de puur muziek
de 16.01.13 | 20:00 | MIRYZAAL
Hugo Wolf Quartett Muziekcentrum Gent
La vita – La Natura – La Morte
Programma
Uitvoerders
Ludwig van Beethoven (1770-1827) Strijkkwartet in F opus 18/1 (1800) I. Allegro con brio II. Adagio affettuoso ed appassionato III. Scherzo: Allegro molto IV. Allegro
Hugo Wolf Quartett Sebastian G端rtler | viool Regis Bringollf | viool Gertrud Weinmeister | altviool Florian Berner | cello
Anton Webern (1883-1945) Strijkkwartet in e (1905) Sein-Werden-Vergehen
Pauze Felix Mendelssohn (1809-1847): Strijkkwartet in f opus 80 (1847) I. Allegro vivace assai II. Allegro assai III. Adagio IV. Allegro molto
2
hugo wolf quartett La vita – La Natura – La Morte Beethoven De zes strijkkwartetten opus 18 ontstaan in Wenen in een tijdspanne van 2 jaar, rond 1798-1800. Het waren de eerste vruchten van Beethovens ontzagwekkende oeuvre voor strijkkwartet. Beethoven borduurde voort op Haydn en Mozart. De in 1792 in Wenen aangelande componist uit Bonn had zich de klassieke kwartetstijl geheel eigen gemaakt en als uitgangspunt genomen voor nieuwe exploraties. Rond de eeuwwisseling kon Beethoven zich vrijwel onbekommerd aan het pianospelen en het componeren wijden. Hij stond midden in het sociale leven, hield van goed en ook vrolijk gezelschap en wist zich omringd door warme vriendschappen en bewonderaars van goede komaf. Velen onder hen waren kunstkenners met voor Beethoven belangrijke entrees. Zijn pianospel en vooral zijn grote improvisatietalent werden geroemd en zijn reputatie als componist snelde hem als het ware vooruit. Bovendien kon hij profiteren van de opkomst van de commercieel ‘meedenkende’ muziekuitgeverijen.
opus 18. De Boheemse prins Lobkowitz was eigenlijk maar tweede keuze. Oorspronkelijk was zijn vriend, dominee Amenda, de eerste bestemmeling. Na die eerste Amendaversie heeft Beethoven dit kwartet grondig herwerkt, vooral in het eerste deel. Die tweede versie kwam tot stand in 1800. Uiteindelijk werd het nummer één, vooral omdat het Schuppanzigh-kwartet, die het uitvoerde, vond dat dit strijkkwartet het langste en het meest briljante van de reeks was en getuigde van een schitterende vitaliteit. In opus 18 blijft de klassieke stijl vrijwel ongeschonden en wordt de ‘strenge’ vierdelige vorm gehanteerd. Haydn toonde zich behoorlijk tevreden, maar vond de kwartetten weinig origineel en zag er vooral een vermenging in van zijn stijl met die van Mozart. Beethovens eerste kwartet vertoont uiteraard raakpunten met zijn muzikale omgeving, ook meesters doorlopen een groeiproces. Maar de strijkkwartetten opus 18 verrijken wel het aan Joseph Haydn ontleende model door de verregaande motieftransformatie. Beethovens persoonlijkheid komt naar voren in het karakter van de thema’s, de veelvuldige onverwachte wendingen, de ongebruikelijke modulaties en een aantal vormtechnische subtiliteiten.
