de puur muziek
de
19.01.13 | 20:00 | KRAAKHUIS
SURJEET SINGH ENSEMBLE Muziekcentrum Gent
Ragfijn kantwerk uit Punjab
Programma
Uitvoerders
Deel 1 | Instrumentaal Raga Dhanasari Raga Asa Kafi
Surjeet Singh Ensemble Vijay Rajput | zang Ustaad Surjeet Singh | sarangi Surinder Singh | saranda Narinderjit Singh | tabla Jasvir Kaur | rabab
PAUZE Deel 2 |Stem en instrumenten Raga Yaman Kalyaan Religieuze Bhajans
2
SURJEET SINGH ENSEMBLE Ragfijn kantwerk uit Punjab “Zing de melodieuze harmonieën, oh mijn gezellen, en mediteer over God.”
fundamentele gelijkheidsprincipe geldt. Devotie, gebed en meditatie staan centraal in het gedisciplineerde religieuze leven van de Sikh waarin gestreefd wordt naar versmelting met de éne God door het overwinnen van de ‘vijf kwaden’. Dat zijn egoïsme, woede, hebzucht, gehechtheid en verlangen. Volgens de leer van de goeroes is het uitvoeren en beluisteren van śadb kīrtan, religieuze muziek, de ideale manier om dat hoogste opzet te bereiken: onthechting en versmelting met God. Muziek is in die zin verklonken met andere spirituele activiteiten zoals gebed en meditatie en in het meest verregaande geval gericht op het transcenderen van lichamelijkheid, het ego, het wereldse. Een verklaring die hiervoor gegeven wordt is dat de ‘interne dialoog’ die we haast constant met onszelf voeren, stopt van zodra we geconcentreerd naar muziek luisteren, haast letterlijk ‘erin opgaan’. Muziek is in dat geval niet langer een vehikel om de boodschap van God te communiceren, ze is de connectie tussen God en gelovige.
Het Sikhisme is vandaag met zijn 26 miljoen aanhangers de vijfde grootste godsdienst ter wereld. De religieuze beweging werd op de vooravond van de zestiende eeuw gesticht door Goeroe Nānak Dev Ji, die op zijn beurt geïnspireerd werd door de ‘Grote Goeroe’, God. In die late zestiende eeuw vond in het noorden van India een hevige clash plaats tussen de twee grootste godsdiensten, de Islam en het Hindoeïsme. Gevolg daarvan was een toestand van politieke, maatschappelijke en religieuze instabiliteit. Enerzijds stond het Sikhisme op ideologisch vlak in revolutionair contrast met andere Indische religies en sektes. De godsdienst streefde van bij de oprichting sociale hervormingen na, daarbij uitgaand van een fundamentele gelijkheid tussen alle mensen en een uitgesproken vredesideaal. Dat hield een duidelijke kritiek in op zowel de religieuze twisten als sociale structuren zoals het kastensysteem en de minderwaardige rol van de vrouw. Anderzijds nam Goeroe Nānak – die zeer degelijk onderlegd was in de theologie en mystiek van de Noord-Indische religies – heel wat Hindoeïstische en Islamitische kenmerken over in zijn leer. Het hedendaagse Sikhisme is gebaseerd op de leer van Goeroe Nānak en zijn tien opvolgers, waarbij als krachtpunt nog steeds het
Als je het hebt over India en muziek is het moeilijk om voorbij te gaan aan het gegeven ‘raga’, dat niet alleen in de hindoecultuur, maar ook in de Sikh-traditie een belangrijke rol speelt. Het is belangrijk om op te merken dat het hier niet om ‘stukken’, ‘werken’ of ‘composities’ in de traditionele zin van het woord gaat. Een raga is in feite een set van spelregels waaraan
3
de musici zich bij het (improvisatorische) musiceren dienen te houden. Zo bevat een raga informatie in de vorm van een reeks tonen in een bepaalde volgorde, maar hij bepaalt ook hoe de melodieën moeten bewegen (stijgend/dalend), welke tonen uit de reeks belangrijker zijn in het spel, welke minder belangrijk, welke combinaties vaak moeten voorkomen … Die vastgelegde structuurprincipes zorgen ervoor dat elke uitvoering van een specifieke raga een bepaalde sfeer tot uitdrukking brengt. Zo communiceert Raga Dhanasri een sfeer van ‘Inspiratie en motivatie’, Raga Asa het ‘doen van inspanningen of moeite’. Verder zijn heel wat raga’s uit het Granth Sahib, de heilige schrift van de Sikhs, gericht op het oproepen van ‘blijdschap’, ‘vreugde’, ‘droefheid’ en ‘schoonheid’. Tot op zekere hoogte is de raga verwant met het concept ‘modus’, afkomstig uit de klassiek Griekse muziekcultuur (cf. Pythagoras en Plato). De modus was een centraal