Yodo Kurahashi

de puur muziek

de

14.03.13 | 20:00 | KRAAKHUIS

Yodo kurahashi ensemble Muziekcentrum Gent

japanse kamermuziek ‘Sankyoku’

programma

uitvoerders

1. Anoniem Het roepen van een hert in de verte (shakuhachi solo)

Kyoto San Yodo Kurahashi | shakuhachi Shigehiro Shimada | sangen & zang Ayako Kurahashi | koto

2. Anoniem Waterval (shakuhachi solo) 3. Kikuoka Kengyo (1792-1847) Maanbloem (duet voor koto, sangen en zang) 4. Yoshizawa Kengyo (1800?-1872) Plevieren (trio voor 2 koto's, shakuhachi en zang) PAUZE 5. Traditioneel, bewerking Jimbo Masanosuke (1841-1914) Jimbo Sanya (shakuhachi solo) 6. Ikuyama Kengyo (1818-1890) Bedauwde bosklaver (trio voor koto, sangen, shakuhachi en zang)

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be Š Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

yodo kurahashi ensemble japanse 17de-eeuwse kamermuziek ' Sankyoku' Japanse kamermuziek 'sankyoku' De kiemen voor het sankyoku- of drieinstrumentenensemble liggen in de Edoperiode (1603-1868) die zich o.m. kenmerkt door de opkomst van grote steden als centra van de Japanse cultuur. Vooral in Kyoto en Osaka sloeg de nieuwe traditie aan. De koto (een dertiensnarige getokkelde citer) maakte zich los uit de beknelling van het keizerlijke hofensemble. Naast een bestaan als solo-instrument, zocht de koto ook een partnerschap met de sangen, een driesnarige getokkelde luit.

Meestal – zoals vanavond – zong de sangenspeler ook. Aangezien de klank van getokkelde instrumenten snel wegsterft, werd dit duo uitgebreid met een kokyu, een driesnarige aangestreken luit; bij het begin van de Meiji-periode (1868-1914) nam de shakuhachi die rol over.

boeddhistische bedelmonniken, de zogenaamde komusô (letterlijk monnik van de leegte). Ze verborgen hun gezicht onder een rieten hoofddeksel om hun onthechting van de wereld uit te drukken. Telkens ze op bedeltocht gingen, identificeerden ze zich via een herkenningmelodie op shakuhachi. De controle van de ademhaling was niet alleen belangrijk bij het spelen, maar ook een manier om geestelijke verlichting te bereiken. In ruil voor informatie aan lokale en landelijke bestuurders, mochten de komusô vrij rondtrekken. Toen sommigen betrokken raakten bij spionage, kregen ze het verbod opgelegd nog zwaarden te dragen. De shakuhachi bood met zijn dikke uiteinde echter een prachtig alternatief als wapen. Tijdens de Meijiperdiode (1868-1912) verbood de regering de komusô-orde.

De meeste sankyoku-werken werden oorspronkelijk voor sangen geschreven.

Samenklank was en is geen doel op zich, maar wel het oproepen van klanksferen: de drie instrumenten laten zich eerst solistisch beluisteren, om uiteindelijk elkaar te kleuren in de sankyoku-trio's.

De naam 'shakuhachi' is afgeleid van 'i shaku ha sun' (letterlijk 1 x 'shaku' of 30,30 cm én 8 x 'sun' of 3,03 cm), nl. 54,54 cm of de lengte van de klassieke fluit. Het bespelen vergt een grote technische beheersing, o.a. door de grote afstand tussen de vingeropeningen én de specifieke blaastechnieken (circulaire ademhaling, interne controle van de luchtstroom, overblazen, het omhoog en omlaag kantelen van de kin om de toon te verhogen resp. te verlagen, enz.). Het unieke ontwerp van het mondstuk stelt de speler in staat de klank te beheersen. Het resultaat

Shakuhachi - de kracht van de Japanse bamboefluit De 21ste-eeuwse shakuhachi is het resultaat van een lange evolutie. De definitieve vorm kwam er in de 17de eeuw, na technische aanpassingen door rondtrekkende

3

is te horen in delicate veranderingen in intonatie – aanzwellende of afgebogen tonen – vooral karakteristiek voor de traditionele muziek. Uitvoerders zoals Yodo Kurahashi zijn het stadium van de technische beperking al lang voorbij, waardoor ze tot een uitzonderlijk rijke kleurenvariatie komen.

sangenspeler Yatsuhashi Kengyo (16141685). Naast de introductie van nieuwe speltechnieken en stemmingen, zorgde Yatsuhashi ook voor een uitbreiding van het kotorepertoire. Hij ruilde het plechtige en spirituele karakter van de tsukushi-stijl voor een meer elegante en populaire sfeer zonder daarbij ordinair te worden.

