JAN KOBOW & KRISTIAN BEZUIDENHOUT: Die schöne Müllerin by Muziekcentrum De Bijloke

de puur muziek

13.01.2012 | 20:00 | MIRYZAAL

Jan kobow kristian bezuidenhout die schöne müllerin

programma

UITVOERDERs

Franz Schubert Die schöne Mullerin, opus 25, D. 795

Jan Kobow | tenor Kristian Bezuidenhout | pianoforte

1. Das Wandern 2. Wohin? 3. Halt! 4. Danksagung an den Bach 5. Am Feierabend 6. Der Neugierige 7. Ungeduld 8. Morgengruß 9. Des Müllers Blumen 10. Tränenregen 11. Mein! 12. Pause 13. Mit dem grünen Lautenbande 14. Der Jäger 15. Eifersucht und Stolz 16. Die liebe Farbe 17. Die böse Farbe 18. Trockne Blumen 19. Der Müller und der Bach 20. Des Baches Wiegenlied

In samenwerking met het Conservatorium van Gent, School of Arts

die schöne müllerin sie. Net dat jaar komt de liedcomponist in aanraking met de ‘Sieben und siebzig Gedichte aus den hinterlaßenen Papieren eines reisenden Waldhornisten’ van de vrijetijdsdichter Wilhelm Müller (1794-1827). Die gedichten zijn oorspronkelijk als ‘Liederspiel’ (opeenvolgende gedichten die als cyclus werden voorgedragen) in de winter van 18161817 in Berlijn ontstaan. De gedichtenreeks heeft een autobiografisch gehalte: de auteur verwerkte er deels zijn eigen emotionele ontgoochelingen in. Het ontstaansproces van de liedcyclus kan niet in alle details worden achterhaald. Zowel het manuscript als de handgeschreven kopie voor de drukker (met uitzondering van nr. 15 Eifersucht und Stolz) zijn verloren gegaan.

Schubert gaf het Duitse romantische lied definitief gestalte. Hij kon op dat terrein bogen op voorbeelden van voorgangers als Haydn, Mozart en Beethoven. Maar terwijl Beethoven de romantiek een universele en verheven klank gaf, zou Schubert de romantiek een toon geven die op de afzonderlijke mens, in zijn dagdagelijkse gemoedsleven, is afgestemd. Zijn liedkunst berust op stemmingen en aanvechtingen, niet op betogende expressie, zoals de latere, hoogromantische liedkunst. Schubert blijft van historisch belang: hij legde de grondslag voor de inkeer, de zelfbezinning en de synthese van tekst, melodie en instrumentale omlijsting. Net dat blijft de grootheid van de Duitse romantische liedkunst uitmaken. In totaal componeerde Schubert meer dan 600 liederen.

Eind 1822 of begin 1823 krijgt Schubert af te rekenen met de eerste symptomen van syfilis, de ziekte die vijf jaar later tot zijn vroege dood zou leiden. De geslachtsziekte doemt hem bij periodes tot afzondering van zijn vriendenkring en de ongeneeslijkheid ervan versterkt zijn doodsbesef. Nog in datzelfde jaar selecteert Schubert twintig van de oorspronkelijk vijfentwintig nummers van Müller. Hij heeft hier en daar ook kleine aanpassingen doorgevoerd in de tekst. De verzen onderwerpt hij aan een ongewone metamorfose: hij neemt serieus wat Müller ironisch-parodistisch had bedoeld, verzacht de al te opdringerige sentimentele of bloemrijke taal en concentreert zich op de trieste geschiedenis van de molenaarsleerling, waarbij hij ook nog de titels van een aantal gedichten verandert.

