Νέος Εξάντας - Οκτώβριος 2020

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 67 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2020

ΜΕ

Ο

ΡΙ

ΟΣ • ΥΛ

ΤΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

Ο

ΛΗ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

Γ • ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε Λ

ΙΣΤΕΙ Ο Ν ΧΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

2.500 ΧΡΟΝΙΑ από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

www.spir.to

141-143 Vouliagmenis Avenue Voula, Athens, 16673, Greece Phone: +302108907500

www.minervamarine.com

70 Χρόνια Προσφοράς στην Υπηρεσία της Ελληνικής Ναυτιλίας

Ευχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία 70 χρόνια από την ίδρυση του. Η σχέση αυτή έχει γίνει δυναμικότερη και στενότερη με το πέρασμα του χρόνου ακόμη και στη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης των τελευταίων χρόνων, θεμελιωμένη σε σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης, στήριξης και αλληλεγγύης. Σήμερα, το Νηολόγιο της Λιβερίας αποτελεί μιά παγκόσμια δύναμη στη ναυτιλία αντιπροσωπεύοντας 12% της ολικής χωρητικότητας του παγκόσμιου στόλου (gtons) με 4,200 πλοία όλων των τύπων. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1090 από τα πλοία τους, καθιστώντας μας πρώτη σημαία στις επιλογές τους. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό τις ανάγκες της Ελληνικής ναυτιλίας. «Η προσπάθεια μου είχε στόχο τότε

το 2004 να προσφέρει όλες τις υπηρεσίες μας στους Έλληνες εφοπλιστές από τον Πειραιά υπεύθυνα και αξιόπιστα ώστε να τύχουμε της εμπιστοσύνης τους. Σήμερα τους ευχαριστούμε για την προτίμηση τους στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο και τον εφοπλιστή. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς, όπως στη παρούσα δύσκολη φάση για πλοία υγρού φορτίου αλλά και στο παρελθόν για πλοία ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Στο άκρως ανταγωνιστικό και απαιτητικό σημερινό ναυτιλιακό περιβάλλον, το να είσαι ένα μεγάλο νηολόγιο εξ απόψεως αριθμού πλοίων ή

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

υπηρεσιών είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Ένα άλλο εξ’ ίσου επιθυμητό είναι ο ηγετικός ρόλος που απαιτείται σε όλα τα μέτωπα που ενδέχεται να επηρεάσουν τις επιδόσεις, την ασφάλεια, τη φήμη σου, αλλά και την προστιθέμενη αξία που εισάγεις στο διεθνή ναυτιλιακό στίβο.» Γιορτάζοντας τα 70 χρόνια παρουσίας μας στη παγκοσμίως ανταγωνιστική ναυτιλία, όπου η επιβίωση είναι ένα σήμα τιμής που απονέμεται μόνο σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αυτήν για μακρύ χρονικό διάστημα λόγω των ποιοτικών υπηρεσιών που προσφέρουν, αισθανόμαστε υποχρέωση και ευθύνη αυτής της εμπιστοσύνης των Ελλήνων εφοπλιστών. Γι’ αυτό όχι μόνο η ειλικρινής ευγνωμοσύνη μας αλλά και η δέσμευσή μας στην ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα αποτελούν τα θεμέλια της αγαστής συνεργασίας μας.

C C M M Y Y CM CM MY MY CY CY CMY CMY K K

CHARTERWELL MARITIME S.A.

sea... your future in a strong relationship

Green and sustainable Shipping practices 91, Poseidonos Avenue, 16674 Glyfada, Athens, Greece Τel.: +30 210 8912000, Fax: +30 210 8912049, drycargo@charterwell.gr

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας Τεύχος 67 | Οκτώβριος 2020

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 67 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2020

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

Ο

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΓΟ

ΤΕ

ΧΝΩ Ν •

ΜΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε

ΛΗ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

Λ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

2.500 ΧΡΟΝΙΑ από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας

«Η Μάχη της Σαλαμίνας», εντυπωσιακή ελαιογραφία σε μουσαμά (53,35 μ2), του Γερμανού ζωγράφου Wilhelm von Kaulbach (1805-1874). Σήμερα κοσμεί το Maximilianeum, ένα παλατινό κτίριο στο Μόναχο, το οποίο από το 1949 στεγάζει το κρατικό κοινοβούλιο (Landtag) της Βαυαρίας. Φέτος συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από την ιστορική ναυμαχία της Σαλαμίνας, η οποία δεν άλλαξε μόνο την ιστορία της Ελλάδας, αλλά ολόκληρου του δυτικού κόσμου.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236/237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Δήμος Παπαδόπουλος Πρόεδρος Διονύσης Βουτσινάς Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Παπαλέκας Δημήτριος Αναπληρ. Γεν. Γραμματέας Δημήτριος Τσιγκάρης Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Νικόλαος Καραντινός Μέλος Εκδότης-Διευθυντής Μαρίνος Τσάμης Επίτιμος Πρόεδρος Κιν.: 6936 868 518 Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Ρέα Μητροπούλου Ακτή Μιαούλη 51, Πειραιάς Τηλ. 210 42 92 917, Κιν. 694 4915232 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

Οι δραστηριότητές μας ενημερώνει ο Καπετάν Άγγελος Γαβιώτης

14

Ωκεάνια Ρεύματα του Μαρίνου Τσάμη

19

Όρτσα

20

Άρθρα & Σχόλια του Φρίξου Δήμου

24

Κάπως Ρωμαϊκού Κολοσσαίου του Μάρκου Συνοδινού

26

Διαλογισμοί & Προβληματισμοί. Αυτογνωσία του Δήμου Παπαδόπουλου

30

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ. Μήνας ευλογημένος του Πλοιάρχου Δημήτρη Γ. Τσιγκάρη, Ταμία της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων

34

Η Ιδανική Πολιτεία του π. Προέδρου της ΠΕΣΠΕΝ και Προέδρου της Εξελεγκτικής Επιτροπής cpt. Δημήτρη Μηνδρινού

36

ΜΙΛΗΤΟΣ. Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων του Μαρίνου Τσάμη

46

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ της Ειρήνης-Φάνιας Παπιδά

50

Φιλολογικά αφηγήματα. Ναυμαχία της Ναυπάκτου του Τάσου Ρήγα

51

Περιβάλλον. Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος του Πέτρου Τζιά

58

Οι Δέκα δόκιμοι Αττικοί Ρήτορες της Αρχαιότητας. Μέρος 3ο της Άννας Βογιατζή

60

Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας ευαισθητοποίησης καρκίνου θυρεοειδούς του Σταύρου Τσιριγωτάκη

64

Παύλος Μελάς (1870-1904). Ο στρατιωτικός, πρωτεργάτης και ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα του Ανδρέα Δημάκη, Φιλολόγου-Ιστορικού

73

Το Σύμπαν. Πόσο μεγάλος είναι ο χώρος; του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

83

Ο Σκάπουλος από το βιβλίο της Μάρως Δήμου

84

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Διεθνής Ημέρα Ναυτιλίας του Φρίξου Δήμου

86

Taking Advantage του Captain Malcolm MacKenzie

88\

Καμιά φορά και ο άγιος θέλει φοβέρα… του Κώστα Τσάμη

93

Η ιστορία της ψήφου των γυναικών της Βούλας Λαμπροπούλου

94

Μια απλοϊκή ιστορία της Ρίας Στρίγκου

96

Λυρικά ταξίδια του Λευτέρη Μαρματσούρη, της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα, του Μιχάλη Γ. Χαλκιά, της Χαράς Ρίζου, του Σπύρου Ραδίτσα, της Μάρως Δήμου, του Μίμη Γιωτσόπουλου, του Χρήστου Χρήστου, του Κώστα Στεφανόπουλου, της Ζιζής Γερονυμάκη

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Share our Passion for Shipping

Capital Ship Management Corp. Ιάσωνος 3, Πειραιάς, 18537, Tηλ.: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679 E-mail: capital@capitalship.gr, www.capitalship.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

A

γαπητοί εν Λέσχη «αδελφοί» και φίλοι, εκ μέρους της νέας διοίκησης, σάς απευθύνω το πιο θερμό μας καλωσόρισμα. Αναλαμβάνουμε σε μία εποχή όπου το μέλλον είναι ασαφές και απροσδιόριστο, γνωρίζοντας ότι μπροστά μας πιθανόν να ανοίγονται «απάτητα μονοπάτια» και «αχαρτογράφητες θάλασσες» και, για κάποιο καιρό, μία συνάθροιση, μία χειραψία, μία αγκαλιά, ίσως να μην αποτελούν μέρος της καθημερινότητας μας. Θα αποδειχθούμε αντάξιοι της εμπιστοσύνης, με την οποία μας περιβάλλατε. Η Λέσχη μας θα συνεχίσει την ανοδική της πορεία παραμερίζοντας τα όποια εμπόδια θα της θέτουν οι αντιξοότητες που βιώνουμε. Γιατί όλους εμάς, μάς ενώνει η κοινή αντίληψη του καθήκοντος που μάς ανατέθηκε. Γιατί αναλαμβάνουμε με την πολύτιμη «κληρονομιά» που μάς κληροδοτήθηκε από άξιους προκατόχους. Το «δέντρο» μας χρειάστηκε πολύ «πότισμα» για να γίνει έτσι «ψηλό» και να το καμαρώνουμε. Γιατί τέλος διαθέτουμε πανίσχυρα «θεμέλια»: όλους εσάς. Εσάς, που διαχρονικά μάς προσφέρετε την χαρά της παρουσίας σας στις εκδηλώσεις μας και την δύναμη που χρειαζόμαστε για να συνεχίζουμε. Εσάς, που βάζετε στην άκρη «ευρώ-ευρώ» για τη συνδρομή σας. Εσάς, που σε καιρούς χαλεπούς, μπορεί και να θυσιάζετε μεγάλο κομμάτι από την καθημερινή διαβίωση σας προκειμένου να μας ενισχύσετε στους χορούς μας. Εσάς τέλος, που μας ενισχύετε όσο δεν φαντάζεστε, με τις διαφημίσεις σας στον «Εξάντα» και στο Ημερολόγιο. Γιατί η «Λέσχη» είστε όλοι εσείς και θα συνεχίσει να υπάρχει και να μεγαλουργεί, όσο θα συνεχίζετε να είστε το αρραγές «θεμέλιο» της.

Πάνω: Ο Πρόεδρος Δήμος Παπαδόπουλος και ο Γενικός Γραμματέας Πάνος Μηνόγιαννης έχουν λάβει όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα προφύλαξης από την πανδημία του κορωναϊού. Κάτω: Το πρόσφατο Διοικητικό Συμβούλιο υπό συνθήκες κορωναϊού.

Με τιμή Δ. Ν. Παπαδόπουλος

13

ΩΚΕΑΝΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ Του Μαρίνου Τσάμη Τα νερά των θαλασσών, αν και δίνουν την εντύπωση ότι είναι στάσιμα, στην πραγματικότητα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση. Την κίνηση αυτή των θαλασσινών, άρα και των ωκεάνιων υδάτων, εντός της θαλασσινής μάζας, καλούμε ρεύμα. Τα ρεύματα μπορεί να είναι επιφανειακά οριζόντια ή κατακόρυφα ή σε μεγάλα βάθη, θερμά ή ψυχρά ή μόνιμα, γνωστά ως «γενικής κυκλοφορίας» ή εποχιακά που προξενούνται από μετεωρολογικές συνθήκες ή παλιρροϊκά ή ρεύματα ακτής. Η κύρια αιτία δημιουργίας των επιφανειακών οριζοντίων ρευμάτων είναι ο άνεμος, ενώ των κατακόρυφων και των ρευμάτων σε μεγάλα βάθη, γνωστά ως «Θερμόαλος Κυκλοφορία», είναι η διαφορά θερμοκρασίας και αλατότητας μεταξύ δύο γειτονικών μαζών νερού. Τα ρεύματα επιφανείας αφορούν κατά κύριο λόγο τους ναυτιλλόμενους και με αυτά κυρίως θα ασχοληθούμε σε αυτό το άρθρο. Για να γίνει κατανοητό το θέμα που μας απασχολεί θα αρχίσουμε με την περιγραφή αρχών που αφορούν και επηρεάζουν τα θαλάσσια ρεύματα. Οι κλιματικές ζώνες της γης

Η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της από δυτικά προς ανατολικά, με ταχύτητα στον ισημερινό 27.900 μ. / λεπτό, ελαττούμενη με την αύξηση του γεωγραφικού πλάτους, για να μηδενιστεί στους πόλους. Δεν αντιλαμβανόμαστε αυτή την κίνηση, γιατί οτιδήποτε βρίσκεται στο χώρο συμμετέχει σε αυτή. Η περιστροφή δημιουργεί μόνιμους ανέμους, βάσει των οποίων η γη χωρίζεται σε έξι κλιματικές ζώνες, στις οποίες επικρατούν μόνιμοι άνεμοι που δεν ξεπερνούν τα 4 Μποφόρ, συμβάλουν όμως καθοριστικά στη δημιουργία θαλασσίων ρευμάτων. Ξεκινώντας από τον ισημερινό, στο βόρειο ημισφαίριο η πρώτη ζώνη είναι η Βόρεια Τροπική που εκτείνεται από 0⁰ έως 30⁰ βόρειο γεωγραφικό πλάτος. Στη ζώνη αυτή επικρατούν μόνιμοι βορειοανατολικοί άνεμοι (ΒΑ) άνεμοι, γι’ αυτό και ονομάστηκαν Αληγείς, (από το στερητικό «α» και λήγειν). Βορειότερα είναι η Βόρεια Εύκρατη Ζώνη, από 30⁰ έως 60⁰ βόρειο γεωγραφικό πλάτος. Εδώ επικρατούν νοτιοδυτικοί (ΝΑ) άνεμοι. Βορειότερα των 60⁰ βόρειου πλάτους ακολουθεί η ζώνη της Αρκτικής με βορειοανατολικούς (ΒΑ) ανέμους. Σε αντίστοιχες ζώνες έχει χωριστεί και το νότιο ημισφαίριο της γης, οι επικρατούντες όμως άνεμοι έχουν διαφορετικές διευθύνσεις. Έτσι οι αληγείς του νότιου ημισφαιρίου έχουν νοτιοανατολική (ΝΑ) διεύθυνση, στη Νότια Εύκρατη Ζώνη επικρατούν βορειοδυτικοί (ΒΔ) άνεμοι και τη Ανταρκτική Ζώνη νοτιοανατολικοί Άνεμοι (ΝΑ).

14

Οι επικρατούντες άνεμοι και ατμοσφαιρικές πιέσεις στις κλιματικές ζώνες της γης.

Στη διαφορά διεύθυνσης των μόνιμων ανέμων πρέπει να σημειώσουμε και τη διαφορά των ατμοσφαιρικών πιέσεων, που από τις χαμηλές περί τον ισημερινό, προχωρούν σε υψηλές σε βορειότερα ή νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη.

Η εκτρεπτική δύναμη Coriolis

Η περιστροφή της γης δημιουργεί επίσης μία δύναμη που εκτρέπει τους ανέμους προς τα δεξιά στο βόρειο ημισφαίριο και προς τα αριστερά στο νότιο ημισφαίριο. Η εκτρεπτική αυτή δύναμη έχει λάβει την ονομασία Coriolis. Είναι εύκολο να κατανοήσουμε αυτό το φαινόμενο, αρκεί να μεταβούμε σε μια

παιδική χαρά, να ανεβούμε στο «γύρω, γύρω όλοι», με περιστροφή αντίθετη των δεικτών του ρολογιού και πετάξουμε μια μπάλα σε ευθεία γραμμή, θα δούμε ότι θα φτάσει δεξιότερα του στόχου. Η δύναμη Coriolis είναι μηδενική στον ισημερινό, αυξάνεται κατά γεωγραφικό πλάτος και έχει τη μεγίστη τιμή στους πόλους. Επιπλέον καθορίζει τη διεύθυνση των ανέμων στις κλιματικές ζώνες της γης. Για να κατανοήσουμε ας φανταστούμε τη γη ακίνητη. Κατ’ αρχή δεν θα είχαν δημιουργηθεί οι κλιματικές ζώνες με τους μόνιμους ανέμους, καθώς και η δύναμη Coriolis, με απο-

Αριστερά: Επεξηγηματικό σχέδιο δημιουργίας του μεγάλου Γεωστροφικού Ρεύματος στον Βόρειο Ατλαντικό και η επίδραση της δύναμης Coriolis. Δεξιά: Αναπαράσταση του σπιράλ Ekman.

τέλεσμα οι άνεμοι να είναι βόρειοι ή νότιοι, ως αποτέλεσμα διαφορετικών θερμοκρασιών και ατμοσφαιρικής πίεσης μεταξύ δύο τόπων. Η δύναμη Coriolis, φέρει το όνομα του Γάλλου μαθηματικού, φυσικού και μηχανικού Γκασπάρ-Γκυσταβ Κοριόλις (1792-1843), ο οποίος ανακάλυψε τη δύναμη που εμφανίζεται σε στρεφόμενα σώματα. Η ανακάλυψη αυτή βοήθησε στην κατανόηση θεμάτων της μετεωρολογίας, της ωκεανογραφίας, ιδιαίτερα των θαλασσίων ρευμάτων, και της βαλλιστικής. Το σπιράλ Έκμαν Η τριβή του ανέμου στην επιφάνεια του νερού δημιουργεί το θαλάσσιο ρεύμα, η διεύθυνση του οποίου δεν ταυτίζεται με την διεύθυνση του ανέμου, αλλά εκτρέπεται με την επιρροή της δύναμης Coriolis, προς τα δεξιά στο βόρειο ημισφαίριο και προς τα αριστερά στο νότιο. Όταν η κίνηση αυτή μεταδίδεται στα κατώτερα υδάτινα στρώματα, το κάθε στρώμα παρασύρει με τριβή το επόμενο. Αποτέλεσμα της δια της τριβής μετάδοσης της κίνησης είναι τα κατώτερα υδάτινα στρώματα να συνεχίσουν την προς τα δεξιά στροφή τους (βόρειο ημισφαίριο) και συγχρόνως να ελαττωθεί η ταχύτητά τους. Το φαινόμενο αυτό μελετήθηκε και αναλύθηκε από τον Σουηδό ωκεανογράφο Vagn Walfrid Ekman (18741954), ο οποίος προσδιόρισε την κίνηση κάθε υδάτινου στρώματος. Αν σε ένα σχήμα παραστήσουμε τη διεύθυνση και την ταχύτητα των υδάτων σε διάφορα βάθη, τότε σχηματίζεται ένα σπιράλ, το

οποίο στην επιφάνεια είναι μεγαλύτερο και προχωρεί μειούμενο στο βάθος, μέχρι να σβήσει τελείως. Το σπιράλ αυτό ονομάζεται σπιράλ του Έκμαν. Κατά τον Έκμαν το πρώτο επιφανειακό στρώμα του ρεύματος παρουσιάζει μία απόκλιση 45⁰ δεξιά της διεύθυνσης του ανέμου. Στα κατώτερα υδάτινα στρώματα η απόκλιση αυξάνεται και μπορεί το άνυσμα κάποιου στρώματος να έχει ακόμα και αντίθετη διεύθυνση από αυτή του ανέμου. Στη πράξη όμως επέρχεται μία ισορροπία στη ροή του νερού, για να επικρατήσει μία μέση τιμή μεταφοράς. Έτσι στο βόρειο ημισφαίριο η μέση τιμή μεταφοράς είναι 90⁰ προς τα δεξιά της διεύθυνσης του ανέμου. Εάν π.χ. έχουμε βόρειο άνεμο, οι υδάτινες μάζες που θα μετακινηθούν, θα στραφούν προς τα δυτικά στο βόρειο ημισφαίριο και προς ανατολάς στο νότιο. Αυτός ο τρόπος μεταφοράς καλείται μεταφορά Έκμαν.

ανέμου, στα ψηλά πλάτη και 4% στα χαμηλότερα. Η διεύθυνση όμως του ρεύματος, δεν ακολουθεί την διεύθυνση του ανέμου, διότι επενεργεί η δύναμη Coriolis, η οποία την εκτρέπει, προς τα δεξιά στο βόρειο ημισφαίριο και προς τα αριστερά στο νότιο. Στο επιφανειακό ρεύμα επενεργούν τρεις διαφορετικές δυνάμεις: η δύναμη του ανέμου, η δύναμη Coriolis και η δύναμη της τριβής, η οποία ενεργεί μεταξύ του ρεύματος και του κάτω από αυτό θαλασσίου όγκου. Όταν, μετά αρκετές ώρες, οι τρεις αυτές δυνάμεις ισορροπήσουν, η γωνία μεταξύ της διεύθυνσης του ανέμου και της πορείας του ρεύματος, είναι περί τις 15 μοίρες κοντά σε ακτές και περί τις 45 μοίρες στους ωκεανούς. Όταν ο άνεμος κοπάσει, το ρεύμα μπορεί, λόγω της αδράνειας, να συνεχίσει χάνοντας σταδιακά την έντασή του και τελικά να μηδενιστεί.

Επιφανειακά ωκεάνια ρεύματα Κύρια αιτία της δημιουργίας επιφανειακών ρευμάτων στη θάλασσα είναι ο άνεμος. Όταν τα κατώτερα στρώματα του ανέμου ακουμπούν την επιφάνεια της θάλασσας, προκαλούν μία αναταραχή των μορίων του νερού, που εξελίσσεται σε μία πίεση στην επιφάνεια της θάλασσας, η οποία αυξάνεται με την πίεση που ασκεί ο άνεμος στα κύματα. Έτσι ξεκινά η μετακίνηση των μορίων του νερού, δημιουργώντας θαλάσσιο ρεύμα. Η ταχύτητα του επιφανειακού αυτού ρεύματος, το οποίο στους ωκεανούς φτάνει τα 5 με 10 μέτρα βάθος, υπολογίζεται σε 2% της ταχύτητας του

Τα ρεύματα του ισημερινού Οι αληγείς άνεμοι έχουν διεύθυνση Βορειοανατολική (ΒΑ) στο βόρειο ημισφαίριο και Νοτιοανατολική (ΝΑ) στο νότιο και η ταχύτητά τους δεν ξεπερνά τα 4 Μποφόρ. Η συνεχής παρουσία τους έχει σαν αποτέλεσμα τη μεταφορά θαλασσίων μαζών από τις ανατολικές λεκάνες των ωκεανών κατευθείαν στα δυτικά, χωρίς εκτροπή, διότι δεν επιδρά η δύναμη Coriolis, η οποία έχει μηδενική τιμή στον ισημερινό. Έτσι δημιουργούνται το Βόρειο Ισημερινό Ρεύμα και το Νότιο Ισημερινό Ρεύμα. Τα ρεύματα αυτά συσσωρεύουν τεράστιες υδάτινες μάζες στις δυτικές ακτές των

15

ωκεανών, δημιουργώντας μια ανύψωση της στάθμης του νερού. Η διαφορά όμως πίεσης που δημιουργείται από τα συσσωρευμένα ύδατα στις δυτικές ακτές των ωκεανών, προκαλεί ένα υποεπιφανειακό ρεύμα προς ανατολάς, για να επέλθει υδροστατική ισορρόπηση. Το ρεύμα αυτό λέγεται Υποεπιφανειακό Ισημερινό Ρεύμα. Άντλησης (upwelling) Όταν ο άνεμος πνέει παράλληλα με τις ακτές, τότε το επιφανειακό ρεύμα που δημιουργείται θα στραφεί, σύμφωνα με τη δύναμη Coriolis, είτε προς τη στεριά ή προς την ανοικτή θάλασσα. Εάν τα νερά του ρεύματος στραφούν προς την θάλασσα, τότε το καινό που δημιουργείται αναγκάζει ψυχρότερα νερά ευρισκόμενα σε βάθος 300 έως 500 μέτρων να ανέβουν προς την επιφάνεια. Το φαινόμενο αυτό καλείται Άντλησης ή Ανάβλυσης και συμβάλει σημαντικά στη δημιουργία θαλασσίων ρευμάτων. Συναντάται στις ακτές του Περού, της βόρειας Χιλής, στις νοτιοδυτικές, αλλά και στις βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής (ρεύμα Καναρίων). Οι μάζες νερού που έρχονται στην επιφάνεια είναι πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά, που βρίσκονται σε αφθονία στον βυθό, γεγονός που συμβάλλει στην ευημερία των κατοίκων της περιοχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της παγκόσμιας αλιείας προέρχεται από περιοχές που συναντάται το φαινόμενο της Άντλησης. Επιπλέον, τα ανερχόμενα νερά στην επιφάνεια έχουν 7-8 βαθμούς Κελσίου, χαμηλότερη θερμοκρασία, συμβάλλοντας στη βελτίωση του κλίματος κυρίως στις περιοχές περί τον ισημερινό.

Αναπαράσταση της άντλησης.

προς την περιφέρεια, με αποτέλεσμα την μετακίνηση θαλασσίων μαζών, προς αποκατάσταση της ισορροπίας. Ταυτόχρονα η δύναμη Coriolis περιστρέφει τις μάζες των υδάτων δεξιόστροφα (στο βόρειο ημισφαίριο). Ταυτόχρονα, ολόκληρο το ύβωμα περιστρέφεται ώστε κάθε ποσότητα μετακινούμενου νερού να έχει το ύβωμα, στο βόρειο ημισφαίριο, στα δεξιά της διεύθυνσης του περιστρεφόμενου ρεύματος. Αντίθετα στο νότιο ημισφαίριο τα κινούμενα ύδατα έχουν το ύβωμα προς τα αριστερά. Σε όλους τους ωκεανούς λειτουργούν πέντε μεγάλα γεωστροφικά ρεύματα και πολύ περισσότερα μικρότερης έκτασης.

Γεωστροφικά ρεύματα Οι οριζόντιες διαφορές πίεσης και η δύναμη Coriolis είναι οι κύριες αιτίες δημιουργίας γεωστοφικών ρευμάτων στους ωκεανούς. Ο άνεμος, οι εξατμίσεις και η εκφορά Ekman, προκαλούν απόκλιση της στάθμης της θάλασσας από τη στάθμη ισορροπίας της επιφάνειας των ωκεανών. Η απόκλιση αυτή είναι της τάξεως μερικών εκατοστών ανά 1.000 χιλιόμετρα. Φαίνεται πολύ μικρή, είναι όμως αρκετή για να δημιουργήσει ρεύματα. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τον Βόρειο Ατλαντικό, όπου μέχρι το βόρειο γεωγραφικό πλάτος 30⁰ επικρατούν οι Αληγείς ΒΑ άνεμοι και βορειότερα οι ΝΔ άνεμοι της Βόρειας Εύκρατης Ζώνης. Οι άνεμοι αυτοί, με την εκφορά Ekman μεταφέρουν στο κέντρο της λεκάνης του Βόρειου Ατλαντικού μεγάλες ποσότητες νερού, δημιουργώντας ένα ύβωμα (=καμπούρα, λόφος). Τα μεταφερθέντα ύδατα στο κέντρο της λεκάνης είναι επιφανειακά, άρα θερμότερα και ελαφρύτερα, Όσο το ύβωμα αυξάνεται σε ύψος, δημιουργούνται διαφορές πίεσης του κέντρου

Παγκόσμια ζώνη μεταφοράς υδάτων και ενέργειας (Conveyor belt) Πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε ένα παγκόσμιο ερευνητικό πρόγραμμα για τη μεταφορά θερμικής ενέργειας στην ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς. Η ανάλυση των στοιχείων της έρευνας αποκάλυψε ότι επιτυγχάνεται η μεταφορά ενέργειας μέσω ενός ρεύματος που διατρέχει όλους τους ωκεανούς. Στο τεράστιο αυτό ρεύμα εναλλάσσονται θερμά επιφανειακά θαλάσσια ρεύματα με ψυχρά και σε μεγάλο βάθος ρεύματα, μεταφέροντας ενέργεια από την επιφάνεια στο βάθος και αντίστροφα. Οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στον Βόρειο Ατλαντικό και στη θάλασσα της Νορβηγίας, .ψύχουν τις θαλάσσιες επιφάνειες, σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η αλατότητά τους, να αποκτούν μεγάλη πυκνότητα και να βυθίζονται σε μεγάλα βάθη. Από εκεί ξεκινά το ταξίδι του ψυχρού σε βάθος ρεύματος. Όταν το ψυχρό αυτό ρεύμα εισέλθει στα θερμότερα νερά του Ινδικού και του Ειρηνικού ωκεανού, ανέρ-

Σχέδιο με τα μεγάλα Γεωστροφικά Ρεύματα της γης.

16

Πάνω: Σχέδιο της Παγκόσμιας Ζώνης Μεταφοράς Υδάτων & Ενέργειας. Κάτω: Το Ρεύμα του Κόλπου.

χονται στην επιφάνεια με τη μέθοδο της Άντλησης (upwelling) και συνεχίζουν ως επιφανειακό θερμό ρεύμα προς τον Ατλαντικό. Μία ποσότητα νερού για να διανύσει όλο το μήκος αυτού του τεράστιου ρεύματος, υπολογίζεται ότι θα χρειαστεί 1.000 περίπου χρόνια. Το νερό των επιφανειακών ρευμάτων στροβιλίζεται στα όρια μιας ωκεάνιας λεκάνης, όμως μια μικρό ποσότητα, αφού αποβάλλει στην ατμόσφαιρα τη θερμότητά της, βυθίζεται, συμβάλλοντας στην οξυγόνωση των υδάτων και στην κατανομή της ζωής σε μεγάλα βάθη. Τα περισσότερο οξυγονωμένα νερά είναι του Ατλαντικού, σε αντίθεση με μερικά τμήματα του Ειρηνικού ωκεανού, όπου δεν φτάνει το παγκόσμιο ρεύμα μεταφοράς.

Το Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream) Όταν το επιφανειακό θερμό ρεύμα της Παγκόσμιας Ζώνης Μεταφοράς Υδάτων εισέλθει στον Ατλαντικό και πλησιάσει τον ισημερινό κοντά στις ακτές της Βραζιλίας, τότε ενισχύεται από τα νερά του Νότιου Ισημερινού Ρεύματος, τα οποία δεν ακολουθούν το Ισημερινό Αντίρευμα. Συνεχίζει την προς βορρά πορεία του, ανάμεσα από διάφορες θαλάσσιες διελεύσεις, για να εισέλθει στην Καραϊβική, να περάσει τη χερσόνησο Γκουακατάν του Μεξικού και να κατευθυνθεί προς τη βόρεια ακτή της Κούβας. Στην περιοχή αυτή ενισχύεται και μεταφέρει μεγάλες ποσότητες τροπικών θαλασσίων φυτών, ψαριών και θαλασσινών, προς μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη.

Από τον κόλπο του Μεξικού εξέρχεται προς τον Ατλαντικό μέσω του στενού μεταξύ της Φλώριδας και Κούβας. Από αυτή τη στιγμή το τμήμα της παγκόσμιας ζώνης ονομάζεται Ρεύμα του Κόλπου (Gulf stream), που θεωρείται το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο ρεύμα του κόσμου, τόσο για τις μεγάλες ποσότητες υδάτων που μεταφέρει, το εντυπωσιακό μήκος της διαδρομής του, των 5.400 Ναυτικών μιλίων και την επίδραση στο κλίμα των ανατολικών ακτών της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης. Εξερχόμενο στον Ατλαντικό το ρεύμα συνεχίζει την πορεία του παράλληλα με τις ανατολικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά. Στη τμήμα αυτό, το ρεύμα γίνεται πλατύτερο, η θερμοκρασία του κυμαίνεται μεταξύ 30 με 35⁰ Κελσίου, και η ταχύτητά του κυμαίνεται από 56 έως 125 ναυτικά μίλια την ημέρα Στην περιοχή του Grand Banks (Newfoundland) του Καναδά (πλάτος 49⁰ Β’, Μήκος 56⁰ Δ’), στρέφεται προς τα βορειοανατολικά και μεταβάλλεται σε πολύ πλατύ ρεύμα που μεταφέρει τεράστιες ποσότητες υδάτων προς τον Ατλαντικό και την Ευρώπη. Στην περιοχή των Grand Banks συναντιέται με το προερχόμενο από βορειότερα πλάτη ψυχρό ρεύμα του Λαμπραντόρ, όπου δημιουργείται μια περιορισμένη ανάμειξη υδάτων. Όταν το θερμό ρεύμα συναντήσει ψυχρό αέρα, τότε η εξάτμισή του είναι σχεδόν ακαριαία, με αποτέλεσμα να διακρίνεται σαν παγωμένος καπνός. αυτό το φαινόμενο που παρατηρείται στη γραμμή συνάντησης θερμών και ψυχρών ρευμάτων ονομάζεται «ψυχρός τοίχος». Αξίζει να σημειωθεί ότι έξω από την Newfoundland του Καναδά, ναυάγησε το μεγαλύτερο για την εποχή του υπερωκεάνιο, «Τιτανικός», μετά από πρόσκρουση σε παγόβουνο. Το πλοίο έκανε το παρθενικό του ταξίδι από το Southampton για τη Νέα Υόρκη και έτρεχε με την μέγιστη ταχύτητά του των 22 μιλίων, αν και η ορατότητα στην περιοχή ήταν περιορισμένη λόγω του ψυχρού τοίχου που είχε σχηματισθεί από την συνάντηση του θερμού ρεύματος του κόλπου και ψυχρού ρεύματος Λαμπραντόρ. Επιπλέον ο πλοίαρχος Έντουαρντ Σμιθ γνώριζε ότι στην περιοχή υπήρχαν παγόβουνα, τα οποία έχει μεταφέρει το ψυχρό ρεύμα, δεν ανησυχούσε όμως διότι ήταν βέβαιος ότι ο Τιτανικός μπορούσε να αντιμετωπίσει κάθε κίνδυνο. Το μοιραίο συνέβη

17

Αριστερά: Το Ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού αποτελεί συνέχεια του Ρεύματος του Κόλπου. Δεξιά: Βόρειος Αρκτικός Ωκεανός: το Επιφανειακό Γεωστροφικό Ρεύμα Μποφόρ και το Παρασυρόμενο Διαπολικό Ρεύμα.

λίγο πριν τα μεσάνυκτα της 14ης Απριλίου 1912, με αποτέλεσμα το πλοίο να βυθιστεί και από τα 2.057 άτομα που επέβαιναν, πλήρωμα και επιβάτες, να χαθούν τα 1.346 και να διασωθούν 711, τα οποία τελικά μεταφέρθηκαν με πλοίο της Cunard Line στη Νέα Υόρκη. Όταν το ρεύμα του Κόλπου συναντά τα ψυχρά νερά του ρεύματος του Λαμπραντόρ, η ταχύτητά του μειώνεται και η θερμοκρασία του ελαττώνεται στους 25⁰ Κελσίου, που όμως είναι αρκετά υψηλή σε σύγκριση με τη θερμοκρασία των υδάτων του Βόρειου Ατλαντικού. Προχωρώντας, αποβάλλει σταδιακά τη θερμότητά του στην ατμόσφαιρα και όταν περάσει τον 46⁰ Δ’ μεσημβρινό και σε πλάτος 40⁰ Β’, συνεχίζει πλέον την πορεία του ως Ρεύμα του Βορείου Ατλαντικού.

Το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού (North Atlantic Current)

Στον 40⁰ βόρειο παράλληλο επικρατούν νοτιοδυτικοί (ΝΔ) άνεμοι και υψηλές πιέσεις, που συμβάλλουν ώστε το ρεύμα να στραφεί βόρεια και στον 50⁰ παράλληλο να στραφεί ανατολικά και στη συνέχεια βορειοανατολικά (ΒΑ). Όταν το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού φτάσει νότια της Ισλανδίας, διαιρείται στο Βορειοανατολικό Παρασυρόμενο Ρεύμα* (Northeast Drift Current), που * Παρασυρόμενο Ρεύμα (Drift Current) Εννοείται το επιφανειακό θαλάσσιο ρεύμα το οποίο στη ροή του παρασύρει διάφορα αντικείμενα ή οργανισμούς, όπως πάγους, παγόβουνα, υλικά που έχουν αντληθεί από τα βάθη της θάλασσας, μικροοργανισμούς κλπ.

18

με τη σειρά του γίνεται ρεύμα της Νορβηγίας και καταλήγει στον Αρκτικό Ωκεανό και στο Νοτιοανατολικό Παρασυρόμενο Ρεύμα (Southeast Drift Current), που νοτιότερα εξελίσσεται σε ρεύμα των Καναρίων Νήσων. Έτσι, το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού, που είναι συνέχεια του ρεύματος του Κόλπου, επηρεάζει το κλίμα όλων των χωρών της βόρειας και της δυτικής Ευρώπης. Το σημείο που γίνεται η διαίρεση του ρεύματος του Κόλπου, είναι συγχρόνως και το κορυφαίο σημείο της Παγκόσμιας Ζώνης μεταφοράς υδάτων και ενέργειας. Σ’ αυτό το σημείο η πυκνότητα των υδάτων του ρεύματος αυξάνεται λόγω της μείωσης της θερμοκρασίας, η αλάτωση αυξάνεται, το νερό γίνεται βαρύτερο και ξεκινά η κάθοδός του προς τα βάθη της θάλασσας, για να ενταχθεί στο ψυχρό και σε μεγάλο βάθος Ρεύμα της Παγκόσμιας Ζώνης. Το κάθετο αυτό ρεύμα είναι μοναδικό ως προς την ταχύτητα και τις τεράστιες ποσότητες υδάτων που βυθίζονται. Η κάθοδο μοιάζει με καμινάδα διαμέτρου 15 χιλιομέτρων, ο δε όγκος των υδάτων που βυθίζονται υπολογίζεται σε 17.000.000 μ3 / δευτερόλεπτο, ποσότητα που αντιστοιχεί στο δεκαπενταπλάσιο των υδάτων που εκβάλλουν όλοι οι ποταμοί της γης. Οι τεράστιες αυτές ποσότητες νερού που ενσωματώνονται με το σε βάθος ρεύμα της Παγκόσμιας Ζώνης Μεταφοράς Υδάτων, εμπλουτίζουν όλους τους ωκεανούς με ενέργεια και οξυγόνο, αλλά και με μικροοργανισμούς και θαλάσσια φυτά του Ατλαντικού.

Το ρεύμα των Καναρίων Νήσων (Canary Current)

Το ρεύμα των Καναρίων είναι επιφανειακό, που ρέει καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, κοντά στις ανατολικές ακτές της Αφρικής, με νότια κατεύθυνση προς τον Ισημερινό, από πλάτος 30⁰ Β’, έως 10⁰ Β’ και επεκτείνεται μέχρι 20⁰ Δ’ μήκος. Το πλάτος του υπολογίζεται σε 1.000 χιλιόμετρα, το βάθος του είναι περίπου 500 μ. και κινείται με χαμηλή ταχύτητα (10-30 εκ./δευτερόλεπτο). Τα νερά επιφανείας του είναι σχετικά ψυχρά, καθώς ρέει νότια και εισέρχεται στα θερμότερα νερά του ισημερινού. Το Αρχιπέλαγος των Καναρίων νήσων ξεπερνά σε βάθος τα 3.000 μ., γεγονός που δημιουργεί δυσκολίες στη ροή του ρεύματος των Καναρίων που οφείλονται στο φαινόμενο της άντλησης (upwelling), με αποτέλεσμα το ρεύμα να μεταφέρει διάφορα αντικείμενα που έχουν αναβληθεί από τον βυθό της θάλασσας. Μία άλλη δυσκολία προέρχεται από τη ροή του ρεύματος σε σχήμα μαιάνδρου, η οποία δημιουργεί δίνες, που εμποδίζουν την ομαλή πορεία του. Κοντά στα ηφαιστειογενή νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου (Cavo Verde) ο ρεύμα των Καναρίων χωρίζεται σε δύο μέρη. Το ένα μέρος κάμπτεται προς τον ωκεανό, ενισχύοντας το Βόρειο Ισημερινό Ρεύμα και το άλλο ακολουθεί τις ακτές της Αφρικής, εισέρχεται στον κόλπο της Γουϊνέας και συνεχίζει ως Ρεύμα της Γουϊνέας.

Τα ρεύματα στον Αρκτικό Ωκεανό.

Σε βόρειο πλάτος 66⁰ 33΄ 38΄΄ ο Αρκτικός Κύκλος περνά βόρεια της Ισλανδίας, το βόρειο τμήμα της Νορβηγίας, μικρό τμήμα της Ρωσίας και της Σιβηρία, της Αλάσκας, του Καναδά, τη μεγαλύτερο τμήμα δύο μεγάλων νήσων, της νήσου Μπάφιν του Καναδά και της Γροιλανδίας. Η θάλασσα που περιβάλλεται από όλους αυτούς τους τόπους είναι ο Αρκτικός Ωκεανός. Το δυτικό τμήμα του ωκεανού φέρει το όνομα του Ιρλανδού Ναυάρχου και υδρογράφου Φράνσις Μποφόρ (Francis Beaufort), ενώ στο βορειοανατολικό τμήμα του δεσπόζει το Αρχιπέλαγος Ανατολικής Σιβηρίας (East Siberian Archipelago). Δύο είναι τα κύρια θαλάσσια ρεύματα του Αρκτικού Ωκεανού: το Επιφανειακό Γεωστροφικό Ρεύμα Μποφόρ (Beaufort gyre) και το Παρασυρόμενο Διαπολικό Ρεύμα (Transpolar Drift). Ένα σχετικά υψηλό βαρομετρικό στην περιοχή δημιουργεί ανέμους, οι οποίοι με την τριβή τους με την επιφάνεια της θάλασσας δημιουργούν το Επιφανειακό Γεωστροφικό Ρεύμα Μποφόρ, ένα κυκλικό ρεύμα του περιστρέφεται κατά τους δείκτες του ρολογιού. Στη διαμόρφωσή του συμβάλλει και η δύναμη Coriolis, η οποία, όπως έχει ήδη αναφερθεί, έχει τη μέγιστή της τιμή στους πόλους. Συγχρόνως από το Αρχιπέλαγος της Ανατολικής Σιβηρίας ξεκινά το ψυχρό Παρασυρόμενο Διαπολικό Ρεύμα, με κατεύθυνση νοτιοδυτικά. Το ρεύμα αυτό μεταφέρει, σύμφωνα με την εκφορά Έκμαν, πάγους και παγόβουνα, τα οποία τελικά καταλήγουν στον Ατλαντικό. Αρχικά περνάει πολύ κοντά από τον στρόβιλο Μποφόρ, στη συνέχεια ακολουθεί την ανατολική πλευρά της Γροιλανδίας και στα νοτιά της στρέφεται προς τα δυτικά, για να φτάσει στις ακτές του Καναδά και να συνεχίσει ως ρεύμα του Λαμπραντόρ (Labrador stream). Οι πάγοι και τα παγόβουνα που μεταφέρονται από το Παρασυρόμενο Διαπολικό Ρεύμα φτάνουν στον Ατλαντικό σε ένα ή δύο χρόνια. Αντίθετα, όσοι πάγοι εγκλωβίζονται στο στρόβιλο Μποφόρ παραμένουν και περιστρέφονται για πολύ περισσότερο χρόνο. Έτσι, οι πάγοι έχουν πολύ χρόνο να εξελιχθούν και να αποκτήσουν θερμοδυναμική ισορροπία**2πάχους. Λόγω της περιστροφής στο στρόβιλο Μποφόρ, οι επιπλέοντας πάγοι αλληλοσυγκρούονται και τις περισσότερες φορές ενώνονται μεταξύ τους, αλλάζοντας τη μορφή τους. Η παραμόρφωση αυτή οδηγεί σε παχύτερους και λοφοειδείς πάγους, τελείως διαφορετικούς από πάγους άλλων περιοχών. Ο όγκος του σπουδαίου αυτού κυκλωτικού ρεύματος υπολογίζεται, με βάση τα 2 μέτρα, σε 800 χμ3.