Bij de notatie maken componisten gebruik van (1) tablaturen (afbeeldingen waarop wordt aangegeven welke vingeropeningen gesloten of geopend moeten worden), (2) tekstuele instructies, en (3) idiosyncratische grafische symbolen die verschillen van school tot school.

Sangen - subtiele begeleider van de stem De sangen heeft iets weg van een banjo, maar dan zonder frets (toonrichels). Het basisframe van de klankkast bestaat uit vier aan elkaar gezette planken uit het hout van de Chinese kweeboom, de Chinese eik of de sandelboom. De voorzijde van het frame wordt bespannen met kattenhuid. De rode spikkels op die huid zijn verkleuringen van tepeluiteinden; bij een excellent gebouwde sangen situeren ze zich centraal op het klankvel. Op de achterzijde wordt hondenhuid aangebracht.

Musici maken bij het aantokkelen met de rechterhand gebruik van een plectrum in de vorm van het blad van de Gingkoboom (ook wel Japanse noten- of tempelboom genoemd) uit ivoor, schildpad of hout.

Dikwijls slaan ze met het plectrum ook het klankvel aan, waardoor de zo typische percussie-achtige klank ontstaat. Op die plaats van aanslag net onder de hals is er als bescherming daarom een tweede stukje kattenvel aangebracht in de vorm van een halve maan. Het klankpalet van de sangen wordt nog verrijkt door allerlei speltechnieken met de linkerhand, van getokkel over afstoppen tot glissando.

Koto - een draak op het strand De intimistische koto verklankt de voor westerlingen meest toegankelijke vorm van Japanse muziek. De literatuur heeft het poëtisch over een draak die op het strand ligt en met de golven praat. Ook de namen die de verschillende onderdelen toebedeeld krijgen – drakenkop, drakenrug, drakenpoten, drakenklauwen, enz. – refereren hier aan. Vandaag is deze uit China afkomstige getokkelde citer uitgegroeid tot één van de belangrijkste Japanse instrumenten.

De officiële kototraditie begint bij Kenjun (1547-1636), een boeddhistische priester die voor koto begon te componeren en de stijl tsukushi noemde (naar een district in het noorden van het eiland Kiushu). Eén van zijn leerlingen Hosui reisde naar Edo (het huidige Tokio), en kwam daar in contact met de blinde

4

De sangen begeleidt dikwijls de zangstem zodat die de grondtoon van het instrument bepaalt. Partituren geven daarom geen toonhoogte aan maar wel de intervallen. De Japanse traditie maakt een onderscheid tussen 'verhalende muziek' (katarimono) en 'lyrische muziek' (utamono).

Het spreekt voor zich dat de katarimono de nadruk legt op het verhaal, waarbij woorden het ritme bepalen en eenvoudige melodieën hoogstens dienen om bepaalde klinkers te versieren. Bij utamono gaat alle aandacht naar de melodie, het ritme én de begeleiding. Het verklanken van de tekst ligt in beide gevallen tussen declamatie, spreekgezang en lyrische zang in.

5

teksten / toelichting 1. Anoniem - Het roepen van een hert in de verte De shakuhachi bootst het roepen van een eenzaam hert in de verte na, en de wind die door het dennenwoud waait.

Genji heeft zijn oog laten vallen op prinses Rokujo, en op een dag besluit hij haar op te zoeken. Onderweg stopt hij voor een bezoek aan zijn zoogmoeder. Bij een weelderig begroeide omheining in de buurt gaat hij maanbloemen ('avondgezichten') voor haar plukken. Op dat moment komt een jonge vrouw naar buiten die hem een waaier aanreikt als houder van de maanbloemen. Genji aanvaardt het aanbod, en merkt op de waaier een elegant geschreven gedicht. De elegante dame Yugao blijkt de auteur te zijn, en een paar dagen later trekken ze zich terug voor een liefdesavontuur.

Op het hoofdkussen verschijnt de geest van prinses Rokujo, en Yugao sterft in shock.

2. Anoniem - Waterval Een paar met mos bedekte stenen aan de voet van de Asahi-Taki-waterval op het schiereiland Izu (ten westen van Tokio).

Meer rest er niet van de Riugenjii-tempel die boeddhistische monniken hier in de 17de eeuw bouwden. De monniken behoorden tot de komusô, een bedelorde waarvan de volgelingen rondtrokken met een mand over hun hoofd om onthechting van de wereld te symboliseren. In plaats van zingen of mediteren, bespeelden ze de shakuhachi. Het werk dat u vanavond te horen krijgt – het enige dat ze ooit schreven – zou ontstaan zijn met het geruis van de Asahi-Taki-waterval op de achtergrond. Meer dan 150 jaar polijstten ze de melodie: de klank van neervallende waterdruppels zwelt aan tot een kleine rivier die eindigt als een grote waterval.

