax: +30 210 8912049, drycargo@charterwell.gr

Let us introduce you to a sea of opportunities.

www.angelicoussisgroup.com 216-226 Doiranis Str., 17674 Kallithea, Athens Greece T. +30 213 0076500, F. +30 210 9480023 E. info@angelicoussisgroup.com angelicoussis-group

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας Τεύχος 71 | Φεβρουάριος 2022

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 71 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2022

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΓΟ

ΤΕ

ΧΝΩ Ν •

ΜΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε

ΛΗ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Πέρασαν σαράντα χρόνια από τότε που έξι Αρχιπλοίαρχοι αποφάσισαν να δημιουργήσουν μία λέσχη, υψηλού επιπέδου, αντάξιου του επιπέδου των Ελλήνων Πλοιάρχων. Έτσι δημιουργήθηκε η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων, η οποία σταδιακά ανδρώθηκε, απέκτησε πολλά και αξιόλογα μέλη και εξελίχθηκε σε μια από τις σπουδαιότερες λέσχες της Ελλάδος, προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες στην Ελληνική Ναυτιλία και το κοινωνικό σύνολο.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236/237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Δήμος Παπαδόπουλος Πρόεδρος Διονύσης Βουτσινάς Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Παπαλέκας Δημήτριος Αναπληρ. Γεν. Γραμματέας Δημήτριος Τσιγκάρης Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Νικόλαος Καραντινός Μέλος ΕΚΔΌΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ Μαρίνος Τσάμης Επίτιμος Πρόεδρος Κιν.: 6936 868 518 ΝΟΜΙΚΟΊ ΣΎΜΒΟΥΛΟΙ Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Ρέα Μητροπούλου Ακτή Μιαούλη 51, Πειραιάς Τηλ. 210 42 92 917, Κιν. 694 4915232 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

Οι δραστηριότητές της Λέσχης μας ενημερώνει o καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

Λέσχη Αρχιπλοιάρχων 1982-2022. Σαράντα χρόνια προόδου και προσφοράς στη Ναυτιλία και το κοινωνικό σύνολο

Άρθρα & Σχόλια του Φρίξου Δήμου

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Η Μικρασιατική καταστροφή του Φρίξου Δήμου

Νικόλαος Προκοπίου Γκίκας του Mαρίνου Τσάμη

Ναοί και Ιερά της Αρχαιότητας. Πέργαμος του Mαρίνου Τσάμη

Ο θαυμαστής της Μάρως Δήμου

Όρτσα

Βοήθεια... με σφάζουν της Βούλας Λαμπροπούλου

Φιλολογικά Αφηγήματα. Η λειτουργία της πίστης έναντι της διαδικασίας της γνώσης του Αναστάσιου Ρήγα

Hunger του Malcolm MacKenzie

Aν έχεις τύχη διάβαινε, αν όχι ξέχνα το... του αείμνηστου Κώστα Τσάμη

Περιβάλλον. Επεξεργασία Ατικών Λυμάτων του Πέτρου Τζιά

To Σύμπαν. Το Μεγάλο Φίλτρο του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Ένα παραμύθι που λέγεται Κύθνος της Ρεγγίνας Φρέντζου

Το ενετικό κάστρο της Ζακύνθου και το Χλεμούτσι της Β.Δ. Πελοποννήσου του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Λυρικά ταξίδια των Κ. Στεφανόπουλου, Μ. Δήμου, Χ. Χρήστου, Χ. Ρίζου, Ζ. Γερονυμάκη, Λ. Μαρματσούρη, Μ. Γ. Χαλκιά, Σ. Ραδίτσα, Μ. Γιωτσόπουλου, Σ. Ψαρροπούλου-Γκίκα ΤΡΑΠΕΖΙΚΌΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΌΣ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Τράπεζα Πειραιώς (Υποκατάστημα Φίλωνος, Πειραιάς) Αρ. Λογαριασμού: 6624-128610-532 ΙΒΑΝ: GR81 0171 6240 0066 2412 8610 532 SWIFT: PIRBGRAA Δικαιούχος: Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Share our Passion for Shipping

Capital Ship Management Corp. Ιάσωνος 3, Πειραιάς, 18537, Tηλ.: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679 E-mail: capital@capitalship.gr, www.capitalship.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

πως έχετε ήδη διαπιστώσει, το εις χείρας σας τεύχος του περιοδικού μας αφιερώνεται, βασικά και κύρια, στα σαράντα χρόνια από την ίδρυση της Λέσχης μας. Σαράντα χρόνια από τότε που μία δράκα πλοιάρχων, με κοινό γνώρισμα το ότι όλοι τους ήταν και στελέχη ναυτιλιακών επιχειρήσεων, σκέφτηκαν ότι είχε ωριμάσει ο καιρός για μία συλλογική προσπάθεια προς την κατεύθυνση προσφοράς των στην ναυτιλία και γενικότερα στον πολιτισμό. Μπορούμε σήμερα να «καυχόμαστε» ότι αυτή τους η προσπάθεια στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Η Λέσχη μας είναι πλέον ένας φορέας καταξιωμένος στον χώρο της ναυτιλίας, έχοντας απλώσει και βαθιές ρίζες στον Πολιτισμό. Είμαστε εδώ και συνεχίζουμε. Οι συνθήκες, ομολογημένα, δεν είναι καθόλου ευνοϊκές. Από την μία η πανδημία που ωθεί την κοινωνία προς την απομόνωση, από την άλλη η δύσκολη οικονομική συγκυρία, που δεν αφήνει χρόνο στην συλλογική ενασχόληση, πολύ δε περισσότερο στην καλλιέργεια του πνεύματος. Όλα αυτά οδηγούν προς ένα καθεστώς «γήρανσης», που είμαστε αποφασισμένοι να μην επιτρέψουμε να μάς συμβεί. Απευθύνουμε έκκληση-πρόσκληση προς τις νέες γενιές των συναδέλφων. Προσέλθετε, συμπαραστάτες και συμμέτοχοι στην προσπάθεια. Ο σκοπός είναι ευγενής και η παράγωγη ικανοποίηση της επιτυχίας, δεν έχει όρια. Το «οικοδόμημα» είναι η δική σας κληρονομιά και το δικό σας καθήκον να το καταστήσετε ψηλότερο. Το τηλέφωνο μας, για εσάς είναι «7 χ 24» ανοικτό. Να σας ακούσουμε, να σας βοηθήσουμε όπου μπορούμε, να μεταγγίσετε, εσείς σε εμάς, την γνώση

Για πρώτη φορά, μετά από δύο χρόνια πανδημίας, η Λέσχη μας τελεί Αγιασμό και στη συνέχεια Τρισάγιο, για την ανάπαυση των ψυχών αγαπωμένων φίλων μας, που δεν βρίσκονται πλέον κοντά μας. Ιερουργεί ο αγαπητός μας πατέρας Γεώργιος και λόγω των πρωτοκόλλων της πανδημίας παρίστανται το επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο και πολύ λίγα μέλη μας. Ευχόμαστε ο Αγιασμός της επόμενης χρονιάς να είναι μία ωραία γιορτή, όπως ήταν στο παρελθόν.

των θεμάτων της σύγχρονης ναυτιλίας. Το «μέτωπο» της πανδημίας παραμένει στάσιμο. Η «Ο», δείχνει να προκαλεί ηπιότερα συμπτώματα, με λιγότερο θανατηφόρα αποτελέσματα, παρόλα αυτά, μάς προβληματίζει έντονα το ότι ο δείκτης θανάτων παραμένει εκ των υψηλοτέρων της ΕΕ! Καθώς, για το φαινόμενο επαρκής αιτιολόγηση δεν δίδεται, τα εμβόλια συνεχίζουν να αποτελούν την μόνη «ασπίδα» για τους υπερήλικους και τα άτομα με υποκείμενα νοσήματα, συνεπώς συνιστούμε στα μέλη μας την χρήση τους βάσει των οδηγιών που εκδίδονται από τους επαΐοντες. Το τετράμηνο μας έκλεισε με το θλιβερό άγγελμα του θανάτου ενός

εξέχοντος μέλους της πλοιαρχικής οικογένειας και της ναυτιλίας γενικότερα. Ο Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος, επίτιμος Πρόξενος της Μάλτας, συνάδελφος και μέλος της Λέσχης μας, «σαλπάρισε» για το χωρίς επιστροφή «ταξίδι»», με προορισμό τις ήρεμες θάλασσες του Παραδείσου. Εκ μέρους όλων των μελών της Λέσχης εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια προς τους οικείους του αγαπητού μας καπετάν Κώστα. Η μνήμη του θα μένει πάντα ζωντανή στον νου και την ψυχή όσων από εμάς είχαν το προνόμιο να τον γνωρίσουν, να συνδεθούν φιλικά και να συνεργαστούν μαζί του.

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1982-2022

Σαράντα χρόνια προόδου και προσφοράς στη Ναυτιλία και το κοινωνικό σύνολο Φωτογραφικό Αρχείο εκδηλώσεων της Λέσχης, από το 1982 έως το 2010.

1. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο της Λέσχης. Από δεξιά: Ο Πρόεδρος Πρίαμος Τζίμητρας, τα μέλη Μάρκος Βιλικάκης και Σπύρος Πολέμης, ο Αντιπρόεδρος Νικόλαος Τζιμάρας, ο Γενικός Γραμματέας Μαρίνος Τσάμης, ο Ταμίας Νικόλαος Γαβριήλ και τα μέλη Γεώργιος Αρβανίτης, Φιλήμων Βαλσάμης, Πέτρος Βαλσάμης. 2. Πρόεδρος Πρίαμος Τζίμητρας 1982-1996. 3. Πρόεδρος Φιλήμων Βαλσάμης Μάϊος 1993-1994, τον αντικαθιστά ο Πρίαμος Τζίμητρας μέχρι τον Απρίλιο 1995

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. Πρόεδρος Γεράσιμος Πανάς 1995-2006. 2. Πρόεδρος Μαρίνος Τσάμης 2006-2019. 3. Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης 2019-2020. 3. Πρόεδρος Δήμος Παπαδόπουλος από το 2020. 4. 27 Μαΐου1983. Η πρώτη χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Απόλλων Παλλάς, της Βουλιαγμένης.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 22 Οκτωβρίου 1983. Τελετή εγκαινίων της Λέσχης. 2. Aπρίλιος 1989. Το πρώτο τεύχος του ΕΞΑΝΤΑ. 3. 20 Νοεμβρίου 1991. Eκδρομή στον Όσιο Λουκά. 4. 16 Νοεμβρίου 1992. Η Λέσχη, σε λαμπρή τελετή στην Εστία Νέας Σμύρνης, απονέμει τους πρώτους Τίτλους Επιτίμων Μελών, σε καταξιωμένες προσωπικότητες της κοινωνίας. Τα νέα Επίτιμα Μέλη της Λέσχης, ήταν: η πρόεδρος του Μουσείου Γουλανδρή, Φυσικής Ιστορίας, Νίκη Γουλανδρή, ο ιδρυτής της HELMEPA Γεώργιος Λιβανός, η συγγραφέας με πλούσια κοινωνική προσφορά Ελένη Ποταμιάνου, ο Πλοίαρχος και συγγραφέας Τάσος Τζαμτζής, ο Επίτιμος Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος Ναύαρχος Λ. (ε.α.) Χρήστος Ντούνης, η ιδρυτής και πρόεδρος της περιβαλλοντικής οργάνωσης Medasset, Λιλή Βενιζέλου, ο Πρόεδρος της HELMEPA Βασίλης Παπαχρηστίδης και ο ιδρυτής του Μουσείου του Αιγαίου Γεώργιος Δρακόπουλος.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 22 Οκτωβρίου 1983. Τελετή εγκαινίων της Λέσχης. 2. Aπρίλιος 1989. Το πρώτο τεύχος του ΕΞΑΝΤΑ. 3. 20 Νοεμβρίου 1991. Eκδρομή στον Όσιο Λουκά. 4. 16 Νοεμβρίου 1992 Η Λέσχη, σε λαμπρή τελετή στην Εσία Νέας Σμύρνης, απονέμει του πρώτους Τίτλους Επιτίμων Μελών, σε καταξιωμένες προσωπικότητες της κοινωνίας. Τα νέα Επίτιμα Μέλη της Λέσχης, ήταν: η πρόεδρος του Μουσείου Γουλανδρή, Φυσικής Ιστορίας, Νίκη Γουλανδρή, ο ιδρυτής της HELMEPA Γεώργιος Λιβανός, η συγγραφέας με πλούσια κοινωνική προσφορά Ελένη Ποταμιάνου, ο Πλοίαρχος και συγγραφέας Τάσος Τζαμτζής, ο Επίτιμος Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος Ναύαρχος Λ. (ε.α.) Χρήστος Ντούνης, η ιδρυτής και πρόεδρος της περιβαλλοντικής οργάνωσης Medasset, Λιλή Βενιζέλου, ο Πρόεδρος της HELMEPA Βασίλης Παπαχριστίδης και ο ιδρυτής του Μουσείου του Αιγαίου Γεώργιος Δρακόπουλος

1. Η αείμνηστη Νίκη Γουλανδρή παραλαμβάνει τον τίτλο του Επίτιμου Μέλους της Λέσχης, από τον πρόεδρο Πρίαμο Τζίμητρα. 2. 11 Μαΐου 1996. Eκδρομή στην Ολυμπία με ξεναγό την κ. Φιλίτσα Μπουζιώτη. 3. 29 Απριλίου 1999. Αρχαιρεσίες. Από αριστερά ο Λευτέρης Βάσος, ο προεδρεύων Πρίαμος Τζίμητρας και ο Γιώργος Κόκκορης. 4. Τεύχος Σεπτεμβρίου 1996. Ο ΕΞΑΝΤΑΣ για φορολογικούς λόγους γίνεται τετραμηνιαίος.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 3 Νοεμβρίου 1999. Ομαδική Έκθεση Ζωγραφικής. Στην έκθεση συμμετέχουν με έργα τους τέσσερις αξιόλογοι ζωγράφοι, τα μέλη της Λέσχης, Άγγελος Παπαδόπουλος, Γιώργος Τσαουσάκης, Μιχάλης Γιαννίσσης και ο αγαπημένος φίλος της Λέσχης Αντώνης Πετρακάκης. Στη φωτογραφία, στο μέσον ο τότε Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Σταύρος Σουμάκης, περιβαλλόμενος αριστερά, από τον ζωγράφο Αντώνη Πετρακάκη, τον πρόεδρο της Λέσχης Γεράσιμο Πανά και δεξιά από τους Αριστείδη Πετρόπουλο, Γιώργο Τσαουσάκη και Μαρίνο Τσάμη. 2. Ο Άγγελος Παπαδόπουλος μπροστά στα έργα του. 3. Ο Γιώργος Τσαουσάκης και τα έργα του. 4. Ο Μιχάλης Γιαννίσης. 5. Ο Αντώνης Πετρακάκης και τα έργα του.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 29 Μαΐου 2000. 2. Ο ΙΜΟ προς τιμή της γυναίκας του ναυτικού, έστησε το πολύ ωραίο αυτό άγαλμα στην παραλία του Γαλαξιδιού. Στο μέσο της φωτογραφίας, που είναι την επομένη των αποκαλυπτηρίων του αγάλματος, ο Γενικός Γραμματέας του ΙΜΟ και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας Ευθύμιος Μητρόπουλος και δίπλα του ο Μαρίνος Τσάμης, Παναγής Τζωρτζάτος και Νίκος Καραντινός. 3. 20 Φεβρουαρίου 2004, ο Πρόεδρος Γεράσιμος Πανάς υπογράφει την αγορά της αίοθουσας της Λέσχης, προσφορά του Καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. 4. Τιμητική βραδιά Πλοιάρχου Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Η αίθουσα της Λέσχης μετονομάζεται σε «Αίθουσα Καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου» και στον μεγάλο ευεργέτη και φίλο απονέμεται ο τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης. 5. Η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών βραβεύει το περιοδικο ΕΞΑΝΤΑΣ.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 27 Μαΐου 2005. Εκδρομή στη Θεσσαλονίκη-Δίον. 2. Έτος 2007. Η Λέσχη εκδίδει το πρώτο επιτραπέζιο ημερολόγιο. 3. 13 Oκτωβρίου 2007. Επίσκεψη στο Πλανητάριο. 4. Δεκεμβρίου 2007. Περιήγηση στους αρχαιολογικούς χώρους του Πειραιά. 4

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 5 Νοεμβρίου 2009. Ευχάριστη βραδιά στη Λέσχη μας με την Χορωδία Λαζαρίδη. 2. 26 Σεπτεμβρίου 2009. Επταήμερη εκδρομή με πούλμαν στην Κωνσταντινούπολη. 3. Στον προαύλιο χώρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. 4. Στον Πατριαρχικό Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου. 5. Κοντά στη Μονή της Χώρας.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. Στους τάφους των Πατριαρχών. 2. Στο πλοίο για τα Πριγκιπονήσια. 3. Στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. 4. 8 Μαϊου 2010. Επίσκεψη και ξενάγηση στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Πεντέλης.με τον αστροφυσικό Νικόλαο Ματσόπουλο. 5. Στο Εθνικό Αστεροσκοπείο μας ξεναγεί ο αστροφυσικός κ. Νικόλαος Ματσόπουλος.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 1 Ιουνίου 2007. Οργανωμένη από τον καθηγητή και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας, κ. Κωνσταντίνο Γεωργακόπουλο, εκδρομή στη Μεσσηνία. Εδώ στον ναό της Υπαπαντής της Καλαμάτας. 2. Στα ερείπια του ανακτόρου του Νέστορος μας ξεναγεί ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος. 3. Στο Μουσείο Αρχαίας Μεσσήνης. 4. 25 Οκτωβρίου 2007. Πανηγυρική βραδιά για την 28η Οκτωβρίου. Ομιλητής ο Καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος και η Ελίζα Μαρέλη σε επιτυχίες του 1940.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. Γενική όψη της αίθουσας κατά την τελετή απονομής των βραβείων. 2. Ο κ. Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος, η αείμνηστη Ελίζα Μαρέλη και ο πρόεδρος Μαρίνος Τσάμης. 3. 11 Νοεμβρίου 2010. Η Λέσχη τιμά τους συγγραφείς του ΕΞΑΝΤΑ. 4. Βράβευση της κας Άννας Βογιατζή. 5. Βράβευση της κας Έφης Αλεξοπούλου.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. Βράβευση του Πλοιάρχου Φρίξου Δήμου. 2. Βράβευση της κας Μάρως Δήμου. 3. Βράβευση του δημοσιογράφου Χρήστου Κίκερη. 4. Βράβευση του αείμνηστου Καθηγητού της Φιλοσοφίας Βασιλείου Κύρκου. 5. Βράβευση του αείμνηστου Πλοιάρχου Νίκου Κωστάρα. 6. Βράβευση του Πλοιάρχου Malcolm MacKenzie. 7. Βράβευση του Πλοιάρχου Δημήτρη Λαβδιώτη. 8. Βράβευση του αείμνηστου Πλοιάρχου Γιάννη Παπαδόπουλου.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. Ο Καθηγητής της Φυσικής Διαστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ξενοφών Μουσάς αναλύει στη Λέσχη μας τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. 2. Αναλυτικός πίνακας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, του κ. Μουσά. 3. Ο καθηγητής κ. Ξενοφών Μουσάς αναλύει τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. 4. Η Λέσχη τιμά τον αείμησο Επίτιμο Αρχηγό του Λιμενικού Σώματος Χρήστο Ντούνη. Ομιλητές, ο Πλοίαρχος Φρίξος Δήμου και ο Ναύαρχος Λ.Σ. (ε.α.) Αριστείδης Παπανδρέου. 5. Στιγμιότυπο από την τιμητική βραδιά Ντούνη. Στη πρώτη γραμμή η οικογένεια του τιμώμενου Χρήστου Ντούνη: αριστερά ο γιος του Βίκτορας, στο μέσον ο δίδυμος αδελφός του, γιατρός ουρολόγος, Υποναύαρχος ΠΝ, Αθανάσιος και δεξιά ο νεότερος αδελφός του, γιατρός ορθοπεδικός, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Ελευθέριος.

ΧΡΟΝΙΑ Προόδου & Προσφοράς

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

1. 16 Δεκεμβρίου 2010. Χριστουγεννιάτικη βραδιά με τον κιθαρίστα Χρήστο Καλαμάρα. 2. Στον μπουφέ με ποικιλία μεζέδων. 3. Στο μπαρ από αριστερά ο Ναύαρχος ΠΝ (ε.α.) Νίκος Λουλούδης, ο Αντιπρόεδρος της Λέσχης Άγγελος Γαβιώτης και τα Μέλη, Νίκος Λιγνός και Νίκος Γιαννόπουλος. 4. Στο μεγάλο τραπέζι. 5. Στιγμιότυπο από τη Χριστουγεννιάτικη βραδιά.

Στο Φωτογραφικό Αρχείο εκδηλώσεων της Λέσχης, έγινε επιλογή φωτογραφιών των σπουδαιότερων εκδηλώσεων, καθώς είναι πρακτικώς αδύνατο να προβληθούν φωτογραφίες όλων των εκδηλώσεων. Στα δύο επόμενα τεύχη του τρέχοντος έτους, το Φωτογραφικό Αρχείο θα προβάλλει φωτογραφίες εκδηλώσεων, για την περίοδο 2011-2022. 27

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Σαράντα χρόνια προόδου και προσφοράς στην Ελληνική Ναυτιλία και το κοινωνικό σύνολο

ερμές ευχές για τον καινούργιο χρόνο, αλλά και για την σαρανταετή λειτουργία της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, που ατυχώς τα δύο τελευταία χρόνια βρίσκεται Προόδου “εν υπνώσει” από τον καταραμένο COVID 19, που & Προσφοράς όμως ευελπιστούμε πως σύντομα θα μας εγκαταΛΕΣΧΗ λείψει γιατί χωρίς τους... ξενιστές του δεν μπορεί να ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ επιζήσει κι αυτός. Εξάλλου τα σημάδια της μετάλλαξης “Ο” είναι αρκετά ενθαρρυντικά και τότε με μεγάλη ανακούφιση και ανείπωτη χαρά θα του “ευχηθούμε” “κακοτάξιδος” και στον... αγύριστο και θα το γιορτάσουμε όπως εμείς γνωρίζουμε χωρίς μάσκες και μουτσούνες κι ανοίγοντας διάπλατα τις πόρτες της Λέσχης για τα μέλη και τους φίλους της!

ΧΡΟΝΙΑ

Καλό ταξίδι στον πτέραρχο Ιωάννη Παπαϊωάννου

πτέραρχος Γιάννης Παπαϊωάννου καλός φίλος και συνάδελφος από τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, ξανάνοιξε πάλι για τελευταία φορά τα φτερά του και πέταξε τη Δευτέρα 10/1/22 το πρωί από τον Άγιο Δημήτριο (Μπραχάμι) για το χωρίς επιστροφή, σε άπειρο ύψος και το πιο μεγάλο ταξίδι της αεροπορικής του καριέρας με ιερό προορισμό τους αιθέρες! Οι φίλοι και συνάδελφοι του από τη Λέσχη μας, λόγω πανδημίας δεν μπόρεσαν να τον κατευοδώσουν στον Αγ. Δημήτριο στέλνουν τώρα το αντίο τους με τον “ΕΞΑΝΤΑ”. Στη φωτογραφία από δεξιά: Ο εκλιπών Ιωάννης Παπαϊωάννου, ο κ. Γεώργιος Σαββάκης, ο κ. Δημήτρης Κυριακόπουλος, ο Γ. Γραμματέας της Λέσχης Πάνος Μηνόγιαννης και ο τότε Πρόεδρος της Λέσχης Άγγελος Γαβιώτης.

Καλό ταξίδι στον καπετάν Αχιλλέα

πανδημία COVID 19 που μαστίζει ολόκληρο τον κόσμο δεν επέτρεψε στους φίλους και συναδέλφους,από τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, να αποχαιρετήσουν την 1/12/21 τον αείμνηστο καπετάν Αχιλλέα Βογιατζή στο τελευταίο του ταξίδι!

Το μεγάλο, ιερό αλλά και χωρίς επιστροφή αυτό ταξίδι που θα περατωθεί με τη βοήθεια του Θεού, αλλά και χάρη στη ναυτοσύνη του καπετάν Αχιλλέα, ειρηνικά και με ασφάλεια αγκυροβολώντας και με τις δύο σε τόπον χλοερόν και αναπαύσεως στις Ουράνιες μπουνάτσες!

Αρθρα & Σχολια Λεωφορειακή... γραφειοκρατία

ταν επιβεβλημένη αλλά και πολύ σωστή ενέργεια το κάλεσμα των Ενόπλων Δυνάμεων (Ε.Δ.), που είχε “ανασταλεί” κατά τα τελευταία 50 περίπου χρόνια, να βοηθήσουν αυτές τις δύσκολες στιγμές τη Χώρα από το ολικό κάψιμο!! Ως γνωστόν η πλειονότητα των άλλων κρατών, και σε καταστάσεις ελαφρότερες (όπως συλλαλητήρια και απεργείες) από τη σημερινή που μαστίζει τη την Πατρίδα μας, “κατεβάζουν” τις Ε.Δ. τους σε βοήθεια των Σωμάτων Ασφαλείας (Σ.Α.) τους... Βλέπετε οι στρατιωτικοί είναι οπωσδήποτε καλύτερα εκπαιδευμένοι, από τους ιδιώτες, διαθέτουν τα απαραίτητα μέσα, είναι πειθαρχημένοι, διοικούνται από ικανούς αξιωματικούς και τέλος για πολλούς λόγους είναι συμπαθέστεροι στους πολίτες απο αυτούς των Σ.Α. Υπογραμμίζεται επί τη ευκαιρία πως καλόν θα ήτο η κατασκευή φορητών υδατοδεξαμενών ελικοπτέρων αλλά και μετεκπαίδευση των χειριστών των ελικοπτερων στην κατάσβεση δασικών πυρκαγιών.

Ψηφοφορία Αμυντικής Συμφωνίας

ε την ευκαιρία της επικείμενης φηφοφορίας για την επικύρωση της αμυντικής συμφωνίας με τη Γαλλία υπενθυμίζεται το... τραγουδάκι: “τι τα θέμε τα παπόρια/το Αβέρωφ το Κιλκίς/να τα κάνουμε αλέτρια/να οργώνουμε τη γης”/, που τραγουδάγανε “κάποιοι” παππούδες ή πατέρες “κάποιων” σημερινών βουλευτών μας που θα ψηφίσουν αυτό το νομοσχέδιο. Ναι αλλά αν, παρελπίδα, αποκτούσαμε –τότε τα αλέτρια αντί των πολεμικών πλοίων και μάλιστα των τόσο ένδοξων τόσο όσο π.χ. το Αβέρωφ, θα είχε εναπομείνει καθόλου ελλαδική γη για να την όργωναν;

“Πορεία στην Ιστορία” του Δημήτρη Ανδριάνα

όλις κυκλοφόρησε το βιβλίο “Πορεία στην Ιστορία” του γνωστού ερευνητή λαογραφικών παραδόσεων της νήσου Ψαρών, ενός αληθινού Ψαριανού, του Δημήτρη Γ. Ανδριάνα. Στις 590 σελίδες αυτού του τόμου εμπεριέχονται ερανίσματα ψαριανής ιστοριογνωσίας. Εκδόθηκε από τον ίδιο τον συγγραφέα, σε περιορισμένο όμως αριθμό αντιτύπων, για δωρεάν διάθεση σε φίλους μόνο, βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια για την καλύτερη γνώση της ιστορίας του νησιού. Ο εκλεκτός και πολυγραφότατος συγγραφέας μας εκτός των 33 τόμων του αρχείου του δήμου των Ψαρών, 1978-2010, έχει γράψει κι άλλους 28 τόμους με θέματα που αφορούν τα Ψαρά, καθώς επίσης και 4.500 περίπου άρθρα σχετικά κι αυτά με το ηρωικό νησί του! Την αγάπη, το σεβασμό και την εκτίμηση που τρέφει η ψαριανή κοινωνία για τη μεγάλη προσφορά του συντοπίτη της Δημήτρη Γ. Ανδριάνα την εκδήλωσε, εκτός των άλλων, με την ανακήρυξη του ως επίτιμου προέδρου της “Αδελφότητας Ψαριανών” και με τη βραβευσή του επίσης την 11/1/1998 επιδίδοντας του και το σχετικό δίπλωμα. Αλλά και από τις επίσημες αρχές τιμήθηκε δια του δημάρχου Ψαρών με την απονομή χρυσού μεταλλίου κατά την τελετή των αποκαλυπτηρίων του αγάλματος της “Δόξας των Ψαρών” την 5/8/21 καθώς και της τιμητικής πλακέτας στις 4/9/2021 σε ειδική μόνο για το συγγραφέα μας λαμπρή τελετή!

Αρθρα & Σχολια Κατευόδιο του καπετάν Γιώργου Νοταρά

ην 28/9/21 σαλπάρισε ο καλός φίλος, συνάδελφος και πάντα παρώντας στη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, καπετάν Γιώργος Νοταράς για το λογκάδο και χωρίς όμως γυρισμό ταξίδι του στην αιωνιότητα. Ως συνετός όμως πλοίαρχος, ο καπετάν Γιώργης, θα πλοηγήσει το καράβι του μέσω της μακαρίας οδού για να αγκυροβολήσει και με τις δύο άγκυρες στις ουράνιες μπουνάτσες όπου δεν υπάρχει πόνος και στεναγμός! Η πανδημία δυστυχώς απαγόρευσε στους φίλους και συναδέλφους του να τον κατευοδώσουν από κοντά. Στη φωτογραφία από αριστερά: Ο αείμνηστος Γιώργος Νοταράς και ο Φρίξος Δήμου.

Καταστροφές και Θρίαμβοι

α μεγάλα επιτεύγματα της δεκαετίας 1900-1960, που αναφέρθηκα στο πέμπτο επεισόδιο της εξαιρετικής σειράς «Καταστροφές και θρίαμβοι», του συγγραφέα Στάθη Κολύβα, ατυχώς δεν έγινε καθόλου μνεία για τη δυναμική Εμπορική μας Ναυτιλία. Υπενθυμίζεται πως το ναυτιλιακό συνάλλαγμα μαζί με τα εμβάσματα των ομογενών καθώς και των μεταναστών στο Βέλγιο και τη Γερμανία ήταν η μοναδική πηγή εισροής συναλλάγματος για την αιμορραγούσα μεταπολεμική ελληνική οικονομία. Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η πολύ βαθιά λαβω-

μένη Εμπορική Ναυτιλία μας, που από τις συμμαχικές πολεμικές μεταφορές θρήνησε περισσότερους από 2.500 πεσόντες ναυτικούς μας και απώλεσε το 75% του στόλου της, όταν η θαλασσοκράτειρα Μ. Βρετανία έχασε μόνο το 28% του δικού της, χάρη όμως στην επιχειρηματικότητα των Ελλήνων εφοπλιστών αλλά και στη ναυτοσύνη των ναυτικών μας πήρε από την αρχή την σωστή ανοδική πορεία και τα τελευταία χρόνια αναρριχήθηκε στην πρώτη θέση της παγκόσμιας ναυτιλίας!! Και τα «Ξύλινα Τείχη» ξανασώσανε την Ελλάδα!

“Γαλάζιοι Δρόμοι” του Δημητρίου Δ. Τσελίκα

ο “Γαλάζιοι Δρόμοι” είναι το τρίτο βιβλίο, του γνωστού Πατρινού ποιητή και καλού θαλασσινού συναδέλφου Δημητρίου Τσελίκα, που μόλις κυκλοφόρησε και που του ευχόμαστε καλοτάξιδο! Τα αληθινά και ζωντανά ναυτικά ποιήματά του άσχετα με το στεργιανό επάγγελμα του πολιτικού μηχανικού, η σοβαρή ασχολία του με την ιστιοπλοΐα ανοιχτής θαλάσσης και η απέραντη αγάπη του για το υγρό στοιχείο τον χρίζουν αυτοδίκαια επίτιμο τουλάχιστον καπετάνιο. Αλλά κι ο κάθε καλόπιστος αναγνώστης διαβάζοντας το “Γαλάζιοι Δρόμοι” καθώς και άλλες δύο συλλογές του θα συμφωνήσει μ’ αυτή την απονομή. Εξάλλου ο συγγρα-

φέας είναι μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά καθώς και της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών. Και κλείνοντας ευχόμαστε στον καπετάν Δημήτρη να αρμενίζει πάντοτε με ούριους ανέμους στο “Γαλάζιους Δρόμους” του των γαλάζιων επίσης ελληνικών θαλασσών! Παραθέτοντας επίσης και ένα τετράστιχο από την “Επέτειο” τιμώντας τις τρεις επικές επετείους που γιορτάσαμε τα δύο τελευταία χρόνια κι αυτή τη θλιβερη του 1922 που θα τιμήσουμε φέτος. Η μπάντα εμβατήρια γνωστά. Στο άγαλμα, στεφάνια δάφνης, στρώμα! Στα μάτια λίγα δάκρυα ζεστά, αυτών, που δώσαν Ήρωες στο χώμα.

