de puur muziek
de
13.03.13 | 20:00 | MIRYZAAL
Edding Kwartet Muziekcentrum Gent
jadin, mozart
programma
uitvoerders
Hyacinthe Jadin (1776 – 1800) Strijkkwartet opus 1 nr. 3 in f (1795) –– allegro moderato –– menuet - trio –– adagio –– polonaise
Edding Kwartet Bapotiste Lopez | viool Caroline Bayet | viool Deidre Dowling | altviool, Ageet Zweistra | cello Michel Renard | altviool
Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791) Strijkkwintet nr. 3 K 516 in g (1787) –– allegro –– menuetto allegretto –– adagio ma non troppo –– adagio - allegro PAUZE Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791) Strijkkwintet nr. 2 K 515 in C 1787 –– allegro –– menuetto allegretto –– andante –– allegro
2
Edding Kwartet Franse verfijning en Weense gratie In het Franse muzikale landschap bevindt de jonge, aan tbc gestorven Hyacinthe Jadin zich op het scharnier tussen Ancien Régime en Franse Revolutie. Van opleiding pianist – en als knaap al uiterst virtuoos – presenteert hij op 9-jarige leeftijd zijn eerste compositie voor Fortepiano, een instrument dat via Andreas Silbermann naar Frankrijk gekomen is en langzaam het klavecimbel verdringt. Zijn pianomuziek is wat men noemt proto-romantisch geconcipieerd, ze doet de romantiek voorvoelen. Parijs, laatste kwart 18de eeuw, komt meer en meer in de ban van het strijkkwartet. Plaatselijke musici willen zichzelf bewijzen binnen dit genre, in navolging van Haydn, Mozart, Boccherini en Abel. Die werken waren niet in de eerste plaats bedoeld voor professionelen, maar voor amateurs, die speelden in de salons van adellijke families en de nieuwe rijke burgerij.
tijdsgewrocht notabene waar angst en terreur de straten van Parijs beheersten, Jadins originaliteit is toch onmiskenbaar. Typisch is het gebruik van ongewone, dikwijls sombere tonaliteiten en modulaties die een labiele tonaliteit geven. Het classicisme stond in het teken van harmonie en evenwicht, verwezenlijkt onder meer door het gebruik van majeurtoonsoorten. Jadin werpt schaduwen af met het heen en weer slingeren naar mineurtoonaarden. Hij werkt met contrasten, stiltes, grijstinten. Ronduit experimenteel is hij in het menuet van het 'kwartet in f ': hij ontdoet dit deel volledig van zijn danskarakter en serveert - ongehoord in de 18de eeuw - iets helemaal anders: een wat ongrijpbare, vage onrust, een expressie die we later als 'Sturm und Drang' kunnen omschrijven.
Mozart schreef zes strijkkwintetten, verspreid over verschillende periodes uit zijn leven. Eerst iets over zijn strijkkwartetten. De strijkkwartetten zijn ongewone stukken in Mozarts oeuvre. Zoals hij zelf schrijft, zijn ze door een proces van hard werk en grote moeite ontstaan, n.a.v. de "nieuwe manier van componeren", die Haydn met zijn opus 33 had gepubliceerd. Mozart was razend enthousiast over deze vondst, maar dit was niet de manier van schrijven zoals wij die van hem gewend zijn. Mozart lijkt voor ons toch de man wiens muziek moeiteloos, rechtsreeks van "uit de hemel" op het papier vloeide. Uit het harde werk
Jadin schreef twaalf strijkkwartetten (vier groepen van drie). De Weense klassieke stijl is dominant aanwezig, wat voor Frankrijk toen niet zo gewoon was. In zijn strijkkwartetten is het preromantische element veel minder opvallend, behalve dan misschien in het 'strijkkwartet in f ' dat we vanavond te horen krijgen. Het kwartet behoort tot een groep van drie strijkkwartetten, opgedragen aan Haydn. Al zijn ze dan ook geschreven in de kommerloze Weense, klassieke Haydiaanse stijl, in een
3
volgen fantastische composities, kleurrijk, verrassend, maar ongewoon complex en vaak minder vanzelfsprekend dan menig ander werk.
tet. Boccherini, zelf een vermaarde cellist, reisde rond en schoof aan bij deze strijkkwartetten om de virtuoze eerste cello partij uit zijn kwintetten zelf te spelen. Enerzijds behoorde het strijkkwintet in laatste decennia van de 18de eeuw tot één van de meest geliefde kamermuziekgenres in Wenen. Maar de bezetting was zeer veranderlijk en vaak afwijkend van het Boccherinimodel en het Mozartmodel. Het was wel Mozarts model dat eind 18de eeuw het format zou bepalen in de 19de eeuw (met uitzondering van het strijkkwintet van Schubert).
