Media

RUITERS VAN DE OPTIMIST

MEDIA

onder redactie van Babette Tierie m.m.v. Pancras Dijk, Jim Heirbaut, Enith Vlooswijk en Willem van der Ham

Tussen al het doemdenken over de toekomst van de aarde klinkt een wat positiever geluid in het boek Meer uit Minder van Andrew McAfee. Hij betoogt dat sommige landen in de laatste decennia economische groei hebben gekend met afnemend gebruik van grondstoffen.

Volgens sommige intellectuelen en economen is het kapitalisme de wortel van alle kwaad. Klimaatverandering, luchtvervuiling en toenemende ongelijkheid zouden er allemaal aan te wijten zijn. Toch hebben we geen beter systeem tot onze beschikking, betoogt onderzoeker en auteur Andrew McAfee overtuigend in zijn nieuwe boek Meer uit Minder. Daarmee bedoelt hij: kapitalisme in combinatie met technologische vooruitgang, maatschappelijk bewustzijn en een ontvankelijke overheid. McAfee noemt deze vier punten de ‘Vier Ruiters van de Optimist’. De welvarendste landen van de wereld, zijn landen die op deze vier punten hun zaken goed hebben geregeld. Dat werkt ongeveer als volgt: als wetenschappers en ingenieurs goed hun best doen, verzinnen ze nieuwe technologie die problemen oplost of het leven kan verbeteren. Dankzij kapitalisme kan iedereen met een goede innovatie de markt op en zinvolle producten gaan verkopen.

Ontvankelijke overheid De twee andere onderdelen – maatschappelijk bewustzijn en een ontvankelijke overheid – zijn nodig om de nadelen van een vlot draaiende kapitalistische maatschappij te beteugelen: milieuvervuiling en ongewenste impact op mens en dier. Voorbeeld: als de lucht in een grote stad door luchtvervuiling zo smerig wordt dat de bewoners nauwelijks meer kunnen ademen, dan kunnen mensen klagen bij de overheid en zich organiseren. In een goed functionerende democratie is de overheid ontvankelijk voor dit soort klachten en roept zij instanties in het leven die de vervuiling moeten reduceren. Met regels, wetten en handhaving voor bedrijven. Eenzelfde verhaal vertelt McAfee over slavernij en kinderarbeid, en over hoe we omgaan met dieren. Jarenlang leek het alsof olifanten in Afrika zouden uitsterven doordat Chinezen zo graag ivoor kochten. Maar een paar jaar terug kwam daarin een kentering, toen onder meer een beroemde Chinese basketballer zich uitsprak tegen het gebruik van ivoor. Nu heeft de Chinese overheid een bijna totaalverbod op de verkoop van ivoor afgekondigd, schrijft McAfee. Dat is een voorbeeld van een overheid die ontvankelijk is voor de klachten van burgers. Waarom zijn de Vier Ruiters van de Optimist zo belangrijk? Omdat die het volgens de auteur mogelijk maken economische groei los te koppelen van een groeiend gebruik van grondstoffen en energie (vandaar de boektitel). McAfee constateert dat sommige rijke landen in de laatste pakweg vijftig jaar iets bijzonders hebben gepresteerd. Ze kenden economische groei, terwijl het grondstoffengebruik niet meegroeide. Dat was nog niet eerder in de geschiedenis gelukt.

VAN VISSER TOT EENDENFOKKER

Eva Vriend verdiept zich in de geschiedenis van de Zuiderzee. De bewoners uit de Zuiderzeestadjes spelen de hoofdrol. De inpoldering veranderde hun leven.

Als de wind de verkeerde kant op stond, dan konden we ze vanuit de achtertuin ruiken: de eendenfokkerijen in het buitengebied tussen Ermelo en Harderwijk. Ik groeide in de buurt op, aan de andere kant van de snelweg A28, en als we erlangs fietsen, dan vertelde mijn vader vaak dat de vele eendenfokkers oorspronkelijk vissers waren, die met de aanleg van Flevoland hun broodwinning hadden zien verdwijnen en daarop met overheidssteun in de eendenhandel waren gegaan.

Mijn vader had gelijk, lees ik in Eens ging de zee hier tekeer. Auteur Eva Vriend heeft zich grondig verdiept in de geschiedenis van de dorpen en stadjes aan de Zuiderzee: hoe ze ooit konden bloeien door de visvangst en hoe het leven er door de komst van eerst de Afsluitdijk en later Flevoland en de Noordoostpolder drastisch veranderde. Aan de hand van vier familiegeschiedenissen (uit Urk, Volendam, Spakenburg en Wieringen) beschrijft ze de enorme gevolgen van het grootscheepse ingenieurswerk. De overheid was ervan overtuigd dat de aanleg van de Afsluitdijk, die op 28 mei 1932 werd gedicht, Nederland zou opstuwen in de vaart der volkeren. De kustbewoners stonden erbij, keken ernaar en moesten zich zien te verhouden tot de nieuwe realiteit.