"Wie woont hier?

In het schemerlicht stuurt hij een bediende uit op onderzoek.

Genji's kar komt tot stilstand.

Laat ons gluren door een spleet in de hoge haag bij dit stijlvolle huis waar zelden iemand komt.

Een waaier houdend doordrongen van discreet parfum van weldadige wierook, biedt de eigenares van het huis Genji een bloesem van de 'avondgezichten' aan flonkerend door lichte dauw.

In een korte droom, hij is verbonden met Yugao, een bloem alsmaar mooier.

3. Kikuoka Kengyo - Maanbloem De tekst van dit lied is gebaseerd op een fragment uit 'Het verhaal van Genji', een roman die de hofdame Murasaki Shikibu schreef in het begin van de 11de eeuw.

Genji is de zoon van de lievelingsconcubine van de Japanse keizer, een hofdame van bescheiden afkomst.

6

6. Ikuyama Kengyo - Bedauwde bosklavers De tekst van dit lied vergelijkt de gemoedstoestand van een vrouw met bedauwde bosklavers ('hagi') in de herfst. Haar liefde voor een harteloze man aan wiens bezoeken en brieven een einde is gekomen… De instrumenten imiteren de geluiden van de talrijke insecten in het herfstseizoen.

Wanneer hij ontwaakt, voelt hij scherp de kille middernachtwind."

4. Yoshizawa Kengyo - Plevieren In de 19de eeuw wijkt de muzikale eenvoud en spiritualiteit voor complexe versieringen. Het gedicht 'Plevieren' maakt deel uit van de Kinyoshu, een keizerlijk bloemlezing van Japanse poëzie samengesteld in de 12de eeuw.

"Onverwacht bevochtigd aan de buitenzijde, Bood de hagibloem geen weerstand En vond zichzelf al snel Doordrenkt van dauw Van het wuivende pluimgras.

"Bij Shionoyama de zandige landtong frequenterend roepen plevieren: 'O, heer, moge gij eeuwig leven!'

'O, heer, moge gij eeuwig leven!'

Het is nu te laat voor verwijt, En zelfs de bladeren van de wingerd Zijn opgehouden hun achterzijde te tonen, Want er is geen briesje.

Bij het eiland Awaji de roep van plevieren, vliegend aan en af.

Hoe dikwijls hebben ze gewekt de bewaker van de Sumapas!

Hoe dikwijls hebben ze gewekt de bewaker van de Sumapas!"

Weg een boodschap van jou.

Mijn eenzaamheid is dieper geworden Door een monotoon Vol blok Klinkend door de herfstnacht, En door een wanhopige pijnboomkrekel.

5. Traditioneel, bewerking Jimbo Masanosuke - Jimbo Sanya Jimbo Masanosuke was als monnik verbonden aan de Myoanji-tempel in Echigo.

Later trok hij als een vrij shakuhachimeester rond in het noordoosten van Japan.

In 1895 bewerkte hij samen met zijn leermeester Hotta Jisen het traditionele 'Echigo Sanya'. De nieuwe versie werd bij shakuhachimuzikanten populair onder de titel 'Jimbo Sanya'. 'Sanya' is Sanskriet, en verwijst naar Kwannon, de Godin van Mededogen.

Hij schijnt mij te zeggen Zelfs meer te smachten, Mij slapeloos houdend Onder een heldere maan.

O, wilde gans Vliegend door de lucht, Mag ik je een gunst vragen?

Weet je waar mijn geliefde leeft, En kan je hem een boodschap brengen?"

7

bio toire. In 1984 al verraste hij de muziekwereld in Kuala Lumpur (Maleisië) met de creatie van 'Een vliegende nimf ', een compositie voor shakuhachi en harmonieorkest van Tetsunosuke Kushida. Later volgde 'Figuraties', een werk voor dezelfde bezetting. Het overzicht van de hedendaagse componisten van wie Yodo Kurahashi werk heeft uitgevoerd, oogt ondertussen behoorlijk indrukwekkend. In 2011 schreef hij in opdracht van Muziekcentrum De Bijloke Gent een compositie voor shakuhachi en pianoforte, een werk dat hij samen met Ronald Brautigam uitvoerde.

Yodo Kurahashi, Shigehiro Shimada en Ayako Kurahashi kennen elkaar al meer dan veertig jaar. Ze speelden allen bij het ensemble Kyoto Hogaku, bekend om zijn uitvoeringen van Japanse hedendaagse muziek. In 2008 traden ze voor het eerst als trio op onder de naam Kyoto San.

