de puur muziek
de
18.04.13 | 20:00 | MIRYZAAL
Sophie Gent Ensemble Muziekcentrum Gent
Bach versus telemann
programma G.Ph. Telemann (1681-1767) ‘La Changeante’, TWV 55:g2 Ouverture Loure Les Scaramouches Menuet I et II La Plaisanterie Hornpipe Avec Douceur Canarie
G.Ph. Telemann (1681-1767) Kwartet in d, TWV 43:d3 Adagio Allegro Largo Allegro J.F. Fasch (1688-1758) Sonate voor twee violen, altviool en basso continuo in d, FaWV N:d3 Largo Allegro Largo Allegro
J.D. Zelenka (1679-1745) Sonata III, ZWV 181 Adagio Allegro Largo Tempo Giusto
J.S Bach (1685-1750) Concerto voor hobo en viool in c, BWV 1060R Allegro Adagio Allegro
J.S Bach (1685-1750) Vioolconcerto in a, BWV 1041 Geen tempo-aanduiding Andante Allegro assai
uitvoerders
Pauze Sophie Gent Ensemble Sophie Gent | viool, artistieke directie Jasu Moisio | hobo Peter Whelan | fagot Tuomo Suni | viool Annelies Decock | viool Kathleen Kajioka | altviool Rebecca Rosen | cello Miriam Shalinsky | contrabass Bertrand Cuiller | klavecimbel
J.D. Zelenka (1679-1745) Sinfonia a 8 concertanti, ZWV 189 (fragmenten) Andante Capriccio - tempo Gavotta Aria da Capriccio - andante
2
Sophie Gent Ensemble Bach versus telemann Bij dit derde concert in de reeks Musica Antiqua Bach, betreden we uiteindelijk Bachs eigen tijd en Bachs eigen oeuvre. Zijn Concerto voor viool BWV 1041 en het Concerto voor viool en hobo BWV 1060R worden in dit programma gekoppeld aan instrumentale muziek van tijdgenoten zoals Telemann, Zelenka en Fasch. ‘Geniaal’, ‘monumentaal’, ‘tijdloos’ – dit zijn woorden die vaak samengaan, zeker als men over de muziek van Bach spreekt. Zijn muziek is zo monumentaal goed, dat ze tijd en ruimte lijkt te overstijgen, muziek die als een dwaallicht boven de geschiedenis zweeft. Maar hoe uitzonderlijk Bachs talent ook was en hoezeer zijn meesterwerken de tand des tijds hebben doorstaan, Bach was tegelijk ook een kind van zijn eigen tijd. De taal die hij hanteerde om zijn grootse muzikale momenten in vorm te geven was geen andere dan die waarvan van zijn tijdgenoten zich bedienden: een barokke toontaal die geregeerd werd door de retorische principes van de affektenlehr en tot stand kwam door de integratie van muzikale elementen uit zowel Italië, Frankrijk als Duitsland. Een toontaal die zowel naar het verleden als naar de toekomst verwees en verweven was met de complexe besognes van een componistmuzikant in een stedelijke context. Net zoals dat ook bij Telemann, Zelenka en Fasch het geval was. Deze tijdgenoten van Bach bouwden net als Bach mee aan een ‘universele’ baroktaal die tegelijk ook altijd
erg gekleurd was door de plek waar ze werkten, de muzikale smaak en de noden van hun broodmeesters en de toevalligheden van hun eigen muzikale situatie. “Hoe uitzonderlijk is een genie?” Met die vraag in het achterhoofd kan men dit concert beluisteren. Sophie Gent, ongetwijfeld een van de meest in het oog springende barokviolisten van het moment, verzamelde speciaal voor De Bijloke enkele geliefde medemuzikanten om zich heen. Ze was reeds eerder in De Bijloke te gast met het furore makende ensemble Masques en timmert aan haar eigen weg met het Sophie Gent Ensemble.
Telemann en Bach Bij leven gold Telemann als dé Duitse componist van zijn generatie, wiens talent boven dat van Haendel en Bach uittorende en wiens oeuvre in omvang dat van beide anderen ver overtrof. Toen de positie van Thomaskantor in Leipzig opengesteld werd, solliciteerden zowel Telemann als Bach. Het stadsbestuur verkoos Telemann boven Bach, maar deze had alleen maar gesolliciteerd om zijn toenmalige broodheren in Hamburg beter onder druk te kunnen zetten. Telemann verkreeg in Hamburg wat hij wou en hij aanvaardde de positie in Leipzig niet. Dat Bach uiteindelijk in 1723 in Leipzig aan de slag kon, had hij dus indirect aan Telemann te danken. Een vreemde toevalligheid want net in Leipzig schreef Bach het meest
3
indrukwekkende deel van zijn oeuvre bij elkaar. Nu, zoveel eeuwen later, zijn de rollen omgedraaid. Niet Telemann, maar Bach geldt vandaag als de onbetwiste nummer één. Talent komt bovendrijven, zegt de volksmond. Maar misschien is onze appreciatie vandaag ook het gevolg van een historische toevalligheid. Bachs oeuvre werd na zijn dood immers via zijn zonen in ere gehouden en verspreid. Een groot deel van Telemanns oeuvre echter werd na zijn overlijden per opbod verkocht en werd nadien nooit meer teruggevonden. Het andere deel werd nagelaten aan de enige muzikant in Telemanns familie, zijn kleinzoon Georg Michael Telemann. Deze laatste werkte als cantor in Riga, ver verwijderd van het centrum van het Europese muziekleven en kon van daaruit weinig betekenen voor Telemanns muzikale nalatenschap.
