de puur muziek
de
09.02.13 | 20:00 | CONCERTZAAL
Brussels Philharmonic & Muziekcentrum Gent Brussels Jazz Orchestra Marsalis’ Swing Symphony
Programma
Uitvoerders
Leonard Bernstein (1918-1990) Symfonie Nr. 2 ‘The Age of Anxiety’ (1948-1949) Deel I 1. The Prologue: Lento moderato 2. The Seven Ages: Variations 1 – 7 3. The Seven Stages: Variations 8 – 14 Deel II 1. The Dirge: Largo 2. The Masque: Extremely Fast 3. The Epilogue: Adagio; Andante; Con moto
Brussels Philharmonic & Brussels Jazz Orchestra Wayne Marshall | artistieke leiding Emanuele Arciuli | piano Door ziekte werd pianist Boris Berezovski op het laatste moment vervangen door Emanuele Arciuli. Wij zijn ervan overtuigd in hem een waardige vervanger te hebben gevonden. Bedankt voor uw begrip.
Pauze Wynton Marsalis (°1961) Swing Symphony (2010) 1. St Louis to New Orleans 2. All American Pep 3. Midwestern Moods 4. Manhattan to LA 5. Goodbye Pork Pie Hat 6. The low down up on high
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Kathleen Snyers & Frank Pauwels Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
2
Brussels Philharmonic & Brussels Jazz Orchestra Marsalis’ Swing Symphony Al zijn ze geen leeftijdsgenoten, toch hebben Leonard Bernstein en Wynton Marsalis heel wat gemeen. Om te beginnen zijn het twee uitstekende dirigenten. Maar ook op de scene hebben ze hun sporen ruimschoots verdiend: Bernstein als een gevierd pianist, Marsalis als een virtuoos trompettist. Meer opvallend is de bevlogenheid waarmee de musici het opnemen voor Amerikaanse muziek en componisten. Beiden geven educatieve lezingen en workshops en engageren zich in prominente instellingen (Bernstein is directeur van het New York Philharmonic en Marsalis artistiek directeur van Jazz at Lincoln Center). Ook via populaire televisieprogramma’s (Young People’s Concerts respectievelijk Marsalis on Music) doen ze inspanningen om hun eigen generatie kennis te laten maken met de Amerikaanse cultuur. Een ambitie die de twee bovenal in hun composities vertalen. In Bernsteins tijd komt men tot het besef dat Amerika geen rijke muziektraditie kent zoals die van Europa. Om toch een eigen stem te verwerven, vermengen componisten de wortels van de Amerikaanse muziek met de Westerse traditie. Naar Bernsteins mening staan die roots gelijk aan musical en jazz. Marsalis vertrekt vanuit de omgekeerde richting: ook hij beschouwt de jazz als de echte Amerikaanse muziek en stelt zich tot doel het genre opnieuw respectabel te maken. Als een van de eerste componisten introduceert hij klassieke muziek in de jazz. Het concert van vanavond illustreert
met andere woorden hoe twee uiteenlopende componisten populaire muziek laten samengaan met het klassieke repertoire en hoe beiden erin slagen de jazz gangbaar te maken in het Amerikaanse culturele leven.
Leonard Bernstein Wanneer de jonge en multi-getalenteerde Leonard Bernstein (1918-1990) op het punt staat zijn loopbaan uit te tekenen, wordt hij overmand door twijfel: opteert hij voor een carrière als pianist, wordt hij dirigent of toch liever fulltime componist? Hij kiest voor het laatste, omdat componeren ruimte laten voor persoonlijke vragen. Thema’s als de leegte van het moderne leven in de Amerikaanse middenklasse en het verlies van en zoeken naar persoonlijke en spirituele zingeving laten Bernstein niet los en krijgen bijgevolg een belangrijke plaats in zijn muziek. Ook in Symfonie nr. 2, The Age of Anxiety (1948-1949), gebaseerd op het gelijknamige gedicht van W.H. Auden (1947). Deze moderne versie van een traditionele ecloge of herdersdicht verhaalt de ontmoeting tussen drie eenzame, ontgoochelde mannen en een vrouw in een New Yorkse bar tijdens WO II. Het is een verslag van een zoektocht naar geloof in onzekere tijden, van een navigeren tussen individuele behoeften en een hechte sociale gemeenschap. Het gedicht drukt als geen ander de sfeer van de naoorlogse jaren uit en is geheel terecht de Pulitzer Prize waard.