Liefdestragiek is een basiselement van de romantische literatuur. Doorgaans zijn het vrouwelijke personages die opgevoerd worden als slachtoffers van het spel der liefde. Groot is de tranenberg van de Violetta’s, Isoldes, Gilda’s, Ariadnes en andere dames die door hun mannen tot wanhoop worden gedreven. In Die schöne Müllerin zijn de rollen omgedraaid. Een vrouw laat een tot over zijn oren verliefde jongeman koudweg staan. Ze negeert hem zelfs volkomen. Ze valt immers op een veel mannelijker type (de jager). De verliefde jongeling, de molenaarsknecht, moet het met lede ogen aanzien en… het loopt niet goed af met hem. 1823 is een dieptepunt in Schuberts leven: het wordt gekenmerkt door ziekte en depres-

eerste tot de laatste maat bevat de cyclus een ware overdaad aan ritmische, melodische en harmonische gradaties. Krachtige accenten worden vermeden, de ware kracht schuilt in de subtiele frasering en dynamiek, en in de realistische schildering van de gebeurtenissen. De majeur-toonsoort is ook niet langer het zinnebeeld van montere opgewektheid, maar heeft hier uitgesproken droefgeestige contouren. Voortdurend horen we in de muziek het klateren en ruisen van het water, het draaien van het molenrad. Het is veel meer dan klankschildering: de klank heeft een emotionele dimensie. Ook de pianobegeleiding, die eerder een zelfstandige partner is dan een eigenlijke begeleiding, is niet louter emotioneel, maar verheft de lyrische uitdrukking op een bijna objectief niveau van de muzikale constructie.

Schuberts liedcyclus wijkt in meer dan één opzicht af van het oorspronkelijke ‘Liederspiel’. In Schuberts schöne Müllerin is alles teruggebracht tot één personage. Alles wat we vernemen komt uit de mond van de jonge molenaarsknecht. Het is zijn persoonlijke gevoelswereld en die van hem alleen, die gedicht na gedicht aan ons geopenbaard wordt. Alles speelt zich af in zijn gedachten, zijn dromen, zijn illusies. Het meisje en de jager worden wel vernoemd, maar zij komen nergens aan het woord. Andere personages zijn volledig weggelaten. Er worden geen namen genoemd, waardoor de gevoelswereld die uit de muziek spreekt een universeel karakter krijgt. De bundel verschijnt in 1824, in vijf losse boekjes, opgedragen aan Karl Freiherr von Schönstein, amateurzanger en toegewijde vriend. De verloren gewaande kopie die von Schönstein van de volledige bundel had gemaakt, komt pas in 1959 in Londen aan het licht.

De cyclus was aanvankelijk voor tenor bedoeld met de amateurzanger Karl Freiherr von Schönstein als eerste vertolker. De ligging voor een tenor die hier domineert vertoont waarschijnlijk veel overeenkomst met Schuberts eigen timbre. De pianobegeleiding is vanzelfsprekend voor de ‘Hammerflügel’ gedacht, met de nadruk op zijn warme, maar heldere middenregister met zijn harpachtige effecten in de arpeggio’s. In maart en augustus 1824 werd de cyclus gepubliceerd. De Wiener Zeitung geeft een zeer positieve beoordeling en vindt “dat de liederen van de lovenswaardige, bekende componist zowel de ontwikkelde muziekliefhebber als de echte kenner als muzikaal kunstwerk kunnen aanspreken”. Spijtig genoeg bracht de erkenning niets op voorde benarde levensomstandigheden van Schubert.

Schuberts correspondentie uit 1823 toont hem een man ten prooi aan vertwijfeling en terneergeslagen over zijn lot. Zijn verklanking van Die schöne Müllerin onthult dimensies die de naïeve beeldspraak van Müller ver overstijgen. Het lijkt alsof de wanhoop en de zelfmoordgedachten van de componist zijn verweven met het labiele gemoed van de molenaarsjongen. Dat wordt hoorbaar weerspiegeld in het belang dat Schubert toekent aan de symboliek van de beek. De beek wordt een personage, een klankbord bij wie de jongeman zijn verdriet kwijt kan en aan wie hij alles vertelt en zelfs om raad vraagt. De beek die hem aanvankelijk de weg wijst, wordt aan het slot een vertrouweling en omarmt hem met de dood. Het vaak simpele, naïef volksliedachtige karakter van de cyclus is bedrieglijk. Van de