schreef muziek voor hen en engageerde hen voor allerlei publieke optredens en voor de opluistering van erediensten in de Neukirche. Het was datzelfde Collegium Musicum waarvan Bach met zichtbaar plezier in 1729 de leiding in handen kreeg. In Bachs eerste jaren in Leipzig eiste de productie van muziek voor de eredienst bijna al zijn aandacht op. In zijn latere jaren in Leipzig kwam daar echter verandering in. Zijn aanstelling als directeur van het schitterende Collegium Musicum, dat toen was samengesteld uit een mengeling van studenten en zeer goede professionele muzikanten, was daartoe de motor. De wekelijkse publieke concerten in Kaffee Zimmerman vroegen om gepast instrumentaal repertoire. Bach schreef deels nieuwe concerti, zette oudere composities opnieuw op het programma, of hij herwerkte oudere composities tot nieuwe. Hij putte daarvoor vooral uit instrumentale muziek die hij destijds geschreven had voor het hof van Köthen. Bach werkte er van 1717 tot 1723 als Kapelmeester van prins Leopold van Anhalt-Köthen.
Bach en Telemann waren goede vrienden, zozeer zelfs dat Bach Telemann in 1714 vroeg peetvader te worden van zijn tweede zoon Carl Philipp Emanuel. Ze onderhielden nauw contact met elkaar en apprecieerden elkaars werk. Telemann publiceerde zelfs een aantal composities van Bach in zijn eigen muzikale tijdschrift Der Getreue Musikmeister. Ook het Collegium Musicum, het begaafde studentenensemble in Leipzig waar Bach zoveel prachtige instrumentale muziek voor schreef, had Bach indirect aan Telemann te danken. Toen Telemann als jongeman rechten studeerde in Leipzig, bracht hij in 1702 voor het eerst een ensemble van een 40-tal getalenteerde studenten samen. Hij
Het Concerto voor viool en hobo BWV 1060R is daar een boeiend voorbeeld van. Bach schreef de originele partituur in Köthen. In Leipzig bewerkte hij het tot een concerto voor twee klavecimbels. De originele partituur ging verloren en werd gereconstrueerd op basis van de partituur voor twee klavecimbels. Voor zijn concerto’s liet Bach zich helemaal inspireren door het Italiaanse model van het solo-concerto en dat is ook in dit concerto duidelijk te
4
horen. Het volgt de typische Italiaanse concerto-structuur met een snel deel aan het begin, een traag deel in het midden en opnieuw een snel deel om af te sluiten. Het eerste deel neemt bovendien de ritornellostructuur over van Vivaldi’s concerto’s. Het begint met een sprankelende tutti die doorheen het deel telkens hernomen wordt, waartussen lange solo-momenten van de viool en de hobo zich ontwikkelen. Ook het Vioolconcerto BWV 1041 schreef Bach allicht voor het hof in Köthen. De originele partijen gingen verloren, maar gekopieerde partijen uit 1730 suggereren dat dit concerto ook op het programma van het Collegium Musicum stond. Ook dit concerto herwerkte Bach daarna nog tot een Klavecimbelconcerto (BWV 1058) en ook hier stond het Italiaanse concerto van Vivaldi duidelijk model. Het trage deel van dit concerto duurt langer dan de twee andere delen samen en vormt het emotionele hart van dit werk. Getoonzet in de naburige grote tertstoonaard do groot en met een prachtige spanning tussen de herhaalde noten in de baslijn en de vrije melodie van de soloviool.
Telemann bediende zijn broodheer op zijn wenken en schreef een hele batterij Franse suites voor hem met telkens een strenge ouverture met strakke gepunteerde ritmes en daarna een opeenvolging van Franse hofdansen zoals onder ander het Minuet, de Loure en de Canaries.
Zelenka Jan Dismas Zelenka is een andere grote naam uit het Duitse barokke landschap. Hij groeide op in Tsjechië, maar spendeerde zijn belangrijkste muzikale jaren aan het hof van Dresden. Zijn werk werd bewonderd door zowel Telemann als Bach en de bewondering was wederzijds. Zelenka was één van de vele muzikanten die in Leipzig Bach kwamen bezoeken in het Kaffee Zimerman. Zijn muzikale taal is, net zoals dat bij Bach en Telemann het geval was, het product van zijn tijd. Maar zijn muziek heeft tegelijk ook iets heel eigens. Zelenka was zelf een violone-speler en dat maakt dat de baspartijen in zijn muziek vaak uitdagend zijn, swingend en met een complexe ritmiek. Zijn muziek kenmerkt zich door verrassende harmonische wendingen en zijn instrumentale muziek vraagt vaak het uiterste van de uitvoerders.