Πιο εύκολο είναι να αποκτήσεις και χρήματα και φιλίες, το δύσκολο είναι να κρατήσεις και το ένα και το άλλο. Πάνος Μηνόγιαννης

....................................................................................................................................................... Γεώργιος Φραντζής (1401-1477), για την Αγία του Θεού Σοφία: «Και ειδείν τον παμμέγιστον εκείνον ναόν και θειότατον της του Θεού Σοφίας, τον ουρανόν τον επίγειον, τον θρόνον της δόξης του Θεού, το χερουβικόν όχημα και στερέωμα δεύτερον, της Θεού χειρών ποίησιν, το θέαμα και έργον άξιον, το πάσης της γης αγαλίασμα, το ωραίον των ωραίων ωραιότερον...». Μαρίνος Τσάμης

....................................................................................................................................................... Τα μάτια έχε ορθάνοιχτα τον κόσμο αν γυρίσεις, μη φοβηθείς να τον μυρίσεις, να τον αγγίξεις. Μικρός αν σου φανεί, στα βιβλία είναι απέραντος στη γνώση μη χαθείς και μείνε στην καρδιά αγέραστος. Σπύρος Ραδίτσας

....................................................................................................................................................... Καλότυχη και καλοτάξιδη η καινούργια Διοίκηση της Λέσχης μας, που με σύνεση και προσπάθεια της ευχόμαστε να ξενετάρει από τους σκοπέλους αυτής της ζοφερής εποχής. Καλή δύναμη και υγεία. Φρίξος Δήμου

Υ.Γ. Τ ο θέμα των ωκεάνιων ρευμάτων είναι τεράστιο και δεν καλύπτεται από ένα άρθρο. Θα συνεχίσουμε στο επόμενο τεύχος του «Εξάντα». ** Θερμοδυναμική Ισορροπία Αν οι τιμές πίεσης, θερμοκρασίας και πυκνότητας παραμένουν οι ίδιες, σε όλη την έκταση του όγκου του πάγου, τότε λέμε ότι ο πάγος βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας.

19

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Μάλτα γιοκ

Ο

διεθνής Κανονισμός Αποφυγής Συγκρούσεων αποτελεί το ιερό Ευαγγέλιο όλων των ναυτιλλομένων, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και των...Τουρκων, και πρέπει να τηρείται «ευλαβικά» από όλα τα πλωτά μέσα από αεροπλανοφόρα μεχρι και βαρκάκια. Ο Τούρκος κυβερνήτης της φρεγάτας όφειλε να γνώριζε βέβαια τον κανονισμό αυτό αλλά ως φαίνεται είχε οδηγίες από τους ανωτέρους του, όπως και οι συνάδελφοι του της ακτοφυλακής, να ενεργεί παράνομα προσπαθώντας να εκφοβίσει με εμβολισμό τα ελληνικά πλοία. Ο «μάγκας» όμως, όπως τον αποκάλεσε ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, κυβερνήτης της φρεγάτας μας «Λήμνος» εφαρμόζοντας κατά

Πυροσβεστικό

γράμμα τον Διεθνή Κανονισμό, με ελληνική ναυτοσύνη και απόλυτη ψυχραιμία έπραξε, όπως ανέφερε στον Υπουργό, απλά και μόνο το καθήκον του! Κι αδώ ταιριάζει το γνωστό στους ναυτικούς μεταπολεμικό ανέκδοτο: «Σε σχετική ερώτηση του Τουρκου καπετάνιου αν παραλλάξανε τη Μάλτα ο αξιωματικός φυλακής, που ίσως λόγω του μικρού ύψους,ή της περιορισμένης ορατότητας ή και της κακής αναμέτρησης δεν είχε παρατηρήσει μέχρι στιγμής το νησί αλλ’ ούτε και το είχε εντοπίσει στο ναυτικό χάρτη αφού ήταν σκεπασμένο με το φλυτζανάκι με τον καφέ του καπετάνιου και που δεν τολμούσε να το μετακινήσει, απάντησε με το ιστορικό πια «Μάλτα γιοκ».

Ελληνικά Ταχυδρομεία

Έ

νας από τους «μεγάλους ασθενείς», ίσως ο μεγαλύτερος, των κρατικοδίαιτων επιχειρήσεων (ΔΕΚΟ) της Χώρας είναι και τα Ελληνικά “Ταχυ”δρομεία που από σήμερα όμως θα πρέπει να νοσηλεύονται στην εντατική... Τον τελευταίο καιρό όλοι ανεξαρτήτως μεγέθους φακέλων, με προπληρωμένα γραμματόσημα, φθάνανε στον παραλήπτη εντός εικοσιτετραώρου περίπου. Σήμερα όμως και ειδικά για φακέλους μεγέθους Α4 απαιτούνται τουλάχιστον δυο βδομάδες!!! Σε σχετική ερώτηση στο τοπικό ταχυδρομικό γραφείο η απάντηση ήταν πως δεν γνωρίζουν για γράμματα μη συστημένα. Σημειώνεται πως πάρα πολλοί πελάτες των ΕΛΤΑ μετά το μεγάλο σκάνδαλο κατακρατήσεων εμβασμάτων που προορίζονταν για τη ΔΕΗ, ανέθεσαν την εργασία αυτή (και πολύ καλα πράξανε) στις τράπεζες και απεχώρισαν φυσικά απο το πελατολόγειο των ταχυδρομείων. Άλλοι τόσοι τώρα αναμένεται να απομακρυνθούν πάλι χρησιμοποιώντας τις ιδιωτικές επι-χειρήσεις CΟURIER που είναι και φθηνότερες και παραλαμβάνουν και επιδίδουν την αλληλογραφία στα διαμερίσματα των πελατών τους!

20

Δ

ιαβάζοντας στη χθεσινή κυριακάτικη «Καθημερινή» τη φερόμενη μαγνητοφωνημένη συνομιλία μεταξύ του ευτυχώς πρώην αρχηγού του ένδοξου Πυροσβεστικού Σώματος και του πραγματογνώμονα αξιωματικού επίσης, με την απαράδεκτη φρασεολογία, τις απειλές και την μαφιόζικη “υπηρεσιακή” τακτική, ένιωσα ντροπή και απογοήτευση για τους “ταγούς” της έρμης αυτής Χώρας... Είναι παράλογο, εφόσον είναι αληθινή αυτή η συνομιλία, να δηλώνει ο στρατηγός και αρχηγός του Σώματος πως αν κάποιος αξιωματικός θέλει να βλάψει κάποιο συνάδελφό του μπορεί να του στερήσει τα μέσα εναέριας κατάσβεσης κι ας καούν οι πάντες και τα πάντα!!!

Καπετάν Α. Αβραάμ

Τ

ην πρώτη Ιουνίου «απέπλευσε» από τη Γλυφάδα ο καλός φίλος και συσπουδαστής στη Σχολή Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας (τάξης 1944-1948) καπετάν Απόστολος Αβράαμ, για τις αιώνιες μπουνάτσες εκεί που δεν υπάρχει πόνος και στεναγμός. Το ταξίδι αυτά θα είναι και το πιο μεγάλο της ναυτικής του καριέρας αλλά και το στερνό όμως ως άριστος πλοίαρχος θα πλοηγήσει το καράβι του με ασφάλεια μέσα απ’ τη μακαρία οδό. Ο μεταστάς ανήκει σε κείνη τη γενιά που καταταλαιπωρήθηκε από τον πόλεμο και την κατοχή αλλά κατόρθωσε όμως,όχι μόνο να επιβιώσει , αλλά και να μεγαλουργήσει! Μπαρκάρισε στα λιγοστά και τραυματισμένα από τον πόλεμο βαπόρια μας και χάρη στην εργασία και τη ναυτοσύνη της, την άριστη επιχειρηματικότητα των Ελλήνων εφοπλιστών και με βατήρα τα εκατό λιμπέρτυ, που επί υπουργείας του Νικολάου Αβράαμ (θείου του καπετάνιου μας) με ενα τεράστιο άλμα εγκαταστήσανε την ελληνόκτητη ναυτιλία μας στην κορυφή του κόσμου!! Καπετάν Απόστολε σε ευχαριστούμε και καλό σου ταξίδι.

Αρθρα & Σχολια Ελληνική Γραφειοκρατεία

Π

αρά τις υποσχέσεις των πολιτικών μας, κυβερνητικών και μη, αλλά και της λειτουργίας υπουργείων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ακόμη το τέρας της γραφειοκρατίας καλά κρατεί ενώ στις υπηρεσίες συγκοινωνιών μαλιστά αντί να ελαττώνεται γιγαντώνεται δυστυχώς. Παράδειγμα: Κατέθεσα, μέσω ΚΕΠ, τα δικαιολογητικά για την ανανέωση της άδειας μου οδηγού τον Ιανουάριο του 2019 κι έλαβα την ανανεωμένη άδεια τέλη Μαίου 2020!! Έπειτα από ενάμιση χρόνο δηλαδή!!! Έδωσα μάλιστα και εξετάσεις οδήγησης στις τρείς το μεσημέρι με πολύ ισχυρό καύσωνα στα τέλη Ιουνίου 2019.Πριν και μετά την εξέταση ταλαιπωρήθηκα για αμέτρητες ώρες για να πάρω το χαρτί της εξέτασης κι έπειτα την προσωρινή άδεια. Να σημειωθεί πως για όλο αυτό το διάστημα της αναμο-

νής της έκδοσης της ανανεωμένης άδειας απαγορεύεται η οδήγηση στο εξωτερικό!! Ευελπιστούμε να μας αξιώσει ο καλός Θεός της Ελλάδας να δούμε κάποια μέρα την Πατρίδα μας καθαρισμένη από την κόπρο του Αυγεία..

Ναύαρχος Χρήστος Ντούνης

Π

έρασε μια ολόκληρη δεκαετία από το τελευταίο και μοναδικό ταξίδι στις αιώνιες μπουνάτσες του συναδέλφου –ή καλύτερα αδελφού– ναυάρχου Χρήστου Ντούνη, πλοιάρχου Εμπορικού Ναυτικού, επίτιμου αρχηγού Λιμενικού Σώματος- Ελληνικής Ακτοφυλακής, επίτιμου επίσης μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, απόφοιτου της Σχολής Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας (1955) και αργότερα υποδιοικητού και διοικητού της Σχολής, ναυτικού συγγραφέα και προπαντός ανθρώπου. Οι συσπουδαστές, συνάδελφοι και φίλοι του θα τον θυμούνται παντοτινά αλλά και το συγγραφικό του έργο θα παραμείνει ζωντανά και αιώνιο αφού φιλοξενείτα στην πτέρυγα «Ναύαρχος Ντούνης» του περιώνυμου Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» στον Πειραιά.

Κορωνοϊός κι όχι κορονοϊός

Η

σωστή γραφή του πιο πάνω λήμματος πρέπει να είναι «κορωνοϊός» με «ωμέγα» και όχι με «όμικρον» γιατί σύμφωνα με το Ετυμολογικό λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη (εκδοσης 2010) το «Κορώνα» οφείλει Να γράφεταί με ωμέγα και όχι ως «Κορόνα» με «Όμικρον», ως προερχόμενο από το λατινικό “CORONA”(που σημαίνει στέμμα ή στεφάνη) γιατί αποτελεί αντιδάνειο από το αρχαίο ελληνικό “Κορώνη” και που σύμφωνα με το λεξικό LIDDEL AND SCOTT (έκδοσης 2007) σημαίνει: καλιακούδα (Ομήρου Οδύσσεια), κόρακα (Ησίοδος, Αριστοφάνης) και οτιδήποτε γαμφοειδές ή καμπυλωτό όπως χερούλι πόρτας (Ομήρου Οδύσσεια ή άκρο τόξου στο οποίο δένεται η χορδή (Ομήρου). Σημειώνεται τέλος πως και σήμερα ακόμη η αρχαία λέξη «κορώνη» εξακολουθεί να πλουτiζει το λεξιλόγιο μας με την ονομασία της γνωστής κωμόπολης της Μεσσηνίας αλλά και ως «φανός της Κορώνης» φέρεται στις πρύμες των καραβιών μας.

21

Βιβλιοπαρουσιασεισ

Ώρα καλή

Η

ναυτική ευχή «Ώρα Καλή» είναι ο τίτλος του βιβλίου,που κυκλοφόρησε πρόσφατα, του ποιητή και καλού «συνάδελφου» καπετάν Δημήτρη Τσελίκα που με την ίδια ακριβώς ευχή καλωσορίζεται στο αρμένισμα του στις γαλάζιες λογοτεχνικές θάλασσες. Η ζωή δε βοήθησε βέδαια τον Πατρινό συγγραφέα μης να πραγματοποιήσει το παιδικό του όνειρο να σταδιοδρομtσει επαγγελματικά στη θάλασσα, αλλά με μοναδικά του όπλο όμως τη μεγάλη αγάπη του γι’ αυτή, κρατήθηκε στην αγκαλιά της μαζί με τη λογοτεχνική του φλέβα φυσικά ως καπετάνιος στο ιστιοφόρο του και πετυχημένος ποιητής της. Τα 44 θαλασσινά ποιήματα που περιέχονται σ’ αυτό το βιβλίο αποτελούν, μπορούμε να πούμε, ένα «ημερολόγιο καταστρώματος» των βαποριών του. Η γραφή ακόμη του καπετάν Δημήτρη είναι ζωντανή, αληθινή και προπαντός ναυτική. Και κλείνοντας παραθέτουμε ένα τετράστιχο από το ποιημά του «Το Καράβι» κατευοδώνοντας και πάλι την ωραία αυτή θαλασσινή ποιητική συλλογή με την πλήρη ευχή «Ώρα καλή στην πρύμη του και αγέρα στα πανιά του».

Λύσαν οι κάβοι κι ανεβαίνει η καδένα, σαν καρδιάς τον χτύπο, ο χρόνος να μετρά. Στην κουβέρτα του τα νιάτα για τα ξένα, στη στερηά, σωρός τα όνειρα νεκρά.

Το «Απάνθισμα» του Γ. Μενουδάκη

T

ο «Απάνθισμα», το νέο βιβλίο του δοκίμου συγγραφέα Γιαννίκου Μενουδάκη, αποτελεί το... απάνθισμα ολόκληρου του συγγραφικού του έργου δηλαδή των δεκατριών ποιητικών συλλογών και των δύο τόμων διηγημάτων. Μόνο που το βιβλίο αυτό εκδόθηκε, εκτός εμπορίου, και σε πολύ λίγα αντίτυπα και ατυχώς δεν θα ‘χουν τη χαρά πολλοί Έλληνες, διαβάζοντας το, να νιώσουν ανάταση ψυχής και εθνική περηφάνεια που εκπέμπεται από την αναγνωσή του! Ο συγγραφέας είναι απόστρατος ανώτερος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και πρώην δηκηγόρος Αθηνών έχοντας σπουδάσει νομικά, πολιτικές επιστήμες, διοίκηση επιχειρήσεων και έχει μετεκπαιδευτεί, ως αξιωματικός, στις Η.Π.Α. Ποιήματα, διηγήματα και χρονογραφήματα από 15 βιβλία του έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά: «Ναυτική Ελλάς», «Θαλασσινοί Απόηχοι» και «Νέος Εξαντας». Και αφού ευχηθούμε το «Απάνθισμα» να είναι, όπως και τα άλλα αδελφάκια του, καλοτάξιδο στα πελάγη του πνεύματος και στις θάλασσες της λογοτεχνίας, κλείνουμε με το ποίημα του:

ΕΛΛΗΝΑΣ Έτσι που σε βλέπω μέσα στους αιώνες, ονείρου οπτασία και ιδέα, θέλω να κρατήσω εκείνες τις εικόνες που κάνεις τα Μεγάλα και Ωραία. Να ‘χεις των Θεών τις χάρες, τη λαμπράδα, στολίδια κι αγαθά του Παραδείσου, δεν θα σου ζητήσω τίποτα Ελλάδα: Μου φτάνει που γεννήθηκα ... παιδί σου!

22

Του Μάρκου Συνοδινού

Κάπως Ρωμαϊκού Κολοσσαίου

Z

ούμε στην επαναφορά της ανθρώπινης εποχής, μπερδεμένοι μέσα στο έγκλημα και στα ατομικά εγωιστικά συμφέροντα που η φύση καίγεται από πυρκαγιές, ενώ οι ηλιακές ακτίνες που τις θυμόμαστε θεραπευτικές, σήμερα γίνονται αρρωστημένες. Σφαγές εδώ, σφαγές εκεί, βόμβες, πόλεμοι κερδοφόροι και δίψα για επικράτηση σε αμέτρητα έθνη, μέσα στο ένα έθνος που οι αξίες του εξαφανίστηκαν κι ο λαός έγινε ο φτωχός κομπάρσος, ορισμένων ρητόρων ή ηγητόρων μεγάλων και δοξομανών που στεφθήκανε ότι η ανύψωση της ατομικής τους προσωπικής αξίας αντιστοιχεί ευθέως ανάλογη στην οικονομική υφαρπαγή από την ξένη γη και ξένα αγαθά. Ο κόσμος σήμερα θυμίζει ένα πελώριο Ρωμαϊκό Κολοσσαίο με μονομαχίες, με θηριομαχίες με άγρια θηρία που βασανίζονταν πρώτα σκληρά για να ξεχυθούνε στην αρένα και όλα μαζί μετά να επιτίθεται το ένα στο άλλο ή σε κάποιους σκλάβους, που ήταν μελλοθάνατοι και περίμεναν μια τελευταία ευκαιρία να σώσουν την ζωή τους. Σε μια μονομαχία ο νικητής πριν καταφέρει το τελευταίο χτύπη-

24

μα στον νικημένο στρεφόταν προς το μέρος του Ρωμαίου αυτοκράτορα αναμένοντας την έγκριση του, ή να αποτελειώσει τον αντίπαλο, ή να του χαρίσει την ζωή . Ένα νεύμα του αυτοκράτορα με το δάχτυλο, τον αντίχειρα προς τα πάνω ή προς τα κάτω, ήταν ένδειξη να αποτελειώσει ή να χαρίσει την ζωή στον νικημένο. Τέτοια δύναμη είχαν οι αυτοκράτορες. Η κυριαρχία των Ρωμαίων χρωστούσε την δύναμη στις 40 ή κατ’ άλλους 29 ετοιμοπόλεμες λεγεώνες που κρατούσαν την αυτοκρατορία. Ο Πλούταρχος Αναφέρει ότι όταν πήγαν οι Ρωμαίοι Να στεφανώσουν τον Αλέξανδρο ως κυρίαρχο της Ασίας νικητή του στρατού του Πέρση Βασιλιά, ο Αλέξανδρος τους παρατήρησε σκεπτικός και είπε. «Αυτών των ανθρώπων η τάξη με φοβίζει». Η πατρίδα η γη η ποτισμένη με αίμα, η πατρίδα δεν είναι απλά ο χώρος, είναι η ιδέα της ελευθερίας, της γνώσης και η χώρα των σοφών που μέσα στην ψυχή μας είναι στεφανωμένη με όμορφα δαφνοστέφανα και κρίνους της σοφίας που σαν πυρκαγιά σε δάσος άπλωσε της γνώσης την λάμψη, και η ανθρωπότητα

ημέρευσε μέσα στο Ελληνικό φως που πρόσφερε έννοιες και λογική σε όλους τους λαούς και ημέρευσε η ανθρωπότητα από την σοφία των προγόνων μας που μεταλαμπαδεύτηκε στον κόσμο. Τώρα καθώς το ρόδο και ο κρίνος ξεχωρίζουν από τα διάφορα αγριολούλουδα και οι πολλοί τα αγαπούν και τα παρατηρούν και τα μυρίζονται το ίδιο συμβαίνει και με την αεί ως αύτως έχουσα Ελληνική σοφία, και πολλοί πήρανε θεωρήματα και αποφθέγματα των προγόνων μας, για εμάς πρώτον και ύστερα των πολλών ανθρώπων οι οποίοι κοινωνήσανε αλήθειες της γαλήνιας και ειρηνικής αυτής δέσποινας, που φώτισε την ανθρωπότητα και την ομόρφυνε μέσα στο αγλαό φως της, το Ελληνικό φως, ξεσηκώσανε ματαιόδοξους θέλησαν να σβήσουν την Ελλάδα και να οικειοποιηθούνε ότι ελληνικό. Σήμερα σαν να γυρίσαμε πίσω στην εποχή των Ρωμαίων των μονομαχιών, και των θηριομαχιών, δηλαδή σε ένα μοντέρνο ΚΟΛΟΣΣΑΙΟ τύπου, με έξυπνες βόμβες με σκόρπισμα του θανάτου στον αέρα και να φτάνει έως τα πέρατα της γης. Η αρρωστημένη ατμόσφαιρα από τα έργα των ανθρώπων, αδυνατεί ή δυσκολεύεται να δώσει στην φύση την συνέχεια της ομορφιάς της, από μόλυνση των πολέμων, καταστροφή των δασών, καταστροφή της αγνότητας της ηλιακής ακτινοβολίας κι εμείς συνεχίζουμε ακολουθώντας την αρχή και δίψα της καταραμένης αρχομανίας για κυριαρχία κατά που σκοπούμε. Είθε Ο παντογνώστης που αυτή την εποχή ζυγίζεται, η δύναμη και το δίκιο και καταστρέφονται αξίες, ήθη και έθιμα με αναδίπλωση των κεφαλαίων και στεγνή επιμονή στην αρχομανία που αποτελεί κατάρα της ανθρωπότητας να επιβλέψει και να συνετισθούν οι θερμοκέφαλοι που οδηγούν την ζωή και συνύπαρξη των ανθρώπων σ ένα μεγάλο σκοτάδι μίσους και αλληλοσπαραγμού και προς το συμφέρον ουδενός. Μάλλον την παράδεισο που λέμε κόσμο = κόσμημα = στολίδι, να μην την μετατρέψουμε σε μια κόλαση αλληλοσπαραγμού, συμφερόντων και δίψα κυριαρχίας.

Διάλογοι και προβληματισμοί

Α υτ ο γ νω σ ία Του Δήμου Παπαδόπουλου Λοιπόν φίλε... Το κουβεντιάζουμε λίγο;; - Να το κουβεντιάσουμε ...αλλά θα βοηθούσε, σαν βάση για την κουβέντα, να δώσουμε πρώτα τον ορισμό της αυτογνωσίας ...

- Το λεει η λέξη... Η γνώση του εαυτού μας... Το «γνώθι σαυτόν» που ήταν γραμμένο σε πολλά σημεία στους Δελφούς.

- Αυτό δεν είναι ορισμός... Ερμηνεία των λέξεων είναι… Θέλω περισσότερη ακρίβεια… Ξέρεις να μου δώσεις τον ορισμό;; - Ξέρω-δεν ξέρω, θα σου πω αυτά που διαβάζω... αλλά δεν είμαι βέβαιος ότι θα σου αρέσουν...

- Δεν θα το μάθεις εάν δεν με δοκιμάσεις…

- Εντάξει... Ο ορισμός της Αυτογνωσίας λοιπόν, κατά την Φιλοσοφία, είναι ένα νοητικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο πνευματικά ώριμος άνθρωπος, σύμφωνα με το οποίο είμαστε αθάνατες ψυχές που βρισκόμαστε για ένα διάστημα πάνω σ’ αυτήν την Γη. Μετενσαρκωνόμαστε μέσα σε διάφορα σώματα μέχρι να τελειωθούμε και να επιστρέψουμε στην πηγή μας, στον Θεό... Μέχρι να πετύχουμε την

26

Θέωση, κατά την αρχαιοελληνική έκφραση.

- Αυτογνωσία λοιπόν κατά την φιλοσοφία, ίσον Νοητικό επίτευγμα.

- Ο ορισμός της Αυτογνωσίας από την άλλη, κατά τον μυστικισμό, είναι η βιωματική εμπειρία της ψυχής, όταν κατά το ταξίδι της επιστροφής της στην Πηγή της, και συγκεκριμένα αφού έχει απαλλαγεί από τα καλύμματά της που είναι το Σώμα και ο Νους, αντιληφθεί ότι είναι ομοούσια με τον Πατέρα. Μια σταγόνα στον Ωκεανό της Θεότητας. Αθάνατη και αιώνια όπως Αυτός. Αυτογνωσία λοιπόν εδώ, ίσον Εμπειρία της ψυχής. Τα κατάλαβες αυτά;; - Μάλλον όχι... Την μετενσάρκωση δια της οποίας η ψυχή υποτίθεται ότι παιδεύεται και τελειούται μέχρι να φθάσει στην Θέωση, την έχουν αναφέρει οι Ορφικοί, ο Πυθαγόρας, ακόμη και ο Πλάτωνας δια του Σωκράτη, για να τον ανασκευάσουν αργότερα οι Νεοπλατωνικοί, την υποστηρίζουν οι ανατολικές θρησκείες, την απορρίπτει η Ορθοδοξία και την συζητάει ο Καθολικισμός. Δεν τα καταλαβαίνω, αλλά

Διάλογοι και προβληματισμοί Αυτογνωσία αφού αυτά τα διετύπωσαν φωτισμένα μυαλά ανά τους αιώνες, τα προσπερνώ χωρίς αντίλογο για την οικονομία της κουβέντας. Είμαι βέβαιος όμως ότι οι παραπάνω ορισμοί που μου έδωσες, έρχονται κυρίως από την Ινδική Φιλοσοφία… Εμείς οι Δυτικοί δεν δώσαμε ορισμό;; - Τι να σου πω... Όσο κι’ αν έψαξα δεν βρήκα. Να σου πω όμως τι καταθέτει ο Γκαίτε για την αυτογνωσία... Λέει, αγγίζοντας τις παρυφές «πολιτικού» περιεχομένου: «Χωρίς την έννοια της Αυτογνωσίας, και της προσωπικής αλλαγής, της ευθύνης και μεταμόρφωσης του εαυτού, όλα τα κινήματα και οι ιδεολογίες, θρησκευτικές συνταγές «Λύτρωσης» ή επαναστάσεις, είναι καταδικασμένα να εκφυλίζονται και να μετατρέπονται σε τυραννίες». Και κάπου αλλού συνεχίζει… «Χωρίς τον στόχο της αυτογνωσίας και την κατάκτησή της, κάθε γνώση γίνεται ένας Μινώταυρος για τον άνθρωπο, ένα κελί φυλακής και ένας αδιέξοδος Λαβύρινθος»... Να σου το πω και αλληγορικά, όντας βέβαιος ότι θα «πιάσεις» το νόημα: «Δύο νεαρά ψάρια, γράφει ο συγγραφέας Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, κολυμπούν στη μέση του Ωκεανού. Συναντούν ένα γεροντότερο ψάρι, που κολυμπά προς την αντίθετη κατεύθυνση, το οποίο τους γνέφει λέγοντας «Καλημέρα παιδιά, πως είναι το νερό;». Τα δύο ψάρια συνεχίζουν για λίγο την πορεία τους, μέχρι που το ένα γυρνάει και λέει απορημένα στο άλλο: «Τι μας είπε τώρα; Τι στο καλό είναι το νερό;»». Αυτά πως σου φάνηκαν ??...

- Τι να σου πω… κάπως μπαίνω στο νόημα... Το ερώτημά μου πάντως παραμένει… Δηλαδή τελικά δεν τον γνωρίζουμε τον εαυτό μας;; - Όχι βέβαια. Νομίζεις ότι ξέρεις την αλήθεια, μη έχοντας συνείδηση της άγνοιας σου. Ακόμα και προχωρημένος σε γνώση, θα βρίσκεσαι πάντα σε αναζήτηση του τελικού ζητούμενου που είναι η ανάδυση της αλήθειας, της ουσίας των πραγμάτων, η μέθεξη του αισθητού με το νοητό και η ενδυνάμωση της βούλησης για την καλλιέργεια της Αρετής, μέσα από την επαναληπτική εκτέλεση των ορθών πράξεων, με νοημοσύνη, φρόνηση, δικαιοσύνη και, κυρίως, «μέτρον άριστον».

- Καλά, πως γίνεται και δεν γνωρίζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό, από την στιγμή που υπάρχει η σύνδεση σκέψης με συνείδηση;; Οξύμωρο δεν ακούγεται;;;; Και πώς μπορούμε να επιτύχουμε όλα αυτά που μου ανέφερες πιο πάνω...

- Θα έλεγα, ακολουθώντας το παράδειγμα των Πυθαγορείων, οι οποίοι πριν τον βραδινό ύπνο επέβαλαν την ανασκόπηση της ημέρας με τους περίφημους στίχους των «χρυσών ετών»: «Μηδ’ ύπνον μαλακοίσιν επ’ όμμασι προσδέξασθαι. Πριν των ημερινών έργων λογίσασθαι έκαστον·΄Πη παρέβην; Τι δ’ έρεξα; Τι μοι δέον ούκ ετελέσθη; Αρξάμενος δ’ από πρώτου επέξιθι και μετέπειτα. Δεινά μεν εκπρήξας επιπλήσσεο· χρηστά δε τέρπου. Ταύτα πόνει· ταύτ’ εκμελέτα· τούτων χρη εράν σε». Δηλ., κατά πιστή και κατά λέξη μετάφραση, «μη δεχθείς ποτέ στα μάτια σου τον ύπνο πριν εξετάσεις προσεκτικά ένα ένα τα έργα της ημέρας σου, ρωτώντας τον εαυτό σου: σε ποια έσφαλα; Τι καλό έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και το παρέλειψα; Αφού δε αρχίσεις από το πρώτο έργο της ημέρας, προχώρα μέχρι το τελευταίο. Έπειτα από τον έλεγχο,

να επιπλήττεις τον εαυτό σου για τις κακές πράξεις, για δε τις καλές να ευχαριστιέσαι ολόψυχα. Με αυτά ασχολήσου, αυτά μελέτα με προσοχή, αυτά είναι ανάγκη να αγαπήσεις με ζήλο». Με λιγότερα λόγια, να βρίσκεσαι σε διάλογο με τη συνείδηση σου στο διηνεκές και μέχρι να αρχίσεις να αντιλαμβάνεσαι «τι είναι το νερό». Δεν σε εντυπωσιάζει αυτό, δεν σε πείθει ότι αυτές οι λίγες λέξεις περιέχουν το απόσταγμα, την απάντηση στο ερώτημά σου; - Αρκετά, το παραδέχομαι… και τώρα θυμήθηκα ότι όλες... ή σχεδόν όλες, οι μυθολογίες των λαών λένε ότι κάποτε, βαθειά στον χρόνο, όλοι οι άνθρωποι μετείχαν του Θείου. Αλίμονο όμως, καταχράστηκαν σε τέτοιο βαθμό την Θεία δύναμή τους, που ο Ηγήτορας των Θεών αποφάσισε να τους αφαιρέσει την θεία φύση και να την κρύψει σε ένα μέρος όπου θα ήταν αδύνατον στους ανθρώπους να την ξαναβρούν και να την βεβηλώσουν ... Το ερώτημα όμως ήταν πως να βρεθεί αυτή η σίγουρη κρυψώνα... Οι Θεοί που συγκεντρώθηκαν να λύσουν το πρόβλημα, πρότειναν άλλος να κρύψουν την θεότητα του ανθρώπου βαθειά μέσα στη Γή, άλλος στα βάθη των ωκεανών και ένας τρίτος να την κρύψουν στα πέρατα του ουρανού... Η απάντηση του Μεγίστου όμως, ήταν η ίδια... Προικίσαμε τον άνθρωπο με τέτοια προσόντα που αργά η γρήγορα θα κατέβει στα βάθη της γης και των ωκεανών, θα καταφέρει να ταξιδέψει στους μακρινούς γαλαξίες και θα την ανακαλύψει... Αμηχανία... Και τότε ο Νεφεληγερέτης έδωσε την λύση... Θα κρύψουμε την Θεότητα του ανθρώπου όσο γίνεται πιο βαθειά μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί είναι το μόνο μέρος που δεν θα σκεφτεί ποτέ να ψάξει... Από τότε, και έτσι τελειώνει ο μύθος, ο άνθρωπος κάνει τον γύρο της Γης, εξερευνά το διάστημα, αναρριχάται, καταδύεται και σκάβει, ψάχνοντας μάταια για κάτι που παραμένει ισόβια κρυμμένο μέσα στην άβυσσο του εαυτού του...

- Όμορφη αυτή η ιστορία και μας πάει πίσω στην συνείδηση που λέγαμε παραπάνω, και σ’ αυτό που λέει ο Νίτσε... ότι αν κοιτάξεις επίμονα και βαθειά μέσα σ’ αυτήν την άβυσσο, η άβυσσος θα κοιτάξει πίσω σε σένα και θα σου αποκαλύψει τα μυστικά της… Άλλωστε το ίδιο δεν φωνάζει και ο «μεγάλος» Καζαντζάκης;; «Ε, κακομοίρη άνθρωπε, κραυγάζει, μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία... Θεό έχεις μέσα σου... Θεό κουβαλάς… και δεν το ξέρεις... το μαθαίνεις μονάχα την ώρα που πεθαίνεις, μα΄ ναι πολύ αργά...»

- Βλέπω ότι ενώ ξεκινήσαμε να κάνουμε μια ανάλαφρη συζήτηση, εδώ τα πράγματα σοβαρεύουν... Δηλαδή τι μπορώ να κάνω για να μην είμαι αυτό το κακομοίρικο όν που περιγράφει ο Καζαντζάκης;;...

- Μου ζητάς να δώσω απάντηση σε ένα ερώτημα που βασανίζει τον άνθρωπο από τότε που σηκώθηκε και περπατάει στα πισινά του πόδια... Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες, για την μέθοδο που επέβαλε ο Πυθαγόρας στους μαθητές του, για την σπηλιά του Πλάτωνα, για το λαβύρινθο και τον Μινώταυρο του Μίνωα, για τον Οδυσσέα και τον Ηρακλή, ακόμη και για την ταινία “Matrix”, αναλύοντας τα μηνύματα που εκπέμπει το καθένα από τα παραπάνω, αλλά θα το πλατειάζαμε πολύ και εκτός

27

Διάλογοι και προβληματισμοί Αυτογνωσία

από την ομορφιά των μύθων, δεν θα παίρναμε πρακτικό αποτέλεσμα... Ο σύγχρονος άνθρωπος εφαρμόζει τρόπους προσέγγισης της Αυτογνωσίας, που ο ένας είναι πολυπλοκότερος από τον άλλον και που πιθανότατα κανείς τους δεν ατενίζει τις ακτίνες του Θεϊκού Φωτός... Η βασική προϋπόθεση, υποστηρίζουν πολλοί, για να φθάσεις στην αυτογνωσία είναι να έχεις εσωτερική ελευθερία (ελεύθερος και χρηστοήθης καθώς λέγεται). Για να δεις ποιος πραγματικά είσαι, να νοιώσεις «τι είναι το νερό», πρέπει να υπάρχει απελευθέρωση απ’ όλο το περιεχόμενο της συνείδησης σου, όλα όσα ως χθες είχε μαζέψει και συναρμολογήσει η σκέψη, που σημαίνει να έχεις απελευθερωθεί από τους θυμούς, τις κτηνωδίες, τις ματαιοδοξίες και τις αλαζονείες σου, απ’ όλα τα πράγματα στα οποία είσαι παγιδευμένος. Έτσι που το πνεύμα σου να μένει συνεχώς φρέσκο, πάντα νέο, αθώο, γεμάτο δύναμη και πάθος. Μόνο σ’ αυτή την κατάσταση μπορείς να μαθαίνεις και να παρατηρείς. Αν μπορείς να το δεις αυτό, τότε ο νους μένει ελεύθερος, τότε είσαι το φως του εαυτού σου. Κοντολογής να μπορείς να στέκεσαι στις δικές σου δυνάμεις χωρίς να εξαρτάσαι από άλλους. Με την αρμόζουσα παιδεία, την πνευματική καλλιέργεια και τον ανάλογο νοϊκό πλούτο, που βοηθούν τα μέγιστα στην διεύρυνση του πνευματικού σου ορίζοντα. Ανατροφή και Μόρφωση, αλλά και παραπέρα συναναστροφή με άτομα πνευματικού επιπέδου παραδεκτά ανώτερου από εμάς, βοηθούν στην ανοδική μας εξέλιξη. Μιλάω φυσικά, για ψυχική ανωτερότητα και όχι για μορφωτικό επίπε-

28

δο, κοινωνική θέση, ή οικονομική κατάσταση των ατόμων που επιλέγουμε να αποτελούν τον περίγυρό μας... Ωστόσο, ενώ αυτή η μέθοδος μού φαίνεται πιο πρακτική και πραγματοποιήσιμη, από την άλλη μού δημιουργεί και μια μεγάλη απορία... Ας πούμε ότι κάποιος καταφέρνει να δει τις ακτίνες του Θεϊκού Φωτός και μέσα από αυτές να αντικρύσει τον Ιδεατό Άνθρωπο... Θα καταλάβει άραγε αυτό που του συνέβη ?? Και αν το καταλάβει, θα σταθεί ικανός να σηκώσει το φορτίο της επικοινωνίας με τους άλλους για να ωθήσει και εκείνους στην πορεία προς το Φως ;; Προσωπικά δεν ξέρω αν το καταλάβει, όμως πιστεύω ότι αν και όταν το καταλάβει, δεν θα μπορεί να επικοινωνήσει, γιατί ο ίδιος θα έχει φύγει, θα βρίσκεται σε πνευματικό επίπεδο και σε κόσμο απρόσιτο...

- Θα συμφωνήσω φίλε μου, προσθέτοντας και μίαν άλλη απορία... Θέλει ο άνθρωπος να βρει την αλήθεια;; Πίστευα πάντα ότι αυτή είναι η διακαής επιθυμία του ανθρώπου μέχρι που διάβασα κάπου μια σκηνή όπου ο Θεός παρουσιάζεται στον άνθρωπο κρατώντας στο ένα χέρι την αλήθεια και στο άλλο την έρευνα για την αλήθεια... Και του ζητάει να διαλέξει... Έντρομος ο άνθρωπος απαντάει: Πανάγαθε και Παντοδύναμε, αν πάρω την αλήθεια είμαι βέβαιος ότι δεν θα μπορέσω να την διαχειρισθώ…... γι’ αυτό σε παρακαλώ κράτησέ την εσύ και άσε σε μένα την έρευνα για να την βρω... Πιο πολύ θα με καλλιεργήσει το ταξίδι της έρευνας παρά η τελική ανακάλυψη...

- Καλά τα πήγαμε για σήμερα. Εις το επανειδείν και με φρέσκους προβληματισμούς.

C

M

Y

M

Y

Y

MY

K

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Μήνας Ευλογημένος Του Πλοιάρχου Δημήτρη Γ. Τσιγκάρη, Ταμία της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων

Ο

«Νέος Εξάντας» της Λέσχης μας του οποίου η φθινοπωρινή έκδοση έρχεται κατά μήνα Οκτώβριο αλλά μπορεί και να διαβάζεται ... από Νοέμβριο και μετά, αφήνει κατά κάποιον τρόπο εκτός επικαιρότητας τους αμέσως προηγούμενους μήνες. Και κυρίως τον Σεπτέμβριο. Βέβαια, η διαδεδομένη λαϊκή παροιμία εκφράζει την ευχή «ο καλός μας μήνας Αύγουστος να’ ταν δυό φορές τον χρόνο», αυτό όμως μοιάζει να είναι περισσότερο απόφθεγμα του καλοκαιριού για τους μαθητές αλλά και τους εργαζόμενους που οι περισσότεροι αυτόν τον μήνα παίρνουν την άδειά τους και ξεκουράζονται. Και είναι βέβαια και απόρροια των Αυγουστιάτικων γιορτασμών και πανηγύρεων, κυρίως της επετείου της Κοίμησης της Θεοτόκου, του «Πάσχα του καλοκαιριού» όπως συνηθίζουμε να το αποκαλούμε. Όμως ο Σεπτέμβρης έχει να μας δείξει πολλά, ίσως περισσότερα από κάθε άλλο μήνα και ποικίλα γεγονότα μαζί με σημαντικές ημερομηνίες έτσι ώστε να τον καθιστούν έναν πολύ ενδιαφέροντα μήνα, ίσως τον περισσότερο ημερολογιακά σημαντικό! Αρχίζοντας από την 1η Σεπτεμβρίου, την ημέρα αυτή η εκκλησία μας εορτάζει την αρχή της Ινδίκτου. Δηλαδή την έναρξη του εκκλησιαστικού έτους. Η πρωτοχρονιά αυτή έχει προέλευση Ρωμαϊκή και ήλθε στην Ορθόδοξη Ανατολή κατά τα νεότερα χρόνια, η δε εκκλησιαστική ακολουθία για το νέο έτος που τελείται κατά την ημέρα αυτή θεωρείται από τους ειδικούς αλλά και από τους περί την εκκλησιαστική μουσική ενήρους, ως ακολουθία με υμνογραφικό υλικό απαράμιλλου κάλλους. Σημειωτέον επίσης, ότι πριν από λίγα χρόνια η Ορθόδοξη Εκκλησία όρισε την 1η Σεπτεμβρίου και ως ημέρα αφιερωμένη στο φυσικό περιβάλλον. Η 2α Σεπτεμβρίου είναι η ημέρα η οποία από την Ορθόδοξη εκκλησία εορτάζεται ο Άγιος Μάμας, ο νεαρός άγιος κατά τον εορτασμό του οποίου σε πολλές εκκλησίες της Ελληνικής υπαίθρου βοσκοί και ιδιοκτήτες ζώων εργασίας οδηγούν στον περίγυρο τα ζώα τους πρός ιδιαίτερον αγιασμόν και ευλογία από τον ιερέα. Ο ίδιος ο βίος του Αγίου Μάμαντος ο οποίος έζησε και μαρτύρησε λίγο ενωρίτερα από το 300 μ.χ., εξηγεί γιατί θεωρείται προστάτης των βοσκών και των ζώων. Οι γονείς του λοιπόν Θεόδοτος και Ρουφίνα έχοντας αναπτύξει έντονη Χριστανική δραστηριότητα φυλακίσθηκαν, βασανίστηκαν και πέθαναν σε φυλακή της Καισάρειας. Η ετοιμόγενη Ρουφίνα, λίγο πριν ξεψυχήσει έφερε στον κόσμο το μωρό το οποίο κυοφορούσε και το οποίο εδόθη προς υιοθεσίαν στην πλούσια χήρα Αμμία. Η Αμμία, όντας γυναίκα πολύ καλού χαρακτήρος και πιστή χριστιανή, αγάπησε το μωρό πολύ και του έδωσε το όνομα Μάμας αφού από την ηλικία του ενός έτους άρχισε να την προσφωνεί «Μα» αρχικά, και «Μάμα» κατόπιν. Τα χρόνια που έζησε με τη θετή του μητέρα Αμμία ήταν πολύ ευτυχισμένα και για τους δύο, και γι’ αυτό θεωρήθηκε και ανακηρύχθηκε και προστάτης των υιοθετημένων παιδιών. Όμως, όταν το παιδί ήταν 12 ή κατά άλλη μαρτυρία

30

Πάνω: Ο Άγιος Μάμας στην πλάτη λεονταριού. Κάτω: «Η γέννηση της Ευλογημένης Παρθένου Μαρίας» έργο του Τζόττο, στο Παρεκκλήσιο Σκροβένι της Πάδοβας (περ. 1305).

