de puur muziek
24.09.2011 | 20:00 | CONCERTZAAL
Arte dei suonatori Sturm und drang
Programma
Uitvoerders
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788)
Arte dei Suonatori Alexis Kossenko | traverso & muzikale leiding
Symfonie in Es, Wq 179 - Prestissimo - Larghetto - Presto
Viool 1 Aureliusz Golinski Zefira Valova Anna Nowak
Symfonie in e, Wq 178 - Allegro assai - Andante moderato - Allegro
Viool 2 Ewa Golinska Karin Samuelsson Małgorzata Kozinska
Concerto in G voor orkest en traverso, Wq 169 - Allegro di molto - Largo - Presto
Altviool Dymitr Olszewski Cello Daniel Rosin
PAUZE
Bas Stanisław Smołka
Franz Josef Haydn (1732-1809) Symfonie nr. 15 in D, H.1/15 - Adagio, Presto, Adagio - Menuetto, Trio - Andante - Presto
Hobo Rodrigo Gutiérrez Lidewei de Sterck Fagot Joseph Casadella Cunillera
Symfonie nr. 44 in e, ‘Trauer’, H.1/44 - Allegro con brio - Menuet: Allegretto (Canone in diapason), Trio - Adagio - Finale
Hoorn Krzysztof Stencel Dominika Stencel Klavecimbel Joanna Boslak-Górniok
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
Sturm und drang uitgevoerd. Het was rond 1730 dan ook vanzelfsprekend voor Italiaanse componisten om concertsinfonia’s te schrijven waarbij de algemene opzet van de operaouverture aangehouden werd. Italiaanse vertegenwoordigers van deze vroege symfonische werken waren o.a. Giovanni Battista Sammartini, Rinaldo di Capua, Baldassare Galuppi en Niccolò Jommelli. Componisten in Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk volgden spoedig hun voorbeeld, zodat vanaf ca. 1740 de symfonie geleidelijk aan het concerto verdrong als de belangrijkste vorm van orkestmuziek.
Dat het oosten van Europa ook iets te vertellen heeft over barokmuziek en ‘authentieke uitvoeringspraktijk’ kunnen we dit seizoen in De Bijloke tot tweemaal toe proefondervindelijk vaststellen. Zo krijgen we in mei het Tsjechische Ensemble Inégal te horen met de serenade ‘Il Diamante’ van Zelenka. Een heuse primeur, want dirigent Adam Viktora heeft de partituur zelf herontdekt en voert ze nu voor de eerste maal live uit. Hij doet hiervoor beroep op enkele uitmuntende solisten zoals Carlos Mena, Hana Blazikova en Dorothee Mields. Deze avond horen we het Poolse orkest Arte dei Suonatari in een programma gewijd aan symfonieën van C.P.E. Bach en Haydn. Dit orkest stelde zich heel recent meermalen in de schijnwerpers - niet in het minst met de prachtige opnames bij het label Alpha van de muziek die we deze avond horen - en begint stilaan de Europese podia te veroveren. Ze treden aan met Alexis Kossenko, Frans fluitist, dirigent en musicoloog die als geen ander theorie met praktijk weet te combineren. Een virtuoos met een verhaal. Geboorte van de symfonie Aan het begin van de 18e eeuw werden composities voor orkest sterk beïnvloed door de Italiaanse operaouverture (sinfonia). Die bestond rond 1700 uit drie delen: een allegro, een kort lyrisch andante en een finale in het ritme van een of andere dans zoals een menuet of een gigue. Omdat zulke ouvertures meestal geen muzikale relatie hadden met de daaropvolgende opera, konden ze in concerten als zelfstandige stukken worden
De ontwikkeling van deze vroege symfonieën ging gepaard met het ontstaan van de ‘empfindsamer Stil’, een stijl getypeerd door een zekere vrijheid en grilligheid in het harmonische, melodische en ritmische verloop, alsook door plotselinge stemmingscontrasten. De emotionele kwaliteiten van de ‘Empfindsamkeit’ bereikten een hoogtepunt in de jaren ‘60 en ‘70 van de 18e eeuw. Deze stijl werd ook beschreven met de term ‘Sturm und Drang’, die men ook heeft gebruikt voor Duitse literatuur uit diezelfde periode. De klassieke componisten brachten deze zwaar aangezette emotionaliteit later in het gareel door er een eenheid van vorm en inhoud aan op te leggen. Vanaf 1740 waren Mannheim, Wenen en Berlijn de belangrijkste (Duitse) centra voor symfonische muziek. Onder leiding van Johann Stamitz werd het orkest uit Mannheim in heel Europa beroemd omwille van zijn virtuositeit - Charles Burney noemde het ‘een
3
Voor C.P.E. Bach – die op dat moment reeds tot een van de beste klavecinisten van Europa gerekend werd – betekende het artistieke milieu dat zich concentreerde rond Frederik de Grote een gedroomde voedingsbodem voor zijn verdere carrière. Zijn collega’s waren stuk voor stuk schitterende musici, waaronder enkelen die gestudeerd hadden bij J. S. Bach. Ook leerde C.P.E. Bach er de Duitste schrijver en filosoof Lessing kennen, met wie hij een levenslange hechte vriendschap zou ontwikkelen.