begrip in Westerse muziek uit de middeleeuwen en de renaissance en kwam/komt voor in verschillende Europese volksmuziektradities. Ook de modus verwijst naar een bepaalde reeks tonen, de volgorde ervan en een bijhorend ‘karakter’. Er zijn ten tijde van de barok in onze contreien bovendien uitgebreide traktaten geschreven over de verschillende ‘affecten’ of ‘emoties’ die door de westerse modi en later de toonaarden konden worden opgewekt. Vandaag associëren we trage muziek in een mineur toonaard nog steeds eerder met ‘droefheid’ en majeur toonaarden in snelle tempi met ‘blijdschap’. Qua uitvoeringspraktijk is er ook een link te zien tussen de Indi-
sche raga-cultuur en die van de jazz. In jazzimprovisaties worden immers vaak gewoon een thema (bekende melodie) en/ of toonaard afgesproken waarop de musici volgens welbepaalde conventies beginnen te improviseren. Het concert wordt afgesloten met enkele Bhajans, een soort van hymnen of psalmen. Waar de raga een genre is dat behoort tot wat we de Indische ‘klassieke muziek’ kunnen noemen, leunt de Bhajan veeleer aan bij de volksmuziek. De muziek is lichter, niet zozeer gebaseerd op een complex muziektheoretisch systeem en vaak gestoeld op volkse melodieën. De Bhajan was gericht op de religieuze muziekbeleving van de ‘gewone man’. Hedendaagse vormen maken zelfs gebruik van populaire filmmuziekthema’s! In de Sikhtempels of Gurdvāras wordt gemusiceerd door ensembles van wisselende samenstelling. De stem wordt meestal begeleid door harmoniums, strijkinstrumenten en slagwerk. Een zeer typisch instrument in die context is de Zuid-Aziatische sarangi, een strijkinstrument of vedel. Opmerkelijk aan de sarangi – die vooral bekend is uit de Hindoeïstische cultuur – is de aanwezigheid van zogenaamde sympathetische snaren in het instrument. Dat zijn metalen snaren die niet worden aangestreken of getokkeld. Doorgaans bevinden ze zich zelfs binnen in het instrument waardoor het rechtstreeks aanspreken ervan onmogelijk wordt. Hun functie bestaat er enkel in mee te trillen met de drie snaren die
4
“instrument van de honderd kleuren”. Het fenomeen van meetrillende objecten komt in heel wat culturen voor. Soms gaat het om snaren, stukjes hout, metaal of dierenbot, om membranen gemaakt van slangenhuid en diereningewanden of velletjes en kokertjes van spinnenrag. In bepaalde Afrikaanse culturen vertolken deze instrumentjes de stem van de voorvaderen die weerklinkt in het muzikale ritueel. De Sikhs hechten zoveel belang aan de sarangi, net omdat die de complexe kleur van de menselijke stem dicht zou benaderen. De saranda, die vanavond ook te horen is, lijkt sterk op de sarangi. We kunnen het beschouwen als de typische Sikh-vorm van het instrument die door de Goeroes zelf in de religieuze cultuur werd geïntroduceerd.
wél aanstreken worden. Ze voegen aan de relatief ‘vlakke’ basisklank van de aangestreken darmsnaar een rijk, volumineus kleurspectrum toe. Je zou het fenomeen kunnen vergelijken met glazen in de keukenkast die meetrillen als een hifi-installatie luid speelt in de woonkamer. Vaak worden de sympathetische snaren bovendien gestemd volgens de toonhoogten die deel uitmaken van het raga-reservoir (zie boven). Zo geeft ook de klankkleur uitdrukking aan de sonore sfeer die de raga dient te vertolken. Het grote belang dat aan de sympathetische snaren gehecht wordt, laat zich alleen al aan hun aantal duidelijk opmerken. Zesendertig stuks in één instrument zijn geen uitzondering! Wellicht betekent het woord sarangi zelfs
5
Bio Vijay Rajput Vijay Rajput werd geboren in New Delhi, India en vatte zijn muzikale opleiding aan op achtjarige leeftijd. Hij kreeg zijn eerste training en begeleiding van Pt. M. G. Deshpande, Pt. VinayChander Mudgal en Pt. Madhup Mudgal Ji. Vervolgens had hij het zeldzame genoegen om gedurende verschillende jaren te kunnen studeren onder leiding van de wereldvermaarde Bharat Ratna Pt. Bhimsen Joshi Ji. Hij behaalde aan de University of Delhi de diploma’s van master en doctor in de Hindoeïstische klassieke muziek. Als maestro van de khayal stijl betoverden zijn optredens publieken in India en daarbuiten.