15 ετών, η Αμμία πέθανε και ο Μάμας έμεινε μόνος του, κληρονομόντας και τη μεγάλη περιουσία της. Την ίδια περίοδο ο αυτοκράτωρ Αυρηλιανός άρχισε νέους διωγμούς εναντίον των χριστανών και ο Μάμας συνελήφθη και βασανίστηκε ώστε να αρνηθεί τον χριστιανισμό και να παραδόσει και την περιουσία του στον αυτοκράτορα. Αφού επέζησε ως εκ θαύματος από φρικτά βασανιστήρια στα οποία υπεβλήθει, δραπέτευσε και ανέβηκε για να κρυφτεί και να ασκητέψει στο βουνό της Καισάρειας. Στην ερημιά του

βουνού ζούσαν πολλά είδη ζώων και εκτός από τα ήμερα υπήρχαν επίσης λεοντάρια, λύκοι, αρκούδες, μονόκεροι κ.α. τα οποία αντί να τον κατασπαράξουν, όλα ημέρεψαν και προστάτευσαν τον νεαρό Μάμα ο οποίος μετεβλήθη κατά κάποιον τρόπο σε Ορφέα που τα μάγευσε. Τελικά οι εχθροί διώκτες των χριστανών τον βρήκαν και τον θανάτωσαν με τρίαινα η οποία διαπέρασε το νεανικό κορμάκι του. Ήταν η 2α Σεπτεμβρίου του 275 μ.χ. Ο νεαρός Άγιος Μάμας, τιμάται και εορτάζεται επίσης και στην Κύπρο ιδιαίτερα, αλλά ακόμα και στην Ισπανία. Η 8η Σεπτεμβρίου είναι η ημέρα που εορτάζεται η γέννηση της Παναγίας, το «Γενέσιον της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας» όπως είναι ο πλήρης τίτλος της εορτής. Η ορθόδοξη εκκλησία, ως γνωστόν εορτάζει τις επετείους των Αγίων την ημέρα της κοιμήσεώς των. Όμως για την Παναγία εορτάζεται και η ημέρα της γέννησης της η οποία σηματοδοτεί την πραγμάτωση του Θεϊκού σχεδίου της έλευσης εις τον κόσμο του Ιησού Χριστού. Από το Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου, γίνεται γνωστό ότι οι γονείς της Παναγίας είναι ο Ιωακείμ και η Άννα. Η βασική παράδοση τοποθετεί τον τόπο της γεννήσεως της Θεοτόκου στη Σέπφωρι, το σημερινό Τζίπορι του Ισραήλ όπου και έχει ανασκαφεί μία βασιλική του 5ου αιώνα. Σύμφωνα με κάποιες άλλες αναφορές, η Παναγία γεννήθηκε στη Ναζαρέτ, ενώ σύμφωνα με άλλες σε ένα σπίτι κοντά στην Πύλη των Αμνών, στα Ιεροσόλυμα. Η εορτή της γέννησης εορτάζεται σχεδόν σε όλον το κόσμο και εκτός από την Ορθόδοξη εκκλησία εορτάζεται και από τις Ανατολικές Καθολικές, την Ρωμαιοκαθολική την Αγγλικανική, την Αρμενική κλπ. Οι αμπελουργοί στη Γαλλία αποκαλούν την εορτή αυτή «Παναγιά του Τρύγου» και συνήθιζαν να φέρνουν τα καλύτερα σταφύλια στον τοπικό ναό για να ευλογηθούν και μετά έβαζαν τσαμπιά στα χέρια του αγάλματος της Παρθένου. Μέρος του εορτασμού της ημέρας είναι και εορταστικό γεύμα που περιλαμβάνει και σταφύλια της νέας σοδειάς. Ακόμα και σε περιοχές της Ινδίας η εορτή που αποκαλείται Monti, αποτελεί μεγάλο γεγονός οικογενειακού χαρακτήρα και ευχαριστιακού περιεχομένου για τη νέα σοδειά, και εορτάζεται την ίδια ημερομηνία με εορταστικό γεύμα επικεντρωμένο στα ευλογηθέντα σιτηρά του θερισμού. Στην Ελλάδα υπάρχουν διάσπαρτα σε όλες της περιοχές πολλά μοναστήρια αφιερωμένα στο γενέσιο της Θεοτόκου όπου πλήθη πιστών προσέρχονται για να ζήσουν κατανυκτικές ολονύκτιες ακολουθίες και να βιώσουν την θερμή όσο και σεμνή μοναστηριακή φιλοξενία. Την 14η του Μηνός, εορτάζεται η μεγαλύτερη γιορτή του Σεπτεμβρίου που είναι αυτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Εξ ού και ο Σεπτέμβριος έχει λάβει και τις προσωνυμίες Σταυρίτης ή Σταυριώτης. Η ύψωση του Σταυρού έχει και βαθύτερο συμβολισμό καθ’ όσον από όργανο θανάτου του Ιησού Χριστού μετασχηματίζεται σε όργανο ζωής και σωτηρίας. Η ημέρα αυτή αποτελεί σε πολλά μέρη και χρονικό σταθμό στις τοπικές αγροτικές και ποιμενικές εργασίες. Για τους γεωργούς ιδιαίτερα, η γιορτή αποτελούσε αφετηρία της καινούριας γεωργικής χρονιάς με τη σπορά. Έτσι, σε πολλά μέρη έφερναν στην εκκλησία μικρή ποσότητα των δημητριακών για να δεχθούν την ευλογία του ιερέα πριν αναμειχθούν με ολόκληρη την ποσότητα των σπόρων που θα έσπερναν. Όπως επίσης αποτελούσε και χρονικό ορόσημο για τους ναυτικούς και τους σπογγαλιείς. Είναι ακόμα γνωστή στους νησιώτες η διά της παροιμίας προτροπή «Του Σταυρού σταύρωνε και δένε» ή όπως απλά την λένε αλλού, «Του Σταυρού και δένε». Οι εκκλησίες την ημέρα αυτή προσφέρουν στους εκκλησιαζόμενους

Πάνω: Εικόνες αγίων σε σταυροειδώς διατεταγμένη σελίδα βυζαντινού χειρογράφου των αρχών του 11ου αι., Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη. Κάτω: Ντόνας Πλατανιώτου, 2001. Με αλφαβητάρι και τεράστιο μολύβι.

πιστούς βασιλικό σε συμβολισμό της παράδοσης κατά την οποία στο μέρος που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει αρωματικός βασιλικός. Είναι επίσης ημέρα αυστηρής νηστείας και όλοι θα ενθυμούμεθα από τη θαλασσινή ζωή μας την πιστή τήρηση της νηστείας στα Ελληνικά πλοία την οποία οι περισσότεροι ναυτικοί τηρούσαν και τηρούν

31

Αριστερά: Γυναίκες στον Τρύγο, χαρακτικό Αγήνορα Αστεριάδη 1966. Δεξιά: Γυναίκες στον Τρύγο, φωτό δεκαετίας 1960. Κάτω: Δεκαετία του 1950, ο μούστος έφτασε με το καΐκι και στην Ύδρα που δεν έχει αμπέλια! και στη στεριά (....όπως και ο γράφων που ακόμα την τηρεί απαρέγκλιτα). Όμως στο ενδιάμεσο των πάρα πάνω σημαντικών θρησκευτικών ημερομηνιών του Σεπτεμβρίου, συμβαίνουν δύο από τα σημαντικότερα και πλέον αξιοπρόσεκτα γεγονότα της χρονιάς! Το ένα είναι το πρώτο χαρμόσυνο κουδούνισμα του «Άγιου Σεπτέμβρη των Σχολείων» και η έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Ιδιαίτερα για τους καινούριους μαθητές «τα πρωτάκια», το κουδούνισμα σηματοδοτεί την απαρχή μιας μεγάλης σπουδαστικής πορείας που για τους περισσότερους θα διαρκέσει χρόνια πολλά. Τσούρμα παιδιά στους αυλόγυρους των σχολείων, όλα -ανεξαρτήτως της οικονομικής κατάστασης των οικογενειών τους- καλοπλυμένα, καλοντυμένα και καλοχτενισμένα χαίρονται και γιορτάζουν την πρώτη σχολική τους μέρα, την επανασυνάντηση με τους συμμαθητές τους ή την πρώτη συνάντηση και γνωριμία με τους νεοφερμένους ενώ οι χαρούμενες φωνές και τα τρεξίματα φανερώνουν τη χαρά και την ενδόμυχη, ίσως και μη συνειδητοποιημένη ακόμα ελπίδα τους για πρόοδο και διάκριση στη ζωή. Οι δε γονείς ιδιαίτερα των μικρών μαθητών, παριστάμενοι οι περισσότεροι στην τελετή του Αγιασμού και της ευλογίας της νέας

32

Σχολικής χρονιάς, πολλές φορές δεν μπορούν να κρύψουν τα δάκρυα συγκίνησης που ουσιαστικά είναι έκφραση της ελπίδας και των προοσδοκιών τους για το «ευ ζην» των παιδιών τους. Το άλλο ενδιάμεσο και σημαντικό γεγονός που μάλιστα διαρκεί και πολλές ημέρες ή ακόμα και όλον τον Σεπτέμβρη είναι ο ευλογημένος «Τρύγος». «Θέρος, Τρύγος, Πόλεμος» μας λέει η παροιμία, που όντως είναι οι τρείς διαδικασίες που απαιτούν τη μέγιστη κινητοποίηση της κοινότητος. Πόσα και πόσα δεν έχουν γραφτεί και πόσες εικόνες και παραστάσεις δεν έχουν από την αρχαιότητα εξιστορήσει και εκθειάσει τις διαδικασίες του τρύγου και της οινοπαραγωγής. Ο Σεπτέμβριος ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένος με τον τρύγο τόσο στις φιλολογικές μαρτυρίες όσο και στις κάθε είδους απεικονίσεις του. Η συγκομιδή των σταφυλιών, η μεταφορά τους σε καλάθια και οι εργασίες στο πατητήρι είναι διαχρονικά θέματα απεικονήσεων σε αρχαία ψηφιδωτά, σε εικονογραφήσεις και στις προσωποποιήσεις των εποχών και των μηνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η προσωποποίηση του Σεπτεμβρίου συνδέεται κάποιες φορές και με τον Διόνυσο, τον θεό του κρασιού όπως στο περίφημο ψηφιδωτό της Vienne στη Γαλλία όπου απεικονίζεται να ιππεύει τίγρη κρατώντας με το δεξί χέρι του το στηριζόμενο στον ώμο του καλάθι γεμάτο με σταφύλια και αμπελόφυλλα. Αλλά και σύγχρονες παρουσιάσεις, διηγήσεις ακόμα και διαφημίσεις της αμπελουργίας και της οινοπαραγωγής βασίζονται σε αρχαίες εικονογραφήσεις των πάρα πάνω εργασιών. Ο Ησίοδος από τον 7ο π.χ. αιώνα στο «Έργα και Ημέραι» του (στ. 609-614), συμβουλεύει τον αδελφό του Πέρση, όταν δεί τον Ωρίωνα και τον Σείριο να μεσουρανούν ενώ η ροδοδάκτυλη Ηώς βλέπει τον Αρκτούρο, τότε πρέπει να τρυγίσει και να φέρει τα σταφύλια στο σπίτι του... Το να φαίνεται ο Αρκτούρος την αυγή σημαίνει την «εώα επιτολή» του η οποία σημειωνόταν περί τις 5-15 Σεπτεμβρίου ενώ ο Ωρίων μεσουρανούσε. Επίσης σε πολλές αρχαίες παραστάσεις απεικονίζεται και το εξα-

Πάνω: Αρχαίο Ελληνικό πλοίο που μεταφέρει βαρέλια κρασιού (τοπικό μουσείο Ρήνου). γωγικό εμπόριο των κρασιών δια θαλάσσης φυσικά, αφού η δια ξηράς μεταφορά ήταν αδύνατη λόγω έλειψης των κατάλληλων χερσαίων μεταφορικών μέσων αλλά και των επικρατουσών συνθηκών καιρού και των λεηλασιών. Πολλές χώρες με τις κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες όπως είναι οι Μεσογειακές και οι όμορες, αλλά και αντίστοιχες του νοτίου ημισφαιρίου επιδίδονται ανέκαθεν στην καλλιέργεια της αμπέλου και στην παραγωγή άριστης ποιότητος κρασιών και άλλων προϊόντων «δώρων» του ευλογημένου καρπού της προς «εύφρανση της καρδίας του ανθρώπου»! Στον Ελληνικό χώρο από την αρχαιότητα καλλιεργήθησαν διάφορες ποικιλίες σταφυλιών με ονομασίες προερχόμενες κυρίως από τον τόπο παραγωγής τους, το χρώμα και το σχήμα τους. Αητονύχι, Καρντινάλι, Μαυρούδι, Μοσχάτο, Ροζακί, Ροδίτης, Φράουλα, Σαββατιανό κά. Από αυτά παράγονται διάφορες ποικιλίες άριστων κρασιών με πλέον γνωστή τη χιλιοτραγουδισμένη Ρετσίνα, που δυστυχώς σιγά-σιγά τη χάνουμε αφού την αντικαθιστούν άλλες παρεμφερείς ποικιλίες. Η Ρετσίνα είναι ή ήταν (;) το κατ’ εξοχήν κρασί της Αττικής και των γύρω περιοχών από τις ποικιλίες Ροδίτη και Σαββατιανού εμπλουτισμένες με φυσική φρεσκοσυλλεγμένη ρητίνη πεύκου και όπως όλοι οι παλαιότεροι ενθυμούμεθα ζυμωνόταν και αποθηκεύετο σε μεγάλα ξύλινα κρασοβάρελα. Ποιός δεν θυμάται μέχρι και το τέλος του προηγούμενου αιώνα τα βαρέλια, τους βαρελάδες.... ή τις ταβέρνες της κάθε γειτονιάς της Αθήνας και του Πειραιά που όλες είχαν τη δική τους ρετσίνα, συνήθως από μούστο των Μεσογείων ανάλογα με το στυλ και την ποιότητα που ήθελε να δώσει ο κάθε μαγαζάτορας. Η πλύση των βαρελιών στον δρόμο, η υποδοχή του μούστου, το γέμισμα των

βαρελιών και οι μουσταλευριές, όλα με το χαρακτηριστικό άρωμα τους, αποτελούσαν γιορτές για τη γειτονιά της «λαϊκής» Ελλάδας και γιορτές του Καλού μας Σεπτέμβρη! Μέχρι την επόμενη πλέον γιορτή, το άνοιγμα των «γιοματαριών» κάπου δυό μήνες αργότερα προς τέρψιν και τερματισμό της ανυπομονησίας των φίλων της ρετσίνας και των τότε αποκαλούμενων «βαρελοφρόνων». Όμως, οι συγκινήσεις του Σεπτέμβρη δεν τελειώνουν ακόμα. Οι κυνηγοί, οι πραγματικοί και οικολογικά ευαισθητοποιημένοι επωφελούνται της διέλευσης των ορτυκιών κατά την αποδημία τους προς νοτιότερες περιοχές και της ευκαιρίας που τους δίδεται για μία βόλτα στους λόφους και θήρευση κάποιου μικρού αριθμού εκ του νοστιμότατου αυτού θηράματος. Γι αυτό και έδωσαν στον μήνα μας και το προσωνύμιο «Ορτυκολόγος». Τέλος, για εμάς τους απόμαχους ναυτίλους αλλά και για τους χερσαίους παρατηρητές της ουράνιας σφαίρας και των κινήσεων του Ήλιου μας, στις αρχές του τρίτου δεκαημέρου του Σεπτέμβρη ο Ήλιος διέρχεται πλέον δια του Φθινοπωρινού Ισημερινού Σημείου, και μετά την «Φθινοπωρινή ισημερία» κάνει τη «βουτιά του» προς το σημείο του Χειμερινού Ηλιοστασίου και το Νότιο ημισφαίριο όπου θα ζεστάνει και θα δώσει άνοιξη, καλοκαίρι και Σεπτέμβρη στις περιοχές νοτίως του ισημερινού. Έως ότου μετά από ακριβώς ένα εξάμηνο ταξίδι του στα μακρινά νότια, ξαναπεράσει από το Εαρινό πλέον Ισημερινό Σημείο και πάρει πορεία προς τα πάνω, προς το βόρειο ημισφαίριο για να ξαναδώσει σε εμάς άνοιξη, καλοκαίρι με διέλευση και από το Θερινό Ηλιοστάσιο και κατόπιν έναν καινούριο –και γιατί όχι– καλύτερο Σεπτέμβρη!

33

Η ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ Του π. Προέδρου της ΠΕΣΠΕΝ και Προέδρου της Εξελεγκτικής Επιτροπής cpt. Δημήτρη Μηνδρινού

Α

γαπητοί Συνάδελφοι και αναγνώστες του έγκριτου περιοδικού μας, επιθυμώ να διατυπώσω την ταπεινή μου γνώμη για τη δύσκολη περίοδο που ζούμε ως Έλληνες για τις αλλεπάλληλες προκλήσεις των άσπονδων γειτόνων μας, για την απειλή του covid-19 και για το μεταναστευτικό και προσφυγικό πρόβλημα. Δεν ειναι καθόλου εύκολο το έργο αντιμετώπισης των προαναφερομένων, δεν είναι καθόλου επίσης εύκολο, αν είμαστε χωρισμένοι και τσακωμένοι και ο ένας προσπαθεί να βγάλει το μάτι του άλλου. Εμείς, ο Ελληνικός Λαός και οι Έλληνες πολιτικοί, πρωτίστως, ενωμένοι και αδελφωμένοι σαν μια γροθιά, πρέπει να παλέψουμε για να ξεπεράσουμε τα δύσκολα σημερινά μας προβλήματα, που απειλούν την πατρίδα μας. Η ιστορία μας, έχει αποδείξει, ότι μόνο όταν όλος ο λαός και οι Έλληνες πολιτικοί, υπήρξαν ενωμένοι προσβλέποντας για το κοινό συμφέρον και όχι για προσωπικά συμφέροντα, τότε η νίκη και οι επιτυχίες στους κοινούς μας αγώνες είχαν αίσιο αποτέλεσμα. Υπενθυμίζω μερικούς από τους κοινούς και δύσκολους αγώνες μας.

- Απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγο.

- Αλβανικό έπος και όταν ακόμη ήλθαν οι Γερμανοί, πολεμήσαμε πιο πολύ στο Ρούπελ, από άλλους συμμάχους, στην αρχή του πολέμου. Ενωμένοι, αδελφωμένοι, σήμερα και αύριο, όλοι μαζί θα τα καταφέρουμε να βγούμε νικητές. Η Ελληνική φυλή θα είναι ο νικητής κατά των επιδρομέων.

34

Τα αποφθέγματα των 7 Σοφών της αρχαίας Ελλάδας για την ιδανική πολιτεία «Εκείνη όπου οι νόμοι δεν έχουν άλλον ανώτερο» Βίας ο Πριηνεύς 

«Εκείνη της οποίας οι κάτοικοι δεν είναι ούτε πολύ πλούσιοι ούτε πολύ πτωχοί» Θαλής ο Μιλήσιος 

«Εκείνη όπου η αρετή τιμάται και η κακία μισείται» Περίανδρος ο Κορίνθιος 

«Εκείνη όπου τα αξιώματα δίνονται πάντοτε στους ενάρετους και ποτέ στους κακούς» Πιττακός ο Μυτιληναίος 

«Εκείνη όπου οι πολίτες φοβούνται περισσότερο την κατηγορία παρά την τιμωρία» Κλεόβουλος ο Ρόδιος 

«Εκείνη όπου οι νόμοι τιμώνται περισσότερο από τους ρήτορες» Χίλων ο Λακεδαιμόνιος 

«Εκείνη όπου το αδίκημα προς έναν πολίτη θεωρείται αδίκημα προς όλη την πολιτεία» Σόλων ο Αθηναίος

Quality around the clock and against the elements Around the clock, against the elements, Thenamaris delivers a wide variety of cargoes for clients worldwide: safely, securely and efficiently.

Combining fresh energy with over 48 years of shipping experience, we manage a world-class fleet of ocean going vessels, ensuring high quality performance and a service you can trust.

Find out more about us at www.thenamaris.com

Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων

ΜΙΛΗΤΟΣ Του Μαρίνου Τσάμη

Η Μινωική Μίλατος μας είναι γνωστή από την Ιλιάδα, όπου αναφέρεται ότι έστειλε, στην εκστρατεία κατά της Τροίας, πολεμιστές με αρχηγό τον Ιδομενέα. Πολλούς αιώνες αργότερα ο Στράβων αναφέρει ότι η μινωική Μίλατος είναι η μητρόπολη της Μιλήτου, την οποία αποίκησε ο αδελφός του Μίνωα Σαρπηδών. Δεν μας είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της αποικίας, πιθανολογείται περί το 1500 π.Χ.

36

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων

H

επιλογή όμως των Κρητικών αποίκων της μινωικής Μιλάτου να ιδρύσουν αποικία στις εκβολές του ποταμού Μαιάνδρου, σε μία χερσόνησο με τέσσερα φυσικά λιμάνια, είχε σαν αποτέλεσμα η πόλη της Μιλήτου να εξελιχθεί σε σημαντικότατο κέντρο επαφής μεταξύ κυρίας Ελλάδας και Μικράς Ασίας. Η νέα αποικία ξεκίνησε με μεικτό πληθυσμό, ντόπιους και ξένους. Μετά την πτώση του μυκηναϊκού κόσμου, περί το 1100 π.Χ., υποδέχτηκε φιλικά πλήθος προσφύγων από την Ελλάδα, με αρχηγό, σύμφωνα με την παράδοση, τον Νηλέα, γιο του τελευταίου βασιλιά των Αθηνών, © AlexanderVanLoon

Σάμος

Χάρτης μέρος Ιωνικών πόλεων στα παράλια της Μικράς Ασίας.

Κόδρου, και κατέστη μία εκ των δώδεκα πόλεων της Ιωνίας. Αργότερα οι κάτοικοι χωρίστηκαν σε έξι φυλές, οι τέσσερις των οποίων έφεραν αθηναϊκά ονόματα (Όπλητες, Αργαδείς, Γελέοντες, Αιγικορείς), ενώ οι άλλες δύο καρικά (Οίνωπες, Βορείς ή Βωρείς). Παρά το γεγονός ότι οι πολύ ισχυροί Λυδοί και Πέρσες ήταν μια συνεχής απειλή, κατόρθωσε να κρατήσει την ακεραιότητά της και τον 8ο π.Χ. αιώνα να καταστεί μια μεγάλη εμπορική και ναυτική δύναμη. Κατά τον δεύτερο αποικισμό η Μίλητος ίδρυσε πολλές αποικίες στα παράλια της Μεσογείου, του Ελλησπόντου και του Εύξεινου Πόντου. Η ίδρυση, μαζί με άλλες Ιωνικές πόλεις, (Ηρόδοτος Β’ 178) της Ναυκράτιδος στις εκβολές του Νείλου ποταμού, κατέστησε τη Μίλητο μεγάλη ναυτική δύναμη, ικανή να ελέγχει τους εμπορικούς δρόμους μεταξύ Αιγύπτου, Μικράς Ασίας και Ευξείνου Πόντου. Η οικονομική ανάπτυξη της έδωσαν την δυνατότητα να

είναι από τις πρώτες πόλεις που, περί τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ., εξέδωσαν νόμισμα από ήλεκτρο. Η οικονομική άνθηση έφερε και την ανάπτυξη στις επιστήμες και στις τέχνες. Η πολιτιστική προσφορά της Μιλήτου ήταν τεράστια. Οι πρώτοι που θεμελίωσαν την φυσική φιλοσοφία ήταν ο Θαλής (π. 624-548), ο Αναξίμανδρος (π. 611-547) και ο Αναξιμένης (π. 585-526). Στην Ιωνία, πριν από τον Ηρόδοτο, αναπτύχθηκε η ιστοριογραφία, με σπουδαιότερο ιστοριογράφο τον Εκαταίο τον Μιλήσιο (π. 560-480). Τον 5ο π.Χ. αιώνα ο Λεύκιππος μαζί με τον μαθητή του Δημόκριτο θεμελίωσαν την ατομική θεωρεία. Τον ίδιο αιώνα ο πολεοδόμος, φυσικός, μαθηματικός και φιλόσοφος Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, τίμησε τη γενέτειρά του ως ο πατέρας της πολεοδομίας. Ο Περικλής του ανέθεσε τον πολεοδομικό σχεδιασμό του αρχαίου Πειραιά και η πολεοδομική μελέτη του αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις πόλεις της εποχής. Αξίζει να αναφερθεί ότι το κέντρο του σύγχρονου Πειραιά έχει οικοδομηθεί βάσει του σχεδίου του Ιπποδάμου. Στη συνέχεια συμμετείχε ως αρχιτέκτων στην αποστολή στους Θουρίους, την αποικία που ίδρυσαν οι Αθηναίοι στη Μεγάλη Ελλάδα. Του αποδίδεται επίσης η μελέτη για τη Νέα Πόλη της Ρόδου. Οι Πέρσες είχαν υποτάξει τις πόλεις της Ιωνίας 547 π.Χ. Έκτοτε οι πόλεις διοικούνταν από τυράννους διορισμένους από τον σατράπη στις Σάρδεις. Το 499 π.Χ. ο τύραννος της Μιλήτου Αρισταγόρας, με την έγκριση του σατράπη Αρταφέρνη οργάνωσε εκστρατεία κατά

Σχέδιο της αρχαίας Μιλήτου.

37

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων

Σάμος

Ντογάνμπεϊ Λαντέ Αγαθονήσι

Σχέδιο εκβολών του Μαιάνδρου ποταμού. Οι προσχώσεις του ποταμού απομάκρυναν σταδιακά την πόλη της Μιλήτου από τις ακτές, ώσπου στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα να καλυφθεί το μεγαλύτερο μέρος του Λαμτικού κόλπου και να απομείνει ένα μόνο κομμάτι του στην ενδοχώρα, η λίμνη Μπάφα.

της Νάξου, η οποία τελικά απέτυχε. Φοβούμενος ότι η αποτυχία αυτή πιθανόν να του κοστίσει τη ζωή, ο Αρισταγόρας μετέτρεψε το πολίτευμα της Μιλήτου σε δημοκρατικό. Αυτό προκάλεσε την πτώση και άλλων τυράννων των πόλεων της Ιωνίας και σηματοδότησε ένα γενικό ξεσηκωμό κατά της περσικής κυριαρχίας. Τα επόμενα χρόνια οι Ίωνες αντιστέκονταν στη προσπάθεια των Περσών να καταστείλουν την εξέγερση, χωρίς βοήθεια από την κυρίως Ελλάδα, εκτός από 25 τριήρεις που έστειλαν η Αθήνα και η Ερέτρια. Το 494

π.Χ. οι Πέρσες ανασυντάχθηκαν και νίκησαν τους Ίωνες στη ναυμαχία ανοικτά της Λάδης, το μικρό νησί σε απόσταση 1,5 ναυτικού μιλίου από τη Μίλητο. Η νίκη των Περσών ήταν εύκολη, διότι ο στόλος της Σάμου, πριν ακόμη ξεκινήσει η ναυμαχία, παραδόθηκε και αποχώρησε. Μόνο ο στόλος της Χίου παρέμεινε και πολέμησε, φθείροντας τον στόλο του εχθρού. Ο Δαρείος δεν συγχώρεσε τους Αθηναίους που βοήθησαν τους Ίωνες και το 490 π.Χ. περσικά στρατεύματα υπό τον Μαρδόνιο εισβάλουν στην Ελλάδα, ηττώνται όμως στον Μαραθώνα από τους Έλληνες με στρατηγό τον Μιλτιάδη. Δέκα χρόνια αργότερα ακολουθεί η δεύτερη περσική εκστρατεία κατά της Ελλάδος, με επικεφαλής τον βασιλιά Ξέρξη. Οι Πέρσες νίκησαν στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο, κατέστρεψαν την Θεσσαλία, τη Βοιωτία και την Αττική, οι Έλληνες όμως διέλυσαν τον στόλο τους στη ναυμαχία της Σαλαμίνος. Ο Ξέρξης αποχωρεί και αφήνει τον Μαρδόνιο με 300.000 οπλίτες να συνεχίσει την κατάκτηση της Ελλάδος. Τον Αύγουστο του 479 π.Χ. οι Έλληνες κατατροπώνουν τους Πέρσες στις Πλαταιές και αμέσως ο Ελληνικός στόλος υπό τον Λακεδαιμόνιο στρατηγό Λεωτυχίδα κατευθύνεται προς τη Μυκάλη, την πολύ κοντά στη Σάμο, χερσόνησο της Μικράς Ασίας, με το ομώνυμο βουνό. Η μάχη δεν δόθηκε στη θάλασσα αλλά στη στεριά, όπου οι Έλληνες διέλυσαν κυριολεκτικά το περσικό στρατό. Οι δύο

μάχες, των Πλαταιών και της Μυκάλης είναι πολύ σημαντικές, διότι σηματοδότησαν το τέλος της περσικής απειλής. Η πόλη της Μιλήτου Κατά την προϊστορική περίοδο η Μίλητος ήταν νησί και αργότερα πήρε το σχήμα τριγωνικής χερσονήσου, με διαστάσεις από Βορρά προς Νότο 1,8 χλμ. και μέγιστο πλάτος 1,4 χλμ. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η πόλη της Μιλήτου ήταν αρχικά λιμάνι, αλλά με τις προσχώσεις του Μαιάνδρου ποταμού απομακρύνθηκε από την ακτή. Στη χερσόνησο υψώνονταν τέσσερις λόφοι, στο βόρειο τμήμα της πόλης, γύρω από το Λιμάνι των Λεόντων, κοντά στο στάδιο και νότια της πόλης ο υψηλότερος με ολικό ύψος 57 μ. Η επικράτεια της Μιλήτου, με την ονομασία «η χώρα Μιλησίη», αποτελείτο από τέσσερα τμήματα. Το πρώτο τμήμα ήταν η πόλη της Μιλήτου, το δεύτερο το όρος Γρίον, ανατολικά της πόλης, το τρίτο η κάτω του Μαιάνδρου ποταμού και το τέταρτο τα νησιά η Λέρος, Πάτμος, Φαρμακούσσα και οι Λειψοί. Η επικράτεια περιλάμβανε επίσης τους οικισμούς Ασσησός, Τειχειούσσα τα Δίδυμα ή Βραγχίδαι και τον Μυούντα, ο οποίος προσαρτήθηκε στη Μίλητο τον 3ο π.Χ. αιώνα. Μετά τη μάχη της Μυκάλης, αρχίζει η ανοικοδόμηση όλων των Ιωνικών πόλεων. Για την οικοδόμηση της Μιλήτου ακολουθήθηκε η πολεοδομική μέθοδος του Ιπποδάμου «διαιρείν και

Σχέδιο του αρχαιολογικού χώρου της Μιλήτου.

38

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων

Πάνω: Σχέδιο του ναού της Αθηνάς στη Μίλητο. Κάτω: Ερείπια της Ιωνικής Στοάς.

κατανέμειν». Kατά την οποία ο οικοδομήσιμος χώρος διαιρείται σε μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, χωριζόμενα από οδούς, παράλληλες ή κάθετες μεταξύ τους. Κάθε μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο διαιρείται σε μικρότερα οικόπεδα, τα οποία χωρίζονται από μικρότερους οδούς, τις «αγυιές» ή «στενωπούς». Στα μικρότερα οικόπεδα οικοδομούνται κατοικίες. Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα υπολογίζεται ότι στη Μίλητο υπήρχαν 300 μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, το καθένα των οποίων περιλάμβανε έξι κατοικίες, που οδηγεί στη εκτίμηση ότι υπήρχαν συνολικά 1.800 κατοικίες. Μια σειρά μεγάλων οικοδομικών τετραγώνων στο κέντρο της πόλης προοριζόταν για την οικοδόμηση δημοσίων κτιρίων. Τα τείχη Στην ιστορική διαδρομή της η Μίλη-

τος αναπτύχθηκε, συρρικνώθηκε, καταστράφηκε και αναγεννήθηκε. Αυτή η μακραίωνη εξέλιξή της επιβεβαιώνεται από τα σωζόμενα τείχη της πόλης. Η οχύρωσή της σε όλη την μακραίωνη ιστορία της αποτελεί απόδειξη όλων αυτών των μεταμορφώσεων. Η αρχαιολογική έρευνα έχει αναδείξει ίχνη διαφόρων οχυρώσεων, τα οποία όμως δεν είναι αρκετά να μας δώσουν πλήρη εικόνα για την οχύρωση κάθε περιόδου. Η αρχαιότερη οχύρωση ανάγεται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1300 – 1100π.), όταν η Μίλητος ήταν ένας μικρός οικισμός. Μέρος του τείχους εντοπίστηκε στην περιοχή κοντά στον ναό της Αθηνάς. Έχει λίθινο θεμέλιο, πλινθόκτιστη ανωδομή και πάχος περίπου 4,5 μ. Ένα άλλο μικρό τμήμα τείχους έχει βρεθεί στο λόφο νότια της πόλης, το σημερινό Καλαμπάκτεπε, όπου ήταν ο τόπος εγκατάστασης των

αποίκων της Γεωμετρικής Περιόδου και που πιθανόν να οχυρώθηκε τον 8ο π.Χ. αιώνα. Κατά την Αρχαϊκή Περίοδο (7ος -6ος π.Χ. αιώνες) πιθανόν οχυρώθηκε ολόκληρη η χερσόνησος της Μιλήτου. Στη δε περίοδο 650-600 π.Χ. οχυρώθηκε και ο λόφος Καλαμπέκτεπε. Στη νότια πλευρά του έχει ανακαλυφθεί ένα μικρό τμήμα του και ένα άλλο κοντά στη Ιερά Πύλη. Άλλα δύο τμήματα τείχους, το ένα στην περιοχή του λιμένα του Θεάτρου και το άλλο βόρεια του Θεάτρου, θεωρούνται ότι ανήκουν στην αρχαϊκή οχύρωση της πόλης. Η αρχαϊκή οχύρωση της Μιλήτου καταστράφηκε το 494 από τους Πέρσες και ανοικοδομήθηκε μετά το περσικά, το 479 π.Χ. Φαίνεται ότι δέχθηκε επεμβάσεις μετά την κατάκτηση από τον Μέγα Αλέξανδρο το 334 π.Χ. τον 3ο αιώνα μ.Χ. έγιναν μερικές μετασκευές του τείχους της Μιλήτου, η σημαντικότερη όμως επέμβαση έγινε το 538 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Τα λιμάνια Από την ίδρυση της αποικίας οι Μιλήσιοι στράφηκαν στη θάλασσα με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή ανάπτυξη και ευημερία της πόλης. Στην πορεία αυτή πρωταρχικό ρόλο είχαν τα λιμάνια της. Το σπουδαιότερο λιμάνι της Μιλήτου βρισκόταν στη ανατολική πλευρά της χερσονήσου, στον Λατμικό κόλπο. Ο κόλπος αυτός οφείλει το όνομά του στο όρος Λάτμος, στα νοτιοδυτικά της Μικράς Ασίας που καταλήγει στο Αιγαίο, πλησίον της αρχαίας Μιλήτου. Βόρεια του όρους Λάτμος ρέει ο ποταμός Μαίανδρος ο οποίος στην αρχαιότητα εξέβαλε στο Αιγαίο, στις ακτές του Λατμικού κόλπου. Με την πάροδο των αιώνων, οι προσχώσεις του ποταμού αρχικά απέκλεισαν την είσοδο του λιμανιού και στη συνέχεια απομάκρυναν την πόλη από την ακτή. Οι προσχώσεις συνεχίστηκαν εντατικά, ώστε περί το 300 μ.Χ. να καλυφθεί ο Λαμτικός κόλπος και να απομείνει ένα μόνο κομμάτι του στην ενδοχώρα, η λίμνη Μπάφα. Η αλλαγή του τοπίου δεν μας επιτρέπει σήμερα να αντιληφθούμε ούτε τα λιμάνια, ούτε την ακτογραμμή στη βόρεια πλευρά της χερσονήσου. Στη δυτική πλευρά της πόλης υπήρχαν δύο σημαντικά λιμάνια. Βορειότερα ήταν ο Λιμένας των Λεόντων, με φυσικά πλεονεκτήματα που επέτρεπαν να χρησιμοποιείται κυρίως ως ασφαλής πολεμικός ναύσταθμος. Είχε σχήμα

39

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων και η άλλη προς τα έξω, προς το δρόμο. Η Δυτική Αγορά ήταν η νεότερη από τις αγορές της Μιλήτου. Δημιουργήθηκε τον 2ο π.Χ. αιώνα, νοτιοδυτικά του Λιμένα του Θεάτρου. Είχε ορθογώνιο σχήμα με προσανατολισμό Ανατολή-Δύση και διαστάσεις 191 Χ 79 μ. Στοές με ιωνικούς κίονες περιέβαλαν τη βόρεια, δυτική και νότια πλευρά της αγοράς. Στην ανατολική πλευρά υπήρχε πρόπυλο εισόδου το οποίο κοσμούσαν δύο εξωτερικά και τέσσερις εσωτερικά ιωνικοί κίονες. Το πρόπυλο αυτό διευκόλυνε την πρόσβαση στα παρακείμενα Στάδιο και Γυμνάσιο.

Το αρχαίο θέατρο της Μιλήτου

κόλπου με εξαιρετικά στενή είσοδο, πλάτους 70 μ., η οποία μπορούσε πολύ εύκολα να κλείσει με μια αλυσίδα. Οφείλει το όνομά του σε δύο μαρμάρινα αγάλματα λεόντων, της Ελληνιστικής περιόδου (3ος π.Χ. αιώνας), που κοσμούσαν την είσοδο του λιμανιού και τα οποία ακόμα και σήμερα βρίσκονται στην ίδια θέση. Λίγο πιο νότια υπήρχε ο Λιμένας του Θεάτρου, το κατ’ εξοχήν εμπορικό λιμάνι της Μιλήτου. Η αρχαιολογική έρευνα έχει εντοπίσει μία εγκατάσταση της Χαλκολιθικής περιόδου (4η χιλιετία π.Χ.). Οι αγορές Είναι εντυπωσιακό για μια αρχαία ελληνική πόλη να έχει τρεις αγορές. Είναι άλλη μια ένδειξη της προόδου και της ευημερίας των Μιλησίων. Η Βόρεια Αγορά δημιουργήθηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα, κοντά στον μυχό του Λιμένα των Λεόντων. Ήταν η κεντρική αγορά της πόλης και αποτελούσε το κέντρο κάθε εμπορικής, πολιτικής και θρησκευτικής δραστηριότητας. Τον 5ο αιώνα αναγέρθηκε το Πρυτανείο στη νοτιοδυτική πλευρά της Αγοράς, ένα κτίριο όπου σιτίζονταν οι Πρυτάνεις, αλλά και στεγάζονταν οι επίσημοι φιλοξενούμενοι της πόλης. Το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα δημιουργήθηκε η μαρμάρινη, δωρική Στοά του Λιμένα. Είχε σχήμα Γ, και ολικό μήκος 32 μ. Τον ίδιο αιώνα αναγέρθηκε κοντά στη Στοά του Λιμένα, μια άλλη δωρική στοά, σε σχήμα Π. Κατά τον 3ο και 2ο αιώνα αναγέρθηκε μια δωρική στοά που οριοθετούσε τον χώρο της αγοράς από βόρεια, δυτικά και νότια. Η Νότια Αγορά δημιουργήθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, επί βασιλείας Αντιόχου Α΄ του Σωτήρος (280-261 π.Χ.). η αρχαιολογική σκαπάνη ανέδει-

40

ξε ένα μεγάλο μέρος της, που επιτρέπει να κατανοήσουμε το αρχιτεκτονικό της σχέδιο. Η θέση της ήταν νότια της Βόρειας Αγοράς και είχε διαστάσεις 161 Χ 127 μ. και θεωρείται από τις μεγαλύτερες αγορές της ελληνιστικής περιόδου. Είχε τρεις πύλες εισόδου, από μια στη βόρεια, στη δυτική και στη νότια πλευρά. Η βόρεια πύλη καταστράφηκε από σεισμό τον 11 μ.Χ. αιώνα, ανασκάφηκε την περίοδο 1899-1933 και τα κομμάτια της μεταφέρθηκαν και επανασυναρμολογήθηκαν στο μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο. Μια σειρά από δωρικές στοές περιέβαλλαν τεράστιο υπαίθριο χώρο. Οι στοές χωρίζονται σε τρία ανεξάρτητα τμήματα. Η βόρεια, η δυτική και η νότια στοά είχε δύο σειρές κιόνων (δίκλιτες). Στη νότια και στην ανατολική στοά υπήρχαν καταστήματα. Η δυτική στοά είχε διπλή σειρά καταστημάτων, η μια σειρά είχε πρόσοψη προς την αγορά

Η Μεγάλη αποθήκη Περί τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα οικοδομήθηκε η Μεγάλη Αποθήκη, στη δυτική πλευρά της Νότιας Αγοράς. Ήταν ένα επίμηκες κτίριο, μήκους 163,40 και πλάτους 13,40 μ. και εσωτερικά μια σειρά από 42 πεσσούς στήριζε τη δίριχτη στέγη του. Η Μεγάλη Αποθήκη χρησίμευε για τη φύλαξη των εμπορευμάτων της παρακείμενης αγοράς. Είναι πιθανόν η αποθήκη να επικοινωνούσε με τ δυτική στοά της Νότιας Αγοράς μέσω μιας θύρας. Το Βουλευτήριο Λίγο νοτιότερα της Βόρειας Αγοράς, περί τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα, οικοδομήθηκε το Βουλευτήριο. Το ότι ήταν ένα σημαντικό δημόσιο κτήριο συμπεραίνεται από την επιγραφή στο επιστύλιο της αίθουσας συνεδριάσεων, που αναφέρει τους δωρητές που προσέφεραν τα απαραίτητα χρήματα και

Σχέδιο του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα.

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων

Αναπαράσταση του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα.