BIO Kristian Bezuidenhout werd geboren in 1979 in Zuid-Afrika. Hij studeerde in Australië bij Rebecca Penneys, Malcolm Bilson en Paul O’Dette. Op 21-jarige leeftijd won hij zowel de eerste prijs als de publieksprijs op de wedstrijd voor pianoforte in Brugge. In 2007 ontving hij de Erwin Bodky prize. “Recht uit zijn hart vertaalde hij het complete scala aan menselijke emoties in betoverende klanken”, zo bejubelde de NRC in 2006 een sublieme vertolking van de muziek van Mozart door de Zuid-Afrikaanse pianist Kristian Bezuidenhout. Sinds zijn doorbraak op de Fortepiano Competitie in Brugge van 2001, waar hij de eerste prijs en de publieksprijs won, is Bezuidenhout een van de belangrijkste solisten op oude toetsinstrumenten.

Jan Kobow werd geboren in Berlijn en deed zijn eerste muzikale ervaring op in het Berliner Staats- und Dom Chor. Hij studeerde orgel in Parijs aan de Schola Cantorum en behaalde graden in orgel en directie aan de Hochschule für Musik in Hannover, gevolgd door zangstudies bij Prof. Sabine Kirchner in Hamburg. In 1998 won hij de Eerste Prijs op de Internationale Bach Wedstrijd in Leipzig. Jan Kobow heeft voornamelijk naam verworven als oratoriumzanger en uitvoerder van oude muziek. Hij trad regelmatig op met ensembles als Collegium Vocale Gent, de Nederlandse Bachvereniging, Freiburger Barockorchester en de Akademie für Alte Musik Berlin met dirigenten als Gustav Leonhardt, Philippe Herreweghe, Frieder Bernius, John Eliot Gardiner, Jos van Veldhoven, Thomas Hengelbrock, Masaaki Suzuki, Marcus Creed, René Jacobs en Michael Schneider. Daarnaast ligt ook het liedrepertoire hem nauw aan het hart. Hij gaf recitals met pianisten als Graham Johnson, Cord Garben, Burkhard Kehring en Philip Moll. Regelmatig musiceert hij samen met pianofortespecialisten als Leo van Doeselaar, Ludger Rémy en Kristian Bezuidenhout. Als operazanger was hij te horen in de Munt in Brussel als Telemaco in Monteverdi’s ‘Il ritorno d’Ulisse in patria’. Kobow geeft ook regelmatig concerten met de Himmlische Cantorey, een ensemble dat hij mee oprichtte. Jan Kobow verleende zijn medewerking aan talrijke opnamen, onder meer aan het project ‘Bach Cantata Pilgrimage’ onder leiding van John Eliot Gardiner.

In zijn carrière werkte hij inmiddels samen met belangrijke ensembles voor oude muziek zoals de Freiburger Baroksolisten, Concerto Köln en het Orkest van de 18e eeuw. Met dat laatste ensemble onder leiding van Frans Brüggen bracht de pianist de afgelopen jaren twee bijzonder projecten voor het voetlicht met de uitvoering van de complete pianoconcerten van Beethoven en de late pianoconcerten van Mozart. Kristian Bezuidenhout werkt ook regelmatig samen met grote collega-solisten. Met de tenor Mark Padmore maakte hij het afgelopen seizoen een wereldwijde tournee met de Dichterliebe van Schumann, wat ook resulteerde in een succesvolle cd. Met de violiste Petra Müllejans maakt hij momenteel een opname van de complete vioolsonates van

Mozart: een serie waarvan inmiddels drie cd’s zijn verschenen. Zelf is hij over zijn rol als muzikant bescheiden en ziet zich meer als artistiek doorgeefluik: “Ik zie de partituur als een document dat aangeeft waar mensen als Beethoven en Mozart in uitvoeringen toe in staat zijn geweest.” Bezuidenhout verdeelt zijn tijd tussen de pianoforte, het klavecimbel en de moderne piano. Hij is gastprofessor aan de Eastman School of Music in New York en de Schola Cantorum in Basel.