Anders zijn zijn 2 grote strijkkwintetten KV 515 en 516, gecomponeerd in het voorjaar van 1787, kort na het succes van 'Le nozze di Figaro' in Praag. Ze zijn dus veel later ontstaan dan de strijkkwartetten en de maestro had geen "hard werk en moeite" meer nodig om zijn componeerkunsten toe te passen. De thema's en de verwerking ervan komen heel spontaan en natuurlijk over. Merkwaardig is dat Mozart op dat moment door het hof, noch door de Weense burgerij nog op handen werd gedragen. In 1787 zat hij financieel volledig aan de grond. Hoewel hij als hofcomponist in dienst van keizer Joseph II een vaste toelage kreeg, volstond dit niet. Dat hij niet echt geliefd was bij Jozef II kunnen we ook opmaken uit het gegeven dat de keizer duidelijk een voorkeur had voor de andere componisten in zijn dienst.
Maar ook Mozarts eigen belang kan hier aangevoerd worden. Hij speelde zelf altviool en musiceerde vaak in kwartetformatie met collega-componisten Haydn, von Dittersdorf en Vanhal. Ook kende hij de strijkkwintetten van Boccherini. Sommigen beweren dat Mozart enkele strijkkwintetten naar de koning van Pruisen stuurde op het moment dat Boccherini tot hofcomponist was benoemd, om hem ervan te overtuigen dat hij betere kwintetten schreef dan zijn Italiaanse collega.
Positief dan weer is dat het er op lijkt dat Mozart voor beide kwintetten geen rekening hoefde te houden met wensen van opdrachtgevers en ze geschreven zijn om aan een eigen behoefte te voldoen.
De extra altviool schept in elk geval interessante compositorische mogelijkheden. Met deze extra middenstem zijn betere contrapuntische effecten bereikbaar. De totale klank van het ensemble wordt er grootser door en doet soms denken aan een klein strijkorkest. Bovendien wint Mozart aan beweeglijkheid dankzij de extra stem. Hoewel de eerste viool over het algemeen nog steeds de leiding heeft, nemen de andere instrumenten steeds
De keuze voor een tweede altviool was in Mozarts tijd allesbehalve gebruikelijk. Zijn tijdgenoot Luigi Boccherini bijvoorbeeld vulde het standaard strijkkwartet aan met een extra cello, al had deze keuze waarschijnlijk buitenmuzikale redenen. In die tijd hadden veel hoven een strijkkwar-
4
meer een eigen rol aan in het discours. Met name de eerste altviool en de cello krijgen relatief meer melodisch materiaal toebedeeld. Ook dialogen tussen de hoge en lage strijkers met de altviolen als scharnierpunt, worden een geliefd procédé. In polyfone episoden gaat Mozart soms zo ver dat alle vijf de instrumenten tegelijkertijd een eigen melodie hebben. De 'Strijkkwintetten KV 515 en 516' vertonen nogal wat stijlen die tegenover elkaar worden gezet, als lijkt het een afwisseling van dramatische situaties die hij in zijn opera's toepaste: de 'geleerde stijl' met zijn contrapunt - voortbouwend op de erfenis van J.S. Bach; de 'galante stijl' met zijn melodische lichtheid en behaagzucht; de tragische felheid van 'Sturm und Drang'; de verinnerlijkte, subjectieve toon van de 'Empfindsamer Stil'. In beide kwartetten slaagt de componist er in om complexe gevoelens te uiten, zoals in het 'kwintet in C' het geval is in het lange eerste deel. Dat is echter niets in vergelijking tot de gemoedsdiepten die worden geëtaleerd in het 'kwintet in g'. Dat werk ademt beslotenheid en zelfvertrouwen in het zicht van groeiende wanhoop. Het onrustige, dramatische eerste deel maakt dat al duidelijk, het grauwe, sombere derde deel nog meer. Het wordt beschouwd als een voorgevoel van de dood. Wat er ook van aan is, het is een van de meest kernachtige en belangrijkste kamermuziekwerken van Mozart.