Narinderjit Singh Narinderjit Singh kreeg zijn eerste tablatraining van zijn broer, Harjinder Singh. Later werd hij geïntroduceerd bij wijlen Pandit Sharda Sahai, de oudste tablaspeler van de Benaras stijl. Narinderjit is mede-oprichter van de Gurmat Sangeet Academy (www.gurmatsangeet.org). Hij hoopt de muziektradities van de Sikhs over de hele wereld te kunnen verspreiden. Surinder Singh Surinder Singh is de oprichter van de Raj Academy en deed grote inspanningen voor het verspreiden van de muzikale tradities van de Sikhs. De Raj Academy heeft een groot aantal opnames uitgegeven en zette zich in om wereldwijd workshops, lessen en concerten te verzorgen met als doel de muzikale tradities van de Sikhs te laten herleven.
Ustaad Surjeet Singh Ustaad Surjeet Singh (1961, Delhi) is een van de meest getalenteerde sarangispelers ter wereld. Hij is een oud-student van Pandit Ram Narayan maar vatte zijn muzikale opleiding aan onder begeleiding van Gurdev Singh en Ustad Harbhajan Singh. Hij werd geïntroduceerd in de Indiase klassieke muziek door Namdhari ‘Guru’ Jagjit Singh van Bhaini Sahib. Vandaag is hij staflid van de Raj Academy.
Jasvir Kaur Jasvir Kaur is een prominent student en medewerker van de Raj Academy. Zijn hoofdinstrument is de rabab, die vrijwel verdwenen is uit de Sikh-traditie. Jasvir zet zich in om muzikanten bewust te maken van het grote belang van het instrument in de traditie.
6
binnenkort ZO | 20.01.13 | 15:00 | UITVERKOCHT Nieuwjaarsconcert Stad Gent Van Wassenaer, Hanff, Haquart, J.C. Bach, Vivaldi, J.S. Bach
VR | 01.02.13 | 20:00 | Concertzaal Symfonieorkest Vlaanderen, Christianne Stotijn (mezzo) Wagner, Berlioz, Brahms
DI | 22.01.13 | 20:15 | Handelsbeurs Quatuor Modigliani Franck, Ravel, Saint-Saëns
ZA | 02.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Hathor Consort, Romina Lischka (artistieke leiding), Marnix De Cat (contratenor) Bloemlezing van Engelse consort songs
VR | 25.01.13 | 20:00 | UITVERKOCHT ZA | 26.01.13 | 20:00 | UITVERKOCHT Philip Glass Ensemble, inleiding met Philip Glass Filmopera ‘La Belle et la Bête’ ZA | 26.01.13 | 15:00 | Kraakhuis ZO | 27.01.13 | 11:00 | Kraakhuis Te waar om mooi te zijn Muzikale vertelling voor kinderen door Nic Balthazar met muzikale begeleiding door Isolde Lasoen ZO | 27.01.13 | 16:00 | Concertzaal deFilharmonie, tg Lazarus De Drie Musketiers | KIDconcert WO | 30.01.13 | 20:00 | Concertzaal B’Rock Corelli, Muffat, Telemann, Haendel
DO | 07.02.13 | 20:00 | Miryzaal Osmosis Mengal, Beethoven, Reicha ZA | 09.02.13 | 20:00 | Concertzaal Brussels Philharmonic & Brussels Jazz Orchestra Marsalis (Swing Symphony), Bernstein (Age of Anxiety) ZO | 10.02.13 | 16:00 | Refter STAM Céline Scheen, Eguardo Eguez, Giovanna Pessi Muzikale pracht uit de Italiaanse 17de eeuw MA | 18.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Katelijne Lanneau, David Catalunya, Granvat Bijloke-Manufactuur
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Maarten Quanten Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)