leger van generaals’-, zijn tot dan toe ongekende dynamische bereik - van het zachtste pianissimo tot het luidste fortissimo - en het opwindende effect van zijn crescendo. Wenen was van bijzonder belang omdat het de voedingsbodem was voor het werk van Haydn, Mozart en Beethoven. In de muziek van componisten zoals Georg Christoph Wagenseil en Michael Haydn vindt men de sympathieke, typisch Weense lyriek en blijmoedigheid die zo typerend zijn voor de muziek van Mozart. De belangrijkste symfonische componisten uit de Berlijnse regio maakten deel uit van een groep rond keurvorst Frederik de Grote. Twee van de belangrijkste leden waren Johann Gottlieb Graun en C.P.E. Bach.
Componisten/musici die in dienstverband werkten moesten vooral muziek schrijven die beantwoordde aan de smaak van de opdrachtgever. Dat was – uiteraard – ook de algemene regel in Potsdam. Belangrijk om te weten is dat de jonge Frederik de Grote bijzonder opkeek naar de hofkapel van Dresden. Onder leiding van concertmeester Pisendel bereikte dat orkest een zeer hoog niveau en ontwikkelde het een bijzondere expressieve klankkwaliteit. In dat orkest hoorde de toekomstige koning voor de eerste keer de befaamde fluitist Quantz spelen. Nadat Frederik de troon van zijn vader had overgenomen bood hij Quantz een gouden positie aan aan het Berlijnse hof. Quantz was trouwens niet de enige musicus uit Dresden die in dienst trad van Frederik de Grote. Ook Benda, Graun, Agricola, Kirnberger én C.P.E. Bach maakten de overtocht. Het is dus duidelijk dat Frederik de Grote een orkest wilde creëren dat klonk zoals het flamboyante hoforkest van Dresden. Hij verwachtte van zijn onderdanen dat ze sonates en concerti schreven met adagio’s die heel expressief en zangerig waren, en met allegro’s die briljant en virtuoos klonken. De flamboyante smaak van Frederik de Grote kende echter ook grenzen. Zo kon hij het na verloop van tijd minder goed vinden met
Naar de smaak van de koning Deze avond staat in het eerste deel muziek van C.P.E. Bach op het programma. Deze bekendste zoon van Johann Sebastian Bach en Maria Barbara Bach werd geboren in Weimar op 8 maart 1714. Op tienjarige leeftijd ging hij studeren aan de Thomasschule in Leipzig, waar zijn vader in 1723 tot cantor benoemd was. Vervolgens studeerde hij rechten aan de universiteiten van Leipzig en Frankfurt vooraleer hij op 24-jarige leeftijd besloot om zich geheel toe te leggen op muziek. Naast 19 symfonieën en 61 concerti (waarvan ruim 50 voor klavier) schreef hij triosonates, klavierkwartetten, klaviersonates, orgelsonates, motetten, liederen, oratoria… Het fluitconcerto en de twee symfonieën die we deze avond horen werden geschreven rond het midden van de 18e eeuw. Op dat moment was C.P.E. Bach hofmusicus van Frederik de Grote – zelf een bekwaam fluitist en componist – in Potsdam (niet ver van Berlijn). C.P.E. Bach moest onder andere de koning begeleiden op het klavecimbel én concerti schrijven voor diens geliefkoosde instrument.
