K TE
D LIE EN ST rl de on afz t ijk ek ire
tia
s ve de an pa oo
â‚Ź2
de puur muziek
de
26.04.13 | 20:00 | CONCERTZAAL
l'arpeggiata Muziekcentrum Gent
monteverdi
programma
uitvoerders
Selva Morale (1641) Claudio Monteverdi (1567 - 1643)
l'Arpeggiata Christina Pluhar | Theorbe, artistieke directie
Dixit Dominus Secondo a 8 voci concertato con gli istromenti del primo et nel medesimo modo Confitebor Secondo a 3 voci concertato con due violini Beatus Vir Primo a 6 voci concertato con due violini et 3 viole da brazzo overo 3 Tromboni quali anco si ponno lasciare Venite, venite a2 Iste confessor Aria con violini Laudate Dominum Omnes Gentes a 5 voci concertato con due violini et un choro a quattro voci qual potrasi e cantare e sonare con quattro viole o Tromboni et anco lasciare se acadesse il bisogno Salve Regina a 2 voci, due Tenori o due Soprani Gloria a 7 voci concertata con due violini et quattro viole da brazzo overo 4 Tromboni quali anco si ponno lasciare se occoresce l'acidente Laetania della Beata Vergine a 6 voci Laudate Dominum a voce sola Magnificat Primo a 8 voci et due violini et Quattro viole overo Quattro Tromboni quali in acidente si ponno lasciare
Raquel Andueza | Sopraan Hannah Morrison | Sopraan Luciana Mancini | Mezzo-Sopraan Reinoud Van Mechelen | Tenor Cyril Auvity | Tenor Emiliano Gonzalez Toro | Tenor Fulvio Bettini | Bariton Vlad Crosman | Bariton Eero Palviainen | Luit en barokgitaar Sarah Ridy | Barokharp Veronika Skuplik | Barokviool Matthieu Camilleri | Barokviool Christine Plubeau | Viola da Gamba Rodney Prada | Viola da Gamba, Lirone Josetxu Obregon | Barokcello Bruce Dickey | Cornetto Doron Sherwin | Cornetto Stefan LegĂŠe | Trombone Franck Poitrineau | Trombone Adam Woolf | Trombone Simen Van Mechelen | Trombone Haru Kitamika | Orgel
Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden op donderdag 6 juni 2013 in het programma 'In de loge' (19-22 uur).
2
l'arpeggiata monteverdi Claudio Monteverdi (1567 - 1643) is één van de grote muzikale figuren die de overgang tussen renaissance en barokmuziek mee vorm gaf. Hij stond mee aan de wieg van de opera en was één van de eerste componisten die de vroegbarokke ideeën over een nieuwe expressieve esthetiek geloofwaardig omzette in klinkende muziek. Ook zijn 'negen madrigalenbundels' staan vandaag nog steeds overeind als echte mijlpalen in de muziekgeschiedenis. Monteverdi begon zijn carrière als componist in Mantua aan het hof van de Gonzaga-familie en eindigde ze in Venetië als Maestro di Cappella van de beroemde San Marco basiliek. Helemaal op het einde van zijn leven, twee jaar voor zijn dood, publiceerde hij nog de 'Selva Morale', een overdonderende collectie geestelijke muziek. Deze collectie klinkt als Monteverdi's muzikale testament, een bont overzicht van alle mogelijke stijlen en expressieve mogelijkheden – als de kleuren op een rijk schilderspalet.
aal voor Muziekcentrum De Bijloke maakten ze een selectie uit deze sprankelende bundel muziek.