“Ο Θαλασσομάχος” του Γιάννη Γαβαλά

υκλοφόρησε το “Θαλασσομάχος”, έκτο βιβλίο του ποιητή, πλοιάρχου, καθηγητή ναυτικών μαθημάτων καλού φίλου και συνάδελφου καπετάν Γιάννη Γαβαλά που εμπεριέχει 36 θαλασσινά ποιήματα κι ένα πλούσιο ναυτικό γλωσσάρι. Ο καπετάν Γιάννης γεννηθηκε στην Ύδρα και ως αξιωματικός και πλοίαρχος όργωσε όλες τις θάλασσες της υδρογείου. Μετά την απομαχία του όμως υπηρέτησε επί μία δωδεκαετία ως καθηγητής ναυτικών μαθημάτων στην Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού της Ύδρας. Από μαθητής ακόμη έγραφε ποιήματα αλλά το 1995 εκδόθηκε η πρώτη ποιητική συλλογή του. Τα ποιήματά του είναι βέβαια θαλασσινά αλλά κυρίως... καραβίσια που μυρίζουν

θάλασσα και... ψαρόλαδο και καμιά φορά ακούς και τις στροφές της μηχανής ή και το απαίσιο σφύριγμα της κυκλωνικής καταιγίδας. Το Ναυτικό του Γλωσσάρι επίσης πολύ χρήσιμο στους αναγνώστες αλλά και στους ναυτικούς ακόμη. Ο καπετάν Γιάννης Γαβαλάς είναι βραβευμένο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, και επίτιμο μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά και Αποφοίτων της Ναυτικής Σχολής της Ύδρας. Και τέλος παραθέτεται κι ένα τετράστιχο από το ποιημά του “ Ύδρα”: Βράχε μου Γρανίτη Ιερέ της ελευθερίας Χορηγέ. Φλόγα του Απόλλωνα η χάρη, του Αργολινού μαργαριτάρι.

“Η του Πνεύματος Χάρη” του Νικολάου Α. Θωμά

κδόθηκε από τη “Φωνή των Πειραιωτών” η ποιητική συλλογή “Η του Πνεύματος Χάρη”, το δέκατο κατά σειρά βιβλίο, του πολύ γνωστού Πειραιώτη ποιητή Νικολάου Αλεξάνδρου Θωμά. Στο ωραίο αυτό βιβλίο αποθησαυρίζονται 56 εξαιρετικά θρησκευτικά, πατριωτικά και κοινωνικά ποιήματα που η γλαφυρή πένα του λογοτέχνη “βοηθάει” τον αναγνώστη και να φιλοσοφίσει ακόμη. Είναι αλήθεια πως από μικρός ο συγγραφέας γράφει στίχους και στη συνέχεια πανέμορφες αλλά και διδακτικές ποιητικές συλλογές όπως και η παρούσα. Ο κος Νικόλαος Θωμάς γεννήθηκε και μεγάλωσε με Μικρασιατική καταγωγή στον

Πειραιά, είναι πτυχιούχος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου, εργάστηκε επί σαράντα χρόνια στον τύπο και βραβευμένο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών. Και κλείνοντας του ευχόμαστε καλοτάξιδη “Η του Πνεύματος Χάρη” παραθέτοντας και το πρώτο τετράστιχο από το ποίημα του “Δεν φώτισε ο ήλιος εκείνο το πρωί”, αφιερωμένο στη θλιβερή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής που θα τιμηθεί το 2022! Βαρβάρων ιστορία πάντα μας πονά, η καταστροφή της Σμυρνης μ’ όλα τα θλιβερά, θρήνησε όλη η πόλη, σκοτείνιασε η ζωή, δεν φώτισε ο ήλιος εκείνο το πρωί.

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην Καθηγητή & Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

ο 2020 γιορτάσαμε τις δυόμιση χιλιετηρίδες των δύο επικών επετείων μας: της ηρωικής θυσίας του Λεωνίδα και των τριακοσίων ανδρών του στα στενά των Θερμοπυλών και την ανεπανάληπτη ναυμαχία της Σαλαμίνας που απέτρεψε οριστικά την εισβολή των Περσών στην Ευρώπη. Το 2021, επίσης, τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και απελευθέρωσής μας από τον τετρακοσιετή οθωμανικό ζυγό και φέτος το 2022, ένα αιώνα, από την θλιβερή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, ή πιο σωστά, της γενοκτονίας των Ελλήνων τις Ιωνίας και του Πόντου από το βάρβαρο Τούρκο δυνάστη! Η ιστορία μας διδάσκει πως το απάνθρωπο αυτό σχέδιο του ξεριζώματος και της δολοφονίας της ελληνικής μειονότητας, ένα είδος ολοκαυτώματος φυσικά, είναι έργο των Γερμανών με προεξάρχοντα τον στρατηγό Λίμαν φον Σάντερς. Το σατανικό αυτο σχέδιο άρχισε να εφαρμόζεται απο το 1913 με την απομάκρυνση για... στρατιωτικούς δήθεν λόγους των αυτό-

χθωνων Ελλήνων από τα παράλια του Αιγαίου και γη των προγόνων τους στα βάθη της Ασιατικής Τουρκίας και φυσικά με τα πόδια!! Αλλά και τις προκηρύξεις της γερμανικής τράπεζας της Παλαιστίνης να μποϋκοτάρονται οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, αλλά και η Κεμαλική προπαγάνδα γύρισαν τα μυαλά των Οθωμανών που διαβίωναν μέχρι τότε ειρηνικά με τους χριστιανούς. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν τα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού) που “υπηρετούσαν”, υποχρεωτικά φυσικά, Έλληνες και Αρμένιοι από 18 μέχρι 45 ετών “εργαζόμενοι” απάνθρωπα σε ερημικές περιοχές κατασκευάζοντας δρόμους ή στρώνοντας σιδηροδρομικές γραμμές ή σκάβωντας σε ορυχεία! Στρατωνιζόντουσαν σε πανάθλια κτήρια από ξερολιθιά με πρόχειρες ή χωρίς στέγες και ανυπαρξίαν απαραίτητων μέσων διαμονής/διαβίωσης. Παντελούς έλλειψης επίσης ιατρικής περίθαλψης με τουλάχιστον δεκαοκτάωρης, παντός καιρού, καταναγκαστικής εργασίας. Να σημειω-

Μετά την πυρπόληση της Σμύρνης οι άστεγοι κάτοικοί της προσπαθούσαν απεγνωσμένα να βρουν κάποιο πλωτό μέσο για να επιβιβασθούν στα συμμαχικά πλοία που ναυλοχούσαν στο λιμάνι. Επάνω: Κάτοικοι της Σμύρνης προσπαθούν να επιβιβασθούν σε πλοιάρια, ενώ απομακρύνεται άκατος αμερικανικού πολεμικού (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Πάνω: Ο εμπρησμός της Σμύρνης από τους Τούρκους στις 31 Αυγούστου 1922 και ο μαρτυρικός θάνατος του μητροπολίτη Χρυσοστόμου προκάλεσαν τη γενική συγκίνηση του Ελληνισμού. Επάνω: Σκηνή καταστροφής της Σμύρνης και προσωπογραφία του Χρυσοστόμου σε λαϊκή εικόνα της εποχής (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Κάτω: To βράδυ της 27ης Αυγούστου 1922 ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τον τουρκικό όχλο, στον οποίο τον παρέδωσε ο Τούρκος διοικητής Νουρεντίν μπέης (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

θεί ακόμη πως σύμφωνα με τη γραμμή της οθωμανικής κυβέρνησης το “κόστος” των “υπηρετούντων” στα τάγματα εργασίας δεν έπρεπε να υπερβαίνει την αξία των... 860 γραμμαρίων σίτου, την ημέρα το άτομο. Αντιλαμβανόμαστε πως στο “κόστος” θα περιλαμβάνοταν και η μισθοτροφοδοσία των Τούρκων δεσμοφυλάκων. Τη θλιβερή αυτή πορεία των Ελλήνων αδελφών μας προς τα βάθη της Ασίας, αλλά στην πραγματικότητα προς το βέβαιο θάνατο την περιφρουρούσαν έφιπποι και βαριά οπλισμένοι στρατιωτικοί, που απαγόρευαν την ανάπαυση, την παροχή βοήθειας στους αρρώστους ή και το θάψιμο των νεκρών ακόμη! Αλλά και οι άλλοι “τυχεροί” συγχωριανοί τους, που λόγω ηλικίας είχαν εναπομείνει στον τόπο τους υπέφεραν κι αυτοί τα πάνδεινα από τις αρχές και μουσουλμάνους συντοπίτες τους! Αρπαγές των περιουσιών τους, προπηλακισμοί, αλλά και βιασμοί κοριτσιών και αγοριών ακόμη που και το απάνθρωπο αυτό κακούργημα θεωρούνταν λεβεντιά γι’ αυτούς. Και από την 14/8/1922, που “έσπασε” το μέτωπο η ζωή της ελληνικής μειονότητας έγινε ανυποφορη. Ληστείες, αρπαγές, βιασμοί και κάθε είδους βαρβαρότητα ήταν σε ημερησία διάταξη. Και έφτασε και η αποφράδα ημέρα, η 31/8/1922, που οι τσέτες αλλά και ο τακτικός στρατός του Κεμάλ πυρπόλησαν τη Σμύρνη. Περιέλουζαν τα κτήρια στις ελληνικές και αρμένικες συνοικίες και τους έβαζαν φωτιά και πολλές φορές επίσης, εμπόδιζαν τους πανικόβλητους κατοίκους να φύγουν από την πύρινη κόλαση... Έτσι μεγάλος αριθμός πυρόπληκτων κατευθύνθηκε για να σωθεί στην προκυμαία και από κει κολυμπώντας

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Προσφυγόπουλα, Έλληνες και Αρμένιοι, στην Αθήνα (1923).

ή με βάρκες προσέγγιζε στα αγκυροβολημένα στον κόλπο της Σμύρνης συμμαχικά πολεμικά πλοία για να βρει σωτηρία! Ένοιωσαν όμως φρίκη και απελπισία από την απάνθρωπη και απρόσμενη υποδοχή των συμμάχων. Φαίνεται πως οι Ευρωπαίοι ναύαρχοι και κυβερνήτες των πολεμικών είχαν λησμονήσει το πανάρχαιο έθιμο και αργότερα διεθνή νόμο της διάσωσης των ναυαγών! Υπενθυμίζεται μάλιστα ότι το 406 π.Χ. κατά την ναυμαχία των Αργινουσών που οι Αθηναίοι νίκησαν τους Λακεδαιμονίους καταδικάστηκαν οι οκτώ νικητές στρατηγοί ερήμην εις θάνατο γιατί λόγω κακοκαιρίας διέκοψαν την περισυλλογή των ναυαγών!! Μια άλλη παρόμοια επίσης περίπτωση συνέβη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν το γερμανικό υποβρύχιο U852 τορπίλισε στις 13/3/1944 το ελληνικό φορτηγό “Πηλεύς” στον Ατλαντικό και με ριπές πολυβόλου και χειροβομβίδες έβαλλε κατά των ναυαγών, αλλά και κατά των σωστικών μέσων για να εξαλείψει τα ίχνη του. Από τα 38 μέλη του πληρώματος (33 ναυτικοί και 5 πυροβλητές) επέζησαν μόνο τρεις. Ο υποπλοίαρχος Αντώνης Λιώσης, ένας ναύτης και ένας λιπαντής με παραμονή επί 39 μέρες στη σχεδία!! Η απόφαση όμως του Μικτού Στρατοδικείου του Αμβούργου τον Οκτώβριο του 1946 στα μέλη του οποίου ήταν και δύο Έλληνες αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού και ένας εξ αυτών ήταν ο τότε πλωτάρχης Ν. Σαρρής και μετέπειτα υποναύαρχος αρχηγός του στόλου, αποφάσισε την καταδίκη σε θάνατο δι’ απαγχονισμού στους υπλοπλοίαρχο κυβερνήτη, τον επίσης υποπλοίαρχο γιατρό και έναν ανθυποπλοίαρχο και η ποινή εκτελέστηκε στο Αμβούργο το Νοέμβριο του ιδίου έτους. Αλλά και το τέλος του υποβρυχίου ήταν η προσάραξή του στη Σομαλία στις 2/5/1944 και η αιχμαλωσία του πληρώματος από τους Βρετανούς! Παρόμοια κακή τύχη, θεία Δίκη θα λέγαμε, είχανε και πέντε πολεμικά αγκυροβολημένα στον κόλπο της Σμύρνης που αρνήθηκαν να προσφέρουν βοήθεια στους ναυαγούς-πρόσφυγες,όπως αναφέρει στο βιβλίο του “Tο ξεκλήρισμα του Ελληνισμού” ο Jοhn Murat: “Τo DEMOCRACΙΕ αυτοβυθίστηκε στα ανοιχτά της Μπιζέρτας, το JOHN DUKE

και το RENOWN βυθίστηκαν στη θάλασσα της Μαλαισίας, το DUILLIO τορπιλίστηκε στον Τάραντα και το ARIZOΝA καταβυθίστηκε στο Περλ Χάρμπορ”. Μέσα όμως από την καταχνιά και τη δυστυχία έλαμψε σαν φάρος σωτηρίας και ανθρωπιάς το ιαπωνικό φορτηγό “Τόκεϊ Μαρού” με τον γενναίο του πλοίαρχο Lou που δε δίστασε να πετάξει το φορτίο του στη θάλασσα και επιβίβασε στα αμπάρια του 825 Έλληνες πρόσφυγες απειλώντας μάλιστα τις τουρκικές αρχές που του είχαν απαγορεύσει τον απόπλου, πως η Ιαπωνία θα προκαλέσει πολύ σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο και σαλπάρισε για την Ελλάδα!!! Αλλά και ένα επίσης μικρό ιταλικό φορτηγό το ΜΕΓΚ, όπως αναφέρει ο Χρ. Αγγελομάτης στο “Χρονικό της Μεγάλης τραγωδίας” από την “Ετήσια Ανθολογία των 100” του περιοδικού “Αυλός” του 1987, έσωσε 400 ναυαγούς-πρόσφυγες. Σημειώνεται πως όλες οι ελληνικές ημερομηνίες αναφέρονται με το Παλαιό ή Ιουλιανό ημερολόγιο αφού το Νέο ή Γρηγοριανό ίσχυσε για την Ελλάδα από τις 23/3/1924. Και κλείνοντας όπως αναφέρεται επίσης από τον Χρ. Αγγελομάτη το αγγλικό φορτηγό “ZAN” το Φεβρουάριο τoυ 1924 που προσέγγισε στη Θεσσαλονίκη είχε φορτίο 400 τόνους οστά Ελλήνων που είχαν φορτωθεί στα Μουδανιά για εκφόρτωση στη Μασαλλία προς βιομηχανοποίηση δηλαδή κατασκευή ζωικού άνθρακα για βιομηχανία τροφίμων και ιατρικό επίσης άνθρακα δια θεραπεία ελαφρών δηλητριασεων... Βλέπετε οι Τούρκοι δεν ξερίζωσαν μόνο τους Έλληνες από τα αρχαία και ιερά χώματα τους αλλά πούλησαν και αυτά τα κόκκαλα τους. Βιβλιογραφία: 1. Εκδοτική Αθηνών Τομοι: Γ1 και ΙΕ’ (Iστορία του Ελληνικού Έθνους). 2. Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα. 3. Ναυάρχου Χ. Ντούνη “Εν Καιρώ Πολέμου”. 4. Ε. Μαρματσούρη “Εν πλω και εν όρμω” και “Στοχασμοί”. 5. Διαδύκτιο (Μηχανή του Χρόνου-PODCAST).

Του Μαρίνου Τσάμη

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΓΚΙΚΑΣ Πρόεδρος Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας

Ένας εξαίρετος άνθρωπος και αγαπημένος φίλος

τη ζωή μου αξιώθηκα να γνωρίσω πολλούς αξιόλογους ανθρώπους, με τους οποίους συνδέθηκα με αληθινή και ειλικρινή φιλία. Η ξεχωριστή αυτή φιλία ομορφαίνει και βελτιώνει τη ζωή του ανθρώπου. Όταν όμως ο φίλος φύγει από τη ζωή, δημιουργείται ένα κενό, που πολλές φορές είναι δυσβάστακτο. Πρόσφατα έφυγε από τη ζωή ο πολύ καλός φίλος μου Νικόλαος Γκίκας, με τον οποίο γνωριστήκαμε στη Λέσχη μας, κατά τη βράβευση του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας και έκτοτε συνδεθήκαμε με μια ειλικρινή φιλία, βασισμένη στην αλληλοεκτίμηση. Ο Νικόλαος Γκίκας υπήρξε αξιόλογος άνθρωπος, με μια καταληκτική οικογενειακή και κοινωνική εξέλιξη. Το 1971 παντρεύτηκε την Σταματούλα Ψαροπούλου-Γκίκα, μία υπέροχη ποιήτρια, έργα της οποίας δημοσιεύονται στον «Εξάντα». Η οικογένεια μεγάλωσε όταν απέκτησε τον γιο τους Προκόπη. Επαγγελματικά ο Νικόλαος Γκίκας υπήρξε από, το 1964, γενικός διευθυντής των Κυλινδρόμυλων Αττικής και στη συνέχεια ανάλαβε την διεύθυνση των Μύλων του Αγίου Γεωργίου, μέχρι το 1997 όπου συνταξιοδοτήθηκε. Από το 1991 προσέφερε τις υπηρεσίες του στο Χατζηκυριάκειο ‘Ίδρυμα Παιδικής Προστασί-

ας, ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, το δε 2015 ανέλαβε την προεδρία. Τον Νοέμβριο του 2016 η Λέσχη μας βράβευσε το Ίδρυμα και απένειμε στον πρόεδρό του, Νικόλαο Γκίκα, τον Τίτλο του Επιτίμου Μέλους της. Η επιτυχία του Νικολάου Γκίκα στον επαγγελματικό βίο, δεν ήταν το μόνο χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Υπήρξε ένας ακέραιος χαρακτήρας, με ήθος, ευγένεια, ευπρέπεια και με κοινωνικές ευαισθησίες. Εκείνο που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι η μακρόχρονη προσφορά του στο Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα, ως εθελοντής, ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και τελικά ως πρόεδρος. Εργάστηκε με αίσθημα ευθύνης στηρίζοντας το προσωπικό και τα παιδιά του ιδρύματος. Επί προεδρίας του ενισχύθηκε το πρόγραμμα αυτόνομης διαβίωσης που ενισχύει τα ενήλικα πλέον παιδιά του ιδρύματος που φοιτούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτός ο υπέροχος άνθρωπος έγινε Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας και προσωπικός αγαπημένος μου φίλος. Η απώλειά του με συγκλόνισε, αφήνοντάς ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Εύχομαι στην σύζυγο και τον γιο του να ζήσουν με υγεία πολλά χρόνια και να τον θυμούνται. Η Λέσχη και εγώ προσωπικά, πάντα θα τον θυμόμαστε και θα τον τιμάμε. Καλό παράδεισο φίλε. Είναι βέβαιο ότι θα τον ομορφύνεις.

Η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά βράβευσε το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα και τον Ερυθρό Σταυρό την Πέμπτη 2 Νοεμβρίου 2016. Στην φωτογραφία από αριστερά προς τα δεξιά είναι o Πρόεδρος του Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος Νίκος Γκίκας, ο τότε Πρόεδρος Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Μαρίνος Τσάμης, ο Πρόεδρος Ερυθρού Σταυρού Αντώνιος Αυγερινός και το Μέλος Δ.Σ. Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Σπύρος Ραδίτσας.

KATRADIS GROUP OF COMPANIES

85 years serving the marine industry! The Katradis Group of companies celebrates its 85th anniversary of serving the marine industry. Since its beginnings in the manufacture of high quality marine ropes, the company has grown over the years developing expertise in the design and development of high performance ropes, broadening its product range to include sacrificial anodes, steel wire ropes, anchors and anchor chains, port development and deck equipment and establishing its global network. The Katradis Group is committed to providing quality, service and innovative products to its customers for years to come.

We serve worldwide! With the support of an extensive global network of affiliated establishments, agents, suppliers and representatives, we provide our customers with immediate service around the world.

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNG / LPG Carriers and Tankers - Steel Wire Ropes Sacrificial Anodes - Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment 11, Psaron str., 186 48 Piraeus, Greece, T: +30 2104060300 F: +30 2104626268 & +302104619631 - E: info@katradis.com - www.katradis.com

ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΌΤΗΤΑΣ

Π Ε Ρ ΓΑ Μ ΟΣ Του Μαρίνου Τσάμη Πέργαμον ο Όμηρος αποκαλεί την Ακρόπολη της Τροίας, ενώ ο Ηρόδοτος (7, 43) την αναφέρει ως το Πριάμου Πέργαμον. Ακολούθως η λέξη σημαίνει κάθε φρούριο, οχυρό πόλεως, όπως η ακρόπολη (λεξικό Liddell & Scott). Η έννοια αυτή δικαιολογεί απόλυτα το όνομα της ελληνιστικής πόλης Περγάμου της Μυσίας, καθότι ήταν χτισμένη σ’ έναν απότομο λόφο, ακριβώς ως ακρόπολη. Κατά μία εκδοχή, η πόλη πήρε το όνομά της από τον γιο του Νεοπτολέμου και της Ανδρομάχης, Πέργαμο, ο οποίος στους ιστορικούς χρόνους λατρευόταν ως ήρωας.

αρχαία Πέργαμος ήταν πόλη της επαρχίας Τευθρανίας της Μυσίας στη βορειοδυτική Μικρά Ασία. Είχε χτιστεί κλιμακωτά στη πλαγιά του Πίνδασου, ενός βραχώδους λόφου με υψόμετρο 335 μ. ο οποίος αποτελεί προέκταση της οροσειράς της αιολικής Κάνης. Περιβαλλόταν από δύο παραποτάμους του Κάικου, τον Κήτειο και τον Σελινούντα, και δέσποζε στην εκτεταμένη εύφορη κοιλάδα που εκτεινόταν μέχρι τις ακτές του Αιγαίου. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ευρήματα που μαρτυρούν ότι υπήρχε εκεί μικρός οικισμός από την αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος π.Χ. αιώνας). Η ιστορία όμως της Περγάμου αρχίζει κατά την πρώιμη ελληνιστική περίοδο η οποία σηματοδοτήθηκε με τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα. Τότε η απέραντη αυτοκρατορία χωρίστηκε σε μικρότερα βασίλεια και ξεκίνησαν ατέλειωτες διαμάχες μεταξύ των επιγόνων του μεγάλου στρατηλάτη. Το 301 π.Χ., ο βασιλιάς της Θράκης Λυσίμαχος ανέθεσε στον τότε διοικητή της Περγάμου Φιλέταιρο τη φύλαξη του τεράστιου για την εποχή ποσού των 9.000 ταλάντων. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν δικαιολογούν την άποψη ότι το έτος 301 π.Χ. σηματοδοτεί την έναρξη της ιστορίας της Περγάμου. Το 281 π.Χ., στη μάχη του Κουροπεδίου, μια περιοχή πλησίον των Σάρδεων, εναντίον του Σέλευκου, ο Λυσίμαχος έχασε τη ζωή του, με αποτέλεσμα ο νικητής να σφετερισθεί το βασίλειο της Θράκης. Ο Φιλέταιρος δήλωσε υποταγή στον νικητή και σε αντάλλαγμα ανταμείφθηκε με ένα βαθμό αυτονομίας. Ένα χρόνο αργότερα ο Σέλευκος δολοφονήθηκε στην πόλη Λυσιμάχεια από τον Πτολεμαίο Κεραυνό, γιο του Βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου του Σωτήρος.

Σχέδιο 1. Η πόλη της Περγάμου. 1. Η ακρόπολη ή πάνω πόλη. 2. Πλακόστρωτη οδός. 3. Μέση πόλη. 4. Κάτω πόλη. 5. Οχυρωματικά τείχη. 6. Πύλη του Ευμένους. 7. Σαραπειο. 8. Αμφιθέατρο. 9. Στάδιο. 10. Θέατρo. 11. Πλακόστρωτη οδός που οδηγεί στο Ασκληπιείο.

Ο Φιλέταιρος αποστάτησε από τους Σελευκίδες, δημιούργησε στενές σχέσεις με τους Πτολεμαίους, απέκτησε μεγαλύτεροι αυτονομία, ίδρυσε το μικρό κρατίδιο της Περγάμου και επεξέτεινε την επικράτειά του. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για να καταστεί η Πέργαμος κοιτίδα πνευματικότητας και υπέρλαμπρων οικοδομημάτων.

Η δυναστεία των Ατταλιδών

Το 281 π.Χ. η Πέργαμος ανακηρύσσεται κράτος, με πρώτο ηγεμόνα τον Φιλέται-

ρο, ο οποίος αν και δεν υιοθέτησε τον τίτλο του βασιλέως, θεωρείται ιδρυτής της δυναστείας των Ατταλιδών. Οι διάδοχοί του, όλοι βασιλείς της Περγάμου, τον τιμούσαν και τον αναγνώριζαν ως προπάτορά τους. Ο Φιλέταιρος (281-263 π.Χ.), υπήρξε ένας συνετός ηγεμόνας, που θεμελίωσε την πολιτική των Ατταλιδών, την οποία οι διάδοχοί του ακολούθησαν και κατόρθωσαν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία του μικρού κράτους, ανάμεσα στα πανίσχυρα ελληνιστικά βασίλεια και

ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Πάνω: Σχέδιο 2. Η Ακρόπολη της Περγάμου. 1. Στρατιωτικές αποθήκες. 2. Φυλάκια και πύργος ελέγχου. 3. Οικίες αξιωματούχων 4. Ανάκτορο Αττάλου Α. 5. Ανάκτορο Ευμένους Β. 6. Κυρία είσοδος της Ακρόπολης. 7. Κεντρική οδός. 8. Τραϊάνειο. 9. Καταστήματα. 10. Οικίες. 11. Ιερό της Αθηνάς. 12. Ναός της Αθηνάς. 13. Πρόπυλο Ιερού της Αθηνάς. 14. Βιβλιοθήκη. 15. Θέατρο. 16. Δρόμος προς το Ιερό του Διονύσου. 17. Οικία των πιστών του Διονύσου. 18. Ναός του Διονύσου. 19. Κλιμακωτά άνδηρα. 20. Στοά. 21. Καταστήματα. 22. Ηρώο. 23. Βωμός του Δία. 24. Επάνω αγορά. 25. Ναός της αγοράς. Κάτω: Σχέδιο 3. Μέση και Κάτω πόλη. 1. Ιερό Δήμητρας. 2. Ναός του Ασκληπιού. 3. Ρωμαϊκά λουτρά. 4. Χώρος αφιερωμένος στη Διονυσιακή λατρεία. 5. Πιθανόν Πρυτανείο. 6. Ιερό της Ήρα Βασιλείας. 7. Επάνω γυμνάσιο. 8. Λουτρά. 9. Auditorium maximum. 10. Εφηβείο. 11. Αίθουσα για τον αυτοκράτορα. 12. Ανατολικά λουτρά. 13. Μεσαίο γυμνάσιο. 14. Ναός και βωμός του μεσαίου γυμνασίου. 15. Επίσημη είσοδος του γυμνασίου. 16. Πρόπυλο γυμνασίων. 17. Κρήνη. 18. Κάτω γυμνάσιο. 19. Πλακόστρωτη οδός. 20. Καταστήματα. 21. Οικία του ύπατου Αττάλου. 22. Κάτω αγορά. 23. Περίστυλη οικία.

των ατέλειωτων πολέμων μεταξύ τους. Η δυναστεία των Ατταλιδών κυβέρνησε την πόλη μέχρι την υποταγή της στους Ρωμαίους, το 133 π.Χ. Τον Φιλέταιρο διαδέχτηκε ο ανεψιός του, Ευμένης Α (263-241 π.Χ.). Μετά την επιτυχή έκβαση της μάχης του νέου ηγεμόνα, κατά του Σελευκίδη Αντιόχου Α, η Πέργαμος απέκτησε πλήρη ανεξαρτησία. Μετά τον θάνατο του Ευμένη Α, την ηγεμονία της Περγάμου ανέλαβε ο Άτταλος Α ο Σωτήρ (241-196 π.Χ.). Είναι το πρώτο μέλος της δυναστείας των Ατταλιδών που διεκδίκησε τον τίτλο του βασιλέως. Όταν πέτυχε αποφασιστική νίκη κατά των Γαλατών που λυμαίνονταν τις μικρασιατικές πόλεις, απέκτησε το προσωνύμιο «Σωτήρ». Υπήρξε πιστός σύμμαχος της Ρώμης, στους οποίους συμπαραστάθηκε κατά τους δύο πρώτους μακεδονικούς πολέμους, αποκομίζοντας λάφυρα και κερδίζοντας για την Πέργαμο την Αίγινα και την Άνδρο. Ακολούθησε ο γιος του Αττάλου Α, Ευμένης Β’ ο Σωτήρ (196-158 π.Χ.). Έξοχος ηγεμόνας, με δύναμη μυαλού, οδήγησε την Πέργαμο σε εντυπωσιακές κατακτήσεις σε όλους τους τομείς. Συνέχισε την πολιτική συνεργασίας με τη Ρώμη, από την οποία η πόλη απέκτησε πολλά οφέλη. Η βασιλεία του άφησε σπουδαίο πολιτιστικό έργο, μετατρέποντας την

ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Μετά το θάνατο του Αττάλου Γ’ οι Ρωμαίοι έστειλαν επιτροπή για να επικυρώσουν τη διαθήκη. Τότε εμφανίστηκε ο Ανδρόνικος ο οποίος υποστήριζε ότι ήταν νόθος γιος του βασιλιά Ευμένη Β’. Υποκίνησε εξέγερση η οποία υποστηρίχθηκε μόνο από κατοίκους της Μικράς Ασίας. Έλαβε το όνομα Ευμένης Γ΄ (ο Σφετεριστής) και ξεκίνησε πόλεμο κατά των Ρωμαίων. Οι μάχες που ακολούθησαν κατέληξαν στην παράδοσή του, στη μεταφορά του στη Ρώμη, μαζί με τον θησαυρό των Ατταλιδών, και την εκτέλεσή του δι΄ απαγχονισμού, το 229 π.Χ. Αυτό ήταν και το τέλος του βασιλείου της Περγάμου, το οποίο έκτοτε ενσωματώθηκε στην ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Ατταλιδών η Πέργαμος έφτασε στο απόγειο της ακμής της. Γεωγραφικά, το βασίλειο περιλάμβανε την Μυσία, μεγάλο μέρος της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας, τη Θράκη και την Αίγινα. Ο πληθυσμός ξεπερνούσε τα πέντε εκατομμύρια, ενώ η Πέργαμος αριθμούσε 150.000 κατοίκους. Σχέδιο 4. Το Ασκληπιείο της Περγάμου: 1. Κατάληξη της πλακόστρωτης οδού με τις κιονοστοιχίες. 2. Περίστυλη αυλή. 3. Πρόπυλο. 4. Κόγχη που συνδεόταν με λατρεία. 5. Αίθουσα για τον αυτοκράτορα-Βιβλιοθήκη. 6. Βόρεια στοά. 7. Υπαίθριος χώρος τελετών. 8. Θέατρο. 9. Δυτική στοά. 10. Είσοδος δυτικής στοάς. 11. Κτίριο αγνώστου χρήσης. 12. Αίθουσα συγκεντρώσεων. 13. Αφοδευτήρια γυναικών. 14. Αφοδευτήρια ανδρών. 15. Νότια στοά. 16. Κόγχη που συνδεόταν με λατρεία. 17. Ναός του Ασκληπιού. 18. Δεξαμενή. 19. Θεραπευτικό κέντρο-Ναός Τελεσφόρου. 20. Υπόγειος διάδρομος. 21. Πηγή με πόσιμο ιαματικό νερό. 22. Ίχνη της ιερής πηγής. 23-24. Ίχνη των ναών Απόλλωνος Καλλιτέκνου, Ασκληπιού Σωτήρος και Υγείας. 25-26. Δεξαμενές.27-28. Εγκοιμητήρια. 29-30. Παλαιότερες κιονοστοιχίες του ιερού.

