MOMENTS POETIQUES ZA | 30.10.10 | 20:00 Brussels Philharmonic olv Michel Tabachnik
PROGRAMMA
UITVOERDERS
Richard Strauss (1864-1949) Metamorphosen, TrV 290 Vier letzte Lieder 1. Frühling 2. September 3. Beim Schlafengehen 4. Im Abendroth
Brussels Philharmonic – het Vlaams Radio Orkest Michel Tabachnik | leiding Christiane Oelze | sopraan Otto Derolez | concertmeester
Pauze Johannes Brahms (1833-1897) Symfonie nr. 3 in F, opus 90 1. Allegro con brio 2. Andante 3. Poco allegretto 4. Allegro
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
TOELICHTING Moments poétiques Kathleen SnYers Helderheid, orde en structuur zijn de voornaamste richtlijnen voor de muziek uit de achttiende eeuw. Nog geen honderd jaar later houden componisten er een heel andere visie op na. Gedreven door de revolutionaire tijdsgeest van de romantiek, maken ze zich los van het classicistische idioom en zoeken ze naar nieuwe muzikale uitdagingen. Daarbij onderscheidt men doorgaans twee stromingen: de behoudsgezinde denkrichting met een voorkeur voor absolute muziek en de revolutionaire beweging die de gevoelsmatige programmamuziek introduceert. Als vertegenwoordiger van de eerste groep, kiest Johannes Brahms bewust voor een traditiegebonden aanpak waarmee hij aansluiting zoekt bij zijn grote voorbeelden Bach, Beethoven, Mozart en Haydn. Toch is Brahms geen conservatieveling, laat staan een late volgeling van het classicisme. Zijn stijlmiddelen (spanningsopbouw, harmonie, etc.) zijn wel degelijk romantisch, alleen benadert hij ze op een muzikaal-technische manier. Richard Strauss wordt aanvankelijk beïnvloed door de formele muziek van Brahms, die hem maar al te graag als ‘de laatste der klassieke componisten’ bestempelt. Zijn aanstelling als assistent-dirigent bij het Meinger Orkest (1885) leidt echter tot een radicale carrièreomwenteling. Strauss ontmoet er de violist Alexander Ritter die hem warm maakt voor het baanbrekende werk van Wagner, Liszt en Berlioz. Vooral de lyriek en de uitdrukkingskracht van Liszts symfonieën spreken tot de verbeelding. Vanaf dan geeft de jonge Strauss zich over aan de nieuwe programmamuziek. Hij groeit uit tot een van de meest progressieve componisten van het negentiende-eeuwse fin de siècle. Zijn invloed op de moderne muziek is groot; hij bereidt met zijn laatromantische composities zelfs de weg voor de atonale muziek. Ook op het einde van zijn lange leven schrijft hij nog een paar opmerkelijke composities, waaronder ‘Metamorphosen’ en ‘Vier Letzte Lieder’. Richard Strauss – Metamorphosen, TrV 290 Richard Strauss schrijft zijn ‘Metamorphosen’ (1945) net voor het einde van de Tweede Wereldoorlog. In tegenstelling tot zijn vroeger werk is dit een intens persoonlijke compositie. De verwoestende oorlog heeft een diepe indruk nagelaten op de componist. Vooral het bombardement van het Hoftheater in München blijkt een traumatische ervaring. Het werk staat voor het einde van een gevestigde cultuur, namelijk de Duitse muziektraditie, maar is tegelijkertijd een intieme beschouwing van het artistieke leven van de componist, en als zodanig een symbool voor het einde van Strauss’ muzikale loopbaan. Zoals de titel aangeeft, is ‘Metamorphosen’ opgebouwd rond een viertal