4
naar het werk van C.P.E. Bach – ook tot de ‘Sturm und Drang’ gerekend worden, betekenen ze geen eindpunt, maar een nieuw begin. Haydns superbe muzikale evenwicht tussen beheersing en experiment heeft de weg geëffend voor wat wij vandaag het klassieke tijdperk noemen.
C.P.E. Bach, wiens muziek hij bestempelde als ‘origineel’, wat zoveel betekende als ‘bizar’. De extravagantie van deze Bachtelg werd niet gesmaakt, wat bij de componist zelf leidde tot een groeiende frustratie. In 1767 verliet hij dan ook Berlijn en volgde hij zijn peetoom G. Ph. Telemann op als kapelmeester van de vijf hoofdkerken van Hamburg.
In 1761 was Haydn in dienst getreden van vorst Paul II Anton Esterhazy (in de Oostenrijkse stad Eisenstadt). Als kapelmeester en hofcomponist had hij er bijzonder veel werk (leiden van het orkest, spelen van kamermuziek, opzetten van operaproducties, muziek schrijven…). Toch ging Haydn niet gebukt onder deze enorme werklast. De Esterhazy’s waren bijzonder cultuurminnend en uitten hun constante appreciatie voor het voortreffelijke werk dat hun kapelmeester leverde. Tijdens zijn verblijf bij de Esterhazy’s schreef Haydn een zeer groot aantal werken, waaronder pianowerken, liederen en 125 baritontrio’s; Nicolaus (de opvolger van Paul II Anton) blonk immers uit op dit gamba-achtige strijkinstrument. Verder componeerde Haydn er 24 opera’s en het merendeel van zijn 106 symfonieën. In het tweede deel van het concert deze avond krijgen we twee van Haydns vroege symfonieën (nrs. 15 en 44) te horen. Vooral de 44e symfonie heeft een zekere bekendheid verworven bij het bredere publiek omwille van de bijnaam ‘Trauer’. Het zou Haydns wens geweest zijn dat het derde deel van deze symfonie gespeeld zou worden tijdens zijn begrafenis.
C.P.E. Bachs concerti voor orkest en traverso zijn mooie voorbeelden van wat Frederik de Grote precies bedoelde met het woord ‘origineel’. Reeds op jonge leeftijd schreef C.P.E. Bach muziek voor traverso. Veel van zijn beste sonates en trio’s schreef hij vóór hij in dienst trad van de koning van Pruisen. Hij kende als geen ander de mogelijkheden van het instrument. In zijn latere concerti ging hij echter een stap verder en tastte hij de grenzen van het instrument af. Hij stapte af van de traverso als delicaat en charmant instrument, en schreef partituren die waanzinnig expressief en virtuoos waren. In de trage delen bijvoorbeeld worden emoties geëvoceerd gaande van tedere liefde tot diepe wanhoop. In sommige allegro’s vecht de fluit tegen het orkest op stormachtige wijze. Frederik de Grote heeft deze concerti zeker en vast gespeeld. Maar wellicht werden ze door de koning nooit met evenveel respect behandeld als de 300 concerti die Quantz geschreven had, geheel naar de smaak van de koning, met meer elegante solo’s en redelijkere passies… Bescheiden orkest De bij tijden karikaturale ‘empfindsamer Stil’ bereikte een hoogtepunt in de muziek van C.P.E. Bach. Zijn muziek betekende echter ook het groteske eindpunt van deze waanzinnige stijl. Ofschoon de vroege symfonieën van Franz Joseph Haydn – die zeer opkeek
Aan het hof van Esterhazy kon Haydn continu beschikken over een klein orkest. Met dat orkest voerde hij uiteraard zijn symfonieën uit, ter vermaak van de hofleden. Het orkest dat Haydn van 1760 tot 1785 ter beschikking had, bestond aanvankelijk uit niet meer dan