Πέργαμο σε περίλαμπρη πόλη και κατέστησε τη βιβλιοθήκη της πόλης μία από τις σπουδαιότερες του αρχαίου κόσμου. Η Στοά του Ευμένους είναι δική του προσφορά στην πόλη των Αθηνών. Σήμερα έχουν ανακαλυφθεί τα ερείπιά της στη νότια κλιτή της Ακρόπολης, μεταξύ του Ωδείου του Ηρώδη του Αττικού και του Θεάτρου του Διονύσου. Από την Αρχαϊκή εποχή το δέρμα χρησιμοποιούνταν ως γραφική ύλη. Τον 2ο π.Χ. αιώνα ο βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος Γ’ ο Ευεργέτης απαγόρευσε την εξαγωγή παπύρου, γεγονός του ανάγκασε τον Ευμένη Β’ να αναζητήσει τρόπους επεξεργασίας του δέρματος. Το αποτέλεσμα των ερευνών δημιούργησε μια καινούργια γραφική ύλη, που δικαίως ονομάστηκε Περγαμηνή. Η γραφική αυτή ύλη χρησιμοποιήθηκε επί αιώνες μέχρι την ανακάλυψη του χαρτιού, το οποίο εισήχθηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία από τους Άραβες και δύο αιώνες αργότερα χρησιμοποιούνταν από όλες τις χώρες της Ευρώπης. Μετά τον θάνατο του Ευμένη Β’ στον θρόνο της Περγάμου ανέβηκε ο αδελφός του και γιος του Αττάλου Α’, Άτταλος Β’ ο Φιλάδελφος (158-138 π.Χ.). Πολύ καλός διπλωμάτης, συνέχισε την φιλορωμαϊκή πολιτική των προκατόχων του,

επισκέφτηκε πολλές φορές τη Ρώμη, αποκτώντας ισχυρές φιλίες με σημαντικές προσωπικότητες της εποχής. Άφησε επίσης σπουδαίο πολιτιστικό έργο, μεταξύ του οποίου και η δωρεά προς την πόλη των Αθηνών τη Στοά που φέρει το όνομά του, όπως μας βεβαιώνει επιγραφή της έξω κιονοστοιχίας: «ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΤΤΑΛΟΣ ΑΤΤΑΛΟΥ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΑΠΟΛΩΝΙΔΟΣ». Η Στοά του Αττάλου χτίστηκε περί το 150 π.Χ., στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών. Οι δωρικοί και ιωνικοί κίονες καθώς και τμήματά της κατασκευάστηκαν στην Πέργαμο. Είχε διεύθυνση Βορρά-Νότο, διαστάσεις 116 Χ 19,4 μ. και θεωρείται το μεγαλύτερο οικοδόμημα στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα. Η Στοά αναστηλώθηκε από την Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών, το 1953. Διάδοχος του Αττάλου Β’ ήταν ο ανιψιός του, Άτταλος Γ΄ ο Φιλομήτωρ (138133). Η σύντομη βασιλεία του δεν παρουσιάζει αξιόλογα γεγονότα. Διακρίθηκε όμως ως βοτανολόγος και μάλιστα εξέδωσε σχετικό σύγγραμμα. Ήταν άτεκνος και προτίμησε να αφήσει, μετά τον θάνατό του, το βασίλειο, στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Θεωρείται ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας των Ατταλιδών.

Ρωμαϊκή περίοδος

Το ρωμαϊκό κράτος ευχαρίστως αποδέχτηκε την κληρονομιά του Αττάλου Γ’, καθώς θα προσαρτούσε μέρος της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 129 π.Χ. η Μικρά Ασία εντάχθηκε στην στη Ρωμαϊκή Επαρχία, η Πέργαμος όμως διατήρησε την ανεξαρτησία της και κατέστη διοικητικό και δικαστικό κέντρο. Η εμπλοκή όμως στον πόλεμο του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ’ κατά των Ρωμαίων, οδήγησε στην εκτέλεση πολλών Ρωμαίων πολιτών της Περγάμου από τον Μιθριδάτη και σε αντίποινα ο Σύλλας κατέστρεψε μεγάλο τμήμα της πόλης το 85 π.Χ. Λίγα χρόνια αργότερα οι Ρωμαίοι έδωσαν στη πόλη φορολογικές ελαφρύνσεις, οι οποίες οδήγησαν σταδιακά στην ανάκαμψη και την ευημερία. Τρεις φορές η Πέργαμος απέκτησε το προνόμιο της ανέγερσης ναών αφιερωμένων στη λατρείας Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Ακολουθώντας ένα ευρύτατο πρόγραμμα οικοδόμησης, χτίστηκαν οι ναοί των Τραϊανού και Καρακάλλα, το Σεράπειο, συγκροτήματα γυμνασίων κ.α. Την ίδια εποχή το Ασκληπιείο αναβαθμισμένο φιλοξενούσε επισκέπτες από όλους τον τότε γνωστό κόσμο. Εκεί ο Γαληνός δίδασκε την ιατρική επιστήμη. Το 1ο μ.Χ. αιώνα η Πέργαμος συγκαταλέγεται στις Επτά Εκκλησίες της Μικράς Ασίας, γεγονός που οφείλεται στην ιεραποστολική δράση του αποστόλου Παύλου.

ΤΑ ΛΑΜΠΡΆ ΙΕΡΆ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΉΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΓΆΜΟΥ

Για να γίνει εφικτή η οικοδόμηση της πόλης της Περγάμου στην κορυφή του

ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ υπήρχε περίτεχνη ανάγλυφη ζωφόρος και ακολουθούσε αέτωμα, στο τύμπανο του οποίου είχε χαραχθεί η αναθηματική επιγραφή: «ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΕΥΜΕΝΗΣ ΑΘΗΝΑΙ ΝΙΚΗΦΟΡΩΙ». Το πρόπυλο έχει πλήρως αποκατασταθεί και εκτίθεται στο μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο.

Η Πέργαμος σήμερα.

Η Βιβλιοθήκη (14)

Πίνδασου και στη απότομη και βραχώδη δυτική πλευρά του, χρειάστηκε να δημιουργηθεί μια σειρά ανεξάρτητων ανδήρων* σε επάλληλα επίπεδα. Συγχρόνως η ρυμοτομία της πόλης ακολούθησε τους κάθετους άξονες του Ιπποδάμειου συστήματος. Ο συνδυασμός των ανδήρων* και της Ιπποδάμειου ρυμοτομίας δημιούργησε ένα οικιστικό σύνολο απόλυτα προσαρμοσμένο στο φυσικό περιβάλλον. Το αξιοθαύμαστο έργο των πολεοδόμων και των αρχιτεκτόνων συμπλήρωσαν έξοχοι ζωγράφοι, γλύπτες και κατασκευαστές ψηφιδωτών, των οποίων οι υπέροχες δημιουργίες μετέτρεψαν τα λαμπρά οικοδομήματα σε πανέμορφα έργα τέχνης. Πολλά από αυτά σήμερα κοσμούν το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο και τα μουσεία Bergama της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης και του Λούβρου. -----------------------------------

*Το άνδηρο είναι μία επίπεδη επιφάνεια, πλάτωμα, που κατασκευάζεται από επιχώσεις σε επικλινή εδάφη, όπως σε πλαγιές βουνών ή λόφων και συγκρατείται με τη βοήθεια αναλημματικών τοίχων και αντηρίδων, με σκοπό τη δημιουργία χώρου κατάλληλου για την ανέγερση οικοδομημάτων. -----------------------------------

Η ΑΚΡΌΠΟΛΗ ή ΆΝΩ ΠΌΛΗ

Σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες, η Ακρόπολη της Περγάμου πρωτοκατοικήθηκε κατά τον 8ο π.Χ. αιώνα και είχε

αποκτήσει προστατευτικά τείχη από την εποχή της Περσικής κυριαρχίας. Αργότερα, επί Ατταλιδών τα τείχη επεκτάθηκαν σε μέρος της νότιας πλευράς του λόφου. Κατά τν Ρωμαϊκή περίοδο η επέκταση του τείχους κάλυπτε και μέρος της πεδιάδας. Αρχικά για την ανέγερση κτιρίων χρησιμοποιούσαν τον τοπικό ανδεσίτη λίθο, με την μπλε-γκρι απόχρωση, μετά όμως τον Ευμένην Β’ στην Ακρόπολη της Περγάμου χρησιμοποιήθηκε το πανάκριβο λευκό μάρμαρο.

Το ιερό της Αθηνάς Πολιάδος-Νικηφόρου (11, 12)

Κατά τη μυθολογία η Αύγη κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας Άλέου και ιέρεια στον ναό της Αθηνάς στη Τεγέα, έφερε από την Αθήνα την λατρεία της Αθηνάς Πολιάδος, στην Πέργαμο. Πίστευαν ότι ο τάφος της Αύγης κείται στην Πέργαμο, στην όχθη του ποταμού Κάικου. Το πρώτο όμως ιερό και ο ναός αφιερωμένος στην Αθηνά Πολιάδα θεωρείται ότι δημιουργήθηκε επί Φιλέταιρου. Το ιερό ήταν ένας μεγάλος υπαίθριος χώρος στα δυτικά του οποίου χτίστηκε ο μνημειακός ναός της Αθηνάς, δωρικού ρυθμού, περίπτερος εν παραστάσι, με 6 Χ 10 κίονες στην περίσταση. Αργότερα, ο Άτταλος Α’, τίμησε την θεά, για τις νίκες του κατά των Γαλατών, με μια σειρά αφιερωμάτων, τα οποία τοποθετήθηκαν στο μέσον του ιερού. Τα αναθήματα αυτά χάρισαν στη θεά Αθηνά και τον τίτλο της Νικηφόρου. Μετά τη νίκη κατά των Σελευκιδών και των Γαλατών, ο Ευμένης Β’ κατασκεύασε μνημειακές στοές στα ανατολικά και τα δυτικά του υπαίθριου ιερού. Οι στοές ήταν διώροφες, με δωρικούς κίονες στο ισόγειο και ιωνικούς στον άνω όροφο. Επίσης στη νοτιοανατολική πλευρά του ιερού κατασκεύασε μαρμάρινο μνημειακό διώροφο πρόπυλο, με τέσσερις δωρικούς κίονες στη πρόσοψη του ισογείου και ισάριθμους ιωνικούς κίονες στη πρόσοψη του ορόφου. Πάνω από το επιστύλιο του πρώτου ορόφου

Βόρεια του ιερού της Αθηνάς υπήρχε η Δυτική Στοά (9), στη νοτιοανατολική γωνία της οποίας, χτίστηκε περί το 200 π.Χ., επί βασιλείας Ευμένη Β’, η Βιβλιοθήκη (14), η οποία θεωρείται η μεγαλύτερη της εποχής, μετά την αντίστοιχη της Αλεξανδρείας. Η βιβλιοθήκη της Περγάμου απετέλεσε ορόσημο για την εξέλιξη της ιστορίας των κλασικών γραμμάτων. Το κτίριο της Βιβλιοθήκης είχε τέσσερα δωμάτια, στα ράφια των οποίων φυλάσσονταν τα βιβλία, στη τότε συνηθισμένη κυλινδρική βιβλιοδεσία. Η έλλειψη ακριβούς καταλόγου δεν μας επιτρέπει να γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των βιβλίων που περιείχε. Το 133 π.Χ. το Βασίλειο της Περγάμου έγινε ρωμαϊκή επαρχία και η Βιβλιοθήκη πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων. Το 42 π.Χ. ο Μάρκος Αντώνιος δώρισε στην Κλεοπάτρα 200.000 βιβλία, όμως σήμερα ο αριθμός αυτός θεωρείται υπερβολικός.

Ο Βωμός του Δία (23)

Το ιερό του Βωμού του Δία είχε διαστάσεις 65χ77 μ. και το επίπεδό του ήταν 25 μέτρα χαμηλότερο από αυτό του ιερού της Αθηνάς. Ο Βωμός είναι δημιούργημα του Ευμένη Β’, ο οποίος τον αφιέρωσε στον Δία και πιθανόν στην Αθηνά Πολιάδα και Νικηφόρο. Ο Βωμός οικοδομήθηκε πάνω σε ψηλό βάθρο, στο κέντρο του ιερού και είχε σχήμα Π και τον περιέβαλαν στοές με ιωνικούς κίονες. Το βάθρο κοσμούσε μία ανάγλυφη ζωφόρος, εντυπωσιακών διαστάσεων (μήκος 120, ύψος 2,30 μ.), με αναπαραστάσεις από τη Γιγαντομαχία. Η ζωφόρος μείωνε προοδευτικά το πλάτος της στη δυτική πλευρά ακολουθώντας την επιβλητική κλίμακα που οδηγούσε στην ψηλότερη εσωτερική αυλή, όπου στο κέντρο της υπήρχε ο Βωμός των θυσιών. Μια μικρότερη ζωφόρος (μήκος 56,60, ύψος 1,58 μ.) κοσμούσε τους τοίχους της εσωτερικής αυλής, με παραστάσεις από τη ζωή του μυθικού ήρωα Τήλεφου, γιου της Αύγης, τον οποίο θεωρούσαν ιδρυτή της πόλης. Εκτός από τις δύο ζωφόρους, τον γλυπτό διάκοσμο συμπλήρωναν ολόγλυφα αγάλματα στην οροφή και άλλα 67 αγάλματα γυναικείων μορφών στις πτέρυγες, που πιθανόν να συμβόλιζαν τις πόλεις του βασιλείου της Περγάμου. Ο Βωμός του Δία και το πρόπυλο του ιερού της Αθηνάς Πολιάδος σήμερα κοσμούν το Μουσείο Περγάμου στο Βερολίνο. Τα κυριότερα κομμάτια των εκθεμάτων προήλθαν από εξαγορά της

ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Μουσείο Περγάμου στο Βερολίνο-Τμήμα του βωμού του Δία.

συλλογής ενός Ρωμαίου αρχαιολόγου το 1.680 και εκτέθηκαν για πρώτη φορά το 1830 στο Μουσείο Άλτες, στη Νήσο των Μουσείων του Βερολίνου. Η κατασκευή του Μουσείου της Περγάμου άρχισε το 1920, πέρασε όλες τις δυσκολίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της οικονομικής ύφεσης που ακολούθησε και ολοκληρώθηκε το 1930. Πολλά από τα εκθέματα του είχαν προφυλαχθεί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, το μουσείο όμως υπέστη σοβαρές ζημιές από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του Βερολίνου. Με το τέλος του πολέμου το 1945 οι Σοβιετικοί μετέφεραν πολλά από τα εκθέματα στη Ρωσία, αρκετά από τα οποία επεστράφησαν το 1.958 στην τότε Ανατολική Γερμανία. Έκτοτε, ο αριθμός των εκθεμάτων αυξήθηκε σύντομα με επιπλέον προσθήκες που προήλθαν από τις ανασκαφές Γερμανών αρχαιολόγων στις ελληνικές πόλεις Ολυμπία, Σάμο, Πέργαμο, Μίλητο, Πριήνη, Μαγνησία του Μαιάνδρου, Κύπρο κ.α.

Το Θέατρο (15)

Το αρχαίο θέατρο της Περγάμου αναπτύχθηκε πιθανόν περί το τέλος του 2ου π.Χ. αιώνα, στη δυτική πλευρά του λόφου και πλησίον της δυτικής πλευράς του ναού της Αθηνάς Πολιάδος. Ήταν φτιαγμένο από ανδεσίτη λίθο και μόνο το βασιλικό θεωρείο, κοντά στην ορχήστρα, ήταν μαρμάρινο. Το κοίλο χωριζόταν σε τρία διαζώματα που περιείχαν 80 κερκίδες και μπορούσε να φιλοξενήσει 10.000 θεατές.

Ο Ναός του Διονύσου (18)

Ένας πλατύς δρόμος (16) οδηγούσε από της σκηνή του Θεάτρου προς τα βόρεια στον ναό του Διονύσου. Ο ναός χτίστηκε, πιθανόν επί βασιλείας του Ευμένη Β’ (196-158 π.Χ.), ανασκευάστηκε όμως περί το τέλος του 2ου μ.Χ. αιώνα, από τον αυτοκράτορα Καρακάλλα**, ο οποίος λατρευόταν εδώ ως Νέος Διόνυσος. Ο ναός, ήταν μαρμάρινος, ιωνικού ρυθμού, πρόστυλος, με 4χ2 κίονες στην πρόσοψη. Είχε χτιστεί πάνω σε ψηλό βάθρο, είχε κατεύθυνση Βορράς- Νότος, με είσοδο από Νότο, στην οποία οδηγούσε μία κλίμακα 25 αναβαθμών. Νότια της εισό-

δου του ναού υπήρχε ο βωμός, ερείπια του οποίου έχουν διασωθεί στη θέση τους. -----------------------------------

**Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Καρακάλλος (188 – 217 μ.Χ.) ξεχώρισε, μεταξύ άλλων, για το διάταγμα του 212 (Constitutio Antoniniana) που προκειμένου να αυξηθούν δια της φορολογίας τα κρατικά έσοδα, παρείχε την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη στους ελεύθερους πολίτες όλης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν να ονομάζονται Ρωμαίοι όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας μεταξύ των οποίων και οι Έλληνες. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε και στο Ανατολικό Ρωμαϊκό (Βυζαντινό) Κράτος μέχρι την κατάλυσή του από τους Τούρκους και έφθασε ως τις μέρες μας με τη μορφή "Ρωμιός", που πλέον είναι συνώνυμο του "Έλληνας". -----------------------------------

Τα Ανάκτορα (4, 5)

Η οδός (7) που διατρέχει την Ακρόπολη σε όλο το μήκος της, συναντά αρχικά το ιερό της Αθηνάς και λίγο πιο βόρεια πέντε ανακτορικά συγκροτήματα. Όλα ακολουθούσαν την διαρρύθμιση της ελληνικής κατοικίας. Στο κέντρο υπήρχε αυλή με περιστύλιο, διαστάσεων 25Χ25 μ. και δωμάτια κάθε χρήσης, υπνοδωμάτια, ανδρώνες, μαγειρεία, αποθήκες, δεξαμενές νερού. Το νοτιότερο συγκρότημα (5) έχει ταυτιστεί με τον Ευμένη Β’ και το βορειότερο

(4) με τον Άτταλο Α’. Ακολουθούσε το ανάκτορο του Φιλέταιρου, επί του οποίου αργότερα οικοδομήθηκαν οικίες αξιωματικών (3) και φυλάκια μέ ένα πύργο ελέγχου (2). Τα βασιλικά ανάκτορα δεν καθρεφτίζουν τον πλούτο των Ατταλιδών. Φαίνεται ότι φρόντιζαν περισσότερο την μεγαλοπρέπεια των ιερών και δημοσίων χώρων, παρά τις κατοικίες τους.

Το ιερό του Τραϊανού (8)

Το ιερό του Τραϊανού, το μοναδικό οικοδόμημα που κατασκευάστηκε επί ρωμαϊκής εποχής στην Ακρόπολη της Περγάμου, δεσπόζει στην βορειοδυτική πλευρά της Ακρόπολης και για την οικοδόμησή του χρειάστηκε να δημιουργηθεί ένα τεράστιο άνδηρο από τοξωτές κατασκευές ύψους 24 μ. Ο ναός χτίστηκε στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα από τον αυτοκράτορα Αδριανό για την λατρεία του πατέρα του Τραϊανού, ο οποίος είχε ήδη θεοποιηθεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανέγερση αυτοκρατορικού ναού αποτελούσε προνόμιο για κάθε πόλη, διότι η λατρεία και οι γιορτές προς τιμή αυτοκρατόρων, προσέλκυαν πολλούς επισκέπτες και αρκετά έσοδα για την πολιτεία. Ο ναός ήταν περίπτερος, με 6 Χ 9 κίονες κορινθιακού ρυθμού. Χτισμένος πάνω σε βάθρο, το ολικό του ύψος ξεπερνούσε τα 18 μ. Έφερε ζωφόρο με διακόσμηση κεφαλών Μέδουσας και τα ακρωτήρια κοσμούσαν μορφές φτερωτής Νίκης.

Η Άνω Αγορά (24)

Η αγορά της Ακρόπολης χτισμένη στο τελευταίο Άνδηρο της Ακρόπολης, νότια του Βωμού του Δία, είχε ορθογώνιο σχήμα, διαστάσεων 84χ44 μ. Τις πλευρές του υπαίθριου χώρου οριοθετούσαν δωρικές στοές με καταστήματα. Οι κίονες ήταν αράβδωτοι στο κάτω τμήμα τους, για να διευκολύνονται οι επισκέπτες της αγοράς σε περίπτωση συνωστισμού. Δυτικά της αγοράς υπήρχε βωμός και ναός αφιερωμένος στον Δία (25). Η πλατεία της Άνω Αγοράς ήταν πλακόστρωτη και από το κέντρο της περνούσε λιθόστρωτη οδός που οδηγούσε στη Μέση Πόλη.

ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Αριστερά: Πανόραμα Περγάμου. Δεξιά: Πέργαμος, ιερό της Αθηνάς και ο βωμός του Δία.

ΜΈΣΗ ΠΌΛΗ

Ο δρόμος που κατηφόριζε προς την Μέση Πόλη περνούσε από συνοικίες και καταστήματα, καθώς ήταν σύνηθες στην αρχαιότητα, οι δρόμοι να πλαισιώνονται από καταστήματα και οι οικογένειες των ιδιοκτητών να διαμένουν κάπου εκεί κοντά. Ο δρόμος συναντούσε πλούσιες κατοικίες, λουτρά, το μικρό Γυμνάσιο και το Ηρώο του Διόδωρου Πάσπαρου, το ιερό της Δήμητρας, το ιερό της Δήμητρας Βασιλείας, το ιερό του Ασκληπιού και τα Γυμνάσια.

Το Ηρώο του Διόδωρου Πάσπαρου

Η πόλη της Περγάμου τίμησε τον Διόδωρο Πάσπαρο, καθώς τον 1ο μ.Χ. αιώνα πήγε στη Ρώμη για να ζητήσει την απομάκρυνση των Ρωμαίων στρατιωτών από την Πέργαμο και να απαλλάξει τους πολίτες από τη βαριά φορολογία που τους είχαν επιβάλλει για τη συμμετοχή τους στον Μιθριδατικό πόλεμο. Το Ηρώο περιλάμβανε προθάλαμο, λατρευτική αίθουσα και έναν χώρο με διαμόρφωση ωδείου. Η αίθουσα έφερε διακόσμηση με 18 ανάγλυφα μαρμάρινα θωράκια, το δάπεδο ήταν ψηφιδωτό και στο κέντρο της υπήρχε βωμός. Το ωδείο ήταν μαρμάρινο και μπορούσε να φιλοξενήσει 120 θεατές για να παρακολουθήσουν μουσικούς αγώνες ή πολιτισμικές εκδηλώσεις.

Το Ιερό της Δήμητρας (Σχέδιο 003/1)

Το πρώτο οικοδόμημα που συναντούσαν οι εισερχόμενοι στη Μέση Πόλη ήταν το ιερό της Δήμητρας, ίχνη του οποίου ανάγονται στον 4ο π.Χ. αιώνα. Η μνημειακή μορφή του όμως αποδίδεται στον Φιλέταιρο, ο οποίος κατασκεύασε έναν απλό ιωνικού ρυθμού ναό εν παραστάσι και βωμό. Η επόμενη ανακαίνιση έγινε από τη σύζυγο του Ευμένη Β’, Απολλωνίδα, η οποία πρόσθεσε το μνημειακό πρόπυλο, οίκους για ανάπαυση, στοές δωρικού ρυθμού περιμετρικά της πλατείας και βωμό μεγάλων διαστάσεων. Πριν από την ανακαίνιση του ναού από την Απολλωνίδα, το ιερό ήταν αφιερωμέ-

νο στη Δήμητρα. Μετά τον 2ο π.Χ. αιώνα όμως, η λατρεία επεκτάθηκε και στη κόρη της θεάς Περσεφόνη. Η λατρεία της Μητέρας και της Κόρης ήταν πολύ δημοφιλής στις γυναίκες της πόλης, καθώς συμβόλιζε την αναγέννηση της ζωής, την καρποφορία της φύσης και την αισιοδοξία για το επέκεινα, για την μετά θάνατον ζωή.

Το ιερό της Ήρας Βασιλείας. (Σχέδιο 003/6)

Το ιερό της Ήρας Βασιλείας οικοδομήθηκε από τον Άτταλο Β’ τον 2ο π.Χ. αιώνα. Το άγαλμα της θεάς καθώς και το άγαλμα του Δία ήταν τοποθετημένα εντός του ναού. Ο ναός ήταν δωρικού ρυθμού πρόστυλος, με τέσσερις κίονες στη πρόσοψη. Από την είσοδο του ναού ξεκινούσαν 12 σκαλοπάτια που οδηγούσαν στον βωμό των θυσιών. Ο ναός ήταν ορατός από μακριά και αποτελούσε σημείο προσανατολισμού για όσους ήθελαν να έρθουν στα Γυμνάσια.

Τα Γυμνάσια (σχέδιο 003/7, 13, 18)

Το καθένα από τα τρία γυμνάσια της Μέσης Πόλης είχε διαφορετικές εγκαταστάσεις: το Άνω Γυμνάσιο ήταν για άνδρες, το Μεσαίο για εφήβους και το Κάτω για παιδιά. Ο Ευμένης Β’ θεωρείται ο δημιουργός των Γυμνασίων, στα οποία έγιναν μεγάλες ανακαινίσεις κατά την ρωμαϊκή περίοδο, κυρίως στο Άνω Γυμνάσιο. Το Άνω Γυμνάσιο είχε μία μεγάλη αυλή, διαστάσεων 200 Χ 45 μ., που περιβαλλόταν στις τρεις πλευρές από διώροφες στοές και εγκαταστάσεις λουτρών στην ανατολική αι στη δυτική πλευρά. Ένας μικρός δωρικού ρυθμού ναός εντοπίστηκε βορειοδυτικά του Γυμνασίου, πιθανόν αφιερωμένος πιθανόν στο Ασκληπιό. Σε χαμηλότερο άνδηρο οικοδομήθηκε το Μεσαίο Γυμνάσιο. Είχε μία μακρόστενη αυλή, διαστάσεων 160 Χ 36 μ. και μία στοά στα βόρεια. Ανατολικά της αυλής υπήρχε ναός και βωμός αφιερωμένος στον Ηρακλή και τον Ερμή. Το Μεσαίο συγκοινωνούσε με το Κάτω Γυμνάσιο με μία εντυπωσιακή σκάλα, με θολωτή οροφή. Το Κάτω Γυμνάσιο είχε μικρότερη αυλή και χώρους, από τους οποίους ελάχιστα

κατάλοιπα έχουν διασωθεί. Ανατολικά του υπήρχε η είσοδος και μία μνημειακή δημόσια κρήνη (17).

ΚΑΤΩ ΠΟΛΗ

Η λιθόστρωτη οδός νότια του Κάτω Γυμνασίου οδηγούσε στην Κάτω Πόλη, με τις οικίες των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, την Κάτω Αγορά και τη μνημειακή πύλη του Ευμένη Β’, που οδηγούσε στο τειχισμένο τμήμα της πόλης.

Οικία του Ρωμαίου Υπάτου Αττάλου Πατρικλιανού (21)

Η οικία του Αττάλου είχε την ίδια διαρρύθμιση των κατοικιών της ελληνιστικής περιόδου, με την περιβαλλόμενη από στοές αυλή και με τους ζωτικούς και βοηθητικούς χώρους. Οι στοές ήταν διώροφες και οι ένοικοι ή οι επισκέπτες μπορούσαν να θαυμάσουν την πανέμορφη αυλή με τις ημικυκλικές πισίνες και τα σιντριβάνια. Στα υπόγεια της οικίας βρέθηκε πολυτελές ιδιωτικό λουτρό.

Κάτω Αγορά (22)

Η Κάτω Αγορά ήταν το κέντρο κάθε δραστηριότητας της πόλης κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Είχε σχήμα ορθογώνιου παραλληλόγραμμου, με διαστάσεις 88 Χ 55 μ. και περιβαλλόταν από διώροφες στοές δωρικού ρυθμού. Πίσω από τις στοές υπήρχαν καταστήματα και στο κέντρο της υπαίθριας πλατείας, πλανόδιοι πωλητές έστηναν του πάγκους με την πραμάτεια τους. Υπήρχαν επίσης οι κρατικοί λειτουργοί για τον έλεγχο της ποιότητας και των τιμών, καθώς και χρηματιστές για την ανταλλαγή των νομισμάτων και το έλεγχο της γνησιότητας.

ΤΑ ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΑ

Εκτός των τειχών αναπτύχθηκε η πόλη των Ρωμαίων, σε μία ακτίνα 4 χιλιομέτρων (σχέδιο 001). Από τα κτήρια εκείνης της εποχής σήμερα είναι επισκέψιμα το Σαράπειο και το περίφημο Ασκληπιείο. Το θέατρο (10) οικοδομήθηκε στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα και είχε τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 24.000 θεατές. Το αμφιθέα-

ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΌΤΗΤΑΣ τρο (8), ήταν σαν δύο θέατρα, το ένα αντίκρυ του άλλου και χρησιμοποιούνταν για θεάματα δημοφιλή στους Ρωμαίους όπως οι μονομαχίες, εικονικές ναυμαίες κ.α.

Τα ερειπια του Ασκληπιείου της Περγάμου.

Το Σαράπειο (7)

Στο Σαράπειο ήταν ιερό στο οποίο λατρεύονταν οι Αιγυπτιακές θεότητες Σάραπης, Ίσις και ο θεός της σιωπής Αρποκράτης. Χτίστηκε τον 2ο μ.Χ. αιώνα και είχε εντυπωσιακές διαστάσεις 260χ100 μ. Στο εσωτερικό του ιερού υπήρχε μία αυλή με δεξαμενές νερού και τρεις στοές στη βόρεια, δυτική και νότια πλευρά. Στη ανατολική πλευρά οικοδομήθηκαν τρία διαφορετικά κτήρια, από τα οποία το κεντρικό ήταν ο ναός. Είχε σχήμα μακρόστενο, με διαστάσεις 6χ26 και ήταν φτιαγμένος από κόκκινα ψημένα τούβλα. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε ένα κολοσσιαίο λατρευτικό άγαλμα, ύψους περίπου 12 μ., που πρέπει να ήταν κενό εσωτερικά, αφού ο ιερέας μέσω ενός ανοίγματος έμπαινε μέσα στο άγαλμα και μιλούσε στους πιστούς, οι οποίοι πίστευαν ότι τους μιλάει ο θεός. Το Σαράπειο ήταν χτισμένο πάνω στα νερά του Κήτειου ποταμού, ο οποίος μέχρι σήμερα ρέει κάτω από το ιερό, μέσω δύο τοξοτών καναλιών, μήκους 196 μ.