TOELICHTING thema’s die voortdurend transformeren in nieuw materiaal. Voorts wordt ‘Metamorphosen’ gekenmerkt door enkele markante verwijzingen naar andere muziek. Het hoofdthema herinnert aan de begrafenismars uit Beethovens ‘Eroica’, maar ook Wagners ‘Tristan und Isolde’ wordt geciteerd als subtiel eerbetoon aan het oude Duitsland dat in 1945 voorgoed werd begraven. Richard Strauss – Vier Letzte Lieder, TrV 296 Richard Strauss schittert niet alleen met zijn orkestmuziek, ook in de liedkunst blinkt hij uit. Op 82-jarige leeftijd stuit Strauss op het gedicht ’Im Abendrot’ van de poëet Eichendorff. De sfeer geeft perfect de gemoedstoestand van de oude man weer en inspireert hem om muziek te schrijven. Rond hetzelfde ogenblik krijgt Strauss de gedichten van Hermann Hesse cadeau. Strauss wil er vier toonzetten, maar kan er slechts drie voltooien voor zijn dood. Het is zijn vriend Ernst Roth die het werk postuum uitbrengt onder de titel ‘Vier letzte Lieder’. In ‘Frühling’ brengt een man hulde aan de lente in al haar schoonheid. Voor de laatste keer, zo blijkt, want het orkest kondigt via enkele suggestieve klanken de herfst - ‘September’ - aan. Dit tweede deel staat voor het verval van het leven. In ‘Beim Schlafengehen’ hunkert een vermoeide geest naar de nacht (de dood) die hem eindelijk rust gunt. In de laatste beweging, ’Im Abendrot’, tuurt een bejaard koppel naar een adembenemende zonsondergang. De dood kondigt zich aan. ‘Vier letzte Lieder’ is het bewijs dat de subtiele nuances van de liedkunst ook symfonisch kunnen worden verklankt; het lijkt zelfs alsof Strauss kamermuziek componeert. Johannes Brahms – Symfonie nr. 3 in F groot, opus 90 Drie personen spelen een cruciale rol in het ontstaan van Johannes Brahms ‘Derde Symfonie’: de zangeres Hermine Spiess met wie hij de zomervakantie in Wiesbaden doorbrengt, zijn vriend Joseph Joachim en tenslotte Robert Schumann. Er zijn immers aanwijzingen, zoals het herfstachtige koloriet, dat het werk een eerbetoon is aan Brahms’ grote voorbeeld en goede vriend. De ‘Derde Symfonie’ heeft de reputatie een moeilijk werk te zijn. De harmonisch ingewikkelde passages, de onverwachte wendingen, de complexe ritmische verwevenheid van de orkeststemmen en de frequente afwisselingen tussen majeur en mineur zijn een uitdaging voor het orkest. Maar net deze kenmerken bewijzen dat Brahms het genre als geen ander beheerst. Hans Richter, die in 1883 de première van het werk dirigeert, noemt het werk zelfs de Eroica van Brahms. De ‘Derde Symfonie’ is Brahms’ meest intieme maar tegelijkertijd ook meest avontuurlijke symfonie, waarmee hij andermaal bewijst dat hij melodie, ritme en structuur perfect beheerst.
3
4
TEKSTEN Richard Strauss – Vier letzte Lieder 1. Frühling (Tekst: Hermann Hesse) In dämmrigen Grüften träumte ich lang von deinen Bäumen und blauen Lüften, Von deinem Duft und Vogelsang.
In schaduwrijke cryptes droomde ik lange tijd van jouw bomen en blauwe hemels van jouw geur en vogelzang.
Nun liegst du erschlossen In Gleiß und Zier von Licht übergossen wie ein Wunder vor mir.
Nu verschijn je helemaal opgesmukt door het licht overgoten als een mirakel voor mij.
Du kennst mich wieder, du lockst mich zart, es zittert durch all meine Glieder deine selige Gegenwart!
Je herkent me, je verleidt me teder, Al mijn ledematen trillen bij je zalige aanwezigheid!
2. September (Tekst: Hermann Hesse) Der Garten trauert, kühl sinkt in die Blumen der Regen. Der Sommer schauert still seinem Ende entgegen.
De tuin is in rouw, Koele regen druipt van de bloemen. De zomer huivert, stil zijn einde afwachtend.
Golden tropft Blatt um Blatt nieder vom hohen Akazienbaum. Sommer lächelt erstaunt und matt In den sterbenden Gartentraum.
