B'Rock 30.01.13

de puur muziek

de

30.01.13 | 20:00 | CONCERTZAAL

b'Rock

Muziekcentrum Gent

aminta e fillide

programma

uitvoerders

Arcangelo Corelli (1653-1713) Concerto Grosso opus 6 nr. 2 in F

Barokorkest B'ROCK Frank Agsteribbe | dirigent

Georg Muffat (1653-1704) Nobilis Juventus suite in d

Lenneke Ruiten | sopraan Robin Johannsen | sopraan

Georg Philipp Telemann (1681-1767) Suite in B - Dur 'Volker-Ouverture' TWV B5:55

Viool | Rodolfo Richter (concertmeester), Sara DeCorso, Varoujan Doneyan, Marie Haag, Jivka Kaltcheva, Maite Larburu, Liesbeth Nijs, David Wish

PAUZE Altviool | Luc Gysbregts, Manuela Bucher Georg Friedrich Haendel (1685-1759) Cantate Aminta e Fillide HWV 83

Cello | Rebecca Rosen, Kate Haynes Contrabas | Tom Devaere Hobo | Benoit Laurent, Stefaan Verdegem Fagot | Tomek Wesolowski Luit | Wim Maeseele Klavecimbel | Frank Agsteribbe

Dit concert wordt opgenomen. Klara zendt de opname uit in het programma 'In de loge' op maandag 25 februari 2013 om 20u.

2

B'Rock Aminta e fillide B'Rock neemt u vanavond mee op een pastorale trip: een minzieke herder en een kuise nimf, een liefdesstrijd, een streep licht vergoten wanhoop en tot eenieders voldoening een glorieus 'happy end'.

Haendels cantate 'Aminta e Fillide' wordt vanavond energiek tot leven gewekt door B'Rock en twee dartelende solisten: Len­ neke Ruiten en Robin Johannsen. Haen­ del schreef dit werk tijdens zijn verblijf in Rome in opdracht van de steenrijke markies Francesco Maria Ruspoli, de beste mecenas die een jonge componist zich maar kon indenken. Hij schonk Haendel een weelderig onderkomen in het voorma­ lige familiepaleis, compositieopdrachten bij de vleet en introducties bij invloedrijke personen. Bovendien bouwde Ruspoli ook mee aan Haendels toekomstige opera­ carrière door hem een jonge sterzange­ res te bezorgen, de befaamde Margarita Durastanti. In het pauselijke Rome, waar opera's verboden waren en vrouwelijke sopranen op openbare podia taboe waren, was dat een buitenkans. Zo kon Haendel in alle rust experimenteren met het schrij­ ven voor een vrouwenstem en bovendien zijn Italiaanse opera-idioom perfectio­ neren. U hoort in 'Aminta e Fillide' een groot operacomponist in de dop. Veel van de muziek uit deze cantate hergebruikte Haendel later in zijn bekende kaskrakers 'Agrippina' en 'Rinaldo' - zoveel zelfs dat de oorspronkelijke cantate vandaag haast nooit meer uitgevoerd wordt. In het eerste

deel van het concert staan instrumentale barokklassiekers van Corelli en Telemann op het programma, naast Muffat, de man die de Duitse muziek in de 17de eeuw van zuurstof voorzag dankzij Italiaanse en Franse invloeden.

Il Sassone Na zijn jeugdjaren in Halle en zijn eerste werkervaringen in Hamburg vatte Haen­ del (1685-1759) het plan op naar Italië te reizen. Een voor de hand liggend reisdoel voor een jonge ambitieuze componist: hij kon er veel opsteken van de opera­ componisten aldaar en tegelijk was hij ervan overtuigd dat hij als componist vol­ doende kwaliteit in huis had om in Italië, het mekka van de muziek, zijn brood te kunnen verdienen. Wanneer Haendel precies in Rome aankwam is niet hele­ maal duidelijk, maar in elk geval verbleef hij vanaf 1707 tot 1710 bijna permanent in Rome. Aanvankelijk woonde Haen­ del in het paleis van kardinaal Benedetto Pamfili. Hij componeerde voor hem zijn eerste oratorium, 'Il Trionfo del Tempo e del Disinganno', op een tekst van Pamfili zelf. Het publiek was onmiddellijk onder de indruk van Haendels muziek. Haendels Italiaanse composities klonken krachtig, origineel en hartstochtelijk in de oren, maar verbaasden tegelijk door de strenge constructie die onder alle heftige affecten school.