Το Ασκληπιείο (σχέδιο 004)

Ανατολικά του Θεάτρου ξεκινά η πλακόστρωτη, σκεπαστή Ιερά Οδός, που μετά περίπου 1.000 μ. οδηγεί στο Ασκληπιείο. Ακολουθούσε ένας μικρότερος παράλληλος δρόμος κατά μήκος της νότιας πλευράς που χρησίμευε για τα τροχοφόρα οχήματα. Σε όλο το μήκος της Ιεράς Οδού υπήρχαν στοές ιωνικού ρυθμού με καταστήματα με είδη που συνήθως προμηθεύονταν οι οι επισκεπτόμενοι το ιερό για να προσκυνήσουν ή για θεραπεία. Νότια της οδού υπήρχε επίσης ένα κυκλικού σχήματος Ηρώο, πιθανόν αφιερωμένο στη Αύγη και τον Τήλεφο. Μία κρήνη με μαρμάρινα αγάλματα συμπλήρωνε την εικόνα της Ιεράς Οδού λίγο πριν το τέλος της, με την άφιξη στο πρόπυλο του ιερού. Σήμερα έχουν αναστυλωθεί τα τελευταία 140 μ. της. Τα αρχαιότερα ευρήματα του ιερού ανάγονται στον 4ο π.Χ. αιώνα. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του Παυσανία (Κορινθιακά 26, 9): «Ο Αρχίας γιος του Αρισταίχμου, όταν γιατρεύτηκε στην Επίδαυρία από σπάσιμο μυός που του συνέβη καθώς κυνηγούσε περί τον Πίνδασο μετέφερε την λατρεία του θεού στην Πέργαμο». Την πρώτη μνημειακή μορφή το ιερό απέκτησεεπί Ευμένη Β’. Γνώρισε όμως μεγάλη ακμή ως θεραπευτικό κέντρο και ονομαστή ιατρική σχολή την εποχή του Αδριανού (76-138 μ.Χ.), στην οποία ανήκουν τα διατηρηθέντα ερείπια. Οι εισερχόμενοι στο ιερό έμπαιναν στο μνημειακό πρόπυλο (2, 3) με κίονες κορινθιακού ρυθμού. Ακολουθούσε ένας μεγάλος αύλειος χώρος διαστάσεων

130χ100 μ., οριοθετημένος από στοές ιωνικού ρυθμού, σε σχήμα Π. βόρεια του πρόπυλου δημιουργήθηκε η βιβλιοθήκη αφιερωμένη στη μνήμη του Αδριανού (5). Στο εσωτερικό της φυλάσσονταν τα αρχεία των ασθενών και ιατρικές μελέτες. Βρέθηκε επίσης άγαλμα του Αδριανού, το οποίο σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Bergama. Από τη βιβλιοθήκη ακολουθώντας τη βόρεια στοά (6) φτάνουμε στο Θέατρο (8), που μπορούσε να φιλοξενήσει 3.500 θεατές. Συνεχίζοντας στη δυτική στοά (9) καταλήγουμε σε μια πολυτελή αίθουσα συναντήσεων (12), 40 ατόμων. Ακλουθούν τα αφοδευτήρια (βεσπασιανές) γυναικών (13) και ανδρών (14). Η νότια στοά (15), κάτω από την οποία υπήρχε υπόγειος στενός διάδρομος, οδηγούσε στο θεραπευτήριο (19). Κτήριο κυκλικού σχήματος το θεραπευτήριο διέθετε υπόγειους χώρους και ισόγειο με αψιδωτές κατασκευές και έναν εντυπωσιακό θόλο. Μια σειρά σωληνώσεων που βρέθηκαν στο υπόγειο αποδίδονται στη χρήση νερού για τις θεραπευτικές αγωγές των ασθενών. Η πρόσβαση στο υπόγειο του θεραπευτηρίου μέσω ενός κεραμοσκέπαστου διαδρόμου (20) που ξεκινούσε κοντά στο κέντρο της αυλής. Ο διάδρομος προστάτευε τους ασθενείς από τις καιρικές συνθήκες, με την είσοδό τους όμως στο θεραπευτήριο βίωναν μια μυστηριακή ατμόσφαιρα που δημιουργούσε το παιγνίδισμα των σκιών και ο ήχος των τρεχούμενων νερών. Βόρεια του θεραπευτηρίου δεσπόζει ο ναός του Δία Ασκληπιού, που χτίστηκε το 140 μ.Χ. Είχε και αυτός κυκλικό σχήμα, με θολωτή στέγη, στο κέντρο της οποίας υπήρχε άνοιγμα για να φωτίζεται ο χώρος. Οι τοίχοι εσωτερικά ήταν διακοσμημένοι με ψηφιδωτά και αγάλματα θεών θεραπευτών και ένα τεράστιο άγαλμα του Δία Ασκληπιού. Ο ναός αποτελούσε, κατά κάποιο τρόπο, μια μικρογραφία του Πανθέου της Ρώμης. Μία σειρά από ιερές κρήνες και δεξαμενές (25, 26) στο κέντρο

της αυλής, χρησίμευαν για τα ιαματικά λουτρά και λασπόλουτρα, επίσης εγκοιμητήρια για τους ασθενείς (27, 28). Σήμερα το σχέδιο οικοδόμησης του Ασκληπιείου θεωρείται αξιοθαύμαστο, καθώς μέσα σ’ ένα κλειστό χώρο συνυπάρχουν οικοδομές και εγκαταστάσεις με διαφορετικές λειτουργίες, δημιουργώντας την εντύπωση ενός αρχιτεκτονικού αριστουργήματος. Η Πέργαμος εκτός από τα θαυμάσια αρχιτεκτονικά δημιουργήματά της, υπήρξε ένα σημαντικό κέντρο κατασκευής ψηφιδωτών. Κορυφαίος ψηφοθέτης υπήρξε ο Σώσος, ο οποίος στο δάπεδο μιας οικίας της Περγάμου φιλοτέχνησε ένα ψηφιδωτό που έλαβε το όνομα «Ασάρωτος Οίκος». Πρόκειται για μία σύνθεση που παριστάνει ένα μετά το συμπόσιο και την άφθονη κατανάλωση «νέκταρος», δάπεδο, με ὑπολείμματα φαγητῶν, ὀστὰ ζώων καὶ ἰχθύων, μισοφαγωμένα φροῦτα, τὰ ὁποῖα γεύονται καὶ μύες κ.ἄ. Ήταν δε τόσο δεξιοτεχνικά φιλοτεχνημένο ώστε τα αληθινά αποφάγια στο δάπεδο μπερδεύονταν με αυτά που το διακοσμούσαν. Στο Μουσείο Περγάμου στο Βερολίνο εκτίθεται ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό που ο Ηφαιστίωνας φιλοτέχνησε για την αίθουσα συμποσίου του ανακτόρου του Αττάλου Β’. Μια ζώνη του ψηφιδωτού αναπαριστά ένα μικρό παράδεισο, με φτερωτούς ερωτιδείς, πουλιά, πεταλούδες και ανθισμένες γιρλάντες. Στη γλυπτική επίσης η Πέργαμος όχι μόνο διακρίθηκε, αλλά δημιούργησε σχολή. Κύριο γνώρισμα της περγαμηνής γλυπτικής είναι οι δημιουργία μορφών με τολμηρές στάσεις, το παιχνίδισμα του φωτός με τη σκιά, η ρεαλιστική απόδοση της έκφρασης και συγχρόνως η εξιδανίκευση των μορφών σύμφωνα με την παρακαταθήκη της τέχνης των κλασικών χρόνων. Έξοχα δείγματα της περγαμηνής γλυπτικής είναι Ζωφόρος του Βωμού του Δία και τα άλλα αναθήματα της εποχής των Ατταλιδών.

Ο θαυμαστής Από το βιβλίο της Μάρως Δήμου, «Εικόνες Μνήμης».

ξω από την πόλη της Καρδίτσας περίπου δέκα χιλιόμετρα υπάρχει μια πανέμορφη τοποθεσία τα “Χίλια Δέντρα” ένα μικρό δάσος με καταπράσινα πεύκα, ήταν παράξενο μέσα στην καρδιά του Θεσσαλικού κάμπου να ξεπετάγεται αυτό το πανέμορφο μικρό δάσος. Μια μέρα τ’ Απρίλη ήταν όλα τόσο όμορφα, τόσο λαμπερά. Στο προαύλιο του γυμνασίου οι μαθήτριες σιγοψιθύριζαν μεταξύ τους, ωραία μέρα σήμερα για μια μικρή εκδρομή στην εξοχή, δεν έχουμε όρεξη για μάθημα μέσα στην αίθουσα την κλειστή. Κανείς δεν ξέρει αν άκουσε τις κουβεντούλες των κοριτσιών κάποιος καθηγητής αλλά σε λίγα λεπτά ο γυμνασιάρχης πήρε το μικρόφωνο στα χέρια του και είπε “Όποια μαθήτρια θέλει να πάμε εκδρομή να... σηκώσει το χέρι της!” Έγινε πανζουρ-

Kαρδίτσα 26/12/1954. Η Ελπίδα και οι συμμαθήτριες της με τα... Dior παλτά τους έξω από το "ΠΑΥΣΙΛΥΠΟ".

λισμός, τα κορίτσια άρχισαν να φωνάζουν καταχαρούμενα. Ο γυμνασιάρχης συνέχισε με το μικρόφωνο στο χέρι “Θα πάμε στα "Χίλια Δέντρα”. Οι μαθήτριες ξεκίνησαν με βήμα γοργό και όρεξη μεγάλη, τίποτα δεν τις σταματούσε και στις δέκα η ώρα το πρωί έφθασαν στα “Χίλια Δέντρα”. Ο γυμνασιάρχης τους είπε να είναι πολύ προσεκτικές και όταν ακούσουν τη σφυρίχτρα τρεις φορές να έλθουν τρέχοντας κοντά του, οι καθηγητές θα καθόταν σ’ ένα μικρό ερημοκκλήσι που ήταν εκεί κοντά. Οι μαθήτριες απλώθηκαν παρέες-παρέες στ’ ανθισμένα μονοπάτια από παντού ακούγονταν τραγούδια, γέλια, φωνές χαρωπές. Τα πεύκα ήταν πυκνά και από τα καταπράσινα κλαριά έπεφταν δροσοσταλίδες πάνω στη νοτισμένη γη και η νιότη συναντούσε τη χαρά της ζωής. Όλα ήταν όμορφα και

τα κορίτσια τα περνούσαν όμορφα κι ωραία όταν ξαφνικά άλλαξε το σκηνικό. Κάτω στον κεντρικό δρόμο ακούστηκαν βραχνές φωνές παιδικές και αντρικές αγριοφωνάρες… ήταν το πρώτο γυμνάσιο αρρένων κρατώντας τα χέρια τους μπάλες ποδοσφαίρου, ερχόταν να παίξουν ποδόσφαιρο στα “Χίλια Δέντρα” μαζί με τους καθηγητές τους φυσικά. Αυτή η εξέλιξη δεν άρεσε στο γυμνασιάρχη του γυμνασίου θηλέων, δεν ήθελε να έλθουν σ’ επαφή τ’ αγόρια με τα κορίτσια κι ετσι πήρε την απόφασή του και πήρε τη σφυρίχτρα στα χέρια και άρχισε να σφυρίζει… Τι να κάνουν οι μαθήτριες σιγά-σιγά άρχισαν να μαζεύονται κοντά στο ερημοκκλήσι, οι μαθήτριες ήταν ευχαριστημένες, ο περίπατός τους στα “Χίλια Δέντρα” ήταν πολύ ωραίος, όλες οι μαθήτριες ήταν ευχαριστημένες. Εξ’ άλλου η ώρα είχε

περάσει, είχε πάει δώδεκα το μεσημέρι και δυο ώρες ο δρόμος της επιστροφής και οι μαθήτριες έλεγαν μεταξύ τους, καλά ήταν, καλά είναι και άρχισαν να ξανατραγουδάνε, να λένε αστεία και να γελάνε, αντιπροσώπευαν τη ζωντανή νιότη που με χάρη προχωρούσε μπροστά. Την άλλη μέρα στο προαύλιο του γυμνασίου, στα διαλείμματα η μοναδική κουβέντα των μαθητριών ήταν η ξαφνική εκδρομή στα “Χίλια Δέντρα”. Ξαφνικά οι μαθήτριες... αγάπησαν το γυμνασιάρχη και άρχισαν να τον κοιτούν με άλλα μάτια. Το μεσημέρι η Ελπίδα πηγαίνοντας στο σπίτι της παρατήρησε ότι την ακολουθούσε ένας νεαρός, περίπου δεκαπέντε χρονών. Η Ελπίδα χαμογέλασε “από μέσα της” και σκέφτηκε “είμαι δεκατριών χρονών, φαίνεται μεγάλωσα, έχω θαυμαστή… αυτό θα γραφτεί στην… ιστορία της ζωής μου!” Την άλλη μέρα το μεσημεράκι τα ίδια, ο νεαρός… θαυμαστής εκεί στη γωνία περίμενε και ακολουθούσε την Ελπίδα χωρίς να μιλάει, απλά ακολουθούσε την Ελπίδα. Την τρίτη μέρα η υπομονή της Ελπίδας τελείωσε και κάποια στιγμή ξαφνικά και απότομα η Ελπίδα έκανε μεταβολή και βρέθηκε μπροστά στο θαυμαστή της… Η Ελπίδα με ύφος ανακριτή του είπε “Ποιός είσαι; Τι θέλεις; Ποιό είναι το όνομά σου;... λέγε και γρήγορα μάλιστα!” Φυσικά ο νεαρός τα ’χασε, στο τέλος ψιθύρισε μιλώντας ευγενικά και στην καθαρεύουσα! “Μην κάνετε έτσι... δεν πρόκειται για σας αλλά για την φίλη σας την ... Λίζα! “Τι έχεις με την φίλη μου τη Λίζα;” συνέχισε με αυστηρότητα η Ελπίδα “Τίποτα, τίποτα... δηλαδή… την αγάπησα και θέλω να της δώσετε ένα γράμμα μου!” Άπλωσε το χέρι του και έδωσε το γράμμα στην Ελπίδα κα μετά συνέχισε “Εξ’ άλλου δεν είμαι και... τίποτα, είμαι μαθητής της εβδόμης τάξεως του γυμνασίου αρρένων και μάλιστα καλός μαθητής, θα γίνω καθηγητής μαθηματικός”. Η Ελπίδα με ύφος αυστηρό συνέχισε “Η φίλη μου η Λίζα είναι μόνο δεκατριών χρονών, μην τολμήσεις να την πλησιάσεις, όσο για το γράμμα φυσικά δεν θα της το δώσω και ... τσαφ τσουφ το έσκισε μπροστά του σε πολλά κομματάκια. Και μένα “κύριε” μην ξανατολμήσεις να με ακολουθήσεις άλλη φορά γιατί θα βρεις τον μπελά σου! Η Ελπίδα είχε μεγαλώσει με μεγάλους ανθρώπους και έμαθε να μιλά και την γλώσσα των μεγάλων! Ο νεαρός κοίταξε την Ελπίδα με μάτια γιομάτα απορία, δεν περίμενε ποτέ ότι ένα κοριτσάκι δέκα πιθαμές... όλο κι όλο, θα τον αντιμετώπιζε κατ’ αυτόν τον τρόπο. Γύρισε και χωρίς να πει κουβέντα απομακρύνθηκε με γρήγορο βήμα. Την άλλη μέρα στο προαύλιο του γυμνασίου όταν η Ελπίδα διηγήθηκε στις τρεις φίλες της όλη την ιστορία, εκείνες άνοιξαν το στόμα τους κι έμειναν βουβές... η Λίζα ήταν η πρώτη που πετάχτηκε και είπε “Ελπίδα μας είσαι η .... αρχηγός μας!” Η Ελπίδα με τις τρεις φίλες της αποφάσισαν να το κρατήσουν μυστικό το γεγονός αυτό γιατί η Λίζα φοβόταν. Οι αγαπημένες φίλες συμμαθήτριες ποτέ δεν έμαθαν αν ο νεαρός θαυμαστής... της Λίζας την είχε δει στην περίφημη εκδρομή που έκανε το γυμνάσιο θηλέων στα “Χίλια Δέντρα”.

Στρατής Μυριβήλης: «Δεν προσευχήθηκα ποτέ στις κρίσιμες ώρες της ζωής μου. Δεν αισθάνθηκα ποτέ την ανάγκη. Δεν μ' αρέσουν οι μονόλογοι, προπάντων στις τραγωδίες». Δήμος Παπαδοπουλος

....................................................................................................................................................... Γεώργιος Σουρής: «Ω Ελλάς ηρώων χώρα, τι ΓΑΙΔΟΥΡΙΑ βγάζεις τώρα»!!!!!!!!!!! Κάθε ομοιότητα με γνωστό, εξαιρείται !!!!! Πάνος Μηνόγιαννης

....................................................................................................................................................... Πυρ, γυνή και θάλασσα - ο λαός σκωπτικά τα έχει δαιμονοποιήσει αν και είναι τα καλύτερα αγαθά της ζωής μας και πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε με σύνεση, γνώση και σεβασμό για να τα απολαύσουμε. Πρίαμος Τζίμητρας

....................................................................................................................................................... Ετυμολογία της λέξης «λέσχη»: Το λήμμα «λέσχη» είναι αρχαίο Ελληνικό και προέρχεται από το ρήμα «λέγω», που έχει τη σημασία: α) Πλαγιάζω, ξαπλώνω β) συλλέγω, συνάγω, συναθροίζω και γ) λέω και μιλώ. Άρα «λέσχη» είναι ο χώρος που συναθροίζονται (β) «κάποιοι» για να συνομιλήσουν (γ) και να … ξεκουραστούν (α). (Βιβλιογραφία: Μεγάλο λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας LIDDELL & SCOTT)

Φρίξος Δήμου

....................................................................................................................................................... Βολταίρος: «Πεθαίνω λατρεύοντας το Θεό που αγαπά τους φίλους μου, που δε μισεί τους εχθρούς μου και που απεχθάνεται την καταπίεση». Δημήτρης Μηνδρινός

...ΒΟΉΘΕΙΑ... ...ΒΟΉΘΕΙΑ ... με σφάζουν! Της Βούλας Λαμπροπούλου | Ομοτίμου Καθηγήτριας Γυναικείων Σπουδών-Πανεπιστήμιο Αθηνών

αλαιά... συνήθεια η σφαγή γυναικών που διαθρυλείται σε μύθους και παραμύθια, εξιστορείται στις ι στορίες πολλών λαών ανά τους αιώνες, «ωραιοποιείται» στην τέχνη κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης από μεγάλους ζωγράφους προς τέρψη, γιατί –λέει– προσφέρει αισθητική συγκίνηση στον θεατή ή ι διότυπη πνευματική ζωτικότητα (η Λουκρητία βιάζεται από τον Ταρκύνιο και αυτοκτονεί, του Τιτσιάνο). Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την γνωστή σειρά πινάκων με τους «Έ ρωτες του Δία» ή «Ο Δίας και οι αρπαγές του» (Δανάη, Ι ώ, Λητώ, Λήδα) που ενέπνευσε ζωγράφους και ζωγράφισαν αριστουργήματα. Θα ανέμενε κάποιος ότι η φρίκη από την βία του Δία για τους δόλιους τρόπους με τους οποίους επετύγχανε να δαμάσει την αντίσταση των γυναικών στον πόθο του και στην επιβολή του, θα ενέπνεε κάποιον ευαίσθητο καλλιτέχνη και θα εξεικόνιζε την απέχθειά του. Το αντίθετο. Στις εικόνες αποτυπώνεται η αδυναμία του θύματος, η τραγικότητα, η μοιραία υποταγή της γυναίκας. Η σφαγή εμπνέει τους μουσικούς και συνθέτουν όπερες (Οθέλλος, Δεισδαιμόνα, του Βέρντι) και οι γλύπτες σκαλίζουν συμπλέγματα (Απόλλων και Δάφνη, του Μπερνίνι). Δεν τελειώσαμε. Κατά ανεπίτρεπτο τρόπο προβάλλεται με πάθος, μανία και επανάληψη σε κινηματογράφο και τηλεόραση με λεπτομερείς εικόνες για να μας πείσει και να μας δείξει ότι έτσι πρέπει να πράττουμε! Άλλοτε πάλιν αποτυπώνεται σε εικόνες και εξαίρεται στη θρησκεία. Η γυναίκα σφάζεται γιατί είναι χριστιανή (Αικατερίνη, Ιουστίνη κ.ά.), η γυναίκα κατακρεουργείται γιατί δεν είναι χριστιανή (Υπατία).

Η ελαιογραφία Ταρκύνιος και Λουκρητία του Τιτσιάνο αναφέρεται σε ένα επεισόδιο του έβδομου και τελευταίου βασιλιά του Ταρκύνιου του Υπερήφανου (Superbus) (534 π.Χ.- 510 π.Χ.)[1] στην χρονική δηλαδή περίοδο που στην Αθήνα βασίλευε ο Πεισίστρατος.

Τέλος... χορεύουμε την σφαγή κεφάτοι και χαρούμενοι (« Ο Μενούσης, ο Μπιρμπίλης και ο Μεχμέτ Αγάς / κι ο Μενούσης μεθυσμένος πάει την έσφαξε») και ώπα! από το Γυμνάσιο ακόμα ως έφηβοι. Και έτσι... γιορτάζουμε τη σφαγή. Σήμερα ο Μενούσης θα έλεγε «συγγνώμη» κατά προτροπή του συνηγόρου του και θα εξιλεώνετο! Εμάς τις μεγαλύτερες και τις ακόμη μεγαλύτερες μας έσφαζαν οι αδελφοί ή οι μπα-

Οθέλος και Δυσδαιμόνα του Alexandre-Marie Colin.

μπάδες μας, αν έστω φλερτάραμε κάποιον, γιατί έτσι «λερώναμε» το όνομά τους και θέλανε το «κούτελο καθαρό» και μετά τον φόνο το κούτελο έμενε κατακάθαρο και ξεπλυνόταν με αίμα το φλερτ ή το κάτι άλλο. Την θεία μου δεν την άφηνε ο πατέρας της να φυτέψει βασιλικό στο παραθύρι της για να μην περάσει από κάτω ο ομορφονιός και του ρίξει κλωνάρι, ως σινιάλο. Τέλος πάντων, η σφαγή γυναικών είναι φαινόμενο πανδημίας ανά τους λαούς και τις εποχές με έξαρση στους Άραβες, Ινδούς και πολλούς Ανατολίτες και λιγότερο εμφανές σε άλλους. Στην Ευρώπη προηγούνται οι Ι σπανοί με ρεκόρ αποκεφαλισμών και σχεδόν δεν το γνωρίζουν οι λεγόμενοι «ψυχροί» λαοί (Σκανδιναβοί). Τώρα τελευταίως η συνήθεια αυτή έφτασε στην χώρα μας, που δεν ...υστερεί σε τίποτε στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δώδεκα γυναίκες πέθαναν από τα χέρια ανδρών, Ελλήνων ή αλλοδαπών.

Διερωτάται κάποιος τι φταίει και ο άνδρας αντί να στείλλει την γυναίκα στην μάννα της, αν δεν του κάνει, την σφάζει για συντομία. Τρόπαιο ο ανδρισμός, ο εγωισμός, που υπήρχε πάντοτε.

τις τελευταίες «γυναικοκτονίες» στην Ελλάδα τα αίτια είναι πολλά και ποικίλα και τα αισθήματα που γεννιούνται είναι ανάμεικτα, κατά την έκφραση του συρμού. Η πανδημία του κορωνοϊού υποχρέωσε τους πολίτες να ζήσουν μία άλλου είδους διαβίωση. Μαζί τα ζευγάρια όλη μέρα και όλη νύχτα, επομένως διαμόρφωσε άλλου είδους αισθήματα, ανάγκες και εξαρτήσεις. Ποιος ξέρει τι είδους φαντασιώσεις γεννήθηκαν στην ψυχή του άνδρα που δεν «έβγαινε έξω», τι φόβοι, τι εγωισμοί, τι θυμός. Συγχρόνως έβγαλε στην επιφάνεια απωθημένα που θέριεψαν και θόλωσαν τις ψυχές τους. Τι έφταιξε και αγρίεψαν οι άνθρωποι; Μπορεί να φταίει η τεχνολογία, η απομόνωση από τα κομπιούτερς, που καλλιέργησε τον ατομισμό. Δεν βλέπεις πλέον πρόσωπα, αλλά φάτσες σκυμμένες στις οθόνες ή τα κινητά. Δεν συνομιλούν οι νέοι, τηλεφωνιούνται ή στέλνουν μηνύματα. Έτσι ο άλλος, σύντροφος, σύζυγος, συγγενής είναι μακρυνός. Δεν υπάρχει ζεστασιά βλέμματος και η γνωριμία μορφής. Φταίμε εμείς οι γυναίκες ως μάννες γιατί μεγαλώνουμε τον Αγά, τον Πασά, που δεν δέχεται μύγα στο σπαθί του. Τον συγχωρούμε, τον καμαρώνουμε και κάποτε του ενισχύουμε τον εγωισμό και την ατομικότητα. Κάθε γυναίκα που τον πλησι-

άζει είναι εκ προοιμίου κατώτερη, γιατί είναι γυναίκα. Η νεότητα κάποτε είναι σκληρή και κλειστή και η νεαρή κοπέλλα γίνεται αλαζονική. Φταίνε τα ΜΜΕ. Προβάλλεται η έλλειψη σεβασμού, η ανοησία, η αυθάδεια, η αισχρολογία. Φταίνε μερικοί που νομίζουν ότι κάνουν τέχνη και θέατρο με χυδαιολογίες χειρίστου είδους. Έτσι χάνεται η χάρις, η ευαισθησία, η καλαισθησία, η γλυκύτητα ψυχής, η ευγένεια. Φταίει το κυνήγι της μόδας των ξενόφερτων εθίμων, η προκλητικότητα, το ξεγύμνωμα των κοριτσιών (και των αγοριών), η αναίδεια, η αλαζονεία και η κακή ερμηνεία της φεμινίστριας. Με τέτοιο ξεγύμνωμα (δικαίωμά τους) τι θέλετε να συμβεί; Δύο τινά: Ή να μη μας σεβαστούν ή να μας σιχαθούν οι άνδρες ως θηλυκά και τζουμ τριαλαριλαρό πετάξουν και προτιμήσουν το δικό τους φύλο ή να μας ερωτευτούν μόνον αυτοί και κανείς άλλος να μη μας δει και κυριότερα να μην τους φύγουμε και θιγεί ο εγωισμός τους. Η εμπειρία μου λέει ότι έχουμε κρίση στο ανδρικό φύλο. Το κατάλαβαν τα προηγμένα κράτη και τώρα ευδοκιμούν στα Πανεπιστήμια τα Men Studies και τα Gender Studies Τμήματα, που σκοπό έχουν την παιδεία που λείπει σήμερα και την καλλιέργεια γυναικών και ανδρών. Μου έχουν εξομολογηθεί πολλοί φοιτητές μου ότι βρίσκονται σε δίλημμα να φερθούν στις κοπέλλες ως σκληροί άνδρες ή με μαλακότητα παρεξηγημένη. Και εμείς οι γυναίκες έχουμε απωθημένα και εμπειρίες καλές και κακές από τους γονείς μας ή παρεξηγήσαμε, όπως είπαμε παραπάνω, τον φεμινισμό και την ισότητα. Ο γνήσιος φεμινισμός σημαίνει παιδεία, πειθαρχία, σεβασμός, αλληλεγγύη και όχι χυδαιότητα και προκλητικότητα ή «ό,τι θέλω κάνω» και αισχρολογία και να ταπεινώνουμε τον άλλον. Το κακό είναι στις περισσότερες φορές ότι οι θύτες είναι όντως θύματα της ανδρικής αρρωστημένης νοοτροπίας και αισθάνονται ότι τους θίγουν τα «κεκτημένα». Είναι βέβαιο ότι της σφαγής των γυναικών προηγείται η βία, ενδοοικογενειακή ή εξωγενής, ο ξυλοδαρμός, οι ύβρεις, η ταπείνωση και πάνω από όλα ο βιασμός, ο λογής λογής βιασμός μέσα και έξω από τον γάμο, στην δουλειά, στον δρόμο, στο σχολείο, στο νοσοκομείο. Μέχρι πρότινος βάρυνε η σιωπή χρόνων και αιώνων. Μια επώνυμη Αμερικανίδα ηθοποιός, η Αλίσα Μιλάνο, δημοσιοποίησε το 2017 τον βιασμό από

τον «αξιοπρεπή» και πασίγνωστο σκηνοθέτη της. Αργά αλλά σταθερά έφτασε και στην Ελλάδα το σπάσιμο της σιωπής. Μπράβο, αν και σήμερα κατηγορούν τις κοπέλλες, που στο παρελθόν βιάστηκαν και μετά από χρόνια πολλά φανέρωσαν την βία που βίωσαν και τον βιασμό που υπέστησαν. Όλα αυτά τα χρόνια ζούσαν με την πικρία και την ανοιχτή πληγή της ψυχής που ποτέ δεν έσβησε, αλλά φοβούνταν και ντρέπονταν να ξεστομίσουν την φρίκη που έζησαν. Μίλησαν τώρα, γιατί τώρα μπόρεσαν. Ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι πρότινος, δικαστές, δικηγόροι, κοινωνίες, περίγυρος έψαχναν να βρουν ελαφρυντικά στον βιαστή και το θύμα βίωνε τον βιασμό στην αίθουσα του δικαστηρίου δεύτερη φορά. Αφού πρώτα είχε να παλέψει τους πάντες και τους συγγενείς της, « τι ώρα ήταν αυτή που βγήκες», «γιατί βγήκες μόνη σου;», «τι φορούσες», «πόσο προκλητική ήσουν;». Ο Δημήτρης Χορν, προπάππους του γνωστού μας ηθοποιού, τον προπερασμένο αιώνα έγραφε δικαιολογώντας τη βία ή τον βιασμό ή την κακή πρόθεση την δική του:

«Τι ζητάει μια νεαρή που έκοψε τα μαλλιά της και άφησε ακάλυπτο τον αυχένα της;». 50

Η αρπαγή της Ευρώπης, πίνακας του Τιτσιάνο.

την Εκκλησία πάλιν αντί να αλλάξουμε το παλαιολιθικό « η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» κ αι να το κάνουμε «η δε γυνή να σέβεται τον άνδρα και το αντίστοιχο», αλλάξαμε το « νίκας τοις βασιλεύσι», γιατί δεν αγαπάμε τους βασιλείς αλλά αγαπάμε τον λαθρομετανάστη και το «κατά βαρβάρων» το κάναμε « κατ' εναντίων» λες και οι Ταλιμπάν εκπολιτίστηκαν και θα τους θίξουμε. Αυτό το «φοβήται», ο άνδρας το κατάπιε, πέρασε στο DNA του, φρόντισαν καλά και οι γονείς, η κοινωνία και ο περίγυρος. Και μάλλον ας το κρατήσουμε το « φοβήται» και ας το τονίσουμε με φωνή στεντόρεια: « Να φοβάστε, να τρέμετε». Γυναίκες προς Θεού, μην ξεστομίσετε ότι θα (τον) χωρίσετε. Να τον αφήσετε να σας χωρίσει εκείνος, αν δεν το κάνετε να το πιστέψει, χαθήκατε. Θα σας βρουν σε κανέναν γκρεμό ή σε θάλασσα να επιπλέετε. Μην ξεχνάτε ότι όσον πιο ωραίες και θελκτικές είστε, κινδυνεύετε περισσότερο ως πολύ να πέσετε θύματα βίας και βιασμού, όσον μεγαλώνετε και χοντραίνετε κινδυνεύετε λιγότερο ως καθόλου. Συμπέρασμα: Φάτε να ζήσετε!

CMY

Η λειτουργία της πίστης έναντι της διαδικασίας της γνώσης ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ του Αναστάσιου Ρήγα

φηγούμην –με πολύ ενθουσιασμό– στην παρέα τις εντυπώσεις μου από την επίσκεψή μου στους Αγίους Τόπους και τα ρίγη συγκίνησης που διακατέχουν του προσκυνητή μπροστά στον Πανάγιο Τάφο. Επίσης και την ιεροτελεστία που γίνεται για την αφή του Αγίου Φωτός από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων παρουσία των στρατιωτικών αρχών και πλήθος κόσμου.

Στο αποκορύφωμα της αφήγησής μου –ίσως φορτισμένης του δέοντος από θρησκευτικό πάθος– ενώ αναφερόμουν στο γεγονός των ουρανόπεμπτων λάμψεων (αστραπών) που χτυπούν την πέτρα που είχε εναποτεθεί το σώμα του Κυρίου και ο πατριάρχης παράλληλα –εν προσευχή– ανάβει τις δάδες, μια κυρία με διέκοψε αμφισβητώντας τα περιγραφόμενα είπε ότι αυτά αποτελούν παγανιστικά κόλπα του ιερατείου και τα κεριά βουτηγμένα εκ των προτέρων σε χημικές ουσίες ανάβουν από μόνα τους μετά από ορισμένο χρόνο κλπ. Στεναχωρήθηκα όχι για την απροσδόκητη διακοπή, αλλά για το πως να εξηγήσω καλύτερα και να γίνει κατανοητό ότι η πίστη είναι συνειδητή βεβαιότητα για την ύπαρξη πραγματικοτήτων οι οποίες δεν εμπίπτουν στην αποδεικτική διαδικασία των νοητών ή αισθητικών ικανοτήτων. Βεβαίως, η πίστη δεν αποκλείει τη γνώση, αλλά η ενεργοποίηση της γνωστικής διαδικασίας προϋποθέτει την εμπειρία της πίστεως. Η πίστη μπορεί να σαγηνεύσει, να εμπνεύσει και να οδηγήσει σε υπερβατικές καταστάσεις, όπως τον Άγιο Ιωσήφ του Κοπερτίνο, που λέγεται ότι μπορούσε να αιωρείται μεταξύ γης και ουρανού. «Πάρε τον κρέβατόν σου και περιπάτει» είπε ο Χριστός στον παράλυτο που τον εθεράπευσε. Η πίστη σου σε έσωσε.