5
bio Edding Kwartet Het Edding Quartet werd opgericht in 2007 door vier muzikanten met een gemeenschappelijke droom: zich onder te dompelen in het sublieme klassieke en romantische kwartetrepertoire en dat uit te voeren op historisch juiste instrumenten. Al snel raakte het kwartet bekend om zijn frisse en intelligente aanpak van een zo veel gespeeld oeuvre. De manier van spelen, op authentieke instrumenten, op darmsnaren en met lichtere, klassieke of vroeg-romantische bogen, geeft het kwartet een geheel eigen, gulle, transparante en warme klank. De twee CD's die Edding tot nu toe uitbracht, de strijkkwartetten 'opus 77 en 103' van Joseph Haydn en het 'strijkkwartet KV 421' en het 'klarinetkwintet KV 516' van Mozart (met de onevenaarbare klarinetklanken van Nicola Boud), verschenen bij Et'Cetera in respectievelijk 2009 en 2010, zijn allebei met groot enthousiasme door de internationale pers onthaald. Edding speelde op vele Europese podia, in prachtige festivals als dat van Vlaanderen, Saintes, het Oude Muziek Festival van Utrecht, de Accademia delle Crete Senesi en het Klara Festival. Er zijn plannen voor een concerttournee in Zuid Amerika, en het kwartet zal deel uitmaken van de 'stal' van het platenlabel 'Phi', het nieuwe label van Philippe Herreweghe bij Outhere.
tiende-eeuwse repertoire voor strijkkwartet en toegevoegde instrumenten, heeft Edding het geluk zich met uitzonderlijke muzikanten als Michel Renard te verenigen.
Michel Renard Michel Renard speelt met tal van ensembles en in tal van combinaties, van kamermuziek tot groot orkest. Hij wordt gesolliciteerd door zowel het grote orkest als barokensembles als Les Arts Florissants, Les Musiciens du Louvre, Il Seminario Musicale, Les Talens Lyriques, La Grande Écurie , la Chambre du Roy en Les Follies Françoises. Altvioolsolo was ook zijn ding in het Ensemble Jean Walter Audoli en in Musique Oblique (nog geleid door Philippe Herreweghe). Als kamermuzikant is hij geregeld op het podium te horen met onder meer Jean-Philippe Collard, Frédéric Lodéon, Hortense Cartier Bresson en leden van het Quatuor Manfred.
Steeds hongerig naar horizonverbreding en uit liefde voor het achttiende- en negen-
6
VROUWEN LEED tRanSPaRant / VeenFaBRieK medea LeS mUFFatti madaLena à Piedi di ChRiSto JoRiS BLanCKaeRt the WandeRing WomB pREMièRE SWeet honeY in the RoCK niC BaLthaZaR neeLand WO 20 – ZO 24 MAART Muziekcentrum De Bijloke Gent
ReSeRVeeR nU www.debijloke.be | 09 269 92 92
7
V.U. Daan BaUwens, MUziekcentrUM De Bijloke Gent Vzw, Bijlokekaai 7, 9000 Gent) - BeelD: ‘the Depths of the sea’ – eDwarD BUrne-jones
Lamentatie
binnenkort ZO | 17.03.13 | 17:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Docentenconcert: Big Band van het Conservatorium | School of Arts Gent, Marc Godfroid (muzikale leiding) Jazz/Pop
DO | 18.04.13 | 20:00 Sophie Gent Ensemble, Sophie Gent (artistieke leiding) J.S. Bach, G.P. Telemann
DI | 19.03.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Vilde Frang (viool), Michail Lifits (piano) Mendelssohn, Lutoslawski, Brahms, Van Beethoven
ZA | 20.04.13 | 20:00 deFilharmonie, Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (dirigent) Mozart
DI | 26.03.13 | 20:00 | UITVERKOCHT Koor en orkest Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (artistieke leiding) J.S. Bach, Mattheuspassie
ZO | 21.04.13 | 15:00 Brussels Philharmonic, Vlaams Radio Koor, Bernard Labadie (dirigent) Mozart, Van Beethoven
DO | 28.03.13 | 20:15 | Handelsbeurs Belcea Quartet Haydn, Van Beethoven, Sjostakovitsj
WO | 24.04.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Jan Kobow (tenor), Jos Van Immerseel (pianoforte) Schubert, Van Beethoven
ZO | 07.04.13 | 16:00 | Refter STAM Mala Punica, Pedro Memelsdorff (muzikale leiding) Johannes Ciconia - Inaudita Imponere WO | 17.04.13 | 20:00 Charles Lloyd, Maria Farantouri Jazz vanop de Akropolis
DO | 25.04.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Jerusalem Quartet Sjostakovitsj VR | 26.04.13 | 20:00 | UITVERKOCHT L'Arpeggiata, Christina Pluhar (artistieke leiding) Monteverdi
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be Š Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)