3

Haendel maakte snel furore in Rome. Niet alleen als muzikant. Ook zijn persoon­ lijke optreden sloot perfect aan bij wat men in de Italiaanse hogere kringen als passend beschouwde: hij was een graag geziene gast in de high society van toen en stond bekend als 'Il Sassone', de Saks.

Kardinaal Pietro Ottoboni was een tweede mecenas van de jonge Haendel. Ottoboni bewoonde een kolossaal paleis en had een groot aantal muzikanten in dienst waar­ onder Alessandro Scarlatti (1660-1725) en Arcangelo Corelli (1653-1713). Zeker van Scarlatti stak Haendel heel wat op.

De in Sicilië geboren componist schreef in de jaren net voor Haendels komst een hele schatkist aan pastorale kamercan­ tates vol. Dat waren mini-opera's in een pastorale setting met telkens één of twee vocale solisten en een klein instrumentaal ensemble. Scarlatti's cantates vormden het directe model voor Haendels Italiaanse cantates. De ontmoeting tussen Haendel en Corelli daarentegen verliep niet meteen over rozen. De oude Corelli was op dat moment al een Europees fenomeen: vio­ list en componist die de standaarden voor instrumentale muziek ernstig hertekend had, steenrijk en tot ver buiten de gren­ zen van Rome gelauwerd als één van dé muzikale helden van zijn tijd. Hoewel hij door de meeste bronnen beschreven wordt als een mild en sereen man, wist Haendel hem toch tot woede te bewegen. Corelli speelde de eerste viool in Haendels 'Il Tri­ onfo del Tempo e del Disinganno'. Omdat Haendel vond dat hij de muziek te zacht­ zinnig benaderde rukte hij op een bepaald moment Corelli's viool uit diens handen en

speelde zelf voor hoe de muziek gebracht moest worden. Toch nam Haendel ook Corelli's invloed mee uit Rome. Hij zou de traditie van diens 'Concerti Grossi', waar we er vanavond één van te horen krijgen, later in Londen verder zetten.

Aminta e Fillide De cantate 'Aminta e Fillide' schreef Haen­ del uiteindelijk in opdracht van zijn derde mecenas in Rome, de markies Francesco Ruspoli. Dankzij de markies draaide Haen­ del mee in de kringen van de Accademia degli Arcadi, een netwerk van edellieden, mecenassen en artiesten, in 1656 opgericht door Christina Van Zweden. De Arcadiërs huldigden een esthetiek van eenvoud: de onopgesmukte schoonheid die voortkomt uit evenwichtige verhoudingen. Dit esthe­ tische ideaal verbonden ze inhoudelijk met het leven van herders en herderinnen die in een ver verleden het mythische oord Arcadia zouden bevolkt hebben. Ruspoli werd in 1708 de nieuwe voorzitter van de academie en ter gelegenheid van de eerste bijeenkomst onder diens voorzitterschap schreef Haendel 'Aminta e Fillide'. De cantate werd geheel conform de Arcadi­ sche esthetiek uitgevoerd in de paleistui­ nen tijdens de zomer. Haendel gebruikte voor deze eerste uitvoering een heel com­ pacte bezetting met slechts vier violisten en basso continuo. De musici waren allen leerlingen van Corelli. De onbetwiste ster van het gebeuren was de sopraan Maria Durastanti die de nimf Phyllis vertolkte.

Het was dankzij Ruspoli dat Haendel van de zangkunsten van Durastanti kon gebruik maken – een absolute boost voor

4

zijn opera-ambities. Niet lang daarvoor had Durastanti een schandaal veroorzaakt door in Haendels 'La Resurrezione' op te treden als Maria Magdalena en dat terwijl het vrouwen op pauselijk bevel strikt ver­ boden was in oratoria op te treden. Duras­ tanti werd vervangen en de markies kreeg een officiële reprimande van de paus. In de beslotenheid van de paleistuinen kon Durastanti echter zonder enige beperking haar gangen gaan. Ook de herder Amin­ tas werd destijds door een vrouw vertolkt, Anna Maria di Piedz, en niet door een cas­ traat wat toen eerder gebruikelijk zou zijn geweest. Het geeft aan de vertelling een bewust gekozen erotische dimensie. De partij van Amintas is geschreven voor een hoge sopraan terwijl die van Phyllis voor een mezzosopraan geschreven is. Zo komt het dat de rol van Amintas, de man in het verhaal, hoger klinkt dan die van Phyllis, de vrouw. Voor hedendaagse oren klinkt dit misschien vreemd, maar in het Rome van toen was dat geen ongebruikelijk pro­ cedé.