3
In zijn symfonisch werk voegt Bernstein een ongebruikelijke solo piano toe die hier geenszins uitblinkt in virtuositeit, maar eerder de rol van toeschouwer aanneemt. Een ongewone keuze die voortvloeit uit Bernsteins persoonlijke identificatie met het thema van het gedicht. Die vereenzelviging zet zich ook voort in de muziek: af en toe lijkt de melodie de tekst uit te beelden. Bernstein zelf gelooft niet in programmatische muziek (muziek gaat nooit over iets behalve over de muziek zelf). Hij verklaart dat zijn werk alleen maar de algemene vorm van het gedicht volgt. Het is pas na de voltooiing van zijn symfonie dat de componist de programmatische link tussen tekst en muziek ontdekt: “De details ... hadden zichzelf ongepland en onbewust geschreven.”
juiste orders geeft. De episode is gebaseerd op een 12-toonrij. De atonale muziek geeft het emotionele dieptepunt en het gemis weer. In The Masque lijken de vrouw en een van de mannen het geloof te vinden in een ontluikende liefde (om later te beseffen dat die gevoelens slechts door alcohol werden aangewakkerd). Hier valt het orkest weg en speelt de piano een bloedheet jazzfragment. In een langzame Epilogue komen de karakters tot inzicht en lijken ze gevonden te hebben wat ze zochten. Bernstein weet de gebeurtenissen, de sfeer, de protagonisten en de onderliggende boodschap meesterlijk te weerspiegelen door variatie te brengen in structuur, muzikale thema’s en dynamiek. Naast typische ‘Bernsteinsiaanse’ motieven uit eerdere werken duiken her en der jazz- en musicalelementen op. Bernstein voert zijn handelsmerk ook duidelijk in deze Symfonie nr. 2 door.
Symfonie nr. 2 bestaat uit twee grote delen, beide opgesplitst in drie episodes (zoals de zes onderdelen in Audens tekst). Deel een opent met een korte Prologue waarin de karakters worden voorgesteld. Die gaat over in The Seven Ages, een uiteenzetting over de zeven stadia in een mensenleven. Muzikaal zijn het zeven variaties op de proloog die telkens voortbouwen op de voorgaande variatie. In The Seven Stages, variatie acht tot veertien, begeven de personages zich onder invloed van alcohol in een droomtoestand en gaan ze op zoek naar prehistorisch geluk.
Wynton Marsalis De indrukwekkende vertolking in Berlijn in juni 2010 van de nieuwe Swing Symphony van jazztrompettist Wynton Marsalis door, toegegeven, niet de minsten onder de uitvoerders – de Berliner Philharmoniker en 15 musici van het Jazz at Lincoln Center Orchestra met Wynton Marsalis en onder leiding van Sir Simon Rattle – liet geen enkele twijfel bestaan: dit project wilden we en zouden we in Gent in De Bijloke brengen. Dan wel op haalbare schaal: met het Brussels Philharmonic, het Belgische orkest dat zich in de wereld van de cross-over jazz & hedendaags klas-
Deel twee start met de trage beweging van The Dirge. De hoofdrolspelers treuren om het verlies van de zogenaamde vaderfiguur waarop iedereen kan steunen en die de
4
siek thuis voelt en met het Brussels Jazz Orchestra. Het geheel staat onder leiding van Wayne Marshall, de man die in juli 2012 het Orchestre National du Capitole de Toulouse glansrijk door de partituur loodste.
spectrum van klanken, thema’s en tussenspelen. Zijn ambitie dreef hem tot het schrijven van suites, oratorio’s tot symfonische en vocaal-instrumentale muziek. Tientallen opnames van – zowel jazz als klassieke muziek – werden bekroond met Grammy Awards en Edisons.