Heel andere invloeden horen we in Telemanns orkestsuite La Changeante. Hoewel Telemann net als Bach een heel palet aan verschillende invloeden integreerde in zijn werk was hij hier duidelijk in de ban van de Franse orkestmuziek. Telemann schreef de suite allicht voor Graaf Erdmann II van Promnitz, tijdens zijn verblijf in Sorau. De graaf was net terug van een lange reis door Europa en was in Frankrijk verliefd geworden op de muziek van Lully en Campra.
Fasch De laatste naam op dit programma ten slotte was eveneens een spin in het web van het Duitse muziekleven. Ook Johann Friedrich Fasch was bevriend met zowel Telemann als Bach en we weten dat Bach hem in hoog aanzien hield. Hij leerde de kunst bij Johann Kuhnau, Bachs voor-
5
ganger als Thomaskantor in Leipzig. Hij leidde ook enkele jaren het Collegium Musicum aldaar en werkte een tijd als violist in Leipzig. Zijn muziek wordt vooral gewaardeerd omdat ze duidelijker nog dan Telemann vooruit wijst naar de klassieke stijl van Haydn en Mozart.
Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden op woensdag 8 mei 2013 in het programma ‘In de loge’ (19-22 uur).
6
BIO Sophie Gent Sophie Gent werd geboren in Perth, Australia. Daar behaalde ze een bachelor in moderne viool om zich daarna in te schrijven aan het Koninklijk Concervatorium van Den Haag bij Ryo Terakado voor barokviool. In 2005 behaalde ze haar masterstitel met de grootste onderscheiding. Als student was ze medeoprichter van het ensemble Opera Quarta, dat de eerste prijs wegkaapte in twee kamermuziek wedstrijden: de International Van Wassenaer Competition (Nederland) en het International Premio Bonporti Concours (Italië). Hun eerste cd, met triosonates van J.M. Leclair, kreeg een Diapason d’Or in juli 2007. Sophie speelt op een viool uit 1732 van de bouwer Januarius Gagliano, die ze te leen heeft vanwege de Nederlandse Jumpstart Jr foundation.
ensembles, zoals het Ricercar Consort, Pygmalion, Ensemble Masques, Il Gardellino, Capriccio Stravagante, Les Muffatti, Il Complesso Barocco, Bach Concentus en La Petite Bande. In de voorbije jaren was ze te zien op verschillende grote oude muziek festivals en concertreeksen in Europa en de rest van de wereld, zoals the Boston Early Music Festival, Montreal Baroque, The Festival Itinéraire Baroque, The Edinburgh Festival, en andere. Ze maakt ook vast deel uit van het Retrospect Trio, samen met Matthew Truscott, Jonathan Manson and Matthew Halls. Samen namen ze recent de volledige triosonates van Henry Purcell op. Met ensembles Masques bracht ze recent een CD uit met muziek van Johann Rosenmuller. Sophie gaf masterclasses in Jeruzalem en Antwerpen en is verbonden als docent barokviool aan het Conservatorium van Amsterdam.
Sophie is een veelgevraagd solist, orkestleider en kamermuzikante. Ze trad op met verschillende hoogstaande oudemuziek-
7
binnenkort ZA | 20.04.13 | 20:00 deFilharmonie, Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (dirigent) Mozart ZO | 21.04.13 | 15:00 Brussels Philharmonic, Vlaams Radio Koor, Bernard Labadie (dirigent) Mozart, Van Beethoven WO | 24.04.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Jan Kobow (tenor), Jos Van Immerseel (pianoforte) Schubert, Van Beethoven DO | 25.04.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Jerusalem Quartet Sjostakovitsj VR | 26.04.13 | 20:00 | UITVERKOCHT L’Arpeggiata, Christina Pluhar (artistieke leiding) Monteverdi ZA | 27.04.13 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Jonas Alber (dirigent) Strauss, Britten, Mozart, Schönberg
DO | 02.05.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Goeyvaerts Strijktrio, Solisten van Vox Luminus Moody, Pärt DI | 14.05.13 | 14:00 | Kraakhuis David Kadouch Chopin, Moessorgski WO | 15.05.13 | 20:00 | Kraakhuis | UITVERKOCHT Accademia del Piacere, Fahmi Alqhai (artistieke leiding) Spaanse muziek uit de 16de en 17de eeuw DO | 16.05.13 | 20:00 Trio Mediaeval A Worcester ladymass VR | 17.05.13 | 20:00 Philip Catherine Verjaardagstournee ZA | 18.05.13 | 20:00 Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik (dirigent), Liebrecht Vanbeckevoort (piano) Liszt, Mahler
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Annemarie Peeters Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)