Venetië Monteverdi erfde in 1614 het prestigieuze ambt Maestro di Capella van de San Marco basiliek van illustere voorgangers als Adriaen Willaert en Giovanni Gabrieli. Op het moment dat Monteverdi het ambt overnam, had de capella wat van haar muzikale glorie verloren door toedoen van enkele mindere tussentijdse Maestri di Cappelli. Monteverdi wierf meteen na aankomst nieuwe muzikanten aan en liet de bibliotheek vullen met de beste muziek van zijn tijd. Monteverdi was er verantwoordelijk voor het organiseren, uitvoeren en vaak ook componeren van de muziek voor alle belangrijke kerkelijke feesten. Veel van de muziek die hij schreef voor de San Marco ging waarschijnlijk verloren, maar we kunnen ook veronderstellen dat een groot deel van de stukken die in de 'Selva Morale' belandden oorspronkelijk bedoeld waren voor gebruik in de San Marco.
Het ensemble l'Arpeggiata geraakte jaren geleden al bij het grote publiek bekend met prachtige opnames zoals 'Homo fugit velut Umbra' met muziek van Stefano Landi. De vroegbarokke muziek uit Italië is één van hun stokpaardjes. Ze namen al eerder de 'Mariavespers' van Monteverdi op en ook 'Teatro d'Amore' was helemaal gewijd aan muziek van Monteverdi. De 'Selva Morale' voerden ze echter nooit eerder uit. Speci-
In 1641, het publicatiejaar van de 'Selva Morale e Spirituale', was Monteverdi meer dan zeventig jaar oud. Sinds 1630 trok Monteverdi zich meer en meer terug uit het dagelijkse muzikale leven van de drukke stad, misschien gevolg gevend aan een gebruik uit die tijd dat stelde dat mannen vanaf zestig zich stilaan moesten voorbe-
3
de religieuze beleving die tijdens Monteverdi's leven plaatsgreep. Niet langer de contemplatie van tijdloze, abstracte waarheden vormde de kern van het geloof, maar de voorbeeldkracht van menselijke woorden en daden. Religieuze muziek kreeg op die manier een nieuwe functie: het ging niet langer om het tonen van een goddelijke orde, maar om het overtuigen van de gelovige en om het opwekken van persoonlijke, emotioneel geladen devotie. Monteverdi beantwoordde aan die nieuwe nood door gebruik te maken van exact dezelfde technieken waarvan hij zich in zijn wereldse muziek bediende. Technieken die tot doel hadden emotionele "affetti" op te roepen in het gemoed van de luisteraar. De wereldse en de spirituele passie lopen op die manier parallel en krijgen een verrassend gelijkend gezicht.
reiden op de dood. Hij liet zich in die jaren ook tot priester wijden. Hij publiceerde in die periode nauwelijks nog en zijn taken als Maestro di Cappella liet hij over aan jongere leden van de cappella. Vanaf 1638 leek Monteverdi echter in de ban van een nieuwe, laatste golf van creativiteit. Hij voltooide zijn 'achtste madrigaalboek', bijna twintig jaar na de publicatie van het 'zevende', en schreef in één beweging ook drie grote opera's voor de nieuwe commerciële opera in Venetië. Met de 'Selva Morale' presenteerde hij zijn tijdgenoten een nieuwe collectie geestelijke muziek die zijn gelijke niet kende, toch niet sinds de publicatie van Monteverdi's andere grote geestelijke collectie, de 'Vespro della Beata Vergine' (Mariavespers) in 1610.