ten voor haar lot in furieuze zestiende noten. Midden in al dat rumoer schreeuwt Amintas het uit: "arresto il passo!" Houd halt! Een muzikaal procedé dat Haendel later opnieuw gebruikte in zijn bekende aria 'Silete Venti'. Op dramatische tonen verwijt Amintas Phyllis onverschillig te zijn voor zijn liefdesverklaringen. Amintas dreigt ermee zich van het leven te beroven, de strijkers vallen al even donker in met een dreigend unisono. Phyllis is duidelijk niet onder de indruk en dient hem van antwoord met de liefelijke 'fiamma bella' aria in een dansante ¾-maat: een vlam die tegenwind ervaart, verandert van richting.

Zo moet ook Amintas een andere bestem­ ming zoeken. Met de vlammen verwijst Haendel naar het vuur van de Vestaalse maagden die net als Phyllis een gelofte van kuisheid hadden afgelegd. Amintas gelooft haar niet en meent liefde voor hem in haar ogen te zien. Hoe zal Phyllis reageren eens Cupido zijn pijlen in haar ziel geplant heef? Phyllis is gedecideerd in een kort maar krachtig rectatief: de pijlen zullen haar niet treffen, zij is niet voorbestemd voor de liefde. Ze discussiëren verder over de aard van de liefde. Volgens Phyllis is de liefde een stel ketenen die haar slachtoffers van de vrijheid berooft. Beter is het vrij en licht door het leven te gaan. 'Fu scherzo' is een blinkend lichte aria met indrukwek­ kende vocalises. Amintas' antwoord staat echter klaar: de ketenen der liefde zijn de zachtste ketenen die iemand zich maar kan voorstellen. Dan verschijnt de eerste barst in Phyllis onbuigzaamheid: ze vraagt Amintas te zwijgen omdat zijn woorden teveel uitwerking hebben op haar ziel.

Het centrale thema van de cantate is dat van de 'bella ostinata': een ontembare schone weerstaat aan de avances van een onfortuinlijke minnaar. Het bekendste voorbeeld hiervan is ongetwijfeld het verhaal van Apollo en Daphne, prach­ tig gebeeldhouwd door Bernini, waarbij Daphne zichzelf in een boom verandert tijdens haar vlucht voor de al te enthou­ siaste Apollo. Haendels cantate volgt het­ zelfde patroon, maar dan met een happy end. In de ouverture van 'Aminta e Fillide' horen we de nimf Phyllis letterlijk vluch­

5

Amintas heft een bloedmooie klaagzang aan: 'se vago rio', in een trage, zwoele 3/4maat. Zijn tranen willen zoals het water van een rivier in de zee tot rust komen, maar geen hart kan zijn tranen ontvangen als Phyllis hem blijft afwijzen. Phyllis van haar kant voelt in een bitterzoete aria dat ze al getroffen is door Cupido's pijlen, niets zal nog hetzelfde zijn. Amintas belooft nu trots en triomfantelijk zijn eeuwige trouw.

De liefde is een vuur, getuigt Phyllis, dat je van binnenuit verteert. De strijkers zetten 'e un foco' in met vurige loopjes. De aria zet muzikaal de tegenstrijdige affecten van de liefde in de verf, door vurige passages af te wisselen met dramatische vertraagde passages. Amintas roept zijn overwinning uit en Phyllis geeft toe. In 'Non si può dar un cor' zingt ze tenslotte met blij gemoed haar liefde uit – de eerste keer dat ze de liefde onverbloemd positief bezingt. De cantate besluit met een bruisend liefdes­ duet waarin de standvastigheid bezongen wordt. De aanhouder wint!

deze wandeling doorheen het beste wat de baroktijd te bieden had, mag Georg Philip Telemann (1681-1767) natuurlijk niet ontbreken. Hij schreef in totaal meer dan 125 suites voor orkest. Zijn 'Völker Ouver­ ture' is als het ware een klinkende geo­ grafie. Niet de Franse, de Italiaanse en de Duitse natie wilde Telemann muzikaal aan de orde stellen. Zij waren sowieso al ver­ tegenwoordigd in Telemanns 'Vermischter Geschmäck', een mengeling van de beste muzikale elementen uit de verschillende Europese tradities. In de kleurrijke 'Völker Ouverture' wijdt hij zich muzikaal aan de meer "exotische" naties aan de rand van Europa zoals de Turken, de Zwitsers, de Moskovieten en de Portugezen. Een ver­ enigd Europa avant la lettre.