συνδέει την οικοδόμησή του κτηρίου με τον Αντίοχο Δ’ τον Επιφανή, Βασιλιά της Συρίας (175-164 π.Χ.). Το Βουλευτήριο αποτελούνταν από πρόπυλο, περίστυλο αίθριο και την τετραγωνικύ σχήματος αίθουσα συνεδριάσεων. Το πρόπυλο είχε τέσσερις κορινθιακού ρυθμού κίονες και ανάγλυφη ζωφόρο με παραστάσεις όπλων. Τρία ανοίγματα οδηγούσαν από το πρόπυλο στο αίθριο, στις τρεις πλευρές του οποίου υπήρχαν στοές με δωρικούς κίονες, ενώ στη τέταρτη, τη δυτική πλευρά, τέσσερα ανοίγματα οδηγούσαν στην αίθουσα συνεδριάσεων του Βουλευτηρίου. Η αίθουσα είχε 18 σειρές εδράνων ανεπτυγμένες αμφιθεατρικά σε ημικυκλική διάταξη και μπορούσε να φιλοξενήσει 1200 έως 1500 άτομα. Ανάμεσα στα έδρανα υψώνονταν τέσσερις ιωνικοί κίονες, οι οποίοι υποστήριζαν την ξύλινη στέγη. Στη πάνω σειρά εδράνων υπήρχαν δύο θύρες που οδηγούσαν μέσω κλιμακοστασίου εκτός Βουλευτηρίου, στη δυτική πλευρά του. Το ιερό της Αθηνάς H Αθηνά λατρευόταν στη Μίλητο, όπως και σε άλλες πόλεις στα παράκτιας της Mικράς Aσίας, από τη Γεωμετρική περίοδο. Το πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα οικοδομήθηκε το ιερό της Αθηνάς, στη νότια πλευρά της Δυτικής Αγοράς, με σπουδαιότερο κτίσμα το ναό της θεάς. Θεωρείται ο αρχαιότερος ναός της νότιας πόλης της Μιλήτου, είχε διαστάσεις 18 Χ 30 μ. και προσανατολισμό Νότος-Βορράς. Ο ναός υψωνόταν πάνω σε τεχνητό άνδηρο, προσβάσιμο από δύο κλιμακοστάσια στη βόρεια και τη νότια

πλευρά του. Tα ισχυρά θεμέλιά του, τα μόνα που διατηρούνται μέχρι σήμερα, αποτελούνταν από γνεύσιο, πέτρωμα προερχόμενο από την οροσειρά του Λάτμου, που βρισκόταν στα ανατολικά της χερσονήσου της Μιλήτου. Από την ανωδομή του ναού διασώθηκαν λίγα μόνο θραύσματα, από τα οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ήταν ιωνικού ρυθμού και είχε σηκό, πρόναο εν παραστάσι, με 6 κίονες στις στενές και 10 στις μακριές πλευρές. Το Δελφίνιο Βορειοδυτικά της βόρειας αγοράς υπήρχε το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα, προστάτου των ναυτικών, όπου λάβαιναν χώρα οι σπουδαιότερες θρησκευτικές τελετές της πόλης. Επιπλέον εκεί φυλάσσονταν και τα αρχεία της πόλης. Η λατρεία του δελφινίου Απόλλωνα πρέπει να άρχισε πολύ πριν από τον 6ο π.Χ. αιώνα, όπου παρατηρείται η πρώτη οικοδομική φάση του ναού. Το ιερό αυτό ήταν ένα ανοικτό τέμενος με βωμό στο κέντρο του και περίβολο. Τα ερείπια που έχουν διασωθεί στον αρχαιολογικό χώρο ανήκουν στην ελληνιστική φάση του ιερού και στις εκ των υστέρων ρωμαϊκές τροποποιήσεις του. Το ελληνιστικό ιερό παρέμεινε υπαίθριο, με διαστάσεις 50x60 μ. και είσοδο από τα δυτικά, μέσω μιας στοάς με μονόστιχη δωρική κιονοστοιχία και τριών πυλών. Τις τρεις άλλες πλευρές του ιερού κοσμούσαν στοές με δίστιχη δωρικού ρυθμού κιονοστοιχία. Κατά την ρωμαϊκή εποχή οι στοές αντικαταστάθηκαν με μονόστιχες στοές κορινθιακού ρυθμού και στη δυτική πλευρά οικοδομήθηκε ένα πρόπυλο.

Από το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα ξεκινούσε η ιερά πομπή που κατέληγε στον ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Οι πομπές για τους Έλληνες αποτελούσαν σπουδαίο τμήμα του τελετουργικού της λατρείας. Πολύ σπουδαία ήταν η πομπή των Παναθηναίων, περίτεχνη αναπαράσταση της οποίας έχουμε στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Το δελφίνι εκτός από τον Απόλλωνα συνδέθηκε και με άλλους θεούς του Ολύμπου, όπως την Αθηνά, τον Διόνυσο, την Αφροδίτη, τη Δήμητρα. Από τις πρώτες αφηγήσεις που συνδέουν τον Απόλλωνα με το δελφίνι, είναι ο ομηρικός ύμνος στον Απόλλωνα, που εξιστορεί την πάλη του θεού με τον πίθωνα, τον οποίο αφού νίκησε, δημιούργησε το μαντείο στους Δελφούς. Στη συνέχεια ο θεός μεταμορφώθηκε σε δελφίνι και οδήγησε ένα πλοίο με Κρητικούς ναυτικούς στον Κρισσαίο κόλπο (κόλπο της Ιτέας σήμερα), όπου αφού έχτισαν στην ακτή βωμό, οδηγήθηκαν από τον Απόλλωνα στους Δελφούς και έγιναν οι πρώτοι ιερείς του. Ιερά Οδός, Ιωνική στοά, ιερά πύλη Η ιερά Οδός ήταν η οδός που συνέδεε το ιερό του Δελφίνιου Απόλλωνα με τον ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο διαμορφώθηκε το πρώτο τμήμα της Ιεράς οδού, από το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα μέχρι την Νότια Αγορά. Το μήκος του τμήματος ήταν 100 μ., το πλάτος 28 μ. και σε κάθε πλευρά δημιουργήθηκαν πεζοδρόμια πλάτους 5,75 μ. Περί τα μέσα του 1ου μ.Χ. αιώνα οικοδομήθηκε η Ιωνική Στοά στο δυτική πλευρά της Ιεράς Οδού και πολύ κοντά στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα. Το οικοδόμημα είχε μήκος περίπου 100 μ. και πλάτος 14 μ. Εξωτερικά υπήρχαν 35 ιωνικοί κίονες, με διακοσμημένο επιστύλιο και πίσω 35 δωμάτια τα περισσότερα των οποίων ήταν καταστήματα. Η στοά βρισκόταν σε ψιλότερο επίπεδο και η πρόσβαση από την Ιερά Οδό γινόταν με κλίμακα 7 αναβαθμών που περιέτρεχε την πρόσοψη της στοάς και τη νότια όψη της. Τον 14ο αιώνα οι Τούρκοι γκρέμισαν το βόρειο τμήμα της Ιωνικής Στοάς για να οικοδομήσουν λουτρά. Σήμερα ένα τμήμα της Ιωνικής Στοάς έχει αναστηλωθεί. Μετά το τέλος του πρώτου τμήματος η Ιερά οδός εισέρχεται στη Νότιο Αγορά, μέσω της Βόρειας Πύλης, διατρέχει όλο το μήκος της και εξέρχεται από την Νότια Πύλη. Στην περίοδο του

41

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 μ.Χ.) στη βόρεια πύλη κατασκευάστηκε ένα μνημειακό διώροφο πρόπυλο, πάνω σε κρηπίδα με τρεις αναβαθμούς. Είχε σχήμα Π, ολικό ύψος 14,71 μ. και πλάτος 29 μ. Στο ισόγειο διαμορφώθηκαν τρεις τοξωτές θύρες, που πλαισιώνονταν από πεσσούς με κορινθιακά κιονόκρανα. Σήμερα ολόκληρο το μνημειακό πρόπυλο κοσμεί το Μουσείο Περγάμου, στο Βερολίνο. Μετά τη Νότιο Αγορά η Ιερά οδός εξέρχεται της πόλης της Μιλήτου μέσω της Ιεράς Πύλης του Νότιου τείχους, η οποία σε αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλει το όνομά της. Η Ιερά Πύλη είχε πλάτος 5 μ. και στα δύο άκρα δύο πύργους για την προστασία της. Στα Ελλη-

π.Χ. αιώνα το θέατρο της Μιλήτου είχε δύο διαζώματα, με είκοσι σειρές καθισμάτων το καθένα και χωρητικότητα 5.300 θεατών. Είχε δύο εισόδους, από ανατολικά και δυτικά και το μήκος της σκηνής ήταν 15μ. Η πρώτη επέκτασή του έγινε τον 2ου π.Χ. αιώνα, όπου προστέθηκε ένα διάζωμα, η σκηνή του απέκτησε μήκος 140 μ. και η χωρητικότητα ξεπέρασε τους 15.000 θεατές. Οι επόμενες δύο φάσεις της ελληνιστικής περιόδου αφορούσαν μετατροπές της σκηνής. Στα ρωμαϊκά χρόνια, τον 1ο μ.Χ. αιώνα χαμήλωσε το επίπεδο της ορχήστρας, ώστε να απομακρυνθεί από την πρώτη σειρά των θεατών για να μπορούν να διοργανώνονται μονομαχίες

Ερείπια του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα.

νιστικά και τα Ρωμαϊκά χρόνια έγιναν τροποποιήσεις και σημαντικές μετατροπές, οι σπουδαιότερες των οποίων επί αυτοκράτορα Τραϊανού, το 100 μ.Χ. Το θέατρο Στη βορειοδυτική πλευρά ενός λόφου και βόρεια του λιμένα του Θεάτρου οικοδομήθηκε, πιθανόν περί τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, το πολύ καλά διατηρημένο θέατρο της αρχαίας Μιλήτου. Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπήρχαν τουλάχιστον έξι φάσεις του θεάτρου, τέσσερις κατά την ελληνιστική περίοδο και δύο κατά τη ρωμαϊκή. Το κοίλο ήταν στραμμένο προς το λιμάνι και το πίσω μέρος της σκηνής ήταν ενσωματωμένο στο αρχαϊκό και το ελληνιστικό τείχος. Όλα τα αρχαία Ελληνικά θέατρα χωρίζονταν σε τρία μέρη, το κοίλο, την ορχήστρα και τη σκηνή. Κατά τον 3ο

42

και θηριομαχίες, τα δύο τόσο δημοφιλή ρωμαϊκά θεάματα. Το δάπεδο στρώθηκε με μαρμάρινες πλάκες, η σκηνή έγινε διώροφοι και οι είσοδοι απέκτησαν αψιδωτές πύλες. Περί τα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα η σκηνή έγινε τριώροφη, με το ύψος της να ξεπερνά τα 40 μ., ενώ στο μέσον του κατώτερου διαζώματος δημιουργήθηκε ένα στεγασμένο αυτοκρατορικό θεωρείο με τέσσερις κίονες. Το Ηρώο Τα ηρώα ήταν ταφικά μνημεία αφιερωμένα σε νεκρό που έχει ηρωποιηθεί. Το Ηρώο βορειοανατολικά του θεάτρου οικοδομήθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, περί το τέλος του 2ου ή στις αρχές του 1ου π.Χ. αιώνα. Στη Μίλητο υπήρχαν άλλα δύο Ηρώα, το ένα ελληνιστικής περιόδου βόρεια της Δυτικής Αγοράς και το άλλο ρωμαϊκής

περιόδου δυτικά της Νότιας Αγοράς. Το Ηρώο κοντά στο Θέατρο ήταν ένα κτίριο σχήματος παραλληλόγραμμου, διαστάσεων 43 Χ 34 μ., με μαρμάρινη ανωδομή. Το μεγαλύτερο μέρος του Ηρώου ήταν μία αυλή και στην ανατολική και πλευρά υπήρχαν δωμάτια, με βοτσαλωτά ψηφιδωτά και φαίνεται ότι χρησίμευαν για την τέλεση νεκρόδειπνων. Στο ανατολικό τμήμα του Ηρώου βρισκόταν το μνημείο, κυκλικού σχήματος. Ένας μαρμαροσκέπαστος δρόμος οδηγούσε στον τετραγωνικού σχήματος ταφικό θάλαμο. Στο κέντρο του ταφικού θαλάμου υπήρχε μαρμάρινος κιβωτιόσχημος τάφος και στην αριστερή πλευρά του υπήρχαν θέσεις για πέντε νεκρούς. Πολύ πιθανόν το Ηρώο να είχε αναγερθεί για επιφανή αξιωματούχο της Μιλήτου και την οικογένειά του. Το Στάδιο Στη νότια του Λιμένος του Θεάτρου οικοδομήθηκε, με δαπάνη του βασιλιά της Περγάμου Ευμένη Β’ (197-159 π.Χ.), το Στάδιο της Μιλήτου. Είχε ορθογώνιο σχήμα, χωρίς την ημικυκλική σφενδόνη. Ο δρόμος του Σταδίου είχε μήκος 192,27 μ. και πλάτος 29.56 μ. Οι κερκίδες μπορούσαν να υποδεχθούν 15.000 θεατές. Η είσοδος στο στάδιο κατά την ελληνιστική περίοδο, γινόταν μέσω του πρόπυλου του Γυμνασίου. Επί ρωμαϊκής εποχής, τον 3ο μ.Χ. αιώνα, κατασκευάστηκε στο ανατολικό άκρο του Σταδίου, μία μνημειακή είσοδος με πρόπυλο, διαμορφωμένο από δύο σειρές κορινθιακών κιόνων, αψιδωτή επίστεψη και περίτεχνη ανάγλυφη διακόσμηση. Το Γυμνάσιο του Ευμένη Β΄ Το γυμνάσιο του Ευμένη Δ’ (197-159 π.Χ.), βρισκόταν μεταξύ του Σταδίου και της Δυτικής Αγοράς και οικοδομήθηκε αμέσως μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του Σταδίου. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αποκαλύψει μέρος του Γυμνασίου, το οποίο όμως, λόγω σημαντικών τροποποιήσεών του κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, δεν επιτρέπει να κατανοήσουμε το αρχικό του σχήμα. Από την αρχική του φάση ξεχωρίζει το μνημειακό ιωνικό πρόπυλο που χρησίμευε για την είσοδο στο Στάδιο. Στο πρόπυλο υπάρχει τιμητική επιγραφή των Μιλησίων προς τον Ευμένη Β΄, που τον ευχαριστούν για την δωρεά του για την οικοδόμηση του Σταδίου και του Γυμνασίου.

smart ropes

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

ΜΙΛΗΤΟΣ Η βασίλισσα των Ιωνικών πόλεων Το Ιερό του Απόλλωνα στα Δίδυμα Τα Δίδυμα ήταν σημαντικό αρχαίο ιερό και μαντείο αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Το ιερό βρισκόταν νοτιότερα της Μιλήτου και σε απόσταση 16,5 χλμ. Τη σπουδαιότητα του ιερού επισημαίνει ο Ηρόδοτος (Α’ 257): «… διότι υπήρχε εκεί μαντείο ιδρυθέν από πολλού χρόνου το οποίον συνήθιζαν να συμβουλεύονται όλοι οι Ίωνες και οι Αιολείς, ο τόπος δε όπου ευρίσκετο είναι εις την περιοχή της Μιλήτου, άνωθεν του λιμένος της Πανόρμου». Εκτός από τη σπουδαιότητα, ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι το μαντείο στα Δίδυμα δημιουργήθηκε πριν από πολύ χρόνο, άποψη που επιβεβαιώνει και ο Παυσανίας (7 2 6). Το ιερό αναφέρεται για πρώτη φορά στον Ομηρικό ύμνο του Απόλλωνα, γεγονός που αποδεικνύει πως το υπήρχε πριν τον 7ο αιώνα π.Χ. Σήμερα πιστεύεται ότι το Ιερό δημιουργήθηκε πριν από τον Ιωνικό αποικισμό, δεν υπάρχουν όμως αρχαιολογικά ευρήματα που να το επιβεβαιώνουν. Από την ίδρυσή μέχρι την καταστροφή του από τους Πέρσες το 494 π.Χ. τι ιερό διοικούταν από την οικογένεια των Βραγχιδών, η οποία υποστήριζε πως καταγόταν από τον μυθικό ήρωα Βράγχο.. Μετά την καταστροφή οι Πέρσες εκδίωξαν τους Βραγχίδες και έκαψαν τον ναό μεταφέροντας στα Εκβάτανα το χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα, έργο του Κάναχου του Σικυώνιου (6ος αιώνας π.Χ.). Η ανοικοδόμηση των Διδύμων δεν έγινε μετά τους Περσικούς πολέμους, αλλά μετά την απελευθέρωση των Ιωνικών πόλεων από τον Μέγα Αλέξανδρο το 334 π.Χ. Τότε η διοίκηση του ιερού πέρασε στη πόλη της Μιλήτου, η οποία έκτοτε εξέλεγε τους ιερείς κάθε χρόνο. Ο Παυσανίας αναφέρει (8, 46, 3) ότι ο Σέλευκος Α' επανέφερε το μπρούτζινο άγαλμα του Απόλλωνα πίσω στο ιερό και οι Μιλήσιοι ξαναέκτισαν τον ναό, ο οποίος όταν ολοκληρώθηκε έγινε ένας από τους μεγαλύτερους του ελληνιστικού κόσμου. Ας δούμε όμως τις διαδοχικές φάσεις του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα: • Ο πρώτος ναός χρονολογείται περί το τέλος του 8ου και αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. (Γεωμετρική περίοδος). Ήταν ένας ορθογώνιος σηκός, διαστάσεων 21 Χ 7 μ., αποτελούμενος από τρεις τοίχους, κατασκευασμένος από ωμές πλίνθους. Περιέκλειε την ιερή πηγή, τις ιερές δάφνες του Απόλλωνα και βωμό.

Περί τα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα, μέσα στον προϋπάρχοντα σηκό κατασκευάστηκε ένα ναόσχημο οικοδόμημα με προστώο.

• Στα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα (αρχαϊκή περίοδο) άρχισε η κατασκευή του κολοσσικού δίπτερου ναού. Ο σχεδιασμός του ναού περιλάμβανε και τον ναΐσκο της Γεωμετρικής περιόδου. Ήταν ιωνικού ρυθμού, δίπτερος, με διαστάσεις 38,39 Χ 85,15 μ. ο πρόναος είχε 2 κιονοστοιχίες των 4 κιόνων, ο δε σηκός ήταν άστεγος και στο βάθος του βρισκόταν ο ναΐσκος με το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα, έργο του Κάναχου από τη Σικυώνα. Ο ναός αυτός καταστράφηκε από τους Πέρσες το 494 π.Χ.

• Ο νεότερος ναός άρχισε να κτίζεται το 314 π.Χ. (πρώιμη ελληνιστική περίοδος), με αρχιτέκτονες τον Παιώνιο από την Έφεσο, και τον Δάφνη από τη Μίλητο. Η οικοδόμησή του διήρκεσε μέχρι τον 2ο αιώνα, η δε διακόσμησή του συνεχίστηκε μέχρι την εποχή του Αδριανού (117-138 μ.Χ.). Το νέο Διδυμαίο περιλάμβανε το σχέδιο του καταστραφέντος αρχαϊκού ναού, με τον άστεγο σηκό. Ο Ελληνιστικός ναός ήταν ιωνικού ρυθμού δίπτερος (είχε δύο σειρές κιόνων), με διαστάσεις 51,13 Χ 109,34 μ. και 8 κίονες στην πρόσοψη, και ανά 21 στις μακριές πλευρές. Εντυπωσιακό είναι το ύψος των κιόνων 19,70 μ. Το βαθύ πρόναο κοσμούσαν 4 κιονοστοιχίες των 3 κιόνων και εσωτερικά υπήρχε ο αστέγαστος σηκός της γεωμετρικής περιόδου και στο βάθος του ο ναΐσκος με το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα. Ο ναός οικοδομήθηκε πάνω σε επιβλητική κρηπίδα, η οποία περιέκλειε τα θεμέλια του αρχαϊκού ναού. Η κρηπίδα στη πρόσοψη είχε κλίμακα 14 βαθμίδων, με πλάτος ανάλογο του πλάτους του σηκού. Δεξιά και αριστερά της κεντρικής θύρας υπήρχαν δύο μικρά κλιμακοστάσια που οδηγούσαν σε δύο θολωτές σήραγγες που κατέληγαν στον υπαίθριο σηκό. Μεταξύ του πρόναου και του σηκού υπήρχε το χρηστήριο ή χρησμογραφείο, μια αίθουσα όπου οι ιερείς ερμήνευαν τους χρησμούς. Τη μαρμάρινη οροφή της αίθουσας στήριζαν δύο ιωνικοί κίονες. Ο υπαίθριος σηκός παρέμεινε στα επίπεδα του αρχαϊκού ναού, διαμορφώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τρία διαφορετικά επίπεδα: το χαμηλότερο ήταν του υπαίθριου ναού, το χρηστήριο είχε ενδιάμεσο επίπεδο και το υψηλότερο ο

στεγασμένος πρόναος. Διάφορες επιγραφές αναφέρουν τον υπαίθριο ναό ως «άδυτον». Φαίνεται ότι η πρόσβαση δεν ήταν ελεύθερη για τους προσκυνητές, αλλά μόνο για τους ιερείς. Μετά από τον Ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο και το Ηραίο στη Σάμο, ο ελληνιστικός Ναός του Απόλλωνα στα Δίδυμα είναι το τρίτο μεγαλύτερο κτίριο που ανεγέρθηκε ποτέ στον ελληνικό κόσμο. Από τον 2ο αιώνα π.Χ. στα Δίδυμα διοργανωνόταν μία πανελλήνια ετήσια εορτή, υπό την κηδεμονία των Μιλήσιων, τα Διδύμεια. Το μαντείο συνέχισε να λειτουργεί μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε και τερματίστηκε η λειτουργία του από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α'. Ρωμαϊκά οικοδομήματα στη Μίλητο Οι Ρωμαίοι εκτός από τις επισκευές και επεκτάσεις σε κτήρια και κατασκευές στη Μίλητο, οικοδόμησαν πολλά και αξιόλογα κτίρια. Οι Θέρμες του Capito, ανεγέρθηκαν, νότια από το Δελφίνιο, επί αυτοκράτορα Κλαύδιου (41-54 μ.Χ.). Το Σεράπειο, ναός αφιερωμένος στον Αιγύπτιο θεό Σέραπη, οικοδομήθηκε, νότια της Μεγάλης Αποθήκης, περί τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. Οι Θέρμες του Λιμένα οικοδομήθηκαν ανατολικά του κόλπου του Λιμένα των Λεόντων, επί αυτοκράτορα Τραϊανού (98-117 μ.Χ.). Επί αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου (161-180 μ.Χ.) δημιουργήθηκαν οι Θέρμες της Φαυστίνας, ανατολικά του Σταδίου. Είναι οι τρίτες Θέρμες που οικοδομήθηκαν στη Μίλητο κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο και ήταν αφιερωμένες στην αυτοκράτειρα Φαυστίνα, που επισκέφτηκε τη Μίλητο το 164 π.Χ. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο χτίστηκαν δύο μνημειακά πρόπυλα της Νότιας Αγοράς. Το βόρειο πρόπυλο ανεγέρθηκε επί αυτοκράτορα Αδριανού (117118 μ.Χ.). Το πρώτο μισό του 20ου αιώνα το πρόπυλο μεταφέρθηκε στη Γερμανία και σήμερα κοσμεί το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μιλήτου Το μουσείο ιδρύθηκε το 1973 και πρόσφατα έγινε εκτενής ανακαίνισή του. Τα εκθέματά του είναι από τον αρχαιολογικό χώρο της Μιλήτου και του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Επίσης εκτίθενται ευρήματα από γειτονικές πόλεις, την Πριήνη και τον Μυούντα.

Αγία Σοφία Της Ειρήνης-Φάνιας Παπιδά του Κύκλου των Ανδρίων Ναυτικών Λογοτεχνών

- Το μολυσμένο χέρι σου ξεκλείδωσε την Πόρτα του Ναού. Την Πόρτα της Αγιάς Σοφιάς! Κι ευθύς καυτό τ’ απέσυρες ουρλιάζοντας από πόνο.

- Αλλάχ, Αλλάχ, τι μήνυμα μου στέλνεις; Εγώ τζαμί σου χάρισα, κι εσύ με θανατώνεις; - Τέκνο δικό μου εσύ, αλλιώς σ’ έχω διδάξει: Παγκόσμιας Κληρονομιάς Μνημεία μην πειράξεις. Μην αλλοιώσεις κτίρια, δικά σου μην τα κάνεις. Αυτοί σου κτίσανε Τζαμί μεσ’ στη δική τους χώρα και συ κατάστρεψες πανέμορφο ΝΑΟ, κι άλλες εκκλησιές χριστιανικές, με μίσος τις γκρεμίζεις; Αρχαίους και Βυζάντιο ποιος είσαι κι αφανίζεις; Είσαι σκουλήκι βδελυρό, στην Κόλαση να σβήσεις.

- Τα μάτια σου ανοίξανε σ’ Ευρώπη και σ’ Ελλάδα, τα τέκνα σου μαθαίνανε εκεί πως να μιλούν, και πώς να γράφουν, και συ ορέγεσαι, ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ, νησιά να καταπίνεις; Ν’ αρπάξεις έδαφος,

νερό, και την Ελλάδα βάλθηκες να εξαφανίσεις; Βρε δίποδο ανθρωποειδές, το πόθεν έσχες αγνοείς; Όταν εσύ κοιμόσουνα. Αυτή μεσουρανούσε και τώρα που αγουροξύπνησες, θυμήθηκες το Αιγαίο; Είναι μικρό το μπόι σου, μικρή η δρασκελιά σου. Πριν όπλο στα χέρια σου να πιάσεις, διάβασε και λίγη ιστορία. Στα τετρακόσια χρόνια που κατσικώθηκες στην πλάτη των Ελλήνων, καλόμαθες μουγγολο-βάρβαρε και θες να μας ξανάρθεις. Για κόπιασε, αγράμματε, χωριάτη. Όλοι μαζί μιαν αγκαλιά, οι ήρωες Ελλήνων, υποδοχή σας κάνουμε, να σας περιποιηθούμε με Κλέφτες και Αρματωλούς, Μιαούλη και Κανάρη, Κολοκοτρώνη και Μαντώ και τόσοι πολλοί άλλοι. Και να, στο Αιγαίο έρχεται ο Θησέας να κόψει του Μινώταυρου τ’ απαίσιο κεφάλι.

«Πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι...»

Ναυμαχία της Ναυπάκτου

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ του Αναστάσιου Ρήγα

Πάνω:Η «Ναυμαχία της Ναυπάκτου», Πίνακας του Πάολο Βερονέζε, Ακαδημία Καλών Τεχνών Βενετίας.

50 24

E

κτός των πολλών θρησκευτικών εορτών με κυριαρχούσα την εορτή του Αγίου Δημητρίου, εορτάζουμε ακόμη και την Εθνική εορτή της 28ης Οκτωβρίου. Μας διαφεύγει όμως μια άλλη εξ' ίσου σημαντική ημερομηνία, εθνικού και αυτή περιεχομένου, η 7η Οκτωβρίου. Κατ' αυτή το 1571 (δηλ. πριν 440 χρόνια περίπου) στα νερά του Ιονίου πελάγους έγινε μια από τις μεγαλύτερες και πιο περίεργες ναυμαχίες της ιστορίας. Πρόκειται για την ναυμαχία της Ναυπάκτου, γνωστότερη ως η του Λεπά-

ντε όπως εξευρωπαΐστηκε η παραφθαρείσα από εμάς αποκαλούμενη Έπαχτος Πόλις. Χαρακτηρίζεται ως μεγάλη, διότι ο ενωμένος Ενετικός, Παπικός, ισπανικός και λοιπός Χριστιανικός στόλος, αν και αποτελείτο από 230 περίπου πλοία κατεναυμάχησε και κατέστρεψε την μεγάλη αρμάδα των Οθωμανών η οποία πλην της δύναμης των 500 πλοίων είχε και μεγάλο αριθμό στρατιωτών. Το περίεργο όμως είναι ότι κατ' αυτή υπήρχε το εξής πρωτοφανές. Ενώ στα καταστρώματα και τις γέφυρες των χριστιανικών πλοίων ευχόντουσαν και ήλπιζαν στη νίκη, στα υποφράγματα οι χιλιάδες των μουσουλμάνων σκλάβων κωπηλατών, ανέπεμπον δεήσεις προς τον Αλλάχ για την νίκη των αντιπάλων πλοίων. Το ίδιο όμως συνέβαινε και από την άλλη πλευρά, στα εχθρικά σκάφη, τα οποία έλαμναν σκλάβοι χριστιανοί που βρισκόντουσαν στα βάθη των γαλερών. Τέλος άλλο ενδιαφέρον γεγονός της ναυμαχίας ήτο ο τραυματισμός και η σύλληψη του περιφήμου συγγραφέως του Δον Κιχώτη του Ισπανού Μιγκουέλ Θερβάντες ο οποίος αφού έμεινε μερικά χρόνια αιχμάλωτος στην Αφρική στο τέλος απελευθερώθηκε (δι' εξαγοράς) και έγραψε τα αριστουργήματα του που από παιδιά και μέχρι του γήρατος μας ψυχαγωγούν. Θέλω όμως ακόμη να σημειώσω ότι η ναυμαχία –που εν πολλοίς μας είναι άγνωστος– προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στη Δύση, διότι διέλυσε τον θρύλο περί του αήττητου του οθωμανικού ναυτικού και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες όπως τον Τισιάνο και από τους Έλληνες τον Κλόντζαν και τον Βασιλάκη.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

51

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Το πόσιμο νέρο

Τ

ο νερό είναι από τα πλέον βασικά συστατικά της φύσης απαραίτητο για την ύπαρξη και την διατήρηση της ζωής και φυσικά και του ανθρώπου. Μεταξύ άλλων αποτελεί σημαντικό συστατικό της δομής των φυτών και των ζώων και παρότι αυτό καθαυτό δεν είναι τροφή διαλύει τις θρεπτικές ουσίες των τροφών και μεταφέροντάς τες σε όλα τα σημεία του σώματός των και στους ιστούς συντελώντας στην ανάπτυξή τους και την διατήρηση της ζωής τους. Παρόμοιες διαδικασίες λαμβάνουν χώρα και στον άνθρωπο, όπου το 70% του σώματός, το 90% των κυττάρων και σημαντικό ποσοστό του όγκου του αίματός του αποτελούνται από νερό. Το νερό του σώματος βοηθάει επίσης στην διατήρηση της σταθερότητας της θερμοκρασίας του. Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι χαμηλή με τις καύσεις των οργανικών ενώσεων που γίνονται εντός του σώματος παράγεται θερμική ενέργεια που το θερμαίνει, ενώ όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι υψηλή, νερό από τον οργανισμό μεταβαίνει στο δέρμα και εξέρχεται από τους πόρους του ως ιδρώτας, ο οποίος εξατμιζόμενος ψύχει το σώμα. Νερό χάνεται από το σώμα υπό την μορφή υδρατμών με την εκπνοή από το στόμα, με την εφίδρωση από το δέρμα καθώς και με την αποβολή υγρών και στερεών απεκκρίσεων. Το νερό αυτό θα πρέπει να αναπληρωθεί διαφορετικά ο άνθρωπος χάνει τις δυνάμεις του και αυτό μπορεί να οδηγήσει και στην απώλεια της ζωής του. Ένα μικρό ποσό περίπου 0,5 λίτρα παράγεται από τις μεταβολικές διαδικασίες του σώματος και παραμένει σ’ αυτό, αλλά αυτό δεν επαρκεί για τις ανάγκες του. Όταν ο οργανισμός του ανθρώπου αντιλαμβάνεται την έλλειψη του νερού, προκαλείται το αίσθημα της δίψας ως μία προειδοποίηση για την ανάγκη αναπλήρωσης του νερού που χάθηκε. Το ελλείπον νερό λαμβάνεται είτε άμεσα από το στόμα ως πόσιμο νερό είτε έμμεσα με τις τροφές μέσω του περιεχομένου σ’ αυτές νερού. Κατά μέσο όρο για κάθε άτομο απαιτείται η λήψη περίπου δύο λίτρων νερού ημερησίως. Ο άνθρωπος λοιπόν, εφόσον είναι ζωντανός και κινείται, έχει ανάγκη από πόσιμο νερό.

52

Προέλευση του πόσιμου νερού Όπως φαίνεται από τα ακόλουθα σχήματα, από το νερό που υπάρχει στη γη το 97,4% περίπου είναι αλμυρό και βρίσκεται κυρίως στους ωκεανούς, στις θάλασσες, σε κάποιες λίμνες και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, ενώ το υπόλοιπο 2,6% είναι γλυκό νερό. Όσον αφορά το γλυκό νερό, το 69,6% βρίσκεται υπό την μορφή πάγων και χιονιού και δεν είναι προσβάσιμο για χρήση από τον άνθρωπο, το 30,1% αποτελεί τα υπόγεια ύδατα, ενώ το υπόλοιπο 0,3% βρίσκεται στις λίμνες, τα ποτάμια, τα έλη, στην ατμόσφαιρα υπό μορφή υδρατμών και στο σώμα των φυτών και των ζώων.

Το νερό της γης

Γλυκά νερά

ΤΟ ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ Από τα γλυκά νερά, τα υπόγεια νερά και τα νερά των λιμνών και των ποταμών, που συνιστούν το 30,4% των συνολικών γλυκών νερών ή ένα ποσοστό μικρότερο από το 0,8% επί του συνόλου του νερού της γης, χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο ως πόσιμο νερό, για διάφορες οικιακές χρήσεις όπως μαγείρεμα, πλύσιμο, καθαριότητα, για άρδευση και για διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες. Η κατανομή του πόσιμου νερού για τις ανωτέρω χρήσεις-δραστηριότητες παρουσιάζεται στο ακόλουθο σχήμα.

Κατανομή πόσιμου νερού ανά χρήση

νονται νωπά. Σε μερικές χώρες στις πόλεις υπάρχει διπλό δίκτυο νερού, ένα δίκτυο για πόσιμο νερό και ένα δεύτερο για βιομηχανικό νερό που χρησιμοποιείται για το ξέπλυμα της τουαλέτας. Επίσης θα πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι δυνατή η παραγωγή πόσιμου νερού από την αφαλάτωση του θαλασσινού νερού είτε με εξάτμιση-απόσταξη του θαλασσινού νερού είτε με την μέθοδο της αντίστροφης ώσμωσης με χρήση ειδικών μεμβρανών. Η μέθοδος της αφαλάτωσης εφαρμόζεται σε μέρη όπου υπάρχει ξηρασία, είναι όμως ενεργοβόρα και κατά συνέπεια οικονομικά εφικτή σε χώρες όπου η ενέργεια είναι φθηνή, όπως π.χ. στις πλούσιες πετρελαιοπαραγωγικές αραβικές χώρες. Εκεί έχουν κατασκευαστεί μεγάλες μονάδες αφαλάτωσης κοντά στη θάλασσα, οι οποίες εφοδιάζουν με πόσιμο νερό ολόκληρες πόλεις.

Αφαλάτωση Θαλασσινού νερού με αντίστροφη ώσμωση Θαλασσινό νερό Όσον αφορά στο νερό που καταναλώνεται για οικιακή χρήση η επί μέρους κατανομή του στις διαφορετικές χρήσεις εντός της οικίας παρουσιάζεται επίσης στο επόμενο σχήμα.

Κατανομή πόσιμου νερού ανά χρήση

ΣΤΑΔΙΟ 1 Προεπεξεργασία Φίλτρα για την αφαίρεση αιωρούμενων στερεών και άλλων σωματιδίων που δυσχεραίνουν την αφαλάτωση

ΣΤΑΔΙΟ 2 Αντίστροφη ώσμωση Μεμβράνες αντίστροφης ώσμωσης για τον διαχωρισμό μετάλλων, αλάτων και άλλων ενώσεων από το νερό

Από τις ανωτέρω χρήσεις γλυκού νερού σε κάποιες περιπτώσεις για λόγους οικονομίας μπορεί να χρησιμοποιείται ανακυκλωμένο νερό. Στη βιομηχανία για παράδειγμα, όποτε είναι εφικτό, για πλύσιμο μηχανημάτων, πατωμάτων ή παρασκευή κάποιων χημικών διαλυμάτων μπορεί να χρησιμοποιείται νερό από βιολογικούς καθαρισμούς που έχει υποστεί πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια βιολογική επεξεργασία και απολύμανση. Αυτό το νερό ονομάζεται “βιομηχανικό νερό”. Παρομοίως το ανωτέρω “βιομηχανικό νερό” μπορεί να χρησιμοποιείται και για πότισμα δένδρων και καλλωπιστικών φυτών σε δρόμους, δρυμούς, πάρκα, νησίδες δρόμων και γρασιδιού γηπέδων, δεν ενδείκνυται όμως για άρδευση εδώδιμων φυτών και οπωροκηπευτικών που καταναλώ-

ΣΤΑΔΙΟ 3 Ρύθμιση-απολύμανση Προσθήκη μετάλλων και χημικών για την προσαρμογή του νερού με τα πρότυπα υγιεινής αισθητικής και αντιδιαβρωτικής προστασίας

Κατανάλωση

53

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού το νερό που απευθύνεται στην ανθρώπινη κατανάλωση και η οποία υιοθετήθηκε από την ελληνική νομοθεσία με την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) Υ2/2600/2001 (ΦΕΚ 892/ 11.7.2001). Επίσης υπάρχουν οι Οδηγίες της ΕΕ 2015/1787 για τα εμφιαλωμένα νερά και 2009/54/EC για τα φυσικά μεταλλικά νερά. Στις ανωτέρω οδηγίες αναφέρονται όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που πρέπει να πληροί το νερό ώστε να διασφαλίζεται η ανθρώπινη υγεία.

Ποιότητα υδατικών πόρων

Είναι δυνατόν επίσης σε μέρη πλησίον της θάλασσας, όπου υπάρχει και έντονη ηλιοφάνεια να κατασκευάζονται μικρές μονάδες αφαλάτωσης, όπου η απαιτούμενη ενέργεια λαμβάνεται με ηλιακούς συσσωρευτές από τον ήλιο. Οι μονάδες αυτές μπορούν να καλύπτουν μερικώς ή ολικώς τις ανάγκες σε πόσιμο νερό. Τέτοιες μονάδες υπάρχουν ήδη σε μερικά ελληνικά νησιά και θα μπορούσαν με επιδοτήσεις από την ΕΕ να κατασκευαστούν σε αρκετά περισσότερα.

Απαιτούμενη ποιότητα πόσιμου νερού Το νερό που διατίθεται για κατανάλωση ως πόσιμο, εφόσον αποτελεί μέρος της διατροφής του ανθρώπου, θα πρέπει να πληροί ορισμένες προδιαγραφές για την προστασία της υγείας των καταναλωτών. Θα πρέπει να είναι καθαρό απαλλαγμένο από αιωρούμενα σωματίδια οργανικά ή ανόργανα, από παθογόνους μικροοργανισμούς, από διάφορες επιβλαβείς και τοξικές χημικές ενώσεις και να έχει χαμηλή σκληρότητα. Διάφορα μικρόβια, βακτήρια, παράσιτα και άλλοι επιβλαβείς μικροοργανισμοί προκαλούν σοβαρές βλάβες στην υγεία του ανθρώπου και μπορούν να επιφέρουν ακόμη και τον θάνατο. Βαρέα μέταλλα, νιτρικές ενώσεις, τοξίνες, χλωριωμένοι και φθοριωμένοι υδρογονάνθρακες και άλλοι διαλύτες δημιουργούν άμεσα ή μακροπρόθεσμα σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και κυρίως των ευαίσθητων κατηγοριών και ευθύνονται για καρκινογενέσεις και άλλες σοβαρές ασθένειες. Μία άλλη ιδιότητα που καθορίζει την ποιότητα του πόσιμου νερού είναι η σκληρότητα και με τον όρο αυτό ορίζεται η περιεκτικότητά του σε άλατα του Ασβεστίου και του Μαγνησίου. Νερό με υψηλή σκληρότητα δεν βλάπτει την υγεία, αλλά δεν έχει ωραία γεύση, δεν δημιουργεί αφρό με τα απορρυπαντικά και δημιουργεί πρόβλημα στο πλύσιμο και στο μαγείρεμα και επίσης προκαλεί επικαθήσεις αλάτων σε σκεύη, συσκευές, σωληνώσεις και μηχανήματα αχρηστεύοντάς τα μετά από σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα, γεγονός που επιβαρύνει τόσο την οικιακή οικονομία όσο και το κόστος λειτουργίας και συντήρησης του εξοπλισμού στη βιομηχανία. Το πόσιμο νερό θα πρέπει επίσης να είναι άχρωμο, άοσμο, χωρίς δυσάρεστη γεύση, ουδέτερου ΡΗ (οξύτητας) και δροσερό με θερμοκρασία μεταξύ 10 και 15 °C. Οι τελευταίες αυτές ιδιότητες του νερού ονομάζονται οργανοληπτικές ιδιότητες και εάν δεν πληρούνται όχι μόνο προδιαθέτουν ψυχολογικά δυσμενώς τον άνθρωπο για την κατανάλωση του νερού αλλά συνήθως συνδέονται με πιθανή ρύπανση και μόλυνση του νερού που μπορεί να βλάψει την υγεία του. Στα πλαίσια της προστασίας της υγείας των πολιτών η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδώσει την Οδηγία 98/83/EC για

54

Η ποιότητα των υδατικών πόρων, από τους οποίους αντλείται νερό για κατανάλωση ως πόσιμο, π.χ. οι λίμνες, τα ποτάμια, οι πηγές, τα πηγάδια και άλλες πρωτογενείς πηγές υδροληψίας ποικίλλει εξαιτίας σταθερών και μεταβλητών χρονικά παραγόντων. Για παράδειγμα υπάρχει περίπτωση όπου νερό κατά την διαδρομή του, πριν την έξοδό του από μία πηγή, να διέρχεται από πετρώματα που περιέχουν αρσενικό ή άλλα βαρέα μέταλλα και ορυκτά, να τα διαλύει και εκ του γεγονότος αυτού να είναι μόνιμα ακατάλληλο για πόσιμο. Νερό όμως αντλούμενο από το σημείο ενός ποταμού, πριν από το οποίο απορρίπτονται αστικά λύματα, στερεά απορρίμματα ή υγρά βιομηχανικά απόβλητα είναι ακατάλληλο για πόσιμο για όσο χρόνο συνεχίζονται οι εν λόγω απορρίψεις. Εάν σταματήσει η ανωτέρω ρύπανση του ποταμού και γίνει εξυγίανση του πυθμένα του, τότε μετά από επαρκές χρονικό διάστημα και εφόσον δεν συντρέχουν άλλοι λόγοι το νερό του θα μπορεί πάλι να χρησιμοποιηθεί για παρασκευή πόσιμου νερού. Παρόμοια δεν μπορεί να αντλείται νερό για πόσιμη χρήση ή για μαγείρεμα από πηγάδια δίπλα στα οποία υπάρχουν απορροφητικοί βόθροι ή υπάρχουν καλλιέργειες στις οποίες χρησιμοποιούνται χημικά λιπάσματα και από έλη στα οποία τα νερά λιμνάζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η ρύπανση και η μόλυνση των υδατικών πόρων σε παλαιότερες εποχές ήταν αδύνατο να ανιχνευτεί και να εκτιμηθεί με επαρκή ακρίβεια, γι’ αυτό απετέλεσε και αιτία πολλών επιδημιών και θανάτων. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση και τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού πολλοί υδατικοί πόροι έχουν υποστεί πολύ σοβαρή υποβάθμιση και ορισμένοι κρίνονται τελείως ακατάλληλοι για την άντληση πόσιμου νερού. Μεγάλες ποσότητες υγρών βιομηχανικών αποβλήτων με υψηλή περιεκτικότητα σε διάφορες οργανικές ενώσεις, βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ενώσεις άρχισαν να απορρίπτονται σε λίμνες και ποτάμια προκαλώντας σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και μη αναστρέψιμη ρύπανση, ενώ η διάθεση στους Ρύπανση ποταμού

ΤΟ ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ ανωτέρω αποδέκτες των αστικών λυμάτων των μεγάλων πόλεων που δημιουργήθηκαν προκάλεσε έντονη μόλυνση. Η εντατική καλλιέργεια της γης με τη χρήση μεγάλων ποσοτήτων χημικών λιπασμάτων δημιούργησε επίσης σοβαρή χημική ρύπανση. Τα νερά της βροχής διαλύοντας τα χημικά λιπάσματα τα παρασύρουν προς τις λίμνες και τα ποτάμια ρυπαίνοντας τα νερά τους ή διεισδύοντας μέσα στο χώμα μεταφέρουν τις ανωτέρω χημικές ενώσεις στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα προκαλώντας παρόμοια προβλήματα στα υπόγεια νερά. Η διαφυγή προς την ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων αερίων ρύπων από τη βιομηχανία, τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων και τις θερμάνσεις των κτιρίων των πόλεων, η διάλυση των αερίων αυτών από τα νερά της βροχής και η πτώση τους στη γη ως όξινη βροχή είναι μία επιπλέον αιτία ρύπανσης της γης, των επιφανειακών και των υπόγειων νερών και επομένως και των πηγών υδροληψίας πόσιμου νερού.