De Amerikaanse trompettist, improvisator en componist Wynton Marsalis (New Orleans, 18 oktober 1961) is de zoon van pianist Ellis Marsalis, de jongere broer van Branford (sax) en de oudere broer van Delfeayo (piano) en Jason (drums). Met recht en rede wordt de Marsalis-clan omschreven als de “The First Family of Jazz”. Wynton Marsalis wordt beschouwd als een van de meeste vooraanstaande jazztrompettisten sinds de jaren 1980. Behalve in de jazz, blonk (blinkt) hij ook uit in het klassieke en barokrepertoire: trompet concerto’s van Haydn, Vivaldi en Biber hebben geen geheimen voor hem.
De interesse voor klassieke muziek is geen verrassing. Sommige van zijn rolmodellen als Duke Ellington vertolkten in de jaren zestig klassieke muziekstukken met hun eigen orkest. Niet dat de jazzgoegemeente daar meteen wild van werd, maar gelijkenissen tussen jazz en klassiek op het gebied van structurele details, focus op nuances en dies meer werden wel (h)erkend. Marsalis vertoont een niet aflatende band met de oude en de klassieke muziek. Als 14-jarige knaap al vertolkte hij samen met het New Orleans Symphony Orchestra het trompetconcert van Joseph Haydn. Naar aanleiding van het toenmalige Blue Note Festival op de Bijlokesite in 2004 – nu Gent Jazz – begon hij bij een rondleiding in de aanpalende kapel van de Concertzaal spontaan Monteverdi te spelen. Een kippenvelmoment eerste klas.
Toen hij zijn opwachting maakte op de jazzscène, ontpopte hij zich meteen als dé stersolist van zijn generatie. Hij had een enorme présence, speelde duizelingwekkend goed trompet. Zijn improvisaties, eerst als lid van Art Blakey’s Jazz Messengers, later als leider van zijn eigen ensembles, waren dermate sterk, dat hij vergeleken werd met illustere voorgangers als Clifford Brown tot en met Freddie Hubbard.
Marsalis is de artistieke leider van het Jazz At Lincoln Center, waar hij de historische jazztraditie in ere houdt. Als promotor voor jazz en klassieke muziek is hij begaan met jongeren, stelt hij zaken die aan rassendiscriminatie gerelateerd zijn ter discussie en geeft hij bevlogen lezingen en workshops. Jazz vindt zijn eerste thuis in Amerika en kan niet anders dan met respect benaderd worden, aldus Marsalis.
Geleidelijk aan reveleerde Marsalis meer en meer een ander groot talent: dat van de componist. Hij componeerde epische verhalen die baadden in een kleurrijk
5
Maar hij sluit zich niet op in hokjesdenken. Het aftasten van grenzen en stijlen vindt meer en meer zijn beslag in werk dat geschreven is voor koor en voor orkest. Het jazzidioom en de jazzband combineren met het symfonische orkest ziet hij als een van zijn uitdagingen. Recent componeerde hij de Mass Abyssinian 200, a Celebration for choir and jazz orchestra en een tweede symfonie: de Blues Symphony.
bonden: “Dans is jazzmuziek – en als je er niet kunt op dansen, dan is het geen jazz.” Een uitspraak die niet meteen door iedereen bijgetreden wordt. Swing en improvisatie zijn sleutelwoorden voor Marsalis. In zijn boek How Jazz Can Change Your Life noteert hij: “Waar het jazz betreft, is swing het enige objectief, de essentie, de drijfveer die ons stuwt om samen te spelen. Jazzmuziek is het resultaat van collectieve aspiraties van een groep musici, muziek die vorm heeft, een logica en een organisatie krijgt onder extreme tijdsdruk. When we all work together, the music swings, and when we don’t, it doesn’t.” Marsalis beschrijft zijn Swing Symphony als “een symfonische meditatie over de evolutie van swing, met het symfonisch orkest en het jazzorkest als gelijkwaardige partners. Bovendien is het een hommage aan de jazz geschiedenis.’’