Zijn eerste verzameling strijkkwartetten droeg Beethoven op aan één van zijn Weense bewonderaars en beschermers, prins Lobkowitz. Eigenlijk was zijn eerste kwartet het tweede dat hij componeerde. De eerste schetsen dateren uit 1799 en daarmee komen ze in deze nog rudimentaire vorm zelfs na het derde kwartet van
3
Webern Het motto van het Strijkkwartet in e (zonder opusnummer) dat Anton Webern op het titelblad plaatste, luidde als volgt: “Het gevoel van triomf dat in mijn geest de boventoon voerde kan ik noch beschrijven noch vertellen. Het laat zich ook met niets anders vergelijken dan met iets dat te midden van de ondergang wordt geboren als een opstanding uit de dood.”
zwaar chromatisch werk. Geen frase sluit af in een duidelijk herkenbaar tonaal centrum. Noot voor noot wordt bij wijze van spreken afscheid van de tonaliteit genomen en de komst van de atonaliteit voorbereid. De permanente chromatiek voorkomt dat er een harmonisch rustpunt ontstaat. De muziek is somber en drammerig van begin tot aan het eind, een spanning die alleen in de laatste maten tot een harmonisch bevrijdende finale komt.
Het strijkkwartet schreef Webern toen hij in Wenen privaatlessen kreeg van Arnold Schönberg. Zijn leven lang voelde hij zich aangetrokken tot berglandschappen. Tijdens een reis naar Beieren in 1902 bewonderde hij in de Alte Pinakothek in München een Alpentriptiek van de Italiaanse impressionist Giovanni Segantini (18581899), getiteld Il trittico della natura: La Vita / La Natura / La Morte: Sein, Werden, Vergehen. Segantini’s schilderingen beelden symbolische taferelen uit in lente, zomer en winter. Ze inspireerden Webern tot het componeren van dit strijkkwartet zoals hij bovenaan de partituur aangaf.
Mendelssohn Op terugreis uit Engeland ontving Felix Mendelssohn het bericht van het plotselinge overlijden van zijn dierbare zus Fanny. Enkele maanden later zou hijzelf, ook niet al te gezond, op 38-jarige leeftijd overlijden. Voor het zover was creëerde hij nog een onvergetelijk werk: zijn zesde strijkkwartet. Het misleidende cliché over Mendelssohn als onbekommerd kind van de vroegromantiek smelt als sneeuw voor de zon bij dat zesde strijkkwartet. Hier geeft hij blijk van angst en boosheid. Het werk kan beschouwd worden als een requiem voor Fanny, een ontroerende getuigenis voor zijn overleden zus.
Het Strijkkwartet in e is een ééndelig werk, maar het bestaat uit drie onderscheiden secties, die corresponderen met Segantini’s drieluik. Net zoals dat bij Schönberg en Berg het geval was, toonde het vroege werk van Webern invloeden van Brahms, Mahler en Strauss, maar binnen een paar weken nadat hij bij Schönberg les had gehad, wijzigde Webern zijn ideeën over tonaliteit. Zijn strijkkwartet uit 1905 loopt stilistisch al vooruit op wat vervolgens zou komen. Het is een introvert en bovenal
Het Strijkkwartet in f is getourmenteerde muziek: een nerveus voortijlend geheel van duistere invallen, die tezamen een compositie van ongewone zeggingskracht opleveren. Voortdurend worden we door de sombere stemming van het notenbeeld herinnerd aan het smartelijke verlies van zus Fanny. De dood is nabij. Tegelijkertijd – of misschien wel daarom – is het stuk van een niets ontziende radicaliteit
4
waar het het gebruik van korte ritmische figuren en motieven betreft, die steeds op andere wijze contrapuntisch worden verwerkt.
5
Bio kwartet ook graag een lans voor hedendaagse muziek. Verschillende composities werden geschreven voor en uitgevoerd door het Hugo Wolf Quartett zoals het Vierde Strijkkwartet van Friedrich Cerha en Dichotomie van Johannes Maria Staud, strijkkwartetten van Erich Urbanner en Dirk D’Ase en Hauskonzerthaus van Otto M. Zykan. Het kwartet maakte opnamen op de labels Atlantis Arte en Extraplatte met werken van Schubert, Haydn, Dvorák, Ravel en Ligeti. Op het label Gramola verscheen hun opname van de Strijkkwartetten opus 18/4 en opus 132 van Beethvoven, waarmee ze de ORF Pasticcio Preis in de wacht sleepten. De meest recente opname met drie vroege kwartetten van Haydn is een live opname van het Lockenhaus Festival 2009. Sinds 2009 organiseert het kwartet een eigen concertreeks in de Hofburgkapelle in Wenen. Regelmatig geeft het Hugo Wolf Quartett masterclasses aan de San Diego University in Californië, de State University of Illinois, de North Western University of Chicago en de DePaul University Chicago.