Yodo Kurahashi wordt in Japan erkend als één van de grootste shakuhachispelers. Op tienjarige leeftijd vatte hij zijn studies bamboefluit aan bij zijn vader Yodo Kurahashi I (oprichter van de Mujuan shakuhachischool in Kyoto). Later ging hij in de leer bij Homei Matsumura uit Nara, die hem vertrouwd maakte met de verfijnd-gesofisticeerde kinkostijl, genoemd naar de 18deeeuwse meester Kinko Kurosawa.

Shigehiro Shimada is één van de meest vooraanstaande sangen- en kotospelers in Kyoto. Hij startte zijn koto-opleiding bij Nobu Tokuyoshi en sangen bij Haruko Kurabe. Daarna verdiepte hij zich in het klassieke en hedendaagse kotospel bij Mamoru Ono (Tokio), de oprichter van de Muziekacademie Somei Koto. Hij is raadgever van de Vereniging voor Kunst en Cultuur van Kyoto, en ontving voor zijn inzet een bijzondere onderscheiding.

In 1976 gaf Yodo Kurahashi in Osaka zijn eerste recital, een optreden waarvoor de stad hem meteen met een culturele onderscheiding beloonde. In 1980 kwam hij in opvolging van zijn vader aan het hoofd te staan van de Mujuanschool in Kyoto.

Ook het buitenland lonkte, met in 1981 een eerste recital in New York. In 1989 werd hij directeur van de vereniging Kyoto Sankyoku die – zoals de naam sankyoku of 'drie instrumenten' aangeeft – trio's brengt.

Een jaar later nam hij de leiding over het ensemble Kyoto Hogaku, een ensemble dat bestaat uit traditionele strijkinstrumenten.

Ayako Kurahashi (echtgenote van Yodo Kurahashi) studeerde koto bij haar moeder Reiko Maeda en sangen bij Shizue Sasagawa. Naast een aantal optredens in de VS (New York, Oklahoma, Texas, Washington DC en San Francisco), Canada en Australië trad ze vooral op in Kyoto en Osaka.

Yodo Kurahashi beperkt zich niet tot het klassieke, traditionele shakuhachireper-

8

VROUWEN LEED tRanSPaRant / VeenFaBRieK medea LeS mUFFatti madaLena à Piedi di ChRiSto JoRiS BLanCKaeRt the WandeRing WomB pREMièRE SWeet honeY in the RoCK niC BaLthaZaR neeLand WO 20 – ZO 24 MAART Muziekcentrum De Bijloke Gent

ReSeRVeeR nU www.debijloke.be | 09 269 92 92

9

V.U. Daan BaUwens, MUziekcentrUM De Bijloke Gent Vzw, Bijlokekaai 7, 9000 Gent) - BeelD: ‘the Depths of the sea’ – eDwarD BUrne-jones

Lamentatie

binnenkort ZO | 17.03.13 | 17:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Docentenconcert: Big Band van het Conservatorium | School of Arts Gent, Marc Godfroid (muzikale leiding) Jazz/Pop DI | 19.03.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Vilde Frang (viool), Michail Lifits (piano) Mendelssohn, Lutoslawski, Brahms, Van Beethoven WO | 20.03.13 | 20:00 Hermesensemble, Veenfabriek, Transparant, Wim Henderickx (compositie, muzikale leiding) Vrouwenleed: Medea DO | 21.03.13 | 20:00 | Kraakhuis | UITVERKOCHT Sweet Honey in the Rock Vrouwenleed: Gospel met een scherp kantje VR | 22.03.13 | 20:00 Les Muffatti Vrouwenleed: 'Madalena à Piedi di Christo' van Caldara ZA | 23.03.13 | 15:00 ZO | 24.03.13 | 11:00 Nic Balthazar Vrouwenleed: Muzikale vertelling voor kinderen: Neeland

ZA | 23.03.13 | 17:00 & 20:00 | Kraakhuis Joris Blanckaert Vrouwenleed: The Wandering Womb DI | 26.03.13 | 20:00 | UITVERKOCHT Koor en orkest Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (artistieke leiding) J.S. Bach, Mattheuspassie DO | 28.03.13 | 20:15 | Handelsbeurs Belcea Quartet Haydn, Van Beethoven, Sjostakovitsj ZO | 07.04.13 | 16:00 | Refter STAM Mala Punica, Pedro Memelsdorff (muzikale leiding) Johannes Ciconia - Inaudita Imponere WO | 17.04.13 | 20:00 Charles Lloyd, Maria Farantouri Jazz vanop de Akropolis DO | 18.04.13 | 20:00 Sophie Gent Ensemble, Sophie Gent (artistieke leiding) J.S. Bach, G.P. Telemann

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)