De Swing Symphony (derde symfonie) was een opdracht van de Stiftung Berliner Philharmoniker, het New York Philharmonic Orchestra, de Los Angeles Philharmonic Association en het Londense Barbican Centre. Het is het eerste werk dat Marsalis schreef voor groot symfonisch orkest (en jazzorkest). Marsalis heeft het dikwijls over de mysterieuze kracht van swing om de combinatie tussen vrijheid en discipline te bewerkstelligen. Een stokpaardje van hem. Met Wynton Marsalis samen zijn, is altijd een educatief moment. Hij is het gelukkigst als hij zijn gehoor enthousiast kan maken voor iets nieuw of als hij zelf van de andere iets bijleert.
De symfonie is opgevat in zes delen. Het eerste deel begint met een eerbetoon aan de ragtime: gesyncopeerde ragged ritmes. Daarna presenteert Marsalis wat hij noemt “low down”, traditionele New Orleans muziek die “de diepere seksualiteit eigen aan de muziek van Storyville, New Orleans incorporeert”.
De Swing Symphony maakt een muzikale reis doorheen de geschiedenis van de jazz, vertrekkende van de bleus. Over dit werk zegt hij het volgende : “Mijn symfonie volgt de evolutie van ‘swing’ tot vandaag de dag. In het stuk zijn alle momenten van swing doorheen de geschiedenis vertegenwoordigd. Elk moment is een modern moment, altijd nieuw, in een tijdloos ritme. Een swingritme veroudert nooit.” Marsalis ziet jazz als onlosmakelijk met de dans ver-
Het tweede deel – American pep – brengt ons in de jaren 1920. Marsalis evoceert een drukke straat, met toeterende auto’s, politiefluitjes en sirenes. Dit Duke Ellingtonachtige deel maakt gebruik van tal van dansritmes, met inbegrip van een charles-
6
Hier brengt Marsalis Charles Mingus (Goodbye Pork Pie Hat) in herinnering, die op zijn beurt een hommage bracht aan de vibratoloos spelende Lester Young (klarinetmelodie). Daarna strooit Marsalis jazz soli uit over modale structuren, die het waarmerk zijn van Miles Davis en John Coltrane, door Marsalis beschreven als “modern primal”.
ton- en een tangoritme. Marsalis grijpt op het einde terug op wat hij noemt “de kommerloze vreugde van de Broadwayshows”. Deel drie staat bol van Kansas City swing, “the ultimate riff style jazz, with call and response between jazz band and orchestra”, aldus Marsalis. In dit deel brengt Marsalis via tenor sax solo’s en vraag-en-antwoord spelletjes tussen saxen en cello’s een hommage aan de superbe sonore swingstijl van Coleman Hawkins (diens Body and Soul).
Een veelheid van Afrikaanse percussiegeluiden, van handgeklap, stampvoeten, tot tamboerijn, trom en zelfs prepared piano die zuchten, kreunen en klaagzangen oproepen, leiden het zesde deel in. Vervolgens gaat de swing weer naar New Orleans en komt ze uiteindelijk tot rust in een jazzbalad, waarna een trompetcadenza gespeeld en tot slot een laatste zucht geslaakt wordt.