Συνεπώς υπό την έννοια αυτή δεν ισχύει η ακρωτηριασμένη χριστιανική θέση «πίστευε και μη ερεύνα» αφού η πλήρης διατύπωσή της είναι «πίστευε και μη ερεύνα τα της πίστεως» που αποκλείει την αυτάρκεια της γνωστικής δύναμης του νου να κατακτήσει τη θεογνωσία. Θεωρώ όμως, ότι η καλύτερη απάντηση τόσο στην εν λόγω κυρία, όσο και σε όσους έχουν την ίδια με αυτή άποψη, είναι το παγκοσμίως πολυδιαβασμένο άρθρο του Φράνσις Φάρκελους Τσέρτς –συντάκτη της εφημερίδας «NEW YORK'S SUN»– που τα έγραψε στις 21 Σεπτεμβρίου 1897. Το άρθρο ήταν απάντηση στο ερώτημα της 8χρονης Βιρτζίνιας Ο' Χάνλον και το έθεσε στην SUN ύστερα από προτροπή του πατέρα της Φιλίπ. Ρωτούσε λοιπόν «πείτε μου σας παρακαλώ την αλήθεια υπάρχει Άγιος Βασίλης;» Και να ποια ήταν η απάντηση της εφημερίδας, η οποία δεν αποκάλυψε το όνομα του συντάκτη και το οποίο αποκαλύφθηκε πολύ αργότερα, το 1906 μετά το θάνατο του Τσέρτς. Αγαπητή Βιρτζίνια, Οι μικροί σου φίλοι κάνουν λάθος, καθώς πιστεύουν μονάχα ότι βλέπουν. Θεωρούν ότι τίποτα δεν υπάρχει αν δεν μπορούν να το αντιληφθούν με το μυαλό τους. Όμως σε τούτο το τεράστιο σύμπαν ο άνθρωπος είναι τόσο μικρός όσο

Πάνω: Φράνσις Φάρκελους Τσερτς, ο αρθρογράφος του περίφημου άρθρου. Kάτω: Η Βιρτζίνια Ο' Χάνλον.

ένα έντομο, όσον αφορά την ικανότητά του να αντιλαμβάνεται όλη τη γνώση και την αλήθεια που υπάρχει στον απέραντο κόσμο γύρω του. Ναι Βιρτζίνια, ο Άγιος Βασίλης υπάρχει. Υπάρχει με την ίδια βεβαιότητα

Πάνω: Η αυθεντική επιστολή. Δεξιά: Το αυθεντικό άρθρο στην εφημερίδα The Sun.

που υπάρχουν η αγάπη, η αφοσίωση, η γενναιοδωρία και καθετί που χαρίζει στη ζωή μας ομορφιά και ευτυχία. Αλίμονο! Πόσο μουντός θα ήταν ο κόσμος αν δεν υπήρχε ο Άγιος Βασίλης! Θα ήταν τόσο μουντός όσο αν δεν υπήρχαν και οι Βιρτζίνιες. Δεν θα υπήρχε η αγνή πίστη των παιδιών ούτε η ποίηση, ούτε ο ρομαντισμός που κάνουν τη ζωή μας όμορφη. Μπορεί να καταφέρεις να πείσεις τον πατέρα σου να προσλάβει ανθρώπους να παρακολουθούν όλες τις καμινάδες την παραμονή των Χριστουγέννων για να πιάσουν τον Άγιο Βασίλη. Αλλά ακόμα και αν δεν δουν τον Άγιο Βασίλη να κατεβαίνει τις καμινάδες τι θα αποδείκνυε αυτό; Κανείς δεν βλέπει τον Άγιο Βασίλη, αλλά αυτό δεν αποτελεί ένδειξη ότι δεν υπάρχει. Τα πιο αληθινά πράγματα στον κόσμο είναι εκείνα τα οποία ούτε τα παιδιά ούτε οι μεγάλοι μπορούν να τα δούν. Είδες ποτέ νεράιδες να χορεύουν στα λιβάδια; Φυσικά και όχι, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει ότι δεν υπάρχουν. Κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί ή να φανταστεί όλα εκείνα τα θαύματα του κόσμου που είναι αόρατα. Μπορείς να χωρίσεις τα μέρη μιας παιδικής κουδουνίστρας και να δεις τι είναι εκείνο που προκαλεί τον ήχο, αλλά υπάρχει ένα πέπλο που καλύπτει τον αόρατο κόσμο το οποίο ούτε ο πιο δυνατός άνθρωπος δεν θα μπορούσε να το τραβήξει. Μονάχα η πίστη, η φαντασία, η ποίηση, η αγάπη, ο ρομαντισμός, μπορούν να τραβήξουν το πέπλο τούτο, ώστε να δεις και να αντιληφθείς τη μαγική ομορφιά και το μεγαλείο που βρίσκονται από κάτω. Άραγε είναι όλα πραγματικά; Α!, Βιρτζίνια στον κόσμο αυτό δεν υπάρχει τίποτα αληθινό και μόνιμο. Δόξα τω Θεό! Ο Άγιος Βασίλης υπάρχει! Ζει και θα ζει για πάντα, φέρνοντας τη χαρά στις καρδιές των μικρών παιδιών! Υ.Γ. Η Βιρτζίνια πέθανε στις 13 Μαΐου 1971. Δεν γνώρισε ποτέ τον Φράνσις Τσέρτς.

By Malcolm MacKenzie

ΗUNGER

Whilst World War II (1939-1945) raged across Europe, many experienced real hunger; many died of starvation; the situation steadily deteriorated with the passing of time until peace was re-established and humanitarian aid arranged. Few readers of this script will have any memories of actual hunger but the homes in which they were raised will have had the experience Greece suffered terribly as did a number of European nations — including Holland, which was also ravaged by the consequences of enemy occupation.

n Britain, we were more fortunate as the merchant fleet kept us well enough supplied and, whilst we had shortages and missed many products that we enjoy nowadays as routine, we were never actually hungry; there were always substitutes though food and many other household commodities were officially rationed. I have the memory of my father returning home after work one day –some months after the end of the war– and pulling a banana out of a paper bag and asking us if we knew what it was; it was the first one we'd ever seen. I am tempted to write of an aspect of this hunger having re-read a magazine reference to it; I had kept the magazine’s pages as the story had touched me. The magazine was “Sea Breezes” –it was a popular publication for those interested in shipping. I suppose it is no longer issued as so few people in the English-speaking world have much interest in ships denying the magazine its once substantial readership. Many such magazines have been forced to close by this lack of interest– following the decline of British shipping. My father was a regular subscriber to “Sea Breezes” and I read his copies –until he died in 1951. Then my mother gave me an annual subscription which was continued until I left England to live in Greece almost thirty years ago. The magazine had been developed by the Pacific Steam

Navigation Company –the PSNC as we knew it– as an in-house publication before the First World War. It developed an interested readership allowing the magazine to be sold off as a going concern. I have contributed articles to the magazine in the past. I always kept the back numbers until a couple of years ago when I threw the old copies out having failed to find anyone who might like to have them. I had been concerned about the space they were taking and the awareness that they would be thrown out shortly in any case. The particular subject for this script was referred to in two readers’ letters printed in the February and May 1985 issues of “Sea Breezes”; they were about the hunger in Holland during WWII. Through the intervention of the Red Cross, this hunger was slightly eased by the introduction of regular shipments of grain in small merchant ships from Grimsby on the Humber Estuary in Northern England to Schiedam, near the entrance to Rotterdam, whilst the war raged. These shipments were made towards the end of the war when hunger and starvation were most acute. A first step had involved the sweeping of a safe channel across the North Sea and through the coastal minefields by the regular minesweepers of the Royal Navy. Then each merchant ship had had to be carefully prepared,

HUNGER with closely spaced white vertical stripes painted on each side of their hulls from the waterline to the upper deck for their recognition and protection. And each ship was entirely disarmed and fitted with floodlights again for their recognition and protection. Each ship was escorted out of the Humber by the Royal Navy and was escorted into Schiedam by the German Navy but in mid-channel the ships were unprotected. Sometimes foreign ships from non-combatant

countries were used but they were rarely available so British ships were included. There is no record of any of these ships having been molested whilst in this service. But it is remarkable that, between enemies, there was the enlightened goodwill to permit the service to even be attempted and to achieve something of its intended purpose - the alleviation of civilian hunger of impoverished people under enemy occupation

The first letter was written by a seaman who had sailed in this service aboard the British government steamer “Charles Treadwell” under the management of the Constantine Line of Middlesbrough –well established owners of East Coast colliers and coasters. The second letter refers to a similar ship named “Elkanah Crowell” sailing under the management of William Cory and Son of London– an even better known company in the bulk trades.

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Αν έχεις τύχη… διάβαινε, αν όχι… ξέχνα το!

ο πρακτορείο ήταν γεμάτο με κόσμο αυτό το απόγευμα Κυριακής του Φεβρουαρίου. Η βροχή, που δεν έλεγε να σταματήσει δύο μέρες τώρα, έκανε απαγορευτική οποιαδήποτε σκέψη για έξοδο από το σπίτι. Ο Κωνσταντίνος βγήκε αναγκαστικά γιατί έπρεπε να πεταχτεί μέχρι το φούρνο να πάρει ψωμί, αν εύρισκε τέτοια ώρα, γιατί τα πεθερικά του θα έρχονταν το βράδυ και οι λαχανοντολμάδες που έφτιαξε η γυναίκα του απαιτούσαν ψωμί, αλλιώς η σάλτσα τους θα πήγαινε χαράμι. Για καλή του τύχη βρήκε μια φρατζόλα ολικής και ευχαρίστησε το Θεό που θα απέφευγε τη γκρίνια της. Γυρνώντας για το σπίτι σταμάτησε στο πρακτορείο. Θυμήθηκε ότι δεν είχε παίξει Joker και μια και ήταν νωρίς ακόμα, θα προλάβαινε τη σημερινή κλήρωση. Έγραψε δύο στήλες με τα νούμερα που έπαιζε πάντοτε τα ίδια και μία στήλη με άλλα νούμερα που πάντοτε ήταν διαφορετικά. Πλήρωσε το αντίτιμο, ενάμιση ευρώ δηλαδή,

πήρε το απόκομμα και ξεκίνησε για την επιστροφή. Ο Κωνσταντίνος στα σαράντα πέντε του, παντρεμένος κοντά δέκα πέντε χρόνια με την πολύ όμορφη, ακόμα, Ελένη που ήταν πέντε χρόνια μικρότερή του, δούλευε σαν λογιστής σε μια βιοτεχνία αρκετά εύρωστη για τα σημερινά δεδομένα. Η αμοιβή του ήταν καλή αλλά του έβγαινε το λάδι στη δουλειά. Εκτός αυτού είχε να αντιμετωπίσει καθημερινά ένα, κυριολεκτικά, άξεστο αφεντικό. Θα τα είχε παρατήσει προ πολλού αν δεν ζούσε και εκείνος την περιρρέουσα κρίση που τον κρατούσε δέσμιο σ’ αυτό το απαίσιο εργασιακό περιβάλλον. Τα δύο του παιδιά, δέκα και δώδεκα ετών, καθώς και η γυναίκα του που απολύθηκε πριν τρείς μήνες από τη δουλειά της, ήταν μεγάλος ανασταλτικός παράγων στο να πάρει μια τέτοια τρελή απόφαση. Το κεφάλι κάτω λοιπόν και δουλειά, πολλή δουλειά χωρίς αντιρρήσεις. Με τα δύο χιλιάρικα καθαρά που έπαιρνε το μήνα πλήρωνε και το δάνειο για το σπίτι [τετρακόσια ευρώ το μήνα]

και με τα υπόλοιπα ζούσαν κουτσά στραβά. Ευτυχώς που τσοντάριζαν λίγο, στο δάνειο, τα πεθερικά και τα έφερναν βόλτα. Σαν ζευγάρι είχαν μαζέψει στην τράπεζα γύρω στα είκοσι χιλιάδες ευρώ για οτιδήποτε παρουσιαζόταν. Αυτά τα λεφτά άρχισαν σιγά -σιγά να λιγοστεύουν αφού όλο και κάτι έκτακτο παρουσιαζόταν που δεν γινόταν να αντιμετωπιστεί από το μισθό του. Όπως όλες οι οικογένειες που γνώριζε, το ίδιο και η δική του οικογένεια έπαιρνε την κάτω βόλτα. Τίποτε δεν προμήνυε αυτή την κατάντια πριν από πέντε χρόνια. Όλα τότε ήταν όμορφα, αρκετά λεφτά έμπαιναν στο σπίτι, λεφτά που τους εξασφάλιζαν άνετη ζωή με το αυτοκίνητό τους και μια βάρκα για το ψάρεμα του Κωνσταντίνου με τους φίλους του ή με τη γυναίκα του, όταν εκείνη ήταν πρόθυμη να τον ακολουθήσει. Απλά δεν υπήρχε οικονομικό πρόβλημα ενώ στα σχέδιά τους άρχιζε να αχνοφαίνεται ένα σπιτάκι στην εξοχή. Ωραία χρόνια, ωραίες αναμνήσεις που δυστυχώς έμειναν μόνο αναμνήσεις καθώς ένας ανάποδος οικονο-

μικός άνεμος σάρωσε τα πάντα στο διάβα του και άφησε ερείπια εκεί που υπήρχαν νοικοκυριά, φτώχεια εκεί που υπήρχε ευμάρεια και μιζέρια εκεί που υπήρχε αρχοντιά. Ο Κωνσταντίνος σαν οικονομολόγος (είχε τελειώσει το οικονομικό πανεπιστήμιο Αθηνών) προσπάθησε με νύχια και με δόντια να συγκρατήσει την οικονομική κατρακύλα του σπιτιού του όμως στάθηκε αδύνατον. Πρώτα τους μείωσαν τους μισθούς και εκείνου και της γυναίκας του και μετά ήρθε και η δική της απόλυση με μια μικρή αποζημίωση. Σήμερα τα δύο χιλιάρικα που έπαιρνε ήταν μισθός ονειρεμένος και αυτό ήταν κάτι που τον φόβιζε βαθιά μέσα του. Πόσο ακόμα θα τον κρατούσε στη δουλειά ο “σατράπης” όταν στη θέση του μπορούσε να προσλάβει τρεις απόφοιτους πανεπιστημίου και μάλιστα χωρίς να τους πληρώνει το ΙΚΑ τους; Με αυτούς τους φόβους πήγαινε κάθε μέρα στη δουλειά και προσπαθούσε να είναι “αόρατος” αν ήταν δυνατό από τον δυνάστη. Αυτό βέβαια ήταν αδύνατο αφού λόγω της θέσης του κουμαντάριζε τα πάντα στην επιχείρηση. Δευτέρα πρωί σήμερα και ενώ ακόμα δεν είχε πιει τον καφέ του μπήκε φουριόζος ο “κύριος” Τάσος, το μεγάλο αφεντικό. Κοίταξε γύρω του αγριεμένος, λες και του χρωστάγανε ο Κωνσταντίνος και η κοπελίτσα που είχε για βοηθό, μετά προχώρησε για το γραφείο του. Πριν μπει γύρισε στον Κωνσταντίνο. «Έλα μέσα σε θέλω». Σηκώθηκε τσαντισμένος, αφού ούτε καλημέρα δεν είπε το γαϊδούρι και προς στιγμή σκέφτηκε να βαρέσει προσοχή και να φωνάξει: “Μάλιστα κύριε συνταγματάρχα”. Το απέφυγε βέβαια, ποτέ δεν ξέρεις πως θα αντιδράσει ένας άνθρωπος χωρίς καθόλου χιούμορ. Δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια δούλευε εκεί, ήταν κρίμα να χάσει τη δουλειά του για μια παρόρμηση. Τον ακολούθησε κρατώντας στα χέρια του κάτι χαρτιά για υπογραφή. «Αυτά τα χαρτιά χρειάζονται υπογραφή κύριε Τάσο». Ο άλλος τον κοίταξε βλοσυρός. (Άραγε πως τα καταφέρνουν ορισμένοι άνθρωποι να γίνονται εμετικοί;) «Η Μαρία, η βοηθός σου πόσα παίρνει;» Ανατρίχιασε με την ερώτηση γιατί ήξερε τι θα επακολουθούσε. «Κοντά στα οκτακόσια ευρώ το μήνα». «Είναι πολλά! Διώξτην αμέσως. Στη θέση της θα φέρω έναν απόφοιτο πανεπιστημίου με τα μισά λεφτά». Του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. «Μα είναι νιόπαντρη κύριε Τάσο, η κοπέλα έχει ανάγκη τη δουλειά αφού και ο άντρας της είναι άνεργος όπως μου είπε». Ο άλλος χτύπησε με δύναμη το χέρι του στο τραπέζι. «Δεν είμαστε φιλανθρωπικό ίδρυμα Κωνσταντίνε, είμαστε μια επιχείρηση που πρέπει να προσέχουμε τα οικονομικά μας αν δεν θέλουμε να πεινάσουμε. Κατάλαβες;» Δεν απάντησε, τον κοίταζε μόνο βράζοντας μέσα του για την τόση κτηνωδία. «Τι με κοιτάς έτσι; Μήπως θέλεις να ακολουθήσεις και εσύ; Στη θέση σου μπορώ να φέρω τρεις που να μου κοστίζουν λιγότερο από σένα. Το υπουργείο θα μου πληρώνει το ΙΚΑ τους και τώρα που το σκέφτομαι δεν είναι άσχημη ιδέα! Τώρα πήγαινε

Αν έχεις τύχη… διάβαινε, αν όχι… ξέχνα το! Tου Κώστα Γ. Τσάμη

και τακτοποίησε το θέμα της βοηθού σου, να έχει φύγει μέχρι αύριο». Βγήκε από το γραφείο ενώ με το ζόρι κρατούσε τα δάκρυά του. Αυτή η Δευτέρα ήταν η χειρότερη μέρα της ζωής του. Το απόγευμα που γύριζε στο σπίτι έφερνε συνέχεια στο μυαλό του τα βουβά δάκρυα της Μαρίας όταν της είπε τα νέα και σιχαινόταν τον εαυτό του που εκείνος ήταν ο άγγελος των κακών που τη βρήκε. Απέναντι ακριβώς από το σταθμό του μετρό ήταν το πρακτορείο, λίγο πιο πάνω ήταν το σπίτι του. Μπήκε στο πρακτορείο με ανυπομονησία γιατί δεν γνώριζε τα νούμερα του Joker που κλήρωσαν χτες. Τζίφος! Είχε βέβαια κερδίσει δύο ευρώ. Τρίχες! Πάλι είχε Jack pot. Το ποσόν είχε ξεπεράσει τα δώδεκα εκατομμύρια! Κάτι τον γαργάλησε μέσα του και έπαιξε τέσσερις στήλες σήμερα. Έδωσε το δίευρω που κέρδισε και έβαλε το απόκομμα στο πορτοφόλι του. Το ξέχασε! Τα γεγονότα που ακολούθησαν ανέτρεψαν τη ζωή του. Την Τετάρτη το πρωί ενώ βρισκόταν στο γραφείο και προσπαθούσε να μάθει τη δουλειά στο νέο που του έφεραν για να αντικαταστήσει τη Μαρία, χτύπησε το τηλέφωνό του. Ο “άγριος” έλειπε σε ταξίδι και η ανέλπιστη ησυχία που βασίλευε ήταν ανεκτίμητη. Στο τηλέφωνο ήταν ο φίλος του ο Γιάννης, ο δικηγόρος της επιχείρησης. «Κωνσταντίνε καλημέρα.» «Καλημέρα Γιάννη. Πως και με θυμήθηκες πρωί-πρωί;» Μια μικρή παύση από την άλλη άκρη του τηλεφώνου του φάνηκε παράξενη. Ο Γιάννης ήταν λαλίστατος και ότι είχε να πει το έλεγε στα γρήγορα. «Άκου Κωνσταντίνε. Τα αφεντικό με επιφόρτισε να σε ειδοποιήσω ότι η συνεργασία σας σταματάει εδώ και σε παρακαλεί να αδειάσεις το γραφείο από τα πράγματά σου. Με δύο λόγια να μην σε βρει εκεί όταν επιστρέψει. Συγνώμη Κωνσταντίνε μου, αλλά σου μεταφέρω τα λόγια του ακριβώς!» Του έφυγε η ψυχή. Βασικά μόνο ένας ηλίθιος επιχειρηματίας θα έδιωχνε το λογιστή του όταν όλα τα θέματα της επιχείρησης ήταν ρευστά. Ο “κύριος” Τάσος βέβαια δεν διεκδικούσε και κανένα όσκαρ εξυπνάδας. Αντί να τσαντιστεί και να αρχίσει να φωνάζει χαμογέλασε με αρκετή δόση κακίας. Χαιρέτησε το δικηγόρο και έκλεισε το τηλέφωνο, μετά γύρισε στο νεοφερμένο και του είπε: «Φίλε μου μόλις έμαθα ότι το αφεντικό με απέλυσε. Τα μαζεύω λοιπόν και φεύγω αμέσως αφού αυτή είναι η εντολή του. Γεια χαρά λοιπόν και καλό κουράγιο, όπως είπε και κάποιος ηλίθιος Ευρωπαίος πριν ρίξει την πατρίδα μας σ’ αυτό το χάος». Ο άλλος είχε μείνει άγαλμα. Κατάφερε μετά από μικρή παύση να ψελλίσει. «Και εγώ τι θα κάνω τώρα κύριε Κωνσταντίνε;» Τον λυπήθηκε παρά τη δυστυχία του. «Δεν ξέρω παιδί μου! Όπως βλέπεις σε ρίχνει κατευθείαν στα βαθιά. Κολύμπα λοιπόν αν θέλεις να σωθείς». Μετά από αυτό σηκώθηκε και έφυγε σχεδόν τρέχοντας. Στην επιστροφή για το σπίτι μια σκέψη, που τον τυραννούσε τελευταία, άρχισε να ωριμάζει στο μυαλό του. Η γυναίκα του έπεσε από τα σύννεφα και έβαλε τα

κλάματα μπροστά στην τόση δυστυχία που χτύπησε το σπίτι της. Την αγκάλιασε με αγάπη και μόλις κόπασε το κλάμα, της εξήγησε τι ακριβώς είχε βάλει στο μυαλό του από καιρό, ποια σκέψη του θα τους έβγαζε πιθανόν από το αδιέξοδο. «Νομίζω Ελένη ότι ήρθε ο καιρός να πετάξουμε με δικά μας φτερά. Με τα λίγα λεφτά που έχουμε στην τράπεζα θα ανοίξουμε ένα φοροτεχνικό γραφείο. Όλοι όσοι ασχολούνται με τα φοροτεχνικά πάνε καλά». Λέγε-λέγε την έπεισε να χρησιμοποιήσει τα τελευταία τους λεφτά για να ανοίξει το φοροτεχνικό γραφείο. Από το ίδιο απόγευμα άρχισε το ψάξιμο. Δεν δυσκολεύτηκε καθόλου να βρει μαγαζί και μάλιστα σε κεντρικό σημείο, στο ίδιο τετράγωνο με το πρακτορείο του ΟΠΑΠ. Το ενοίκιο λόγω της κρίσης ήταν αρκετά χαμηλό. Έπεσε με τα μούτρα στην αναμόρφωση του χώρου. Βρήκε μεταχειρισμένα έπιπλα και έκανε το βάψιμο του μαγαζιού μόνος, με τη βοήθεια μόνο της γυναίκας του. Είκοσι μέρες μετά, τα λεφτά τους τελείωναν και δεν είχαν ακόμα τελειώσει όταν ένα τηλεφώνημα τον παραξένεψε. Ήταν ο σατράπης και μιλούσε όλο γλύκα. «Κωνσταντίνε καλημέρα. Τι έγινες ρε ψυχή; Εσύ χάθηκες! Έτσι είπαμε; Να ρίξεις μαύρη πέτρα πίσω σου; Αλλά ας τα αφήσουμε τώρα αυτά. Δεν περνάς από εδώ, να πάρεις και κάτι χρεωστούμενα;» Όλο γέλιο και χαρούλες ο τύραννος! Του είπε όσο πιο ψυχρά μπορούσε ότι θα πέρναγε αύριο από εκεί και τον έκλεισε πρώτος. Μετά από αυτό το τηλεφώνημα δεν είχε άλλη όρεξη για δουλειά και έκλεισε το μαγαζί. Περνώντας μπροστά από το πρακτορείο θυμήθηκε το Joker που είχε ξεχάσει, αρκετές μέρες, στο πορτοφόλι του. Από τότε δεν είχε ξαναπαίξει. Έβαλε το απόκομμα στην ειδική υποδοχή που σου δείχνει αν κέρδισες ή όχι και ...ζαλίστηκε! Το μόνο που πρόλαβε να δει ήταν ένας εξαψήφιος αριθμός, μετά η μικρή οθόνη έσβησε. Είχε μείνει κάγκελο! Ο πράκτορας τον είδε και πλησίασε. Του πήρε το χαρτάκι από το χέρι και το ξανάβαλε στην υποδοχή. Το πρόσωπό του φωτίστηκε. «Μπράβο Κωνσταντίνε, εσύ ήσουνα μωρέ και φάγαμε τον κόσμο τόσες μέρες;» Του εξήγησε ότι είχε πιάσε τα πέντε νούμερα αλλά δεν έπιασε το Joker γι αυτό κέρδισε μόνο εκατόν εξήντα χιλιάδες ευρώ. Αν είχε και το Joker θα περνούσε τα δύο εκατομμύρια μιας και είχαν βρεθεί άλλοι πέντε που κέρδισαν το Jack pot. “Δεν είναι δυνατόν, ονειρεύομαι” σκέφτηκε ενώ δεχόταν τα συγχαρητήρια όλων όσων βρίσκονταν στο μαγαζί αυτή την ώρα. Πήρε το χαρτί του πράκτορα και πετάχτηκε στην τράπεζα. Έβαλε τα λεφτά στον οικογενειακό λογαριασμό αφού κράτησε τρία χιλιάρικα για “χάλασμα”. Επιστρέφοντας για το σπίτι πέρασε ξανά από το πρακτορείο και φιλοδώρησε τον πράκτορα με δύο χιλιάρικα για να εισπράξει τις ευχαριστίες και τις ευχές του ανθρώπου. Στην αρχή η γυναίκα του δεν τον πίστεψε αλλά όταν είδε το χαρτί της τράπεζας, άρχισε να χορεύει και να τραγουδάει σαν μικρό κοριτσάκι. «Και τώρα τι κάνουμε Κωνσταντίνε;» Την κρατούσε στα γόνατά του όπως τότε που

Αν έχεις τύχη… διάβαινε, αν όχι… ξέχνα το! Tου Κώστα Γ. Τσάμη

ήταν νιόπαντροι. «Προς το παρόν τίποτα μωρό μου, εκτός βέβαια από το μαγαζί που θα ανοίξει οπωσδήποτε. Θα αγοράσω βέβαια τα καλύτερα κομπιούτερ της αγοράς και θα σε βάλω στο προσωπικό ώστε να σου “κολλάω” και τα ένσημά μέχρι να πάρεις σύνταξη. Θα βοηθάς και εσύ όποτε μπορείς ιδίως στην εποχή των δηλώσεων. Λογίστρια είσαι, κομπιούτερ ξέρεις…» Συνέχισαν να κάνουν όνειρα σαν παιδιά. Αυτό το σχετικά μικρό ποσό ήταν αρκετό για να ανοίξει μπροστά τους την πόρτα της ευτυχίας. Το γραφείο του ήταν όπως το είχε αφήσει μόνο που τώρα υπήρχαν τρεις νεαροί που δούλευαν με την αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους. Έδειχναν σαν να μην ήξεραν από πού να αρχίσουν και που να τελειώσουν. Ο “σκληρός” τον δέχθηκε αμέσως όλο χαμόγελα. «Καλώς τον Κωνσταντίνο!» Συνέχισε τις γαλιφιές για λίγη ώρα ακόμα και τελικά μπήκε στο ψαχνό. «Τελικά ήταν λάθος η απόλυσή σου, το παραδέχομαι και είμαι έτοιμος να το διορθώσω. Για αρχή πάρε αυτό το φάκελο με τα λεφτά που σου χρωστάω». Ο Κωνσταντίνος έβαλε το φάκελο στην τσέπη χωρίς να τον ανοίξει. Ήταν βέβαιος ότι τα λεφτά θα ήταν εντάξει μιας και τον είχε τόσο ανάγκη. Εν τω μεταξύ δεν είχε μιλήσει καθόλου μέχρι στιγμής μόνο τον κοιτούσε με ένα τρόπο σαν να του έλεγε “τελείωνε να φύγουμε, έχουμε και δουλειές”. «Θέλω να γυρίσεις πίσω γιατί άφησες πολλές εκκρεμότητες φεύγοντας. Δεν φταις εσύ βέβαια, γι αυτό σου λέω ότι θα διορθώσω το λάθος μου.» Ήταν καιρός να πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα. «Για να γυρίσω πίσω θα υπάρξουν όροι που οπωσδήποτε δεν θα τους δεχτείς». Του μίλησε στον ενικό, αρκετά είχε ανεχθεί την αλαζονεία του. Εκείνος τον κοιτούσε χαμογελώντας… φιλικά; Δεν ήταν σίγουρος. «Πως είσαι σίγουρος ότι δεν θα τους δεχθώ; Πες τους όρους σου και βλέπουμε». Δεν τον ξεγέλασε το “θλιμμένο” ύφος του. «Άκου λοιπόν τους όρους μου. Πρώτον, τα δύο χιλιάρικα μισθό που μου έδινες ξέχασέ τα. Με τέσσερα χιλιάρικα το συζητάμε. Δεύτερον εγώ θα αποφασίζω ποιον θα έχω στο γραφείο για βοηθό μου και τρίτο και κυριότερο θα πάψεις να είσαι τόσο αυστηρός». Ο άλλος γέλασε με ένα γέλιο που δεν προμήνυε τίποτα καλό. «Αυστηρός είπες;» Ο Κωνσταντίνος κούνησε το κεφάλι καταφατικά. χωρίς να χαμηλώσει το βλέμμα από πάνω του. «Σαν πολλά δεν ζητάς ρε φίλε; Αν δεχόμουν κάτι τέτοιο πως θα μπορούσα μετά να επιβληθώ στο προσωπικό μου;» Ήταν αξιολύπητος, δεν άξιζε να ασχοληθεί κανείς μαζί του. Σηκώθηκε και του είπε την τελευταία του κουβέντα. «Είναι απλό φίλε, κάνε τους να σε σέβονται, όχι να σε φοβούνται! Τους δύο πρώτους όρους τους συζητάω αυτόν όχι». Προχώρησε προς την πόρτα και πιάνοντας το πόμολο γύρισε ξανά προς το μέρος του άλλου. «Αυτά είναι φίλε μου. Αν δεχθείς τους όρους μου πάρε με στο τηλέφωνο». Άνοιξε και βγήκε σχεδόν τρέχοντας. Στο δρόμο ανάσανε λες και έφυγε ένα βάρος από πάνω του. Η γυναίκα του τον περίμενε με αγωνία. «Τι έγινε Κων-

σταντίνε; Τι σε ήθελε ο σατράπης;» Της τα είπε με το νι και με το σίγμα. «Μόλις του μίλησα για τη συμπεριφορά του, αγρίεψε. Τότε τον άφησα και έφυγα. Να δεις που δεν θα τηλεφωνήσει». Η γυναίκα του τον κοίταζε με πραγματική στενοχώρια. «Δηλαδή Κωνσταντίνε σκοπεύεις να δεχθείς την πρότασή του αν σε πάρει τηλέφωνο και σου πει ότι δέχεται τους όρους σου;» Με έκπληξη διαπίστωσε ότι ήταν εκνευρισμένη. «Ναι Ελένη. Σκοπεύω να δεχθώ, δεν πετάς εύκολα τέσσερα χιλιάρικα το μήνα». Το κοκκίνισμα στο πρόσωπό της έδειχνε καθαρά ότι πλησίαζε φουρτούνα. «Και το μαγαζί; Τι θα γίνει το μαγαζί Κωνσταντίνε; Θα το κλείσεις πριν το ανοίξεις; Τσάμπα κάναμε τόσα όνειρα χθες; Με αυτή τη μικρή περιουσία που κέρδισες μπορούμε άνετα να ζήσουμε τουλάχιστον τρία χρόνια χωρίς άλλο εισόδημα. Γιατί δεν πολεμάς; Μάλλον γιατί τα παρατάς;» Την αγκάλιασε και την έσφιξε πάνω του. «Δεν θα τα παρατήσω χαζούλα μου! Θα το δουλεύω το απόγευμα». Τώρα εκείνη έβαλε τα κλάματα. «Όχι Κωνσταντίνε, όχι και πάλι όχι! Δεν θα πεθάνεις κυνηγώντας χίμαιρες! Το σπίτι σου σε χρειάζεται, τα παιδιά σου σε χρειάζονται, η γυναίκα σου σε χρειάζεται, όλοι σε χρειαζόμαστε ζωντανό και γεμάτο υγεία. Αυτό που θέλω είναι να πολεμήσεις αγόρι μου, να πραγματοποιήσεις το όνειρό μας να αναστήσουμε μαζί μια δουλειά από το μηδέν και όχι να αναλωθείς εξυπηρετώντας ξένα συμφέροντα». Τον συγκλόνισε με τα λόγια της που έδειχναν το πόσο φιλοσοφημένη ήταν και το κυριότερο το πόσο βάθος είχε η αγάπη της. Δάκρυσε πραγματικά συγκινημένος και η απόφασή του οριστικοποιήθηκε να μην επιστρέψει στην παλιά του δουλειά. Το είχε μισοαποφασίσει εδώ που τα λέμε αλλά φοβόταν την άρνηση της γυναίκας του που θα προτιμούσε (έτσι φανταζόταν) τη σιγουριά του μισθού από το κυνήγι μαγισσών που ήταν η ιδέα του να ανοίξει δικό του γραφείο. Ένα μήνα μετά από την κουβέντα που είχε με τη γυναίκα του, το γραφείο είχε ανοίξει και δούλευε κανονικά, με πρώτο πελάτη (πράγμα πραγματικά εκπληκτικό) τον σατράπη που αρκέστηκε στην πρόταση του Κωνσταντίνου να αναλάβει το γραφείο του ό,τι φοροτεχνικό πρόβλημα αντιμετώπιζε, στη δουλειά του, το πρώην αφεντικό του. Ήταν συγκινητική η παρουσία των γειτονικών μαγαζιών που έσπευσαν να γίνουν πελάτες του Κωνσταντίνου και της γυναίκας του. Στον τρίτο μήνα αναγκάστηκε να προσλάβει και τη Μαρία, την πρώην βοηθό του για να τον βοηθήσει επειδή η δουλειά είχε ανέβει τόσο που δεν την προλάβαινε πια. Που και που έπαιζε και κανένα Joker ποτέ όμως περισσότερο από ένα δύο ευρώ. Σε όλη του τη ζωή ήταν συντηρητικός, δεν θα παρασυρόταν τώρα από μια μικρή εύνοια της τύχης. Το πρακτορείο εξ άλλου ήταν και αυτό από τους πρώτους πελάτες του. Η παρουσία της γυναίκας του στο γραφείο πολλές φορές ήταν απαραίτητη, όσον αφορά τη ζωή τους, η παρουσία της, μετά την αποκάλυψη της τόσο μεγάλης αγάπης της, ήταν καταλυτική…

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Επεξεργασία Αστικών Λυμάτων

Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων.