σε μονάδες παραγωγής τροφίμων είτε αυτές είναι εργοστάσια είτε είναι εστιατόρια, όπου μελετώντας τις πρώτες ύλες και τις παραγωγικές διαδικασίες προσπαθεί να προβλέψει την πιθανότητα εμφάνισης κάποιων κινδύνων σε ορισμένα σημεία και προτείνει την λήψη ελέγχων και μέτρων για την αποφυγή τους και την κατ’ αυτό τον τρόπο κατά το δυνατότερο τρόπο διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων, άρα και της υγείας των ανθρώπων. Επίσης με την εφαρμογή του HACCP αποφεύγονται και οι επιπτώσεις στο κόστος παραγωγής από την πρόληψη των ανωτέρω κινδύνων. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται τελευταία και σε όλα τα στάδια υδροληψίας, παραγωγής και διάθεσης πόσιμου νερού, δηλαδή στους υδατικούς πόρους, στις μονάδες επεξεργασίας καθώς και στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής του νερού μέχρι και την κατανάλωση.

Mέτρα διασφάλισης ποιότητας πόσιμου νερού

Υδατικοί πόροι-σημεία υδροληψίας Οι συνήθεις υδατικοί πόροι από τους οποίους παραλαμβάνεται νερό για να χρησιμοποιηθεί ως πόσιμο είναι οι λίμνες, τα ποτάμια, διάφορες πηγές, ο υπόγειος υδροφορέας και τα νερά της βροχής. Ένας υδατικός πόρος επιλέγεται για υδροληψία, αφού εξεταστεί προηγουμένως η καταλληλότητα του νερού που διαθέτει από φυσικής, χημικής και βιολογικής πλευράς. Δεν θα πρέπει να απορρίπτονται σ’ αυτόν αστικά λύματα, απορρίμματα και βιομηχανικά απόβλητα και το νερό του να μην περιέχει τοξικές ενώσεις. Επίσης θα πρέπει να εξετάζεται από οικονομικής απόψεως εάν είναι συμφέρουσα η λήψη νερού από αυτόν σε σχέση με άλλες διαθέσιμες πηγές νερού. Στην περίπτωση των λιμνών το νερό παραλαμβάνεται με την βοήθεια αντλιών και τα σημεία αναρρόφησής τους τοποθετούνται σε κατάλληλη απόσταση από τον πυθμένα της λίμνης, ώστε να αποφεύγεται η άντληση άμμου, χαλικιών και λάσπης από τον πυθμένα. Με παρόμοιο τρόπο γίνεται και η λήψη νερού από τα ποτάμια. Υπάρχει όμως και η περίπτωση παγίδευσης και συλλογής του νερού των ποταμών σε τεχνητές λίμνες με φράγματα και η μεταφορά τους από εκεί στις μονάδες επεξεργασίας του νερού. Τα νερά των

Η ρύπανση και η μόλυνση των υδατικών πόρων έγινε βαθμιαία και όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτή κυρίως με τα εμφανιζόμενα προβλήματα υγείας των ανθρώπων από τη χρήση μολυσμένου νερού καθώς και από τα λοιπά περιβαλλοντικά προβλήματα όπως μείωση του οξυγόνου του νερού, φαινόμενα ευτροφισμού και δραματική υποβάθμιση και ελάττωση της ενάλιας ζωής, ήδη τα προβλήματα ρύπανσης-μόλυνσης στα νερά είχαν λάβει πολύ σοβαρές διαστάσεις. Μετά την εμφάνιση των ανωτέρω έγινε πλέον σαφής η άμεση σχέση της ανθρώπινης υγείας με την ποιότητα του νερού και κρίθηκε αναγκαία η λήψη μέτρων για την εξασφάλιση ασφαλούς πόσιμου νερού. Ως ασφαλές πόσιμο νερό ορίζεται αυτό που δεν προκαλεί ούτε άμεσα ούτε μακροχρόνια προβλήματα στην υγεία του ανθρώπου και για τη διασφάλισή του αποφασίστηκαν τα κατωτέρω: • Η έκδοση Οδηγιών από διάφορους διεθνείς Οργανισμούς, όπως η Αμερικανική EPA, η ΕΕ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κλπ. που περιέχουν τις προδιαγραφές, βάσει των οποίων ένα νερό μπορεί να χαρακτηριστεί ως ασφαλές πόσιμο, μετά από τον προσδιορισμό μίας σειράς φυσικών, χημικών και βιολογικών παραμέτρων, όπως και τις μεθόδους ανάλυσης για τον προσδιορισμό των ανωτέρω παραμέτρων.

• Καθορίστηκε το είδος της φυσικοχημικής και βιολογικής επεξεργασίας των νερών ανάλογα με την ποιότητα του υδατικού πόρου, ώστε να πληρούν μετά την επεξεργασία τις προδιαγραφές του ασφαλούς πόσιμου νερού.

• Θεσπίστηκε η προστασία των υδατικών πόρων από ρύπανση και μόλυνση εξαιτίας ακατάλληλων εισροών και ο τακτικός φυσικοχημικός και βιολογικός έλεγχος του νερού των για την περιοδική εκτίμηση της καταλληλότητάς τους.

• Προδιαγράφηκε ο σχεδιασμός, τα υλικά κατασκευής και ο έλεγχος των δικτύων μεταφοράς του νερού από τα σημεία υδροληψίας των υδατικών πόρων μέχρι τις μονάδες επεξεργασίας και από τις μονάδες επεξεργασίας μέχρι τους καταναλωτές καθώς και τα μέτρα για την αποφυγή μόλυνσης και ρύπανσης κατά τις ανωτέρω μεταφορές.

• Προτάθηκε επίσης για την πιο σίγουρη διασφάλιση της παραγωγής και διάθεσης ασφαλούς πόσιμου νερού, η εφαρμογή του συστήματος HACCP (Hazard Analysis and Critical Points), το οποίο σε μετάφραση σημαίνει Ανάλυση Κινδύνων και Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται

Υδροληψία, μεταφορά, επεξεργασία και διάθεση νερού

Φράγμα συλλογής νερού

55

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού Το νερό αμέσως μετά την είσοδό του στην μονάδα επεξεργασίας διέρχεται από μία σειρά εσχαρών για την αφαίρεση των μεγάλου μεγέθους φερτών υλικών και κατόπιν υφίσταται μία προκαταρκτική απολύμανση π.χ. χλωρίωση. Στη συνέχεια διέρχεται από μία δεξαμενή, στην οποία αναμιγνύεται με ένα κροκιδωτικό π.χ. θειικό αργίλιο, το οποίο βοηθά στην συσσωμάτωση των αιωρούμενων σωματιδίων και την δημιουργία κροκίδων. Από εκεί οδηγείται σε μία μεγαλύτερη δεξαμενή, όπου ηρεμεί και οι σχηματισθείσες κροκίδες (συσσωματώματα) καθιζάνουν με την βαρύτητα στον πυθμένα της δεξαμενής. Από την δεξαμενή αυτή υπερχειλίζει νερό απαλλαγμένο από αιρούμενα στερεά μεγάλου μεγέθους, ενώ από τον πυθμένα της αφαιρούνται οι κροκίδες υπό μορφή ιλύος. Στη συνέχεια το νερό διηθείται διερχόμενο από αμμόφιλτρα, τα οποία κατακρατούν τα μικρότερου μεγέθους αιωρούμενα στερεά και τέλος υφίσταται απολύμανση πριν οδηγηθεί στο δίκτυο διανομής. Η απολύμανση μπορεί να πραγματοποιηMεταφορά πόσιμου νερού από υδατικούς πόρους θεί είτε με χλωρίωση δια της προσθήκης αερίου χλωρίου ή Από τα σημεία υδροληψίας των υδατικών πόρων το νερό με- υποχλωριώδους Νατρίου (κοινή χλωρίνη) είτε με την προταφέρεται προς τις μονάδες επεξεργασίας με ανοικτά κανάλια, σθήκη Όζοντος, είτε με την διέλευση του νερού από σύστημα τούνελ και με κλειστούς αγωγούς. Η μεταφορά γίνεται με την λυχνιών UV (υπεριώδης ακτινοβολία). βαρύτητα, με την βοήθεια αντλιοστασίων ή και με τα δύο. Εί- Το Όζον και η υπεριώδης ακτινοβολία απολυμαίνουν αποτεναι γνωστά από την αρχαιότητα τα τοξωτά υδραγωγεία μετα- λεσματικά το νερό, αλλά όταν αυτό απομακρυνθεί από την φοράς του νερού από τις πηγές προς τις πόλεις, τμήματα των δεξαμενή απολύμανσης και εισέλθει στο δίκτυο διανομής, δεν οποίων σώζονται μέχρι σήμερα σε αρκετά καλή κατάσταση. υπάρχει δυνατότητα περαιτέρω απολύμανσης, εάν συμβεί επιΓια την κατασκευή των μέσων μεταφοράς του νερού χρη- μόλυνση ενδεχομένως από εισροή στο δίκτυο. Στην περίπτωση σιμοποιούνται αδρανή υλικά. Στα παλαιότερα χρόνια κατα- όμως της χλωρίωσης παραμένει στο νερό μέχρι και τα σημεία σκεύαζαν τα κανάλια και τα τούνελ από πλίνθους και τους κατανάλωσης υπολειμματικό χλώριο, το οποίο προστατεύει το αγωγούς από κεραμικά υλικά. Σήμερα τα κανάλια και τα νερό από επιμολύνσεις εξαιτίας αστοχιών του δικτύου διανοτούνελ κατασκευάζονται από σκυρόδεμα οι δε αγωγοί είναι μής. Ένεκα του ανωτέρω πλεονεκτήματος της χλωρίωσης, τσιμεντένιοι, χαλύβδινοι και πλαστικοί από PVC ή PTFE. Σε προτιμάται αυτή ως μέθοδος απολύμανσης, ιδιαίτερα όταν τα πολλά δίκτυα ύδρευσης είχαν χρησιμοποιηθεί και σωλήνες δίκτυα διανομής είναι πεπαλαιωμένα και ανασφαλή. από αμιαντοτσιμέντο, η χρήση αυτών όμως έχει πλέον εγκα- Ένας άλλος πιο σύγχρονος τρόπος επεξεργασίας και καθαριταλειφθεί για λόγους υγείας και όταν γίνονται επισκευές ή σμού του πόσιμου νερού είναι η υπερδιήθηση διαμέσου ειδισυντήρηση τέτοιων δικτύων οι σωλήνες αυτοί αντικαθίστα- κών μεμβρανών, οι οποίες εκτός από τα αιωρούμενα στερεά νται με νέους από ασφαλή εγκεκριμένα υλικά. μπορούν να κατακρατήσουν και το μικροβιακό φορτίο του νερού. Οι μεμβράνες έχουν την μορφή σωλήνων με τοιχώΜονάδες επεξεργασίας πόσιμου νερού ματα περατά από το νερό και αδιαπέρατα από τα αιωρούμενα Το νερό που φθάνει στις μονάδες επεξεργασίας είναι ακα- σ’ αυτό σωματίδια και τους μικροοργανισμούς. Οι μεμβράνες τέργαστο και μπορεί να περιέχει από τους υδατικούς πόρους αυτές βυθίζονται σε ακάθαρτο νερό που βρίσκεται υπό πίεση αλλά και από την παρεμβολή στο δίκτυο μεταφοράς προς το και το μεν νερό εισέρχεται από τα εξωτερικά τοιχώματα των κέντρο επεξεργασίας, κλαδιά, πέτρες, χώματα και άλλα με- μεμβρανών στο εσωτερικό τους, αφήνοντας πάνω στα εξωγάλα ή μικρά φερτά υλικά, αιωρούμενα στερεά και επίσης τερικά τοιχώματά τους σωματίδια και μικροοργανισμούς, βακτήρια και άλλους μικροοργανισμούς, από τα οποία θα ρέει πλέον μέσα στους σωλήνες καθαρό και από κάποιο σηπρέπει να απαλλαγεί πριν δοθεί για κατανάλωση. Τα συνήθη μείο τους εξέρχεται και συλλέγεται. Τα σωματίδια και το μιστάδια επεξεργασίας στα οποία υποβάλλεται το ακατέργαστο κροβιακό φορτίο αφαιρούνται με περιοδικό καθαρισμό των νερό παρουσιάζονται σχηματικά ως ακολούθως. μεμβρανών. Σ’ αυτή την περίπτωση το νερό μεν Επεξεργασία πόσιμου νερού καθαρίζεται αλλά δεν προστατεύεται από επιμολύνσεις του δικτύου διανομής, γι’ αυτό θα πρέπει μετά την υπερδιήθηση το νερό να χλωριώνεται για να προστατεύεται από αστοχίες του δικτύου μέχρι την κατανάλωση. πηγών συλλέγονται σε τεχνητές λίμνες-ταμιευτήρες νερού απ’ όπου πάλι αντλούνται προς τις μονάδες επεξεργασίας. Τα νερά της βροχής συλλέγονται σε ανοιχτές δεξαμενές-στέρνες, πρακτική που ακολουθείται κυρίως από ιδιώτες σε αγροτικές περιοχές και το νερό χρησιμοποιείται άμεσα από αυτούς χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία. Το νερό του υπόγειου υδροφορέα λαμβάνεται, χειροκίνητα από πηγάδια στις αυλές των αγροτικών οικιών και χρησιμοποιείται άμεσα για οικιακή χρήση, από γεωτρήσεις σε χωράφια με την βοήθεια αντλιών-πομόνων και χρησιμοποιείται άμεσα για άρδευση ή πάλι από γεωτρήσεις με την βοήθεια πομόνων από τις εταιρείες ύδρευσης οπότε οδηγείται για επεξεργασία πριν την κατανάλωση. Η εντατική άντληση των υπόγειων υδάτων μπορεί να επιφέρει σοβαρή κάθοδο του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα με αποτέλεσμα το περαιτέρω αντλούμενο νερό να έχει υψηλό βαθμό σκληρότητας.

56

ΤΟ ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ

Μονάδα επεξεργασίας πόσιμου νερού

Μεμβράνη υπερδιήθησης πόσιμου νερού

Δίκτυο διανομής καθαρού πόσιμου νερού

Το νερό μετά τον καθαρισμό του και την απολύμανσή του προκειμένου να φθάσει σε όλα τα σημεία κατανάλωσης και στα πλέον απομακρυσμένα και σε μεγάλο υψόμετρο, εισέρχεται σε ένα δίκτυο, το οποίο περιλαμβάνει καταθλιπτικούς αγωγούς, δεξαμενές, στις οποίες διατηρείται υπό πίεση, και αντλιοστάσια τα οποία φέρνουν το νερό μπροστά στα σπίτια των καταναλωτών. Εκεί υπάρχουν υδρομετρητές, μετά τους οποίους αρχίζει το εσωτερικό δίκτυο εντός των κτιρίων. Η πίεση του νερού στο δίκτυο κυμαίνεται μεταξύ 4 και 6 bar. Χαμηλότερη πίεση δημιουργεί προβλήματα επάρκειας της παροχής ενώ υψηλότερη μπορεί να προκαλέσει διαρραγή του δικτύου. Τα υλικά κατασκευής του δικτύου είναι χάλυ-

βας, και πλαστικά όπως PVC και PTFΕ και εντός των κτιρίων οι σωλήνες είναι από χαλκό ή πλαστικό. Η χρήση σωλήνων από αμίαντο εκτός των κτιρίων και μολυβδοσωλήνων εντός αυτών έχει καταργηθεί για λόγους προστασίας της υγείας. Σταδιακά καταργούνται και οι χαλκοσωλήνες. Συνήθη προβλήματα του δικτύου προέρχονται από εισροές σ’ αυτό χωμάτων και μολυσμένων νερών, εξαιτίας διάβρωσης των σωληνώσεων ή διαρραγής αυτών. Επειδή η εσωτερική πίεση του δικτύου είναι 4-6 bar, δηλαδή μεγαλύτερη από την εξωτερική, όταν υπάρχει κάποια αστοχία στο δίκτυο, νερό εξέρχεται από αυτό εμποδίζοντας την είσοδο ξένων σωμάτων. Εντούτοις κατά την διάρκεια των επισκευών διακόπτεται η παροχή του νερού στα επίμαχα σημεία, πέφτει η πίεσή του και μπορεί να εισέλθουν εντός του δικτύου ξένα σώματα επιμολύνοντας το νερό. Η ύπαρξη και διατήρηση υπολειμματικού χλωρίου στο νερό εμποδίζει την ανωτέρω επιμόλυνση μέχρι την κατανάλωση. Ορισμένες σκέψεις Μολονότι το νερό είναι από τα πολυτιμότερα αγαθά για την ζωή και τον άνθρωπο και αν και το 2010 καθιερώθηκε η δυνατότητα πρόσβασης σε ασφαλές πόσιμο νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα, εντούτοις η λειψυδρία επηρεάζει σήμερα το μεγαλύτερο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ περί τα 850 εκατομμύρια σε χώρες του τρίτου κόσμου υποφέρουν από την έλλειψη ασφαλούς πόσιμου νερού. Επιπλέον 2.000.000 άνθρωποι και κυρίως παιδιά πεθαίνουν το χρόνο από ασθένειες οφειλόμενες σε έλλειψη νερού ή σε χρήση μολυσμένου νερού. Στα πλαίσια του ΟΗΕ, το 2000 τέθηκε ως στόχος η μείωση κατά το ήμισυ του ποσοστού των ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό μέχρι το 2015 (από το 65% στο 32%). Αν και δεν επετεύχθη πλήρως ο στόχος, εντούτοις μέχρι σήμερα έχει γίνει αρκετή πρόοδος. Αλλά και στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου μέχρι πρότινος υπήρχε αφθονία διαθέσιμου πόσιμου νερού το μέλλον δεν προδιαγράφεται πολύ ευοίωνο ως προς το νερό. Η αύξηση της κατανάλωσης του νερού που προκλήθηκε από την αύξηση πληθυσμού, του καταναλωτικού τρόπου ζωής των δυτικών κρατών αφενός και η μείωση των διαθέσιμων υδατικών πόρων εξαιτίας της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής αφετέρου, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη δυνατότητα επάρκειας ασφαλούς πόσιμου νερού στο εγγύς μέλλον. Ας ελπίσουμε να αντιμετωπιστεί η κατάσταση τόσο σε κρατικό και διακρατικό επίπεδο όσο και προσωπικά από τον καθένα μας με πνεύμα σύνεσης και σοφίας αλλά και αλληλεγγύης προς τους ανθρώπους του τρίτου κόσμου, ώστε να αποφύγουμε στο μέλλον δυσάρεστες και ανεπιθύμητες εξελίξεις.

Βιβλιογραφία: 1. Πόσιμο νερό, lyk-n-peram.att.sch.gr 2. Νομοθεσία νερού, Ν. Καλογερόπουλος, 2007 3. Water distribution on earthWikipedia, en.wikipedia.org/wiki/Water_distribution_on_Earth 4. ΕΥΔΑΠ, Έλεγχος ποιότητας ακατέργαστου και πόσιμου νερού, www. eydap.gr 5. Application of HACCP principles in drinking water. I. Damikouka, A. Katsiri and K. Tzia, Desalination 2007 6. Desalination of Seawater, American Water Works Association 7. Drinking water, WHO, March 2018, retrieved 23 March 2018 8. WHO (World Health Organization). 2011. Guidelines for Drinking-water Quality, 4th Edition, Geneva: WHO. 9. Tzia C. and A. Tsiapouris. 1996. Application of the Hazard Analysis Critical Control Point (HACCP) System in the Food Industry. Athens: Papasotiriou (in Greek). 10. Havelaar A.H. 1994. Application of HACCP to drinking water supply. Food Control, 5(3):145-152. 11. Αρχές σχεδιασμού έργων υδροληψίας, μεταφοράς και διανομής νερού Δημήτρης Κουτσογιάννης & Ανδρέας Ευστρατιάδης Τομέας Υδατικών Πόρων & Περιβάλλοντος, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθήνα, 2019 12. ΕΥΔΑΠ-ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΝΕΡΟΥ. https://www.eydap.gr/TheCompany/Water/WaterPlants 13. Διυλιστήριο για παραγωγή πόσιμου νερού - Μεσόγειος Α.Ε. https://mesogeos.gr/διυλιστηριο-για-παραγωγη-ποσιμου-νερού 14. SIEMENS, Water Technologies, Memcor, potable use experience and references 15. Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 1, 2η Διαχείριση ων Δικτύων Ύδρευσης ... https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/3414/1/02 chapter_1.pdf 16. Νερό: Πολύτιμο αγαθό και αδίκως δεδομένο, citycampus.gr 17. Securing Safe Water Supplies, Comparison of Applicable Technologies, Erik Voigt, Henry Jaeger, Dietrich Knorr, Elsevier.

57

ΜΕΡΟΣ 3o

Της Άννας Τρίκουλη-Βογιατζή

Οι δέκα Δόκιμοι Αττικοί Ρήτορες της Αρχαιότητας

Στα δύο προηγούμενα τεύχη παρουσιάσαμε ήδη τους τέσσερεις εκ των Δέκα μεγαλύτερων αρχαίων Αττικών ρητόρων, δηλαδή τους: Αισχύνη, Ανδοκίδη, Αντιφώντα και Δημοσθένη. Στο παρόν τεύχος συνεχίζουμε με την παρουσίαση των ρητόρων: Δημάδη, Ισοκράτη και Ισαίο.

5. ΔΗΜΑΔΗΣ

Ο ΔΗΜΑΔΗΣ ήταν εξέχων ρήτορας αλλά και σπουδαίος πολιτικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα (380 π. Χ. -319 π. Χ., περίπου) και ήταν αντίπαλος του Δημοσθένη. Στη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ., αιχμαλωτίστηκε, αλλά αργότερα απελευθερώθηκε από τον Φίλιππο τον Μακεδόνα όπου και διαμεσολάβησε στην ειρηνική συνδιαλλαγή μεταξύ Αθηναίων και Φιλίππου και στη συνέχεια στη συνδιαλλαγή μεταξύ Αθηναίων και Αλέξανδρου. Αργότερα καταδικάστηκε στη δίκη του Αρπάλου*, αλλά παρέμεινε στην Αθήνα. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 323 π. Χ., και “με την επανεμφάνιση του αντιμακεδονικού ρεύματος’’ έχασε τα πολιτικά του δικαιώματα’ όμως μετά την αποκατάσταση της μακεδονικής ηγεμονίας και μετά τη μάχη της

58

Κραννώνος, το 322 π.Χ., επανέκτησε πλήρη πολιτικά δικαιώματα οπότε διαπραγματεύθηκε την ειρήνη με τον Αντίπατρο. Στη συνέχεια έπεσε στη δυσμένεια του Μακεδόνα βασιλιά και δολοφονήθηκε από τον γιο του Αντίπατρου, τον Κάσσανδρο. Ήταν ρήτορας αυθόρμητος αλλά και ορμητικός.Από το σύνολο των δεκατεσσάρων λόγων που του αποδίδονται σώζεται μόνο το πρώτο μέρος του,, Υπέρ της δωδεκαετίας λόγου, καθώς και ορισμένα αποσπάσματα. Σώθηκαν επίσης σπουδαία δείγματα από τα αποφθέγματά του, τα λεγόμενα Δημάδεια. Ο ‘Αρπαλος ήταν Θησαυροφύλακας του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά τελικά, επειδή ήταν και πολύ μεγάλος κλέφτης, τον κατάκλεψε κι αυτόν.

6. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

‘Ηταν Αθηναίος από το δήμο Ερχιάς που ήταν κοντά στα σημερινά Σπάτα. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 436 π.Χ., και καταγόταν από εύπορη οικογένεια· ο πατέρας του είχε εργαστήριο όπου κατασκεύαζαν αυλούς. Η μόρφωσή του ήταν πολύ επιμελημένη. Μαθήτευσε δίπλα στον ρήτορα Γοργία στη Θεσσαλία. Η ζωή του και η δραστηριότητές του συνέπεσαν με κρίσιμες στιγμές της αρχαιότητας καθότι γεννήθηκε στην ακμή της Αθήνας και πέθανε μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ. Θεωρείται ως ένας από τους σπουδαιότερους ρητοροδιδασκάλους της κλασσικής αρχαιότητας και συγχρόνως ως ένας από τους πλέον δραστήριους παράγοντες που διαμόρφωσαν την πολιτική κατάσταση του καιρού του. Έως το 390π. Χ., φαίνεται ότι ασκούσε το επάγγελμα του λογογράφου, δηλαδή έγραφε λόγους επί πληρωμή για να τους χρησιμοποιήσουν άλλοι στα δικαστήρια, αργότερα όμως το αρνιόταν αυτό. Στην περίοδο αυτή τοποθετούνται: ο περί του ζεύγους λόγος του, που γράφτηκε για το γιο του Αλκιβιάδη, ο Αιγινητικός λόγος σε δικαστήριο της Αίγινας για μια υπόθεση κληρονομιάς, ο τραπεζικός λόγος για μια περίπτωση παρακαταθήκης και οι τρεις δικανικοί: Κατά Καλλιμάχου, κατά Λοχίτου και κατά Ευθύνου (ο τελευταίος μόνο σε σχεδίασμα). Στη συνέχεια άνοιξε την περιβόητη σχολή του η οποία λειτούργησε επί πενήντα χρόνια και στην οποία σπούδασε μεγάλος αριθμός ρητόρων, πολιτικών, ιστορικών και ποιητών, ώστε ο Κικέρων την παρομοίασε με Δούρειο ‘Iππο που

έκρυβε σπουδαίους ήρωες. Ο ρήτορας Ισοκράτης ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον Πλάτωνα’ υπήρξε και λογογράφος που έζησε και συνέγραψε στα ίδια με εκείνον πολιτισμικά και κοινωνικά πλαίσια του πελοποννησιακού πολέμου και της μετάβασης από τον αποκαλούμενο «χρυσούν αιώνα» στην περίοδο παρακμής της αθηναϊκής πόλεως κράτους. Η ανάμιξή του στα κοινά ήταν άμεση, όταν με τους λόγους του προσπάθησε να παρέμβει στην πολιτική της Αθήνας εκφράζοντας ιδέες πανελλήνιες. Σώζονται 21 λόγοι του, εννέα επιστολές και μερικά άλλα αποσπάσματα.

7. ΙΣΑΙΟΣ

Ο ΡΗΤΟΡΑΣ ΙΣΑΙΟΣ: Γεννήθηκε στην Χαλκίδα το 420 π. Χ., και έζησε στην Αθήνα όπου και υπήρξε μαθητής του Ισοκράτη και κατόπιν δάσκαλος του Δημοσθένη. Από τους λόγους του που μας είναι γνωστοί μόνο οι πενήντα έξι τίτλοι τους, διασώθηκαν μόνο οι ένδεκα και ο ενδέκατος όχι ολόκληρος, καθώς και κάποια εκτεταμένα αποσπάσματα από ένα δωδέκατο λόγο του. Οι λόγοι του πραγματεύονται θέματα κληρονομιάς και γι αυτό αποτελούν την πιο πλούσια πηγή γνώσης του αττικού δικαίου σε αυτόν τον τομέα. Ως προς το ύφος του Ισαίου, οι αρχαίοι τον συνέκριναν με τον ρήτορα Λυσία αν και το δικό του ύφος ήταν πιο στεγνό και πιο ψυχρό από εκείνου` όμως η δύναμη του λόγου του και η προβολή των επιχειρημάτων του συντέλεσαν ώστε να καταταγεί μεταξύ των δέκα αττικών ρητόρων.

59

ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΣΙΡΙΓΩΤΑΚΗΣ Γενικός Χειρουργός, MD FACS Χειρουργός Θυρεοειδούς και Ενδοκρινών Αδένων Τακτικό Μέλος Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ενδοκρινών Αδένων (ΕΕΧΕΑ) Τακτικό Μέλος Αμερικάνικου Κολεγίου Χειρουργών (ACS) | Τακτικό Μέλος Διεθνούς Εταιρείας Χειρουργών (ISS) | Τακτικό Μέλος Ευρωπαϊκής Εταιρείας Θυρεοειδούς (ΕΤΑ) Τακτικό Μέλος Αμερικανικής Εταιρείας Θυρεοειδούς (ΑΤΑ)

Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας ευαισθητοποίησης καρκίνου θυρεοειδούς Ο Σεπτέμβριος είναι ο Μήνας για την ευαισθητοποίηση για τον καρκίνο θυρεοειδούς. Όπως πολλές άλλες κακοήθειες, έτσι και ο καρκίνος του θυρεοειδούς αν διαγνωστεί νωρίς, μπορεί να αντιμετωπιστεί με μεγάλη επιτυχία.

ΠΩΣ ΝΑ ΕΛΕΓΞΕΤΕ ΤΗΝ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΣΥΧΝΑ ΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ – ευαισθητοποίηση Θυρεοειδής αδένας Ο θυρεοειδής είναι ένας αδένας σε σχήμα πεταλούδας στο μπροστινό μέρος του λαιμού, ο οποίος παράγει ορμόνες που επηρεάζουν όλο τον οργανισμό μας. Σαν βασικός αδένας του ενδοκρινικού μας συστήματος, ο θυρεοειδής ρυθμίζει την αναπνοή, τον καρδιακό ρυθμό, τη θερμοκρασία του σώματος, τον μεταβολισμό ακόμη και τη διάθεση, αλλά και πολλά άλλα. Θυρεοειδικές ορμόνες Οι θυρεοειδικές ορμόνες που παράγει είναι απαραίτητες για την ζωή μας, έτσι οι ασθενείς που ζουν χωρίς αυτόν (έχουν υποβληθεί σε αφαίρεση του) πρέπει να λαμβάνουν φάρμακα αντικατάστασης των θυρεοειδικών ορμονών. Η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου δήλωσε ότι ο καρκίνος του θυρεοειδούς είναι ένας από τους καρκίνους εκείνους που έχουν τη μεγαλύτερη αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης τους. Με αφορμή τον μήνα για την ευαισθητοποίηση για τον

60

καρκίνο θυρεοειδούς, εκτιμά ότι περισσότερες από 52.000 νέοι ασθενείς θα διαγνωστούν φέτος. Η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου αναφέρει επίσης ότι οι γυναίκες έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του θυρεοειδούς από τους άνδρες. Συμπτώματα Το κύριο σύμπτωμα για την διάγνωση του καρκίνου του θυρεοειδούς είναι η εμφάνιση ενός ογκιδίου στο λαιμό. “Αν κοιτάξετε στον καθρέφτη και δείτε ένα ογκίδιο, ένα φούσκωμα στο κάτω μέρος του λαιμού ή αισθάνεστε ένα κόμπο κατά την κατάποση, αυτό είναι πραγματικά το πιο συχνό σύμπτωμα ενός νέου ύποπτου όζου του θυρεοειδούς”, δηλώνει ο χειρουργός θυρεοειδούς Σταύρος Τσιριγωτάκης. Συνεχίζει λέγοντας ότι δεν συμβαίνει και το αντίθετο, δηλαδή όταν κάποιος βλέπει μια διόγκωση στο λαιμό του ή νιώθει ένα κόμπο στο λαιμό δεν σημαίνει ότι έχει απαραίτητα κάποια κακοήθεια στο θυρεοειδή του αδένα. Άλλα συμπτώματα είναι ο πόνος στο μπροστινό μέρος του λαιμού, η βραχνάδα της φωνής, η δυσκολία στην κατάποση και στην αναπνοή και ο συνεχής βήχας χωρίς να υπάρχει

κάποια άλλη αιτία. Υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε στο σπίτι για να εντοπίσετε έναν πιθανό όζο του θυρεοειδούς, όπως τον να ελέγχετε και να παρατηρείτε το λαιμό σας, λέει ο Σταύρος Τσιριγωτάκης. «Η ύπαρξη ενός όζου του θυρεοειδούς θα μπορούσε να φαίνεται αν κοιτούσατε το λαιμό σας στον καθρέφτη αλλά θα ήταν πιο εύκολα ορατή αν παρατηρούσατε το λαιμό σας την ώρα που καταπίνετε.» Το Πρότυπο Κέντρο Χειρουργικής Θυρεοειδούς διαθέτει στην ιστοσελίδα του www.xeirourgos-thyroeidh.gr έναν ηλεκτρονικό οδηγό που δείχνει πώς χρειάζεστε μόνο ένα ποτήρι νερό και έναν καθρέφτη για να κάνετε αυτοεξέταση στο λαιμό σας. Σημαντικό Εάν ανακαλύψετε ένα "φούσκωμα" στο λαιμό σας, που δεν υποχωρεί σε 15-20 ημέρες, είναι σημαντικό να βρείτε κάποιον εξειδικευμένο. Μόνο αυτός μπορεί να σας βοηθήσει σε αυτό το πρόβλημα και να σας καθοδηγήσει εξατομικευμένα”. Η κύρια θεραπεία του καρκίνου του θυρεοειδούς είναι η χειρουργική αφαίρεση του θυρεοειδούς (θυρεοειδεκτομή) και η αφαίρεση των λεμφαδένων (λεμφαδενικός καθαρισμός), όταν χρειάζεται. Η συμπληρωματική θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει, θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο, ακτινοβολία, χημειοθεραπεία, στοχευμένη θεραπεία και θεραπεία με θυρεοειδικές ορμόνες. Παρόλο που οι περισσότεροι καρκίνοι του θυρεοειδούς είναι θεραπεύσιμοι όταν διαγιγνώσκονται νωρίς, υπάρχει πάντα η πιθανότητα επανεμφάνισης. Γι αυτό η παρακολούθηση θα πρέπει να συνεχίζεται για όλη τη διάρκεια ζωής του ασθενούς. Μετά από την ολική θυρεοειδεκτομή χρειάζεται καθημερινή λήψη θυρεοειδικών ορμονών, εφόρου ζωής. Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση θα έχουν μια ουλή στο λαιμό τους, μια ορατή υπενθύμιση του ταξιδιού του καρκίνου. Επειδή αυτή η ουλή είναι σε εμφανές σημείο στο λαιμό, θα πρέπει ο χειρουργός να την κάνει όσο πιο αόρατη γίνεται. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη διάγνωση, τους τύπους καρκίνου του θυρεοειδούς, τη θεραπεία, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας www.xeiroyrgosthyroeidh.gr.

φτάνοντας σχεδόν σε κάθε ένα κύτταρο στον οργανισμό μας. Περισσότεροι από 30.000.000 Αμερικανοί έχουν κάποια θυρεοειδοπάθεια και πάνω από 60.000 Αμερικανοί προσβάλλονται από καρκίνο του θυρεοειδούς ετησίως. Εάν είστε σχετικά νέοι και κατά τα άλλα υγιείς, μπορεί να μην ανησυχείτε πολύ για τη λέξη “καρκίνος”. Αλλά γνωρίζω από την εμπειρία μου, ότι αυτός δεν κάνει διάκριση σε ηλικία, φύλο, επάγγελμα. Γνωρίζω επίσης ότι η πρόγνωση και η πρόληψη πρέπει να υιοθετηθούν από όλους μας.

1. Α υτή η κακοήθεια εμφανίζεται και σε νέους ανθρώπους

Αν και οι κακοήθειες σπάνια εμφανίζονται στους νέους, οι περισσότεροι ασθενείς με καρκίνο του θυρεοειδούς είναι νεότεροι από 55 ετών. Περίπου το 2% των καρκίνων του θυρεοειδούς εμφανίζονται σε παιδιά και εφήβους. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο καρκίνος του θυρεοειδούς «μαστίζει» τους νέους. Συνήθως όμως οι κακοήθειες που είναι συχνές σε ηλικιωμένους, όπως στον προστάτη και στον πνεύμονα, δεν εμφανίζονται σε νέους. Ο καρκίνος του θυρεοειδούς είναι ο πρώτος σε συχνότητα εμφάνισης καρκίνος στις γυναίκες ηλικίας 15 έως 29 ετών και ο δεύτερος πιο συχνός (μετά από τον καρκίνο του μαστού) για γυναίκες ηλικίας 30 έως 39 ετών.

2. Οι κακοήθειες θυρεοειδούς προτιμούν τις γυναίκες

Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 75% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του θυρεοειδούς, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμα ακριβώς το γιατί. Υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ αυξημένου κινδύνου καρκίνου του θυρεοειδούς για μια γυναίκα κατά την περίοδο μεταξύ της εφηβείας και της εμμηνόπαυσης. Αλλά δεν υπάρχουν πειστικά αποτελέσματα που έχουν να κάνουν με τις ορμόνες. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι τα οιστρογόνα είναι αυξητικός παράγοντας τόσο για τα καλοήθη όσο και για τα κακοήθη κύτταρα του θυρεοειδούς.

3. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ύπουλα Ύπουλος καρκίνος

Συμπτώματα καρκίνου θυρεοειδούς

Ευαισθητοποίηση για καρκίνο θυρεοειδούς-12 πράγματα που πρέπει να γνωρίζουν όλοι, για τον καρκίνο του θυρεοειδούς

Με αφορμή τον μήνα Σεπτέμβριο που είναι αφιερωμένος στην ευαισθητοποίηση για τον καρκίνο θυρεοειδούς και επειδή στην Ελλάδα δεν υπάρχει αρχείο νεοπλασιών, αναφέρουμε δεδομένα από τις ΗΠΑ. Περισσότεροι από 30.000.000 Αμερικανοί έχουν κάποια θυρεοειδοπάθεια, και περισσότεροι από 60.000 εμφανίζουν κακοήθεια στο θυρεοειδή, ετησίως. Πιθανότατα οι περισσότεροι δεν σκέφτεστε πολύ τον θυρεοειδή σας. Αυτός ο μικρός αδένας σε σχήμα πεταλούδας στο λαιμό σας –συνήθως διαμέτρου 4 έως 6 εκατοστών & πλάτους 4,5 έως 7,5 εκατοστών– έχει τεράστια επιρροή σε ολόκληρο τον οργανισμό σας. Ο θυρεοειδής αδένας παράγει τις θυρεοειδικές ορμόνες. Αυτές ρυθμίζουν το μεταβολισμό, τον καρδιακό παλμό, τη θερμοκρασία, τη διάθεση και άλλες σημαντικές λειτουργίες –

61

Οι περισσότεροι ασθενείς δεν έχουν συμπτώματα, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια. Αργότερα θα μπορούσαν να έχουν δυσφορία στον αυχένα ή να νιώθουν ένα κόμπο στο λαιμό. Οι ασθενείς με μυελοειδή καρκίνο του θυρεοειδούς μπορεί να παρουσιάσουν ανεξήγητη διάρροια.

4. Υπάρχουν διάφοροι τύποι καρκίνου του θυρεοειδούς

Περίπου το 80% των καρκίνων του θυρεοειδούς είναι θηλώδη καρκινώματα. Είναι ο πιο συχνός και λιγότερο επιθετικός καρκίνος του θυρεοειδούς. Αυτός αναπτύσσεται πολύ αργά και συνήθως αναπτύσσεται μόνο σε έναν από τους δύο λοβούς του αδένα. Αυτοί οι καρκίνοι μπορούν συνήθως να αντιμετωπιστούν επιτυχώς και σπάνια είναι θανατηφόροι. Σπάνιος και πιο επιθετικός καρκίνος του θυρεοειδούς είναι ο αναπλαστικός. Το αναπλαστικό καρκίνωμα αποτελεί το 2% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του θυρεοειδούς. Αυτός ο καρκίνος εξαπλώνεται συχνά γρήγορα στο λαιμό και σε άλλα μέρη του σώματος και είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί.

5. Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου καρκίνου του θυρεοειδούς

7. Η σωστή θυρεοειδεκτομή είναι η λύση

ΠΡΟΤΥΠΟ ΚΕΝΤΡΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ Καλοήθης νόσος Καρκίνος Νόσος Graves

 EΠΙΠΛΟΚΕΣ 

Ενώ η ακριβής αιτία των περισσότερων καρκίνων του θυρεοειδούς δεν είναι γνωστή, αρκετοί παράγοντες κινδύνου έχουν συνδεθεί με την ασθένεια αυτή. Η ακτινοβολία στο κεφάλι και το λαιμό, που έκανε κάποιος σε μικρότερη ηλικία, είναι μία από αυτές. Άλλοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν ατυχήματα πυρηνικών σταθμών ή δοκιμές όπλων, δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε ιώδιο, οικογενειακό ιστορικό και κληρονομικότητα.

6. Οι υπέρηχοι βοηθούν στη διάγνωση του καρκίνου του θυρεοειδούς

Διαδικασία παρακέντησης όζου θυρεοειδούς FNA Η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του θυρεοειδούς έχει πολ-

Ηχοβολέας υπερήχου

λαπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1970, αλλά αυτό πιθανότατα οφείλεται εκτός των άλλων και στην έγκαιρη διάγνωση και στην αυξημένη ευαισθητοποίηση. Το υπερηχογράφημα του θυρεοειδούς έχει βοηθήσει πολύ στην έγκαιρη διάγνωση. Επιπλέον, ο υπέρηχος βοηθάει πολύ στον προσδιορισμό του τόπου και του τρόπου λήψης βιοψίας μετά τον εντοπισμό ενός θυρεοειδούς οζιδίου.

Σύριγγα με λεπτή βελόνα

Γενικός Χειρουργός

Εξειδικευμένος Χειρουργός θυρεοειδούς

Η εξειδίκευση του χειρουργού εγγυάται ασφαλείς επεμβάσεις.

Σχέση εμπειρίας χειρουργού θυρειοειδούς με πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών Υπάρχουν αρκετές θεραπείες, αλλά η χειρουργική επέμβαση (θυρεοειδεκτομή) είναι η βασική θεραπεία. Η χειρουργική επέμβαση είναι η κύρια θεραπεία σε σχεδόν κάθε περίπτωση καρκίνου του θυρεοειδούς, εκτός από ορισμένους αναπλαστικούς καρκίνους του θυρεοειδούς. Οι κίνδυνοι εμφάνισης επιπλοκών που σχετίζονται με τη χειρουργική επέμβαση του θυρεοειδούς περιλαμβάνουν τη βλάβη στα νεύρα που είναι υπεύθυνα για την ομιλία μας. Επίσης υπάρχει η πιθανότητα βλάβης ή αφαίρεσης των παραθυρεοειδών αδένων. Αυτοί οι αδένες είναι υπεύθυνοι για τη ρύθμιση του ασβεστίου. Μόνο η εμπειρία και η εξειδίκευση του χειρουργού μπορούν να σας προστατέψουν από την πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών. Η Αμερικανική Εταιρεία Θυρεοειδούς τονίζει ότι για τη βέλτιστη επέμβαση, χρειάζεται άριστα εξειδικευμένος και έμπειρος χειρουργός θυρεοειδούς.