Bos van mogelijkheden De bundel bestaat uit spirituele madrigalen, solomotetten, psalmzettingen en misdelen. Letterlijk betekent 'selva': een bos of een woud aan muzikale mogelijkheden, zowel op vlak van stijl en vorm als op het vlak van expressie. Alle muzikale verworvenheden die Monteverdi tijdens zijn leven ontwikkelde komen aan bod. De 'Stile Antico', de oude stijl van de renaissance, is in heel dit palet, nog meer dan dat in de 'Mariavespers' het geval was, één kleur te midden van de andere kleuren. De uitgebalanceerde polyfonie van het renaissancemodel is slechts een klein element te midden van composities in de nieuwe wervende seconda prattica-stijl die Monteverdi mee hielp ontwikkelen in zijn opera's en madrigalen. Deze verschuiving gaat samen met een verschuiving in
Het openingsstuk van dit concert, het 'Dixit Dominus Secondo', is meteen een mooi voorbeeld van het muzikale eclectisme dat de hele bundel doorstroomt. De zangstemmen zijn in dit stuk verdeeld in een dubbelkorige opstelling. Adriaen Willaert was destijds de eerste die de techniek van de meerkorigheid introduceerde in de religieuze muziek van de San Marco en Giovanni Gabrieli maakte van de praktijk zijn handelsmerk. Meerdere over de ruimte verspreide "koren", groepen van instrumenten en stemmen, wisselen elkaar af, becommentariëren elkaar en vullen soms met vereende kracht de ruimte in een daverende tutti. Monteverdi nam deze ruimtelijke techniek over en liet hem evolueren naar wat men later
4
en klankkleuren. Het 'Laudate Dominum in Sanctis Eius' is dan weer geschreven voor één solo-stem en continuo. Een dansend lichte melodie die de verschillende instrumenten uit de psalmtekst tot leven laat komen. Op het einde van het stuk laat Monteverdi de bas overschakelen op de bekende ciaconna-bas, een zorgeloze opeenvolging van akkoorden die telkens opnieuw herhaald wordt. Monteverdi paste dit procedé op net dezelfde manier toe in verschillende van zijn wereldse werken, zoals bijvoorbeeld het solomadrigaal 'Quel Sguardo' uit de bundel 'Scherzi Musicali'.
de concertato-stijl is gaan noemen: een manier van componeren waarbij steeds wisselende groepen het tegen elkaar opnemen. Massieve, plechtstatige tutti's met de beide koren worden afgewisseld met meer beweeglijke solistische passages. Klankuitbeelding was dan weer een techniek die Monteverdi in zijn madrigalen vaak gebruikte, waarbij de muziek de betekenis van de tekst, of alleszins een betekenis die buiten de muziek zelf ligt, evoceert. In de eerste maten lijken de snel na elkaar herhaalde motieven tussen de stemmen en de koren het geluid van klokken te evoceren. Wie goed luistert, hoort op de woorden "donec ponam inimicos tuos" oorlogsachtig gedaver, gelijkend op de geluiden uit Monteverdi's 'achtste madrigaalboek' ('Madrigali guerrieri et amorosi').
Dat de muzikale emoties in wereldse en geestelijke muziek dicht bij elkaar aanleunen, is ook meer dan duidelijk te horen in het Beatus Vir Primo. Het muzikale materiaal is immers rechtstreeks ontleend aan het madrigaal 'Chiome d'Oro' uit het 'zevende madrigaalboek'. Ook hier beweegt de bas in een ritmisch stuwende ostinato-figuur, met daar bovenop sensuele melodielijnen, telkens onderbroken door korte, vinnige instrumentale ritornelli.
In het 'Laudate Dominum Omnes Gentes' zien we de concertato-stijl weer op een heel andere manier aan het werk. Het stuk is geschreven voor vijf solo-stemmen, twee violen en een extra "koor" dat naar keuze gezongen kan worden of vertolkt door trombones. In het begin van de compositie horen we de solo-stemmen, heel licht en zorgeloos bewegend boven een basso continuo. Dit wordt afgewisseld met momenten waarop het extra koor invalt met plechtige passages of extreem expressieve passages zoals bijvoorbeeld bij de dalende chromatische lijnen op de woorden "miseracordia eius".