Goud blad na blad valt van de grote acacia boom. De zomer glimlacht, verbaasd en zwak, naar zijn stervende tuindroom. Hij treuzelt nog even bij de rozen, verlangend naar rust. Zachtjes sluit hij zijn zware ogen.
Lange noch bei den Rosen bleibt er stehn, sehnt sich nach Ruh. Langsam tut er die müdgeword’nen Augen zu.
5
3. Beim Schlafengehen (Tekst: Hermann Hesse) Nun der Tag mich müd’ gemacht, soll mein sehnliches Verlangen freundlich die gestirnte Nacht wie ein müdes Kind empfangen.
Nu de dag mij heeft afgemat, laat ik de zoete, met sterren bezaaide nacht mijn brandende verlangen groeten als een moe kind.
Hände, laßt von allem Tun, Stirn, vergiß du alles Denken. Alle meine Sinne nun wollen sich in Schlummer senken.
Handen, zet je werk stop, Wenkbrauw, vergeet al je denken. Al mijn zintuigen verlangen er nu naar in slaap te vallen.
Und die Seele, unbewacht, will in freien Flügen schweben, um im Zauberkreis der Nacht tief und tausendfach zu leben.
En mijn ongebonden ziel, wil vrij omhoog zweven de magische sfeer van de nacht in om er diep en duizendmaal zo groot te leven.
4. Im Abendrot (Tekst: Joseph von Eichendorff) Wir sind durch Not und Freude gegangen Hand in Hand; vom Wandern ruhen wir nun überm stillen Land.
We zijn door droefnis en vreugde gegaan hand in hand; Nu kunnen we uitrusten van het zwerven boven dit stille land.
Rings sich die Täler neigen, es dunkelt schon die Luft. Zwei Lerchen nur noch steigen nachträumend in den Duft.
Rondom ons buigen de valleien, de lucht wordt al donker. Alleen twee leeuweriken stijgen op dromerig de zoete lucht in.
Tritt her und laß sie schwirren, bald ist es Schlafenszeit. Daß wir uns nicht verirren in dieser Einsamkeit.
Kom dichter bij me, en laat ze fladderen. Weldra zal het tijd zijn om te slapen.Laat ons ons pad niet verliezen,in deze eenzaamheid.
O weiter, stiller Friede! So tief im Abendrot. Wie sind wir wandermüde-Ist dies etwa der Tod?
O onmetelijke, rustige vrede! o diep bij zonsondergang. Hoe moe zijn wij van het zwerven Is dit misschien de dood?
6
BIO Brussels Philharmonic Brussels Philharmonic werd opgericht in 1935 onder de vleugels van de openbare omroep (NIR). Het orkest concerteerde met grote dirigenten en solisten, en creëerde in de loop van haar bestaan nieuwe werken van wereldvermaarde componisten als Stravinsky, Messiaen en Francesconi. Chef-dirigent en muziekdirecteur Michel Tabachnik is sinds 2008 een sleutelfiguur in de werking van Brussels Philharmonic. Op een creatieve en publieksvriendelijke manier combineert hij het grote orkestrepertoire met de muziek van de 20ste eeuw. Ook op internationaal vlak verovert Brussels Philharmonic een eigen plaats. Voor de nabije toekomst heeft het orkest uitnodigingen op zak voor grote festivals en gerenommeerde concertzalen in onder meer Duitsland, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk. Na de succesvolle tournees in onder meer China en Zuid-Amerika, trekt het orkest er in 2011-2012 opnieuw op uit. De uitgebreide ervaring die Brussels Philharmonic samen met het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen Gent opbouwde rond filmmuziek wordt verder uitgebreid. Ook de band met de openbare omroep (VRT) blijft sterk: het orkest werkt nauw samen met radio en televisie voor zowel opnames, gezamenlijke projecten en publieksbereik. Samen met verschillende partners werkt Brussels Philharmonic aan uiteenlopende cd-reeksen: met Klara rond Vlaamse componisten, met het label Glossa rond het belangrijke repertoire van de 20ste eeuw en met het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen Gent rond grote filmmuziekcomponisten. Christiane Oelze Christiane Oelze is een eclectische zangeres die bereid is tot verscheidene muzikale experimenten. Ze vertolkte diverse rollen, gaande van de gravin in ‘Le Noce di Figaro’ van Mozart en Mélissande in Debussy’s ‘Pelléas et Mélissande’, en was zo te gast op talrijke podia doorheen Europa, Japan en de Verenigde Staten. Haar discografie weerspiegelt haar activiteiten op opera- en concertpodia, met een bijzondere aandacht voor Mozart en de muziek uit de 20ste eeuw (zoals bijvoorbeeld de cantates van Anton Webern). Haar laatste cd met de ‘Forbidden Songs’ van Duitse verbannen componisten (Ullmann, Korngold, Eisler en Weill) is zeer goed ontvangen door de pers.