Corelli, Muffat en Telemann In het eerste deel van het concert neemt B'Rock u mee op een bescheiden grand tour door het barokke Europa. Met Corel­ li's 'Concerto Grosso' staat de Italiaanse barokke stijl in al haar grandeur centraal.

De Duitse organist en componist Georg Muffat (1653-1704) studeerde eerst in Parijs bij Jean Baptiste Lully, maar daarna verzamelde hij ook inspiratie bij Italiaanse componisten zoals Frescobaldi en natuur­ lijk ook Corelli. Hij speelde een belang­ rijke rol bij het introduceren van de Franse én Italiaanse stijl in de Duitse muziek. Op

6

bio Barokorkest B'Rock werd gesticht in 2005 op initiatief van klavecinist, componist en dirigent Frank Agsteribbe, contrabas­ sist Tom Devaere en de cultuurmanagers Tomas Bisschop en Hendrik Storme. De vaste kern bestaat uit een twintigtal musici uit binnen- en buitenland, gespecialiseerd in de historisch geïnformeerde uitvoe­ ringspraktijk. Barokorkest B'Rock onder­ scheidt zich door een uitvoeringsgerichte en stijlbewuste manier van spelen waarbij expressie en intensiteit centraal staan. De interesse van het ensemble geldt zowel voor oude muziek als realisaties en cre­ aties van hedendaagse muziek op maat van hun historische instrumenten. Baro­ korkest B'Rock heeft geen vaste dirigent, maar werkt geregeld samen met solis­ ten en orkestleiders met internationale faam zoals Eduardo Lopèz Banzo, Kris­ tian Bezuidenhout, Christopher Moulds, Alexander Melnikov, Peter Dijkstra of René Jacobs. Opera, dans en avontuur­ lijk muziektheater vormen een belang­ rijk onderdeel van hun artistieke wer­ king. Het orkest groeide uit tot een vaste waarde op de Vlaamse en internationale oude muziekpodia, zoals: Het Concertge­ bouw Amsterdam, Festival Oude Muziek Utrecht, Operadagen Rotterdam, Kon­ zerthaus Berlin, Innsbrucker Festwochen der alten Musik, Musikfestspiele Potsdam Sanssouci, Holland Festival, het Styri­ arte Festival in Graz en de Wigmore Hall Londen. In 2012 debuteerde Barokorkest

B'Rock o.l.v. René Jacobs in de Munt in Brussel ('Orlando', G.F. Haendel).

7

binnenkort VR | 01.02.13 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent) Wagner, Berlioz, Brahms

DI | 19.02.13 | 20:00 Scott Colley (contrabas), Mark Turner (sax), Bill Stewart (drums), Kenny Werner (piano) Jazz: Nieuw werk van Scott Colley

ZA | 02.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Hathor Consort, Romina Lischka (artistieke leiding) Farrant, White, Cobbold, Parsons, Dowland, Tallis, Gibbons, Byrd

WO | 20.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Graindelavoix, Marokkaans Soefigenootschap voor vrouwen, Björn Schmelzer (artistieke leiding) Repertoires van Marokkaanse broederschappen

DO | 07.02.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Osmosis Mengal, Van Beethoven, Reicha

DO | 21.02.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Amaryllis Quartett, Reto Bieri (klarinet) Frid, Britten, Von Weber

ZA | 09.02.13 | 20:00 Brussels Philharmonic & Brussels Jazz Orchestra, Waryne Marshall (artistieke leiding) 'Swing Symphony' van Marsalis

VR | 22.02.13 | 20:00 deFilharmonie Korngold, Van Beethoven

ZO | 10.02.13 | 16:00 | STAM - Refter Céline Scheen (sopraan), Eduardo Eguez (luit), Giovanna Pessi (harp) Kapsberger, Monteverdi, Piccinini, Rossi, Caccini, Strozzi, Frescobaldi MA | 18.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Katelijne Lanneau, David Catalunya, Granvat Bijloke-Manufactuur: Fieldtone, Minimalmedieval

ZA 23.02.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Stylus Phantasticus, Damien Guillon Buxtehude, Tunder, Erlebach, Johann Christoph Bach ZO | 24.02.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Docentenconcert: Evelyne Bohen (sopraan), Johan Fostier (gitaar) De Falla, Granados, Rodrigo, Villa-Lobos

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Annemarie Peeters Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)