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ

στικά ή οικιακά λύματα είναι τα ακάθαρτα νερά που παράγονται από τις διάφορες ανθρώπινες ανάγκες και δραστηριότητες, όπως αφόδευση, μπάνιο, μαγείρεμα, πλύσιμο, καθαριότητα χώρων κλπ. στις οικίες αλλά και τα ξενοδοχεία, τα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, γραφεία, εστιατόρια κλπ. Παλαιότερα σε αραιοκατοικημένες περιοχές αλλά και σήμερα σε υποανάπτυκτα μέρη, τα λύματα των οικιών τα απέρριπταν κατευθείαν στο έδαφος ή σε παρακείμενα ρέματα και χαβούζες, γεγονός που προκαλούσε αρρώστιες και επιδημίες. Αργότερα άρχισε η αποχέτευση των οικιακών λυμάτων σε σηπτικές δεξαμενές, τους λεγόμενους βόθρους. Οι βόθροι είναι υπόγειες δεξαμενές και είναι απορροφητικοί, βιολογικοί ή στεγανοί. Στους απορροφητικούς ο πυθμένας ή και τα τοιχώματα είναι το χώμα, διαμέσου του οποίου τα υγρά διηθούνται και μέρος αυτών απορροφείται και συγκρατείται από το έδαφος, ενώ το υπόλοιπο καταλήγει στα υπόγεια νερά. Κατά την διέλευση του νερού μέσα από τους πόρους του εδάφους το ρυπαντικό του φορτίο καταναλώνεται από τους μικροοργανισμούς του εδάφους. Κατ’ αυτό τον τρόπο τα λύματα κα-

θαρίζονται και το έδαφος και τα υπόγεια νερά προστατεύονται. Τα στερεά των λυμάτων συσσωρεύονται στον πυθμένα του βόθρου, υφίστανται αναερόβια διάσπαση (σήψη) και από καιρού εις καιρόν αφαιρούνται με βυτιοφόρα. Οι απορροφητικοί βόθροι αρκετά συχνά χάνουν την απορροφητική τους ικανότητα επειδή τα περιεχόμενα στα λύματα λίπη φράσσουν τους πόρους του εδάφους με αποτέλεσμα οι δεξαμενές αυτές να γεμίζουν με μεγαλύτερη συχνότητα και να χρειάζονται πολύ πιο συχνά άδειασμα με βυτιοφόρο. Η προσθήκη στους βόθρους αυτούς ειδικών βακτηρίων που καταναλώνουν τα λίπη μπορεί να λύσει το ανωτέρω πρόβλημα. Οι βιολογικοί βόθροι αποτελούνται συνήθως από δύο στεγανές δεξαμενές εκ των οποίων η μία υπερχειλίζει προς την άλλη. Στην πρώτη δεξαμενή καθιζάνει στον πυθμένα και συλλέγεται η λάσπη, ενώ στην επιφάνεια επιπλέουν και παγιδεύονται τα λίπη. Τόσο η λάσπη όσο και τα λίπη αφαιρούνται κατά ορισμένα χρονικά διαστήματα με βυτιοφόρα. Από την δεύτερη δεξαμενή, όπου τα υγρά είναι απαλλαγμένα από τα λίπη και από τα στερεά ξεκινάει ένας σωλήνας διάτρητος σε όλο του το μήκος, μέσω του οποίου τα υγρά διαχέονται στο έδαφος ή μπορεί να τοποθετηθεί μία υποβρύχια αντλία που να αντλεί το νερό για πότισμα του εδάφους. Και σ΄ αυτή την περίπτωση με την βοήθεια των μικροοργανισμών του εδάφους διασπάται το ρυπαντικό φορτίο των λυμάτων.

Οι στεγανοί βόθροι είναι κλειστές δεξαμενές που χρησιμεύουν για την προσωρινή αποθήκευση των λυμάτων και άμεση μεταφορά τους. Από τα ανωτέρω παρατηρούμε την ικανότητα αυτοκαθαρισμού της φύσης και στην προκειμένη περίπτωση καθαρισμού των λυμάτων από το έδαφος. Η αύξηση όμως του πληθυσμού και επομένως των βόθρων σε μία περιοχή καθιστά ανεπαρκή τον καθαρισμό των λυμάτων από το έδαφος με αποτέλεσμα την ρύπανση και την μόλυνση τόσο του εδάφους όσο και των υπόγειων νερών. Η δημιουργία δικτύων αποχέτευσης, μέσω των οποίων τα λύματα οδηγούνται σε λίμνες, ποτάμια ή στην θάλασσα επιφέρει την προστασία του εδάφους και των υπόγειων νερών από την ρύπανση. Μέσα στην θάλασσα, στις λίμνες και τα ποτάμια ζει μεγάλη ποικιλία και πλήθος έμβιων οργανισμών πολλοί από τους οποίους αποτελούν βασικό στοιχείο διατροφής του ανθρώπου. Με βάση την διατροφική αλυσίδα που επικρατεί μεταξύ των οργανισμών αυτών τα διάφορα είδη αυτών και ο πληθυσμός εκάστου είδους διατηρούνται σταθερά στην

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού διάρκεια του χρόνου. Επίσης το πλαγκτόν της θάλασσας είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κατανάλωσης του διοξειδίου του άνθρακος της ατμόσφαιρας και παραγωγής οξυγόνου, διεργασία κατά την οποία αφαιρείται η περίσσεια των συνεχώς παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα και εμπλουτίζεται το νερό και ο αέρας με οξυγόνο. Οι ανωτέρω υδάτινοι χώροι αποτελούν μεν κλειστά αυτοσυντηρούμενα οικοσυστήματα, έχουν όμως και την δυνατότητα εισδοχής και αφομοίωσης μέχρις ενός ορίου υλών και οργανισμών χωρίς να διαταράσσεται η ζωή και η βιοποικιλότητα εντός αυτών. Τέτοιες εισροές είναι για παράδειγμα τα νερά της βροχής, των ρεμάτων και των ποταμών που καταλήγουν τελικά σ’ αυτούς, τα οποία παρασύρουν στην πορεία τους ανόργανα και οργανικά υλικά και επίσης τα αστικά λύματα και τα βιομηχανικά υγρά απόβλητα που καταλήγουν επίσης σε θάλασσες λίμνες και ποτάμια είτε μέσω συστημάτων αποχέτευσης είτε μέσω ρεμάτων. Η αντιμετώπιση και αφομοίωση των ανωτέρω εισροών από την θάλασσα και τους άλλους υδάτινους αποδέκτες γίνεται κατά τον ακόλουθο τρόπο: Το νερό των εισροών εξατμίζεται και μεταφέρεται υπό μορφή νεφών με τους ανέμους πάνω από την ξηρά, όπου πέφτει υπό την μορφή βροχής ή και χιονιού. Τα μεταφερόμενα ανόργανα και οργανικά υλικά βρίσκονται στο νερό, τα μεν ελαφρύτερα υπό την διαλυμένη μορφή ή σε αιώρηση, ενώ τα βαρύτερα καθιζάνουν στον πυθμένα της θάλασσας. Μέσα στην θάλασσα υπάρχουν αερόβιοι και αναερόβιοι μικροοργανισμοί που ζουν με οξυγόνο ή χωρίς οξυγόνο αντιστοίχως, οι αερόβιοι οργανισμοί βρίσκονται σε μικρότερα βάθη και κοντά στην επιφάνεια του νερού, ενώ οι αναερόβιοι σε μεγαλύτερα βάθη. Τα διαλυμένα και τα αιωρούμενα οργανικά υλικά των εισροών καταναλώνονται από αερόβιους μικροοργανισμούς, οι οποίοι παράγουν διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και νερό (H2O), ενώ τα καθιζάνοντα οργανικά υλικά, ανάλογα με την συγκέντρωση του οξυγόνου στον πυθμένα, καταναλώνονται είτε από αερόβιους μικροοργανισμούς ως ανωτέρω είτε από αναερόβιους μικροοργανισμούς παράγοντας μεθάνιο (CH4) και διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Τα ανόργανα υλικά των εισροών παραμένουν στην θάλασσα ως αδρανή υλικά, ένα ποσοστό των οποίων εξέρχεται πάλι στην ξηρά με τα κύματα της θάλασσας. Οι εισερχόμενοι επίσης παθογόνοι μικροοργανισμοί πεθαίνουν είτε στην επιφάνεια του νερού από τον ήλιο είτε εντός του νερού της θάλασσας. Παρόμοια συμβαίνουν και στους άλλους υδάτινους αποδέκτες.

Νεκρά ψάρια από τη ρύπανση του νερού.

Ρύπανση θάλασσας από αστικά λύματα Όπως προαναφέραμε η θάλασσα έχει την δυνατότητα να αυτοκαθαρίζεται διασπώντας με την βοήθεια των ευρισκομένων εντός αυτής μικροοργανισμών το ρυπαντικό φορτίο των όμβριων υδάτων, των αστικών λυμάτων και άλλων ακαθάρτων υδάτων που εισρέουν σ’ αυτήν. Και όσον αφορά στα αστικά λύματα αυτό ήταν εφικτό όσο η γη ήταν αραιοκατοικημένη και οι ποσότητες των αστικών λυμάτων μικρές. Με την αύξηση όμως του πληθυσμού της γης και την δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων η ποσότητα των αστικών λυμάτων αυξήθηκε, ιδιαίτερα σε μεγάλες πόλεις, με αποτέλεσμα οι υδάτινοι αποδέκτες, στους οποίους κατέληγαν τα αστικά αυτά λύματα να μην μπορούν να αυτοκαθαριστούν, να διασπάσουν δηλαδή όλο το εισερχόμενο σ’ αυτούς ρυπαντικό φορτίο. Αυτό είχε σαν συνέπεια την συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων οργανικών ενώσεων (ρύπων) στο νερό που δέσμευαν το διαλυμένο σ’ αυτό οξυγόνο με αποτέλεσμα τον θάνατο των ψαριών και την δραματική μείωση ή και αφανισμό γενικότερα των περισσότερων υδάτινων οργανισμών. Μεγάλες ποσότητες λάσπης επίσης συσσωρεύονταν στον πυθμένα, δεσμεύοντας και εκεί το οξυγόνο και αφανίζοντας τους βενθικούς οργανισμούς. Εκτός από την ανωτέρω διατάραξη του υδάτινου οικοσυστήματος υπήρχε και αύξηση των παθογόνων μικροοργανισμών στο νερό, οι οποίοι το καθιστούσαν επικίνδυνο για την δημόσια υγεία οι δε αναερόβιες συνθήκες που δημιουργούνταν είχαν σαν αποτέλεσμα την σήψη των νερών και την πρόκληση δυσοσμίας. Η δυσοσμία, η θολότητα και η μόλυνση των νερών ήταν συνθήκες που καθιστούσαν την γύρω περιοχή ακατάλληλη για αναψυχή, ψυχαγωγία και παραμονή και αυτό συντελούσε στην οικονομική αλλά και στην γενικότερη υποβάθμιση της γύρω περιοχής. Υπήρχε λοιπόν επιτακτική ανάγκη να δοθεί μία λύση στο ανωτέρω πρόβλημα και η λύση που δόθηκε ήταν η επεξεργασία των αστικών λυμάτων και η αφαίρεση σημαντικού ποσοστού του ρυπαντικού τους φορτίου σε βαθμό που οι υδάτινοι αποδέκτες στους οποίους καταλήγουν να μπορούν να διασπάσουν το υπόλοιπο και κατ’ αυτό τον τρόπο να μην διαταράσσονται τα οικοσυστήματά τους και τα νερά τους να διατηρούνται καθαρά. Οι μονάδες στις οποίες αφαιρείται το ρυπαντικό φορτίο των ακαθάρτων νερών ονομάζονται μονάδες βιολογικού καθαρισμού, επειδή κατά τον καθαρισμό των νερών αυτών λαμβάνουν χώρα βιολογικές δράσεις.

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ

Βιολογικός καθαρισμός αστικών λυμάτων Οι διεργασίες που ακολουθούνται στις μονάδες βιολογικού καθαρισμού κατά βάση μιμούνται τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην φύση, μόνο που γίνονται σε τεχνητές εγκαταστάσεις και με εντατικό τρόπο. Όπως στην θάλασσα έτσι και στους βιολογικούς καθαρισμούς τα αιωρούμενα στερεά των λυμάτων καθιζάνουν και η μεν λάσπη που καθιζάνει διασπάται με ορισμένα βακτήρια, ενώ το διαλυμένο στο νερό ρυπαντικό φορτίο καταναλώνεται από βακτήρια άλλου τύπου. Υπάρχουν διάφοροι τύποι μονάδων επεξεργασίας αστικών λυμάτων με μικρές διαφορές μεταξύ των. Πάντως σε γενικές γραμμές σε όλες αυτές τις μονάδες διαχωρίζονται τα στερεά από τα υγρά και γίνεται ξεχωριστή επεξεργασία των στερεών και ξεχωριστή των υγρών. Στη συνέχεια δίνεται μία σχηματική απεικόνιση και μία σύντομη περιγραφή των σταδίων επεξεργασίας-καθαρισμού μίας τυπικής μονάδας επεξεργασίας αστικών λυμάτων.

Τα λύματα εισερχόμενα από το δίκτυο ακαθάρτων στην μονάδα επεξεργασίας υφίστανται κατά σειρά προεπεξεργασία, πρωτοβάθμια επεξεργασία, δευτεροβάθμια επεξεργασία και τριτοβάθμια επεξεργασία. Παράλληλα υπάρχει και η γραμμή επεξεργασίας της λάσπης. Τα στάδια επεξεργασίας αναλυτικότερα είναι τα ακόλουθα:

Προεπεξεργασία

Αφαίρεση βαριών στερεών. Όταν στο δίκτυο των αστικών λυμάτων αποχετεύονται και όμβρια ύδατα (παντοροϊκό δίκτυο) τότε ιδίως κατά τις ημέρες των βροχοπτώσεων ενδέχεται να εισέλθουν στο δίκτυο μεγάλα και βαριά αντικείμενα, όπως ξύλα, πέτρες και διάφορα μεταλλικά αντικείμενα.

Τα αντικείμενα αυτά θα πρέπει να αφαιρεθούν στην είσοδο της μονάδας επεξεργασίας, διότι εάν εισέλθουν στα επόμενα στάδια μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές φθορές στις εγκαταστάσεις. Τα λύματα λοιπόν διέρχονται από μία σειρά φρεατίων, όπου με την βαρύτητα πέφτουν και παγιδεύονται τα ανωτέρω βαριά στερεά, ενώ τα λύματα απαλλαγμένα από αυτά συνεχίζουν την πορεία τους. Τα παγιδευμένα βαριά στερεά κατά διαστήματα αφαιρούνται, ξεπλένονται και απορρίπτονται ως αδρανή υλικά στον πιο κοντινό Χώρο Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Σχάρα χειροκαθαριζόμενη.

Εσχάρωση. Το επόμενο στάδιο είναι η εσχάρωση. Τα λύματα μεταφέρουν επίσης και άλλα μικρότερου μεγέθους αδρανή υλικά όπως μικρά ξύλα, πλαστικές φιάλες, κομμάτια από ύφασμα ή δέρμα, κουτάκια αναψυκτικών και διάφορα άλλα αντικείμενα που πρέπει να αφαιρεθούν για την προστασία της εγκατάστασης. Στο στάδιο αυτό τα λύματα διέρχονται μέσα από μία σειρά παράλληλων καναλιών, σε κάθε ένα εκ των οποίων είναι τοποθετημένη, κάθετα προς την ροή των λυμάτων, μία σχάρα. Η σχάρα αποτελείται από μία σειρά κατακόρυφων παράλληλων ράβδων μέσα από τα ανοίγματα των οποίων διέρχονται τα λύματα, ενώ στις μεταλλικές ράβδους συγκρατούνται τα προαναφερθέντα αδρανή υλικά, τα οποία αφαιρούνται είτε χειροκίνητα (χειροκαθαριζόμενες σχάρες), είτε αυτόματα (αυτόματες σχάρες). Ανάλογα με τα ανοίγματα των σχαρών ο εσχαρισμός διακρίνεται σε χονδροειδή, μεσαίο και λεπτό εσχαρισμό. Τα συλλεγόμενα αδρανή υλικά αφού ξεπλυθούν μεταφέρονται και απορρίπτονται στον πλησιέστερο ΧΥΤΑ. Εξάμμωση-απολίπανση. Τα λύματα περιέχουν και άμμο, λίπη και λάδια που πρέπει να αφαιρεθούν. Μετά την εσχάρωση τα λύματα διέρχονται από άλλα κανάλια ο πυθμένας, των οποίων έχει κωνικό σχήμα. Στα κανάλια αυτά εμφυσάται αέρας από κάτω προς τα πάνω με τέτοια πίεση ώστε τα ανόργανα στερεά όπως η άμμος και τα πετραδάκια να καθιζάνουν στους κώνους ενώ τα οργανικά που είναι ελαφρύτερα και αποτελούν το ρυπαντικό φορτίο αιωρούνται και περνάνε στο επόμενο στάδιο επεξεργασίας. Η άμμος από τους κώνους αντλείται με αεραντλίες και αφού ξεπλυθεί οδηγείται στους χώρους αδρανών των ΧΥΤΑ. Μετά την εξάμμωση τα λύματα διέρχονται από άλλα κανάλια, στα οποία τους δίνεται η δυνατότητα να ηρεμήσουν,

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

οπότε τα λίπη και τα λάδια ως ελαφρύτερα από το νερό ανέρχονται και επιπλέουν στην επιφάνεια. Εκεί παγιδεύονται και με σάροτρα οδηγούνται σε ειδικό φρεάτιο, από το οποίο παραλαμβάνονται με βυτίο και οδηγούνται σε ειδικό χώρο των ΧΥΤΑ.

φωσφόρου, η αφαίρεση των στοιχείων αυτών γίνεται με κάποιες πρόσθετες διεργασίες από τις οποίες το άζωτο μετατρέπεται σε αέριο άζωτο και διαφεύγει στον ατμόσφαιρα, ο δε φωσφόρος συγκρατείται στην λάσπη και απομακρύνεται με αυτήν.

Πρωτοβάθμια επεξεργασία

Προκαθίζηση. Μετά την εξάμμωση και την απολίπανση τα λύματα εισέρχονται σε δεξαμενές είτε ορθογώνιες είτε κυκλικές, τις δεξαμενές προκαθίζησης. Συνήθως κατά την είσοδό τους στις δεξαμενές αυτές μετρείται και η παροχή των λυμάτων. Οι δεξαμενές προκαθίζησης είναι μεγάλες με αποτέλεσμα τα λύματα να έχουν μεγάλο χρόνο παραμονής σ’ αυτές. Αυτό δίνει την δυνατότητα στα αιωρούμενα στερεά να καθιζάνουν στον πυθμένα, ενώ τα λύματα με τα διαλυμένα και τα μικρότερης διαμέτρου στερεά με υπερχείλιση οδηγούνται στο επόμενο στάδιο, το στάδιο της δευτεροβάθμιας επεξεργασίας. Η λάσπη που έχει καθιζάνει στον πυθμένα αντλείται προς τις δεξαμενές πάχυνσης της γραμμής επεξεργασίας της λάσπης. Στην προκαθίζηση οι διεργασίες είναι μόνο φυσικές και μηχανικές.

Δευτεροβάθμια επεξεργασία

Αερισμός. Τα λύματα που υπερχειλίζουν από την προκαθίζηση οδηγούνται σε δεξαμενές, στις οποίες εισάγεται αέρας υπό την μορφή πολύ λεπτών φυσαλίδων, είτε από διαχύτες στον πυθμένα των δεξαμενών αυτών είτε από την επιφάνεια με την βοήθεια επιφανειακών αεριστήρων. Οι δεξαμενές αυτές ονομάζονται δεξαμενές αερισμού ή βιολογικοί αντιδραστήρες εξαιτίας των βιολογικών δράσεων που λαμβάνουν χώρα σ’ αυτές. Μέσα στις δεξαμενές αυτές υπάρχουν αερόβια βακτήρια, τα οποία τρέφονται με οξυγόνο (O2) και το διαλυμένο ρυπαντικό φορτίο (οργανικές ενώσεις) των λυμάτων και παράγουν νέα βακτήρια, διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και νερό (H2O). Φροντίζουμε ο πληθυσμός αυτών των βακτηρίων να είναι αρκετά υψηλός, ώστε στο χρόνο παραμονής των λυμάτων στις δεξαμενές αυτές να καταναλώνεται πολύ μεγάλο ποσοστό του ρυπαντικού φορτίου των λυμάτων. Οι ανωτέρω βιολογικές δράσεις σχηματικά έχουν ως ακολούθως: βακτήρια + Ο2 + οργανικές ενώσεις → νέα βακτήρια + CO2 + H2O Ο πληθυσμός των βακτηρίων λέγεται και βιολογική λάσπη. Μετά τον απαραίτητο χρόνο παραμονής στις δεξαμενές αερισμού τα λύματα υπερχειλίζουν προς το επόμενο στάδιο, το στάδιο της τελικής καθίζησης. Τελική καθίζηση. Η τελική καθίζηση περιλαμβάνει δεξαμενές, στις οποίες δεν υπάρχει ανάδευση. Εκεί δίνεται η δυνατότητα στη βιολογική λάσπη (αερόβιοι οργανισμοί) να καθιζάνει στον πυθμένα των δεξαμενών και να διαχωριστεί από το υπερκείμενο υγρό, το οποίο πλέον καθαρό, απαλλαγμένο από ρυπαντικό φορτίο και βιολογική λάσπη, υπερχειλίζει και οδηγείται στην τριτοβάθμια επεξεργασία. Η βιολογική λάσπη από τον πυθμένα των δεξαμενών τελικής καθίζησης αντλείται και ένα μέρος της οδηγείται στις δεξαμενές αερισμού για να εμπλουτίσει τον πληθυσμό των αερόβιων βακτηρίων (ανακυκλοφορούσα λάσπη), το υπόλοιπο δε μέρος της (περίσσεια λάσπης) οδηγείται προς την γραμμή επεξεργασίας της λάσπης. ‘Όταν τα λύματα περιέχουν μεγάλες ποσότητες αζώτου και

Άποψη βιολογικού καθαρισμού.

Τριτοβάθμια επεξεργασία

Διήθηση. Τα λύματα από την τελική καθίζηση, όταν προορίζονται για βιομηχανική χρήση, πχ. όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν σε κάποιες παραγωγικές διεργασίες ή σε συστήματα ψύξης, εναλλάκτες θερμότητας κλπ., τότε πριν την απολύμανση, διέρχονται μέσα από φίλτρα, συνήθως αμμόφιλτρα, για την κατακράτηση επιπλέον αιωρούμενων στερεών με σκοπό την προστασία των εγκαταστάσεων και των παραγωγικών διεργασιών. Τα φίλτρα αυτά καθαρίζονται από καιρού εις καιρόν με αντίστροφη πλύση. Απολύμανση. Μετά την διήθηση τα λύματα διέρχονται από την μονάδα απολύμανσης. Τα λύματα εξαιτίας της προέλευσής των (οικιακά λύματα) περιέχουν κολοβακτηρίδια και άλλους παθογόνους μικροοργανισμούς, οι οποίοι δεν έχουν συγκρατηθεί από τα προηγούμενα στάδια επεξεργασίας. Στην μονάδα απολύμανσης σκοτώνονται οι ανωτέρω παθογόνοι μικροοργανισμοί σε ποσοστό κατάλληλο για την περαιτέρω χρήση του νερού αυτού. Η απολύμανση γίνεται με διάφορα απολυμαντικά μέσα, συνήθως με αέριο χλώριο ή υποχλωριώδες νάτριο (χλωρίνη), αλλά και με Όζον (Ο3), διοξείδιο του χλωρίου ή έκθεση των λυμάτων σε υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Μετά και την απολύμανση το νερό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πότισμα (όχι οπωροκηπευτικών), πλύσιμο δρόμων ή πατωμάτων, για βιομηχανική χρήση ή να απορριφθεί στην θάλασσα, σε ποτάμια, λίμνες ή να διατεθεί υπεδάφια.

Γραμμή επεξεργασίας λάσπης

Πάχυνση λάσπης. Στο στάδιο αυτό αφαιρείται μέρος του περιεχομένου νερού της λάσπης και η λάσπη γίνεται πιο παχιά, έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε στερεά και έτσι είναι ευκολότερη η επεξεργασία της στο επόμενο στάδιο της χώνευσης. Η πάχυνση της πρωτοβάθμιας λάσπης γίνεται σε δεξαμενές με την βαρύτητα, όπου μία ποσότητα νερού διαχωρίζεται στην επιφάνεια των δεξαμενών, υπερχειλίζει και ανακυκλώνεται, ενώ η παραμένουσα παχυμένη λάσπη αντλείται από τον πυθμένα των δεξαμενών αυτών προς την χώνευση. Η δευτεροβάθμια βιολογική λάσπη υφίσταται πάχυνση σε ειδικές μηχανές με την βοήθεια

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ

χημικού διαλύματος (πολυηλεκρολύτης) και οδηγείται επίσης μαζί με την πρωτοβάθμια στην χώνευση. Αναερόβια χώνευση. Η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια λάσπη, μετά την πάχυνση οδηγούνται σε κλειστές δεξαμενές που ονομάζονται αναερόβιοι χωνευτές, επειδή εντός αυτών δεν υπάρχει οξυγόνο. Η λάσπη μέσα στους χωνευτές βρίσκεται υπό διαρκή ανάδευση, θερμαίνεται και διατηρείται σε θερμοκρασία περίπου 36 °C, όπου έχουμε την καλύτερη απόδοση χώνευσης. Οι χωνευτές περιέχουν αναερόβια βακτήρια, τα οποία τρέφονται με τις οργανικές ενώσεις της λάσπης και μετά από μια σειρά βιολογικών δράσεων παράγουν ένα αέριο μείγμα, το οποίο ονομάζεται βιοαέριο. Το βιοαέριο περιέχει μεθάνιο (CH4) κατά 70% και διοξείδιο του άνθρακα (CO2) κατά 30%. Το αέριο αυτό καθαρίζεται από το περιεχόμενο σ’ αυτό θείο και καίγεται σε μηχανές εσωτερικής καύσης παράγοντας ηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Η μεν ηλεκτρική ενέργεια χρησιμοποιείται για τις ενεργειακές ανάγκες του βιολογικού καθαρισμού ή διοχετεύεται και πωλείται στην ηλεκτρική εταιρεία της περιοχής ως πράσινη ενέργεια. Η θερμική ενέργεια χρησιμοποιείται πάλι εντός του βιολογικού καθαρισμού για θέρμανση κτιρίων ή σε εναλλάκτες θερμότητας ή πωλείται για τις ίδιες χρήσεις σε παρακείμενες εταιρείες. Η λάσπη μετά από παραμονή περίπου 15 ημερών στους χωνευτές εξέρχεται απ’ αυτούς και οδηγείται στο επόμενο στάδιο της αφυδάτωσης. Αφυδάτωση λάσπης. Η εξερχόμενη από τους χωνευτές λάσπη είναι σταθεροποιημένη, δεν συνεχίζει δηλαδή να διασπάται και να μυρίζει άσχημα. Στο στάδιο της αφυδάτωσης αφαιρείται από την λάσπη νερό και η συγκέντρωσή της σε στερεά αυξάνεται από περίπου 5% σε 25 με 30%. Η αφυδάτωση συνήθως γίνεται με τους ακόλουθους τρόπους: • Σε κλίνες ξήρανσης. Η λάσπη απλώνεται πάνω στο έδαφος πάνω σε ένα στρώμα από χαλίκια και άμμο. Το νερό

της λάσπης με την βαρύτητα περνάει από την άμμο και τα χαλίκια και ανακυκλώνεται και η λάσπη που παραμένει πάνω, αφυδατωμένη πλέον συλλέγεται. Η μέθοδος αυτή έχει χαμηλό λειτουργικό κόστος αλλά απαιτεί μεγάλη επιφάνεια, είναι αργή και έχει χαμηλή απόδοση. • Σε ταινιόπρεσσες. Η λάσπη συμπιέζεται ανάμεσα σε ειδικά πανιά και το μεν νερό διηθείται και περνάει από την άλλη πλευρά των πανιών η δε λάσπη παραμένει ανάμεσα στα πανιά αφυδατωμένη. • Σε φυγόκεντρες. Η λάσπη περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητα σε κυλίνδρους και με την φυγόκεντρο δύναμη γίνεται διαχωρισμός του νερού από τα στερεά. Οι δύο τελευταίες μέθοδοι απαιτούν διάλυμα πολυηλεκτρολύτη και ηλεκτρική ενέργεια, έχουν υψηλότερο λειτουργικό κόστος και κόστος συντήρησης αλλά καλύτερη απόδοση. Η αφυδατωμένη λάσπη μπορεί να υποστεί κομποστοποίηση και να χρησιμοποιηθεί σαν λίπασμα. Επίσης μπορεί να υποστεί ξήρανση σε ποσοστό στερεών πάνω από 95% και να χρησιμοποιηθεί σαν εναλλακτικό καύσιμο στην τσιμεντοβιομηχανία. Ανωτέρω παρουσιάζονται διαγράμματα ροής γραμμών επεξεργασίας λυμάτων και λάσπης. Βιβλιογραφία: 1. Βιολογικοί Βόθροι (Μικρής-Μεσαίας κλίμακας) | EURASCO SA www.eurasco.gr/blog/λύματα/βιολογικοί-βόθροι-μικρής... 2. Βόθρος-Βικιπαίδεια https://el.wikipedia.org/wiki/Βόθρος 3. Επεξεργασία λυμάτων, Σελίδες χρηστών Α.Π.Θ. http://users.auth.gr/darakas/Wastewater.pdf 4. Wastewater Engineering, Metcalf and Eddy. 5. Επεξεργασία λυμάτων-Βικιπαίδεια https:// el.wikipedia.org/wiki/Επεξεργασία_λυμάτων 6. Mémento technique de l`eau, Degremont. 7. Τεχνολογία επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, βοηθητικές σημειώσεις, Μάριος Τσέζος, Καθηγητής Ε.Μ.Π., Αρτίν Χατζηκιοσεγιάν, Χημικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., M.Sc., Ph.D. 8. Handbook of Water and Wastewater Treatment Plant Operations, Frank R. Spellman, CRC Press. 9. Advances in Water and Wastewater Treatment Technology, T. Matsuo, K. Hankie, S. Takizawa, H. Satoh, Elsevier. 10. Operation of Municipal Wastewater Treatment Plants, Vol.1, Water Environmental Federation. 11. Handbook of Water and Wastewater Treatment Technologies, Nicholas P. Cheremisinoff, Butterworth/Heinemann.