7
NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be Turquaze In de film ‘Turquaze’ van de Gentse regisseur Kadir Balci speelt Muziekcentrum De Bijloke Gent een opgemerkte rol. Een aantal scènes werd gefilmd in De Bijloke. De muziek van de film ‘Turquaze’ werd gecomponeerd door Bert Ostyn, zanger en auteur/componist van de Belgische band Absynthe Minded. Het was Muziekcentrum De Bijloke Gent die regisseur en componist met elkaar in contact bracht. ‘Turquaze’ is Berts eerste filmscore. Voor ‘Turquaze’ componeerde hij zowel klassieke muziek (een strijkkwartet gespeeld door Spiegel String Quartet) als wereldmuziek en popsongs. ‘Turquaze’ speelt nu in de Gentse filmzalen.
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Kathleen Snyers Inleiding | Frank Pauwels (auditorium, 19u15) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent
8
BiNNENKORT WO | 03.11.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)
VR | 26.11.10 20:00 | Voix Gras +
John Scofield Trio
VocaalLAB, Romain Bischoff (regie & dirigent)
ZO | 07.11.10 11:00
Traumgesichter
Florian Heyerick, Ex Tempore Graupner: Kantata!
ZO | 28.11.10 15:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Christian Vásquez
WO | 10.11.10 20:00 | Jazz
(dirigent), Berta Rojas (gitaar)
Brussels Jazz Orchestra
Mendelssohn, Rodrigo, Tsjaikovski
Bert Joris (trompet, composities) ZO | 28.11.10 17:00 | Docenten in concert VR | 12.11.10 20:00 | Musica Antiqua 2
Tae Yoshioka, Anastasia Kozhushko, Iris
Ensemble Zefiro, Alfredo Bernardini
De Blaere, Dirk Opstael
(muzikale leiding)
The Wider World of Wonder
Il barbiere di Siviglia WO | 01.12.10 20:00 | East of Eden ZA | 13.11.10 20:00 | East of Eden Mix
Akis Ensemble, Dogan Dikmen (zang,
(in De Centrale)
percussie, muzikale leiding)
Ablaye Cissoko (zang & kora)
Hofmuziek van de Sublieme Porte tot de
Senegalese koratradities
Turkse republiek
ZA | 13.11.10 20:00 | Symfonisch 2
DO | 02.12.10 20:00 | Musica Antiqua 1+
Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo
Concerto Soave, Maria Cristina Kiehr
Kim (dirigent), Ronald Van Spaendonck
(sopraan), Moneim Adwan (zang en ud)
(klarinet)
Venetië en het oosten
Mozart, Schumann WO | 08.12.10 20:00 | Jazz ZA | 20.11.10 20:00 | Musica Antiqua 1
Tierney Sutton Band
Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (dirigent)
DO | 09.12.10 20:15 | Miry Mix
Magnificat
(in Handelsbeurs)
(uitverkocht)
Quatuor Terpsycordes, Jürg Dähler (altviool)
DO | 25.11.10 20:00 | Miry
Mozart, Ligeti, Brahms
Kryptos Kwartet, Ronald Brautigam (piano)
DO | 09.12.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)
Schumann, Beethoven
Aka Moon & Misirli Ahmet VR | 10.12.10 20:00 | Graupner Ex Tempore, Florian Heyerick (dirigent) Graupner: Een Weihnachtsoratorium