5
bio
15 musici, waaronder 9 strijkers, een fluit, twee hobo’s, een fagot, twee hoorns en een klavecimbel. Indien nodig werden trompetten en/of pauken toegevoegd. Toen het hof meer opera’s begonnen op te zetten werd het orkest iets uitgebreid, maar ook dan bedroeg het aantal musici niet meer dan 25. Ook elders bestonden de meeste orkesten uit een bescheiden aantal musici. Zelfs op het einde van de 18e eeuw bestond het Weense hoforkest uit niet meer dan 35 musici. Deze bescheiden orkesten tonen aan hoezeer het esthetische ideaal dat componisten zoals Haydn en C.P.E. Bach voor ogen hadden bij het schrijven van hun ‘orkestwerken’ aanleunde bij dat van de kamermuziek. We weten zelfs dat sommige delen van deze vroege symfonieën uitgevoerd werden als een kwintet (slechts één eerste viool, één tweede viool, altviool, cello en bas). Dat bevestigt de aanname dat deze symfonieën in ‘empfindsamer Stil’ niet vragen om een groot ‘symfonisch’ orkest, maar wel om een kleine groep musici die op transparante wijze met elkaar communiceren. Arte dei Suonatori laat ons – geheel in stijl – smaken van deze originele Esterhazy-setting.
Arte dei Suonatori Het orkest Arte dei Suonatori werd opgericht in Poznan (Polen) in 1993 door violisten Ewa en Aureliusz Golinski. Rond hen verzamelden ze enkele jonge Poolse musici die gespecialiseerd waren in oude muziek en historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk. De kern bestaat nog steeds uit Poolse musici, maar de afgelopen jaren vervoegden ook Duitse, Engelse, Nederlandse en Belgische musici het orkest. Het ensemble werkt regelmatig samen met befaamde solisten en dirigenten, met wie ze enkele schitterende opnames maakten voor de labels BIS Records, Alpha en Channel Classics. De meeste van hun opnames werden bekroond met belangrijke prijzen zoals ‘Diapason d’Or’, ‘Choc du Monde de la Musique’ en ’10 de Repertoire’. Hun cd met violiste Rachel Podger (Vivaldi) werd uitgeroepen tot ‘Baroque disc of the year 2003’ door het prestigieuze magazine Gramophone. Alexis Kossenko De Franse fluitist Alexis Kossenko is op zijn minst veelzijdig te noemen. Hij bouwt aan een indrukkwekkende solocarrière op zowel moderne fluit als traverso, en is een uitmuntend dirigent en musicoloog. Hij werd geboren in Nice in 1977 en studeerde af aan het Conservatorium van Nice en aan het Parijse Conservatoire National Supérieur de Musique (bij Alain Marion). Tevens behaalde hij een solistendiploma aan het Amsterdams Sweelinck Conservatorium (bij Marten Root) met de hoogste onderscheiding. Hij werkt samen met verschillende ensembles, en specialiseert zich in verschillende muzikale stijlen en periodes. Onlangs richtte hij zijn eigen orkest Les Ambassadeurs op. Dat nieuwe initiatief
6
GOED OM WETEN
is geïnspireerd door zijn onderzoek naar het legendarische hoforkest van Dresden. Hij poogt de gevierde esthetiek van dat orkest te begrijpen om zo de schitterende concerti die componisten zoals Telemann, Vivaldi, Zelenka en Fasch voor het orkest schreven nieuw leven in te blazen. Daarnaast geeft Alexis Kossenko dit seizoen samen met Emmanuel Krivine en la Chambre Philharmonique enkele recitals op moderne dwarsfluit. Ook staan twee opnameprojecten op stapel en dirigeert hij in december het European Union Baroque Orchestra.