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· Γεν. 1,3-4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Το Μεγάλο Φίλτρο Υπάρχουν πολλά και μεγάλα εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσει μια μορφή ζωής μέχρι να εξαπλωθεί στο Σύμπαν, αλλά, ίσως, κάποια να είναι ικανότερη από τις άλλες.

ο 1950, ο φυσικός και νομπελίστας Enrico Fermi τρώγοντας με συναδέλφους τους ρώτησε: «πού είναι;» Ο Φέρμι είχε στο μυαλό του την απεραντοσύνη του σύμπαντος και αναφέρονταν στους εξωγήινους. Με έναν σχεδόν ασύλληπτο αριθμό αστέρων και πλανητών στο σύμπαν, φαίνεται προφανές ότι το σύμπαν θα έπρεπε να είναι γεμάτο από πολιτισμούς ικανούς να ανακαλύψουν την ραδιοαστρονομία και τα διαστρικά ταξίδια. Ωστόσο, στην εποχή του Φέρμι, δεν υπήρχαν στοιχεία για τέτοιους πολιτισμούς –κάτι που εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Το «Παράδοξο Φέρμι» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων για την εξωγή-

ινη ζωή μέσα σ’ ένα σύμπαν που θα έπρεπε, κανονικά, να πλημμυρίζει απ’ αυτήν. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι σήμερα, δεν έχουμε δει κανένα σημάδι εξωγήινης τεχνολογίας, και τα ραδιοτηλεσκόπιά μας δεν έχουν ακούσει φωνές από άλλους κόσμους. Πολλές υποθέσεις έχουν προταθεί, κατά καιρούς, για την επίλυση του παράδοξου Φέρμι, αλλά όλες αυτές παραμένουν αναπόδεικτες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπόθεση που διατυπώθηκε στη δεκαετία του 1990 από τον Robin Hanson. Η θέση αυτή είναι γνωστή ως το «Μεγάλο Φίλτρο» και εκτός από την εξήγηση, που προσπαθεί να δώσει στην προφανή κοσμική μοναξιά μας, κάνει και ορισμένες ενδιαφέρουσες προβλέψεις για την πορεία μας στη Γη ως νοήμον είδος.

Το Μεγάλο Φίλτρο

Με απλά λόγια, η θεωρία του «Μεγάλου Φίλτρου» υποστηρίζει ότι οι ευφυείς μορφές ζωής, πριν καταλήξουν να αναπτύξουν τεχνολογία τέτοια που θα τους επιτρέψει να επικοινωνήσουν με άλλους πολιτισμούς στο σύμπαν ή να κάνουν εμφανή την παρουσία τους μέσα από τα τεχνολογικά τους επιτεύγματα, πρέπει πρώτα να περάσουν από πολλά κρίσιμα στάδια και τουλάχιστον ένα από αυτά πρέπει να είναι εξαιρετικά απίθανο. Σύμφωνα με την υπόθεση του «Μεγάλου Φίλτρου» στην εξελικτική πορεία ενός ευφυούς είδους, υπάρχει τουλάχιστον ένα εμπόδιο, το οποίο σχεδόν κανένα είδος δεν μπορεί να το ξεπεράσει και να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο της εξέλιξής του. Ο όρος «Μεγάλο Φίλτρο» δεν υποδηλώνει τη συνειδητή δράση κάποιου είδους εξωγενούς οντότητας που εμποδίζει την εξέλιξη ευφυών μορφών ζωής. Είναι περισσότερο ένας τρόπος να αναλογιστούμε τη σχετική πιθανότητα να συμβούν ορισμένα γεγονότα –ή να μην συμβούν– καθοριστικά στη εξελικτική φυσική πορεία ευφυών οργανισμών. Ποια όμως είναι τα βασικά βήματα στο εξελικτικό μονοπάτι (σύμφωνα με το πρότυπο της Γης) που οδηγεί στον αποικισμό του παρατηρήσιμου σύμπαντος; Ο Hanson προτείνει έναν κατάλογο από εννέα βήματα, ο οποίος, παρόλο που δεν είναι πλήρης, είναι ωστόσο ενδεικτικός και αποτελεί μια αφετηρία. Αυτά είναι: 1. Η ύπαρξη ενός κατάλληλου αστρικού συστήματος που να περιέχει τουλάχιστον ένα πλανήτη, ο οποίος να βρίσκεται στην κατοικήσιμη ζώνη του άστρου και να περιλαμβάνει οργανικές ουσίες 2. Ο σχηματισμός αναπαραγωγικών μορίων, έτσι ώστε να αναπτυχθεί η ζωή σε αυτόν τον πλανήτη. 3. Η εμφάνιση απλών μονοκύτταρων (προκαρυωτικών) μορφών ζωής, οι οποίες να είναι σε θέση να αναπαραχθούν, χρησιμοποιώντας αναπαραγωγικά μόρια όπως π.χ. το DNA και το RNA. 4. Η εξέλιξη των απλών προκαρυωτικών κυττάρων σε πιο σύνθετα ευκαρυωτικά κύτταρα. Η δημιουργία, δηλαδή, σύνθετης μονοκύτταρης ζωής. 5. Η εμφάνιση και επικράτηση της σεξουαλικής αναπαραγωγής, που αυξάνει σημαντικά τη γενετική ποικιλομορφία. 6. Η δημιουργία πολυκύτταρων μορφών ζωής. 7. Η εμφάνιση πολύπλοκων ευφυών οργανισμών ικανών να χρησιμοποιούν εργαλεία και να εξελίσσονται. 8. Η ικανότητα αυτών των οργανισμών να δημιουργήσουν προηγμένη τεχνολογία που απαιτείται για τον αποικισμό του διαστήματος (αυτό είναι περίπου το σημείο στο οποίο βρίσκεται η ανθρωπότητα σήμερα). 9. Το ενδιαφέρον των όντων, που διαθέτουν προηγμένη τεχνολογία, να προχωρήσουν στον αποικισμό άλλων πλανητών και αστρικών συστημάτων, αποφεύγοντας παράλληλα να αυτοκαταστραφούν.

Η μαγνητόσφαιρα της Γης και ο ρόλος της στην προστασία της ατμόσφαιρας.

Σύμφωνα με την υπόθεση του «Μεγάλου Φίλτρου», ένα ή περισσότερα από αυτά τα βήματα –εάν ο κατάλογος είναι πλήρης– πρέπει να είναι απίθανο. Ο προσδιορισμός του (αν υπάρχει) είναι σημαντικός, διότι αν βρίσκεται στο παρελθόν και η ανθρωπότητα το έχει ξεπεράσει, τότε το μέλλον της είναι λαμπρό και το σύμπαν είναι δικό της. Αν, όμως, είναι στο μέλλον, τότε, ίσως, η ανθρωπότητα να είναι καταδικασμένη. Αν και, σήμερα, η ανθρωπότητα δεν είναι ακόμα ικανή για διαστρικά ταξίδια με καμία ουσιαστική έννοια (πέρα από μερικά μικρά ρομποτικά διαστημικά οχήματα-ανιχνευτές όπως τα Pioneer, Voyager, New Horizons, Curiosity, Perseverance κ.ά.), εντούτοις έχει αναπτύξει προηγμένη ραδιοαστρονομία, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ο πολιτισμός μας είναι ένας σχετικά προηγμένος τεχνολογικά πολιτισμός. Αλλά, με δεδομένη την ηλικία του σύμπαντος (13,7 δισεκατομμύρια χρόνια) θα πρέπει να υπάρχουν κάποιοι εξωγήινοι ευφυείς οργανισμοί, οι οποίοι να έχουν αποικίσει ολόκληρο το γαλαξία τους μέχρι τώρα, έστω κι αν χρειάζονταν τον ίδιο υπερβολικά μεγάλο χρόνο για να κάνουν τα τεχνολογικά άλματα που έχει κάνει η ανθρωπότητα, Οι αστρονόμοι, όμως, δεν βρίσκουν αποδείξεις αυτών των πολιτισμών. Όσο κι αν αφουγκράζονται τα αστέρια, η σιωπή είναι εκκωφαντική. Τι θα μπορούσε, όμως, να αποτελεί το «Μεγάλο Φίλτρο»; Η πρώτη και κύρια απάντηση συνοψίζεται στην υπόθεση της «Σπάνιας Γης», που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον γεωλόγο Peter Ward και τον αστροβιολόγο Donald E. Brownlee το 2000. Αντιστρέφοντας τη γνωστή κοπερνίκεια αρχή, σύμφωνα με την οποία η Γη δεν είναι κάποιος ιδιαίτερος και ξεχωριστός πλανήτης, προτείνει ακριβώς το αντίθετο: η Γη είναι ένας πλανήτης εξαιρετικά σπάνιος. Σύμφωνα με αυτήν η Γη είναι μια εντελώς μοναδική και σπάνια περίπτωση, διότι, ενώ, κατά κανόνα, η εμφάνιση της ζωής είναι εξαιρετικά απίθανη για πολλούς λόγους, στη Γη συναντάμε μια συρροή πολλών εξαιρετικά απίθανων συμπτώσεων, που έχουν δημιουργήσει συνθήκες κατάλληλες για την εμφάνιση πολύπλοκης ζωής. Σύμφωνα με τους Ward και Brownlee η εμφάνιση της ζωής στη Γη οφείλεται σε μια ολόκληρη σειρά ευνοϊκών γεγονότων, που κάλλιστα θα μπορούσαν να μην είχαν συμβεί. Καταρχήν ο Ήλιος και το πλανητικό του σύστημα βρίσκονται στην άκρη του γαλαξία, σε μια περιοχή που αφθονούν στοιχεία, όπως ο άνθρακας, το άζωτο και το οξυγόνο, τα οποία είναι απαραίτητα για τη ζωή ενώ ταυτόχρονα σπανίζουν βίαια καταστροφικά γεγονότα, όπως είναι οι εκρήξεις υπερκαινοφανών. Επίσης, ο Ήλιος έχει αρκετά μεγάλη διάρκεια ζωής ικανή για την εμφάνιση και εξέλιξη των διαφόρων μορφών ζωής ενώ το μέγεθός του είναι τέτοιο, που η ακτινοβολία του παραμένει σχετικά σταθερή για όλο αυτό το διάστημα. Ο πλανήτης μας βρίσκεται αρκετά κοντά στον Ήλιο, ώστε το νερό, που είναι απαραίτητο για την ύπαρξη της ζωής, να βρίσκεται σε υγρή μορφή σχηματίζοντας ωκεανούς και αρκετά μακριά, ώστε να μην στρέφει πάντα το ίδιο ημισφαίριο προς αυτόν. Επίσης, διαθέτει την κατάλληλη μάζα, ώστε να συγκρατεί την ατμόσφαιρά του, ενώ διαθέτει και έναν ενεργό μεταλλικό πυρήνα σε υγρή κατάσταση, ο οποίος αφενός προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για τη δημιουργία τεκτονικής δραστηριότητας, που ανανεώνει συνεχώς το έδαφος προσθέτοντας μεταλλικά στοιχεία από το εσωτερικό της Γης στα επιφανειακά στρώματα και αφετέρου δημιουργεί ένα μαγνητικό πεδίο, που περιβάλλει τον πλανήτη και σε συνδυασμό με την ατμόσφαιρα τον προστατεύει από τον ηλιακό άνεμο και την κοσμική ακτινοβολία, που καταστρέφουν κάθε μορφή ζωής. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις εξάλλου διαμορφώνουν την θερμοκρασία και την πυκνότητα της ατμόσφαιρας, ενώ συνεχώς την εμπλουτίζουν με στοιχεία απαραίτητα για τη εμφάνιση της ζωής.

Το Μεγάλο Φίλτρο

Η Δημιουργία της Σελήνης. Η Γη, εξάλλου, διαθέτει έναν δορυφόρο, τη Σελήνη, που με το μέγεθός της σταθεροποιεί τη κλίση του άξονα της Γης και εξασφαλίζει έτσι την ήπια εναλλαγή των εποχών. Ας σημειωθεί δε, ότι η Σελήνη δημιουργήθηκε από ένα τυχαίο γεγονός, την σύγκρουση με τη Γη ενός σώματος μεγέθους του Άρη πολύ νωρίς, πριν από την εμφάνιση της ζωής. Επίσης στο πλανητικό μας σύστημα υπάρχουν κομήτες και αστεροειδείς, που αν συγκρουστούν με τη Γη θα μπορούσαν να καταστρέψουν κάθε ζωή πάνω σ΄ αυτήν. Εδώ ο ρόλος του Δία είναι πολύτιμος, αφού βρίσκεται στην κατάλληλη απόσταση και έχει το κατάλληλο μέγεθος, ώστε να σταματάει πολλές από αυτές τις κοσμικές καταστροφές, απορροφώντας αυτά τα επικίνδυνα αστρικά σώματα. Ακόμα, όμως, και αν συντρέχουν όλες αυτές οι ευτυχείς προϋποθέσεις η εμφάνιση της ζωής και κυρίως της ευφυούς ζωής, δεν είναι καθόλου σίγουρη και ίσως εκεί να βρίσκεται το Μεγάλο Φίλτρο: στην εμφάνιση και την εξέλιξη της ζωής. Πράγματι, υπάρχουν τουλάχιστον τρία κρίσιμα στάδια στην πορεία από τον ανόργανο κόσμο στην ευφυή ζωή: α) τα αναπαραγωγικά μόρια (αβιογένεση και εμφάνιση RNA), β) η απλή μονοκύτταρη ζωή (προκαρυωτικά) και γ) πολύπλοκη μονοκύτταρη ζωή (ευκαρυωτικά). Οι χημικοί και οι βιολόγοι δεν είναι ακόμα απόλυτα σίγουροι πώς δημιουργήθηκε το πρώτο μόριο με δυνατότητα αναπαραγωγής. Το κρίσιμο βήμα είναι η δημιουργία των πρωτεϊνών, που αποτελούνται από αμινοξέα τα οποία σχηματίζονται από ανόρ-

Προκαρυωτικό Κύτταρο. 1. Τριχίδια, 2. Πλασμίδιο, 3. Ριβοσώματα, 4. Κυτταρόπλασμα, 5. Κυτταρική μεμβράνη, 6. Κυτταρικό τοίχωμα, 7. Βακτηριακό έλυτρο, 8. Πυρηνοειδές, 9. Μαστίγιο.

γανες ουσίες τόσο στο διάστημα όσο και στη Γη. Αυτά, στη συνέχεια, ενώνονται μεταξύ τους για να δημιουργήσουν πρωτεΐνες. Όμως, για την δημιουργία των πρωτεϊνών απαιτούνται ένζυμα (ως καταλύτες), τα οποία είναι και αυτά πρωτεΐνες. Η λύση στο πρόβλημα αυτό θα μπορούσε να είναι κάποιο νουκλεϊκό οξύ – στην περίπτωση αυτή το RNA. Σε αντίθεση με τον μεγάλο αδελφό του, το DNA, το RNA είναι ένα μονόκλωνο μόριο που έχει πολύ μικρότερη αλυσίδα νουκλεοτιδίων. Αν και, συνήθως, απαιτεί DNA για να αναπαραχθεί, είναι ωστόσο, ικανό να αναπαράγεται και μέσω αυτοκατάλυσης. Αυτό του επιτρέπει να γίνει τόσο ο καταλύτης του εαυτού του, όσο και να δράσει ως ένζυμο για την σύνθεση άλλων πρωτεϊνών (ένζυμα RNA ή ριβόζυμα). Ωστόσο, τα προβλήματα που εγείρει η αβιοτική σύνθεση ενός μορίου RNA δεν είναι καθόλου απλά. Η αβιοτική σύνθεση RNA δεν έχει επιτευχθεί, μέχρι στιγμής, στο εργαστήριο. Αυτό το μοντέλο προέλευσης της ζωής –από μακρομόρια σε RNA, κατόπιν σ’ ένα κόσμο RNA και τέλος στο DNA– δεν είναι το μοναδικό. Μια άλλη πιθανότητα είναι το λίκνο της ζωής να είναι κρύσταλλοι αργίλου ή σιδηροπυρίτη. Απ’ αυτούς μέσω μιας διαδικασίας γνωστής ως «οργανική εξάπλωση», κατά την οποία ανόργανα μόρια αντικαθίστανται από οργανικά, καταλήγουμε στον σχηματισμό μακρομορίων και DNA. Προς το παρόν οι επιστήμονες δεν συμφωνούν ποια από τις δύο αυτές διαδικασίες είναι η σωστή ή αν υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές λύσεις. Αλλά και τα επόμενα βήματα –από τα απλά αυτοαναπαραγώμενα μόρια στους μονοκύτταρους προκαρυωτικούς οργανισμούς και απ’ αυτούς στους μονοκύτταρους ευκαρυωτικούς– είναι εξαιρετικά δύσκολα, αν όχι εξαιρετικά απίθανα, καθόσον απαιτούν πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες, που περιλαμβάνουν ακόμα και τη αλλαγή της σύνθεσης της ατμόσφαιρας της Γης, από αναγωγικής και πλούσιας σε διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο κ.ά. σε οξειδωτική και πλούσια σε οξυγόνο. Πολύ δε περισσότερο πολύπλοκα και δύσκολα είναι τα βήματα που οδήγησαν από τους μονοκύτταρους στους πολυκύτταρους οργανισμούς και απ’ αυτούς σε φυτά ζώα και εν τέλει στον άνθρωπο. Δεδομένου ότι δεν έχουμε εντοπίσει ποτέ τη ζωή αλλού, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πόσο δύσκολο ήταν αυτό το αρχικό βήμα. Έχουμε αρκετά στοιχεία από τα οποία συμπεραίνουμε ότι, η ζωή εμφανίστηκε πολύ νωρίς στην ιστορία της Γης, αμέσως μετά την ψύξη των πετρωμάτων και την δημιουργία ωκεανών. Είναι ενδιαφέρον ότι, μετά το σχηματισμό των προκαρυωτών –πριν από περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια– τίποτα δεν άλλαξε στο βιολογικό τοπίο για τα επόμενα 1,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Σε όλο αυτό το διάστημα η ζωή, εύθραυστη ακόμα τότε, συνέχισε να υπάρχει και να αναπτύσσεται, χωρίς καμμιά ουσιαστική εξέλιξη, ενώ θα ήταν πολύ εύκολο να καταστραφεί από ένα τυχαίο κοσμικό γεγονός, όπως είναι για παράδειγμα η σύγκρουση της Γης με κάποιον αστεροειδή, που θα εξαέρωνε τους ωκεανούς, ή μια μεταβολή των κλιματικών συνθηκών λόγω αλλαγής της σύστασης της ατμόσφαιράς της, μετά από μια σειρά ηφαιστειακών εκρήξεων. Για να προκύψει πολύπλοκη μονοκύτταρη ζωή έπρεπε από τα προκαρυωτικά να δημιουργηθούν ευκαρυωτικά κύτταρα με ενδοσυμβίωση1 –μια εξέλιξη που σε καμία περίπτωση δεν ήταν υποχρεωτικό να συμβεί και ενδεχομένως απίθανη. Αν όλες αυτές οι προϋποθέσεις είναι απαραίτητες για την αβιο1 Σύμφωνα με την θεωρία αυτή οι χλωροπλάστες και τα μιτοχόνδρια, που είναι οργανίδια των ευκαρυωτικών κυττάρων, υπήρξαν κάποτε ανεξάρτητοι οργανισμοί, και ότι πριν από περίπου 1,5 δισεκατομμύρια χρόνια ανέπτυξαν συμβιωτική σχέση με πρωτοευκαρυωτικούς οργανισμούς. Έτσι τα μιτοχόνδρια ίσως να προέρχονται από τα πρωτεοβακτήρια ενώ οι χλωροπλάστες από φωτοσυνθετικά βακτήρια, τα κυανοβακτήρια.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

γένεση, ίσως η εμφάνιση ζωής από την ανόργανη φύση να είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο. Εναλλακτικά, ίσως, η αυθόρμητη εμφάνιση ζωής να είναι συνηθισμένο φαινόμενο, αλλά αυτοί οι ζωντανοί οργανισμοί να μην εξελίσσονται ποτέ πέρα από το επίπεδο των απλών μονοκύτταρων οργανισμών. Ίσως, το σύμπαν να είναι γεμάτο βακτήρια –αλλά τα βακτήρια δεν κατασκευάζουν ραδιοτηλεσκόπια ή διαστημόπλοια. Το «Μεγάλο Φίλτρο» θα μπορούσε επίσης να είναι ένα καθαρά εξωτερικό γεγονός, που δεν εξαρτάται από το βιολογικό είδος στο οποίο εφαρμόζεται, όσο τεχνολογικά προηγμένο και να είναι αυτό. Για παράδειγμα, η πρόσκρουση ενός γιγαντιαίου αστεροειδούς, ή κάποιου περιπλανώμενου πλανήτη, μιας κοντινής έκρηξης ακτίνων γάμμα ή ενός θεαματικού σουπερνόβα θα μπορούσε, ενδεχομένως, να αφανίσει όλη τη ζωή στη Γη ή σε οποιονδήποτε άλλο πλανήτη. Είναι γεγονός ότι η ύπαρξη και η εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών στη Γη κατά καιρούς έχουν αντιμετωπίσει μαζικές εξαφανίσεις (Κάμβριο, δεινόσαυροι κλπ.). Και δυστυχώς, είναι πιθανό τέτοια γεγονότα εξαφάνισης να είναι σχεδόν αναπόφευκτα σε όλο το σύμπαν. Καμία από τις τεχνολογίες που διαθέτει σήμερα το οπλοστάσιό μας δεν θα μπορούσε να εμποδίσει κάποιο από αυτά τα γεγονότα, ακόμα και αν είχαμε καταφέρει να έγκαιρα να το προβλέψουμε. Η εξέλιξη των ανθρώπων και κατά συνέπεια ο ανθρώπινος πολιτισμός οφείλονται σε μεγάλο βαθμό σε καθαρή τύχη. Αν η πτώση ενός αστεροειδούς, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, στην Γη δεν είχε εξολοθρεύσει τους δεινοσαύρους, ίσως οι άνθρωποι και ο πολιτισμός τους να μην υπήρχαν σήμερα. Ίσως, αυτή η, προς το παρόν, αδυναμία επικοινωνίας με άλλους πολιτισμούς εκτός της Γης, δείχνει, ότι οι πολιτισμοί ακόμα και όταν αναπτύσσονται δεν διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω καταστροφών, που προκύπτουν όχι μόνο από τυχαία γεγονότα, αλλά λόγω ενδογενών προβλημάτων. Μπορεί να είναι πολύ διαδεδομένη η ζωή στο Σύμπαν, αλλά, οι προηγμένοι τεχνολογικά πολιτισμοί να αυτοκαταστρέφονται λόγω της ανωριμότητάς τους ή της ανικανότητάς τους να διαχειριστούν κάποια ή κάποιες από τις τεχνολογίες που αναπτύσσουν. Έχοντας ως παράδειγμα την περίπτωση της Γης, βλέπουμε να υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στις τεχνολογικές δυνατότητες που δίνει η επιστημονική πρόοδος (τεχνητή νοημοσύνη, νανοτεχνολογία, βιοτεχνολογία πυρηνική ενέργεια κλπ.) και στην κοινωνική και πολιτική πρόοδο, που είναι απαραίτητη για τη διαχείριση αυτής της προόδου. Ήδη η ανθρωπότητα είναι κάτι παραπάνω από ικανή να αυτοκαταστραφεί μέσω ενός παγκόσμιου θερμοπυρηνικού πολέμου, παρασέρνοντας στον όλεθρο ολόκληρο τον πλανήτη. Η τεχνολογική εξέλιξη έχει δώσει στην ανθρωπότητα την δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της Γης σε τέτοιο σημείο, που να προκαλεί καταστροφικές μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον. Και όμως η ανθρωπότητα

Ευκαρυωτικό Κύτταρο. 1. Πυρηνίσκος 2. Πυρήνας 3. Ριβόσωμα 4. Κυστίδιο 5. Τραχύ ενδοπλασματικό δίκτυο 6. Συσκευή Golgi 7. Κυτταροσκελετός 8. Λείο ενδοπλασματικό δίκτυο 9. Μιτοχόνδρια 10. Κενοτόπιο 11. Κυτταρόπλασμα 12. Λυσόσωμα 13. Κεντριόλια μέσα σε Κεντροσωμάτιο. δεν είναι σε θέση να αντιδράσει συνολικά και να επιλύσει τα διάφορα προβλήματα κάνοντας χρήση των όπλων που της δίνει η επιστήμη. Κατακερματισμένη σε διάφορα κράτη δεν εννοεί να αντιληφθεί, ότι παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμια προσπάθεια για την επίλυσή τους. Το τελευταίο παράδειγμα, της διαχείρισης σε πλανητικό επίπεδο των όπλων που έδωσε η επιστήμη για την αντιμετώπιση της Covid-19 (εμβόλια, φάρμακα κλπ.) φανερώνει ότι η ανθρωπότητα κοινωνικά και πολιτικά δεν είναι σε θέση να τα εκμεταλλευτεί (αντιεμβολιαστικό κίνημα, ανισότητα διάθεσης εμβολίων κλπ.). Ωστόσο, αυτή η μοναξιά μας στο σύμπαν έχει και την αισιόδοξη πλευρά της. Όσο περίεργο και αν φαίνεται, ίσως να είμαστε το μοναδικό ευφυές είδος, που κατάφερε να περάσει με ασφάλεια από το «Μεγάλο Φίλτρο». Από την άλλη, η επικοινωνία με ένα υπερ-προηγμένο τεχνολογικό πολιτισμό, τέτοιο που μπροστά του να φαινόμαστε πρωτόγονοι, μπορεί να σημαίνει ότι το «Μεγάλο Φίλτρο» βρίσκεται ακόμα μπροστά μας. Η ανθρωπότητα, ίσως, να είναι υποχρεωμένη στο μέλλον να περάσει από ένα αιφνιδιαστικό κοσμικό τεστ επιβίωσης, για το οποίο δεν ξέρουμε πως να προετοιμαστούμε. Αν και το ερώτημα «πού είναι;» παραμένει αναπάντητο, η θεωρία του «Μεγάλου Φίλτρου» προσφέρει μια από τις καλύτερες εικασίες που διαθέτουμε. Σίγουρα δεν είναι παρά μόνο μια θεωρία. Αλλά, από λογική άποψη, είναι μια ελκυστική ιδέα σε πολλά επίπεδα. Δυστυχώς, όμως, δεν γνωρίζουμε αν όντως υπάρχει και ποια είναι η φύση του. Είναι μια πραγματικά δύσκολη άσκηση για την ανθρώπινη λογική. Είναι πολλά αυτά που έχουμε να μάθουμε ακόμα. Όμως, γι αυτό δεν είναι τα πειράματα;

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΣΙΓΗΣ ΑΡΜΟΝΙΑ Ολακέρο Το Αχανές Ενέργειας Διατονικές Φασμάτων Συμφωνικές Στην Κοσμική Ακολουθία Ενέργειας Αλληλουχία ΚυματοΣυνάρτησης Αιτιοκρατία Κοσμικές Συχνότητες Ενέργειας Ενότητες Συμπάντων Οντότητες Απειροστικές Στροφορμές Ενέργειας Ροπές Αέναες Πηγές Ενέργειας Ρυτίδωμα Χωρόχρονου Αποτύπωμα Κενού και Χάους Ολοκλήρωμα Διαισθητικά Πεδία Ενέργειας Συγκυρία Γενεσιουργός Αιτία Ενέργεια Εν Υπερθέσει Εντροπίας Σχέση ΚοσμοΚύκλοι Εν Συζεύξει ΑπειροΕνέργειας Ρεύμα ΑπειροΚβαντικό Πλέγμα ΑπειροΝόησης Πνεύμα Ενέργειας ΑπειροΑκτινοβολία Φασμάτων ΑπειροΣυμμετρία Σιγής Αρμονία!!! * *ΑιτιοΚρατικό Γίγνεσθαι. 76

Της Ρεγγίνας Φρέντζου

Ένα παραμύθι που λέγεται Κύθνος

ταν είδα από μακριά το νησί, ερχόμενη με το πλοίο, αναρωτήθηκα «μα πού με έστειλαν; στον πλανήτη Άρη;» σχολίασε και ξέσπασε σε δυνατά γέλια η μαυροφορεμένη μαγείρισσα που μας περιποιήθηκε στο κατά τα άλλα άδειο ταβερνάκι εκείνο το βράδυ με το παγερό κρύο στο χωριό Δρυοπίδα. «Δεν είχα ξαναδεί τίποτα παρόμοιο στη ζωή μου, και έχω επισκεφτεί αρκετά ελληνικά νησιά. Μα όσο πράσινο του λείπει, τόση θέρμη έχουν στις καρδιές τους οι κάτοικοι.» δήλωσε συγκινημένη, αναφέροντας ακόμα ότι σε δύο ημέρες θα επέστρεφε στην οικογένειά της στα Γρεβενά. Πριν φύγει είχε φροντίσει να γράψει σε όλους τους φίλους της (φρόντισε να υπογραμμίσει τη σημασία της λέξης) αποχαιρετιστήριες κάρτες με δικές της μαντινάδες. Με μια μαντινάδα μας κέρασε ακόμα ένα καραφάκι βαρελίσιο κόκκινο κρασί και μας διηγήθηκε σχεδόν λυρικά την ιστορία του οδοιπορικού της από το Κίεβο της Ουκρανίας μέχρι την Κέρκυρα, τη Χαλκιδική και την Κύθνο - το πιο φιλόξενο μέρος όπου έχει ζήσει και δεν θα το ξεχάσει ποτέ. Πράγματι, μπορεί ο πλανήτης Άρης να μην είναι και το πιο φιλόξενο περιβάλλον για να ευδοκιμήσει οποιοσδήποτε ζωντανός οργανισμός (εξαιρουμένων ίσως των κατσαριδών, οι

οποίες ευχαρίστως από την πλευρά μου να μετοικήσουν εκεί). Όμως ο "πλανήτης" Κύθνος είναι η πιο ζεστή και ταυτόχρονα πανέμορφα άγρια και άνυδρη έκπληξη που μπορεί να αναμένει ένας Αθηναίος μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Ένας απέραντος φρυγανότοπος με συνολικά εφτά δέντρα σε ημικωματώδη κατάσταση, σπασμένα και τυραννισμένα από τους μόνιμους αέρηδες και τον ανελέητο ήλιο. Τα μάτια πονάνε στην αντανάκλαση ακόμα και του, λογικά πιο αποδυναμωμένου, δεκεμβριάτικου φωτός στο κατακίτρινο θαμνώδες τοπίο, τόσο κίτρινο, χρυσίζον όταν το λούζουν οι ηλιακές ακτίνες, που θυμίζει φωτογραφία σε σέπια. Εδώ σίγουρα ο Μπομπ Ρος θα προβληματιζόταν για την έλλειψη σχημάτων και χρωμάτων που θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει στη ζωγραφική αναπαράσταση του κυκλαδίτικου αυτού νησιού. Βουνά από χώμα, ξερολιθιές, αγριορίγανη, σκίνα, θυμάρια και φασκόμηλα, με αρκετά μικρά ρέματα ανάμεσά τους, όπου φυτρώνουν πανήψυλες (κατακίτρινες και αυτές) καλαμιές, με το χαρακτηριστικό τους καθησυχαστικό θρόισμα ως απάντηση σε κάθε πνοή του ανέμου. Ω, και ο άνεμος, αυτός ο άνεμος! Ο θεός Αίολος σίγουρα πλάνεψε τον Όμηρο, το βασίλειό του δεν ήταν στη Σικελία, μα στην Κύθνο. Τον άκουσα να ουρλιάζει, να ωρύ-

εται μέσα στην εξαλλοσύνη του, βουτηγμένος μέσα στην τραχιά γλυκύτητα της οργής του, μαλακώνοντας με τη δύναμη και την ορμή του κάθε σπιθαμή των βράχων, δημιουργώντας τη μαγεμένη αυτή πλάση, άγρια, ατίθαση, ήρεμη και απαλή, εξαρτημένη πάντα από τις αλλοπρόσαλλες διαθέσεις του. Αυτός ήταν που ξερίζωσε το σήμα κατατεθέν της πενσιόν μας, μία πανέμορφη μπουκαμβίλια με έντονα φούξια λουλούδια, ίσως ζηλεύοντας την ομορφιά που σκόρπιζε γύρω της στην πιο σκοτεινή και ασπρόμαυρη εποχή του χρόνου. Μα αυτός ήταν κιόλας που μου μετέφερε λογιών λογιών μυρωδιές βοτάνων κατά τις περιηγήσεις μου σε απάτητα μονοπάτια, αυτός ήταν που με εμπότιζε διαρκώς με το αναζωογονητικό θαλασσινό ιώδιο, αυτός μου υπενθύμιζε μέρα νύχτα την παντοδυναμία και πανταχού παρουσία του∙ και εγώ τα βράδια ήξερα ότι δεν θα κοιμηθώ μονάχη μου, γιατί έξω τον ακούω να λυσσομανάει τον φίλο μου τον θαλασσινό τον άνεμο. Δεν έχω βρεθεί ποτέ μου στις ορεινές περιοχές της Σκωτίας, αν και θέλω πολύ∙ διόρθωση, ήθελα πολύ. Γιατί μετά βρέθηκα στην Κύθνο. Δίχως ίχνος τοπικισμού και εθνικής περηφάνιας,

μιας και περισσότερο περηφανεύομαι για τα τρία καλά σκωτσέζικα νησιώτικα ουίσκι που έχει να επιδείξει η μικρή μου κάβα παρά για τις ούτε καν δοκιμαστικές εμπειρίες μου με το ούζο, το τσίπουρο και τη ρετσίνα μαζί, τολμώ να πω ότι η επαφή μου με τη σχεδόν ανέγγιχτη από την τουριστική και ενεργειακή ανάπτυξη φυσική ομορφιά του νησιού αυτού κάλμαρε προς το παρόν τη δίψα μου για επίσκεψη παρθένων τόπων με έντονη παρουσία των φυσικών δυνάμεων. Η Κύθνος εμπεριέχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που μπορεί να αποζητά ο σύγχρονος περιηγητής: την περιπέτεια, το δέος, το σεβασμό, την πνευματική αφύπνιση, την έμπνευση, την αυθεντικότητα, τη νοσταλγία, την παράδοση, τον ρομαντισμό και την έκπληξη. Το καλύτερο από όλα ήταν ίσως, προσωπικά, η βίωση του τελευταίου αυτού σχεδόν παραλυτικού συναισθήματος της έκπληξης και του θαυμασμού για ένα κομμάτι του Αιγαίου, για το οποίο ελάχιστα γνώριζα και είχα ακούσει και το οποίο ακόμα λιγότερο ανέμενα να με καταπλήξει τόσο με την εντυπωσιακή παρουσία όλων των στοιχείων της φύσης ως δαιμόνων, ως στοιχειών βγαλμένων σαν από λαϊκό παραμύθι.