8. Λήψη φαρμάκου για όλη τη ζωή Όζος

Η θυρεοειδεκτομή σημαίνει ότι ο ασθενής θα λαμβάνει υποκατάστατα ορμονών καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

9. Η θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο είναι συχνή Θυρεοειδής αδένας

Παρακέντηση θυρεοειδούς με λεπτή βελόνα (FNA) από υπέρηχο

62

Η θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο χρησιμοποιείται συχνά μετά την αφαίρεση του θυρεοειδούς για να καταστρέψει το θυρεοειδικό υπόλειμμα, που άφησε ο χειρουργός. Η δόση λαμβάνεται σε μορφή χαπιού ή υγρού και οι ασθενείς πρέπει να απομονωθούν από άλλα άτομα για τουλάχιστον 3 έως 5 ημέρες. Έχει μεγάλη σημασία το υπόλειμμα να είναι σχεδόν μηδενικό. Αυτό εξαρτάται μόνο από την εμπειρία και την εξειδί-

κευση του χειρουργού. Από αυτό εξαρτάται η πρόγνωση του ασθενή. Αν το υπόλειμμα είναι μεγάλο τότε θα χρειαστεί μεγάλη δόση ραδιενεργού ιωδίου. Αν είναι ακόμα μεγαλύτερο θα χρειαστούν περισσότερες συνεδρίες. Ενώ αν είναι ακόμα μεγαλύτερο θα χρειαστεί επανεπέμβαση.

10. Η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία δεν γίνονται τόσο συχνά

Και οι δύο αυτές θεραπείες δεν χρησιμοποιούνται συνήθως για τη θεραπεία του καρκίνου του θυρεοειδούς. Η χημειοθεραπεία μπορεί να ωφελήσει ορισμένα άτομα με καρκίνο του θυρεοειδούς που δεν ανταποκρίνονται στη χορήγηση ραδιενεργού ιωδίου.

11. Ο καρκίνος του θυρεοειδούς μπορεί να ονομαστεί “καλός” καρκίνος;

Το πενταετές ποσοστό επιβίωσης είναι 98% όταν διαγνωστούν έγκαιρα. Υπάρχουν λιγότεροι από 2.000 θάνατοι στις ΗΠΑ λόγω καρκίνου του θυρεοειδούς κάθε χρόνο. Αυτό είναι ενθαρρυντικό νέο για τους νεοδιαγνωσθέντες ασθενείς. Το άκουσμα των λέξεων «Έχετε καρκίνο» είναι ένα πλήγμα για τον ασθενή που μπορεί να αλλάξει τη ζωή του . Δεν έχω ανακαλύψει ακόμα έναν «καλό» καρκίνο», λέει ο χειρουργός θυρεοειδούς Σταύρος Τσιριγωτάκης. Βεβαίως οι καρκίνοι του θυρεοειδούς είναι λιγότερο επιθετικοί από άλλους, αλλά όποιος λέει ότι είναι καλός καρκίνος, σημαίνει ότι δεν είναι καλά ενημερωμένος.

12. Συνιστάται η αυτοεξέταση του λαιμού σας

Με αφορμή την ευαισθητοποίηση για τον καρκίνο θυρεοειδούς, κατεβάστε τον ηλεκτρονικό οδηγό, για να γνωρίζετε πως να κάνετε την αυτοεξέταση του λαιμού σας. Εάν παρατηρήσετε κάποιο πρόβλημα, μην περιμένετε αλλά δείτε έναν γιατρό γρήγορα. Για την καλύτερη αντιμετώπιση του καρκίνου του θυρεοειδούς απαιτείται εξειδικευμένη ομάδα γιατρών. Το 90% των ασθενών που έχουν καρκίνο θυρεοειδούς απευθύνεται σε χειρουργούς που δεν είναι εξειδικευμένοι. Αυτό συμβαίνει παγκοσμίως και όχι μόνο στην Ελλάδα. Έχει μεγάλη σημασία ο αριθμός των ασθενών που χειρουργεί μέσα σε 1 χρόνο, ο χειρουργός. Το κατώτερο όριο που ορίζει η Αμερικανική Εταιρεία Θυρεοειδούς είναι 25 ασθενείς ετησίως. Οι πιθανότητες εμφάνισης επιπλοκών είναι πολύ λιγότερες όταν ο χειρουργός είναι εξειδικευμένος και έμπειρος. Ίσως το δυσκολότερο πράγμα που έχει να κάνει ο ασθενής με καρκίνο θυρεοειδούς, είναι να επιλέξει χειρουργό. Στην Ελλάδα έχουμε καλούς και έμπειρους χειρουργούς θυρεοειδούς. Γι αυτό όταν επισκεφτείτε ένα χειρουργό, μην διστάσετε να τον ρωτήσετε, για όποια απορία έχετε. Ρωτήστε πόσο μεγάλη θα είναι η τομή σας ή τι υπόλειμμα θα έχετε. Ρωτήστε ακόμα αν χρειαστεί να αφαιρεθούν λεμφαδένες, αυτό θα γίνει στην ίδια επέμβαση; Οι περισσότεροι χειρουργοί απαντάμε με ευχαρίστηση. Θέλουμε ο ασθενής μας να είναι ενημερωμένος. Αυτό το μήνα ο οποίος είναι για την ευαισθητοποίηση για τον καρκίνο θυρεοειδούς, εκμεταλευτείτε τον και ρωτήστε μας. Για όποια απορία έχετε, μπορείτε να δείτε την ιστοσελίδα μας ή επικοινωνήστε μαζί μας και θα χαρούμε να σας βοηθήσουμε.

www.xeirourgos-thyroeidh.gr

info@tsirigotakis.gr

https://www.facebook.com/groups/Thyreoeidhs.group/ https://www.facebook.com/Stavros.M.Tsirigotakis/

63

Παύλος Μελάς (1870-1904) Ο στρατιωτικός, πρωτεργάτης και ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα Η ενσωμάτωση της Μακεδονίας, με τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13, υπήρξε το αποτέλεσμα του σκληρού, επίπονου και μακροχρόνιου Μακεδονικού Αγώνα, στον οποίον έλαβαν μέρος ομάδες απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Του Ανδρέα Δημάκη, Φιλολόγου-Ιστορικού

Ο

Παύλος Μελάς, αξιωματικός του ελληνικού στρατού, υπήρξε η ψυχή αυτού του αγώνα. Γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870 και πατέρας του ήταν ο βουλευτής Αττικής και δήμαρχος Αθηναίων (στις εκλογές του 1891) Μιχαήλ Μελάς, ο οποίος καταγότανε από τα Ιωάννινα. Ο Παύλος, που είχε μεγαλώσει με τα εθνικά ιδεώδη της οικογένειάς του, έγινε δεκτός στη στρατιωτική σχολή των Ευελπίδων το 1888, απ’ όπου αποφοίτησε το 1890 με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού. Παντρεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, θυγατέρα του πολιτικού Στέφανου Δραγούμη και αδελφή του Ίωνα. Κινούμενος μέσα σ’ αυτό το οικογενειακό περιβάλλον, ασχολήθηκε ένθερμα με την υπόθεση των υπόδουλων αδελφών Μακεδόνων (η οικογένεια της συζύγου του καταγόταν από το Βογιατσικό Καστοριάς). Στα Ελληνικά πολιτικά πράγματα της εποχής δε γινόταν βέβαια λόγος για ανακίνηση του Μακεδονικού Ζητήματος λόγω της τραγικής ήττας του 1897 μετά τον άτυχο ελληνοτουρκικό Πόλεμο, στον οποίο συμμετείχε και ο Παύλος Μελάς ως αξιωματικός.

Αριστερά: Ο Μελάς συμφώνησε και φωτογραφήθηκε στις 21 Αυγούστου από το Λαρισαίο φωτογράφο Γεράσιμο Δαφνόπουλο ένοπλος –κρατώντας ένα Μάουζερ, ζωσμένος με ένα περίστροφο Μάουζερ Ζιγκ-Ζάγκ– και ένστολος, ενδεδυμένος ένα μαύρο κεντητό ντουλαμά.

64

1 2

3

4

1. Ο Μελάς με τη σύζυγό του, Ναταλία, και τα παιδιά τους. 2. Ο Μελάς (καθιστός στην πρώτη σειρά) με την ομάδα του (26.8.1904).

3. Ο Μελάς σε πίνακα του Θεόφιλου. 4. Επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι. με τα υποτιθέμενα τελευταία λόγια του Μελά.

Το 1904 έγινε μέλος του νεοϊδρυθέντος «Μακεδονικού Κομιτάτου» (Επειδή οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι καταπίεζαν αφόρητα τους Έλληνες της Μακεδονίας) και άρχισε την ενεργή δράση του, χωρίς επίσημη αποστολή από την ελληνική Κυβέρνηση. Δημιούργησε εθελοντικά σώματα μαζί με άλλους, συγκέντρωσαν χρήματα για τον ένοπλο αγώνα και πήγε δύο φορές στη Μακεδονία, σαν ζωέμπορος, προκειμένου να οργανώσει τον ένοπλο αγώνα. Χρησιμοποιούσε, μάλιστα, το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας, από τα ονόματα των παιδιών του Μίκη και Ζωής. Στις 18 Αυγούστου 1904 πέρασε τα σύνορα της Μακεδονίας για τρίτη και

τελευταία φορά. Στις 13 Οκτωβρίου και ενώ βρισκόταν με την ανταρτική ομάδα του στο χωριό Σιάτιστα (σήμερα, προς τιμή του ονομάζεται Μελάς) προδόθηκε από τους βουλγάρους του Μήτρου Βλάχου στους Τούρκους, που πολιόρκησαν το σπίτι του, όπου ήταν εκείνη τη στιγμή. Ο Μελάς βγήκε για ν’ ανταποδώσει τους πυροβολισμούς και έπεσε νεκρός από τούρκικο βόλι. Το πρωτοπαλίκαρό του Ντίνας του έκοψε το κεφάλι, για να μην αναγνωρισθεί το σώμα του από τους τούρκους και το διαπομπεύσουν. Το σώμα του τάφηκε (και αργότερα και το κεφάλι του) στο Πισοδέρι Καστοριάς, στην Αγία Τράπεζα της Αγίας Παρασκευής, από το μητροπολίτη Καστοριάς, συναρχηγό

του μακεδονικού αγώνα, Γερμανό Καραβαγγέλη. Η παρουσία του Παύλου Μελά ήταν βασική, δομική και ουσιαστική για τη σύσταση και της διεξαγωγή του Αγώνα, που οδήγησε στην απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Εκατό δεκατέσσερα χρόνια από το θάνατό του, σήμερα, οι Μακεδόνες και όλοι οι Έλληνες τιμούμε τη θυσία και τη μνήμη του Παύλου Μελά και υποκλινόμαστε με σεβασμό και ευγνωμοσύνη στον οραματιστή Έλληνα, που, αψηφώντας τις ανυπέρβλητες δυσκολίες, τόλμησε και έφερε εις πέρας, ό,τι άλλοι θεωρούσαν ακατόρθωτο.

65

Mylaki Shipping Agency Ltd Ship Agency • Ship-to-Ship Transfers • Protecting Agency • Canal and Straits Transits Electronic Customs Clearances • Ship Supply • Husbandry Services • Ship Lay-Up Change of Management / Ownership • Technical Support • Ship Repairs

43, Iroon Polytechniou Ave. 185 35 Piraeus, Greece T: +30 210 422 3355 F: +30 210 422 3356 ops@mylakiltd.gr www.mylakiltd.gr

Greece Ag. Theodoroi: 1, Spirou Meleti St., 200 03 Ag. Theodoroi T: +30 27410 62301 / F: +30 210 422 3356 Alexandroupolis: 6, M. Botsari St., 681 00 Alexandroupolis T: +30 21670 05952 / F: +30 23102 23932 Aliveri (Mylaki Port): 18, A. Nika St., 345 00 Aliveri T: +30 22230 23692 / F: +30 22230 23789 Chalkis: 10-12, Voudouri Ave., 341 00 Chalkis T: +30 22210 74810 / F: +30 22210 76760 Eleusis: 19, Kanellopoulou St., 192 00 Eleusis T: +30 210 556 1654 / F: +30 210 556 1655 Kavala: 1, Er. Stavrou St., 654 03 Kavala T: +30 2310 230577 / F: +30 2310 240391

Lavrion: Lavriou Sq., 195 00 Lavrion T: +30 21670 05953 / F: +30 210 422 8096 Patras: 124, Ag. Andrea St., 262 21 Patras T: +30 2610 422102 / F: +30 2610 434297 Thessaloniki: 7, Karatasou St., 546 26 Thessaloniki T: +30 2310 283375 / F: +30 2310 223932 Volos: 32, Argonafton St., 382 21 Volos T: +30 24210 23496, / F: +30 24210 39361 Yali (Island): Yali-Nissiros, 853 03 Dodecanese T: +30 22420 92086 / F: +30 22420 92086 Cyprus 7, Klimentos & Kleomenous St., CY 1061, Nicosia T: +357 22452080 / F: +357 22754801

Besides the ports/locations that we cover via our offices appearing on the relevant list, Mylaki Shipping Agency covers all Greek ports through our local correspondence.

43, Iroon Polytechniou Ave.,185 35 Piraeus, Greece Tel: +30 210 422 8085 / Fax: +30 210 422 8076 Ε-mail: tankerops@seaven.gr / dryops@seaven.gr www.seaven.gr

Office: 51 Nikis str., Neo Ikonio, Perama 18863, Greece Tel. (24h): +30 210 4411955, +30 210 4415860, +30 210 4414244 Fax: +30 210 4410813, +30 210 4421311, +30 210 4414245 e-mail: info@karapiperis-tugs.gr, karaptug@otenet.gr • web: http://karapiperis-tugs.gr

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· Γεν. 1,3-4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

73

Γράφει ο Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης

Πόσο μεγάλος είναι ο χώρος; Τα ταξίδια μας κάνουν ταπεινούς. Συνειδητοποιούμε πόσο μικροσκοπικός είναι ο χώρος που καταλαμβάνουμε σ’ αυτόν τον κόσμο. Γκυστάβ Φλωμπέρ, 1821-1880.

Λ

ένε ότι το Διάστημα είναι αχανές. Τι, όμως, σημαίνει αυτό για το καθημερινό άνθρωπο; Οι περισσότεροι δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν ακόμα και το μέγεθος της Γης. Ας μη μιλήσουμε για τα μεγέθη του γαλαξία ή του μεσογαλαξιακού χώρου. Ποιος αριθμός μπορεί να εκφράσει την απεραντοσύνη του αχανούς; Είναι σαν να μετράμε το ύψος ενός ουρανοξύστη με μονάδα τη διάμετρο του ατόμου. Συχνά ακούμε τον όρο: «έτη φωτός» –η απόσταση που διανύει το φως σε ένα έτος– λες και η ταχύτητα του φωτός είναι κάτι πιο ευκολονόητο από ένα αριθμό που εκφράζει τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Με βάση την ταχύτητα του φωτός κατασκευάζουμε μονάδες μέτρησης, παρόλο που, σύμφωνα με την εμπειρία μας, το φως διαδίδεται ακαριαία. Θα περίμενε, ίσως, κανείς οι αστρονόμοι να έχουν μια κα-

74

λύτερη εικόνα αυτών των μεγεθών επειδή θα ήταν πιο εξοικειωμένοι με αυτά. Και όμως δεν έχουν. Απλά το ανθρώπινο μυαλό δεν δουλεύει με αυτόν τον τρόπο. Έτσι καταφεύγουμε σε διάφορα κόλπα με τους αριθμούς. Χρησιμοποιούμε μεγαλύτερες μονάδες μήκους για να εκφράσουμε τις μεγάλες αποστάσεις με μικρότερους αριθμούς: Χιλιόμετρα, έτη φωτός, παρσέκ, κιλοπαρσέκ, μεγαπαρσέκ, γιγαπαρσέκ, κ.ο.κ. Εξοικειωθήκαμε με τους εκθέτες (1000 = 103, 1 τρισεκατομμύριο = 1012) και με τα λογαριθμικά διαστήματα, όπου το κάθε βήμα είναι δεκαπλάσιο από το προηγούμενο. Από κάποιο σημείο και μετά χάνεται εντελώς και η ίδια η έννοια της απόστασης. Κοντά μας, στο ηλιακό σύστημα, ο χρόνος και ο χώρος συμπεριφέρονται σχεδόν ομαλά, αλλά, αν πρέπει να αναφερθούμε στο διάστημα συνολικά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι ο χώρος και ο χρόνος διαρκώς μεταβάλλονται.

Πόσο μεγάλος είναι ο Χώρος; του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη Όπως είναι γνωστό ο χώρος διαστέλλεται. Το έκανε πάντοτε από τη εποχή της Μεγάλης Έκρηξης και δεν πρόκειται να σταματήσει στο ορατό μέλλον. Αν παρατηρήσουμε έναν γαλαξία, που βρίσκεται πάρα πολύ μακριά, δεν αρκεί μόνο να συνυπολογίσουμε ότι η εικόνα που βλέπουμε αναφέρεται στο παρελθόν, αλλά και το γεγονός ότι τώρα δεν βρίσκεται στο σημείο που τον βλέπουμε. Ας υποθέσουμε ότι παρατηρούμε την έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς σ’ έναν γαλαξία που απέχει ένα δισεκατομμύριο έτη φωτός. Πότε άραγε έγινε η έκρηξη; Τώρα ή πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια; Μπορούμε να απαντήσουμε το δεύτερο, αφού το φως ταξιδεύει εδώ και ένα δισεκατομμύριο χρόνια, αλλά, ποια είναι η πραγματική απόσταση του υπερκαινοφανούς τώρα; Ίσως πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια να απείχε 1 δισεκατομμύριο έτη φωτός, αλλά στο διάστημα αυτό ο χώρος συνεχώς διαστέλλεται, οπότε τώρα θα πρέπει να βρίσκεται μακρύτερα.

Το Παρατηρήσιμο Σύμπαν.

Όμως, όταν ο χώρος διαστέλλεται και ο χρόνος παραμορφώνεται. Παρατηρούμε την αυξομείωση της λαμπρότητας του προηγούμενου υπερκαινοφανούς, καθώς το ωστικό κύμα της έκρηξης τον διαλύει και έστω ότι αυτό συνέβη σ’ ένα χρονικό διάστημα 100 ημερών, που είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο χρονικό διάστημα ενός υπερκαινοφανούς που βρίσκεται κοντά μας. Για εμάς ο απομακρυσμένος υπερκαινοφανής εκρήγνυται σε slow motion. Οι αστρονόμοι καταβάλλουν τεράστιες προσπάθειες για να μετρήσουν τον χώρο και να προσδιορίσουν τα όριά του. Έχουν χαρτογραφήσει αμέτρητους γαλαξίες, μερικοί από τους οποίους είναι τόσο μακριά, που το φως τους, για να φθάσει σ’ εμάς, χρειάσθηκε χρόνο περίπου ίσο με την ηλικία του Σύμπαντος. Όσο και αν έψαξαν, όμως, στάθηκε αδύνατο να βρουν κάποιο όριο ή ένα κέντρο. Δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστεύουμε ότι ο Κόσμος δεν συνεχίζεται έτσι επ’ άπειρον, χωρίς σημαντική διαφοροποίηση στο περιεχόμενό του ή στη δομή του. Ο γαλαξίας μας δεν είναι παρά ένας κόκκος άμμου σε μια απέραντη έρημο. Σε όποια κατεύθυνση και να κοιτάξουμε, βλέπουμε λίγο – πολύ τα ίδια πράγματα.

Και όμως, όσο και αν ο χώρος δεν έχει όριο, για εμάς υπάρχει όριο! Όσο δυνατά και αν είναι τα τηλεσκόπιά μας, όσο χρόνο και αν παρατηρούμε, ποτέ δεν θα δούμε κάτι πέρα από την άκρη της κοσμικής φούσκας που αποκαλούμε «παρατηρήσιμο Σύμπαν». Μια φανταστική σφαίρα, με κέντρο τη Γη και ακτίνα ίση με την απόσταση που έχει διανύσει το φως, από τότε που δημιουργήθηκε το Σύμπαν μέχρι σήμερα. Αυτό καθορίζει και τον κοσμικό μας ορίζοντα. Οτιδήποτε βρίσκεται πέρα απ’ αυτόν είναι τόσο απομακρυσμένο, ώστε ακόμα ούτε και μια φωτεινή ακτίνα, που ξεκίνησε όταν δημιουργήθηκε το Σύμπαν, πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, δεν θα προλάβαινε να φτάσει σ’ εμάς. Απλά, δεν θα είχε τον χρόνο. Βέβαια η ακτίνα του κοσμικού μας ορίζοντα δεν είναι 13,8 δισεκατομμύρια έτη φωτός, όπως πιθανώς να περίμενε κάποιος. Οι αποστάσεις είναι παράξενες σ’ ένα Κόσμο

Ο Κοσμικός Ορίζων.

που διαστέλλεται. Αυτό που απείχε 13,8 δισεκατομμύρια έτη φωτός, όταν το φως άρχισε το ταξίδι του, τώρα βρίσκεται ακόμα μακρύτερα. Συνυπολογίζοντας την διαστολή, η ακτίνα του παρατηρήσιμου Σύμπαντος είναι τώρα περίπου 46,5 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Σ’ αυτό το χωρίς όρια χώρο, υπάρχουν και άλλοι γαλαξίες πέρα από τον κοσμικό ορίζοντα. Όταν στεκόμαστε στην ακροθαλασσιά και παρόλο που δεν βλέπουμε μπροστά μας παρά μόνο θάλασσα, είμαστε σίγουροι ότι υπάρχει ξηρά πέρα από τον ορίζοντα. Αρκεί να μπούμε σ’ ένα πλοίο και να ανοιχτούμε στο πέλαγος. Ο ορίζοντας κινείται μαζί μας και τελικά βλέπουμε αυτή την ξηρά. Παρόμοια, αν μπορούσαμε να μπούμε σ’ ένα διαστημόπλοιο και να βρεθούμε σε κάποιο άλλο μέρος του διαστήματος, ο ορίζοντάς μας θα μετακινείτο μαζί μας έτσι ώστε να βρισκόμαστε συνεχώς στο κέντρο του. Δέσμιοι, όμως, καθώς είμαστε των νόμων της φυσικής και της διαστημικής μας τεχνολογίας, είναι πρακτικά αδύνατο να ταξιδέψουμε τόσο μακριά ώστε να παρατηρήσουμε κάποια σημαντική διαφορά. Ωστόσο, μπορούμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα σχετικά με το τι βρίσκεται πέρα από τον κο-

75

Πόσο μεγάλος είναι ο Χώρος; του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Η Μικροκυματική Ακτινοβολία Υποβάθρου (ΜΑΥ), όπως την κατέγραψε ο δορυφόρος Plank της ΕSΑ

σμικό μας ορίζοντα. Παρότι ο κοσμικός ορίζοντας είναι το ίδιο υποκειμενικός με τον γήινο, έχει μια σημαντική διαφορά. Το πιο μακρινό φως δεν έρχεται μόνο από τα βάθη του χώρου, αλλά και από τα βάθη του χρόνου. Είναι το πιο παλιό. Είναι το φως που προέρχεται από την Μεγάλη Έκρηξη. Αν, κάθε φορά που παρατηρούμε τον ουρανό, βλέπουμε στο παρελθόν, είναι λογικό ότι, αν κοιτάξουμε αρκετά μακριά στο χώρο, θα δούμε και αρκετά πίσω στο χρόνο. Ίσως, τότε, να δούμε τη στιγμή της δημιουργίας του Σύμπαντος. Το νεαρό Σύμπαν, στις πρώτες στιγμές της δημιουργίας του, ήταν πολύ θερμό, πυκνό και γεμάτο από δονούμενο πλάσμα1. Αυτή η κατάσταση διήρκεσε περίπου 380.000 χρόνια, προτού το Σύμπαν κρυώσει και αραιώσει τόσο, όσο το φως να μπορεί να ταξιδέψει ελεύθερα. Αναζητώντας, λοιπόν, τα όρια του παρατηρήσιμου Σύμπαντος, μακριά στο χώρο και πίσω στο χρόνο, βλέπουμε τα τελευταία απομεινάρια από αυτή τη θερμή και πυκνή φάση, που σιγοκαίνε ακόμα. Πρόκειται για την περίφημη Μικροκυματική Ακτινοβολία Υποβάθρου (ΜΑΥ). Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να δούμε τίποτα πέρα από αυτόν το πύρινο ορίζοντα, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτα πίσω απ’ αυτόν. Όπως προκύπτει από την μελέτη του Σύμπαντος που έχουμε χαρτογραφήσει, ο χώρος συνεχίζεται πολύ πέραν του ορίζοντα, προς κάθε κατεύθυνση. Τα όρια του κοσμικού μας ορίζοντα είναι περιστασιακά. Αν ζούσαμε σε έναν γαλαξία, έξω από τον κοσμικό μας ορίζοντα, θα βλέπαμε ό,τι περίπου βλέπουμε και τώρα. Θεωρητικά, απομακρυσμένες περιοχές του χώρου θα μπορούσαν, να διαφέρουν αρκετά, αλλά δεν είμαστε βέβαιοι αφού δεν μπορούμε

να τις παρατηρήσουμε. Ουσιαστικά αυτές οι αποτελούν ξεχωριστά Σύμπαντα, αφού δεν μπορούν να αλληλεπιδράσουν με κανένα τρόπο μεταξύ τους. Μήπως, όμως, ο χώρος δεν είναι, απλά, μεγαλύτερος απ’ ότι αντιλαμβανόμαστε, αλλά μεγαλύτερος ακόμα και απ’ ότι μπορούμε να αντιληφθούμε; Όπως γνωρίζουμε από την εμπειρία μας, το Σύμπαν έχει τρείς διαστάσεις: εμπρός/πίσω, δεξιά/αριστερά, πάνω/κάτω. Στην φυσική θεωρούμε τον χρόνο ως μια τέταρτη διάσταση και ενοποιώντας το χώρο με το χρόνο, αναφερόμαστε στον χωρόχρονο – ένα είδος ευλύγιστου τετραδιάστατου κοσμικού πλέγματος. Ένα από τα βασικά αξιώματα της θεωρίας της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, είναι ότι ο χωρόχρονος είναι εύπλαστος, μπορεί, δηλαδή, να συστρέφεται και να καμπυλώνεται ανάλογα με την παρουσία και την κίνηση των σωμάτων μέσα σ’ αυτόν. Για τον λόγο αυτό ο χώρος παραμορφώνει τον χρόνο και τον κάνει να κυλάει πιο αργά κοντά σε μια μαύρη τρύπα, ή μέσα σ’ ένα όχημα που κινείται με μεγάλη ταχύτητα. Για χρόνια οι φυσικοί αναρωτιούνται μήπως οι τρείς διαστάσεις του χώρου, δεν είναι παρά μόνο ένα μέρος της εικόνας. Αν ο χώρος έχει και άλλες διαστάσεις, που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε, τότε θα μπορούσαν να εξηγηθούν κάποια προβληματικά σημεία της θεωρητικής φυσικής σχετικά με τη βαρύτητα. Αν προσθέσουμε μία ακόμα διάσταση στο χώρο, η βαρύτητα, κατά κάποιο τρόπο μπορεί να «διαφύγει» σ’ αυτήν, με αποτέλεσμα να φαίνεται ασθενέστερη απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα και έτσι να εξηγηθεί γιατί είναι τόσο ασθενής, συγκρινόμενη με τις άλλες τρείς δυνάμεις2 της φύσης.

1 Το πλάσμα είναι μία από τις τέσσερις θεμελιώδεις καταστάσεις της ύλης. Ουσιαστικά είναι ένα αέριο που αποτελείται από ελεύθερα ιόντα και ηλεκτρόνια.

2 Οι δυνάμεις αυτές είναι κατά σειρά ισχύος: η ισχυρή πυρηνική, η ασθενής πυρηνική και η ηλεκτρομαγνητική.

76

Πόσο μεγάλος είναι ο Χώρος; του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Η Θεωρία του Εκπυρωτικού Σύμπαντος.

Περισσότερες διαστάσεις απαιτεί και η «θεωρία χορδών», σύμφωνα με την οποία, αυτό που θεωρούμε ως στοιχειώδη σωματίδια στην πραγματικότητα είναι χορδές ενέργειας, που πάλλονται σε πιο πολλές διαστάσεις απ’ αυτές που αντιλαμβανόμαστε. Το πλήθος των σωματιδίων αντικαθίσταται από μια ενιαία θεμελιώδη δομική μονάδα, τη «χορδή». Αυτές οι χορδές μπορούν να είναι κλειστές, όπως οι βρόχοι, ή να είναι ανοικτές, όπως μια τρίχα. Καθώς η χορδή κινείται διαγράφει έναν σωλήνα ή ένα φύλλο, ανάλογα με το εάν είναι κλειστή ή ανοικτή. Οι διαφορετικοί τρόποι ταλάντωσης μιας χορδής θεωρούνται ως διαφορετικές μάζες ή spins και αντιπροσωπεύουν διαφορετικούς τύπους σωματιδίων. Π.χ. ένας τρόπος δόνησης, (μια «νότα»), κάνει τη χορδή να εμφανιστεί ως ηλεκτρόνιο, ενώ ένας άλλος ως φωτόνιο. Στις θεωρίες αυτές οι επί πλέον διαστάσεις έχουν «συμπαγοποιηθεί» - έχουν, δηλαδή, καμπυλωθεί γύρω από τον εαυτό τους – έτσι ώστε να μην μπορούμε να τις αντιληφθούμε λόγω του πολύ μικρού τους μεγέθους, όπως συμβαίνει, π.χ., με ένα σωλήνα ποτίσματος, που, από μακριά, φαίνεται σαν να έχει μία μόνο διάσταση (μήκος), όμως, από κοντά αντιλαμβανόμαστε ότι έχει άλλες δύο (ύψος, πλάτος). Μπορεί, άραγε, αυτές οι επιπλέον διαστάσεις να κρύβουν ολόκληρα σύμπαντα; Μια υπόθεση, που διατυπώθηκε πριν από 20 χρόνια περίπου, προτείνει ότι ίσως ζούμε σε μια τρισδιάστατη «βράνη» (από τη λέξη μεμβράνη) στην άκρη ενός μεγαλύτερου χώρου με τέσσερις διαστάσεις, που με τη σειρά του ενσωματώνεται σ’ ένα χώρο πέντε διαστάσεων. Στο εσωτερικό αυτού του «χώρου» με τις περισσότερες διαστάσεις, μπορεί να υπάρχουν και άλλες τέτοιες βράνες, που η καθεμία τους περιέχει ένα άλλο σύμπαν, και οι οποίες από καιρό σε καιρό συγκρούονται με τη δική μας. Οι εμπνευστές του μοντέλου αυτού το ονόμασαν «εκπυρωτικό»3, διότι κάθε τέτοια σύγκρουση θα είχε ως αποτέλεσμα να επικρατήσουν οι εκρηκτικές συνθήκες της Μεγάλης Έκρηξης, οπότε θα μπορούσαν να εξηγήσουν την προέλευση και την εξέλιξη 3 Κατά τον ιδρυτή της σχολής των στωικών Ζήνωνα τον Κιτιέα από την Κύπρο: «Κατά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα το Σύμπαν ολόκληρο εκπυρώνεται και ανασυντίθεται εκ νέου».

του Σύμπαντος. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, οι βράνες διαδοχικά κινούνται η μια προς την άλλη, συγκρούονται, και αποχωρίζονται σ’ έναν αέναο κύκλο, περνώντας, διαδοχικά από τις φάσεις της Μεγάλης Έκρηξης, της Διαστολής, της Μεγάλης Σύνθλιψης και ξανά πάλι της Μεγάλης Έκρηξης κ.ο.κ. Οι δομές που βλέπουμε σήμερα (γαλαξίες, σμήνη γαλαξιών κλπ.) προέρχονται, από την αλληλεπίδραση δύο βρανών κατά την αργή φάση κατάρρευσης, που προηγείται της σύγκρουσης. Ίσως να φαίνεται ακραία, εκ πρώτης όψεως, η υπόθεση περισσοτέρων διαστάσεων και διαφορετικών συμπάντων, μόνο και μόνο για να εξηγηθεί η Μεγάλη Έκρηξη. Όμως, υπάρχουν πολλοί λόγοι που αναγκάζουν τους φυσικούς να εξετάσουν σοβαρά αυτή την υπόθεση. Η καθιερωμένη εικόνα του νεαρού Σύμπαντος κατά πάσα πιθανότητα είναι πιο πολύπλοκη απ’ όσο πιστεύαμε. Σύμφωνα με το σενάριο της Μεγάλης Έκρηξης, μια «μοναδικότητα» - ένα απειροελάχιστο σημείο άπειρης πυκνότητας που περιέχει όλο το χώρο και το χρόνο – ξαφνικά εκρήγνυται και δημιουργεί ολόκληρο το Σύμπαν. Προέκυψε επειδή οι εξισώσεις του Αϊνστάιν για την βαρύτητα περιγράφουν έναν κόσμο που ξεκινάει με τον τρόπο αυτό (και ίσως καταρρέει στον εαυτό του με μια Μεγάλη Σύνθλιψη καταλήγοντας τελικά πάλι σε μια μοναδικότητα), αλλά δεν συμφωνεί με τις παρατηρήσεις. Η ΜΑΥ, που παρατηρούμε στις άκρες του κοσμικού ορίζοντα, αυτό το λυκόφως της Μεγάλης Έκρηξης, μας προειδοποιεί ότι μια γραμμική εξέλιξη δεν μπορεί να εξηγήσει πως από την μοναδικότητα καταλήξαμε στο πανέμορφο Σύμπαν που απολαμβάνουμε σήμερα. Το πρόβλημα είναι ότι η ΜΑΥ είναι απόλυτα ομογενής. Με μια απίστευτη ακρίβεια (1 στις 100.000) φαίνεται η ίδια προς κάθε κατεύθυνση. Ίδιο χρώμα, (ή μάλλον ίδια συχνότητα, αφού πρόκειται για μικροκύματα), ίδιο φάσμα, ίδια ένταση. Αυτό αποτελεί πρόβλημα, διότι δεν υπάρχει κανένας λόγος δύο περιοχές, που βρίσκονται σε αντιδιαμετρικά σημεία του σύμπαντος, να παρουσιάζουν τόση ομοιότητα. Ακόμα και αν όλα είχαν ξεκινήσει από το ίδιο σημείο (μοναδικότητα), ο εκρηκτικός τρόπος με τον οποίο έγινε η διαστολή, θα έπρεπε να είχε δημιουργήσει μεγάλες διαφορές σε διαφορετικά μέρη του νεαρού σύμπαντος, γεγονός που θα είχε αποτυπωθεί στη ΜΑΥ, η οποία θα έπρεπε να εμφανίζει μεγάλη ανομοιογένεια. Η εξήγηση, που έδωσαν οι φυσικοί κατά την δεκαετία του ’80, πρόσθεσε ένα νέο κεφάλαιο στην κοσμική ιστορία. Πριν ακόμα ξεκινήσει η Μεγάλη Έκρηξη, υπήρξε μια περίοδος ταχύτατης διαστολής. Αμέσως μετά την μοναδικότητα (αν υπήρξε ποτέ κάτι τέτοιο) το νεαρό Σύμπαν ήταν ανομοιογενές – θερμότερο σε κάποια μέρη, ψυχρότερο σε άλλα. Τότε πέρασε από μια φάση ταχύτατης διαστολής (ονομάζεται «κοσμικός πληθωρισμός»), τόσο μεγάλης, ώστε ένα μικρό μέρος του, τόσο μικρό που δεν παρουσίαζε σοβαρές διαφοροποιήσεις, μεγάλωσε τόσο πολύ ώστε να εξελιχθεί στη συνέχεια στο Σύμπαν που βλέπουμε σήμερα. Το περίεργο νέο συστατικό του χώρου, που προκάλεσε αυτόν το πληθωρισμό, ξαφνικά εκφυλίστηκε σε ακτινοβολία, με αποτέλεσμα την ανάφλεξη της διαστελλόμενης φλεγόμενης σφαίρας, την Μεγάλη Έκρηξη δηλαδή, που οδήγησε τελικά στο Σύμπαν που ξέρουμε.

77

Πόσο μεγάλος είναι ο Χώρος; του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη Το σενάριο του κοσμικού πληθωρισμού εξηγεί ικανοποιητικά όλες τις μέχρι στιγμής παρατηρήσεις, ακόμα και τις ελάχιστες διαφορές που παρατηρούνται στην κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου. Αλλά, δεν έχουμε καμία σίγουρη απόδειξη ότι πράγματι συνέβη. Δεν γνωρίζουμε πως και γιατί άρχισε, ούτε τι τον προκάλεσε. Αν ο πληθωρισμός πράγματι συνέβη, τα γεγονότα που δημιούργησαν το δικό μας Σύμπαν, θα μπορούσε να επαναληφθούν ξανά και ξανά σε διαφορετικά σημεία ενός πολύ μεγαλύτερου χώρου. Η διαδικασία αυτή ονομάσθηκε «συνεχής πληθωρισμός». Σύμφωνα με αυτή, το Σύμπαν μας ανήκει σ’ έναν ευρύτερο χώρο, που βρίσκεται σε κατάσταση συνεχούς πληθωρισμού, ο οποίος, όμως, σταματάει, μερικές φορές, σε κάποια μικρή περιοχή. Η περιοχή αυτή, τότε θερμαίνεται, και με μια μεγάλη έκρηξη, περνάει στη φάση της συνηθισμένης διαστολής, που παρατηρούμε και στο δικό μας Σύμπαν. Έτσι δημιουργούνται μικρά σύμπαντα φυσαλίδες, που καθορίζονται από εκείνες τις περιοχές που σταμάτησε ο πληθωρισμός, και όλα μαζί αποτελούν ένα «πολυσύμπαν». Αυτά συνεχώς αποκόπτονται από τον μεγαλύτερο χώρο, ο οποίος συνεχίζει να διαστέλλεται πληθωριστικά. Αυτά τα σύμπαντα φυσαλίδες δεν είναι δυνατόν να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους με κανένα τρόπο (ή σχεδόν με κανένα τρόπο) καθώς περιβάλλονται από τον υπόλοιπο χώρο, που συνεχίζει να διαστέλλεται πληθωριστικά. Όμως, μια στο τόσο, δύο τέτοια σύμπαντα μπορεί να βρεθούν τόσο κοντά, ώστε καθώς διαστέλλονται είναι δυνατόν να συγκρουστούν. Η σύγκρουση αυτή αφήνει αποτυπώματα, που μοιάζουν με φυσαλίδες, κάτι σαν «μώλωπες», στην ΜΑΥ τους. Οι αστρονόμοι αναζητούν αυτά τα σημάδια, αλλά, χωρίς επιτυχία μέχρι τώρα. Λόγω της έλλειψης παρατηρήσεων που να το επιβεβαιώνουν, το σενάριο του πληθωρισμού, με τους άγνωστους μηχανισμούς του και τα άπειρα πολυσύμπαντα, αντιμετωπίζεται με δυσπιστία και υπάρχουν προσπάθειες να διατυπωθούν πιο αποδεκτές εναλλακτικές θεωρίες. Έτσι το εκπυρωτικό μοντέλο, με την πάροδο του χρόνου, έχει υποστεί αρκετές αναθεωρήσεις. Η τελευταία του εκδοχή δεν περιλαμβάνει ανώτερες διαστάσεις και κοσμικές συγκρούσεις. Κατά κάποιο τρόπο μοιάζει με το

78

μοντέλο του πληθωρισμού και δεν στηρίζεται στην κίνηση των βρανών αλλά στην εξέλιξη ενός βαθμωτού πεδίου, που γεμίζει το χώρο με ενέργεια, όπως εκείνο που, τροφοδότησε τον πληθωρισμό. Ωστόσο κάποια πληθωριστικά μοντέλα διατηρούν τις βράνες. Αν και δεν απαιτούν, πλέον, μεγάλες κοσμικές συγκρούσεις, προβλέπουν την μετάβαση από ένα καταρρέον σύμπαν σε μια μεγάλη έκρηξη. Όμως, στην νέα εκδοχή, η κατάρρευση μπορεί να είναι περιορισμένη. Μια μικρή, μόνο, συμπίεση πριν από το ξέσπασμα της πύρινης λαίλαπας, που σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κύκλου. Οι κύκλοι αυτοί επαναλαμβάνονται επ’ άπειρον με τον ίδιο τρόπο και ο ευρύτερος χώρος μας δεν είναι παρά ένας τεράστιος κόσμος που διαστέλλεται συνεχώς. Διαστέλλεται, σταματά για λίγο και διαστέλλεται ξανά. Ένας αέναος κύκλος. Ο κοσμικός ορίζοντας, που καθορίζει το παρατηρήσιμο Σύμπαν, είναι ένα αδιαπέραστο όριο. Δεν μπορούμε να το διαπεράσουμε και σίγουρα ποτέ δεν θα το καταφέρουμε, εκτός και αν οι γνώσεις μας αλλάξουν ριζικά. Η διαστολή του κόσμου μας επιταχύνεται. Οτιδήποτε βρίσκεται πέραν από τον ορίζοντά μας απομακρύνεται όλο και πιο γρήγορα. Το φως που προέρχεται απ’ αυτό ποτέ δεν θα μας προλάβει. Αν και, ίσως, ποτέ να μην μπορέσουμε να αντιληφθούμε τι βρίσκεται πέρα απ’ κοσμικό ορίζοντα, όλες οι θεωρίες συμφωνούν ότι το παρατηρήσιμο Σύμπαν ανήκει σε έναν πολύ ευρύτερο χώρο. Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε, αν ο χώρος περιέχει άλλα σύμπαντα – φυσαλίδες, με διαφορετικούς φυσικούς νόμους το καθένα, αν εκτείνεται και σε άλλες διαστάσεις, που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε, αν αποτελούμε τμήμα ενός κόσμου που διαρκώς διαστέλλεται ή αν βρισκόμαστε σε κάποια φάση ενός κύκλου. Η έρευνα, όμως, συνεχίζεται. Οι ανεπαίσθητες ανομοιομορφίες στην ΜΑΥ, η κατανομή των γαλαξιών, τα πειράματα πάνω στη βαρύτητα και στην συμπεριφορά των στοιχειωδών σωματιδίων, μας αποκαλύπτουν κάποια από τα μυστικά του Σύμπαντος. Αν και δεν μπορούμε ακόμα να διηγηθούμε την ιστορία του με κάθε λεπτομέρεια, όλο και περισσότερο πλησιάζουμε στο σημείο που θα είμαστε σε θέση να το κάνουμε. Ήδη μπορούμε να δούμε, απευθείας, τη φωτιά που το σμίλευσε. Σίγουρα, κάποια μέρα, θα είμαστε σε θέση να παρακολουθήσουμε την ιστορία του μέχρι το τέλος.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΡΟΗ ΕΝ ΑΠΕΙΡΩ Ενέργειας ΑπειροΚύματα Αιθέρια Νήματα Κενού και Χάους Σκιρτήματα Ενέργειας Απειρισμός Κοσμικός Αφρός Σκοτάδι και Φως Αέναη ΑπειροΣυνάρτηση ΔιαΧαοτική Ανάπλαση ΠανΥπαρξιακή Διάπλαση Ενέργειας Ρευστότητα Απανταχού Πληρότητα Συμπάντων Οντότητα ΑπειροΣκιρτήματα ΥπερΚαινοφανών ΚοσμοΤεχνήματα Ακτινοενέργειας Ποιήματα ΑππειροΚυματικές Συχνότητες ΚοσμοΔιαισθητικές Ενότητες Κενού και Χάους Οντότητες Συμπάντων Ροές Απειροστικές Αρμονικές Ενέργειας Μορφές ΗχοΑστροΔιαισθητικό Εύρος ΚυματοΣυμφωνίες Δίχως Τέλος Ενέργειας Δέος Κι’ Εγώ, Με Το Κενό Εξ Επαφής Χάους Ανιχνευτής Ενέργειας ΑπειροΣυσσωρευτής!!! * Εν Υπερθέσει Ροή.