Project
De Bijloke Muziekcentrum Gent - Kraakhuis
TTAS - studiebureau voor theatertechnieken Tel. 0032 (0)9/233 79 30
Blekerijstraat 30/001 B-9000 Gent E-mail : info@ttas.be Doc TTAS :
0515-110224-ontw.
Datum :
24-02-2011
Het Kraakhuis: nieuwe concertzaal in wording! studiebureau voor theaterbouw
Rendering 04
Het Kraakhuis is De Bijloke is een kleine maar fijne prachtig gerestaureerde concertzaal. Het momument zal u vanaf oktober nog meer verrassen : het wordt een perfect uitgeruste concertzaal voor bezoekers met comfortabele zittribunes. Zo krijgt u als publiek een uitstekend zicht op het podiumgebeuren. Ook de akoestiek werd verbeterd, net als de podiumbelichting die geoptimaliseerd werd.
Arte dei Suonatori is cultureel ambassadeur van de Poolse regio Wielkopolska.
In oktober zal u week na week het Kraakhuis zien evolueren tot een prachtige concertzaal!
Niet te missen: Collegium Vocale Gent & Accademia Chigiana Siena A.Pärt, Magnificat en A. Schnittke, Boetepsalmen | vrijdag 14 oktober | 20:00 Boetvaardige gebeden verpakt in een bijzonder rijke en overweldigende toontaal. Geschreven naar aanleiding van de duizendjarige verjaardag van de kerstening van Rusland in 1988 staan deze werken van strenge orthodoxe puurheid als het ware symbool voor het nieuwe tijdperk dat Rusland na de donkere jaren van communisme mocht beleven. In een uitvoering door het Collegium Vocale Gent onder leiding van Kaspars Putnins en in samenwerking met de Accademia Chigiana Siena is dit zeker een avond vol hedendaagse muziek die u niet mag missen. Tickets : €28 rang 1 | €22 rang 2 Reductie : €24 rang 1 | €18 rang 2 | €5 (-18)
7
binnenkort WO | 05.10.11 | 20:00 Patricia Kopatchinskaja & familie Liszt, Ravel, Kurtag, Ligeti, Bartok, Dubosarschi, traditionele muziek uit Centraal-Europa
ZO | 23.10.11 | 17:00 | MIRY (in Miryzaal, Hoogpoort 64) Docentenconcerten Docenten jazz/pop
VR | 07.10.11 | 20:00 Capilla Flamenca, Madjid Khaladj ensemble Perzische klassieke muziek
WO | 26.10.11 | 20:00 Phronesis Jazz
ZO | 09.10.11 | 19:00 | MIRY (in Miryzaal, Hoogpoort 64) Docentenconcerten Poulenc, Brossé, Danielsson
DO | 27.10.11 | 20:00 Brussels Philharmonic, Joeri Basjmet (dirigent & altviool) Tsjaikovski, Sjostakovitsj, Schubert
DO | 13.10.11 | 20:00 | MIRY (in Miryzaal, Hoogpoort 64) Zemlinsky Quartet Von Zemlinsky, Dvorak, Kurtag, Janacek
VR | 28.10.11 | 15:00 Jean-Guihen Queyras Bach: cellosuites nr. 1, 2, 3 | BWV 1007, 1008, 1009
VR | 14.10.11 | 20:00 Collegium Vocale Gent, Accademia Chigiana Siena Pärt: Magnificat, Schnittke: Boetepsalmen ZO | 16.10.11 | 15:00 B’Rock o.l.v. Rodolfo Richter Vivaldi, Geminiani, Avison WO | 19.10.11 | 20:00 Daan Vandewalle, Geoffrey Madge Mahler, Reger, Mozart
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be
VR | 28.10.11 | 20:00 Akademie für Alte Musik Berlin, Jean-Guihen Queyras (cello) Vivaldi, Caldara ZA | 29.10.11 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Anna Vinnitskaja (piano) Tsjaikovski, Prokofjev, Sjostakovitsj VR | 04.11.11 | 20:00 Les Arts Florissants De Wert, Marenzio, Monteverdi
v.u. | Daan Bauwens © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)