22 januari: eerste concert in refter STAM mon chant vous envoy niet alleen contact te hebben met de groten der aarde maar ook het bezoek te krijgen van de Natuur, de dochter van God, die hem drie van haar kinderen komt schenken: Intelligentie, Retorica en Muziek. Een daad van een zelfbewust kunstenaar die de eerste voet in de renaissance zet. Marc Mauillon en zijn ensemble hebben een scherp oor en oog hebben voor de intense verwevenheid van tekst en muziek in De Machauts werk. De hoofse liefde, het erfgoed van de trouvères staat centraal, maar wordt tegelijkertijd naar een hoger plan getild. Telkens weer wordt één melodie op een andere manier voorgedragen en met vedel, harp en fluiten ingekleurd door de andere musici. Waar andere ensembles voor middeleeuwse muziek esoterische sferen oproepen, is hier geen spoor te bekennen van vals sentiment.

Zanger Marc Mauillon heeft een voorliefde voor het oeuvre van dichter-componist Guillaume de Machaut (1300-1377). Voor Muziekcentrum De Bijloke stelt hij een nieuw programma samen met ballades en rondeaus. De 14de-eeuwse refter van het STAM vormt het unieke kader voor dit concert.

Marc Mauillon: zang VivaBiancaLunca Biffi: zang en vedel Angélique Mauillon: gotische harp Pierre Hamon: fluiten, concept en muzikale leiding

Guillaume de Machaut wist in de 14de eeuw zijn functies als dichter en componist op een sublieme manier te combineren. Iets wat men eigenlijk niet langer voor mogelijk hield, omdat de muziek in die tijd technisch zo complex geworden was. Toch slaagde De Machaut er niet alleen in om tot de grootste schrijver uit het Franse taalgebied uit te groeien, maar ook tot de belangrijkste Europese componist van dat moment. In zijn oeuvre verweeft hij op een schitterende manier de muziektraditie van zijn voorgangers met de vernieuwingen uit zijn tijd, de zogenoemde ‘nieuwe kunst’ of ars nova. Zijn werk getuigt van een uitgesproken persoonlijkheid. Dat blijkt o.a. uit de proloog tot de zesdelige uitgave van zijn volledige oeuvre die De Machaut schreef. Hij vergelijkt zichzelf met Orpheus en zegt

ZONDAG 22 JANUARI | 16:00 | STAM - REFTER Marc Mauillon Guillaume de Machaut Tickets € 22 Reductie € 18 / € 5 (-18)

binnenkort ZA | 14.01.12 | 20:00 Ensemble Zefiro Albinoni, Vivaldi, Haendel DO | 19.01.12 | 20:00 The Harp Consort, Andrew Lawrence-King (dirigent) Juan Gutiérrez de Padilla, Missa Mexicana ZA | 21.01.12 | 14:00 & 16:00 Michiel Hendryckx Muzikale vertelling voor kinderen ZA | 21.01.12 | 20:00 | MAETERLINCK Brussels Philharmonic Schönberg: Pelléas et Mélisande ZO | 22.01.12 | 16:00 Marc Mauillon Guillaume de Machaut VR | 27.01.12 | 20:00 Cantus Cölln Kuhnau, J.S. Bach WO | 01.02.12 | 15:00 Ronald Brautigam Van Beethoven, Mendelssohn, Satie, Debussy DO | 02.02.12 | 20:00 | MAETERLINCK Maeterlinck Kwartet Milhaud, Lekeu, Debussy

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

VR | 03.02.12 | 20:00 Brussels Philharmonic, Vlaams Radio Koor, Octopus Symfonisch Koor, Michel Tabachnik (dirigent), Vadim Repin (viool) Berg, Debussy ZA | 04.02.12 | 20:00 deFilharmonie, Philippe Herreweghe (dirigent), Viktoria Mullova (viool) Brahms, Schubert DO | 09.02.12 | 20:00 Nabla / Joachim Brackx Pàli Consort o.l.v. Benjamin Glorieux Crank o.l.v. Andreas Böhlen Bijloke-Manufactuur ZA | 11.02.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Guy Van Waas (dirigent), Ning Kam (viool) Fauré, Saint-Saëns, De Boeck, Strauss WO | 15.02.12 20:00 | Krassport 22:00 | Portico Quartet Jazz DO | 16.02.12 | 20:00 Me La Amargates Tu Sefardische liederen

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)