Materiaalgebruik

Hoe is dat nu wel mogelijk? Doordat we hebben geleerd meer producten te maken uit minder stoffen bijvoorbeeld; een tref

fend voorbeeld zijn drankblikjes van aluminium, die een veel dunnere wand hebben dan vroeger. Voor de grondstof papier

was de invoering van de computer essentieel. Sinds Jan en alleman schrijft, rekent en communiceert met computers, gebruiken

we veel minder papier (half zoveel als in 1990). De daling van het materiaalgebruik komt soms ook door onverwachte innova

ties, zoals de smartphone (doorgebroken in 2007). Of fracking in de Verenigde Staten, waardoor het land verschoof van steenkool

naar aardgas voor het produceren van elektriciteit. De denkbeelden die McAfee hier schetst, zijn overigens niet

onbetwist. Op Twitter kreeg de auteur kritiek van collega’s uit het veld. Zij zeggen dat McAfee geïmporteerde materialen niet

meerekent. Een land als de VS heeft inderdaad jaren van economische groei laten zien met minder materiaalgebruik uit eigen

land. Maar als je de ingevoerde goederen en grondstoffen meerekent, zou het materiaalgebruik gewoon meestijgen met het

bruto nationaal product, aldus de criticasters. Het verwijt is, met andere woorden, dat McAfee een te rooskleurig beeld schetst.

Terwijl deze discussie nog volop loopt, blijft dit een lezenswaardig boek. Vanwege de optimistische denkbeelden die hoop

geven voor de toekomst van de aarde. Daarnaast laat het boek zien dat kapitalisme (zonder de uitwassen ervan) het beste eco

nomische systeem is dat we hebben. Het boek leest als een prima college aan de universiteit; het is net of McAfee tegen je

praat. Hij neemt je rustig en overtuigend aan de hand mee, met af en toe een voetnoot, een grapje hier en daar. Maar altijd goed te volgen en met een duidelijke lijn. (JH)

MEER UIT MINDER | 352 Blz. | € 22,99

Eendenfokkers ‘Ga nu de Zuiderzee zien, eer het te laat is’, schreef Jac. P.

Thijsse in 1914. Een jaar nadat koningin Wilhelmina in haar troonrede de tijd rijp had verklaard voor de inpoldering, maakte

de schrijver en onderwijzer een fietstocht langs de Zuiderzeekust, voor een nieuw Verkade-plaatjesalbum. Vriend beschrijft

mooi hoe de vissers zich maar weinig bij die toekomst konden voorstellen. Hoezo, ‘eer het te laat is’, laat ze de Volendamse

hoofpersoon Jan Ballap Kwakman denken. Ook op Urk viste men ‘onverdroten voort’.

De menselijke keerzijde van groot ingenieurswerk: Vriend heeft haar grondige studie samengebald in een lezerswaardig boek.

Nu is het toerisme de belangrijkste economische motor van de vroegere Zuiderzeestadjes. Dat geldt ook voor Harderwijk: de

eendenfokkerijen van weleer zijn inmiddels vakantieparken geworden. (PD)

GELUKSBLOEM UIT LAB

Regisseur Jessica Hausner maakt een thriller over plantveredeling, met hoofdrollen voor bio-ingenieurs.

In de Romantiek van de negentiende eeuw was de zoektocht naar de blauwe bloem een bekend motief. De bloem stond symbool voor de liefde, de hoop en het verlangen. In de openingsscène van de speelfilm Little Joe zien we een labtafel vol blauwe bloemen. Een van de PlantHouse-veredelaars denkt eindelijk een bloem te hebben ontworpen die geen aandacht nodig heeft en altijd goed blijft. Maar de blauwe, tulpachtige bloemen verleppen al snel. Meer succes boekt bio-ingenieur Alice, die in hetzelfde lab een rode bloem heeft ontwikkeld die weliswaar veel aandacht nodig heeft – je moet er af en toe tegen praten – maar die het vermogen heeft de eigenaar gelukkig te maken. ‘Little Joe’ noemt ze de plant, naar haar eigen zoon, voor wie ze – eerzuchtig wetenschapper als ze is – te weinig aandacht heeft. Om te voorkomen dat de bijzondere bloem zich in het wild kan verspreiden, heeft Alice ervoor gekozen hem steriel te maken. Maar was dat wel verstandig? De bloem blijkt er een agressieve bestuivingswijze op na te houden, met ingrijpende gevolgen voor iedereen die de pollen inademt. Filmmaakster Hausner heeft een bijzondere film afgeleverd. De aankleding is subliem, de kleuren verfijnd en de sobere fluitmuziek onheilspellend. Wel wreekt het zich dat de personages eerder drager van ideeën lijken dan mensen van vlees en bloed. Veel dialogen gaan mank doordat ze enkel uitleg geven. En door de sessies die Alice bij een psycholoog doorbrengt, is er weinig ruimte voor eigen interpretatie. Van het werk van de plantkundigen wordt intussen weinig meer getoond dan het voeden van de planten. Neemt niet weg dat het verhaal interessant genoeg is. Actrice Emily Beecham, die de rol van Alice vertolkt, won voor haar rol de prijs voor beste actrice op het filmfestival in Cannes. Voor een thriller valt er net te weinig te griezelen, maar de behoefte om te willen weten hoe het afloopt houdt de kijker geboeid tot het einde. (PD) LITTLE JOE | 105 minuten | Nu in de bioscoop