In de 'Selva Morale' vinden we ook een sobere 'Messa a 4', helemaal getoonzet in een stijl die rechtsreeks naar de 'Stile Antico' verwijst. Het Gloria dat we vanavond horen is als een los misdeel opgenomen in de 'Selva Morale' en tapt uit een heel ander compositorisch vaatje. Het is ongetwijfeld één van de meest beklijvende composities uit de bundel die alle verworvenheden van de jonge baroktaal in de
Montverdi goochelt in de hele bundel van de 'Selva Morale' met bezettingen
5
zijn hierbij l'Arpeggiata's belangrijkste richtsnoeren. L'Arpeggiata gaat hierbij de ontmoeting aan met andere kunstvormen uit de barok – zoals dans of theater – maar ook met andere muzikale genres zoals jazz of traditionele muziek. Op die manier sluit l'Arpeggiata aan bij wat barok in wezen is: een onregelmatige parel (16de eeuw) of een element van verwondering (18de eeuw).
verf zet. Op ingenieuze wijze loodst het de luisteraar van het ene contrast naar het andere, als telkens nieuwe kleurige sjaals die uit een hoed getoverd worden. Zoals bijvoorbeeld het contrast tussen het triomferende openingsvers, getoonzet met exuberante versieringen en het direct daaropvolgende 'Et in terra pax hominibus bonæ voluntatis' dat bijna onaards donker klinkt. Om dan weer verder te gaan met een jubelend 'Laudamus te'.
L'Arpeggiata werkt regelmatig samen met solisten van het hoogste kaliber, zowel uit de wereld van de barokmuziek (Philippe Jaroussky, Nuria Rial, Raquel Andueza, Luciana Mancini, Véronique Gens, Stéphanie d'Oustrac, Cyril Auvity, Emiliano Gonzales-Toro, Dominique Visse, João Fernandes…) als uit de wereld van de traditionele muziek (Lucilla Galeazzi, Vincenzo Capezzuto, Ensemble Barbara Furtuna, Misia…), of met sterren uit andere genres zoals jazz of flamenco (Gianluigi Trovesi, Pepe Habichuela). L'Arpeggiata stond op het podium van de meest prestigieuze festivals, concert- of theaterzalen binnen Europa (Concertgebouw d'Amsterdam, Wigmore Hall London, Tonhalle Zürich, Alte Oper Frankfurt, Festival de Saint-Denis, Festival de Sablé sur Sarthe, Utrecht Oude Muziek, Festival d'Ambronay, Festival de Musique Baroque de Pontoise, Musikfestspiele Potsdam Sanssouci, Ruhrtriennale …) en buiten Europa (Carnegie Hall New York, Sydney City Recital Hall, Brisbane Festival, Festival International Cervantino de Guanajuato, Tokyo Metropolitan Art Space, Karura Hall…). L'Arpeggiata is tijdens 2012 en 2013 in residentie in Carnegie Hall
bio Het ensemble l'Arpeggiata ontleent zijn naam aan een toccata voor luit van Girolamo Kapsberger. Christina Pluhar richtte dit vocaal instrumentaal ensemble op in 2000. Het ensemble verenigt artiesten met zeer diverse muzikale horizonten, binnen en buiten Europa, rond telkens specifieke projecten van de hand van Christina Pluhar. Musicologisch onderzoek, bijzondere ontmoetingen, Christina Pluhars aangeboren nieuwsgierigheid en haar muzikale talent liggen aan de basis van elk project. Het ensemble heeft een heel eigen, herkenbare klank, opgebouwd rond tokkelinstrumenten. L'Arpeggiata stelt zich tot doel om het vaak minder bekende repertoire van Romeinse, Napolitaanse en Spaanse componisten uit de vroege barok tot leven te brengen. Improvisatie, onderzoek naar het juiste instrumentarium en het op scene brengen van echte 'evenementen'
6
New York, Wigmore Hall Londen en in het Théâtre de Poissy, Frankrijk.
done, Elyma, Les Musiciens du Louvre, Ricercar Consort, La Grande Ecurie et la Chambre du Roi, Cantus Cölln.