Στην αριστερή σελίδα: Η περιοχή Λουτρά λουσμένη σε ένα σχεδόν υπερφυσικό φως κατά το δεκεμβριάτικο ηλιοβασίλεμα (η φωτογραφία δεν έχει υποστεί επεξεργασία). 1. Ένας αναπάντεχος και τόσο καλοδεχούμενος χαιρετισμός μέσα στο καταχείμωνο: κρόκος, τον οποίον δεν είχα ξαναδεί ανθισμένο. Φαίνεται πως αυτό το πανέμορφο λουλουδάκι δεν χρειάζεται πολλά για να ξεφυτρώσει, πάρα μόνο λίγο χώμα, ήλιο και μία περαστική βροχή. 2. Οι δυνάμεις της φύσης, η ατίθαση βασίλισσα θάλασσα σε συνδυασμό με τον άρχοντα ήλιο και τον αγριεμένο θεό Αίολο μαγνητίζουν, ηρεμούν το πνεύμα και καθαρίζουν την ψυχή από ό,τι περιττό συσσωρευμένο σκουπίδι. 3. Το τοπίο της Κύθνου σαν άλλος πλανήτης Άρης με παραλίες εφάμιλλες εκείνων στις Μαλδίβες: πρωτόγονο, ανέπαφο από κακόγουστες τουριστικές επεμβάσεις, ζωγραφισμένο με πινελιές πέτρας, ερήμου, δαντελωτής ακτής και διάφανων τιρκουάζ νερών που θυμίζουν αυγουστιάτικο καταμεσήμερο (ακόμα και αν είναι Δεκέμβριος μήνας)4. Το πάλαι ποτέ σφύζον από ζωή πολυτελές ξενοδοχείο "Ξενία" στη θέση Λουτρά εγκαταλείφθηκε από τη μια μέρα στην άλλη και αφέθηκε στη μοίρα του, προσφέροντας ένα μοναδικό φωτογραφικό μοτίβο για τους τολμηρούς που θα βρουν το θάρρος να διεισδύσουν στα μυστικά του.

Το ενετικό κάστρο της Ζακύνθου και το Χλεμούτσι της Β.Δ. Πελοποννήσου Του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

φορμή για την παρούσα, παράλληλη παρουσίαση των δύο κάστρων, του ενετικού κάστρου της Ζακύνθου και του κάστρου Χλεμούτσι στην βορειοδυτική Πελοπόννησο, της εποχής της Φραγκοκρατίας, αποτέλεσε ένας παλιός χάρτης που παρατήρησα στην επίσκεψή μου στο Μουσείο-Αρχοντικό Ρώμα στη Ζάκυνθο. Ο χάρτης παρουσιάζει την Ζάκυνθο αλλά συμπεριλαμβάνει και το βορειοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου και προέρχεται από το έργο Recueil des Principaux Plans des Ports el Rades de la Méditerranée, χρονολογείται στα 1764. Χαρτογράφος αναγράφεται ο Γάλλος Joseph Roux (1725-1793), υδρογράφος του Βασιλιά. Ο χαρτογράφος ζωγραφίζει πάνω στον χάρτη τα οχυρωματικά έργα της περιοχής, που προφανώς ενδιέφεραν εκείνη

την εποχή τους δυτικούς, καθώς ήταν αυτά που έλεγχαν το στρατηγικής σημασίας πέρασμα ανάμεσα στην Ζάκυνθο και την Πελοπόννησο καθώς και την είσοδο στον Κορινθιακό Κόλπο. Αντικριστά και όχι σε κλίμακα, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην σημασία των οχυρωμάτων αυτών, παρουσιάζονται τα δύο κάστρα.

Το ενετικό κάστρο της Ζακύνθου

Στην Μπόχαλη, προάστιο της Ζακύνθου και άλλοτε περιοχή των εξοχικών κατοικιών των αλλοτινών κόντηδων της Χώρας, ένα λιθόστρωτο καλντερίμι μας οδηγεί στο κάστρο της Ζακύνθου. Τα τείχη που διατηρούνται έως σήμερα κατασκευάστηκαν

Χάρτης της Ζακύνθου του Γάλλου χαρτογράφου Joseph Roux από την έκδοση Recueil des Principaux Plans des Ports el Rades de la Méditerranée, 1764. Σημειώνονται το κάστρο της Ζακύνθου και το Χλεμούτσι.

Πάνω: Η Ζάκυνθος από το έργο «Ταξίδι στα Επτάνησα του 18ου αιώνα» του Andre Crasset Saint Sauveur, Παρίσι, 1797. Διακρίνεται το κάστρο από την πλευρά του λιμανιού και του προμαχώνα Grimani. Κάτω: Το κάστρο της Ζακύνθου το 1686, από τον V.M. Coronelli. μεταξύ του 1646 και 1647 από τους Ενετούς. Το κάστρο, σήμερα πνιγμένο από το πευκοδάσος και με μια εκπληκτική θέα, μας υποδέχεται με την Πύλη των Λεόντων του Αγίου Μάρκου. Μετά από δύο ακόμα εσωτερικές πύλες βρισκόμαστε στον χώρο που κάποτε ήταν χτισμένη η μεσαιωνική Ζάκυνθος. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές και τα ευρήματα που έχουν ανακαλυφθεί επιβεβαιώνουν τις θεωρίες ότι η περιοχή αποτέλεσε την αρχαία ακρόπολη της Ζακύνθου καθώς και ότι ήταν συνεχής η ανθρώπινη παρουσία από την προϊστορική εποχή μέχρι και την μεταβυζαντινή, οπόταν σώζονται οχυρωματικά έργα και κτίρια. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη φρουρίου με το όνομα Κάστρο χρονολογείται στο 15ο αιώνα από τον κώδικα της μονής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και αναφέρει «Η κυρά Κλεώπη η Κοψιδού όπου έκτισε τον παρόν μοναστήρι… εις το Κάστρον της παρόν πόλεως Ζακύνθου… 1478 μαγ.23…». Το 1479 οι Τούρκοι λεηλατούν το νησί, καταστρέφουν ολοσχερώς το κάστρο

Το ενετικό κάστρο της Ζακύνθου και το Χλεμούτσι της Β.Δ. Πελοποννήσου

3 1.-2. Το κάστρο Χλεμούτσι. 10. Το κάστρο Χλεμούτσι. 3. Η θέα του λιμανιού της Ζακύνθου από τον Προμαχώνα Grimani του κάστρου της Ζακύνθου.

Του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου Αριστερά: Λεπτομέρεια χάρτη της Ζακύνθου από τον Oliver Dapper, 1688. Κάτω & αριστερά: Η πύλη του κάστρου της Ζακύνθου με τον Λέοντα του Αγίου Μάρκου. Κάτω & δεξιά: Ο Λέοντας του Αγίου Μάρκου.

και κατασφάζουν τον πληθυσμό. Το νησί παραχωρείται στους Βενετούς σχεδόν έρημο. Οι λιγοστοί κάτοικοι με λάσπη και πέτρες προσπαθούν μόνοι τους να κατασκευάσουν τείχος, από τον φόβο νέας τουρκικής εισβολής. Τους επόμενους αιώνες συχνές είναι οι αναφορές στη Βενετία για ανάγκη γερών οχυρωματικών έργων και καταστροφών από τους απανωτούς σεισμούς. Τέτοιες αναφορές έχουμε για τους σεισμούς στις 16 Απριλίου και 19 Σεπτεμβρίου του 1513, στα 1521, 1554, στις 14 Απριλίου 1591 και 15 Μαΐου 1592. Τελικά οι Βενετοί, υπό την συνεχή τουρκική απειλή και έχοντας χάσει ήδη αρκετές από τις κτήσεις τους, αποφασίζουν την κατασκευή ανθεκτικότερης κατασκευής. Οι επόμενοι σεισμοί που έπληξαν το νησί επέφεραν πολλές σημαντικές ζημιές στο κάστρο αλλά όχι ολοκληρωτική καταστροφή. Μετά την πτώση της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου, στο φρούριο ανεβοκατεβαίνουν διαδοχικά οι σημαίες των Γάλλων δημοκρατικών (1797), των Ρωσοτούρκων (1798), των Άγγλων (1801) αλλά και της Επτανήσου Πολιτείας, των Γάλλων αυτονομιστών (1807) και τέλος των Άγγλων (1809). Οι τελευταίοι, εγκατέστησαν μόνιμη φρουρά και έκαναν σημαντικά έργα συντηρήσεως στο κάστρο. Στις 21 Μαΐου του 1864 ο ύπαρχος της Ζακύνθου παρέλαβε τα κλειδιά του φρουρίου από τον άγγλο φρούραρχο και υψώθηκε

η ελληνική σημαία. Το κάστρο εγκαταλείφθηκε και αφέθηκε να ρημάξει. Σήμερα είναι σε εξέλιξη εργασίες ανασκαφών και συντήρησης. Σε πολύ καλή κατάσταση μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει την πύλη Tre Porte, όπου στην Τρίτη πύλη σώζεται το ανάγλυφο έμβλημα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου, με το λιοντάρι, ο προμαχώνας Grimani, οι φυλακές και η μεγάλη πυριτιδαποθήκη. Όμως χαλάσματα και απομεινάρια υπάρχουν από πλήθος χτισμάτων διάφορων εποχών, όπως το Διοικητήριο, προμαχώνες περιμετρικά του κάστρου, ορθόδοξες και καθολικές εκκλησίες, άλλα δημόσια και ιδιωτικά χτίσματα.

Το Χλεμούτσι

Το Χλεμούτσι βρίσκεται πάνω σε ένα λόφο ύψους περίπου 220 μέτρων, σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα, στο δυτικότερο ακρωτήριο της Πελοποννήσου με θέα στο Ιόνιο Πέλαγος, απέναντι από τη Ζάκυνθο. Το Χλεμούτσι (ή αλλιώς Χλουμούτσι ή Clermont ή Castel Tornese) ήταν τo σημαντικότερο κάστρο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας (κρατίδιο που δημιουργήθηκε από τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη κατά την Δ' Σταυροφορία, μεταξύ του 1205 και 1210, στα εδάφη της Πελοποννήσου, τα οποία μοιράστηκαν σε φέουδα μεταξύ των Φράγκων Σταυροφόρων). Το κάστρο κατασκευάστηκε μεταξύ του 1220 και του 1223 κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας από το Γοδεφρείδο Β' Βιλλεαρδουίνο στην Ηλεία και προστάτευε και την Ανδραβίδα, αλλά και τη Γλαρέντζα, σημερινή Κυλλήνη. Το αρχικό όνομα του κάστρου ήταν Clermont, όπως το ονόμαζαν οι Γάλλοι ιδιοκτήτες του. Οι Έλληνες το ονόμασαν Χλουμούτσι όπως φαίνεται στο Χρονικό του Μορέως ή Χλεμούτσι, η ονομασία που έφτασε σε εμάς έως σήμερα. Κατά την εποχή της βενετσιάνικης κυριαρχίας ονομάστηκε Castel Tornese, επειδή οι Βενετσιάνοι θεωρούσαν ότι εκεί γινόταν η κοπή των νομισμάτων του πριγκιπάτου της Αχαΐας, των τορνεζίων.

Το ενετικό κάστρο της Ζακύνθου και το Χλεμούτσι της Β.Δ. Πελοποννήσου

Πάνω: Οι φυλακές του κάστρου της Ζακύνθου. Δεξιά: Η κεντρική πύλη του κάστρου της Ζακύνθου. Στο Χρονικό του Μορέως αναφέρεται ότι ο Γοδεφρείδος Β΄ επέβαλε φορολγία στον λατινικό κλήρο και γι αυτό τον λόγο ο Πάπας Ονώριος Γ΄ τον αφόρισε. Τότε εκείνος εξήγησε στον Πάπα ότι οι φόροι χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή του κάστρου και ότι χωρίς αυτό το κάστρο η ύπαρξη του πριγκιπάτου και των λατίνων θα κινδύνευε αφού οι Ρωμαίοι θα κατακτούσαν τον Μωριά και θα αφάνιζαν στρατιώτες και λατίνους κληρικούς. Έτσι ο Πάπας πείστηκε και απέσυρε τον αφορισμό. Μετά τον θάνατο του Γοδεφρείδου Β΄ ξέσπασαν έντονες διαμάχες για την διαδοχή στο πριγκιπάτο, κάτι που το οδήγησε σταδιακά στην παρακμή. Οι Καταλανοί κατέλαβαν το κάστρο το 1315 αλλά σύντομα το ανακατέλαβαν οι Φράγκοι, έως τον 15ο αιώνα, οπότε πέρασε στα χέρια του Κάρολου Α΄ Τόκκου, Παλατινού κόμη Κεφαλληνίας-Ζακύνθου και Δεσπότη της Ηπείρου. Το 1427 περιήλθε ειρηνικά στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μετά τον γάμο του με την κόρη του Λεονάρδου Β΄ Τόκκου, Μαγδαληνή ( η οποία για να παντρευτεί τον Παλαιολόγο μετονομάστηκε σε Θεοδώρα). Ο Κωνσταντίνος το χρησιμοποίησε ως στρατιωτικό και διοικητικό του κέντρο. Το 1460 το κάστρο κατελήφθη από τους Τούρκους και το 1687 από τους Ενετούς, που το κράτησαν στην κατοχή τους ως το 1715, όταν ξαναπέρασε στα χέρια των Τούρκων. Το κάστρο αποτελείται από το κυρίως κάστρο, που είναι ένα εξαγωνικό κτίσμα με εσωτερική αυλή, και από τον γύρω χώρο που προστατεύεται από τοίχο με πύργους κατά διαστήματα. Μικρές εργασίες συντήρησης του κάστρου αναφέρονται μόνο κατά την Τουρκοκρατία, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα την διατήρηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του 13ου αιώνα κάτι που το αναδεικνύει ως ένα σημαντικό δείγμα κατασκευών της εποχής της Φραγκοκρατίας.

Βιβλιογραφία: • Το κάστρο της Ζακύνθου, Υπουργείο Πολιτισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα, 2003. • Ζάκυνθος, χθες και σήμερα, εκδόσεις Μιχάλης Τούμπης, Αθήνα. • Αρχοντικό Ρώμα, εκδ. Σήμερα και Χθες, Ζάκυνθος, 2007. • Το Χρονικό του Μορέως, ανώνυμου, 14ος αιώνας. • Λουδοβίκου Σαλβαδόρ, Ζάντε (Α΄ έκδοση 1904), μτφρ. Ζαφείρης Ακτύπης, εκδ. Μπάστα, Ζάκυνθος 2007.

Mylaki Shipping Agency Ltd Ship Agency • Ship-to-Ship Transfers • Protecting Agency • Canal and Straits Transits Electronic Customs Clearances • Ship Supply • Husbandry Services • Ship Lay-Up Change of Management / Ownership • Technical Support • Ship Repairs

43, Iroon Polytechniou Ave. 185 35 Piraeus, Greece T: +30 210 422 3355 F: +30 210 422 3356 ops@mylakiltd.gr www.mylakiltd.gr

Greece Ag. Theodoroi: 1, Spirou Meleti St., 200 03 Ag. Theodoroi T: +30 27410 62301 / F: +30 210 422 3356 Alexandroupolis: 6, M. Botsari St., 681 00 Alexandroupolis T: +30 21670 05952 / F: +30 23102 23932 Aliveri (Mylaki Port): 18, A. Nika St., 345 00 Aliveri T: +30 22230 23692 / F: +30 22230 23789 Chalkis: 10-12, Voudouri Ave., 341 00 Chalkis T: +30 22210 74810 / F: +30 22210 76760 Eleusis: 19, Kanellopoulou St., 192 00 Eleusis T: +30 210 556 1654 / F: +30 210 556 1655 Kavala: 1, Er. Stavrou St., 654 03 Kavala T: +30 2310 230577 / F: +30 2310 240391

Lavrion: Lavriou Sq., 195 00 Lavrion T: +30 21670 05953 / F: +30 210 422 8096 Patras: 124, Ag. Andrea St., 262 21 Patras T: +30 2610 422102 / F: +30 2610 434297 Thessaloniki: 7, Karatasou St., 546 26 Thessaloniki T: +30 2310 283375 / F: +30 2310 223932 Volos: 32, Argonafton St., 382 21 Volos T: +30 24210 23496, / F: +30 24210 39361 Yali (Island): Yali-Nissiros, 853 03 Dodecanese T: +30 22420 92086 / F: +30 22420 92086 Cyprus 7, Klimentos & Kleomenous St., CY 1061, Nicosia T: +357 22452080 / F: +357 22754801

Besides the ports/locations that we cover via our offices appearing on the relevant list, Mylaki Shipping Agency covers all Greek ports through our local correspondence.

43, Iroon Polytechniou Ave.,185 35 Piraeus, Greece Tel: +30 210 422 8085 / Fax: +30 210 422 8076 Ε-mail: tankerops@seaven.gr / dryops@seaven.gr www.seaven.gr

Ταξίδευε Του Κώστα Στεφανόπουλου Ταξίδευε ως λούλουδο με τη ροή του ποταμού με την αγάπη στην καρδιά το γυρισμό να περιμένει. Κι ένα πουλί στον ουρανό ξέγνοιαστο και χαρούμενο στο φως του ήλιου κελαηδεί του έρωτα το μυστικό που ομορφαίνει τη ζωή Τιμονιέρη του αγνώστου νυχτερινής διαδρομής σ’ ένα ποτάμι γυρισμού με λιγοστό το αστροφώς, ταξίδευε και γύρευε στα βάθη του εαυτού σου το μυστικό της αγάπης που κρύβεται καθημερινά στου μόχθου το βιοτικό.

Θαλασσοπούλια Της Μάρως Δήμου Σκοτείνιασαν της θάλασσας τα βαθειά νερά ο ίσκιος της νύχτας έπεσε παντού το κύμα άρχισε να χορεύει με τα’ άγιο αγέρι. Η αλμύρα της θάλασσας απλώθηκε παντού του ναύτη οι σκουριασμένοι ώμοι τρίξανε κι έγειρε στη κουπαστή να ξεκουραστεί. Φίλε μου, είναι καιρός ένα νησί να ζωγραφίσεις, σ’ αυτό να πας ν’ αράξεις τον μακρύνω ορίζοντα από μακριά ν α βλέπεις.

Ατλαντίδα Του Χρήστου Χρήστου Να φύγω με τον Έσπερο λογάριαζα, να πάω να βρω την Ατλαντίδα με δίχως μπούσουλα μήτε και με πανιά με καπετάνιο τιμονιέρη την ελπίδα. Πορεία χάραξε η ψυχή μοναχική, αστρόφεγγο απόβραδο ήτανε του Μάη. Ο άνεμος μηνύματα σκορπούσε κι ο ουρανός με τ’ άστρα του μεθούσε. Σημεία του ορίζοντα ακαθόριστα τα μπέρδευε το φωτερό το πεφταστέρι. Αλλιώτικα σαν αρμενάς χωρίς προορισμό την Ατλαντίδα τάχα ποιος να ξέρει. Σαν τι να είναι η Ατλαντίδα μέσα στο σκοτεινό του ουρανού μυστήριο η ελπίδα όλων που την ψάχνουνε; H σιωπή, η λησμονιά, κι’ ο θάνατος τελειώνει το μαρτύριο. Ποθούσα να ερωτευθώ για ν’ αποκτήσω μούσα για να μιλώ για αυτά που φέρνουν οι καημοί, μα με τη θάλασσα ερωτοτροπούσα. Αυτή μονάχα μου ’μεινε πιστή, μ’ έκανε άνθρωπο θεριό και στοχαστή, πάντα αγέραστη, αγέρωχη, πάντα ερωτιάρα κι εκδικητική μα πάντα εγώ την αγαπούσα. Κι έγινε η μούσα μου. Τώρα καθώς ζυγώνουν τα στερνά απ’ την στεριά σάμπως αλλιώτικη την είδα κι εκεί στην άκρη στο γιαλό χαϊδεύω τ’ ακροκύμα της και με παράπονο της ψιθυρίζω, δεν μ’ έφερες ποτέ στην Ατλαντίδα. Τι κρίμα που στην ακροποταμιά με περιμένει ο βαρκάρης κι’ εγώ που σ’ ερωτεύτηκα πολύ πόθαγα στην αγκαλιά σου να με πάρεις.

Σκοτείνιασαν οι θάλασσες τα βαθιά νερά ο ίσκιος της νύχτας έπεσε παντού ο ναύτης έμεινε στη κουπαστή τη θάλασσα να βλέπει.

Στα ερείπια του μύθου Της Χαράς Ρίζου Κάθε πρωί στο γάλα μου έβρεχα το παραμύθι της γιαγιάς η κακιά μάγισσα νύχτωνε τη μέρα. Ο χρόνος ράγισε τα κάλλη της Χιονάτης κι η κοκκινοσκουφίτσα χάθηκε στο δάσος Στο κλαδί της ρεβιθιάς μπλέχτηκαν σύννεφα απρόσμενη η πτώση στο στόμα του δράκου Ανακάλυψα τα ίχνη των φαντασμάτων ανεμοστρόβιλοι σκόρπισαν τη μαγική σκούπα.

Σιγκαπούρη Του Λευτέρη Μαρματσούρη Μέσ’ το στενό της Μαλαισίας πάνω ψηλά ο Γαλαξίας φωσφορισμούς, βγάζ’ ο ξιφίας στη θάλασσα της φαντασίας λάγνες βραδιές της αμαρτίας. Κλείσαν τα «σπίτια» της Συρίας κούκλες ξανθές της Εσπερίας θύματα της απενταρίας σ’ ένα λιμάνι της Ασίας μαύρους μαδούν της Νιγηρίας. Σε χαιρετούν με «BUENAS DIAS» μα θα σε φαει ο καρχαρίας αν μπορείς στο μπαρ της φασαρίας θα βρεις αντί για ..... Βαλκυρίας τη θαλπωρή της Σιβηρίας. Θα πιεις ποτό της προδοσίας τσάι με νερό της μπαταρίας μέσα στις γόβες της κυρίας της αγοραίας της Μαρίας που με υπόδειξη μιας «θείας». μέσα απ’ τα δίχτυα της Μαφίας άραξε στα στενά της βίας.

Μόνο γιατί μ’ αγάπησες Της Ζιζής Γερονυμάκη Κατέβασα το μπλε τ’ ουρανού στα πόδια σου κατέβασα όλα τα πεφτάστερα και τα κούρνια στην αγκαλιά σου. Να ’χεις το μπλε για θάλασσα και τα πεφτάστερα για λυχνάρι. Έκοψα κλωνάρια μυγδαλιάς, σμύρτα και δάφνης πράσινα φύλλα. Γέμισα περιστέρια την αυλή σου και της ψυχής μου τα μύχια τα γέμισα κι αυτά. Βαρκούλα με κεντημένα πανιά άνοιξα, φούχτες τα ροδοπέταλα ξωπίσω μου. Σούλες, γλάροι, ψαρόνια, πουλιά θαλασσινά, σύντροφοι τ’ Ανέμου μα και της θάλασσας μαζί. Πουλί μαζί σας έγινα μόνο γιατί μ’ αγάπησες.

Ναυτίλος Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά Την καραντίνα την ανέβασες Πιλότο πήρες, τη σημαία του επάνω την μαζεύεις για τις μανούβρες τον τηλέγραφο ετοίμασες του λιμανιού τη μπούκα αγναντεύεις. Ξέρεις πως στις τουρμπίνες οι κινήσεις θέλουν προσοχή, πριν ο Πιλότος τον τηλέγραφο αγγίξει, ξανασταθμίζεις, ακρίβεια απ’ την αρχή το κάθε τι, το πως και που το μάτι του θα ρίξει. Και τα κουσούρια σου στη μηχανή, στο τιμονάκι, στις κινήσεις, δεν θα μάθει ο Πιλότος μα ποτέ, γιατί πριν στην αρένα ναυτοσύνης ξεκινήσεις έτρεξε μες’ στις φλέβες σου η λέξη «ναυτικέ». Γέννημα, θρέμμα ναυτοσύνης, αγέρωχε Ναυτίλε, ορφανέ τορπιλισμού, υπόδειγμα στα χρόνια του πολέμου, σιγουριάς και καλοσύνης, θάλασσας γέννα, φύτρα αλμύρας, του παλιού καλού καιρού.

Ακαταχώριστα Του Σπύρου Π. Ραδίτσα Αυτό το τρίξιμο που νιώθω όταν με πλησιάζεις, δεν ξέρω από πού έρχεται. Λέω, μήπως είναι το τρίξιμο της παλιάς σκάλας που τρίζει όταν την ανεβαίνεις; Ή είναι το ξύλινο πάτωμα που σκούζει στα βήματά σου; Πάλι, όταν κλαίς και γελάς μαζί το τρίξιμο που να το καταχωρίσω; Στη λύπη σου; Ή στη χαρά σου; Και τέλος, πώς να χρεώσω αυτό το τρίξιμο στην ηθική σου που’ ναι αρμονική.

Ο αρραβώνας Του Μίμη Γιωτσόπουλου Το “Ακρόπολις” και το “Ζορμπάς”, οι δυο μεγάλες μπάρες στο Μπουένος Άιρες μάζευαν όλης της Γης τις φάρες. Καλύτεροι πελάτες τους το πλήρωμα του “Ταύρος” και πρώτος στις παραγγελιές ο μαραγκός ο Σταύρος. Ζεϊμπέκικο εχόρευε μονάχος του στην πίστα, τραπέζια σήκωνε ψηλά δαγκώντας τα με λύσσα. Είδε τον λιμπίστηκε η Νόρμα η λοντριέρα που στη αγάπη ύψωνε ελεύθερη παντιέρα. Γρήγορα ανταλλάξανε στο πανηγύρι βέρες. Μόνο που δεν εσήκωνε η αργεντινή φοβέρες. Όταν την παρατήρησε πως το παρατραβά, εκείνη τον αγνόησε δεν άλλαξε χαβά. Σε κάποια φάση άφησε σύξυλο το δικό της κι΄άρχισε σαλιαρίσματα με το αφεντικό της Οι φίλοι τον λυπήθηκαν, κούνησαν το κεφάλι. “Ρε Σταύρο δεν σου άξιζε, δεν εύρισκες μιάν άλλη;” Στο χέρι του εκράταγε σερβέσα παγωμένη, την έσπασε και όρμησε στη Νόρμα την καημένη. Στο πρόσωπο της έφερε το κοφτερό μπουκάλι μα εκείνη προφυλάχτηκε σηκώνοντας το σάλι. Στη μπάρα αμέσως άρχισε μία μεγάλη μάχη και ο καθένας έριχνε στο βρόντο όπου λάχει. Χαράματα τελείωσαν καυγάς και πανηγύρι, ώσπου δεν έμεινε άσπαστο ποτήρι για ποτήρι.

Το πέρασμα Της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα Στο πάντρεμα της γαλάζιας μέρας Και του χρυσοντυμένου ήλιου ήμουν εκεί. Ήμουν εκεί στην γέννησή μου. Στο ξάφνιασμα της ατέρμονης χαράς Ήσουν μπροστά μου. Στο ξεψύχισμα της κουρασμένης μέρας Και στη γέννηση του άχαρου σκότους Θα είμαι εκεί. Συνηθίζεται Να παρευρίσκεται κανείς Στον θάνατό του.

ΛΕΣΧΗ

ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ Φίλωνος 86, 3ος όροφος 185 36 Πειραιάς

Έλληνες πλοιοκτήτες, Η Λέσχη μας αποτελείται από Αρχιπλοιάρχους, που εκτός από το ήθος που τους διακρίνει, έχουν μακρά και γόνιμη παρουσία σε όλους τους κλάδους της ναυτιλίας. H εξειδίκευση τους, σε κάθε τομέα της τόσο δύσκολης ναυτιλιακής επιχείρησης, αλλά και η πλήρης γνώση του αντικειμένου που λέγεται "πλοίο" τους καθιστούν ιδανικά στελέχη για την εταιρεία σας. Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε να επικοινωνήσετε στα παρακάτω τηλέφωνα: Kάπτα Μαρίνο: 6936 868 518 Kάπτα Χρήστο Γερασίμου: 6945 598 499

CMY