ROOSKLEURIG SURINAME?

De laatste opvulling van de Pericazwamp in 1962.

De indrukwekkende ontwikkeling die Suriname de afgelopen 75 jaar op het gebied van infrastructuur heeft doorgemaakt, had een betere analyse verdiend.

Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog zag de toekomst van Suriname er ineens rooskleurig uit. Dat kwam vooral door de grote, goed te winnen voorraad bauxiet. Deze ontwikkeling stimuleerde de aanleg van nieuwe infrastructuur. De Nederlandse regering schreef plannen waarin infrastructuur een belangrijke plaats innam. Het kwam daarbij goed uit dat na de onafhankelijkheid van Indonesië Indiëgangers nieuw emplooi zochten. Dat waren in civieltechnisch opzicht niet de minsten. Zo had een man als Wim Eijsvoogel, de geestelijk vader van het Brokondostuwmeer, al een lange loopbaan in Indië achter de rug toen hij in 1948 naar Suriname trok. In dit ‘laatste restje tropisch Nederland’ ontbrak het niet aan ambitie, maakt het boek van Hilebrand Ehrenburg en Marcel Meyer duidelijk. Het lange tijd ontoegankelijke West-Suriname, ook rijk aan

foto Collectie Dikland/NAN

bauxiet, moest volledig worden ontwikkeld. Het uitgestrekte binnenland werd door wegen, bruggen en vliegvelden ontsloten. De Nederlandse ontwikkelingshulp na 1975 werd ook grotendeels besteed aan dit soort werken. De bouw van een aantal enorme bruggen eind twintigste eeuw bleek geen zuivere koffie te zijn. Het Nederlandse bouwbedrijf BallastNedam ging eraan ten onder.

Met de handrem erop Het gaat de auteurs niet louter om de techniek, maar vooral om de visie daarachter en zaken als de financiering en de wijze van besluitvorming. Ze draaien er niet omheen dat veel projecten mislukten. Toch wekt het boek de indruk dat het met de handrem erop is geschreven. De Decembermoorden noemen ze verbloemend ‘het drama’ of ‘de beruchte gebeurtenissen van 8 en 9 december 1982’ en ook bij andere projecten wordt de indruk gewekt dat slechts een deel van het verhaal wordt verteld. Hét boek over de zin en onzin van infrastructuurbeleid in een oud-kolonie is dit dus niet geworden. Niettemin geeft het boek een uitstekend beeld van wat er allemaal overhoop is gehaald. Al schiet het analytisch wat tekort, het boek geeft een interessante indruk van de economische stuiptrekkingen van een land in ontwikkeling dat moeite heeft zijn zelfstandigheid waar te maken. (WH)

BOUWEN AAN DE WILDE KUST II. GESCHIEDENIS VAN DE

CIVIELE INFRASTRUCTUUR VAN SURINAME, 1945-2020 |

624 Blz. | € 39,50

#GOEDEVOORNEMENS

De Afghaans-Amerikaanse Feroza Aziz verbergt haar politieke boodschap in make-upfilmpjes, wat haar op een tijdelijke TikTok-ban kwam te staan.