De vele cd's die l'Arpeggiata uitbracht werden door de pers steeds op groot enthousiasme onthaald. De eerste vijf albums kwamen uit bij Alpha ('La Villanella', 'Homo fugit velut umbra', 'La Tarantella', 'All'Improvviso', 'Rappresentatione di Anima, et di Corpo'). 'Los Impossibles' kwam uit bij Naïve. Sindsdien werkt l'Arpeggiata samen met Emi/Virgin classics ('Teatro d'Amore', 'Via Crucis', 'Monteverdi Vespro della Beata Vergine'). In 2012 bracht l'Arpeggiata 'Los Pájaros perdidos' uit, gewijd aan de traditionele muziek van Zuid-Amerika. In maart 2013 kwam hun laatste CD uit bij Virgin Classic: 'Mediterraneo', opgenomen samen met de fadoster Misia.
Sinds 2001 is ze de vaste directie-assistent van Ivor Bolton in de Staatsopera van München. Ze was ook gastdirigent van onder andere het Australian Brandenburg Orchestra, van European Baroque Orchestra (EUBO), en van Divino Sospiro (Portugal). Naast al deze activiteiten is Christina Pluhar ook verbonden als docent barokharp aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Ze geeft eveneens masterclasses aan de Universiteit van Graz (Oostenrijk).
De Oostenrijkse Christina Pluhar ontdekte na haar gitaarstudies in haar geboortestad Graz, haar liefde voor en affiniteit met de muziek uit de renaissance en de barok. Ze legt zich toe op de luit, de theorbe en de barokgitaar en volgde hiervoor lessen aan het conservatorium van Den Haag en de Schola Cantorum in Basel bij Hopkinson Smith. Daarna volgde ze ook lessen barokharp bij Mara Galassi aan de Schuola Civica in Milaan. Sinds 1992 verblijft ze in Parijs. Ze bouwde een boeiende concertpraktijk uit als continuospeelster en als soliste. Ze werkte samen met gerenommeerde ensembles zoals La Fenice, Hesperion XXI, Il Giardino Armonico, Concerto Soave, Accor-
7
binnenkort ZA | 27.04.13 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Jonas Alber (dirigent) Strauss, Britten, Mozart, Schönberg DO | 02.05.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Goeyvaerts Strijktrio, Solisten van Vox Luminus Moody, Pärt DI | 14.05.13 | 14:00 | Kraakhuis David Kadouch Chopin, Moessorgski WO | 15.05.13 | 20:00 | Kraakhuis | UITVERKOCHT Accademia del Piacere, Fahmi Alqhai (artistieke leiding) Spaanse instrumentale muziek uit de 16de en 17de eeuw DO | 16.05.13 | 20:00 Trio Mediaeval A Worcester Ladymass VR | 17.05.13 | 20:00 Philip Catherine Jazz op gitaar ZA | 18.05.13 | 20:00 Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik (dirigent) Liszt, Mahler
WO | 22.05.13 | 20:00 | Kraakhuis Elisa Medinilla, Anastasia Kozhushko, Ralph Van Raat Nuyts, Bartok DO | 23.05.13 | 20:00 Ricercar Consort & LinXueWeiJing-kwartet, Philippe Pierlot (artistieke leiding) Barok met Chinese inslag ZO | 26.05.13 | 11:00 Côté Jardin: gratis muzikale picknick voor groot en klein in de prachtige Bijloketuinen Programma is te vinden op www.debijloke.be WO | 29.05.13 | 20:00 DO | 30.05.13 | 20:00 Muziektheater Transparant Songs of War DI | 04.06.13 | 20:00 | Kraakhuis Kevin Skelton, Thomas Smetryns, Nadar Ensemble Bijloke-manufactuur DO | 20.06.13 | 20:00 deFilharmonie Laureaten piano Koningin Elisabethwedstrijd
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Annemarie Peeters Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be) de
de
bistro
de
de puur muziek
de
jong
de Muziekcentrum Gent
manufactuur