In deel vier komt de bebop stijl helemaal tot leven, de wat hoekige jazzstijl van de jaren 1940, met levendige up-tempo, vrijere ritmes, virtuoze melodieën en complexe harmonieën. Ook hier betoont Marsalis eer aan de grootsten van die stijl: Dizzy Gillespie en Charlie Parker. “Bebop”, aldus Marsalis, “vertegenwoordigt de eerste echte virtuositeit die de Amerikaanse muziek en jazz veranderde.” Gillespie was ook de pionier in de introductie van Carribische ritmes en instrumenten in de jazz: de Cubaanse mambo die Marsalis laat horen verwijst naar Gillespies beruchte Manteca.
Marsalis beschreef die laatste zucht in een interview als volgt: “Het kan zowel een ‘Aaaaah, schitterend’ betekenen als een ‘Wheeeew, verdomd, blij dat het over is’.” Maar dan schoot hij in de lach en ging hij verder: “Soms zijn ze een en dezelfde … Ik geloof in de manier waarop tegenstellingen samen werken … het is omdat we koud hebben dat we warm hebben: je kan het ene niet van het andere wegnemen.’’
Vanaf deel vijf worden we geconfronteerd met een meer hedendaagse jazzsound.
7
Bio
binnenkort
De volledige bio’s vindt u op onze website, via onderstaande ingekorte links.
Z0 | 10.02.13 | 16:00 | STAM – Refter Céline Scheen (sopraan), Eduardo Egüez (luit), Giovanna Pessi (harp) Kapsberger, Monteverdi, Piccinini, Rossi, Caccini, Strozzi, Frescobaldi
Wayne Marshall Wayne Marshall (°1961, Groot-Britannië) vatte zijn studies orgel en piano aan in zijn geboorteland, en vervolmaakte zich in Wenen. Lees meer: http://bit.ly/Wx8Eni
MA | 18.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Bijloke-Manufactuur: Granvat / Katelijne Lanneau & David Catalunya Fieldtone / Minimalmedieval
EMANUELE ARCIULI Emanuele Arciuli (°1965) is een Italiaanse pianist. Hij studeerde samen met Gyorgy Sandor, Michel Dalberto en Maurizio Pollini. Hij gaf talrijke muzikale voordrachten in prestigieuze Italiaanse concerthuizen zoals het Teatro San Carlo (Napels), Teatro La Fenice (Venetië) en Teatro Carlo Felice (Genève). Ook won hij talloze awards en wordt hij regelmatig uitgenodigd voor festivals doorheen Europa en de Verenigde Staten. Lees meer: http://bit.ly/UEMgvr
DI | 19.02.13 | 20:00 Scott Colley Nieuw werk van Scott Colley WO | 20.02.13 | 20:00 | Kraakhuis Graindelavoix & Marrokaans soefigenootschap voor vrouwen, Björn Schmelzer (artistieke leiding) Repertoires van Marokkaanse broederschappen & socioreligieuze bewegingen uit het 13de-eeuwse Cambrai
Brussels Jazz Orchestra Brussels Jazz Orchestra, kortweg BJO, brengt jazz met een dynamische, orkestrale sound, die geworteld is in de jazztraditie. Lees meer: http://bit.ly/14DQHXO
DO | 21.02.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Amaryllis Quartett, Reto Bieri (klarinet) Frid, Britten, Von Weber VR | 22.02.13 | 20:00 deFilharmonie, Edo De Waart (dirigent), Simone Lamsma (viool) Korngold, Van Beethoven, Sjostakovitsj
Brussels Philharmonic Brussels Philharmonic werd in 1935 opgericht door de openbare omroep (NIR). In de loop van zijn bestaan werkte het orkest samen met grote dirigenten, solisten en wereldvermaarde componisten als Stravinsky, Bartók, Messiaen en Francesconi. Lees meer: http://bit.ly/Wx97FU
ZA | 23.02.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Stylus Phantasticus, Damien Guillon (contratenor) Buxtehude, Tunder, Erlebach, J.C. Bach
8