Wat is er inmiddels terechtgekomen van alle goede voornemens? Hebben we een maand lang droog gestaan, eten we minder vlees, gaan we op tijd naar bed, bieden we dapper weerstand aan de verleidingen van Netflix en social media? Zijn we, kortom, de betere versie van onszelf geworden? Zo niet, dan heb ik goed nieuws: we hebben nog het godganse jaar om aan onszelf te werken. Dankzij het Jeugdjournaal weet ik namelijk dat 2020 een hartverwarmend online deugjaar wordt. Social media-watcher Enaam Ahmed Ali vertelde daar onlangs dat een opkomende trend van oprechtheid en maatschappelijke betrokkenheid zich dit jaar doorzet op sociale media. Op Instagram zullen we ons leven dus niet meer uitsluitend presenteren als een aaneenschakeling van fotogenieke momenten. De tijd is aangebroken om juist ook onze minder fraaie kanten te etaleren en voor de camera te verschijnen in al onze menselijke kwetsbaarheid. Van een overdaad aan andermans jubelverhalen worden we alleen maar depressief en depressieve mensen zijn niet goed voor het businessmodel van Instagram. Om te laten zien wat ze bedoelde, liet Enaam een voorbeeld zien van een snikkende jongen die zijn vader miste. Fotogeniek snikkend uiteraard, want het moet allemaal wel een beetje te pruimen blijven. Als illustratie van maatschappelijke betrokkenheid toonde ze een populair TikTok-filmpje van Feroza Aziz, een zeventienjarige Afghaans-Amerikaanse die aandacht vraagt voor de situatie van Oeigoeren in China. Terwijl ze doet of ze haar publiek instructies geeft voor het krullen van wimpers, draagt ze diezelfde kijkers op om zich eens te verdiepen in de mensenrechtenschendingen van de Chinese overheid tegen deze moslimminderheid. Een slimme zet, want directe politieke boodschappen komen zelden door de filters deze Chinese social media-app voor korte filmpjes.

Gestileerde imperfectie Ook voor consumenten elders is het zaak om behoedzaam om te gaan met hun mobiele poortjes naar een wereldpubliek. Mijn Turkse vriendin weet dat haar familie in Turkije zich niet waagt aan politiek getinte whatsapp-berichten: veel te gevaarlijk. In Rusland worden kopers van mobiele telefoons vanaf komende zomer opgescheept met verplichte overheidsapps die vast niet uitsluitend bedoeld zijn voor het gebruikersgemak. Spaanse software-ontwikkelaars vertelden onlangs in een Volkskrant-artikel hoe ze per ongeluk een monster creëerden: software die de stemming op sociale media kan beïnvloeden en daartoe veelvuldig is ingezet over heel de wereld, met name (maar niet alleen) door Rusland. De gestileerde imperfectie van social mediagebruikers interesseert mij voor geen meter, maar voor het ware gezicht van autoritaire overheden offer ik graag drank, Netflix en vlees op.

Technologiejournalist Enith Vlooswijk schrijft in De Ingenieur elke maand over wat haar opvalt op internet. De jonge Sid stapt in een raketje en laat zich lanceren. Een daverende rondreis langs allerlei hemellichamen volgt. Naar de magische fotokunstwerkjes blijf je kijken. Voor kinderen vanaf 7 jaar.

SPACECRUISER. OP ZOEK NAAR EEN NIEUWE

WERELD | 70 Blz. | € 19,95

Zijn we net gewend aan het

Antropoceen, is dat door mensen bepaalde geo

logische tijdperk alweer ingeruild voor het

Novaceen, waarin technologie intelligenties creëert die veel

hoger en sneller zijn dan de onze. Auteur James Lovelock (100 jaar oud

inmiddels) verrast zijn lezers opnieuw.

WELKOM IN HET NOVACEEN | 176 Blz. |

€ 19,99

Ruïnes kunnen soms een verbluffende schoonheid hebben. Discovery Channel duikt in de meest bizarre afgedankte bouwprojecten ter wereld: waartoe dienden ze ooit en waar ging het mis. Sommige krijgen daarbij een nieuw leven. ABANDONED ENGINEERING | Discovery | Vanaf 26 februari om 21.00 uur

Wie heeft het beste en meest innovatieve idee om Nederland groener, socialer, schoner of handiger te maken? Dat zie je in zes nieuwe afleveringen van Briljant!. Presentator John Williams roept heel Nederland op om mee te denken. Het meest briljante idee wordt beloond met tienduizend euro. BRILJANT! | RTL 4 | Vanaf 9 maart

MAART

DUURT NU 4 DAGEN! VAN DINSDAG T/M VRIJDAG

KOM NAAR DE METAV! WEES NIET BEFREESD,

LUNA WERD VERWAARLOOSD… TOTDAT JOS HAAR REDDE

WWW.GO-METAV.DE VOOR UW GRATIS TOEGANGSKAART! GA NU NAAR

21e internationale beurs voor metaalbewerkingstechnologieën

Vooruit gaan – maar niet alleen stapsgewijs: de hele waardescheppingsketen van de metaalbewerking op één plaats.

Verwerf in een handomdraai de kennis van morgen voor economisch succes. Frees je door de METAV!

HELP ONS REDDEN