79

Ο ΣΚΑΠΟΥΛΟΣ Από το βιβλίο της Μάρως Δήμου, «Με τα μάτια της καπετάνισσας».

Π

αλιόκαιρος και το καράβι στη μέση του ωκεανού, του Ειρηνικού ωκεανού. Πούσι έπεσε παντού. Ένα κάτασπρο πέπλο απλώθηκε και σ’ εμπόδιζε να δεις τον ουρανό, τη θάλασσα, αλλά και την πλώρη του καραβιού, δεν μπορούσες να δεις ούτε στα δύο μέτρα. Το πούσι είναι ο χειρότερος εχθρός των ναυτικών, η πυκνή αυτή ομίχλη είναι ένα φαινόμενο. Είναι ένας αδιαπέραστος άσπρος τοίχος που υψώνεται μέχρι τον ουρανό και όλος ο κόσμος του καραβιού έχει την αίσθηση ότι είναι φυλακισμένος. Άρχισε να χτύπά δυνατά του καραβιού η μπουρού και το πλήρωμα έκανε βόλτες στα καταστρώματα, προσπαθώντας να καταλάβουν αν υπήρχε δίπλα τους άλλο καράβι. Η γυναίκα του καπετάνιου αποφάσισε ν’ ανέβει για λίγο στη γέφυρα να μάθει κανένα νέο και ν’ αλλάξει εντυπώσεις, αλλά όλοι της είπαν «νεώτερον ουδέν». Προχώρησε και πήγε και κάθισε στηνκαρέκλα του πιλότου, το μοναδικό κάθισμα που βρίσκεται στη γέφυρα ενός καραβιού. Μόνο ο πιλότος και ο καπετάνιος επιτρεπόταν να κάθονται στη γέφυρα... κατ' εξαίρεση και η γυναίκα του καπετάνιου. Λοιπόν κυθισμένη στο κάθισμα του πιλότου άκουγε τις συζητησεις των αξιωματικών με τον καπετάνιο χωρίς να μιλά εξάλλου δεν την ενδιέφεραν καθόλου. Ξαφνικά παρατήρησε ότι ο ναύτης που ήταν στο τι-

μόνι... έκλαιγε. Ο ναύτης αυτός είχε το περίεργο επίθετο Σκάπουλος και ήταν φυσικά νησιώτης. Τον παρακολούθησε για λίγο δεν σταμάτησε καθόλου να κλαίει, έκλαιγε χωρίς να κάνει καθόλου θόρυβο αλλά τα δάκρια από τα μάτια του έτρεχαν... ποτάμι. Η γυναίκα του καπετάνιου κατέβηκε από την καρέκλα του πιλότου και πλησίασε τον ναύτη και τον ρώτησε. «Δεν μου λες Σκάπουλε γιατί κλαις: Μήπως πονάς κάπου;» Ο ναύτης πολύ σιγά απάντησε «Όχι καπετάνισσα δεν πονάω πουθενά, αλλά έχω μεγάλη στεναχώρια. Μου έγραψε η γυναίκα μου ότι την... έδειρε, η μάνα μου γιατί της έκλεψε το παιδί της, δηλαδή εμένα! Αγαπώ την γυναίκα μου, αλλά αγαπώ και την μάνα μου. Τι να κάνω:» Άκου Σκάπουλε όταν τελειώσεις τη βάρδια σου έλα στο γραφείο του καπετάνιου και σταμάτα ...να κλαις γιατί σε βλέπει όλο το πλήρωμα!» Πράγματι, το βραδάκι στις οκτώ και τριάντα ο Σκάπουλος ήρθε στο γραφείο του καπετάνιου. Η γυναίκα του καπετάνιου τον συμβούλεψε να γράψει στην γυναίκα του γράμμα, αλλά και στη μάνα του να γράψει δυο λόγια, αλλά χωρίς να αναφέρει τίποτα για τον τσακωμό, ούτε στη μια ούτε στην άλλη. Όταν με το καλό ξεμπαρκάρει, τότε να συζητήσουν όλοι μαζί και θα τα βρουν. Ο καημένος ο Σκάπουλος δεν είχε τελειώσει ούτε το δημοτικό σχολείο, είχε: προχωρήσει μέχρι τη πέμπτη εκεί έμεινε στην ίδια τάξη και δεν ξαναπήγε στο σχολείο. Όμως προσπαθούσε

να έγραφε μόνος του τα γράμματα στους δικούς του. Τώρα εκείνο που ήθελε μια συμβουλή στο πρόβλημά του με τη γυναίκα του και τη μάνα του. Εν τω μεταξύ ο καιρός καλυτέρευσε, η ομίχλη αυτό το πυκνό πούσι άρχισε να διαλύεται και το καράβι αύξησε τη ταχύτητά του στα κανονικά όρια. Επιτέλους ο καπετάνιος κατέβηκε από τη γέφυρα και πήγε στο γραφείο του. Μόλις είδε το ναύτη τον ρώτησε «τι συμβαίνει Σκάπουλε;», εκείνος είχε τόση μεγάλη στεναχώρια που χωρίς σκέψη είπε στον καπετάνιο το πρόβλημά του. Ο καπετάνιος αμέσως του απάντησε: «Άκου Σκάπουλε, σε συμβουλεύω να στέλνεις στη γυναίκα σου το μισό μισθό σου, τον άλλο μισό να τον στέλνεις στην τράπεζα του νησιού σου κατ’ ευθείαν στο όνομά σου και όταν ξεμπαρκάρεις θα έχεις χρήματα αρκετά ν’ αγοράσεις ένα οικόπεδο δικό σου στο όνομά σου. Σιγά-σιγά θα χτίσεις το δικό σου σπίτι, εκεί θα μείνεις με τη γυναίκα σου και τα παιδιά σας και κάθε Κυριακή θα πηγαίνετε στο σπίτι της μάνας σου επίσκεψη όλη η οικογένεια μαζί. «Με κατάλαβες Σκάπουλε;» ρώτησε ο καπετάνιος κουνώντας το κεφάλι του με νόημα. «Σε κατάλαβα καπετάνιε... δηλαδή νομίζω ότι σε κατάλαβα καλά, μόνο να με μάθεις να στέλνω στη τράπεζα χρήματα, τίποτα άλλο δεν θέλω και σ’ ευχαριστώ.» Γύρισε και έφυγε από το γραφείο τον καπετάνιου ικανοποιημένος και αποφασισμένος.

Γλωσσάρι των ναυτικών. Σκάπουλος: Ο ένας από τους δύο ναύτες της βάρδιας που περιμένει ν’ αντικαταστήσει τον άλλο –αυτός που κάνει κοπάνα– ελεύθερος. © www.ithacanews.gr

Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην Καθηγητή & Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Διεθνής Ημέρα Ναυτιλίας Με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας Ναυτιλίας, που γιορτάζεται στις 24 Σεπτεμβρίου οι εναπομείναντες της γενιάς του πολέμου και της κατοχής απόμαχοι του κύματος πια, που βάλανε όμως κι αυτοί το λιθαράκι τους στη γιγάντωση της ελληνικής ναυτιλίας, χτυπάνε πάλι το καμπανάκι της... πλώρης για τα “συνήθη” προβλήματα της ναυτιλίας:  Κι αρχίζουν με την απογοήτευσή τους όταν στη γιορτή της δημοκρατίας τις προάλλες στους κήπους του προεδρικού μεγάρου δεν αναφέρθηκε παρουσία εκπροσώπων των ναυτικών μας, που στη ζοφερή περίοδο της πανδημίας βοήθησαν όχι μόνο τους Έλληνες αλλά κι ολόκληρη την Οικουμένη διατηρώντας “ζωντανές” τις θαλάσσιες μεταφορές, στην αντιπροσωπεία των τιμηθέντων! Μήπως “ξέχασαν” να τους αναφέρουν ή και το πιθανότερο, να τους... καλέσουν;  Ένα άλλο ζωτικό πρόβλημα των ναυτικών είναι ο αφελληνισμός των πληρωμάτων μας. Σήμερα στα υπό ελληνική σημαία πλοία υπηρετούν 14.000 Έλληνες μόνον, ενώ παλιότερα και με λιγότερα βαπόρια εργαζόντουσαν 140.000! Έτσι είναι φυσικό να υπάρχει ανεργία και οι αποδοχές των αλλοδαπών να εμβάζονται στις πατρίδες τους. Είναι αναγκαίο λοιπόν εφοπλιστές και ναυτικοί να κάτσουν σ’ ένα τραπέζι και κάνοντας τη μεγάλη υπέρβαση να επιστρέψουν οι Έλληνες στα καράβια “τους”.  Με τον καινούργιο εκλογικό νόμο θα μπορούν να ψηφίζουν οι ναυτικοί που ταξιδεύουν στην Ελλάδα ενώ οι άλλοι, που αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία, αλλά προσεγγίζουν σε ξένα λιμάνια, δεν θα μπορέσουν να ψηφίσουν λόγω ελαττωμένης παρουσίας προξενικών αρχών! Επομένως μοναδική λύση η ψηφοφορία στα πλοία ή η επιστολική!  Είναι παράλογο αλήθεια η Ναυτική Εκπαίδευση της πρώτης ναυτιλιακής δύναμης στην Υδρόγειο, αλλά και της μεγαλύτερης βιομηχανίας της Χώρας να είναι υποβαθμισμένη και να βρίσκεται εκτός τριτοβάθμιας παιδείας!! Υπενθυμίζεται πως η Ναυτική Εκπαίδευση στη Νεώτερη Ελλάδα έχει τις ρίζες της στο κοινοτικό σχολείο του Αγίου Βασιλείου στο Καμίνι της Ύδρας που ιδρύθηκε το 1749 και στα τέλη του 18ου αιώνα εξελίχθηκε στην περιώνυμη Ναυτική Σχολή της Ύδρας όπου δίδαξαν Πορτογάλοι και Ιταλοί πανεπιστημιακοί καθηγητές! Οι παραγωγικές επίσης Σχολές Πλοιάρχων και Μηχανικών στις γειτονικές μας χώρες Τουρκία, Βουλγαρία, Αλβανία, Αίγυπτο αλλά και στην Κύπρο μας (Πανεπιστήμιο Λευ-

84

κωσίας) χορηγούν πανεπιστημιακά πτυχία (Bachelor), αλλά και διδακτορικά διπλώματα ακόμη, ενώ το πτυχίο στις δικές μας (Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού) αποτελεί “τυπικό προσόν εξέλιξις” και αναβαθμίζεται μετά από μία... δεκαετία περίπου σε “ισάξιο των Τ.Ε.Ι.”!!! Παγκόσμια τριτοκοσμική πρωτοτυπία δηλαδή. Οι παρόμοιες επίσης Σχολές του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος ανήκουν –και πολύ σωστά– στην ανώτατη παιδεία και χορηγούν αμέσως, φυσικά, τα πανεπιστημιακά πτυχία στους απόφοιτους τους σημαιοφόρους Π.Ν. ή Λ.Σ. κι όχι βέβαια όταν προαχθούν σε ... ναυάρχους! Και είναι απορίας άξιον πως τόσα χρόνια το Υπουργείο Παιδείας, που είναι υπεύθυνο για την Παιδεία ολόκληρης, φυσικά, της Ελλάδας δεν επέστησε την προσοχή στο συναρμόδιο Υπουργειο Εμπορικής Ναυτιλίας γι’ αυτή τη μεγάλη αδικία σε βάρος των σπουδαστών των Σχολών Πλοιάρχων και Μηχανικών.  Η Ελλάδα εκτός από τη μακραίωνη θαλασσινή της ιστορία, το πλήθος των νησιών της και την απεριόριστη ακτογραμμή της, αλλά και με την παγκόσμια πρωτιά της

στη ναυτιλία αναγνωρίζεται πια και διεθνώς ως μεγάλη ναυτιλιακή δύναμη. Ήλθε λοιπόν η ώρα να αναγνωριστεί και από την Πολιτεία με τη σύσταση από την Ακαδημία Αθηνών έδρα της Έμπορικής Ναυτιλίας. Εξάλλου μεταξύ των σκοπών της η Ακαδημία περιλαμβάνει την έρευνα των στοιχείων και των προϊόντων της ελληνικής γης και γενικά τη μελέτη της φύσης της χώρας, την επιστημονική υποστήριξη και ενίσχυση της γεωργίας, της βιομηχηνίας, της ναυτιλίας ... Και γνωρίζουμε όλοι πως υπάρχει μεγάλος αριθμός διακεκριμένων Ελλήνων στην Πατρίδα και στο εξωτερικό ειδικευμένων στο ναυτιλιακό κλάδο και με μεγάλη διεθνή αναγνώριση μαλιστα!

ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΤΑΞΕΩΣ 1949-1953. Σχολή Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού Ύδρας. Α. Σγουρδαίος • Χ. Καλετσάνος

Α. Βλαχοχρήστος • Μ. Αποστολίδης • Α. Βομβογιάννης Ι. Πίτσιος • Κ. Αλεξάκος • Ε.Β. Μακρής • Γ. Μίχος • Σ. Ξυπολυτάς • Α. Καρυδάς Κ. Γκιώνης • Δ. Πολέμης • Β. Αγγελάκης • Ζ. Σδούγκος (Υποδιοικητής Πλωτάρχης Λ.Σ.) • Γ. Μπαστάς • Δ. Μαργέτης (Διοικητής Πλοίαρχος Λ.Σ.) • Ι. Μελέτης • Δ. Πόγκας • Π. Ξένος • Δ. Διακάτος • Γ. Παπαδέας • Δ. Σπαλιέρης (Ανθ/χος Λ.Σ.) • Ε. Ανδριόπουλος Σ. Νικολού • Κ. Ξακουστής • Α. Μιχελάκος • Γ. Νιφόρος • Ε.Κ. Μακρής • Ι. Παπαϊωάννου • Ν. Μικεδάκης • Ι. Παπαγιαννάπουλος Φ. Δήμου • Γ. Τσιχλάκης • Ν. Νικολιτσέας • Α. Παπανδρέου • Γ. Τέτσης • Φ. Κοσκινάς • Ι. Γιαννόπουλος • Γ. Ζαφειρόπουλος • Ν. Λιάτσικος Θ. Κρεμασιώτης. Δεν περιλαμβάνονται στη φωτογραφία: Ζ. Λεκατσάς • Α. Χατζηστεφάνου • Ν. Κάβουρας • Δ. Σεργάκης • Κ. Κουμούσης & Κ. Νικολάου. ΙΟΥΝΙΟΣ1953.

85

TAKING ADVANTAGE

By Malcolm MacKenzie

A

s we age, we may realise that we have some special experiences in our lives that should be recorded.

I had such an experience on the 21st March 1956 whilst in Melbourne. I was on my second voyage to sea sailing as a mariner apprentice aboard the London ship ‘CYMRIC’. She was owned and managed by London’s Shaw Savill and Albion Co. Our ship was employed on the company’s general cargo liner service between London and other British and North Sea ports to Fremantle, Melbourne, Gee-

86

long, Sydney and Brisbane. In Australia, our ships would load refrigerated and general cargoes, mostly of baled wool, for Dunkirk, Hull, Antwerp and London. The service had an enduring quality about it as the Line had been operating in this way for a hundred years; change was unimaginable as improvements had been tried to no avail. The only threat to change, in this well-established pattern on our horizon, was the prospect of using cargo pallets to be handled by fork lift trucks, instead of manhandling. We had not even heard about ISO ‘containers’.

‘CYMRIC’ had arrived, on this voyage, in Melbourne on the 18th March and sailed on the 27th. Such long port stays were a part of our routine. It wasn’t that anything went wrong; it was just that the cargo was worked by hand using the ship’s derricks; it was slow. On the 18th we’d lost the day at anchor waiting for a berth and we lost the following day as the port was short of labour. And the 21st March was another idle day as the port was closed for the annual ‘Wharfies Picnic’ – an official port holiday.

Cargo was worked from 0800 to 1700 with an hour off for lunch for five and

TA K I N G A DVA N TAG E half days a week. An evening work shift was recognized but could not usually be worked, there not being enough labour. On most days, we worked cargo with six gangs having six holds. Each gang will have had about 15 men on the ship with another15 on the quay and in the warehouse – so I suppose our ship’s discharge provided employment for about 200 men including the foremen, tally clerks and hold watchmen – watchmen to deter pilferage of the relatively valuable general cargo.

felt at ease there as I was invariably the only user of this room. However, on this evening a senior ship master – of some 55 to 60 years of age came in, sat down and started to talk. I wasn’t used to talking to ship masters as they are invariably rather aloof and lonely men who remain apart from their crews. The discipline of masters rather presumes they needed to keep apart from their crew, at least socially lest they feel that their authority could be compromised.

Having an Australian born and bred mother, I had family friends in almost all these ports of call. These friends were very good to me; I would be in one or other of their homes every other evening when I would be free to go ashore. Another family friend was a superintendent in a local shipping company; he would take me out on every port call to lunch at the prestigious ‘Army and Navy Club’.

This master was in command of the new British Phosphate Commission’s (BPC) ship ‘TRIASTER’. She was one of several BPC ships employed to haul cargoes of phosphate from Nauru and Ocean Islands to Australia and New Zealand for manufacture into fertilisers. She also had splendid passenger accommodation for carrying company employees and their families between Nauru and Australasia. The BPC company was considered, at least it was aboard our ship, to be the best employer of merchant seamen on the highest rates of pay and terms of employment and to own and manage the best equipped and best built ships.

Another attraction was the Church of England’s ‘Flying Angel’ Mission to Seamen. The mission had branches in most of Australia’s large ports. Melbourne had three separate missions – Port Melbourne, Willamston and the main one on the Victoria Dock Road. It was a major enterprise; every evening the mission halls would be crowded with seamen taking part in various activities including a shop and restaurant, dance hall, cinema, library and the chapel, On the evening in question, there having been no cargo work during the day – owing to the picnic, I had been allowed a free evening and went ashore, I had been employed repairing torn flags all morning though I’d had an extended lunch break at the city’s Army and Navy Club on the main street (Collins) when my friend had also taken me to see a house he was thinking of buying in a distant suburb. I was back aboard by 1700 to ceremonially lower our flags – a standard daily in port routine. Having had my supper aboard, I’d spent the evening at the nearby Victoria ‘Flying Angel’ Mission I went to the mission’s library to quietly read. It was well stocked; I always

On this evening, the master spoke of his war years. His ship had been attacked by a German commerce raider early in the war and her crew had been taken as prisoners-of-war. They had been sent to Germany aboard a supply ship; once ashore they were imprisoned for the ‘duration’ –some five and half years– in a prison for seafarers. Being an officer, he had not been required to undertake any physical work. Boredom was the great challenge. Having recently passed his master’s certificate he turned to coaching younger officers in the subjects required by the exam. Other qualified master mariners joined his unofficial school. The German prison authority welcomed this instruction as it gave their prisoners an interest that could have no part to play in the war. In time, the master’s teaching spread to include any interested ratings; this was demanding as few ratings had had any more than preliminary schooling.

The Red Cross was approached and the master’s prison school was soon in touch with British sea schools and the British examiners of Masters and Mates. Text books and study materials were sent to the prison camp, again through the Red Cross. In time, the school was given a measure of semi-official recognition when old exam papers were sent to prepare students for the advance of their careers on their return to Britain. The next step was the big one as the current official exam papers were sent to the school for the students to sit under exam conditions, invigilated by the British instructors, for return to the English marking board – again through the Red Cross. Thus, as the war ended, most of these prisoners of war had official passes for their next grade of certificate with the significant restriction that the oral exams could not be taken in the prison.

The teacher coached his prison students well holding mock oral exams so that on their return to England they were officially examined; most passed well and were granted their full certificates of competency without further written examination. Of course, many of the prison ratings had their prospects enhanced by being prepared to qualify as officers – an unforeseen bonus of their war time internment.

Today it was apparent that the old captain’s great thrill was to hear from his former students serving on passing ships with their news of their career development.

He told me that these years in prison had been the busiest of his life – teaching the students, teaching qualified officers in the prison how and what to teach these prisoner/students, preparing the syllabus for each qualification and time tables for his programmes, the individual coaching schedules and the organization of the mock and official written exams. His years as a prisoner-of-war had passed quickly. If only there had been more food of a better quality and preparation – it seems we never quite get everything we want.

87

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Καμιά φορά και ο άγιος θέλει φοβέρα…

Τ

ο κρύο ήταν αρκετά τσουχτερό εκείνο το απόγευμα του Γενάρη. Ο Γιάννης μπήκε στην καφετέρια που είχε ραντεβού με τον Δημήτρη, τον καλύτερό του φίλο. Το μαγαζί βρισκόταν στην παραλία του Παλαιού Φαλήρου, πολύ κοντά στο σπίτι του, αλλά και στο σπίτι του Δημήτρη. Είχαν μεγαλώσει μαζί, μαζί πήγαν σχολείο, μαζί διάβασαν για το πανεπιστήμιο και αφού αποφοίτησαν, μαζί πήγαν στο στρατό. Οικονομολόγοι και οι δύο, άνοιξαν δική τους επιχείρηση, ένα φοροτεχνικό γραφείο που σήμερα τους απέδιδε αρκετά για να κινούνται άνετα. Η οικονομική κρίση, αλλά και οι φορολογικές υποχρεώσεις που γίνονταν μόνο μέσω φοροτεχνικών, γέμισαν το γραφείο τους πελατεία. Εξπέρ και οι δύο στη χρήση των κομπιούτερ αλλά και άριστοι γνώστες όλων των οικονομικών νόμων που άλλαζαν σχεδόν καθημερινά τα τελευταία χρόνια, έβγαλαν σύντομα πολύ καλό όνομα στη γειτονιά. Ήταν τόσο μεγάλη η φιλία τους που μπαινόβγαιναν, ο ένας στο σπίτι του άλλου, σαν να ήταν δικά τους και τα δύο σπίτια.

Ζούσαν με τους γονείς τους, πράγμα καθόλου παράξενο σήμερα, για δύο άντρες στα είκοσι εφτά τους. Η κρίση βλέπετε δεν επέτρεπε στους δύο νέους να ξανοιχτούν και να νοικιάσουν δικό τους χώρο. Ο Δημήτρης είχε και μία αδελφή, πέντε χρόνια μικρότερή του, ο Γιάννης ήταν μοναχογιός. Η Μαίρη, η αδελφή του Δημήτρη, ήταν φοιτήτρια στην ιατρική Αθηνών και κρυφά ερωτευμένη με το Γιάννη που δεν είχε καταλάβει ποτέ τα αισθήματα της “μικρής” όπως την αποκαλούσαν χαϊδευτικά, και αυτός και ο φίλος του. Μπαίνοντας στην καφετέρια έβγαλε τα γάντια και το μπουφάν του και προχώρησε προς το φίλο του που του έκανε νόημα από το βάθος του μαγαζιού. Ο χώρος ήταν οικείος για τους δύο φίλους και πολύ ζεστός. Κάθισε δίπλα του και παράγγειλε το ποτό του. Η ερώτηση που έκανε ήταν συνέχεια της κουβέντας που είχαν στο γραφείο λίγο πριν κλείσουν. «Βρήκες σε ποιο σινεμά θα πάμε;» Εκείνος έκλεισε την εφημερίδα που ήταν ανοιχτή στη σελίδα με τους κινηματογράφους. «Παίζει ένα πολύ ωραίο στο ΕΤΟΥΑΛ στην

Καμιά φορά και ο άγιος θέλει φοβέρα… | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

Καλλιθέα. Θα φύγουμε σε λίγο γιατί περιμένω και τη Μαίρη». Συμπτωματικά εκείνη τη στιγμή φάνηκε η αδελφή του, μόνο που δεν ήταν μόνη. Πίσω της ερχόταν μία κοπέλα που άνετα θα την χαρακτήριζε κανείς καλλονή. Ξανθιά με υπέροχο πρόσωπο και ακόμα πιο υπέροχο σώμα, τράβηξε πάνω της όλα τα βλέμματα του αντρικού πληθυσμού που βρισκόταν στο μαγαζί εκείνη την ώρα. Οι δύο νέοι σηκώθηκαν για να τις υποδεχτούν. Η Μαίρη έκανε τις συστάσεις. «Από εδώ η φίλη μου και συμφοιτήτρια Νάντια Κωνσταντίνου. Νάντια από εδώ ο αδελφός μου ο Δημήτρης και ο φίλος του ο Γιάννης Τριάντης που είναι και δικός μου φίλος». Έδωσε το χέρι της χαμογελώντας. «Χαίρω πολύ κύριοι που σας γνωρίζω και ακόμα περισσότερο για τη συγγένεια και φιλία που σας δένει με τη φίλη μου τη Μαίρη». Ζεστή φωνή, μια φωνή που ερχόταν από βαθειά και παγωμένα χέρια αφού μόλις μπήκαν απ’ έξω. Ο Δημήτρης είχε πάθει την πλάκα του. Ήταν πραγματικά κούκλα η άτιμη πράγμα που τον έκανε να χαμογελάει σαν χαζός και να προσπαθεί να μην πει καμιά βλακεία. Πλήρης σύγχυση! Ο Γιάννης ανέλαβε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. «Και εμείς χαιρόμαστε Νάντια που σε γνωρίζουμε και μιας και ήρθες μαζί με τη Μαίρη, τι θα έλεγες να έρθεις στο σινεμά μαζί μας;» Η πρόσκληση έγινε αποδεκτή και σε λίγο ξεκίνησαν για την Καλλιθέα. Ο Δημήτρης έλαμπε ολόκληρος και έδειχνε καθαρά την απόφασή του να κατακτήσει τη φίλη της αδελφής του. Ο Γιάννης όπως ήταν φυσικό, έκανε πίσω παραχωρώντας τη θέση του στο φίλο και συνεταίρο του. Οι κατακτήσεις τους βρίσκονταν σε λογικά επίπεδα. Λεύτεροι και οι δύο, μεγαλωμένοι σε άψογο οικογενειακό περιβάλλον, δεν ήταν κυνηγοί γυναικών, με την ευρύτερη σημασία της λέξης, είχαν όμως τις περιπετειούλες τους. Τίποτα αξιόλογο, τίποτα δυσκολοδιάβατο, τίποτα που να εξάψει τη φαντασία και να προκαλέσει ανταγωνισμό στους δύο φίλους. Αρκετές από τις κατακτήσεις τους ήταν όμορφες γυναίκες μα δεν κατάφερναν να ξυπνήσουν τέτοια αισθήματα. Ο Γιάννης πάντως είχε και έναν ακόμη λόγο να μην τον ενδιαφέρει οποιαδήποτε γυναίκα. Τα αισθήματά του για τη Μαίρη ήταν τελείως φιλικά, αδελφικά θα έλεγε κανείς, μέχρι τη στιγμή που η “μικρή” μπήκε στο πανεπιστήμιο και γεμάτη χαρά έπεσε στην αγκαλιά του, τελείως ανεπιτήδευτα. Από εκείνη τη στιγμή, από τη στιγμή δηλαδή που αισθάνθηκε το σώμα της κολλημένο πάνω του, τα αισθήματά του, για εκείνην, άλλαξαν. Ήταν τόση η σαστιμάρα του που δεν πρόσεξε πως το αγκάλιασμά της δεν ήταν καθόλου ανεπιτήδευτο, ήταν παρατεταμένο και με έντονο αισθησιασμό. Στα μάτια του έπαψε να είναι πια η “μικρή” και έγινε η κρυφή του αγάπη, μια αγάπη που δεν τόλμησε ποτέ να την εξομολογηθεί σε κανέναν, πολύ δε περισσότερο στην ίδια. Από σεβασμό στην οικογένειά αλλά και στον αδελφό της, κατάπινε τον πόθο του και έτσι υπέφεραν και οι δύο γιατί δεν τολμούσε κανείς τους να κάνει το επόμενο βήμα. Ο Γιάννης έτρεμε στην ιδέα μιας άρνησης εκ μέρους της, πράγμα που θα τον έφερνε σε πολύ δύσκολη θέση απέναντι στην οικογένεια της αλλά και στον φίλο του. Σήμερα όμως η Μαίρη ήταν εξαιρετικά όμορφη, είχε προσέξει τον εαυτό της, το βάψιμό της ήταν διακριτικό και τα ρούχα που φορούσε ήταν προσεγμένα στη λεπτομέρεια. Ο Γιάννης δεν χόρταινε να την κοιτάζει στα κρυφά, ενώ παράλληλα δεν του ξέφευγε το βλέμμα της καινούργιας τους φίλης, ένα βλέμμα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί προκλητικό. Δεν έδωσε σημασία και στο σινεμά φρόντισε να

καθίσει δίπλα στη Μαίρη,, προς μεγάλη απογοήτευση της Νάντιας. Ο φίλος του, πετούσε στα σύννεφα και όσο περνούσε η ώρα εκδηλωνόταν περισσότερο, μέχρι που η αδελφή του τον μάλωσε με εκείνο το γλυκό γυναικείο τρόπο που ενώ δείχνει να χαϊδεύει, στην πραγματικότητα ανακαλεί στην τάξη αυτόν που κάνει “αταξίες”. Εκείνος όμως δεν καταλάβαινε τίποτα και συνέχισε τις περιποιήσεις και τα κομπλιμέντα στην, έτσι κι αλλιώς, αδιάφορη Νάντια. Η Μαίρη είδε και αποείδε και αποφάσισε να τα ψάλλει στον αδελφό της όταν θα γύριζαν στο σπίτι. Ο Γιάννης δεν συμμετείχε καθόλου, ούτε στις ανησυχίες της Μαίρης, ούτε στην αδιαφορία της φίλης της, ούτε στα πεπραγμένα του φίλου του που τον έκαναν να φαίνεται γελοίος στα μάτια οποιασδήποτε γυναίκας, πόσο μάλλον σε αυτήν. Δεν ήταν και κοντά του, να του τραβήξει καμιά κλωτσιά μπας και συνέλθει. Το έργο που άρχισε τράβηξε την προσοχή τους και κάπως ηρέμησαν τα πράγματα. Σε λίγο είχαν απορροφηθεί από την εξέλιξη του έργου όταν ο Γιάννης αισθάνθηκε το χέρι της Μαίρης να ακουμπάει το δικό του. Η έκπληξη από την ηλεκτρική εκκένωση που αισθάνθηκε, με το αθώο αυτό άγγιγμα, τον συγκλόνισε! Δεν ήξερε τι να κάνει. Ήταν αθώο το άγγιγμα ή έγινε επίτηδες για να του δείξει ότι τον ήθελε, ότι κάτι αισθανόταν για εκείνον; Αποφάσισε ότι ήταν καιρός πλέον να της δείξει τα δικά του αισθήματα και ας γινόταν ό,τι ήθελε. Με μεγάλη προσοχή γύρισε το χέρι του έτσι που να μπλέξει τα δάχτυλά του με τα δικά της. Η ανταπόκρισή της ήταν τόσο άμεση και ζεστή που του έδειξε πόσο βλάκας ήταν, τόσο καιρό, που φοβόταν να την πλησιάσει. Τα δάχτυλά της σφίχτηκαν μέσα στα δικά του, κάτι σαν πρώτη ψυχική επαφή, σαν υπόσχεση ότι είναι δικιά του πλέον. Πάει το έργο, πάει η υπόθεση, πάνε όλα ! Από εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε τίποτε άλλο εκτός από τη Μαίρη. Γύρισε προς το μέρος της τη στιγμή ακριβώς που είχε γυρίσει και εκείνη. Τα μάτια της ήταν βουρκωμένα ενώ η φωνή της ξεστόμισε μία λέξη που ακούστηκε αμυδρά. «Επιτέλους!» Η ευτυχία του ήταν αμέτρητη. Ήθελε πολύ να την φιλήσει εκεί, μπροστά στον αδελφό της, μπροστά σε όλο τον κόσμο, έτσι για να δείξει σε όλους πόσο ερωτευμένος ήταν και πόσο ευτυχισμένο τον έκανε αυτή η γυναίκα δίπλα του. Της χαμογέλασε σφίγγοντας περισσότερο το χέρι της. Αυτά που έγιναν τα δύο τρία αυτά λεπτά, δεν πέρασαν απαρατήρητα από τη φίλη της Μαίρης που καθόταν ακριβώς δίπλα της. Της ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι όταν άκουσε το απόλυτα αισθησιακό “επιτέλους” της φίλης της και την ευτυχία που ζωγραφίστηκε στο πρόσωπο του Γιάννη όταν το άκουσε! Ποιος ήταν αυτός που της γύριζε την πλάτη; Πως τόλμησε να την παραμερίσει και να “αγκαλιάσει” άλλη γυναίκα μπροστά της και μάλιστα όταν η ίδια του έδειξε το ενδιαφέρον της; «Αμ κακομοίρη μου, δεν ξέρεις με ποιαν τα έβαλες!»’ Είχε εκνευριστεί τόσο πολύ που παρά λίγο να στείλει στο διάολο τον Δημήτρη που συνέχιζε να σαλιαρίζει, μακριά από ό,τι συνέβαινε δίπλα τους, μακριά από ό,τι συνέβαινε στον εγωισμό της, μακριά από την πραγματικότητα που την πλήγωνε βαθιά. Μαθημένη να πέφτουν οι άντρες στα πόδια της δεν ανεχόταν να θέλει κάποιον, και αυτός να θέλει άλλην και μάλιστα μπροστά της. Φαινόταν έξυπνος άνθρωπος, Αποκλείεται να μην είδε τα “σήματα” που του έστελνε από την πρώτη στιγμή. «Άρα Νάντια μου φάε τώρα τη χυλόπιτά σου και πάμε γι άλλα!» Αυτά σκεφτόταν όμως ο εγωισμός της ήταν πολύ μεγαλύτερος από οποιαδήποτε λογική, πράγμα που την έκανε να πά-

89

Καμιά φορά και ο άγιος θέλει φοβέρα… | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

ρει όρκο ότι θα τους εκδικηθεί. Στα σχέδιά της συμπεριέλαβε και τη Μαίρη που, ενώ δεν έφταιγε σε τίποτα, έπρεπε να πληρώσει επειδή είχε το θράσος να της τον πάρει. «Δεν θα πάμε γι άλλα Νάντια. Θα μείνουμε εδώ και θα πάρουμε αυτό που μας ανήκει». Χαμογέλασε σαρδόνια και αφοσιώθηκε στην υπόθεση του έργου, αγνοώντας επιδεικτικά το “βλάκα” που στεκόταν δίπλα της και προσπαθούσε μάταια να της δείξει ότι υπάρχει… Πέρασαν είκοσι μέρες μετά από εκείνο το βράδυ και ενώ ο Γιάννης πετούσε στα ουράνια, ο φίλος του ήταν να τον κλαίνε οι ρέγκες. Στο γραφείο ο Γιάννης έβγαζε όλη τη δουλειά επειδή ο Δημήτρης, κάθε μέρα που περνούσε, έπεφτε στο τέλμα που τον έριχνε αυτή η γυναίκα, άθελα η θελημένα δεν έχει σημασία. Σήμερα είχε αποφασίσει να του μιλήσει και θα άρχιζε ανάποδα, θα του μιλούσε για το δικό του έρωτα πρώτα και μετά θα προσπαθούσε να του βάλει “μυαλό” μπας και ξυπνούσε και πέταγε από πάνω του αυτό το βραχνά που του έτρωγε τη ζωή. Η αλήθεια ήταν ότι η “κυρία” τον είχε κάνει πατίνι μετά από δύο τρία ραντεβού που βγήκε μαζί του. Την είχε ερωτευτεί και έκανε σαν τρελός όταν χτυπούσε το τηλέφωνό του ή όταν άκουγε το σήμα ότι είχε μήνυμα. Κάποια στιγμή χτύπησε το κινητό του και βλέποντας το καντράν, το πρόσωπό του φωτίστηκε. «Έλα Νάντια μου, καλημέρα!» Άκουσε για λίγο τι του έλεγε και το πρόσωπό του σκοτείνιασε ενώ σταγόνες ιδρώτα φάνηκαν στο μέτωπό του. Ο Γιάννης λυπήθηκε το φίλο του που έπεσε σε τέτοιο λούκι. Άλλη μια φορά που βγήκαν πάλι όλοι μαζί ήταν αρκετή για να την σιχαθεί. Του τα έριχνε στα ίσα αδιαφορώντας αν η στάση της προκαλούσε και πιθανόν να στεναχωρούσε τη φίλη της ή το ραντεβού της. Αυτό που του ανέβαζε το αίμα στο κεφάλι ήταν η απόλυτη σιγουριά της ότι μπορούσε να έχει ό,τι τραβάει η ψυχή της. Εκείνο το βράδυ η Μαίρη, ενοχλημένη βαθύτατα από τη στάση της, όταν βρέθηκαν μόνοι, του εκμυστηρεύτηκε ότι αυτή ήταν η τελευταία φορά που θα έβγαιναν μαζί της. «Γιατί Μαιρούλα μου; Την φοβάσαι;» Του χαμογέλασε πικρά. «Την λυπάμαι αγάπη μου! Λυπάμαι επίσης τον αδελφό μου που τον έχει τρελάνει, όσο για το αν τη φοβάμαι σε πληροφορώ απλά, ότι σου έχω απόλυτη εμπιστοσύνη». Δεν ξαναμίλησαν γι αυτό το θέμα. Είχαν πολύ πιο ωραία πράγματα να ασχοληθούν, πράγματα που καμία ‘’κούκλα’’ δεν ήταν ικανή να ενοχλήσει. Η φωνή του Δημήτρη ακούστηκε γεμάτη παράπονο. «Γιατί Νάντια μου; Το δέχομαι ότι θέλεις να μελετήσεις, αλλά μπορούμε να βγούμε αργότερα αν θέλεις». Παρακαλούσε ο ηλίθιος. Άκουσε τι του έλεγε και στο τέλος, αναγκαστικά συμφώνησε. «Εντάξει Νάντια μου! Καλά κορίτσι μου. Θα τα πούμε αύριο». Έκλεισε και γύρισε προς το φίλο του. «Θέλει να μελετήσει γι αυτό δεν θα βγούμε σήμερα». Ήταν αξιολύπητος, όμως δεν του ξέφυγε ότι ο φίλος του χαμογελούσε. «Εσύ τώρα γιατί γελάς; Με κοροϊδεύεις;» Μια στιγμή δισταγμού και μετά. «Δεν σε κοροϊδεύω ρε σαχλαμάρα, απλά ήθελε να σου πω μερικά πράγματα για μένα, μέχρι που σε πήρε τηλέφωνο η Νάντια και μου τη χάλασε». Ο Δημήτρης τον κοίταξε καχύποπτα. «Μη μου πεις ότι είσαι και εσύ ερωτευμένος!» «Αυτό ακριβώς ήθελα να σου πω αλλά με πρόλαβε το τηλεφώνημα». Ο άλλος έγινε έξαλλος. «Τόξερα ρε αλήτη! Φίλος είσαι εσύ ρε; Τα έχεις φτιάξει μαζί της, γι αυτό μου φέρεται έτσι; Δεν το περίμενα

90

από σένα αυτό το πράγμα». «Κάτσε κάτω ρε βούρλο και άκου με προσεκτικά. Δεν σου αξίζει ρε, αυτή η γυναίκα. Εσύ είσαι αθώος, έχεις αισθήματα, αγαπάς άδολα και ειλικρινά ενώ αυτή ζει με υπολογισμούς. Μετράει κάθε κίνησή της πριν την κάνει. Αλλά βλέπω ότι δεν σου αρέσουν αυτά που σου λέω, γι αυτό θα σου πω ότι όντως είμαι και εγώ ερωτευμένος, πολύ ερωτευμένος μάλιστα, αλλά όχι μ’ αυτή τη γυναίκα ρε βλάκα». Εδώ ο Γιάννης δίστασε για λίγο. Στιγμιαία πέρασε από το μυαλό του η δέσμευσή του, μετά από την αποκάλυψη του ονόματος της αγαπημένης του, συνέχισε όμως αποφασιστικά. «Είμαι ερωτευμένος με τη Μαίρη ρε άσχετε! Έχεις όμως τέτοια στραβομάρα που δεν βλέπεις ούτε τη μύτη σου. Αυτή η Νάντια σε έχει αποσυντονίσει τελείως. Δεν πειράζει ρε Δημήτρη, κάνε το κέφι σου μαζί της αλλά μέχρις εκεί! Δεν αξίζει για περισσότερα». Είχε σκύψει το κεφάλι σε μία κίνηση αποδοχής αυτών που του “έψαλε” ο φίλος του. Μετά, σαν να συνήλθε. «Μου λες ψέματα, η Μαίρη δεν μου είπε τίποτα». Ήταν φανερό ότι δεν ήξερε τι έλεγε. Πιανόταν από οπουδήποτε για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα της συμπεριφοράς της “αγαπημένης” του. «Τι να σου πει ρε Δημήτρη; Μήπως ότι είναι ερωτευμένη μαζί μου; Γιατί να σου το πει; Νομίζω ότι η Μαίρη είναι σε ηλικία που μπορεί να ρυθμίζει μόνη της τη ζωή της, χωρίς βέβαια να αποκλείει εσένα και τους γονείς σας από αυτή». Αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ο φίλος του είχε δίκιο. «Εντάξει ρε Γιάννη! Έχεις δίκιο! Έχω στραβωθεί τελείως. Αυτή η γυναίκα θα με τρελάνει». Ένας λυγμός κάλυψε τα τελευταία λόγια του. «Κλαις ρε Δημήτρη; Αξίζει αυτή η γυναίκα να χαραμίζεις έστω και ένα δάκρυ γι αυτήν; Αξίζει ρε Δημήτρη;» Επαναλάμβανε το όνομα του φίλου του για να τον ξυπνήσει μεν, αλλά γιατί και ο ίδιος είχε συγκινηθεί αφάνταστα. Άρχισε να μισεί αυτή την εγωίστρια που τον ισοπέδωνε σιγά-σιγά, που έκανε να κλαίει αυτόν τον άντρα, τον έξω καρδιά. Εκείνος συνήλθε, σκούπισε τα δάκρυα και τον κοίταξε στα μάτια. «Με συγχωρείς ρε Γιάννη. Έχεις δίκιο σε όλα. Όμως δεν μπορώ, δεν αντέχω να την χάσω. Την αγαπώ ρε Γιάννη. Την αγαπώ!» Ήταν δυστυχισμένος και το έδειχνε. Ο Γιάννης ήταν πλέον αποφασισμένος να κάνει κάτι για το Δημήτρη, αν βέβαια του το επέτρεπε ο ίδιος. Έβλεπε καθαρά ότι ο φίλος δεν είχε ερωτευτεί, είχε αρρωστήσει και έπρεπε να γίνει καλά. «Άκου Δημήτρη! Περιμένω από στιγμή σε στιγμή η δικιά σου να κάνει το επόμενο βήμα που θα σε διαλύσει. Μου έχεις εμπιστοσύνη να το χειριστώ μόνος μου;» «Τι θα κάνεις μωρέ Γιάννη; Δεν θέλω να την πληγώσεις. Μ’ αγαπάει, είμαι βέβαιος, λιώνει στα χέρια μου όταν κάνουμε έρωτα». «Πάω στοίχημα ότι μόνο μια φορά κάνατε έρωτα, πιθανόν στο πρώτο σας ραντεβού και από τότε βρίσκει προφάσεις για να μην κάνετε έρωτα, έτσι δεν είναι;» Ούτε προς στιγμή δεν πέρασε από το μυαλό του να εκμυστηρευτεί στο Δημήτρη ότι η αγαπημένη του δούλευε ολόκληρο σχέδιο, για να εκδικηθεί αυτόν, παρασύροντας και τους άλλους στην εκδίκησή της. Σατανική γυναίκα! Της άξιζαν τα χειρότερα. Θα τον άφηνε άραγε ο Δημήτρης που τον κοίταζε παραξενεμένος; «Μάγος είσαι ρε φίλε; Ακριβώς έτσι έγιναν τα πράγματα. Πως το ήξερες;» Του χαμογέλασε πικρά. «Αν ήσουνα στη θέση μου και εγώ στη δικιά σου, θα τα έβλεπες και εσύ. Η “κυρία” βαδίζει βάσει σχεδίου. Σκέψου αυτά που σου λέω και πάρε τις αποφάσεις σου. Θα συζητήσω την υπόθεση και με τη Μαίρη, αν και εκείνη τα έχει καταλάβει όλα και είμαι σίγουρος ότι θα συμφωνήσει