Het Hugo Wolf Quartett werd opgericht in Wenen in 1993 en vervolmaakte zich bij het Alban Berg-, Smetana-, Amadeusen LaSalle-kwartet. Al snel behaalde het kwartet begeerde prijzen zoals de Sonderpreis van de Wiener Philharmoniker en de Europese Kamermuziekprijs voor artistiek talent en uitstekende ensembleprestaties. Het Hugo Wolf Quartett debuteerde in 1995 in het Konzerthaus Wien en werd in 1998 door het Musikverein Wien en het Konzerthaus tot ‘Rising Star’ verkozen. Het kwartet was te gast in het Concertgebouw Amsterdam, Philharmonie Berlin, Suntory Hall Tokyo, Carnegie Hall en Lincoln Center in New York en ook op de Schubertiade Schwarzenberg, Colmar Festival, Wigmore Hall in Londen ... Concerttournees brengen het kwartet regelmatig naar Zuid-Amerika, Canada, Mexico en Japan. In de VS alleen al gaven ze in de laatste twee jaar meer dan 40 concerten. Sinds 2007 is het Hugo Wolf Quartett kwartet in residentie bij Gidon Kremers Kammermusikfest Lockenhaus. Naast het klassiek-romantische repertoire breekt het
6
binnenkort VR | 18.01.13 | 20:00 | Kraakhuis Canto Coronato Ciconia, Da Perugia
WO | 30.01.13 | 20:00 B’Rock Corelli, Muffat, Telemann, Haendel
ZA | 19.01.13 | 20:00 | Kraakhuis Surjeet Singh Ensemble Sikh-tradities uit Punjab
VR | 01.02.13 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Christianne Stotijn (mezzo) Wagner, Berlioz, Brahms
ZO | 20.01.13 | 15:00 | UITVERKOCHT New Dutch Academy Nieuwjaarsconcert Stad Gent DI | 22.01.13 | 20:15 | Handelsbeurs Quatuor Modigliani Franck, Ravel, Saint-Saëns VR | 25.01.13 | 20:00 | UITVERKOCHT ZA | 26.01.13 | 20:00 | UITVERKOCHT Philip Glass Ensemble, inleiding met Philip Glass Filmopera ‘La Belle et la Bête’ ZA | 26.01.13 | 15:00 | Kraakhuis ZO | 27.01.13 | 11:00 | Kraakhuis Te waar om mooi te zijn Muzikale vertelling voor kinderen door Nic Balthazar met muzikale begeleiding door Isolde Lasoen ZO | 27.01.13 | 16:00 deFilharmonie, tg Lazarus De Drie Musketiers | KIDconcert
ZA | 02.02.13 | 20:00 Hathor Consort, Romina Lischka (artistieke leiding), Marnix De Cat (contratenor) Bloemlezing van Engelse consort songs DO | 07.02.13 | 20:00 | Miryzaal Osmosis Mengal, Beethoven, Reicha ZA | 09.02.13 | 20:00 Brussels Philharmonic & Brussels Jazz Orchestra Marsalis (Swing Symphony), Bernstein (Age of Anxiety) ZO | 10.02.13 | 16:00 | Refter STAM Céline Scheen, Eguardo Eguez, Giovanna Pessi Muzikale pracht uit de Italiaanse 17de eeuw MA | 18.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Katelijne Lanneau, David Catalunya, Granvat Bijloke-Manufactuur
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)