Καμιά φορά και ο άγιος θέλει φοβέρα… | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

με κάθε σχέδιο δικό μας για να απαλλαγούμε από δαύτην». «Εγώ τι πρέπει να κάνω ρε Γιάννη;» «Τίποτα Δημήτρη μου. Προσπάθησε μόνο να βγεις ένα ακόμη ραντεβού μαζί της και ζήτησέ της να κάνετε έρωτα. Αν δεχθεί τότε εγώ κάνω λάθος και σταματάει κάθε κίνηση εκ μέρους μου. Αν βρει πρόφαση για να αρνηθεί τότε εσύ πρέπει να το πάρεις απόφαση, ότι δεν είναι για σένα και να με αφήσεις να της δώσω ένα μαθηματάκι που θα της μείνει αξέχαστο». Ίδια με αράχνη η ‘’κυρία’’ ύφαινε τον ιστό της γύρω από την παρέα με τελικό σκοπό να τους κατασπαράξει. «Εντάξει Γιάννη. Θα κάνω αυτό το πείραμα, αν και είμαι βέβαιος ότι είναι τόσο ερωτευμένη μαζί μου που δεν θα χρειαστεί η δική σου επέμβαση». Σηκώθηκε να φύγει, αφήνοντας αρκετές εκκρεμότητες πίσω του. Πριν βγει από την πόρτα γύρισε προς το φίλο του. «Είμαι ευτυχής Γιάννη μου, για την επιλογή της αδελφής μου. Δεν υπάρχει καλύτερος από εσένα για εκείνη. Μόνο έχε την σαν τα μάτια σου». Δεν πρόλαβε να του απαντήσει γιατί άνοιξε την πόρτα και έφυγε σαν κυνηγημένος. Συγκινημένος ο Γιάννης από τα τελευταία λόγια του φίλου του, έπιασε το τηλέφωνο κα σχημάτισε το αγαπημένο νούμερο. Του απάντησε αμέσως. «Καλημέρα Γιάννη μου! Μόλις επέστρεψα από το πανεπιστήμιο και το τηλεφώνημά σου είναι βάλσαμο, μετά από τρεις ώρες

εργαστήριο». «Καλημέρα μωράκι μου. Άκου τι έγινε σήμερα. Είχα μια συζήτηση με το Δημήτρη...». Το πολυπόθητο τηλεφώνημα έγινε την επόμενη μέρα στις δώδεκα και μισή. Ο Γιάννης παρακολουθούσε το φίλο του από το πρωί, που άνοιξαν το γραφείο, και η διαφορά του από χτες ήταν εμφανής. Ήταν πολύ πιο σοβαρός αν και το χρώμα του προσώπου του ήταν χλωμό, ένδειξη της εσωτερικής πάλης που τον τυραννούσε. Συμβούλεψε το φίλο του να μη την πάρει ο ίδιος αλλά να περιμένει μέχρι το μεσημέρι, πράγμα που αποδείχτηκε σωστό. Είδε στο κινητό ότι ήταν αυτή που τον καλούσε και το άνοιξε, ενώ η καρδιά χτυπούσε σαν ταμπούρλο. «Καλημέρα Νάντια». Η φωνή του χωρίς να το θέλει είχε μια χροιά απόμακρη. Η φωνή της ακούστηκε αυστηρή. «Από το πρωί περιμένω να μου τηλεφωνήσεις και εσύ με έχεις στο περίμενε». Ούτε καλημέρα, ούτε τίποτα, μόνο παρατήρηση ότι δεν την πήρε, λες και είχαν υπογράψει συμβόλαιο για το ποιος θα παίρνει ποιον. Η αλαζονεία της, έβγαζε μάτια. Αισθάνθηκε σαν υποτακτικός που δεν εκτέλεσε το καθήκον του. Είχαν δίκιο ο Γιάννης και η αδελφή του που τον βομβάρδιζαν με συμβουλές, χτες όλη την ημέρα. Όμως ο πόθος-πόθος και η λαχτάρα να φιλήσει τα υπέροχα χείλη της τον λύγισαν και

Καμιά φορά και ο άγιος θέλει φοβέρα… | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

ήταν έτοιμος να αρχίσει τις συγνώμες όταν είδε το βλέμμα του Γιάννη να τρυπάει μέχρι τα κατάβαθα τη σκέψη του και κρατήθηκε. «Είχα πολλή δουλειά σήμερα Νάντια και ξεχάστηκα. Θα σε έπαιρνα αργότερα όταν τελείωνα κάτι επείγοντα». Τι ήταν αυτό πάλι; Της ξέφευγε το θύμα; Δεν έπρεπε. Δεν είχε τελειώσει ακόμα μαζί του, δεν είχε τελειώσει ακόμα με τον άλλον που την ενδιέφερε. Γλύκανε τη φωνή της αμέσως αν και είχε ορκιστεί της ότι δεν επρόκειτο να τον αφήσει να την ακουμπήσει ξανά. Η μία φορά που το επέτρεψε ήταν για να τον δέσει κανονικά, και αυτό το πέτυχε. Από εδώ και στο εξής θα ήταν το σκαλοπάτι της να φτάσει τον άλλον, τον άλλον που το έπαιζε μάγκας. «Με συγχωρείς Μωρέ Δημήτρη, με παρέσυρε η αγωνία να περιμένω τηλεφώνημά σου και μίλησα λίγο απότομα. Θέλεις να βρεθούμε το βράδυ;» Αν ήθελε λέει; Της είπε την ώρα και το μέρος που θα βρίσκονταν και έκλεισε. Χαμογελούσε ολόκληρος. «Τα βλέπεις; Μέχρι συγνώμη ζήτησε για τον τρόπο που μου μίλησε στην αρχή και αυτό γιατί αγωνιούσε μέχρι να την πάρω. Στο λέω ρε Γιάννη, η γυναίκα με αγαπάει». Τι να του πει τώρα; Έκανε πως συμφωνεί αλλά στο τέλος έριξε και την μπηχτή του. «Πρόσεχε Δημήτρη, πρόσεχε μην πέσεις. Να στο πω μάλλον πιο σωστά. Πρόσεχε μην ξεφτιλιστείς, γιατί εκεί το πάει η “αγάπη” σου». Χαμογέλασε με κατανόηση στις παρατηρήσεις του φίλου του και έσκυψε πάλι στη δουλειά του, γεμάτος αγωνία να περάσει γρήγορα η ώρα για να την συναντήσει.

το σκασμό ηλίθιε! Δεν μιλάω σε σένα». Εκείνος έμεινε με το στόμα ανοιχτό. Τα τελευταία λόγια ο Δημήτρης τα είπε σχεδόν φωνάζοντας. Από τα γύρω τραπέζια τους κοίταγαν με περιέργεια. Η Νάντια αποφάσισε επιτέλους να μιλήσει. «Δεν μου αρέσει να με στήνουν στα ραντεβού μου! Κατάλαβες;» Δεν την ενδιέφερε τι έπαθε ο φίλος της, που πριν από λίγο ξεφτιλίστηκε για χάρη της, το μόνο που την ενδιέφερε ήταν ο εαυτούλης της, ο εγωισμός της. Ο Δημήτρης αισθάνθηκε κάτι σαν ξύπνημα, είδε καθαρά ποια ήταν, χαμογέλασε και απάντησε ανάλογα. «Δεν σου αρέσει να σε στήνουν Νάντια; Εμένα όμως μου αρέσει να στήνω κάτι χαζογκόμενες σαν και σένα. Αν γουστάρεις έχει καλώς, αν όχι γεια χαρά και ώρα σου καλή! Το τηλέφωνό μου το ξέρεις». Τους γύρισε την πλάτη και έφυγε. Η Νάντια πήρε το κινητό της και σχημάτισε το νούμερο του Γιάννη. Ήταν η ώρα να πάρει την εκδίκησή της. Σχημάτισε το νούμερό του αλλά πριν κάνει την κλήση κάτι την έκανε να σταματήσει. Χαμογέλασε στη σκέψη πως το φέρσιμο του Δημήτρη, ήταν μεν αγενές αλλά συνάμα και αντρίκιο, τελείως αντίθετο από την μέχρι τώρα εικόνα του. Από την άλλη, της είχε αποδείξει ότι ήξερε καλά πώς να χειρίζεται το γυναικείο φύλλο, ακόμα και στο κρεβάτι. Ιδίως εκεί! Άφησε τη φαντασία της να θυμηθεί τον έρωτά τους που ενώ στην αρχή προσπάθησε να προσποιηθεί, στο τέλος τον ακολούθησε πειθήνια στο δρόμο της ηδονής που εκείνος χάραξε για χάρη της. Έκλεισε το τηλέφωνο και το έβαλε στην τσάντα της. Έπρεπε να σκεφτεί πριν κάνει την οποιαδήποτε επόμενη κίνηση…

Το ραντεβού τους ήταν για τις οκτώ η ώρα στο Da Capo στην πλατεία Κολωνακίου. Η ώρα ήταν οκτώ και τέταρτο και ο Δημήτρης βρισκόταν εγκλωβισμένος με το αυτοκίνητό του στο ύψος του μετρό στου ΦΙΞ. Όλο κοίταζε το ρολόϊ του ενώ τον είχε τυλίξει μαύρη απελπισία γιατί προχωρούσε με βήμα σημειωτόν. Εκτός όμως από το κυκλοφοριακό, είχε και να βρει μέρος να παρκάρει. Τρέχα γύρευε! Τελικά κατάφερε να φτάσει στις εννέα παρά τέταρτο με την ψυχή στο στόμα και να βρεθεί μπροστά σε ένα θέαμα που δεν του άρεσε καθόλου. Η Νάντια καθισμένη σε ένα από τα τραπεζάκια μαζί με άλλα τρία άτομα, μία γυναίκα και δύο νεαρούς, να τον κοιτάζει σαν απόβλητο. «Άργησες λιγάκι. Δεν νομίζεις;» Ένας από τους νεαρούς τη ρώτησε. «Τι ώρα είχατε ραντεβού;» «Στις οκτώ!» Ο νεαρός κοίταξε το ρολόϊ του. «Εννέα παρά τέταρτο! Ποιος είσαι ρε φίλε; Ο πρίγκηπας της Ουαλίας;» Δεν είχε προλάβει να απολογηθεί όταν δέχτηκε αυτή τη φραστική επίθεση. «Εγκλωβίστηκα στη Συγγρού. Δεν περίμενα τέτοιο τράφικ». Μέσα του όμως έβραζε. Τι είδους ξεφτίλα ήταν και αυτή; Ο άλλος συνέχισε ακάθεκτος προς μεγάλη τέρψη της “κυρίας”. «Δεν μπορούσες να ξεκινήσεις μισή ώρα νωρίτερα ρε φίλε;» Δεν είχε σκοπό να συνεχίσει να απολογείται σ’ αυτό το γάϊδαρο. Γύρισε προς τη Νάντια, ενώ κάτι σαν βραχνάς έφυγε από πάνω του. Είχαν δίκιο ο Γιάννης και η αδελφή του. «Εσύ κοπέλα μου, τι έπαθες; Μουγγάθηκες και θέλεις δικηγόρο να μιλάει για σένα;» Δεν είπε το όνομά της, την αποκάλεσε κοπέλα μου. Το χαστούκι ήταν μικρό και δεν την έπιασε. Ο άλλος έκανε το λάθος να προσπαθήσει να συνεχίσει. Ο Δημήτρης όμως τα είχε πάρει στο κρανίο. Έχοντας υπηρετήσει στα ΛΟΚ δεν κώλωνε σε κάτι αντράκια σαν αυτόν. Γύρισε προς το μέρος του αποφασιστικά. «Βγάλε

Φτάνοντας στο αυτοκίνητό του, τηλεφώνησε στο Γιάννη. Ήξερε πως θα έβγαινε με τη Μαίρη. Όταν του απάντησε τον ρώτησε που ήταν για να πάει να τους βρει. Ο Γιάννης ήταν γεμάτος αγωνία. «Λέγε ρε Δημήτρη. Τι έκανες μαζί της; Γιατί τελειώσατε τόσο νωρίς;» «Έρχομαι κάτω και θα σας τα πω όλα». Σε λίγη ώρα βρίσκονταν μαζί και τους τα είπε, το πώς τον υποδέχθηκαν, το σαχλαμάρα που υπέστη το λούσιμο και τέλος το ξέσπασμά του, πάνω στην πρώην αγαπημένη του. «Μπράβο ρε μαγκάκι!» Ο Γιάννης δεν κρατιόταν από τον ενθουσιασμό του. «Που το είδες το μπράβο ρε Γιάννη; Είμαι ακόμα ερωτευμένος μαζί της και υποφέρω. Το καταλαβαίνεις;» «Το καταλαβαίνω πολύ καλά και νομίζω ότι δεν την έχασες ακόμα. Κάνε υπομονή λίγες μέρες και θα δούμε τι θα κάνει εκείνη. Εντάξει Δημήτρη;» Συμφώνησε και άρχισε η αναμονή. Την Τρίτη μέρα του τηλεφώνησε και για πρώτη φορά την άκουσε λίγο ταραγμένη, έξω από τα νερά της. «Πήρα να σου ζητήσω συγνώμη για το απαίσιο φέρσιμο του ξαδέλφου μου προχθές». «Εντάξει Νάντια! Όμως εγώ δεν ήρθα εκεί για τον εξάδελφό σου αλλά για σένα. Ελπίζω να το καταλαβαίνεις αυτό». «Το καταλαβαίνω απόλυτα και θα ήθελα να επανορθώσω». «Αυτό είναι εύκολο Νάντια μου. Το βράδυ θα βγούμε με το Γιάννη και τη Μαίρη. Πάρε ένα ταξί και έλα κατά τις οκτώ στην καφετέρια που συναντηθήκαμε την πρώτη φορά. Έλα, θα σε περιμένουμε». Η απάντησή της τον έκανε ευτυχισμένο. «Εντάξει Δημήτρη μου, στις οκτώ η ώρα θα είμαι εκεί». Ο Γιάννης χαμογελούσε βλέποντας το Δημήτρη να είναι ευτυχισμένος. Ο φίλος του είχε σωθεί, είχε μόνος του βάλει τα πράγματα στη σωστή τους θέση και δεν θα χρειαζόταν η δική του επέμβαση. Είχε δίκιο αυτός που έλεγε ότι και ο άγιος θέλει φοβέρα καμιά φορά…

92

Η ιστορία της ψήφου των γυναικών

Κ

της Βούλας Λαμπροπούλου

ατά τους προϊστορικούς χρόνους και ιδιαιτέρως εδώ στην Αθήνα, σύμφωνα με την Μυθολογία, οι γυναίκες είχαν ψήφο και μετείχαν στα κοινά. Οι κοινωνίες ήταν βαθειά μητριαρχικές.

Μια όμορφη ιστορία, που διαβάζουμε στο Δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, πιστοποιεί θριαμβευτικά αυτό το γεγονός. Εικονίζεται στο γλυπτό η πάλη, ο διαγωνισμός, μεταξύ του Ποσειδώνα, θεού σκληρού, πολεμοχαρούς, με σύμβολο την τρίαινα και της Αθηνάς, θεάς ειρηνικής που αγαπούσε την παιδεία και τα οικιακά έργα (πρβλ. τα επίθετα: «τεχνών μήτηρ», «ευρεσίτεχνος», «εργάνη Αθηνά», «ταλαέργος», «ακάματος» κ.λπ.) με σύμβολο την ελιά. Έριζαν (φιλονικούσαν) για το ποιο όνομα θα δινόταν στην πόλη του βασιλέως Κέκροπος. Αποφασίσθηκε να γίνει ψηφοφορία και αυτός ο θεός, που θα νικούσε, θα έδινε το όνομά του στην πόλη αυτή και Θα ήταν προστάτης και πολιούχος της. Ξέρουμε όλοι ότι νίκησε η Αθηνά και η πόλη ονομάσθηκε «Αθήναι» (γιατί αποτελείτο από πολλούς δήμους, (πρβλ. τα επίθετα: «Μήτις» = σκέψις, «Πολιούχος», «Παλλάς», «Προναία», «Πρόνοια»). Ξέρετε γιατί; Γιατί οι γυναίκες είχαν ψήφο και ήταν περισσότερες ως συνήθως (τους άνδρες τους τρώμε!) και νίκησαν. Η νίκη όμως αυτή ήταν πύρρειος, ήτοι νίκη και ήττα μαζί, γιατί ο Ποσειδών θύμωσε πολύ (έγινε μπουρλότο κοινώς) και χτυπούσε τη γη με την τρίαινα και έβγαινε νερό, ανακάτωνε τη θάλασσα και γίνονταν τρικυμίες και χαλασμός κόσμου. Για να τον εξευμενίσουν οι άρχοντες και ο Κέκρωψ τιμώρησαν τις γυναίκες με τρεις τιμωρίες: να μην έχουν πλέον ψήφο, να χάσουν το όνομά τους (γι’ αυτό λέγονται με το όνομα του άνδρα τους, η Κώσταινα, η Αλέξαινα, η Λαμπρόπλαινα κ.λπ.) και να μην είναι πολίτιδες αυτής της πόλης. Έχασαν με λίγα λόγια τα δικαιώματά τους και η Αθηνά υποχρεώνεται από μητριαρχική

θεά να γίνει πατριαρχική και να κρατά ασπίδα και δόρυ (πρβλ. τα επίθετα: «Οπλοχαρής», «αγέστρατος»). Πέρασαν χρόνια, πέρασαν αιώνες μέχρι τον προηγούμενο αιώνα, αλλά και μέχρι πριν λίγα χρόνια, που οι γυναίκες έκαναν αγώνες ατελείωτους για να μπορούν να ψηφίζουν και να ψηφίζονται. Η πρώτη χωρα, στην οποία οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα της ψήφου, είναι η Νέα Ζηλανδία το 1904 και από την Ευρώπη η πρώτη χώρα είναι η Φινλανδία το 1906. Στην Αγγλία το κίνημα των Σουφραζετών πήρε μεγάλες διαστάσεις, με απεργίες πείνας, διαδηλώσεις, ξύλο και φυλακίσεις. Η Μαίρη Γούλτονσκραφτ δημοσιεύει το βιβλίο της «Η Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων των Γυναικών» και ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων, προ πάντων από την Εκκλησία, και αναγκάζεται να φύγει από την Αγγλία και να καταφύγει στο Παρίσι. Και ο φιλόσοφος και πολιτικός Τζων Στιούαρτ Μίλλ (1806 - 1871) το 1868 έχασε τη βουλευτική του έδρα, γιατί υποστήριξε με ισχυρά επιχειρήματα στο Κοινοβούλιο το δικαίωμα της ψήφου των γυναικών. Τούτο προκάλεσε την μήνι των ομοφύλων του και τον θεώρησαν προδότη του φύλου του (του ανδρικού). Σπουδαιότατο είναι το σύγγραμμά του: «Η Υποταγή των Γυναικών», στο οποίο άσκησε τεράστια επιρροή η σύζυγός του Χάρριετ Ταίηλορ. Τελευταία χώρα στην Ευρώπη που δέχθηκε οι γυναίκες να εκλέγουν και να εκλέγονται είναι η Ελβετία! Σ’ ένα καντόνι μέχρι το 1980 δεν είχαν δικαίωμα ψήφου οι γυναίκες. Ακούστε τι έκαναν οι έξυπνοι άνδρες. Έβαλαν τις γυναίκες να αποφασίσουν και οι γυναίκες αποφάσισαν για τον εαυτό τους ότι δεν ήταν άξιες να εκλέγονται! Μέχρι σήμερα στη χώρα αυτή οι γυναίκες έχουν τα λιγότερα δικαιώματα από όλον πολιτισμένο κόσμο. Ίσως δεν τα χρειάζονται λόγω κοινωνικής και οικονομικής ασφάλειας και σιγουριάς.

93

Μια απλοϊκή ιστορία Tης Ρίας Στρίγκου

Είναι μέχρι να πάρω αρχή, να κολυμπήσω, και θάρρος ν’ ακουμπήσω μες την ασπρίλα του χαρτιού τις λέξεις...

Ε

ίμαι ακουμπισμένη στην κουπαστή του «Κάγκουε», στο μεγάλο τάνκερ που ταξίδευα μαζί με τον άντρα μου και 33 ακόμη άτομα (το πλήρωμα). Η μέρα ήταν ήσυχη, όπως κι ο ωκεανός, σε μια απεραντοσύνη που σε τρόμαζε πιο πολύ κι απ’ τα 9-10 Μποφόρ. Ο Ήλιος σε τύφλωνε, όπως έριχνε ζεστά τα χάδια του πάνω στον ήρεμο Ωκεανό και, λες και μας έκανε χάρη, έριχνε και λίγη απ’ αυτή τη ζέστα του στο μεγάλο τάνκερ που κύλαγε πάνω στα καταγάλανα και σε άλλες στιγμές καταπράσινα νερά του Ωκεανού. Η αλήθεια ήταν πως στην πορεία του το πλοίο έκλεβε προχωρώντας σημεία-σημεία του Ωκεανού που λιάζονταν. Κοίταζα την απεραντοσύνη. Θάλασσα και ουρανός, ένα και η στεριά… μέρες μακριά. Κάτω ακριβώς από το σημείο όπου στεκόμουν και προνοητικά πολύ κοντά στην πόρτα του κομοδέσιου, ξεκουράζονταν δυο άτομα από το πλήρωμα. Ο ένας γύρω στα πενήντα –ήταν ο λοστρόμος– κι ο άλλος ένα νέο παιδί, 1819 χρονών, μάλλον ναύτης, πρωτόμπαρκος όπως είχα ακούσει. Είχα ακούσει από διάφορες συζητήσεις για τον λοστρόμο πως ήταν ένας μονόχνοτος και ιδιόρρυθμος άνθρωπος. Δεν μίλαγε για τίποτε άλλο πέραν της δουλειάς του κι όταν την τελείωνε κλεινόταν στην καμπίνα του κι έβγαινε μόνο για την τραπεζαρία – κι εκεί αμίλητος. Δεν ήξεραν ούτε αν είχε οικογένεια, δε λάβαινε γράμματα από κανέναν. Στους λίγους μήνες που ήμουν στο βαπόρι τον είχα δει δυο-τρεις φορές και πάντα μόνο του κι έτσι μου φάνηκε περίεργο που τον έβλεπα να κάθεται και να κουβεντιάζει με τον νεαρό ναύτη. Αχ! Γυναίκα! Περίεργη! Πλησίασα, τάχα βολτάροντας, και τους καλημέρισα. Η συζήτηση σταμάτησε, το ύφος άλλαξε και σηκώθηκαν αμέσως όρθιοι.

- Όχι, όχι, μη σηκώνεστε! Να μη σας ενοχλώ, θα φύγω, αλλά, να… είπα να σας πω μια καλημέρα και δυο λόγια, Τόσους μήνες ταξιδεύουμε μαζί και δε σας ξέρω. Λέγοντας αυτά, κοιτούσα τον λοστρόμο που προσπαθούσε να σκουπίσει κάτι δάκρυα απ’ τα μάτια του. Για λίγο έπεσε μια σιωπή που μας έφερε όλους σε αμηχανία. Έπρεπε κάτι να πω.

- Πώς σε λένε; τον ρώτησα.

94

- Φώτη, μου απάντησε.

- Α! Μάστρο-Φώτη, δηλαδή, του είπα. Και είσαι ο λοστρόμος, έτσι δεν είναι; Με κοίταξε, τα μάτια του έλαμπαν. Θες από τα τελευταία δάκρυα; Θες από το εκτυφλωτικό φως του ήλιου; Εκείνος ήξερε, εγώ όχι.

- Έχεις οικογένειας, μάστρο-Φώτη; τον ρώτησα.

- Ναι, έχω, μου απάντησε, έτσι, σκέτα.

- Δηλαδή, είσαι παντρεμένος; Έχεις παιδιά; - Ναι. Να’ τη πάλη η λακωνική απάντηση, χωρίς άλλη συνέχεια. Εγώ, εκεί! Πού να τον αφήσω!

- Πόσα παιδιά έχεις; Είναι μεγάλα; Μικρά; Αγόρια; Κορίτσια; Η γυναίκα σου; Είναι στην Ελλάδα, με τα παιδιά; Για μια στιγμή μού φάνηκε ότι δε θα μου απαντούσε, θα μπορούσε να σηκωθεί να φύγει με την πρόφαση της δουλειάς, έστω και αν έτσι έδειχνε αγένεια – όχι βέβαια χειρότερη από τη δική μου που, εκεί, με πείσμα, είχα πάρει φόρα και τον βομβάρδιζα με τις ερωτήσεις μου. Σάστισε, δε με προλάβαινε. Ο νεαρός με κοίταζε ξαφνιασμένος. Γύρισα και σ’ αυτόν: - Κι εσένα, πώς σε λένε; τον ρώτησα - Ζήση, μου απάντησε αυθόρμητα.

- Λοιπόν, μάστρο-Φώτη, τώρα που το βαπόρι θα πάει για επισκευή και θα μείνει καιρό, πολλοί θα φέρουν τις γυναίκες τους. Εσύ θα φέρεις τη δική σου; Αν ήξερε πώς περιμένω την επισκευή, να πατήσω στεριά, να μιλήσω με άτομα του φύλου μου, δίχως καραβίσιες κουβέντες, έτσι, γυναικεία! του είπα.

- Όχι, κυρά μου, δε θα ‘ρθει η γυναίκα μου και την οικογένειά μου την έχω εδώ, μαζί μου. Από ‘δω ο γιος μου ο μικρός, ο Ζήσης. Και ο δόκιμος, ο μηχανικός, ο Νικόλας, γιος μου κι αυτός, ο μεγάλος, είκοσι χρονών. Σε τούτον εδώ η κυρά-Φώταινα έδωσε τη ζωή κι άφησε τη δική της να φύγει. Γι’ αυτό τον βγάλαμε Ζήση, τον μικρό. Από τότε, μόνοι, οι τρεις μας, οικογένεια. Κανείς εδώ στο βαπόρι δεν το γνωρίζει, μόνο ο καπετάνιος και τώρα κι εσύ, κυρά μου. Πολλά τα δύσκολα χρόνια, όταν ήταν μικρά. Από θεία σε θεία κι απ’ το ένα σπίτι στο άλλο. Τώρα, τους

έχω και τους δυο μαζί μου. Πολλοί οι λόγοι που δεν πρέπει να ξέρει κανείς γι’ αυτή τη συγγένεια στο βαπόρι. Ξαφνιάστηκα.

- Καλά, κι η εταιρία πώς το επιτρέπει; Ξέρω ότι δε δέχεται να ταξιδεύουν συγγενείς στο ίδιο βαπόρι.

- Φυσικά κι η εταιρία το γνωρίζει. Άλλωστε τον Ζήση τον έχει βαφτίσει ο πλοιοκτήτης. Είναι κι αυτός ένας απ’ τους λόγους που καλύτερα να μη ξέρει κανείς τίποτα στο βαπόρι. Εσύ, κυρά μου, έχεις παιδιά; με ρώτησε.

- Ναι, έχω κι εγώ δυο γιους, 6 και 8 χρονών.

- Και πώς αντέχεις και φεύγεις μακριά τους; με ρώτησε κι έμοιαζε σαν να με μάλωνε. Έσκυψα το κεφάλι και του είπα: - Όταν φεύγω απ’ τα παιδιά μου, η μισή μου καρδιά μένει εκεί, κοντά τους, στην Ελλάδα, και την άλλη μισή την φέρνω εδώ, μαζί μου, στον άντρα μου. Κι όταν πάω στα παιδιά, αφήνω αυτή τη μισή καρδιά εδώ και πάω να βρω την άλλη μισή που άφησα πίσω. Με κοίταξε συλλογισμένος.

- Συγγνώμη, κυρά μου, δεν ήθελα να σε πικράνω. Τον είδα ότι ήρθε σε δύσκολη θέση και του είπα λοιπόν, χαμογελώντας: - Έχω μια απορία, μάστρο-Φώτη. Πώς, όταν φεύγω απ’ το βαπόρι κι αφήνω τη μισή μου καρδιά εδώ, στον άντρα μου, μέχρι να φτάσω στα παιδιά που έχω την άλλη μισή ακουμπισμένη, πες μου, πώς διανύω αυτή την απόσταση χωρίς καρδιά; Μπορείς να μου πεις; Με κοίταξε: - Ξέρεις, μου είπε, μίλησες εγωιστικά, ίσως επειδή είσαι πολύ νέα ακόμα, Για ρώτα και τον άντρα σου, όταν φεύγει για μπάρκο και τ’ αφήνει όλα πίσω του, δεν αφήνει και την καρδιά του; Έτσι όπως μου τα ‘πες, κυρά μου, μοιάζει σαν να λες πως εμείς οι ναυτικοί είμαστε άκαρδοι. Έμεινα άφωνη. Τι να έλεγα…

- Όχι, κυρά μου, αστειεύομαι! Την καρδιά μας την κουβαλάμε, όλοι, μαζί μας κι ό,τι αγαπάμε το έχουμε εκεί μέσα, καλά κλεισμένο. Να, κοίτα εμένα! Η γυναίκα μου πέθανε εδώ και δεκαοχτώ χρόνια. Όταν παντρευτήκαμε, της έδωσα την καρδιά μου, μα και την ψυχή μου κι ολόκληρη τη ζωή μου, όπως κι εκείνη σε μένα. Όμως, όταν έφυγε, πήρε μαζί της τη δική της καρδιά,

τη δική της ψυχή, τη δική της ζωή κι άφησε τις δικές μας εδώ. Στην αρχή, δεν τις ήθελα, όμως δε γινόταν, ήταν δικά μου, καρδιά-ψυχή-ζωή και δεν χωρίζονταν με τίποτε, ούτε με τον θάνατο. Όλα μαζί πάνε, παρέα. Η καρδιά μου ήταν κομμάτια, η ψυχή μου μαύρη κι η ζωή μου σακατεμένη. Για πολλά χρόνια έλεγα πως δεν θ’ άντεχα κι ότι με κρατούσαν στη ζωή τα παιδιά. Ίσως τότε να ‘ταν έτσι, μα με τα χρόνια όλα γλύκαναν κι όλα γίνανε ένα ημερολόγιο στη μνήμη, με αναμνήσεις γλυκές και πικρές. Λέω σ’ αυτό το μπάρκο να τ’ αφήσω, παίρνω τη σύνταξή μου, μια καινούργια γυναίκα με περιμένει στην Ελλάδα, όχι σαν τη γυναίκα μου, όχι, άλλο η μία, άλλο η άλλη. Έτσι είναι, το σκέφτηκα, γεράματα, μοναξιά, τα παιδιά στη ρότα τους, γιατί όχι; είπα. Συμφώνησαν και τα παιδιά. Από ‘δω ο μικρός, ο Ζήσης, θα πάει στη σχολή για καπετάνιος. Ο άλλος, ο Νικόλας, δόκιμος μηχανικός, θα συνεχίσει κι εκείνος. Κι εγώ, μόνος; Έτσι πήρα την απόφαση, με κάτι οικονομίες και με τη σύνταξη, να μείνω στη στεριά, με την καινούργια μου κυρά. Η ζωή, κυρά μου, συνεχίζεται.

- Δε με ρώτησες πώς με λένε, του είπα.

- Δε χρειάζεται, το ξέρω, έχεις το όνομα της νέας μου κυράς. Ελπίδα δε σε λένε; Γι’ αυτό και σ’ εμπιστεύτηκα. Και να ξέρεις ετούτο: Η ζωή είναι αυτή που είναι, με τις χαρές και τις λύπες της, τον πόνο και τις απολαύσεις της. Από ‘κει και πέρα είναι στο χέρι του καθενός μας να την κάνει κόλαση ή παράδεισο. Τον άκουγα κι ένιωθα να μου φεύγουν οι τύψεις που άφηνα τα παιδιά μου ή τον άντρα μου πίσω σε κάθε μπάρκο ή σε κάθε επιστροφή μου.

- Ξέρεις, μάστρο-Φώτη, πόσο διαφορετικό σε υπολογίζαμε όλοι, εδώ, στη μικρή μας κοινωνία, στο βαπόρι; - Ναι, κυρά μου το ξέρω. Και δεν ξέρεις τι απειλή νιώθεις όταν οι άλλοι μιλούν πίσω απ’ την πλάτη σου για τη ζωή σου και πιστεύουν διαφορετικά πράγματα για σένα. Μετά από πολλά χρόνια, στην ηλικία του μάστρο-Φώτη, άκουσα κάποιους στίχους από ένα τραγούδι που έλεγε: «Όταν κοιμάσαι, κάποιος γράφει ιστορία και κάποιος παίζει τη δική σου τη ζωή». Και τότε θυμήθηκα τα λόγια του μάστρο-Φώτη και το πόσο λάθος τον είχαν υπολογίσει τότε, στο βαπόρι, κι εγώ μαζί, μέχρι να πάρω αρχή να κολυμπήσω και θάρρος ν’ ακουμπήσω μες την ασπρίλα του χαρτιού τις λέξεις. Πέρασαν εικοσιπέντε χρόνια από τότε που ο μάστρο-Φώτης μού είπε την απλή του ιστορία.

Κολύμπι στις Λέξεις Είναι μέχρι να πάρω αρχή, να κολυμπήσω, Και θάρρος ν’ ακουμπήσω, μες την ασπρίλα του χαρτιού τις λέξεις. Θωρώ δεξά μου, κι ευθύς θέλω να στρίψω στα ζερβά, Μα πίσω μ’ ακουμπεί μια λέξη και μου φωνάζει: κοίτα λιγάκι και μπροστά. Κολυμπώ στης γλώσσας μου τις λέξεις, της γλώσσας που καμιά δε φτάνει σ’ ομορφιά, Λίγες θα πω και θα θυμίσω με μια περίσσια χάρη στη λαλιά. Ο ουρανός ακούμπησε τη θάλασσα κι έφτιαξε το ουρανοθέμελο.

Για σένα ουρανοθέμελο, για μένα θαλασσόφρυδο που μοιάζει ματοτσίνορο κυράς μ’ έναν κόμπο ομίχλης πάνωθέ του. Ανθρωπολόι συναγμένο στην ακτή, θωρεί τη δύση του μεγάλου (του Ήλιου) και κάποιο άλλο ανθρωπολόι, κάπου αλλού τη χαραυγή να ανατείλει αναμένει. Ο Ήλιος αστράφτει, χρυσαφής, και λάμπει η χώρα η γαλάζια, η χώρα η χρυσογάλανη, με την ποιητική τη γλώσσα. Πάλι κολύμπι έκανα ανάμεσα στις λέξεις, που με το πέρας του καιρού είναι λησμονημένες.

Ρία Στρίγκου

Το χαμόγελο Μετουσίωση Του Λευτέρη Μαρματσούρη Πέρασε βδομάδα στην ομίχλη πηχτό γαλάκτωμα ο χώρος κενό απροσδιόριστο ο χρόνος κι ο νους σε κάποια άγνωστη διάσταση ψάχνει να βρει στίγμα στο άπειρο Νερό Φωτιά Αέρας Γη μια χούφτα άμμο απ’ το ποτάμι του Ηράκλειτου μαζί με το φανάρι του Διογένη ίσως μας έδιναν το στίγμα κάποιου πλανήτη σ’ έναν αστερισμό μακρινού Γαλαξία που δεν υπάρχουν πλάνοι να πλανεύουν με δόγματα Νιρβάνες και Παραδείσους –ουράνιους ή επίγειους– και που οι καρποί του δένδρου της Γνώσης δεν είναι απαγορευμένοι.

Διαφθορά Της Χαράς Ρίζου Δεν έχω τίποτε άλλο να πουλήσω Μες το παζάρι της διαφθοράς. Μονάχα τα όνειρά μου, αν θελήσω να επιβιώσω στην ακρίβεια της φθοράς. Οι συνειδήσεις μας στιγματισμένες με τις εκπτώσεις της μεγάλης αγοράς. Φτηνές οι αγάπες μας, κατεψυγμένες πωλούνται με το μέτρο της οκάς. Τα όνειρα, λοιπόν, θα διαφημίσω, τα όνειρα, που ζήσαμε μαζί. Με δάκρυα και καημούς θα τα στολίσω και θα πουλήσω, όπως πούλησες και συ. Κι αν το παζάρι κλέψει κάθε αξία κι αν οι ψυχές μας μείνουν άδειες και φτωχές, don’t worry και μη δίνεις σημασία θα περισσεύουν χρήματα για διακοπές.

96

Της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα Σαν σε χαμόγελο της ευτυχίας πάνω στα χείλη σου φανεί μη δώσεις βιάση στον αφανισμό του. Η ευτυχία θάρθει, θα ξανάρθει μα το χαμόγελο ίσως μη ξαναφανεί λες κι έχει χάσει τον προορισμό του. Θαν’ άραγε η γνήσια ευτυχία; ποιος τάχα ξέρει; Χαρά στα χείλη, που κρατούν το χαμόγελο και πάντοτες του στήνουν καρτέρι.

Ψυχαγωγία Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά Τα μανιτάρια τα μαζεύαμε ανέμελα με ξόβεργα κυλούσ’ η αναψυχή μας πίνες, προσφύρες ξεδιαλέγαμε κι εβγάζαμε αμέριμνα λογής λογής οι μπουμπουριές και ποσπορδίλοι η ζωή μας. Αν τύχαινε χταπόδεμα και πυροφάνι κ’ εκεί μας πήγαιν’ ο καιρός μ’ αμηχανία δεν νοιώσαμε πιο άδολη ψυχαγωγία και δεν γευθήκαμε τα θέλγητρα τα πλάνα, που μας προσφέρει τώρα η κοινωνία.

Νόημα Του Σπύρου Ραδίτσα Άρχισε τώρα το μεγάλο ταξίδι χωρίς να υπάρχει κάλεσμα ο νους τρέχει να συγυρίσει της περασμένης ζωής το χάλασμα. Ποιος θα βοηθήσει την ώρα αυτή ποιος; Ο άνεμος έχει χίλια πρόσωπα, η καρδιά σαλπάρισε χωρίς επιστροφή και ο χρόνος αλλοίωσε τα πρότυπα. Ο Γέρος της θάλασσας μόνο ξέρει που γύρισε τον κόσμο να μάθει το ταξίδι, όρθιος στα πανιά των καιρών περιμένει της Ζωής το κύμα να περάσει, που πίσω δεν γυρίζει.

Θαλασσοπούλια Της Μάρως Δήμου (Από το βιβλίο «Ναυτικό Φυλλάδιο») Σκοτείνιασαν της θάλασσας τα βαθιά νερά ο ίσκιος της νύχτας έπεσε παντού το κύμα άρχισε να χορεύει με τ’ άγριο αγέρι. Η αρμύρα της θάλασσας απλώθηκε τριγύρω του ναύτη οι σκουριασμένοι ώμοι τρίξανε κι έγειρε στη κουπαστή να ξεκουραστεί. Φίλε μου, είναι καιρός ΄ένα νησί να ζωγραφίσεις σ’ αυτό να πας ν’ αράξεις τον μακρινό ορίζοντα από μακριά να βλέπεις. Σκοτείνιασαν της θάλασσας τα βαθιά νερά ο ίσκιος της νύχτας έπεσε παντού ο ναύτης έμεινε στη κουπαστή τη θάλασσα να βλέπει.

Βάρκα από πηλό Του Χρήστου Χρήστου Με μια βάρκα από πηλό κι' ένα κουπί σπασμένο στον κάβο αντίκρυ ανοίχτηκα κι' εκεί σε περιμένω Μέρες και νύχτες καρτερώ κάνε το πρώτο βήμα και θα σε φέρουνε γιαλό οι γλάροι και το κύμα Κίνα λοιπόν τον ερχομό ζύγωσε αγάλι αγάλι θα σε φιλέψω σαν θα 'ρθείς μια πελαγίσια αγκαλιά και κόκκινο κοράλλι

Έρωτας Της Ζιζής Γερονυμάκη Έρωτας, μια τόση δα λεξούλα, υπόσχεση όμως ζωής! Φέρνει στη μνήμη μας εικόνες λαμπερές και αγαπημένες. Γεμάτες από τοπία, ουρανό και θάλασσα. Έρωτας, η πιο γλυκιά λέξη η πιο τρυφερή πτυχή της καρδιάς και μακάριος όποιος τη ζει, όποιος γι΄ αυτήν πεθαίνει... Έρωτας

Η Γοργόνα Του Μίμη Γιωτσόπουλου Στης τρικυμίας τον αφρό μια κόρη ταξιδεύει, με τα μαλλιά της ξέπλεκα, με την ουρά ορθή. Τραβάει πορεία επάνω του, το πλοίο σημαδεύει και το ρωτάει για αδελφό που έχει πια χαθεί. " Ε΄.., σεις καραβοκύρηδες, ναύτες αντρειωμένοι, Αλέξανδρο το Βασιλιά έχετε συναντήσει; Εκείνον που κυρίευσε όλη την οικουμένη και του σπαθιού του η ορμή δε λεει να σταματήσει;" "Κυρά Γοργόνα είδαμε το Βασιλιά το Μέγα, περήφανο στο άτι του στους λόφους να καλπάζει, με συνοδιά στρατό μακρύ ίσα μια λεύγα και μες στη μάχη τον εχθρό να χαίρεται που σφάζει" " Το νέο που μου φέρνετε πολύ χαρά μου δίνει, ταξίδια νάχετε καλά με τον αέρα πρύμα" Το χέρι της χαιρέτησε, το μάτι δάκρυ χύνει και βούτηξε σαν δέλφινας σ΄ ένα μεγάλο κύμα.

Στην προσφυγιά του ωκεανού Του Κώστα Στεφανόπουλου Πρόσφυγας του ωκεανού που επαιτεί στα δύσκολα ενώ στα εύκολα, ποτέ άρπαγας και υπερόπτης μιας ζωής, που παιχνιδίζει στην αίσθηση της μοναξιάς των «πρέπει» που περισσεύουν στο «πρέπει» το μοναδικό κι ας είμαστε ειλικρινείς στο αληθές του θανάτου Ενώ μοιραίο πρόγραμμα που αφανώς κατευθύνει την πορεία στο άγνωστο περιορίζει τον φόβο και στηρίζει την ελπίδα φανταστικής εξέλιξης του ανθρώπινου πνεύματος στην κοσμική μοναξιά του

97

98

C

C

C

M

M

M

Y

Y

Y

CM

CM

CM

MY

MY

MY

CY

CY

CY

CMY

CMY

CMY

K

K

K